BÜTÜN ORKİNOSLAR NEREYE GİTTİ? Balık çiftlikleri

Bütün orkinoslar nereye gitti? 1
BÜTÜN ORKİNOSLAR NEREYE GİTTİ?
Balık çiftlikleri ve korsan balıkçılık, mavi yüzgeçli
orkinosların Akdeniz’de neslinin tükenmesine nasıl yol açtı
1
Özet
2
Kuzey mavi yüzgeçli orkinosu
2.1
2.2
2.3
3
Orkinos çiftlikleri: tükenişe giden otoban
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
4
Çiftlik öncesi ticaretinde düğüm
Son orkinosu bulmak için yüksek teknoloji
Rakamlar birbirini tutmuyor
Avların hatalı raporlanması
Reeferlar mavi yüzgeçli orkinos avını aklamada mı kullanılıyor?
Gerçek rakamlar ne olabilir?
Orkinos çiftliklerinin diğer zararları
5.1
5.2
6
Orkinos çiftliği nedir?
Orkinos çiftliği “boom”
Orkinos çiftliği üretimi
Bilim adamlarının kabusu
YRD balıkçılığa açık kapı
Korsan orkinos balıkçılığı
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
5
Doğu ve batı stokları
Mavi yüzgeçli orkinosun biyolojisi
Aşırı tüketilen bir tür sınırlarını zorluyor
Orkinosları çifliklerde besleme
Ortak kaynakların özelleştirilmesi
Mavi yüzgeçli orkinosun tükenmesinin ekonomisi
6.1
6.2
AB, YRD balıkçılığı teşvik ediyor
Japon yatırımları
7
Öneriler
8
Kaynakça
Bütün orkinoslar nereye gitti? 2
1. Özet
Mavi yüzgeçli orkinos balıkçılığı Akdeniz’in en karlı endüstrilerinden biridir. Antik
Roma’da orkinos avcılığı ve orkinosların tuzlanmış balığa dönüştürülmesi,
imparatorluğun en istikrarlı endüstri ve ticaret kollarından ikisiydi.1 Bugünkü kötü
yönetim, gırgır kullanan balıkçı filoları ve orkinosları yağlandıran çiftliklerin hızlı
gelişimi ile hem mavi yüzgeçli orkinosların hem de yüzlerce balıkçının geleceğini
tehdit ediyor.
Mayıs 1999’da Greenpeace bu türün tükenişini duyuran ve bunun sebeplerini
inceleyen detaylı bir rapor yayınladı.2 Üçüncü ülke bayraklı korsan balıkçılık tekneleri
mavi yüzgeçli orkinos nüfusuna karşı ana tehdit unsuru olarak tanımlanıyor ve daha
o zaman, bilim adamları aşırı tüketime karşı uyarıyordu. Erişkin bir mavi yüzgeçli
orkinosun bio kütlesi- yumurtlayan orkinosların bio kütlesi- 20 yıl öncesine göre %20
azalmıştı. Her sene çok büyük miktarda erişkinliğe ulaşmamış orkinos yakalanıyordu.
Şüphesiz, mavi yüzgeçli orkinos nüfusunun eski haline dönebilmesi için çok ciddi
önlemlerin alınmasına ihtiyaç vardı.
Bugün durum daha da kötüleşti; Akdeniz ülkelerinin balıkçı filoları tarafından
yürütülen korsan orkinos balıkçılığı yasal kotaların çok üzerine çıkıyor.
Orkinos çiftlikleri, Akdeniz’de henüz yeni bir endüstri olmasına rağmen, yasadışı ve
raporlanmayan balıkçılığın perde arkasındaki itici güç. Canlı yakalanan orkinoslar bu
çiftliklere götürülüyor ve genellikle Japonya’ya ihraç edilmeden önce aylar boyunca
besleniyor. Orkinos çiftliği işinin karmaşık yapısı, yeterli düzenlemenin olmaması ve
bir kaç ülkenin işin içine girdiği ticaretin boyutları, geniş çaplı yasadışı orkinos avına
kılıf uydurulmasını kolaylaştırıyor.
50’den fazla orkinos çiftliği Akdeniz sahilleri boyunca yayılmıştır. Çiftliklerin gelişimi
çok az denetim altında -aslında tam bir denetimden kaçmaya çalışıyorlar- hızla
gerçekleşmekte ve 20,000 tona ulaşan kapasiteleri ile bölgede yasal olarak
avlanabilecek orkinos miktarını geçmektedir.
Bugün, Akdeniz’den her yıl ne kadar mavi yüzgeçli orkinosun alındığını kimsenin
bilmediği tartışılmaz bir konudur ancak 2002 yılında hükümetlerin taraf olduğu
Uluslararası Atlantik Orkinosu Koruma Komisyonu (ICCAT) tarafından belirlenen
kotaların aşıldığı açıktır.
Orkinos çiftliği endüstrisi iyi entegre edilmiş ve düzenlenmiştir. Balıkçı filoları
tarafından çiftliklere tedarik edilen mavi yüzgeçli orkinoslar denetim dışındadır.
Teknelerin bayraklarını taşıdığı ülkeler üzerlerine düşen görevi yerine
getirmemektedir. Akdeniz’deki orkinos endüstrisi, binlerce ton mavi yüzgeçli
orkinosun yasadışı avlanması dahil hiçbir sınır tanımadan devam edebilmek için
elinden geleni yapmaktadır. Örgütlü yasadışı balıkçılığın bir adı vardır: korsan
balıkçılık.
1
2
López Linage, J. and Arbex, J.C. 1991. Pesquerías tradicionales y conflictos ecológicos: 16811794. Ministry of Agriculture, Fishing and Food. General Secretary of Sea Fishing. Lundwerg
Editores, Madrid.
Gual, A. 1999. The bluefin tuna in the Eastern Atlantic and Mediterranean: Chronicle of a death
foretold. Greenpeace International.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 3
Bir kaç şirket bu kazançlı denetimsiz işi büyütmekle kalmıyor bu konuda kurumsal
destek de alıyor. Örneğin Avrupa Birliği, Akdeniz’deki balıkçılık ve İspanya gibi
ülkelerde balık çiftliği kapasitesinin arttırılmasına büyük katkıda bulundu. Bilim
adamlarının doğu mavi yüzgeçli orkinos nüfusunun eski haline getirilmesi gerektiği
konusunda uyarıda bulundukları zaman sergilenen bu sorumsuzca davranış,
endüstrinin gerektiği gibi denetlenmesi ve mavi yüzgeçli orkinos nüfusunun yeniden
oluşturulması için gerekli önlemlerin alınması konusundaki ilgisizlikle birleşti.
Bu raporda mavi yüzgeçli orkinosların Akdeniz’deki durumunu inceliyor, balıkçılık ve
orkinos çiftliklerinin faaliyetleri konusunda farklı bilgi kaynaklarını gözden geçirerek
şu sonuçlara varıyoruz:
– Doğu Atlantik ve Akdeniz’de yakalanan mavi yüzgeçli orkinosların miktarı 2004’te
41,000 tonu, 2005’te 44,000 tonu geçebilmektedir. Bu, 2005’te izin verilen toplam
yakalama miktarı 32,000 tondan 12,000 ton (%37.5) daha fazladır;
– Kotayı aşan bu yasadışı avlanmanın büyük bir bölümü Akdeniz’de;
– Büyük miktarda olgunlaşmamış orkinos yakalanıyor ve diğer yasadışı balıkçılık
uygulamaları yaygın;
– Bazı ülkeler verileri saklıyor veya değiştiriyor, temel verilerin eksik ve hatalı
olmasından dolayı bilim adamları stok miktarı konusunda tahminde bulunamıyor;
– Orkinosları beslemek için gereken balık miktarı başka birçok sorunun yanı sıra
hastalık bulaştırma potansiyelleri ve hem Akdeniz’de hem de diğer bölgelerde aşırı
avlanmaya sebep olması nedeniyle ayrı bir sorun oluşturmaktadır;
– Büyük miktardaki devlet sübvansiyonları (1997’den beri Avrupa Birliği’nde 34
milyon dolar) ile Japonya ve Avustralya’nın yatırımları mavi yüzgeçli orkinos
avlanmasını teşvik etmektedir;
– Sadece bir kaç yatırımcı önceden Akdeniz çevresindeki balıkçı kültürler
tarafından paylaşılan ortak kaynakları kontrol ediyor;
Kısacası, mavi yüzgeçli orkinosların Akdeniz’deki ticari yok oluşu çok yakındır.
Bu durumun ışığında Greenpeace, mavi yüzgeçli orkinosların karşı karşıya olduğu
kriz için güçlü bir çözüm önermektedir. Orkinosları önemli üreme ve beslenme
yerlerinde avlamak yerine bu alanlar deniz koruma alanları yapılmalıdır. Balıkçılık ve
diğer tahrip edici faaliyetlerin yasaklandığı geniş ölçekli deniz koruma alanları,
göçmen türleri, önemli yaşam evrelerinde koruyarak yarar sağlayabilir.
Mavi yüzgeçli orkinos balıkçılığı ve çiftlikler üzerindeki denetim eksikliğinin yanı sıra
korsan balıkçılığın bölgedeki boyutları, balıkçılık ve çiftlik endüstrisinde daha güçlü
önlemlere ihtiyaç duyulduğunu açıkça ortaya koyuyor. Bunlar: balıkçı tekneleri ve
çiftlikler için kesin ve bağımsız bir gözlem düzeni, balıkçılık ve çiftlik bilgilerinin
düzenli olarak ICCAT’a bildirilmesi, türün olgunlaşma ve Doğu Atlantik stoğunun
yeniden oluşturulması için yeni toplam kotayı da içeren uzun vadeli bir plan.
Orkinosları üreme alanlarında koruyan deniz koruma alanları, güçlü ve sürdürülebilir
yönetim ile, Akdeniz’in mavi yüzgeçli orkinoslarının ve geçimleri meşru olarak ona
bağlı olanların geleceği olabilir. Ancak faaliyetlerinin devam etmesine izin verilirse
korsan balıkçılık ve kuralsız orkinos çiftlikleri Akdeniz’in bu kaynaklarını soyacaktır.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 4
2. Kuzey mavi yüzgeçli orkinosu
Mavi yüzgeçli orkinoslar (Thunnus thynnus) büyük ve obur balıklardır. 700 kg.
ağırlığına ulaşabilirler ve mükemmel yüzücülerdir. 20 yaşına erişebilen uzun ömürlü
hayvanlardır ve üremek ve yiyecek bulmak için uzun mesafeleri aşabilirler.
Bu balıklar sürü halinde yaşar ve sürü halinde yaşayan hamsi, mürekkep balığı ve
diğer küçük balıkları avlarlar. Okyanus hayvanlarıdır ancak mevsimsel olarak kıyıların
yakınına gelirler. Mavi yüzgeçli orkinos geniş bir sıcaklık aralığına uyum gösterebilir.
Boyutlarına göre sürüler oluştururlar, bazen de diğer türlerle birlikte sürü oluştururlar.
2.1. Doğu ve Batı Stokları
Orkinoslar siyasi sınırları tanımazlar. Tam bir göçmenlerdir; uluslararası sular kadar
ulusal sularda da yüzer ve avlanırlar. Avlanmasını düzenleyen tüm karar ve
uygulamalar uluslararası düzeyde belirlenmelidir.
Uluslararası Atlantik Orkinosu Koruma Komisyonu (ICCAT) bu amaçla kuruldu.
Atlantik Okyanusu ve Akdeniz gibi bitişik denizlerdeki orkinos ve orkinos benzeri
balıkların korunmasından sorumlu olan ICCAT’e Avrupa Birliği dışında 41 ülke
üyedir.
