Göster/Aç

Transkript

Göster/Aç

DERLEME
Türkiye’de Sığır, Koyun ve
Keçilerde Belirlenen Kene Türleri
Nazir DUMANLI,a
Kürşat ALTAY,b
Mehmet Fatih AYDINc
a
Parazitoloji AD,
Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi,
Elazığ
b
Parazitoloji AD,
Cumhuriyet Üniversitesi
Veteriner Fakültesi, Sivas
c
Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi,
Sağlık Yüksekokulu, Karaman
Yazışma Adresi/Correspondence:
Nazir DUMANLI
Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi,
Parazitoloji AD,
Elazığ, TÜRKİYE
[email protected]
ÖZET Kenelerin insan ve hayvanlar üzerine direk ve indirek çok sayıda zararlı etkileri vardır. Bu
zararlı etkiler arasında hastalık taşımadaki rolleri öne çıkmaktadır. Kenelerin tüm dünyada 200’ün
üzerinde hastalığı naklettikleri bilinmektedir. Türkiye’de bugüne kadar 30’u aşkın kene türü tespit
edilmiştir. Bunlardan; Rhipicephalus (Boophilus) annulatus, R. bursa, R. sanguineus, R. turanicus,
Dermacentor marginatus, Hyalomma aegytium, H. anatolicum, H. detritum, H. excavatum, H. marginatum, Haemaphysalis parva, Hae. puncatata, Hae. sulcata, Argas percicus ve Ornithodorus lahorensis türlerine Türkiye’nin tüm coğrafi bölgelerinde rastlanmaktadır. Ayrıca theileriosis, babesiosis
ve anaplasmosis gibi kenelerle nakledilen hastalıklar oldukça yaygın olup, sığır, koyun ve keçilerde verim kayıpları ve ölümlere neden olmaktadırlar. Bu derlemede günümüze kadar konu hakkında yapılan çalışmalar ışığında Türkiye’de sığır, koyun ve keçilerde belirlenen kene türleri ile
bunların mevsimsel aktiviteleri ve bölgesel dağılımları incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kene; sığır; koyun; keçi; Türkiye
ABSTRACT Ticks have many direct and indirect harmful effects on human and animals. The disease transport role of ticks come forward among the harmful effects. Over 200 diseases are transmitted by ticks all over the world. More than 30 tick species have been identified in Turkey.
Rhipicephalus (Boophilus) annulatus, R. bursa, R. sanguineus, R. turanicus, Dermacentor marginatus, Hyalomma aegytium, H. anatolicum, H. detritum, H. excavatum, H. marginatum, Haemaphysalis parva, Hae. puncatata, Hae. sulcata, Argas percicus and Ornithodorus lahorensis have been
seen in all geographical regions of Turkey. On the other hand tick borne diseases such as theileriosis, babesiosis and anaplasmosis are prevalant in Turkey and they cause mortality and yield losses
in livestock. This article reviews ticks species which detected on cattle, sheep and goats in Turkey
and their seasonal activity and geographical distribution.
Key Words: Tick; cattle; sheep; goat; Turkey
Turkiye Klinikleri J Vet Sci 2012;3(2):67-72
Copyright © 2012 by Türkiye Klinikleri
eneler, hayvanlar aleminin Arthropoda anacı, Chelicerata anaç altı, Arachnida sınıfı, Acari sınıfaltı, Metastigmata dizisi, Ixodidae, Argasidae ve Nuttalliellidae ailelerinde yer alırlar. Dünyada bugüne kadar üç ailede 907
(İxodidae: 720, Argasidae: 186, Nuttalliellidae: 1) kene türü tanımlanmıştır. Her üç
ailede bulunan kenelerin her birinin kendine has yaşam tarzı ve ekolojik özellikleri vardır.1 Keneler, yumurta dönemleri hariç, diğer gelişme safhalarında zorunlu
olarak konaklarından kan emen dış parazitlerdir. Bu dış parazitlerin konaklarına
direk ve indirek çok sayıda zararlı etkileri vardır. Kan emme esnasında konak derisinde irritasyon ve ülserlere neden olmak suretiyle sekonder bakteriyel enfeksi-
Turkiye Klinikleri J Vet Sci 2012;3(2)
67
Nazir DUMANLI ve ark.
