BİR İSLÄÄ ADAMIN ECELİ ``AYDINNIK`` CT

1907-2014
Hakikaıın sesi
ilk gagauz gazetası
‘‘Aydınnık karannıkta şafk eder’’ (İoan, 1:5)
Prot. M.Çakir
2015 harman ayı * № 7 (10)
Harman ayının 15 karşı
gecä vakıdı Kişinövun merkez mezarlıında Ay-Boba
Mihail Çakirin mezarı kötülendi. Bilinmeyennär çaldılar Besarabiyanın aydınnadıcısı hem gagauz apostolu
Mihail Çakirin tunç büstunu, angısı koyulduydu 2011
yılda. Başkan İ. Vlah hem
Moldova mitropoliyası bu
vandalizmayı ayıpladılar.
BİR İSLÄÄ ADAMIN ECELİ
Bu adamnan bän buluştum hem lafa durdum sade
iki kerä yaşamamda. Tanıştırdılar bizi Födor Gavriloviç Frangu (topraa ilin olsun!) hem onun eşi Ekaterina Harlampyevna. Adam annattı ömürü için – ne
görmüş, ne geçirmiş. Çok zor, hatalı vakıtlara düşmüş
onun küçüklük hem gençlik yaşları. Ama Andrey batü
tutmamış üreendä ne bir fena küsü, ne bir kin. Bän
soruşturardım onu, o da annadardı. Sesleyeräk, aklıma gelärdi Dimitri Kara Çobanın annatması “Maalim pasajir”, angısının personajı Yovçu Bori buluşmuş
avtobusta bir sıradan küülü adamnan da osaat beenmiş onu. “O pek sevärdi aşaalı, hodulsuz insannarı,
Andey YASIBAŞ
– annadêr yazıcı. – ...Onu çekärdi yapmaa bu adama
bir iilik, sevindirmää onu”. Açan bän bakardım Andrey batüya, bana gelärdi, sansın
Kara Çoban bu lafları benim aazımdan kapmış.
Petri Çebotar
Benim adım Andrey Georgieviç Yasıbaş. Duumam
Kongazda 1932 yılda. Anambobam hep kongazlı, küüdä
işlärdilär
kendi
erlerini,
zenginmişlär – koyunnarı,
beygirleri, öküzleri baalarları varmış. İşlärmişlär kendileri, çırakları yokmuş. Sade
sezonda günnük bir-iki insan
tutarmışlar. Onnara ödärdilär
ya paraylan, ya da ekinnän. O
zamannarda çoyu ölä işlärmiş.
Hem diil ani çorbacı aararmış işçi, ama işçilär kendileri
gelärmişlär, alsınnar onnarı
işä.
1941 yılda gecenin bir vakıdında bizi kaldırdılar Kazahstana. Deyärdilär, ani biz
kulakız. Bizi pindirerlär taligaya, hiç vermeyip vakıt hazırlanmaa da – almadık ne ruba,
ne dä başka bişey. Bän 9 yaşındaydım. Pek korktuyduk ozaman. Bizim semyamız Yasıbaş,
ama dädunun – Çebanov, o üç
güveeliinä evliymiş.
Bizi götürdülär Çadıra,
oradan da tovarnıy vagona
üklettilär, nicä hayvannarı, da
yolladılar Kazahstana. Yolda
gidärkän neredä verärdilär
imää
hem
su,
neredä
vermärdilär. Yaz vakıdıydı da
gecelär diildilär pek suuk. Bizi
götürdülär Aris stanţiyasına,
oradan da Sırdaryanın boyuna. Lodkaya pindirdilär sıydıı kadar insan da geçirdilär
Sırdaryanın öbür tarafına,
Bayırkum kolhozuna. Orada
***
kimseyi tanımazdık, kazahlar
bizdän korkardılar, biz da onnardan. Yaşamaa erleştirdilär
sazlık hem tikennik içindä
bir evceezä, neredä yoktu ne
pençerä, ne kapu. O evceezdä
biz nası-nicä kışladık. Soba
yoktu. Köşedä vardı bir plitacık bir da uz, çamurdan yapılı,
trubacık, baca gibi, onunnan
savaşardık yısınmaa. Ama yalın nicä yanardı, ölä dä çıkardı
dışarı, plita pek tez suuardı.