Mavi yüzgeçli orkinos Kuzey Atlantik’in her iki tarafına yayılmıştır. Ne kadar
orkinosun avlanabileceğini belirlemek amacıyla 25 yıl önce yapılan bir araştırmada
Kuzey Atlantik’te iki alt popülasyonun bulunduğu varsayıldı: “Doğu” ve Batı” kuzey
mavi yüzgeçli orkinos stokları. ICCAT tarafından tanımlanan bu iki idari birim, farklı
değerlendirmelere ve kurallara tabidir. Bununla birlikte tüm uzmanlar bu ayrımın
biyolojik değil siyasi bir ayrım olduğunu bilir.3
Harita 1: Kuzey mavi yüzgeçli orkinosu doğu ve batı stokları. (ICCAT’den alınmıştır.)
Mavi yüzgeçli orkinosları avlayan filolar
Kuzey Atlantik Okyanusunun dört bir
yanına dağılmış bulunuyor; Meksika
Körfez’inden
Batı
Atlantik’deki
Newfoundland’e, Kanarya Adaları’ndan
Doğu Atlantik’teki İzlanda’nın güneyine ve
Akdeniz’in tamamına kadar. Son yıllarda
balıkçılar Orta Kuzey Atlantik’te daha
önce bilinmeyen bir balık bölgesi
keşfettiler.
2.2. Mavi yüzgeçli orkinosun biyolojisi.
3
Aslında bazı orkinosların okyanusu geçen göç rotasını takip ettiği biliniyor, bu konuda işaretli
orkinosların takibiyle her geçen gün daha çok kanıt elde ediliyor. Bazı uzmanlar bu göçler
nedeniyle stokların ayrı ayrı yöneltilmesinin şüphe uyandırıcı olduğunu belirtiyor.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 5
Kuzey mavi yüzgeçli orkinosunun bilinen sadece iki yumurtlama bölgesi vardır:
Meksika Körfezi ve Akdeniz. Erişkin mavi yüzgeçli orkinos4 üreme mevsiminde bu
bölgelerde yoğunlaşır; Nisan ortasından Haziran ortasına kadar Meksika Körfezi’nde,
Mayıs sonundan Haziran sonuna kadar Akdeniz’dedir.
Üreme zamanından sonra birçok erişkin yiyecek aramak için Atlantik’e döner. Ancak
erişkin stokların bir bölümü Libya, Korsika ve Akdeniz’in doğu çanağında sürekli
yaşar.
Harita 2: Mavi yüzgeçli orkinosun Akdeniz’deki üreme alanları
5
Bilgi kaynağı: ICCAT ve Qinetiq
6
2.3. Aşırı tüketilen bir tür sınırlarını zorluyor
ICCAT’in mevcut idari sisteminin, doğuda ve batıda mavi yüzgeçli orkinosların
sürdürülebilir tüketimini mümkün kılma amacını gerçekleştirmede başarısız olduğu
açıktır. Aslında bu amacın çok da uzağındadır. Her iki populasyon da Akdeniz’in en
önemli balıkçılık faaliyetinin sürekliliğini tehdit eden devasa zorluklarla karşı
karşıyadır.
Batı stoğu: mavi yüzgeçli orkinos yeniden çoğalmıyor.
Batı Atlantik’te mavi yüzgeçli orkinos avlayan başlıca ülkeler; Birleşik Devletler
(2004’de 899 ton ), Kanada (537 ton) ve Japonya’dır (396 ton)7.
1970’lerde balıkçılıkta ciddi bir düşüş gözlemlendi ve 1997’de üreme çağındaki
orkinosların bio kütlesi 1975’de ölçülenin ancak %14-17’si kadardı. Batı stoğunun bu
kötü durumu ICCAT’i, 1988’de “yeniden üretim” adı verilen bir programı uygulamaya
zorladı. Bu programın amacı stoğu %50 olasılıkla yeniden eski haline getirmek ve
2018 yılına kadar yumurtlama bio kütlesini Maksimum Güçlendirilebilir Rekolte (MSY)
seviyesine çıkarmaktı. Bu amacın erişilemez olduğu söylenemez ve 1998’den beri
daha düşük kotalar yürürlükte olmasına rağmen bu önlemlerin stoğu eski sayısına
ulaştırmada yeterli olmadığı görülüyor.
4
5
6
7
Orkinos üreme olgunluğuna 5 ile 8 yaş arasında erişir.
Oray, I.K.; Karakulak, F.S.; Alıclı Z.; Ates, C. and Kahraman, A. 2005. First evidence of spawning
in the eastern Mediterranean Sea – preliminary results of tuna larval survey in 2004. Col. Vol. Sci.
Pap. ICCAT, 58(4)
Qinetiq. 2002. Environmental Impact Assessment (EIA) in support of the procurement of Sonar
2087
ICCAT Annual Report 2004-2005. Volume II.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 6
Son stok tahminleri 2002 yılında yapıldı. Bilim adamlarına göre ”sonuçlar yumurtlama
bio kütlesinin düştüğünü gösteriyor” ve “yeniden üretimin potansiyeli belirli değil”.
Yeniden üretim programının uygulandığı sekiz yıl için pek de parlak sonuçlar değil.
Aynı yıl komisyon, izin verilen yıllık Toplam Avlanma Miktarını 2,700 ton olarak
belirledi. Bu karar 2003 yılında yürürlüğe girdi.8 2003’de bildirilen av miktarı 2,191
ton9 oldu. Bir yıl sonra 2,000 ton bildirildi. İzin verilen kotalara bile ulaşılamaması bir
şeylerin yolunda gitmediğini açıkça gösteriyordu. Bunun gerçekten “yeniden üretim”
programı olduğu söylenebilir mi?
Doğu stoğu: aşırı tüketimin ve hilenin krallığı
Doğu stoğunun avlanması büyük bir kısmı Akdeniz’de gerçekleşir (2004’de 18,296
ton)10. Çok daha azı Doğu Atlantik’le yakalanır (2004’de 8,665 ton)11.
Bölgede yakalanan balıklarla ilgili hatalı raporların boyutları konusunda şüpheler
oluştu12. Ama bundan da önce gittikçe büyüyen bir miktarda – bir kaç bin ton kadarorkinosun hiçbir zaman bildirilmediği ortaya çıktı. ICCAT veri tabanına göre
Kuzeydoğu Atlantik’te orkinos avlayan başlıca uluslar Fransa (2002’den 2004’e kadar
yıllık 6,500-7,000 ton avladığını bildirdi), İspanya (yaklaşık 5,000-6,300 t/yıl) ve İtalya
(yaklaşık 4,500-5,000 t/yıl). Türkiye–avlanma kotası olmamasına rağmen– ve Tunus,
son yıllarda bir kaç bin ton avladığını bildirdi. Libya, 2002’den 2004’e kadar ICCAT’a
veri bildiriminde bulunmadı.
Doğu stoğunu hedef alan balıkçılık donanımı gırgırdır. Gırgır önem sırasında ikinci
sırada yer alan paraketenin üç katı fazla av yakalıyor. Sahilde kurulan sabit tuzak
ağlarına dayanan geleneksel sahil sistemi hala bazı ülkelerde kullanılıyor. Bu ağlar
suda bir kaç ay kalarak labirent gibi hareket ediyor ve göç yolu üzerindeki orkinosları
durduruyor.
1994 ile 1997 arasında, bildirilen toplam av miktarı 45,000 - 50,000 t/yıl civarındaydı
(önceki yirmi yıl boyunca 21,000 t/yıldı.). Yüksek miktardaki bu avlanmanın
popülasyon üzerindeki etkisi 1988’de bilim adamlarını stokların durumu hakkındaki
endişelerini ifade etmeye zorladı. Bugün durum çok daha kötü.
Doğu stoğunun durumu bilinmiyor.
Doğu stoğu ile ilgili tahminlerin 2002 yılında yapıldığına değinilmişti. Önceki yıllarda
verilerin yetersizliği nedeniyle tahminler ertelenmişti. Bilim adamları bir kez daha
“yakalanan ama bildirilmeyen küçük boyutlu balıklara” ve “özellikle 1998’den sonra
artan bildirim dışına” 13 atıfta bulundu. Diğer temel veriler, örneğin boyut verisi
bulunmuyor14.
Bilim adamları çok fazla aşırı avlanma tespit etti. 2000 yılındaki balık ölümlerinin
sürdürülebilir maksimum seviyenin 2.5 katı olduğu düşünülüyor. Açıkça “mevcut av
8
9
10
11
12
13
14
ICCAT Recommendation [02-07].
ICCAT 2005. BFT. Atlantic bluefin tuna. ICCAT REPORT 2004-2005 (II).
ICCAT 2005. Görev I veri seti, web uygulaması,: http://www.iccat.es/task1.asp adresinde.
ICCAT 2005. BFT. Atlantic bluefin tuna. ICCAT REPORT 2004-2005 (II).
Bu durum, eski raporlarını gözden geçiren ülkelerin bu raporlarda belirtilenin üzerindeki
miktarlarda avlandığını açıklamalarında en iyi görünüyor. Hatalarını düzeltmeye çalıştıkları
düşünülebilir. Oysa, ICCAT’in kota tahsisi tarihsel verilere dayanıyor ve bu yüzden üyeler
geçmişin verilerini büyüterek bugün için daha büyük bir pay kapmaya çalışıyor.
ICCAT Report 2002-2003 (I) – Vol II.
SCRS, bazı ülkelere ait her bir avda yakalanan büyüklük verilerinin bulunmadığını bildiriyor.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 7
seviyesi uzun vadede sürdürülemez”15 olduğunu ifade ediyorlar.
Bilim adamları tarafından ifade edilen kaygılara rağmen ICCAT delegeleri önerileri
göz ardı ederek sürdürülmesi mümkün görünmeyen 2003-2006 yılları için yıllık
32,000 ton kota belirledi.16 Bu kota bilim adamları tarafından önerilen maksimum
kotanın %23 fazlası17. Bu kotanın yarısından fazlası (18,582 ton) Avrupa Birliği’ne
tahsis edildi.18
2006 yılında yeni bir tahmin yapılması gerekiyor. Ne var ki hatalı raporlar bu tahmini
yine imkansız hale getirecek.
Tablo 1. ICCAT üyelerine ayrılan mavi yüzgeçli orkinos kotaları
2003-2006
2003
2004
1500
1550
Cezayir
74
74
Çin Halk Cumhuriyeti
900
935
Hırvatistan
18582
18450
AB
30
40
İzlanda
2949
2930
Japonya
2503
2543
Tunus
1286
1300
Libya
3030
3078
Fas
1146
1100
Diğerleri
Bilgi kaynağı ICCAT Recommendation [02-08]
15
16
17
18
2005
2006
1600
1700
74
74
945
970
18331
18301
50
60
2890
2830
2583
2625
1400
1440
3127
3177
1000
823
ICCAT Report 2002-2003 (I) – Vol II.
ICCAT Recommendation [02-08].
“İncelemelere göre mevcurt toplama seviyesi ve büyük ve küçük ölçekli balıkçıların seviyesi
26.000.00 Mt veya daha fazla , bu yakalama seviyesi uzun vadede sürdürülebilir değil.”. ICCAT
Report 2002-2003 (I) – Vol II.