yonlar ve miyaz larvaları için uygun ortamı oluşturdukları gibi, tükürük salgıları konaklarında zehirlenme ve
felçlere neden olabilirler. Konak üzerinde çok sayıda bulunduklarında anemiye yol açarlar. Ayrıca evcil hayvanlarda et, süt ve yumurta veriminin düşmesine, deri ve
yapağı kalitesinin bozulmasına neden olurlar. Bunların
dışında kenelerin esas zararlı etkileri hastalıkları taşımadaki rolleri ile ilgilidir. Keneler kan emme ve konak
değiştirme özelliklerine bağlı olarak virüs, bakteri, riketsia, protozoon ve helmint gibi birçok hastalık etkenini
naklederler. Bununla ilgili olarak, kenelerin yaklaşık 200
kadar hastalık etkeni ile direkt ya da endirekt bir ilişkilerinin olduğu, bunların bir kısmına mekanik veya biyolojik vektörlük yaptıkları bilinmektedir. Bu yönleri ile
keneler, özellikle ülkemizin de içinde yer aldığı tropik ve
subtropik iklim kuşağında yer alan bölgelerde hem hayvan hem de insan sağlığını tehdit eden en önemli ektoparazitlerdir.2-4
Kenelerin neden olduğu ekonomik kayıplar; kenelerle mücadele amacıyla kullanılan akarisit ve hastalıklarla mücadelede uygulanan aşı giderleri, hastalıkların
hayvanlarda neden olduğu verim kayıpları ile ölümler
ve hastalıkların tedavi giderlerini kapsamaktadır. Hindistan’da küçük işletmelerde hayvan başına uygulanan
akarisit maliyeti yıllık 3,14-65,36 dolar, sadece T. annulata’ya karşı aşı uygulamasının her bir sığır için yıllık
0,57 dolar, her bir sığırda theileriosis enfeksiyonlarının
tedavisine yıllık 4,55 dolar harcandığı ve yine sadece T.
annulata enfeksiyonlarının yıllık 239,5 milyon dolar
ekonomik kayba yol açtığı belirlenmiştir.4 T. parva enfeksiyonlarının, Afrika’da yıllık 168,8 milyon dolar; Babesia spp. enfeksiyonlarının, Hindistan’da yıllık 57,2
milyon dolar ekonomik kayba neden olduğu belirtilmektedir.4
Türkiye’de çok sayıda kene türü ve bunların naklettiği hastalığın varlığı bilinmektedir. Bu derlemede günümüze kadar konu hakkında yapılan çalışmalar ışığında
sığır, koyun ve keçilerde belirlenen kene türleri ile bunların mevsimsel aktiviteleri ve bölgesel dağılımları incelenmiştir.
TÜRKİYE’DE SIĞIR, KOYUN VE
KEÇİLERDE BELİRLENEN KENE TÜRLERİ
Türkiye iklim, bitki örtüsü ve arazi yapısındaki çeşitlilikten ötürü farklı türden kenelerin yaşaması için uygun
bir ülkedir. Bugüne kadar kene türleri, yayılışları, morfolojik ve biyolojik özellikleri, taşıdıkları hastalıklar ve
bu hastalıkların epidemiyolojisi üzerine çok sayıda çalışma yapılmıştır.5-36 Bu çalışmalarda, 2 ailede 32 kene
68
TÜRKİYE’DE SIĞIR, KOYUN VE KEÇİLERDE BELİRLENEN KENE TÜRLERİ
türünün (Ixodidae: 28 tür, Argasidae: 4 tür) varlığı belirlenmiş olup; bütün çalışmalar dikkate alındığında
Rhipicephalus (Boophilus) annulatus, R. bursa, R. sanguineus, R. turanicus, Dermacentor marginatus, Hyalomma aegytium, H. anatolicum, H. detritum, H.
excavatum, H. marginatum, Haemaphysalis parva, Hae.
puncatata, Hae. sulcata, Argas percicus ve Ornithodorus
lahorensis türlerinin ülkenin yedi farklı coğrafi bölgesinde de görüldüğü ortaya çıkmaktadır.
Türkiye’de bugüne kadar sığır, koyun ve keçiler
üzerinde yürütülen çalışmalarda belirlenen kene türü sayısı ise 20’nin üzerindedir. Kurtpınar (1954) tarafından
ülke genelini kapsayan bir çalışmada sığırlarda; I. ricinus, H. excavatum, H. marginatum, H. detritum, R. bursa, R. sanguineus, R. (B.) annulatus, D. marginatus, Hae.