‘‘AYDINNIK’’ CT DANIŞMASI
A “Aydınnık” kultura –aydınnatmak cümnä topluluunun azaları ayıplêêrlar
Ay-Boba Mihail Çakirin mezarında yapılan vandalizmayı hem danışêrlar Gagauz Eri
Başkanı İrina Vlaha, Halk
Topluşu başı Dimitri Konstantinova, gagauz cümnä topluluklarına hem cümnä adamnarına:
1. Güvennik organnarın-
dan istemää vandalizma yapannarın bulunmasını hem
cezalandırılmasını.
2. Danışmaa Kişinöv mitropoliti Vladimira yakın zamanda Ay-Bobanın mezarında panihida yapılsın.
3.Gagauziyanın
cümnesindä kaldırmaa soruşu, ani
Mihail Çakirin mezarı Gagauz
Erinä geçirilsin.
15.08.2015
Biraz vakıttan sora mamuma prost olêr da o geçiner.
Gömdü onu mezarlıkta iki ukraynalı karı: koyêrlar iki tafta
taligaya, mamuyu – o taftaların üstünä da götürerlär mezarlaa da sıbıdêrlar karılar mamuyu o kuyuya. Tukurlanêr
mamu da düşer üzükoynu.
Kuyu diildi derin, bilmeerim
bir metra var mı, yok mu. O
karılar da aaç, kuvetleri yok,
biz dä aaçız. Taman karannık
olardı, biz
‘‘1941 yılda gecenin bir vakıdında korkardık.
bizi kaldırdılar Kazahstana.
Kakuylan
ölä dä gömDeyärdilär, ani biz kulakız. Bizi
mapindirerlär taligaya, hiç vermeyip dük
muyu – ne
vakıt hazırlanmaa da’’.
sandık, ne
O kışın bobamız öldü. Biz üzünü örttük. Gömdük da gitkaldık dört uşak – iki çocuk, tik evä.
Harman ayının 15-dän hem muzıka gibi atelyelerä
iki dä kız – hem mamu. Onun
Bän kalêrım kakumnan, 25-ä kadar Gagauz Erindän bölünän gençlär her gün bu
ardına da öldü babu, benim angısı bendän iki yıl büük- bir genç grupası Türkiyanın uurda ustalarlan buluştular,
anamın anası. Ama däduyu tü. Sora bizi ayırdılar: beni Edirnä kasabasında bulundu. onnardan master-klas aldılar,
bizdän aldıydılar taa Çadır- verdilär bir çobana, kakuyu da
Bir hafta 9 devlettän 150 kendi becerilerini hem fikirleda, ayırdılar bizdän. Birtaa biz başka çobana. Onda bän otlat- genç eni işlär üürendi, bara- rini paylaştılar.
onu görmedik. Kaku yazdıydı tım koyun, ama bu koyunnar bar gezilerä çıktı, lafetti, oynaBu proektä Gagauziyadan
zapros, da sölemişlär, ani ur- devletinmiş, diilmiş çobanın. dı, kendi memleketini tanıttı, talantlı gençlär katıldı: peet
muşlar, hiç sölämedilär, nerdä Çobannar beni giidirdilär.
başkasını tanıdı. Literatura, yazannar, resimcilär, muzıkagömülü dä.
(Ötesi 3-cü sayfada) filosofiya, incä zanaat, teatru cılar, çalgıcılar, oyuncular.