Kotalar aşıldığında ICCAT’in balıkçılık işletmesini kapatmadığına dikkat edilmeli. İlk olarak,
yakalama miktarını bir veya iki yıl geçmeden öğrenme imkanına sahip değil. (gerçek zamanlı
izleme mekanizması bulunmuyor ) İkinci olarak, ICCAT bir işletmeyi kapatacak yetkiye sahip
değil.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 8
3. Orkinos çiftlikleri: tükenişe giden otoban
3.1. Orkinos çiftliği nedir?
Akdeniz’de orkinos çiftlikleri 90’ların sonunda kurulmaya başlandı. Bu endüstriyel
faaliyet yakalanan orkinosların kıyılara yakın yerlerde kurulan yüzen havuzlarda
yağlandırılmasından oluşur. Orkinoslar 6-7 ay boyunca Japonya ve diğer ülkeler için
daha değerli hale gelmelerini sağlamak amacıyla boyutları ve yağları artıncaya kadar
taze veya donmuş balıklarla beslenir.
Orkinosların canlı kalmaları gerektiği için gırgırla avlanırlar. Bu yüzden orkinos
çiftliklerin filoların bu özel parçasının faaliyetine bağlıdır. Yakalanan orkinoslar
kafeslere konarak römorkörler tarafından çekilerek çiftliklere götürülürler. Bu işlem
çok yavaş yapılmalıdır, 1 veya 2 nat, yoksa orkinoslar ölebilir.19 Taşıma işlemi günler
hatta aylar alabilir20.
Vahşi orkinosun yakalandığı yere (Akdeniz boyunca avlanma sezonu farklılık
gösterdiği için) ve ne kadar uzağa götürüleceğine bağlı olarak çiftlikler Mayıs ile
Ağustos arasında kafes stoklamaya başlar. Orkinoslar yaklaşık 6-7 ay içinde
yağlanırlar21, ancak özellikle küçük balıkları stoklamış olan çiftlikler onları daha uzun
süre tutabilirler22. İhracat ağırlıklı olarak Kasım ve Aralık aylarında gerçekleşir ama
üretici ile alıcı arasındaki anlaşmalara bağlıdır.
3.2. Orkinos çiftlikleri “boom”
Akdeniz’de orkinos çiftlikleri 90’ların sonunda yayılmaya başladı. O zamandan beri
bu endüstri çok az veya hiç düzenleme olmadan bir kaç yatırımcının kararlarına bağlı
olarak büyüyor. İşlemler kontrol dışı yürütülüyor. Çiftlikler Portekiz dahil 11 ülkeye
yayılmış bulunuyor.
Tablo 2. Akdeniz ve Doğu Atlantik’te orkinos çiftliklerinin artışı
1985
1996
2000
2001
2002
2003
2004
2006
İspanya
İspanya
Hırvatistan
İspanya
Hırvatistan
Malta
İspanya
Hırvatistan
Malta
İtalya
İspanya
Hırvatistan
Malta
İtalya
Türkiye
İspanya
Hırvatistan
Malta
İtalya
Türkiye
Kıbrıs
Libya
İspanya
Hırvatistan
Malta
İtalya
Türkiye
Kıbrıs
Libya
Yunanistan
Lübnan?
İspanya
Hırvatistan
Malta
İtalya
Türkiye
Kıbrıs
Libya
Yunanistan
Tunus
Fas
Portekiz
Lübnan?
Bilgi kaynağı Lovatelli, A. 2005
23
ve ICCAT
24
Orkinos çiftliklerinin, kendisi birçok sorun yaşayan ve bilim adamları ve STK'lar
19
Belli–ve bilinmeyen- oranda balık bu gırgır operasyonları sırasında ölüyor. Bu oran hızlı çekme
işlemlerinde artıyor.
20
Advanced Tuna-Ranching Technologies SL (ATRT), 2005.
21
Lovatelli, A., 2005. Summary Report On The Status Of Bluefin Tuna Aquaculture In The
Mediterranean. FAO.
22
Hırvatistan, şişmanlatma kafeslerini 8-25 kgç arasındaki küçük balıklarla dolduruyor. Sezon
Hırvatistan için minimum 4 maksimum 20 ay sürüyor.
23
24 Lovatelli, A. 2005. Summary Report on the status of BFT aquaculture in the Mediterranean. FAO
Fisheries Report No 779
24
25 ICCAT çiftlik olanakları ile ilgili veri tabanı www.iccat.es/ffb.asp adresinde bulunabilir.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 9
tarafından av miktarının çok yüksek olduğu konusunda uyarılan orkinos balıkçılığına
bağımlılığı göz önüne alınınca bu büyümeyi meşru görmek çok zor.
Bu kadar gecikme ve orkinos çiftlikleri konusunda bilgi eksikliğinden sonra ICCAT,
2003 yılında ülkelerin izinli çiftlikleri25 bildirmesi kuralını getirdi ve diğer bilgilerin yanı
sıra kapasiteleri de gösteren bir liste oluşturdu.
Tablo 3. Akdeniz’de bildirilen çiftlik kapasitesi
Ülke
EC Kıbrıs
EC İspanya
EC Yunanistan
EC İtalya
EC Malta
EC Portekiz
Hırvatistan
Libya
Fas
Tunus
Türkiye
TOPLAM
Bilgi kaynağı
güncellendi.
Çiftlik sayısı
3
14
1
9
7
1
5
1
1
4
12
58
25
ICCAT
Çiftlik kapasitesi (ton)
3000
11852
1000
5800
9650
500
5350
1000
1000
2400
9460
51012
11
Mayıs
2006’da
3’ ’te özetlenen bilgi gerçek çiftlik kapasitelerini yansıtmıyor. Örneğin Libya, 2006’da
sadece bir çiftliğin olanaklarını ICCAT’a bildirdi. Oysa birkaç yıldır ülkede orkinos
çiftlikleri bulunuyor. Ayrıca uzmanların belirttiğine göre Cezayir, Suriye, İsrail ve
Lübnan orkinos yakalama ve çiftliğinde önemli yere sahip olabilirler.26 Cezayir
dışında hiçbiri ICCAT sözleşme üyesi değil. Lübnan resmi veri temin etmediği halde
kaynaklar 2004 yılı için bir çiftliğin kurulmasının planlandığını belirtiyorlar. 2005
yılında Fransa’da orkinos çiftliği kurulması önerisi yapıldı ve ciddi bir muhalefetle
karşılandı.27.
Bildirilen 51,012 tonluk çiftlik kapasitesi 32,000 tonluk yasal kotayla karşılaştırılınca
yasadışı avlar için tartışılmaz bir teşvik oluşturuyor. Aslında FAO tarafından da dikkat
çekildiği üzere “1996’dan beri çiftliklerde kullanılan mavi yüzgeçli orkinos oranı
sürekli artıyor, Akdeniz’de yakalanan mavi yüzgeçli orkinosların büyük bir kısmı
çiftliklerde kullanılıyor” 28. Ayrıca gırgır dışındaki araçlarla yakalanan av miktarının
önceki yıllar için yıllık ortalama 15,000 ton olduğuna da dikkat çekiliyor.
– Orkinos çiftliklerinin geliştirilmesi için devasa yatırımlar yapılıyor. Bunların
kapasitesinin altında kullanılacağını düşünmek saflık olur;
– Bildirilen toplam çiftlik kapasiteleri ICCAT tarafından belirlenen Toplam İzin
Verilen Av miktarını %60 geçiyor;
– Bildirilen çiftlik kapasiteleri ICCAT uzmanlarınca önerilen av miktarını 25,000
25
26
27
28
ICCAT Recommendation [03-09].
FAO. 2005. Report of the third meeting of the Ad Hoc GFCM/ICCAT Working Group on
Sustainable Bluefin Tuna Farming/Fattening Practices in the Mediterranean. Rome, 16-18 March
2005. FAO Fisheries Report. No. 779. Rome, FAO.
Greenpeace France. Greenpeace s'oppose aux fermes d'elevage de thons rouges en
Mediterranee et en baie de Banyuls. 5 January 2006.
Lleonart and Majkowski, 2005. Summary report on bluefin tuna capture fishing for
farming/fattening in the Mediterranean. GFCM/ICCAT Working Group on sustainable Tuna
Farming/Fattening practices in the Mediterranean. Rome, 16-18 March 2005.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 10
ton aşıyor29.
3.3. Orkinos çiftliği üretimi
Akdeniz çiftliklerinde bulunan orkinosun gerçek miktarı soru işareti taşıyor ve farklı
kaynaklar ve hesap yöntemleri kullanılarak hesaplanması gerekiyor. FAO ulusal
araştırmalar yaparak bu bilgileri iyileştirmeye çalıştı. Bu çalışmaların üzerinden
geçildiğinde temel verilerle ilgili bilgide büyük boşluların olduğu kolayca görülebilir.
Örneğin FAO “kafeslere alınan mavi yüzgeçli orkinosların hacimleri ile ilgili çok az
bilginin temin edildiğine” 30 dikkat çekiyor.
Yasadışı ve rapor edilmeyen avları önlemek için mavi yüzgeçli orkinos ithal eden
bütün ICCAT Sözleşme Taraflarının, pazarlarına giren orkinoslar için, ihraç eden ülke
tarafından onaylanmış Mavi Yüzgeçli Orkinos İstatistik Belgesi (BTSD) talep etmesi
gerekiyor31. 1993’den beri yürürlükte olan bu belge, yakalamanın nerede
gerçekleştiğinin, teknenin bayrağının, ürünün tür ve sayısının, limanların vs.
bildirilmesini gerektiriyor.
Yılda iki kez ithalatçı ülkelerin aldıkları BTSD raporları doğrultusunda ICCAT
Komisyonu’na bildirimde bulunmaları gerekiyor. Mavi yüzgeçli orkinosları yeniden
ihraç eden ülkeler yeniden ihraç belgesinin yanında orijinal BTSD’yi de vermek
zorundalar. Zorunlu olmasına rağmen aralarında özellikle Avrupa ülkelerinin
bulunduğu birkaç ülke BTSD’yi komisyona vermiyor32.
Tablo 4. İhraç eden ülkeye göre Japonya’nın yıllık Akdeniz çiftliklerinden mavi yüzgeçli orkinos
ithalatı eğilimleri. Japonya’ya ihraç sırasında ölçülen ağırlık kullanılmıştır.
YIL
İspanya Hırvat Malta İtalya Türkiye Libya Tunus Kıbrıs Yunanista Diğer Toplam
istan
n
1997
261
1998
1456
103
1559
1999
3346
277
3622
2000
5806
664
16
2001
5839
1349
842
115
2002
6006
3190
2311
1640 1405
2003
5381
4220
3623
969
1770
518
24
5
2004
7433
4377
5024
755
2356
88
935
408
2005* 4251
3034 3314 620
* yılın sadece ilk yarısına ait veri
33
Bilgi kaynağı Matsumoto T. 2005.
3125
1413
958
29
261
6487
8146
587
5
14558
43
16553
18
21395
17301
Bkz. not 14.
Lovatelli, 2005.
31
ICCAT Recommendation [02-10].
32
Miyake, 2005. Summary report on international marketing of bluefin tuna. GFCM/ICCAT Working
Group on sustainable Tuna Farming/Fattening practices in the Mediterranean held in Rome, 1618 March 2005.
33
34 Matsumoto T. 2005. National report of Japan submitted to SAC/ GFCM.
30
Bütün orkinoslar nereye gitti? 11
Danışılan Advanced Tuna Ranching Technologies SL (ATRT)34 şirketi Akdeniz’de
orkinos çiftliklerinin üretimini hesap etmeye çalıştı ve sağladıkları veriler çiftliklere
verilmek üzere ne kadar orkinos yakalandığını hesaplamada kullanıldı.
3.4. Bilim adamları için bir kabus
Akdeniz’deki mavi yüzgeçli orkinos balıkçılığı yönetiminin karşılaştığı sorunlardan biri
balıkçı ülkelerin, hem yakalan balık miktarı hem de avların boyutları, yeri, kullanılan
yöntem vs. hakkındaki verileri içeren raporları temin etmedeki eksikliği.