concinna, Hae. punctata, Hae. parva ve Hae. sulcata olmak üzere 12 tür tespit edilmiştir.24
Samsun ve Ordu illerinde yine sığırlarda R. (B.) annulatus, I. ricinus, R. bursa, R. sanguineus ve H. excavatum;17 Orta Anadolu, Karadeniz ve Marmara
bölgelerinde R. (B.) annulatus, R. bursa, R. sanguineus
ve Hyalomma spp. varlığı bildirilmiştir.18 Merdivenci
(1969) Türkiye’nin farklı coğrafik bölgelerinde sığırlarda O. lahorensis, I. ricinus, H. anatolicum, H. marginatum, H. detritum, R. bursa, R. sanguineus, R. turanicus,
R. (B.) annulatus, D. marginatus, D. niveus, Hae. concinna, Hae. inermis, Hae. parva ve Hae. sulcata; koyun
ve keçilerde O. lahorensis, I. ricinus, H. detritum, H.
anatolicum, H. marginatum, R. bursa, R. sanguineus, R.
turanicus, R. (B.) annulatus, R. (B.) kohlsi, D. marginatus, D. niveus, Hae. concinna, Hae. inermis, Hae. parva,
Hae. punctata, Hae. sulcata türlerinin varlığını bildirmiştir.26
Türkiye’nin yedi coğrafik bölgesinde 1967-1970
yılları arasında yürütülen çalışmada, sığırlarda H. excavatum, H. anatolicum, H. marginatum, H. turanicum, H.
detritum, R. bursa, R. sanguineus, D. marginatus, Hae.
parva, Hae. punctata, Hae. concinna, I. ricinus ve R. (B.)
annulatus, olmak üzere 13; koyun ve keçilerde O. lahorensis, H. excavatum, H. anatolicum, H. marginatum, H.
turanicum, H. impeltatum, R. bursa, R. sanguineus, D.
marginatus, D. niveus, Hae. parva, Hae. cretica, Hae.
punctata, I. ricinus ve R. (B.) annulatus, olmak üzere 15
kene türü tespit edilmiştir. Bunlardan H. anatolicum ve
H. excavatum bütün bölgelerde ve Aralık-Mart ayları
arasında az olmak üzere yıl boyunca, H. marginatum Güneydoğu Anadolu dışındaki bütün bölgelerde, H. detritum yaz aylarında Orta Anadolu ve Akdeniz
bölgelerinde, R. bursa Güneydoğu Anadolu haricindeki
bölgelerde her mevsim, D. marginatus çoğunlukla sonbaharda ve Ege bölgesi hariç diğer bölgelerde, I. ricinus
Akdeniz, Karadeniz, İç Anadolu ve Marmara bölgelerinde Mart-Mayıs ve Ağustos-Kasım aylarında, R. (B.)
annulatus ilkbahar ve sonbaharda önemli düzeyde olmak üzere tüm mevsimlerde tespit edilmiştir.20
Samsun yöresinde koyun ve keçilerde I. ricinus,
R. sanguineus, R. bursa, Hae. punctata, Hae. sulcata,
Hae. concinna, D. marginatus ve D. niveus türleri belirlenmiş; I. ricinus’un Haziran, Kasım ve Aralık aylarında, R. sanguineus ve R. bursa’nın Mart, Nisan, Mayıs
Haziran ve Temmuz aylarında, Hae. punctata, Hae. sulcata ve Hae. concinna’nın Ağustos, Eylül, Kasım ve Aralık aylarında, D. marginatus ve D. niveus’un Eylül,
Kasım ve Nisan aylarında hayvanlar üzerinde görüldüğü
bildirilmiştir.36
Elazığ merkez ile Sivrice, Palu ve Baskil ilçelerinde
sığır, koyun ve keçilerde sırasıyla %14-57, %23-39 ve
%20-40 arasında değişen kene enfestasyonu saptanmış,
sığırlarda H. excavatum, H. detritum, H. marginatum, R.
sanguineus, R. bursa, Hae. parva, R. (B.) annulatus ve O.
lahorensis koyun ve keçilerde ise H. excavatum, H. detritum, H. marginatum, R. sanguineus, R. bursa, Hae. parva, Hae. sulcata, Hae. punctata, D. marginatus, D. niveus,
R. (B.) annulatus ve O. lahorensis türlerine rastlanmıştır.
Araştırıcılar sığırların daha çok Hyalomma, koyun ve keçilerin ise Rhipicephalus ve Haemaphysalis türleri ile enfeste olduklarını belirlemişlerdir. Çalışmada, Hyalomma
türlerine yazın ve sonbaharda, Rhipicephalus türlerine
ilkbahar ve yazın, Haemaphysalis türlerine sonbahar ve
kışın, O. lahorensis’e ise sonbahar ve kışın daha çok rastlanmıştır.29
Van ve Gevaş’ta muayene edilen 3850 sığırın
2376’sı (%61,71) R. bursa, R. sanguineus, R. turanicus,
H. detritum, H. anatolicum, H. excavatum, Hae. parva
ve D. marginatus; 3878 koyunun 2464’ü (%63,53) R. bursa, R. sanguineus, R. turanicus, H. detritum, H. anatolicum, H. excavatum, Hae. parva, O. lahorensis ve D.
marginatus türleri ile enfeste bulunmuştur.30
Malatya, Adıyaman, Şanlıurfa, Mardin ve Diyarbakır illerinde sığır, koyun ve keçilerde sırasıyla %29,9,
%29,1 ve %21,5’lik kene enfestasyonu tespit edilmiştir.
