Bilimsel Yasa Kavramı

Bilimsel Yasa
Kavramı
Yrd.Doç.Dr. Hasan Said
TORTOP
Kdz.Ereğli-2014
Yasa Kavramı











Bilimsel yasa her şeyden önce genellemedir.
Ama nasıl bir genelleme?
1.Bekarla evli değildir.
2. Bahçedeki elmalar kırmızıdır
3. Serbest bırakılan cisimlerin, düşme hızı ile ağırlıkları doğru orantılıdır.
4. Bütün metaller yeterince ısıtılınca genleşir.
5. Dünyamız güneş sisteminde bir gezegendir..
Sonuncusu dışında hepsi genellemedir. Sonuncusu tek bir olguyu (dünyanın gezegen olduğu
olgusu) betimlediği için genelleme niteliği taşımaz.
Yalnız bu genellemelerde bazı farklar var. Bazıları olgusal özellikten yoksun. Yani analitik. Akıl
yürütme ile elde edilmiş. Çıkarımsal diyebiliriz. Örneğin, «bekarlar, evli değildir» önermesi,
«bekarlar, bekadır» demekten ileri gitmez…
Bu bahçedeki …. Önermesini de genelleme olarak alamayız, çünkü kapsamda nesneler
sınırsız sayıda değil, belli sınırlılık içerisinde alınmıştır. Bu tür önermeler de bilimsel yasa
niteliğinde olacağı söylenemez…
Üçüncü önerme ise, hem kapsadığı nesnelerin sınırlı olmaması, hem de olgusal içerikten
yoksun olmaması açısından «bilimsel yasa» denmeye elverişli bir genellemedir. Ancak bu
genellemeyi de doğru sayamayız. Çünkü, Aristo fiziğinde doğru kabul edilen bu önerme,
Galileo fiziğinde deneysel olarak çürütülmüştür. (h= 1/2gt2)
Yasa Kavramı
* O zaman bir bilimsel yasa şu üç özellikte
olmalıdır.
1. Genelleme
2. Olgusal içerik
3. Doğruluk
Not: Bir önceki sunuda yasaların çürütülebilir
olduğunu unutmayalım….
Yasa Kavramı
Yasa Kavramı
 Bilimsel
Yasa; şimdiye kadar tüm gözlem
veya deney sonuçları tarafından
doğrulanmış, olgusal içerikli genellemedir.
 Yasa ve hipotez; gerçek genellemelerden
yeterince doğrulanmış olanlarına yasa,
yeterince
doğrulanmamış
olanlarına
hipotez denir…
Yasa Kavramı
Yasa Kavramı






Gerçek genelleme ve sözde genelleme;
Bir genel önerme «olgu-karşın» çıkarıma
elveriyorsa gerçek genellemedir. Örneğin,
Bütün metaller elektrik iletkenidir. Gerçek bir
genellemedir. Çünkü, genelleme olguyakarşın çıkarıma elvermektedir.
Eğer şu sopa metal olsaydı, elektrik iletirdi.
Ancak, «kitaplığın üst gözündeki kitaplar
romandır» önermesi sözde genellemedir.
Çünkü, elimdeki fen kitabı üst gözde olsaydı,
roman olurdu» diyemeyiz.
Yasa Kavramı
Yasa Oluşturma Süreci




Bilimsel yasa oluşturma, indüktif, dedüktif ya da retrodüktif
yollarla olabilir..
Gözlenebilir olgulardan gözlenemeyenleri kapsayacak
biçimde genelleme, indüktif çıkarımla yapılır.. Boyle Gaz
Yasası, Serbest Düşme, Basit Harmonik hareket gibi.
Gözlemsel düzeydeki genellemeler dedüksiyon yolu ile de
ulaşılabilir. Belli olgular kümesini kapsayan teoriden, mantık
ve matematiksel çıkarımlarla olgular arasındaki düzenli,
değişmez ilişkileri ifade eden genellemeler de çıkarılabilir..
Örneğin; Galieo ve Kepler’in gözlem ve deneylerle
ulaştıkları yasalar daha sonra kurulan Newton’un teorisinin
birer dedüktif sonucudur. Boyle yasası, aradan iki yüz sonra
ortaya atılan «Gazların kinetik teorisi» nin dedüksiyonu ile
elde edilebilir..
Yasa Kavramı
Yasa Oluşturma Süreci





O zaman şu ilkeyi söyleyebiliriz…
Teoriler içlerinde yasaları barındırır..
Teoriler yasaları kapsar.
Teorilerden dedüksiyonla yasalar elde edilebilir…
Retrodüktif çıkarımın mantıksal yapısı açık ve kesin değildir.
Beklenmeyen bir olgu karşısında, bilim adamı gözlemden
gelmeyen, fakat gözlem verilerindeki tüm ilişkileri açıklama
gücünde görünen teorik düzeyde yeni bir ilişki hayal eder.
Hayal ettiği bu ilişki genelleme biçimini alır. Örneğin evrensel
çekim yasası, kütleler arasındaki çekim kuvveti olarak
nitelenen ilişki doğrudan gözlem konusu olmamakla birlikte
gözlem konusu birçok pek çok olguları açıklama ve tahmin
etme olanağı sağlamıştır..
Yasa Kavramı
Bilimsel Yasanın İşlevi





Birincisi, çok sayıda ve ilk bakışta dağınık
görünen olguları düzenli bir ilişkiye bağlamak
tek bir önerme ile ifade etmek
Örnek, evrensel çekim yasası, evrendeki her
parçacığın nasıl hareket ettiği betimliyor..
İkincisi, olguları ve ilişkileri açıklamak. Bu
açıklama «diferansiyel», «nedensel»,
«belirleyici» dir. Örn: hareketin ikinci yasası.
Yasanın
büyük
gücü
bu
belirleyici
özelliğindedir….
Kaynak: Cemal Yıldırım. Bilim Felsefesi