Bilim adamları ve ICCAT’in de tespit ettiği gibi orkinos çiftliklerinin yaygılaşması bu
sorunları katladı. ICCAT Bilimsel Komitesi’ne göre “Akdeniz’de balık şişmanlatma
uygulamalarının yaygınlaştığı görülüyor ve bu uygulamalar istatistiklerinin
toplanmasında bozulmaya neden oluyor”. Komite içinde “mavi yüzgeçli orkinos
çiftliklerinin faaliyetlerinin veri toplamayı belirgin bir şekilde etkilediği konusunda
genel bir kabul var. Özellikle Görev I ve Görev II (boyut) istatistikleri ve bunlara bağlı
olarak stok hesaplarının kalitesi etkileniyor.”35
Orkinos çiftliği faaliyetleri arasında yer alan “bilinmeyenler” yakalan orkinosların
boyutları, nerde ve ne zaman yakalandıkları, taşıma sırasında kaç balık öldüğü36;
veya çiftlik işlemleri sırasında balıkların ne kadar büyüdüğü. Bu verilerin eksikliği
balıkçılığın yönetiminde- endüstri tarafından faydalanılan- boşluklar oluşturuyor.
3.5. YRD balıkçılığı için açık bir kapı37
Orkinos balıkçılığı ve çiftliği işindeki ülkelerin ve şirketlerin sayısı, sübvansiyonların
ve yatırımların karmaşık yapısı ve çiftlik faaliyetlerinin öncesinde ve sonrasında
gerçekleşen ticari faaliyetlerin boyutları orkinos işini varolan sistemle kontrolün
nerdeyse imkansız olduğu bir ağa dönüştürüyor.
Orkinos çiftliklerinin sahibi olan şirketlerin genelde kendi balıkçılık filoları ve
römorkörleri var. Farklı ülkelerin bayraklarını taşıyan tekneler aynı çiftliklere balık
temin ediyor. Balıkçı teknelerinin yeniden bayraklandırılması oldukça yaygın bir
uygulama. Çiftlik öncesi ticareti teknenin bayrağını taşıdığı ülkeyi, römorkörün
bayrağını taşıdığı ülkeyi ve çiftliğin bulunduğu ülkeyi kapsıyor. Çiftlik sonrası
ticaretinde çiftliğin bulunduğu ülkeden satıldığı ülkeye uzanıyor.
Örneğin, Libya kıyılarının açıklarında Fransız tekneleri Libya bayrağı taşıyan
teknelerle birlikte avlanıyor, avları İspanya bayraklı römorkörlerle Malta’da bulunan
çiftliklere taşınıyor. Endüstride farklı işlemleri içeren karmaşık bir ağ bulunuyor.
34
35
36
37
The Advanced Tuna Ranching Technologies SL (ATRT), İspanya’da konuşlanan bir çiftlik
danışmanlık şirketi. “Tuna Ranching Intelligence Unit” imzalı raporlar yayınlıyor. Raporları orkinos
çiftliği sektörü tarafından sağlanan verilere ve doğrudan gözlemlere dayanıyor ve endüstri
hakkında sağlam bilgiye sahip olduğunu gösteriyor. WWF’nin belirttiği “WWF şirketin yüksek
güvenilirliğe sahip olduğunu düşünüyor çünkü sunulan kanıtların kaliteli ve analiz düzeyi yüksek.
WWF raporda yer alan konuların bazılarını başka kaynaklara da doğrulattı. ATRT tarafından
yapılan araştırma daha önce rapor edilmeyen bir çok bilgiyi ortaya çıkardı. Toplanan kanıtlar
(sektör dışındakilerin elde etmesinin çok zor ) WWF ye göre skandal olarak nitelendirilebilecek
duruma karşı acil önelem alınması gerektiği olgusunu güçlendiriyor.”
ICCAT Report 2004-2005 (II) – Vol II.
Belirli –ve bilinmeyen- oranda balık gırgır operasyonları sırasında ölür. Ölen balıkların sayısı
bilimsel olarak hesaplanmamıştır. Bazı ülkeler %1-2 oranından bahsederken diğerleri %15’e
çıkar. (Lleonart J., Majkowski, J., 2005)
Yasadışı, Rapor edilmeyen, Düzenlenmemiş balıkçılık.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 12
Yasadışı, rapor edilmeyen, düzenlenmemiş balıkçılık sorunu ve orkinos çiftliği
endüstrisi arasındaki ilişki bu raporun 4. bölümünde gözden geçirilecek.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 13
4. Korsan orkinos balıkçılığı
Orkinos çiftlikleri doğrudan canlı balık kaynağına bağlıdır: diğer bir deyişle gırgır
ağlarına38. Göreceğimiz gibi Akdeniz bölgesinden ihraç edilen orkinos miktarı ile
rapor edilen gırgırla avlanılan miktar birbirini tutmuyor, hatta bir çok durumda daha da
az görünüyor. Bu yüzden orkinos çitliği işi ile bağlantılı olarak yasadışı gırgır avcılığı
artıyor.
Akdeniz’de yakalanan orkinos miktarı ICCAT’a bildirilenin çok üstünde. Ayrıca,
kotalar ICCAT bilim adamlarının sürdürülebilir balıkçılık için önerdiği miktarı aşıyor.
Balıkçılık yönetimi nasıl yapılabilir?
Orkinos balıkçılığı endüstrisi oldukça iyi entegre edilmiş ve düzenlenmiştir ve
Akdeniz’in en değerli kaynaklarından birinin aşırı tüketim yoluyla yağmalanmasından
büyük oranda sorumludur: bunun adı korsan balıkçılıktır.
4.1. Çiftlik öncesi ticaretinde düğüm 39
Akdeniz’de orkinos çiftliği olan tüm ülkeler, çiftliklerinin ihtiyacını karşılamak için
diğer ülkelerden orkinos ithal ediyor ve orkinos yakalayan ülkeler çoğunlukla
balıkların av alanlarından çiftliklere taşınması işini de yürütüyorlar40.
Tablo 5. ICCAT’e çiftlik öncesi ticaret hakkında verilen bilgiler41
41
Bilgi kaynağı: Lleonart and Majkowski, 2005.
Ne yazık ki, bölgedeki hükümetler çiftlik öncesi ticareti hakkında çelişen ve eksik bilgi
veriyorlar. Bu durum Tablo 5’de de görülebilir. Sadece dört durumda ithalatçı ve
ihracatçı ülke tutarlı bilgi vermektedir. Örneğin, Kıbrıs ve Fransa, Fransız teknelerinin
38
39
40
41
Çiftlikler için yakalanan balıklar içinde ağlarla yakalan orkinoslar minimum düzeydedir.
Çiftlik öncesi ticareti balıkların çiftliğe getirilmesinden Önce gerekleşen faaliyetleri tanımlar; balığı
yakalayan teknenin taşıdığı bayrağın ait olduğu ülkeyi, römorkörlerin taşıdığı bayrağın ait olduğu
ülkeyi ve çiftliklerin bulunduğu ülkeyi kapsar. Çiftlik sonrası ticaret de bulunur ve balıkların
satıldığı ülkeyi kapsar.
Lleonart J., Majkowski, J., 2005. Summary report on bluefin tuna capture fishing for
farming/fattening in the Mediterranean. FAO Fisheries Report No. 779. Rome.
Tablo 5’de ICCAT’e bilgi veren ülkeler listelenmiştir. Ülkeler balıkçı teknelerinin hangi ülkelere
balıkların ihraç ettiğini bildirmek zorundadır. Çiftliklerin bulunduğu ülkeler hangi ülkelerden balık
alındığını bildirmek zorundadır. Tablodaki her bir hücre rapor veren ülkeyi içerir.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 14
Kıbrıs’taki çiftlikler için balık temin ettiğini beyan ettiler. Ama Libya ve Tunus
Türkiye’deki çiftlikler için balık temin ettiklerini beyan etmezken Türkiye bu ülkelerden
balık ithal ettiğini bildirdi.42 Hırvatistan, Kıbrıs, Yunanistan, İtalya ve İspanya,
çiftliklerindeki balıkların Fransız tekneleri tarafından temin edildiğini bildirirken Fransa
sadece bu ülkelerden üçüne balık gönderdiğini bildirdi43.
Çok fazla ülke işin içinde çok az güvenilir bilgi var
Mavi yüzgeçli orkinosun kaynağı ve gittiği yer, yakalandığı bölgeden çiftliğe kadar
gittikçe karmaşıklaşıyor. Beş yıl öncesine kadar İspanyol çiftliklerinde, İspanyol ve
Fransız filolarının batı Akdeniz’de yakaladığı balıklar kullanılırdı44. Şimdi ise İspanyol
çiftlikleri Libya’ya kadar uzanan beş ülke tarafından tedarik ediliyor. Benzer şekilde
Türkiye ve Hırvatistan’daki çiftlikler ilk yıllarında yerel balıkçı tekneleri tarafından
tedarik edilirken şimdi birçok yabancı ülkenin filosundan balık alıyorlar45,46.
Orkinos çiftliği bulunan diğer ülkeler tamamen yabancı balıkçı filolarına bağımlı.
Örneğin Malta ve Kıbrıs çiftliklerinde bulunan bütün orkinosların yabancı filolardan
geldiğini bildiriyorlar. Malta çiftlikleri Libya ve İtalya filoları tarafından tedarik edilirken
Kıbrıs için orkinos Fransız ve İspanyol teknelerinin Doğu Akdeniz’de yakalanıyor.
2001 yılına kadar nerdeyse ürünün tamamı çiftliğin bulunduğu ülkeden pazara ihraç
ediliyordu. Ancak son yıllarda bazı ülkeler üçüncü ülkeler aracılığıyla Japonya’ya
ihracat yapıyor. (örneğin Türkiye’de Japonya’ya İspanya aracılığı ile)47. AB ülkeleri
arasında balık transferi uluslararası ticaret olarak değerlendirilmiyor. Ancak birçok
durumda balıklar AB ülkelerinden AB üyesi olmayan ülkelere taşınıyor ve bu
hareketler kayda geçmiyor.
– Ülkeler arasındaki ticaret karmaşık ve resmi kaynaklardan sağlanan bilgiler
tutarsız;
– Bu durumda bilim adamlarının balıkçılığın durumunu teşhis etmelerin her
zamankinden de zor.
4.2. Son orkinosu bulmak için yüksek teknoloji
Şu anda 255’den fazla gırgır teknesi Akdeniz’de mavi yüzgeçli orkinos avlayabilir.
Fransa, İtalya, Hırvatistan ve Türkiye’nin yirmişer teknesi bulunuyor48.
Orkinos çiftliklerinden çabuk kar elde edilmesi bu sektöre büyük miktarda para
yatırılmasına neden oldu: yeni ve daha büyük balıkçı tekneleri, depo alanları ve hatta
orkinos ihraç etmek için hatta yeni havaalanları inşa edildi. Orkinos sürülerinin tespit
edilmesi gırgırların daha fazla av yakalamasında büyük önem taşıyor. Bu yüzden
verimli Akdeniz orkinos filoları modern balık tespit sistemleri ile donatılıyor. Bununla
42
43
44
45
46
47
48
Türkiye’nin bilimsel bir kotasının olmadığı dikkate alınmalı, ICCAT’in “diğer ülkeler” kategorisine
tahsis ettiği 1100 tonluk kotanın bir parçasını oluşturuyor. Bunula birlikte , Türkiye 2003 yılında
FAO’ya 3300 ton orkinos yakaladığını bildirdi.
Lleonart and Majkowski, 2005.
Lovatelli, A. 2005.