Araştırıcılar, tespit ettikleri türlerden H. excavatum, H.
detritum, H. anatolicum, Hae. parva, R. bursa, R. sanguineus ve I. ricinus’u sığır, koyun ve keçilerde, R. (B.) annulatus ve Hae. sulcata’yı koyun ve keçilerde, Hae.
punctata’yı koyunlarda, R. (B.) kohlsi’yi ise keçilerde belirlemişlerdir.19
O. megnini ilk defa Özer ve Aydın (1996) tarafından tespit edilmiştir.27 Araştırmacılar, Malatya’da 20 sığırdan topladıkları kenelerden yedisinin doymuş O.
megnini nimfleri olduğunu bildirmişlerdir.
Orta Anadolu’yu temsilen Ankara ve Doğu Anadolu’yu temsilen Elazığ’da koyun ve keçilerde kene enfestasyonları araştırılmış ve bu yörelerde H. detritum, H.
anatolicum, H. excavatum, H. marginatum, R. sanguineus, R. bursa, R. turanicus, Hae. parva, Hae. sulcata, Hae.
inermis, Hae. punctata, D. marginatus, D. niveus, R. (B.)
annulatus, I. ricinus ve O. lahorensis türlerine rastlanmıştır. Bu çalışmada, I. ricinus sadece Ankara’da, D. niveus sadece Elazığ’da tespit edilmiştir.28
Çankırı yöresinde koyun ve keçilerde R. bursa, R.
turanicus, H. marginatum, Hae. parva, Hae. sulcata, Hae.
punctata ve D. niveus türlerinin bulunduğu ve enfestasyon oranlarının koyunlarda %42,96, keçilerde ise
%54,45 olduğu kaydedilmiştir.22 Öte yandan Kars yöresi sığırlarında %35,3 oranında kene enfestasyonu olduğu
ve R. (B.) annulatus, D. marginatus, D. niveus, Hae. parva, Hae. punctata, H. excavatum, H. marginatum, I. ricinus ve R. bursa olmak üzere dokuz tür tespit edildiği, en
yaygın türlerin D. marginatus ve Hae. parva olduğu bildirilmiştir.11
Güney Marmara bölgesindeki Balıkesir, Bilecik,
Bursa ve Çanakkale illerinde sığırlarda I. ricinus, R. (B.)
annulatus, D. marginatus, H. anatolicum, H. excavatum,
H. detritum, H. marginatum, H. aegyptium, Hae. parva,
Hae. punctata, Hae. sulcata, Hae. inermis, R. bursa, R.
sanguineus ve R. turanicus olmak üzere 15 tür belirlenmiştir. Koyun ve keçilerde ise H. marginatum ve H.
aegyptium hariç diğer türler tespit edilmiştir. Bunlardan
I. ricinus yaz aylarında az olmak üzere bütün mevsimlerde, R. (B.) annulatus sonbahar ve kış mevsiminde,
Hyalomma türleri çoğunlukla yaz aylarında, bazı türleri kışın ve sonbaharda, Haemaphysalis türleri sonbahar
ve kış aylarında, Rhipicephalus türleri ise ilkbahar ve yazın belirlenmiştir.12
Van, Gevaş, Muradiye, Erciş, Özalp ve Saray’da koyunlarda %43,51 oranında enfestasyon ve R. bursa, R.
turanicus, R. sanguineus, H. excavatum, H. aegyptium,
H. marginatum, Hae. punctata, Hae. sulcata, Hae. parva,
D. marginatus ve D. niveus türlerinin varlığını belirlenmiştir. Araştırıcı, Rhipicephalus ve Haemaphysalis türlerinin koyunları önemli ölçüde enfeste ettiğini,
Rhipicephalus’ların ilkbahar, yaz ve sonbaharda, Haemaphysalis’lerin ise sonbahar, kış ve ilkbaharda hayvanlar üzerinde bulunduğunu bildirmiştir.5
69
Burdur yöresinde yedi soya ait 10 kene türü saptanmış, en fazla R. turanicus’un, en az I. ricinus ve Hyalomma türlerinin bulunduğu, muayene edilen 756 sığırın
165’inde (%21,8), 996 koyunun 253’ünde (%25,4) ve 698
keçinin 110’unda (%15,8) kene enfestasyonu tespit edilmiştir. Araştırıcılar sığırlarda D. marginatus, Hae. parva,
R. turanicus, R. (B.) annulatus, H. marginatum, koyunlarda D. marginatus, D. niveus, Hae. parva, R. turanicus,
R. bursa, H. excavatum, I. ricinus, O. lahorensis, keçilerde ise D. marginatus, D. niveus, Hae. parva, R. turanicus türlerini saptamışlardır.35
İnci ve ark. (2003), Kayseri yöresinde koyun ve keçilerde R. bursa, R. turanicus, R. sanguineus, D. niveus,
H. marginatum, Hae. parva ve Hae. sulcata türlerini tespit etmişler ve enfestasyon oranlarının koyun ve keçilerde sırası ile %32 ve %6 olduğunu kaydetmişlerdir.23
Ankara yöresinde Haemaphysalis türlerinin epizootiyolojisini belirlemek amacıyla 1996-1998 yılları arasında 1208 koyun, 1001 keçi ve 1059 sığır muayene
edilmiş, sığırların 203’ü (%19,16), keçilerin 380’i
(%37,96) ve koyunların 346’sı (%28,64) Haemaphysalis
türleri ile enfeste bulunmuştur. Bu hayvanlardan çoğunluğu Hae. parva olmak üzere, Hae. sulcata ve Hae. punctata türleri tespit edilmiştir. Hae. parva ve Hae.
punctata’nın olgunları Mart ve Ekim, Hae. sulcata’nın
olgunları ise Mart ve Kasım aylarında yüksek düzeyde
saptanmıştır.16
Antalya’da bir yıllık süreyle keçilerdeki kene enfestasyonlarını izlenmiş; en yaygın türlerin sırasıyla R.
bursa, I. ricinus, D. marginatus, Hae. parva ve Hae. sulcata olduğu belirlenmiştir.32
Yay ve ark. (2004), Kayseri yöresinde sığır ve koyunlarda sırasıyla %17 ve %21 oranında enfestasyon saptamışlar; enfestasyona neden olan türlerin R. turanicus,
R. sanguineus, H. anatolicum, R. (B.) annulatus, R. bursa, H. excavatum, D. marginatus, H. detritum, Hae. parva, Hae. sulcata ve O. lahorensis olduğunu tespit
etmişlerdir. R. (B.) annulatus, H. excavatum, H. detritum ve Hae. parva’ya sadece sığırlarda, O. lahorensis’e
ise sadece koyunlarda rastlanmıştır.33
Mamak ve ark. (2006) Sivas-Zara yöresinde muayene ettikleri 240 sığırdan 71’inde (%29,6), 275 koyundan 66’sında (%24,0) ve 252 keçiden 50’sinde (%19,9)
kene enfestasyonu saptamışlar ve sığırlarda Hae. parva,
D. marginatus, R. (B.) annulatus, Hae. concinna, H. marginatum, R. bursa, koyun ve keçilerde D. niveus, D. marginatus, Hae. parva, Hae. concinna, H. marginatum, R.
bursa, R. (B.) annulatus, türlerini belirlemişlerdir. Böl-
70
gede Dermacentor türleri sonbahar, Haemaphysalis
türleri ilkbahar ve kış, R. (B.) annulatus ilkbahar, Hyalomma ve Rhipicephalus türleri ise yaz aylarında tespit
edilmiştir.25
Aktaş ve ark. (2006) 2004 yılı Haziran-Temmuz aylarında Elazığ, Bingöl, Muş, Erzincan ve Erzurum illerinden 252 sığırın 93’ünün (%36,9) kene ile enfeste
olduğunu belirlemiş ve bu hayvanlardan H. anatolicum
çoğunlukta olmak üzere H. excavatum, R. (B.) annulatus, R. bursa ve R. sanguineus olmak üzere beş tür saptamıştır.6
Tonbak ve ark. (2006) Kelkit vadisinde sığır, koyun
ve keçilerde R. bursa, H. marginatum, R. (B.) annulatus
ve Hae. sulcata olmak üzere 4 farklı türün bulunduğunu
en yaygın türlerin R. bursa (%47,68) ve H. marginatum
(%46,40) olduğunu bildirmişlerdir.31
İça ve ark. (2007) Kayseri yöresinde sığırlarda
%21,7 oranında kene enfestasyonu tespit etmişler ve R.
turanicus, R. bursa, R. sanguineus, H. marginatum, H.