Lovatelli, A. 2005.
Tudela and García. 2004. Tuna farming in the Mediterranean: the bluefin tuna stock at stake.
WWF Mediterranean Program.
Lovatelli, A. 2005.
Lleonart, J and Majkowski, J. 2005. Tunus ve Cezayir tekneleri katılmadığı için bu değer düşük
hesaplanmıştır.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 15
da bitmiyor; nerdeyse her bir balıkçı grubu orkinosları bulmak için küçük uçak alıyor
veya kiralıyor. Av mevsiminde 50’den fazla uçak Akdeniz’in üzerinde uçarak
orkinosları bulmaya çalışıyor. Hatta av izninin sona erdiği Temmuz ayında bile takibe
devam ediyorlar49.
Tablo 6. Akdeniz’de orkinos avlayan tekneler ve faaliyetleri.
Ülke
Tekne türü ve sayısı
Limanı
Hırvatistan
63 gırgır, hepsi aynı
anda aktif ve 2002’de
31)
Fransa
38 gırgır
Yunanistan
Mavi yüzgeçli orkinos Napoli,Veion
avlamasına izin verilen ve Pire
1 gırgır; Mavi yüzgeçli
orkinos taşımasına izin
verilen
1
balıkçı
teknesi; Mavi yüzgeçli
orkinos taşımasına izin
verilen 2 römorkör
İtalya
87 gırgır
2002’de)
Libya
5 gırgır
Malta
Ticari römorkörler dahil Valletta
mavi yüzgeçli orkinos
taşıma tekneleri, trol ve
çok amaçlı balıkçılık
tekneleri
Fas
Elle yakalama için 200
bot
(bir tuzak ve gırgır
tekneleri kullanılıyor)
İspanya
6 gırgır (150 GRT, L'Ametlla de Havadan
1200 HP ve 38 m Mar
tekneler
uzunluğunda)
(Tarragona) işbirliği
Türkiye
100’ün üzerinde gırgır
(2002’de
28
ve
2003’de
50;
32
metrenin üzerinde)
Faaliyet alanı
Tekneler
arasında Adriyatik Denizi
işbirliği ve teknelerin
görsel gözlemi
Lion Körfezi
(2001
Arama stratejisi
ve
Çekme
işleminin
süresi
Mart-Ekim
arası
3- 20 gün
Havadan arama ve Tüm
Akdeniz Haziran-Ekim 1- 12saat
İspanyol
tekneleri bölgeleri
arası
dahil
tekneler
arasında işbirliği
Havadan arama yok Akdeniz
ama tekneler arası
kayıtlı
olmasa
da
işbirliği olası
Trablus
Faaliyet
mevsimi
Tekneler
işbirliği
Mart-Ekim
arası
arasında Libya karasuları Yaz
İyon Denizi
27 Nisan- 15 Genelde
Temmuz
birkaç
günden
bir
haftaya kadar
Olta:
Haziran-Eylül
arası
Tuzak:
Haziran-ekim
arası
arama ve İspanya’nın
Nisan-Ekim
arasında Levante bölgesi arası
(Balear Adaları,
Murcia
ve
Tarragona):
37º-42º N/Sahil
0.4º E
20
kadar
güne
İstanbul,
Balık bulucu, sonar, Ege denizi dahil Akdeniz:
3 gün-3 hafta
İzmir,
kuş radarı ve tekneler Akdeniz
1Mayıs-15
Trabzon,
arasında işbirliği
Temmuz Ege
Bandırma ve
Denizi:
16
Çanakkale
Aug.-1 Mayıs
Bilgi kaynağı Lleonart J. and Majkowski, J. 2005.
50
4.3. Rakamlar birbirini tutmuyor
Dr. P. Miyake orkinos ticareti konusunda takdire değer bir araştırma yaptı51.
Araştırması, Japon gümrük kayıtları ve Mavi Yüzgeçli Orkinos İstatistik Belgeleri
49
Reported by ATRT and WWF.
51 Lleonart J. and Majkowski, J. 2005. Summary report on bluefin tuna capture fishing for
farming/fattening in the Mediterranean. FAO Fisheries Report No. 779. Rome.
51
Miyake, P. 2005.
50
Bütün orkinoslar nereye gitti? 16
(BTSD) dahil farklı kaynaklara dayanıyor. Hesaplamaları bazı standart dönüşüm
faktörleri kullanılarak yapıldı ve çiftlikler için yakalanan gerçek balık miktarını bulmayı
amaçladı52.
Gırgır kullanarak avlanan ülkelerin verdiği bildirdiği rakamlar ile Japonya’nın ithal
ettiğini bildirdiği rakamları karşılaştırmak oldukça ilginç sonuçlar veriyor. Grafik 1’de
rakamların uyuşmadığı açıkça görünüyor.
Grafik 1: Mavi yüzgeçli orkinos avında ve çiftliklerindeki çelişen eğilimler
30000
25000
20000
Declared catches
15000
Est. Farmed imports
10000
5000
0
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
ICCAT ve Miyake, 2005’den alınmıştır.
Çiftlik orkinoslarının Japonya’ya ihracı -ve bu yüzden orkinos çiftliklerinin
girdisi- artarken, gırgırla yakalanan miktar düşüyor. Bu durumu açıklamanın
tek bir yolu var: rapor edilmeyen- tamamen yasadışı- avlanma artıyor.
Bilim adamlarının belirttiği gibi 1998’den beri kayıt dışı yakalama büyük bir kaygı
konusu. Kayıt dışı yakalamaların kaynağı büyük çoğunlukla Akdeniz, Doğu Atlantik
değil. Çünkü Akdeniz’de gırgır kullanılıyor ve hatalı raporların sorumlusu bu donanım
gibi görünüyor.
4.4. Avların hatalı raporlanması
Aralarında İtalya, Fransa, Türkiye ve Tunus’un bulunduğu gırgır kullanan başlıca
ülkeler, 2002 ve 2003’de 1997’ye göre tekneleri o tarihten beri geliştiği ve
endüstriyelleştiği halde daha az av yakaladıklarını bildirdiler. Libya, 2002-2004
arasında ICCAT’e veri bildiriminde bile bulunmadı.
Fransa, İtalya ve Türkiye, geleneksel olarak gırgır kullanan başlıca ülkelerdir ve her
üçü de geçen yıllara oranla daha düşük av oranı rapor ettiler. Onları takip eden
Tunus düşüş bildirirken, İspanya artış bildiriminde bulundu. Ayrıca, balıkçı bir ülke
olan Libya birkaç yıldan beri ICCAT’e hiçbir yakalama raporu vermedi.
Gittikçe azalan yakalama miktarı bildirimleri ve filolarının evrimi ve boyutları göz
önüne alındığında Fransa, İtalya, Türkiye, Tunus ve Libya’nın mavi yüzgeçli orkinos
raporlarında hatalı bildirimlerin başlıca sorumlular olduğu açıkça görünür.
52
Orkinos çiftliğine giren orkinos miktarı çiftlikten çıkan miktardan ağırlık bakımından farklılık
gösterir. Çünkü orkinoslar aylar boyunca beslenir. Bu durum kontrol açısından bazı güçlüklere
sebep olur. Et ağırlığının çiftlikte % 25 oranında arttığı varsayılır (ölüme bağlı daha düşük kayıp).
Bütün orkinoslar nereye gitti? 17
Akdeniz gırgır filolarının gelişimi ve orkinos çiftliklerinin artan kapasiteleri birçok
durumda paralellik gösterir. Tablo 7 gırgır filolarının gelişimini gösteriyor. Aynı
zamanda bilim adamları aşırı avlanmanın mavi yüzgeçli orkinos popülasyonu
üzerinde yarattığı baskıdan dolayı duydukları kaygıyı ifade ediyorlar. Artan avlanma
kapasitesi ve teknoloji türlerin karşı karşıya olduğu sorunları katlıyor.
Tablo 7. Akdeniz’de mavi yüzgeçli orkinos avlayan gırgır filolarının evrimi
2001’de, Union-Pêche isimli balıkçılık sektöründeki iş imkanlarına yoğunlaşan bir yatırım şirketi,
CEZAYİR
çiftlikler için orkinos avlamak amacıyla 20 milyon dolarlık gırgır filosu (20 tekne) oluşturma
projesini hayata geçireceğini duyurdu. Bu karar ICCAT’in Cezayir’e tanıdığı yine de ılımlı
kotaya (1500 ton) karşı alındı. Cezayir ICCAT delegasyonuna göre 19 gırgır teknesi 2003
yılında halen faaliyet gösteriyor.
HIRVATISTAN Mavi yüzgeçli orkinos avlayan aktif gırgırların sayısı 1999- 2002 yılları arasında 19’dan 31’e
yükseldi. Avların büyük çoğunluğunu ortalama büyüklüğü her geçen yıl düşen (1999’da 24,2
kg.’den 2002’de 8,2’ye) erişkinliğe ulaşmamış hayvanlar oluşturuyor. Hırvatistan, şişmanlatma
kafeslerini ortalama 8-35 kg ağırlığındaki orkinoslar ile dolduruyor.
2003’de 33 çok amaçlı balıkçılık yapma lisansına sahip teknenin 14’ünün mavi yüzgeçli orkinos
KIBRIS
avladığı bildirildi.
Fransa, Akdeniz çiftliklerine canlı orkinos sağlayan en önemli tedarikçi (özelikle İspanyol
FRANSA
Çiftliklerine). Lion Körfez’inde konuşlanan 40 gırgır teknesinden oluşan yerel filo bulunuyor.
Son yıllarda Fransız gırgır tekneleri faaliyet alanlarını Malta’nın güneyinin yanı sıra Libya ve
Kıbrıs’a kadar genişlettiler. ATRT’ye göre Fransız tekneleri Libya bayrağı taşıyor.
YUNANISTAN Yunanistan Tarım Bakanlığı, ülkede orkinos çiftliği kurma planları çerçevesinde ulusal teknelere
orkinos yakalama ve taşıma izinleri verildiğini bildirdi.
Toplam 72 gırgır teknesi Akdeniz’de mavi yüzgeçli orkinos yakalama lisansına sahip. Resmii
ITALYA
istatistiklere göre 2002’de yakaladıkları balıkların %86’sı çiftliklere verildi. İtalyan kotası tekneler
arasında paylaştırılıyor. Birçok teknenin yakalama kapasitesi bu kotanın çok üstünde.
2003 yılında Fransız bayrağı taşıyan binlerce ton yakalama kapasitesine sahip endüstriyel
LIBYA
tekneler AB ile Libya arasındaki anlaşmalar uyarınca Libya sularında faaliyet gösteriyordu. Bu
teknelerin avlarının 1286 tonluk (bir teknenin kapasitesinin yarısından da az) Libya kotasının
dışında sayıldığı tahmin ediliyor.
İspanya, Akdeniz’de konuşlanan 6 modern gırgır teknesine sahip. 2001’de toplam 1453 ton
İSPANYA
orkinos yakaladılar. Bu miktarın %70’i çiftliklere gönderildi.
2003’de, 53 gırgır teknesi Tunus kıyılarında orkinos avlama işine katıldı. Bu filo toplam orkinos
TUNUS
avının %9’ından sorumlu. Son yıllarda Tunus tarafından yakalanan orkinosların büyük bir kısmı
İspanyol Çiftliklerine götürülüyor. 2003 yılından beri Tunus’ta da çiftlikler bulunuyor.
2002’de 28 tane gırgır teknesi bulunurken bu sayı bir yıl içinde ikiye katlanarak 2003’de 50’ye
TÜRKIYE
ulaştı. 2002’de yakalanan toplam 2300 ton mavi yüzgeçli orkinosun 1400 tonu çiftliklere taşındı.