excavatum, H. anatolicum, D. niveus, R. (B.) annulatus
ve O. lahorensis türlerini belirlemişlerdir.21
Yılmaz ve Değer (2011) Van ve Erciş’te muayene
ettikleri 398 sığırda 12 tür tespit etmişler, bu türlerin R.
bursa, R. turanicus, R. sanguineus, D. marginatus, D. niveus, H. marginatum, H. anatolicum, H. excavatum, H.
aegyptium, Hae. parva, Hae. sulcata ve Hae. punctata olduğunu bildirmişlerdir. Aynı araştırmada koyunlarda R.
bursa, R. turanicus, R. sanguineus, D. marginatus, D. niveus, H. marginatum, H. anatolicum, H. excavatum, H.
aegyptium, Hae. parva, Hae. sulcata ve Hae. punctata ve
A. percisus türlerinin varlığı belirlenmiştir.34
Bakırcı ve ark. (2012) Ege bölgesinin batısındaki
Manisa, İzmir ve Aydın illerinde sığırlarda kene türleri,
mevsimsel aktiviteleri ve yayılımlarını belirlemek amacıyla 2006-2008 yılları arasında her ay düzenli olarak 443
sığırı muayene etmişlerdir. Sığırların %23’ünün kene ile
enfeste olduğu saptanmış ve toplam 19,679 adet kene
toplanmıştır. Sığırlarda 12 kene türü tespit edilmiş ve en
yaygın türlerin H. marginatum, H. excavatum ve H. detritum olduğu ayrıca I. ricinus, R. (B.) annulatus, D. marginatus, H. anatolicum, H. rufipes, Hae. parva, R. bursa,
R. sanguineus, R. turanicus’un da bu bölgedeki sığırlarda bulunduğu belirlenmiştir. I. ricinus’un Kasım-Mayıs,
R. (B.) annulatus’un Temmuz, Ağustos, Ekim, Kasım, D.
marginatus’un Eylül-Haziran aylarında görüldüğü tespit
edilmiştir. Hyalomma türleri tüm yıl boyunca görülmüş,
ancak kış aylarında sınırlı sayıda kaldığı belirlenmiştir.
Hae. parva sadece Ekim ve Kasım aylarında az sayıda
saptanmıştır. Rhipicephalus türleri ise çoğunlukla ilkbahar ve yaz aylarında tespit edilmiştir.15
Aktaş ve ark. (2012) Karadeniz bölgesinden 389 sığırdan 2160 kene toplamışlar ve bunların H. marginatum, H. excavatum, H. detritum, R. bursa, R. turanicus,
R. sanguineus, R. (B.) annulatus Hae. sulcata, Hae. punctata, I. ricinus ve I. hexagonus türlerine ait olduklarını
bildirmişlerdir.7
Aydın ve ark. (2012) Karadeniz bölgesinde Bolu,
Kastamonu, Çorum, Samsun, Tokat, Giresun ve Bayburt
illerinde koyunlarda %30,77 ve keçilerde %32,88 olmak
üzere genelde %31,13 oranında kene enfestasyonu saptamış, hayvanlar üzerinden toplanan kenelerin beş soya
ait 12 kene türünden (Hae. parva, R. bursa, R. turanicus,
D. marginatus, R. sanguineus, Hae. punctata, I. ricinus,
H. marginatum, Hae. sulcata, H. excavatum, Hae. concinna, H. detritum) oluştuğunu belirlemişlerdir. Araştırıcılar bölgede koyun ve keçilerde en yaygın türlerin R.
turanicus, Hae. parva ve R. bursa olduğunu ortaya koymuş, Rhipicephalus ve Hyalomma’ların ilkbahar ve yaz,
Haemaphysalis’lerin kış, ilkbahar ve sonbahar, Derma-
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Barker SC, Murrell A. Systematics and evolution of ticks with list of valid genus and species
names. In: Nuttall P, Bowman AS, eds. Ticks,
Biology, Disease and Control, Bowman, Cambridge: Cambrige University Pres; 2008. p.139.
Jongejan F, Uilenberg G. The global importance of ticks. Parasitology 2004;129 Suppl:
S3-14.
Karaer Z, Yukarı BA, Aydın L. Türkiye Keneleri
ve Vektörlükleri. Özcel MA, Daldal N, ed.
Parazitolojide Artropod Hastalıkları ve Vektörler. İzmir: Türkiye Parazitoloji Derneği; 1997.
s.363-433.
Minjauw B, McLeod A. Tick-borne diseases
and poverty. The impact of ticks and tickborne
diseases on the livelihood of small-scale and
marginal livestock owners in India and eastern and southern Africa. Research report,
DFID Animal Health Programme, Centre for
Tropical Veterinary Medicine. Dinburg: University of Edinburgh; 2003.
Akdemir C. Van yöresi koyunlarında bulunan
kene türlerinin (fam: ixodidae) tespiti ve epidemiyolojisi üzerine araştırmalar. Doktora
Tezi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2001.
Aktas M, Altay K, Dumanli N. A molecular survey of bovine Theileria parasites among ap-
centor ve Ixodes’lerin ise bütün mevsimlerde hayvanlar
üzerinde bulunduğunu ortaya koymuşlardır.14
Türkiye’de sığır, koyun ve keçilerde kene enfestasyonlarını belirlemeye yönelik yapılan çalışmalarda belirlenen türler; R.(B.) annulatus, R.(B.) kohlsi, R. bursa, R.
sanguineus, R. turanicus, D. marginatus, D. niveus, H.
anatolicum, H. excavatum, H. turanicum, H. marginatum, H. impeltatum, H. detritum, H. rufipes, H. aegyptium, Hae. concinna, Hae. inermis, Hae. parva, Hae.
punctata, Hae. sulcata, I. hexagonus, I. ricinus, O. lahorensis ve O. megnini’dir. Bununla birlikte sığır, koyun ve keçilerde kene türlerinin araştırıldığı
çalışmalarda belirlenen türlerin mevsimsel dağılımlarının çok az oranda ele alındığı görülmektedir. Kenelerle
etkili mücadelede türlerin gelişim aşamalarının mevsimsel aktivitelerinin bilinmesi önem arz etmektedir. Bu bakımdan kenelerin mevsimsel aktivitelerinin ülkenin tüm
bölgelerinde detaylı olarak çalışılması ve kayıt altına
alınmasına ihtiyaç vardır.
KAYNAKLAR
7.
8.
9.
SONUÇ
parently healthy cattle and with a note on the
distribution of ticks in eastern Turkey. Vet Parasitol 2006;138(3-4):179-85.
Aktas M, Altay K, Ozubek S, Dumanli N. A survey of ixodid ticks feeding on cattle and prevalence of tick-borne pathogens in the Black Sea
region of Turkey. Vet Parasitol 2012. [Epub
ahead of print]
Altay K, Dumanli N, Aktas M. Molecular identification, genetic diversity and distribution of
Theileria and Babesia species infecting small
ruminants. Vet Parasitol 2007;147(1-2):1615.
Altay K, Aydin MF, Dumanli N, Aktas M. Molecular detection of Theileria and Babesia infections in cattle. Vet Parasitol 2008;158(4):
295-301.
10. Altay K, Dumanli N, Aktas M. A study on ovine
tick-borne hemoprotozoan parasites (Theileria and Babesia) in the East Black Sea Region
of Turkey. Parasitol Res 2012. [Epub ahead
of print]
11. Arslan MÖ, Umur, Ş, Aydın L. Kars yöresi sığırlarında Ixodidae türlerinin yaygınlığı. Turkiye Parazitol Derg 1999;23(3):
331-5.
12. Aydın L. Güney Marmara ruminantlarında
görülen kene türleri ve yayılışları. Türkiye
Parazitol Derg 2002;24(2):194-200.
13. Aydin L, Bakirci S. Geographical distribution
of ticks in Turkey. Parasitol Res 2007;101
Suppl 2:S163-6.
14. Aydın MF, Aktaş M, Dumanlı N. Türkiye’nin
Karadeniz Bölgesindeki Koyun ve Keçilerde
Kene Enfestasyonları. Kafkas Univ Vet Fak
Derg 2012;18(Suppl-A):17-22.
15. Bakirci S, Sarali H, Aydin L, Eren H, Karagenc
T. Distiribution ans seasonal activity of tick
species on cattle in the West Aegeon region of
Turkey. Exp Appl Acarol. 2012;56(2):165-78.
16. Çiçek H. Epizootiological Studies on Haemaphysalis Ticks in Ankara Province, Turkey.
Turk J Vet Anim Sci 2004;28(1):107-13.
17. Göksu K. Bazı Karadeniz Bölgesi illerinin sığırlarında müşahede edilen Babesidae (Sporozoa: Piroplasmida) enfeksiyonları ve kene
enfestasyonları. Ankara Üniv Vet Fak Derg
1968;15:46-57.
18. Göksü K. Yurdumuzun çeşitli bölgelerinde
sığırlarda piroplasmida enfeksiyonları
Piroplasmosis, Babesiosis, Theileriosis ve
Anaplasmosisin yayılış durumları. Türk Vet
Hek Dern Derg 1970;40:29-39.