Türkiye Ağustos 2003’den beri ICCAT Sözleşmesine taraf bulunuyor ve 2003-2006 yılları
arasında ICCAT tarafından Türkiye için belirlenmiş bir kota bulunmuyor.
WWF ve ICCAT kaynaklarından alınmıştır.
4.5. Reefer (dondurulmuş kargo taşıyabilen tekneler) mavi yüzgeçli orkinos
avını aklamada mı kullanılıyor?
Akdeniz’de yakalanan ve çiftliklerde büyütülen mavi yüzgeçli orkinosların büyük bir
bölümü dondurularak donmuş kargo taşıyan tekneler veya reeferlar aracılığıyla
naklediliyor. Haftalar veya aylar sonra bu reeferlar kargolarını Japonya veya diğer
ülkelerde boşaltıyorlar.
Römorkörler orkinosları yakalandıkları yerden çiftliklere götürüyorlar. Römorkörlerin
çiftliklere varması günler alabiliyor, bu süre boyunca orkinoslar gırgır ağlarının içinde
kalıyor. Bu işlem boyunca sayısı bilinmeyen orkinos ölüyor. Bu ölü orkinosların
çiftliklerde kullanılması mümkün olmadığı için reeferlara nakledilip muhtemelen rapor
edilmeden ihraç edildiği tahmin ediliyor. Tüm bu olaylar teknede gözlemcinin
bulunmadığı açık denizde gerçekleşiyor.
ATRT raporu bu teknelerin faaliyetleri konusunda kuşkuları ifade ediyor ve şirketlerin
yasadışı avları aklamak için üçüncü ülkeleri kullandığını belirtiyor: “Akdeniz’de
yasadışı olarak yakalanan mavi yüzgeçli orkinoslar, denetleme konusunda zayıf ve
Bütün orkinoslar nereye gitti? 18
hızlı büyüyen Çin ve diğer Güneydoğu Asya ülkelerinde işlenip, paketlenip ve
kullanıma hazır ürünler haline getirildikten sonra farklı isimler altında Japonya’ya
satılıyor”53.
Reefer faaliyetleri kaygı veriyor ve dünya çapında yasadışı avları aklamada kullanılan
başlıca yollardan biri. Bu sorunlar ICCAT için yeni değil. 2004’de Japon Hükümeti
ICCAT’e orkinos aklama faaliyetinde bulunan 2 reefer hakkında bilgi verdi.54 Japon
Hükümeti tarafında sunulan verilere göre 2003’de Atlantik’te korsan olarak yakalanan
18,000 ton büyük gözlü orkinos hiçbir yerde rapor edilmeden bu yolla aklandı. Bu
miktar Atlantik Okyanusu’nda yakalanan 85,000 ton büyük gözlü orkinosun %21’ini
oluşturuyor. Akdeniz’de mavi yüzgeçli orkinosun taşınmasında kullanılan reeferların
balıkçılık faaliyetlerinin kontrolü bakımında aynı sorunları yaratmadığına inanmak için
hiçbir sebep bulunmuyor. Japonya tarafların “av limitlerinin aşılmasını önlemek ve
diğer koruma ve yönetim tedbirlerinin alınmasını sağlamak için birlikte çalışması
gerektiğini” tavsiye ediyor. Ayrıca, “özellikle taşıma sırasında gerçekleşen aklama
faaliyetlerini ortadan kaldırmak için ICCAT’in taşımacılığı düzenleyen ve izleyen
önlemler almak zorunda olduğunu “ ifade ediyor”55.
4.6. Gerçek rakamlar ne olabilir?
Akdeniz’de gerçekte ne kadar orkinosun çiftliklerde bulunduğu sorusuna yanıt
bulmak çiftlikler için ne kadar canlı orkinos yakalandığı sorusu gibi neredeyse
imkansızdır. Endüstri ve hükümetler üzerlerine düşen ICCAT’e doğru veri sağlama
görevini yerine getirme konusunda başarısızlar. Bölgede etkili kontrolün olmaması ve
mavi yüzgeçli orkinosların üçüncü ülkeler aracılığıyla yeniden ihraç edilmesi gibi
yasadışı uygulamalar yüzünden raporlarda belirtilen ve haliyle yasal olarak izin
verilen miktarın çok üzerine çıkılıyor. Yasadışı ve rapor edilmeyen balıkçılık
Akdeniz’de çok yaygın.
ICCAT bu sorunların tamamen farkında: “2004’de rapor edilen av miktarı 26,961 ton,
ancak bu raporlar eksik ve tamamen gözden geçirilmeli. Kayda değer bir oranda
rapor edilmeyen av miktarı Komisyon’un Mavi Yüzgeçli İstatistik Belgeleri programı
ile izin verdiği miktar ile uyuşmuyor. Ne yazık ki Komite bu sitemin toplam rapor
edilmeyen yakalama düzeyini hesaplamada yeterli bir temel oluşturamadığını çünkü
“sashimi” pazarının genişleyerek Japonya’yı aştığını ve diğer ülkelerin tamamının
programa rapor vermediğini belirtiyor”.56
Doğu mavi yüzgeçli balıkçılığının tüm yönlerini kapsayan doğru rakamlara ulaşmak
mümkün görünmüyor. Tablo 8’de bölgede gerçekleşen orkinos avını hesaplamada
kullanılabilecek bazı bilgileri özetliyoruz.
53
54
55
56
Advanced Tuna Ranching Technologies. 2005. The tuna ranching intelligence unit. Special
November 2005/ICCAT Sevilla Spain meeting edition.
"Lung Yuin" ve "Suruga No1" Japonya tarafından orkinos balıkçılığını “aklamakla” suçlandı. Bu iki
tekne Atlantik’de bulunan 50 paraketadan orkinos aldı ve Shimizu Limanı’nda(Japonya)
denetlendi. Lung Yuin, Tayvanlı 25 ve Vanuatu’lu 3 paraketa tarafından yakalanan orkinosları
taşıyordu. 28 teknenin hepsinin Japon makamlarına yanlış bilgi verdiği ortaya çıktı; yanlış isimler,
yanlış avlanma bölgeleri, ve diğer hatalı bilgiler. Suruga No1’in de Hint Okyanusu’da
yakalandığını söylediği büyük gözlü orkinosların aslında Atlantik Okyanusu’nda yakalandığı
kanıtlandı. Japonya bunların münferit olaylar olmadığını yaygın bir durum olduğunu bildirdi.
ICCAT Annual Report 2004-2005. Volume I.
ICCAT Report 2004-2005 (II) – Vol II.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 19
Tablo 8. Akdeniz Çiftliklerindeki mavi yüzgeçli orkinos girdileri ve bazı seçilmiş filo
ve bölgelerin av miktarı
YIL
Çiftlikler için tahmin Bildirilen
Akdeniz dışı bildirilen Bildirilen
toplam
edilen
mavi gırgırla avlanan gırgırla avlanan Mavi mavi
yüzgeçli
yüzgeçli
orkinos Mavi
yüzgeçli yüzgeçli orkinos miktarı orkinos miktarı
2 3
4
girdisi
orkinos miktarı
BFT-E
2002
11.500
18340
883
33111
2003
25.400
15260
2266
29791
25.130
12277
1510
26961
28.450
-
-
-
2004
2005
5
1
Akdeniz çitliklerine girdiği tahmin edilen orkinos miktarı. ATRT, 2005.
ICCAT 2005 verilerine göre bildirilen gırgırla avlanan Mavi yüzgeçli orkinos miktarı. Bu
orkinosların çoğu çiftlikler için yakalandı.
3
ICCAT 2005 verilerine göre Akdeniz dışında gırgırla avlanan Mavi yüzgeçli orkinos miktarı.
Bu orkinoslar çiftlikler için kullanılmıyor.
4
ICCAT 2005 verilerine göre yakalanan toplam orkinos miktarı. Gırgırla birlikte diğer
donanımlarla yakalanan orkinosları içerir.
5
2005 yılı için bu verilerin çoğu henüz bulunmuyor.
ATRT ve ICCAT kaynaklarından alınmıştır.
2
Gerçek av miktarının hesaplanmasında ATRT tarafından sağlanan, çiftliklerin mavi
yüzgeçli orkinos girdisi verileri kullanılarak elde edilebilir. Çiftlikler dışında kullanılan
orkinoslar hesaba katılmamıştır (Bkz. Tablo 9).
Tablo 9. 2004 ve 2005 için yakalandığı tahmin edilen “gerçek” mavi
yüzgeçli orkinos miktarı
2004
Çiftlikler için tahmin edilen mavi yüzgeçli orkinos
1
25130
girdisi
Akdeniz dışı bildirilen gırgırla avlanan Mavi
2
1,510
yüzgeçli orkinos miktarı
3
2005
28450
1,510
4
Gırgırla yakalanmayan avlar
14,683
14,683
TOPLAM
41,323
44,643
5
1, 2
Bkz. tablo 8.
Gırgırla yakalanmayan avlar: Bildirilen toplam mavi yüzgeçli orkinos
miktarı bildirilen toplam gırgırla avlanan miktardan az.
4
Henüz veri yok, 2004 seviyeleri kullanıldı.
5
Henüz veri yok, 2004 seviyeleri kullanıldı.
3
ATRT, ICCAT ve Lovatelli, 2005 kaynakları kullanıldı.
ICCAT ve ATRT verilerine dayanarak Akdeniz’de 2004 ve 2005 yıllarında 40,000
tonun üzerinde mavi yüzgeçli orkinos yakalandığı sonucuna vardık. 2005’de
bölgede faaliyet gösteren filolar yasal olarak izin verilen sınırların 12,000 ton
(537,5), bilim adamlarınca önerilen maksimum miktarın 18,000 ton (%69)
üzerinde avlandılar.
Bölgedeki korsanlık faaliyetinin yoğunluğu orkinos populasyonunu tehdit
ediyor ve kuzey mavi yüzgeçli orkinosların neslinin devamı için korsan
balıkçılığın ortadan kaldırılması gerekiyor.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 20
5. Orkinos çiftliklerinin diğer çevresel zararları
5.1. Çiftliklerde orkinos besleme
Orkinoslar çiftliklerde genelde 6-7 ay boyunca beslenir Hırvatistan örneğindeki gibi
bazı durumlarda ise daha uzun sürebilir. Bu süre boyunca orkinoslar haftada 6 gün
beslenir. Orkinosları beslemek için gereken yüksek balık miktarı da başlı başına bir
sorun kaynağıdır. WWF Akdeniz Programı sadece 2004 yılında çoğunluğu Batı
Afrika, Kuzey Atlantik ve Amerika’dan gelen 225,000 ton balık yeminin Akdeniz’e
atıldığını tahmin ediyor57.
Orkinosları beslemek için gereken büyük miktarda balık uzun vadede birçok çevre
sorununa sebep oluyor:
Hastalıkların başlaması
Yem olarak kullanılan balık türlerinin çoğu bölge dışından getiriliyor. Yemler işlemden
geçmiyor, bu yüzden yerel balık populasyonları için muhtemel bir hastalık kaynağı
oluşturuyorlar. Bazen orkinoslar tamamen ithal edilen balıklarla besleniyorlar.
Örneğin Türkiye orkinos çiftliklerinde kullanılan balıkların %95’ini ithal ediyor. İthal
edilen balıklar aralarında Afrika, Kuzey ve Güney Amerika ve Kuzey Avrupa’nın da
bulunduğu farklı bölgelerden geliyor58,59. WWF kaynakları, yem olarak kullanılan
yuvarlak sardalyenin (Sardinella Aurita) Batı Afrika kaynaklı olduğunu ortaya koyuyor.