19. Güler S, Özer E, Erdoğmuş SZ, Köroğlu E,
Bektaş İ. Malatya ve bazı Güneydoğu Anadolu
illerinde sığır, koyun ve keçilerde bulunan
kene (Ixodidae) türleri. Doğa-TU Vet ve Hay
D 1993;17:229-31.
71
20. Hoffmann G, Hörchner F, Schein E,
Gerber HC. [Seasonal appearance of
ticks and piroplasms in domestic animals
in the Asiatic provinces of Turkey]. Berl
Munch Tierarztl Wochenschr 1971;84(8):
152-6.
21. Ica A, Inci A, Vatansever Z, Karaer Z. Status
of tick infestation of cattle in the Kayseri region
of Turkey. Parasitol Res 2007;101 Suppl
2:S167-9.
22. İnci A, Yukarı BA, Sayın F. Çankırı yöresinde
bazı koyun ve keçi sürülerinde babesiosis ve
theileriosis etkenlerinin mikroskobik kan muayenesiyle araştırılması. Ankara Üniv Vet Fak
Derg 1998;45:105-13.
23. İnci A, Nalbantoğlu S, Çam Y, Atasever A, Karaer Z, Çakmak A ve ark. Kayseri yöresinde
koyun ve keçilerde theileriosis ve kene enfestasyonları. Turk J Vet Anim Sci 2003;27:5760.
24. Kurtpınar H. Türkiye keneleri: morfoloji, biyoloji, konakçı yayılışları ve medikal önemleri.
Ankara: Güven Matbaası; 1954.
72
25. Mamak N, Gençer L, Özkanlar YE, Özçelik S.
Sivas-Zara yöresindeki sığır, koyun ve keçilerde kene türlerinin belirlenmesi ve sağaltımı.
Türkiye Parazitol Derg 2006;30(3):209-12.
26. Merdivenci A. Türkiye Keneleri Üzerine
Araştırmalar. 1. Baskı. İstanbul: Kutulmuş
Matbaası; 1969. s.420.
27. Özer E, Aydın L. Malatya’da Sığırlarda Otobius megnini (Duges,1883)’nin Bulunuşu. Tr J
Vet Anim Sci 1996;20(1):231-4.
28. Sayın F, Dinçer Ş, Karaer Z, Dumanlı N, Çakmak A, İnci A, et al. Status of tick infestation of
sheep and goats in Turkey. Parassitologia
1997;39(2):145-52.
29. Sayın F, Dumanlı N. Elazığ bölgesinde evcil
hayvanlarda görülen kene (Ixodoidea) türleri
ile ilgili epizootiyolojik araştırmalar. Ankara
Üniv Vet Fak Derg 1982;29(3-4):344-62.
30. Taşçı S. Van bölgesinde sığır ve koyunlarda
görülen kene türleri ile bunların taşıdığı kan
parazitleri (Protozoon) arasındaki ilişkiler.
Ankara Üniv Vet Fak Derg 1989;36(1):5363.
31. Tonbak S, Aktas M, Altay K, Azkur AK, Kalkan
A, Bolat Y, et al. Crimean-Congo hemorrhagic
fever virus: genetic analysis and tick survey in
Turkey. J Clin Microbiol 2006;44(11):4120-4.
32. Tuncer D, Mutlu G, Karaer Z, Sayin F, Tuncer
LB. Seasonal occurrence of ticks on goats and
Borrelia burgdorferi influence in Ixodes ricinus
in Antalya region. Turkiye Parazitol Derg 2004;
28:158-60.
33. Yay M, Yazar S, Aydın L, Şahin İ. Kayseri Yöresi’nde sığır ve koyunlarda kene türlerinin
araştırılması. Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2004;13:25-9.
34. Yılmaz AB, Değer MS. Van ve Erciş Yöresindeki Sığır ve Koyunlarda Kene Türlerinin Belirlenmesi ve Mevsimsel Dağılımı. YYU
Veteriner Fakultesi Dergisi 2011;22(3):133-7.
35. Yukarı BA, Umur Ş. Burdur yöresindeki sığır,
koyun ve keçilerde kene (ixodoidea) türlerinin
yayılışı. Turk J Vet Anim Sci 2002;6:1263-70.
36. Zeybek H. Samsun yöresi koyun ve kuzularında paraziter fauna saptama çalışmaları.
Ankara Üniv Vet Fak Derg 1980;27:215-36.

Göster/Aç

Transkript

Benzer belgeler

2008 Basım • 2490 sayfa

KOYUN VE KEÇİLERDE YIL BOYU DÖLVERİMİNİ ARTIRMAYA