İspanyol çiftliklerinin, orkinosların balık ihtiyacını karşılamak için küçük balıkçılarla
yaptığı anlaşmalar, Japon orkinos pazarının ucuz ürünlerle dolması sonucu, ucuz
balık temin eden ülkeler lehine bozuldu.
WWF Akdeniz Programı’nın60 yakın zamanlı bir raporu daha önce Avustralya
çiftliklerinde61 görüldüğü gibi hastalıkların başlaması riskine dikkat çekti. Bu durum
hamsi ve sardalye sürülerini risk altına sokarak, yerel balıkçıları büyük oranda
etkileyebilir. Koruyucu bakış açısında bakacak olursak risk kabul edilemez
düzeydedir. Bu riskin fark edilmesine rağmen Akdeniz’de konuyla ilgili hiçbir tedbir
alınmış değil62.
Yerel açık deniz balıklarının kullanımı
Orkinosları beslemek için sadece ithal balıklar kullanılmıyor, yerel balıkçılardan temin
edilen açık deniz türleri (örneğin sardalye) de kullanılıyor. İspanya’da, orkinos
çiftlikleri, çiftliklerin faaliyetlerine karşı çıkan yerel balıkçılarla orkinosları beslemek
için onlardan balık satın almak üzere anlaşmaya vardı63. Libya orkinos çiftlikleri,
orkinosları beslemek için çoğunlukla yerel kaynaklı balık kullanır, yemin sadece
57
58
59
60
61
62
63
Tudela, S. 2005. Risk on local fish populations and ecosystems posed by the use of imported
feed fish by the tuna farming industry in the Mediterranean. WWF Mediterranean Program.
Lovatelli, A. 2005
Oray, I.K. and Karakulak, F.S. 2003.
Tudela, S. 2005.
1995 ve 1998-1999’da Avustralya sardalya (Sardinops sagax) populasyonu iki kitlesel ölüm
salgınından etkilendi . Salgının sorumlusu daha önce bilinmeyen herpes virüsünün (PHV),
Avustralya sardalyasına yabanacı olduğu düşünülüyor. Orkinos çiftliklerinde kullanılan binlerce
ton işlenmemiş yemin Avustralya sularındaki PHV’nin kaynağı olduğu kanusunda fikir birliği
bulunuyor.
Danimarka, balık atıklarının deniz tarımında kullanımını yasaklamıştır. Avustralya –çiftlik orkinosu
üretiminde dünya lideri- ithal edilen balıkların hastalık bulaştırmasını önlemek için, etkileri
tartışılır olsa da, geçici ithalat yasaklamaları dahil bir çok standart ve yasaklama getirmiştir.
Tudela, S. and García, R. 2004.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 21
%30’u ithal edilir64.
Bu faaliyetlere bağlı çeşitli sorunlar bulunur. Öncelikle, çiftliklere giden balıkların yerel
pazardan geçmeme olasılığı – bu yüzden bildirilmeme olasılığı- yerel balıkçılığın
idaresinde sorunlar yaratır. Hırvatistan’daki tek bir orkinos çiftliğinde yılda 4,500 ton
hamsi tüketildiği rapor edilmiştir. Bu balıklar, tükenme tehlikesinden sonra
toparlanma aşamasında bulunan yerel hamsi stoğunun büyük bir baskı altında
olduğu Adriyatik Denizi’nden alınmıştır65. Ayrıca, memeli deniz hayvanları
uzmanlarının dikkat çektiği üzere küçük balıklar için artan talep daha önce ticari
olarak avlanmayan balıkların da avlanmasına sebep olmaktadır. Alboran Denizi’ndeki
yuvarlak sardalyenin (Sardinella Aurita) durumu budur. Bu türün avlanmasındaki artış
Akdeniz’deki en sağlıklı populasyonlardan biri olan yunusun (Delphinus delphis)
geleceğini risk altına almaktadır66.
Kıyı bölgelerinin daha fazla baskı altına alınması
Orkinos çiftlikleri genelde kıyılara yakın yerlerde kurulur. Bu yüzden denizcilik, olta
balıkçılığı ve turizm gibi faaliyetlerle çatışma halindedirler. Akdeniz bölgesinin
tamamında orkinos çiftlikleri ve gırgır tekneleri, endüstrilerinin yayılımı ve etkileri
nedeniyle kendilerini, küçük ölçekli ve geleneksel balıkçılık yapanlarla, kıyı
halklarıyla, turizm operatörleriyle ve koruma gruplarıyla çatışma halinde bulurlar67.
Malta turizm operatörleri, kıyılarda artan orkinos çiftliği faaliyetlerinin yarattığı kirliliğin
turizm üzerinde olumsuz etkisi olduğundan şikayet ediyordu. İspanya’da yerel
balıkçılar azalan avlardan orkinos çiftliği kaynaklı kirliliği ve küçük balıkları yiyen
orkinosları sorumlu tutuyordu.68
Çiftliklerde ürünü maksimum düzeye çıkarma çabası çok fazla israfa sebep oluyor.
Orkinos beslemek yiyecek üretimi açısından oldukça verimsiz bir iş. Orkinoslara
verilen 25 kg. balığa karşın orkinoslar 1 kg alıyorlar69. Bu yüksek kirlilik potansiyeli,
aralarında hassas türlerin yaşam alanlarının bulunduğu çevre ekosistemlerini tehdit
ediyor.
5.2. Ortak kaynakların özelleştirilmesi
Dr. S. Tudela, orkinos çiftliklerinin, ortak kaynakların özelleştirilmesi ve filolar
arasındaki haksız rekabet açısından etkilerini açıkça tanımlıyor.
“Elde edilen yararlar nedeniyle kaynakların hortumlanarak özelleştirilmesine
tanık oluyoruz. Bunun sonucu karın çoğu orkinos şişmanlatma birimlerinin ve
büyük ölçekli orkinos balıkçılarının elinde toplanıyor. Çiftliklerin ihtiyacı olan
canlı orkinos sadece gırgırlar tarafından temin edilebilir, bu donanıma sahip
olanlar balıkçılığı tekelleştiriyor. Bu diğer geleneksel filolara zarar veriyor.
Bunlar, yüksek yakalama kapasitesine sahip ve geniş alanları akustik ve
64
65
66
67
68
69
Lovatelli, A. 2005.
Santojanni et al, 2003. ”Trends of anchovy (Engraulis encrasicolus, L.) biomass in the northern
and central Adriatic Sea”. Sci. Mar., 67 (3): 327-340.
Sociedad Española de Cetáceos. 2005. Alarmante regresión del delfín común en Andalucía
oriental.
Tudela, S. and García, R. 2004.
Tudela, S. and García, R. 2004.
Lovatelli, A. 2005.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 22
gökyüzünden tarama yöntemleri kullanabilen yüksek teknolojili endüstriyel
filolarla rekabet etmeyi hayal bile edemezler”70.
Orkinos çiftliklerinin sahipleri Akdeniz’deki mavi yüzgeçli orkinosların da sahibi
oluyorlar. Japon şirketleriyle ittifak halindeki yerel kaynaklı bu yeni ekonomik güç
Akdeniz’in sosyal ve ekonomik sahnesinde patlama yaptı.
Model açık: ortak bir kaynağın zimmete geçirilmesi (orkinos) ve ortak deniz alanının
kamu idaresinde lobi faaliyetinde bulunma gücüne sahip birkaç iş adamı tarafından
kullanımı. Bunun sonunda kısa vadeli karlar uğruna, orkinos populasyonu sınırlarının
ötesinde tüketiliyor.
Geleneksel yöntemlerle avlanan, şişmanlatma birimleri için gerekli olan canlı orkinos
avlama teknolojilerine sahip olmayan filolar kurban (mavi yüzgeçli orkinos dışında)
oluyor. Bu doğal kaynakların ortak kullanımına karşı sosyal adaletsizliğin açık bir
örneğidir.
70
Tudela, S.Grab, cage, fatten, sell. Samudra, July 2002.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 23
6 Mavi yüzgeçli orkinosun tükenmesinin ekonomisi
Orkinos çiftlikleri yüksek kara sahip bir endüstri. Bu yüzden Akdeniz bölgesinde
gelişimi için büyük miktarda yatırım yapılıyor. Bu yatırımlar genellikle yerel girişimciler
ile çoğunlukla Japon ve Avustralyalı, yabancı yatırımcıların ortak girişimi olarak
gerçekleşiyor.
Ancak orkinos çiftlikleri yüksek karlı bir sektör olmakla kalmıyor kamudan büyük
sübvansiyon da alıyor. Ne yazık ki, bölgedeki birçok ülkenin ne kadar mali destekte
bulunduğu ile ilgili bilgi edinmek oldukça zor. Bu bilgi açığı, AB ve üye devletlerin her
biri tarafından sağlanan destek konusunda da geçerli.
Danışmanlık şirketi Advanced Tuna-Ranching Technologies SL. (ATRT), “AB
sübvansiyonları (1997’den beri 34 milyon dolar) ve farklı Akdeniz ülkelerindeki Japon
ve Avustralya yatırımları, mavi yüzgeçli orkinos avını teşvik ediyor… Akdeniz’de
Kuzey Mavi Yüzgeçli Orkinosu’nun ticari olarak soyunun tükenmesine yol açıyor”71
diyerek durumu ifade ediyor.
Orkinos çiftliklerinin yayılmasının tek sorumlusunun yerel iş adamlarının yatırımları
olmadığı yeterince açık. AB’de büyük kamu yardımları, hem bu çiftlik faaliyetlerinin
kontrolsüz gelişimine hem de çiftliklere vahşi balık temin eden filoların kapasitelerinin
artmasına katkıda bulunuyor.
6.1. AB, YRD balıkçılığı teşvik ediyor
Gırgır filolarının modernizasyonu ve orkinos çiftliklerinin gelişimi için orkinos çiftliği
endüstrisine sağlanan yardımlar hakkında fazla bilgi bulunmuyor. Orkinos çiftliği
endüstrisinin son yıllarda kaydettiği olağanüstü büyüme göz önüne alındığında, WWF
araştırmalarına göre bu sektördeki farklı basamaklara aktarılan kamu kaynaklarının
19-20 milyon Euro olduğu tahmin ediliyor72.
Filo yenilemesine tahsis edilen yardımlar
Önceki bölümlerde de gösterildiği gibi doğu mavi yüzgeçli orkinosu nüfusunun aşırı
tüketildiği gayet iyi bilindiği halde, orkinos yakalayan gırgır filolarının modernizasyonu
için son yıllarda AB destek veriyor.
Güçlü Fransız gırgır filosu (40 yüksek teknolojiye sahip tekneden oluşuyor) son 10 yıl
içerisinde %85 oranında yenilendi72. 6 tekneden oluşan İspanyol gırgır filosu,
sübvansiyonlarla tamamen yenilendi. 2000 -2002 arasında bu teknelerin beşinin
tonajı ve beygir gücü arttırılarak73 eski hallerine göre 2-3 kat güçlenmeleri sağlanarak
tamamen yenilendi74. İtalya için kamu desteğinin boyutları konusunda veri eksikliği
nedeniyle tahminde bulunmak çok zor. Ancak, filolarının yenilenmesi için AB’nin
tahsis ettiği fonlardan ayrılan pay bakımından İtalya’nın üçüncü sırada yer aldığı ve
2000-2001 döneminde bu filoların kapasitesinin %22.88 ve beygir gücünün %19.70
oranında arttığı hesaba katılırsa kamu kaynaklarının bir bölümünün gırgır sektörüne
71
72
73
74
Advanced Tuna Ranching Technologies. 2005.
Tudela, S. and García, R. 2004.
Gross Ton (GT) ve Beygir Gücü (HP) teknelerin kapasite ölçütleridir. Bu ölçütler büyüdükçe tekne
daha fazla balık yakalayabilir. .
Leonardo Brull II bir örnek teşkil edebilir. 241 GT ve 1.320 HP gücündeki gırgır gücünü iki kattan
fazla arttırarak yenilenmek için AB’den 705,728 € (toplam maliyet 2 milyon euro ) yardım aldı.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 24
aktarıldığı söylemek mantıklı olur75.
Balık çiftliklerinin gelişimine tahsis edilen yardımlar
AB’de balıkçılık sektörünün aldığı yardımlar genelde balık çiftliği sektörüne tahsis
edilen fonlardan sağlanır. Sektörün modernizasyonu, işleme ve depolama
kapasitesinin oluşturulması, yardımcı teknelerin alınması ve araştırma alanlarında
kullanılır.
6.2. Japon yatırımları
Japon Hükümeti, ICCAT toplantılarında yasadışı, rapor edilmeyen ve düzenlenmemiş
(YRD) balıkçılığa karşı önlem alınmasının en önemli savunucularından biri olmasına
rağmen, özel Japon şirketleri, Akdeniz’de orkinos çiftliklerinin yayılmasının ardında
bulunan en önemli yatırımcılar.
Japonya, dünya çapında orkinos ile ilgili herhangi bir konuda rol sahibi. Dünyadaki
orkinos pazarında açık ara en büyük paya sahip ve mavi yüzgeçli orkinos gibi tercih
edilen orkinos türlerinde önemi daha da artıyor. Başlıca Japon şirketleri Akdeniz’deki
orkinos şişmanlatma işinde doğrudan ve teşvikler yoluyla dolaylı olarak bulunuyorlar.
Aslında Japon ithalatçıları ile yerel şirketlerin işbirliği orkinos çiftliklerinin temelini
oluşturuyor. ATRT’nin belirttiğine göre “iki orkinos ticareti devinin Japonya’nın
gerçekleştirdiği ithalatın %60’ını kontrol ettiği tahmin ediliyor”. Diğer üçü Sogo
Soshas76 (Sojitz, Itochu and Mitsui) ile birlikte Mitsubishi Corporation ve Maruha
Group.
Bu üç şirketin rolü idareciler tarafından gayet iyi biliniyor. Kasım 2003’de gerçekleşen
ICCAT toplantısında, ICCAT üyesi olmayan ülkelerde gerçekleşen orkinos
çiftliklerinin büyümesinin, Japon ithalatçılar ile yerel operatörlerin aktif işbirliğiyle
desteklendiğine dikkat çekildi. 8 Mart 2004’de ICCAT başkanı, Japonya Dışişleri
Bakanı Yoriko Kawaguchi’ye bir mektup yazarak, ICCAT üyesi olmayan ülkelerdeki
(İsrail, Mısır ve diğer ülkeler) orkinos çiftliklerinin yayılımının teşvik edilmemesi için
gerekli önlemleri alması talep edildi.
75
76
Tudela, S. and García, R. 2004.
Ticaret şirketi
Bütün orkinoslar nereye gitti? 25
7. Öneriler
Acil eyleme geçilmezse Akdeniz’deki mavi yüzgeçli orkinosun geleceği riske
girecektir. Populasyonu eski hale getirmenin anahtarları, orkinosların üremek ve
beslenmek için toplandığı alanları korumak, tüm Akdeniz’de balıkçılık yönetimini
iyileştirmek ve orkinos çiftliklerindeki kapamaktır.
7.1. Deniz Rezervleri
Deniz rezervleri, önlem ve sürdürülebilirlik bağlamında deniz çevresini ve türleri
koruma araçlarıdır. Deniz rezervleri insan faaliyetlerinin tahrip edici etkisine karşı
tamamen koruma altına alınan deniz bölgeleridir- karadaki milli parklar gibi.
Deniz rezervleri tanım gereği balıkçılığa kapalı alanlardır ama deniz rezervleri ağının
kurulmasının balıkçılığa da birçok faydası vardır. Deniz rezervleri, tüketilen
populasyonların eski haline gelmesini sağlar ve balıkçılık yüzünden değişen yaşam
alanlarını yeniler. Kullanılmayan alanlar olduğu için deniz rezervleri balıkçılığın
etkilerinin anlaşılabileceği ve idari kararları belirleyebilecek bilgiler sağlayan değerli
referans noktalarıdır. Böylece deniz yönetiminde ekosistem yaklaşımını destekler.
Göçmen türler tüm zamanlarına aynı bölgede geçirmediği halde deniz rezervleri
sayesinde beslenme alanları gibi kritik alanlarda korunmaları sağlanır haliç ve
bataklıkların koruma alanı ilan edilmesiyle göçmen kuşların korunduğu gibi. Balear
Adaları gibi büyük ölçekli deniz rezervleri oluşturularak orkinoslar üreme alanlarında
korunmalı ve bu harika balıklara bir şans verilmelidir.
7.2. Önleyici Tedbirler
Akdeniz’de mavi yüzgeçli orkinos balıkçılığı üzerinde kötü bir yönetim hüküm
sürüyor. Ülkeler üzerlerine düşen görevleri yerine getirmiyor. Hatta stokların
durumunu belirlemek için gerekli olan temel verileri bile sağlamıyor. Hatalı ve eksik
raporlar bölgede çok yaygın. Bölge hükümetleri sadece aşırı avlanmaya izin
vermekle kalmıyor buna katkıda da bulunuyor. Bugün orkinos endüstrisi Akdeniz’de
bir mezar kazıyor üstelik sadece mavi yüzgeçli orkinoslar için değil, yaşamı ona bağlı
olan birçok balıkçı için de.
ICCAT’e taraf olan hükümetler, özellikle rapor verme görevleri ile ilgili varolan
kuralları uygulamalı ve yaptırımı olan kurallar koymalıdır.
ICCAT tarafından onaylanacak acil önlemler:
–
–
–
–
tedbir temelli uzun vadeli orkinos yeniden oluşturma programının parçası olarak
mavi yüzgeçli orkinos kotasında kayda değer bir azaltma;
türün üreme olgunluğuna göre belirlenecek yeni minimum avlanma büyüklüğü;
av yasağı sezonunun uzatılarak, balık avlama çabasında güçlü, acil ve
uygulanabilir bir düşüş sağlanması;
orkinos avlayan teknelerde ve orkinos çiftliklerinde avları kayıt ve rapor eden
bağımsız gözlemci düzeni oluşturulması. Bu avlanma boyutlarının altındaki
balıkların avlanmasının ve kotaların aşılmasının önlenmesinde ve balıkçılığın
sürdürülebilir bir şekilde yürütülebilmesi için gerekli bilginin sağlanmasında hayati
öneme sahip. Akdeniz orkinos balıkçılığı bağımsız idare olmaksızın avlar ile ilgili
doğru raporları oluşturamayacağını ve kurallara uyamayacağını açıkça gösterdi;
Bütün orkinoslar nereye gitti? 26
–
ICCAT’e düzenli ve kamuya açık balıkçılık ve çiftlik faaliyetleri bilgisinin verilmesi;
Son olarak, kuzey mavi yüzgeçli orkinos populasyonu eski haline gelene ve balıkçılık
gerektiği gibi yönetilene kadar orkinos çiftliklerinin faaliyetleri durdurulmalıdır. Bugün,
orkinos çiftlikleri ile ilgili yetersiz düzenlemelerin sebep olduğu açıklar balıkçılığın ve
orkinos neslinin geleceğini kendi kısa vadeli kazançları uğruna göz ardı edenler
tarafından kullanılmaktadır.
Bu adımlar atılmazsa Akdeniz’deki kuzey mavi yüzgeçli orkinosları için zaman
tükenecek.
Orkinosların üreme ve beslenme alanlarını koruyan büyük ölçekli deniz
rezervleri ağının oluşturulması ve balıkçılığın Akdeniz’de iyi yönetimi ile hem
mavi yüzgeçli orkinoslar hem de geçimleri ona bağlı olan birçok balıkçı bir
geleceğe sahip olacaktır.
Bütün orkinoslar nereye gitti? 27
References
Advanced Tuna Ranching Technologies. 2005. The tuna ranching intelligence unit. Special
November 2005/ICCAT Sevilla İspanya meeting edition.
FAO. 2005. Report of the third meeting of the Ad Hoc GFCM/ICCAT Working Group on
Sustainable Bluefin Tuna Farming/Fattening Practices in the Mediterranean. Rome, 16-18
March 2005. FAO Fisheries Report. No. 779. Rome, FAO.
Greenpeace France. Greenpeace s'oppose aux fermes d'elevage de thons rouges en
Mediterranee et en baie de Banyuls. 5 January 2006.
Gual, A. 1999. The bluefin tuna in the Eastern Atlantic and Mediterranean: Chronicle of a
death foretold. Greenpeace International.
ICCAT Recommendations. All ICCAT Recommendations are available online at:
http://iccat.es/RecsRegs.asp
ICCAT Report 2002-2003 (I) – Vol II.
ICCAT Annual Report 2004-2005. Volume I.
ICCAT Annual Report 2004-2005. Volume II.
ICCAT 2005. Task I dataset, web application, available online at:
http://www.iccat.es/task1.asp
ICCAT 2005. BFT. Atlantic bluefin tuna. ICCAT REPORT 2004-2005 (II).
Lleonart, J. and Majkowski, J. 2005. Summary report on bluefin tuna capture fishing for
farming/fattening in the Mediterranean. GFCM/ICCAT Working Group on sustainable Tuna
Farming/Fattening practices in the Mediterranean. Rome, 16-18 March 2005.
López Linage, J. and Arbex, J.C. 1991. Pesquerías tradicionales y conflictos ecológicos:
1681-1794. Ministry of Agriculture, Fishing and Food. General Secretary of Sea Fishing.
Lundwerg Editores, Madrid.
Lovatelli, A., 2005. Summary Report On The Status Of Bluefin Tuna Aquaculture In The
Mediterranean. FAO.
Matsumoto T. 2005. National report of Japan submitted to SAC/ GFCM
Miyake, 2005. Summary report on international marketing of bluefin tuna. GFCM/ICCAT
Working Group on sustainable Tuna Farming/Fattening practices in the Mediterranean held
in Rome, 16-18 March 2005.
Oray, I.K. and Karakulak, F.S. (Eds.) 2003. Workshop on Farming, Management and
Conservation of Bluefin Tuna. Turkish Marine Research Foundation. Istanbul, Türkiye.
Publication Number 13.
Oray, I.K.; Karakulak, F.S.; Alıclı Z.; Ates, C. and Kahraman, A. 2005. First evidence of
spawning in the eastern Mediterranean Sea – preliminary results of tuna larval survey in
2004. Col. Vol. Sci. Pap. ICCAT, 58(4)
Qinetiq. 2002. Environmental Impact Assessment (EIA) in support of the procurement of
Sonar 2087
Bütün orkinoslar nereye gitti? 28
Santojanni et al, 2003. ”Trends of anchovy (Engraulis encrasicolus, L.) biomass in the
northern and central Adriatic Sea”. Sci. Mar., 67 (3): 327-340.
Sociedad Española de Cetáceos. 2005. Alarmante regresión del delfín común en Andalucía
oriental.
Tudela, S. 2002. Grab, cage, fatten, sell. Samudra.
Tudela, S. 2005. Risk on local fish populations and ecosystems posed by the use of imported
feed fish by the tuna farming industry in the Mediterranean. WWF Mediterranean Program.
Tudela, S. and García, R. 2004. Tuna farming in the Mediterranean: the bluefin tuna stock at
stake. WWF Mediterranean Program.