1942 yılda bizi geçirdilär
başka, bir taa isleecä evin
içinä. Orada yaşadık mamuylan biz, iki uşak – bän hem
kakum. Ama öbür kakumu
hem batümu vermişlär çobannara, onnar daa içindä koyun
Saygılı okuyucular! Siz var nasıl bulasınız “Hakikatın sesi” gazetasını Komratta
otladarmışlar. İşledilär hep
(Saabinin Simasının Diişilmesinin adına klisedä, Atatürk bibliotekasında, KDU
kaldırılmış bir adamda, kendi
bibliotekasında, “Knijnıy ostrov” lavkasında. Kim isteer parasız kabletmää gazetayı
bulgarmış, Kirütnedän, laabı
evä ya da elektorn versiyasını - yazsın bizä poçta adresini hem elektron adresini.
Karafizi Lazar.
Akademi Rumeli III
2
Бян
кырк
йыл
тoплaдым
мaтeриaл,
билги, сoрмaк гaгaузлaр
ичин,
кырк
йыл
дoлaштым чoк гaгaуз
кююйю,
aйлaрлaн
йaшaдым
ЧaдырЛунгaдa,
Кирийeття,
Кoмрaттa, Aвдaрмaдa,
Кaзaйaктa,
ТaтaрКoпчaктa хeм хeрeрдя
ихтяр
гaгaузлaрa,
ююрeнмиш гaгaузлaрa
хeм дa хaджылaрa,
aни
гёрмюшляр
Иeрусaлими хeм дa
aктaрмышлaр
бютюн
тюрк мeмлeкeтлeрини,
сoрдум
гaгaузлaр
ичин хeм дa джюмля гaгaузлaрa сoрмaк
вeрдим:
1. Aджaбa гaгaузлaр
булгaр сoйундaн мыдыр,
тюрклeнмиш
булгaр мыдыр, ниджя
сaнэрлaр кимиси?
2. Aджaбa гaгaузлaр
урум, грeк сeнсeлeси
мидир, eки дя oннaр
турклeнмиш урум мудур? Eки дя мoлдoвaн,
рoмын сeнсeлeсиндян
мидир?
3.
Aджaбa
гaгaузлaр
диил
ми
тюрк
сeлджуклaрын
сeнсeлeсиндян eки дя
oсмaнны
тюрклeрин
сeнсeлeсиндян oсмaнны
тюрк?
4. Aджaбa гaгaузлaр
диил ми кумaннaрын,
пoлoвeцлaрын
eвлaтлaры?
5. Aджaбa гaгaузлaр
чeкилмeeрляр
ми
узлaрдaн, oгузлaрдaн,
aни
йaшaмышлaр
Русийa тoпрaклaрындa
хeм дa тaшырмышлaр
руслaрдaн лaaп тoрки –
тюрки – кaрa кaлпaки?
6. Нe сёлeeр гaгaузлaр
ичин гaгaуз сёзюйeти,
гaгaузлaрын сeси хeм
джaн дуйгусу? Нeсoй
хaлк гaгaузлaр?
7. Нeчин гaгaузлaр
Грeцийaдa
хeм
Р o м a н и й a д a ,
Мoлдoвaдa туркoфoн
гёс тeрмишляр
кeндилeрини,
урум,
ХАКИКАТЫН СЕСИ
№ 7 (10) * 2015 харман айы
БЕСАРАБИЯЛЫ ГАГАУЗЛАРЫН ИСТОРИЯСЫ
грeк
тюрклeнмиш,
Булгaрийaдa
хeм
дa
Русийaдa,
ки
oннaр
булгaрмыш
тюрклeнмиш, булгaр?
Бу
сoрмaклaрa
гaгaузлaр хeрeрдя штя
нe джувaп вeрирлярди:
1. Гaгaузлaр диилдир грeк, урум, грeкурум
сeнсeлeсиндян,
aмa aчaн йaшaрмышлaр
Грeцийaдa
хeм
Р o м a н и й a д a ,
Мoлдoвaдa урумнaрын
хeм
фaнaриoтлaрын
aрaсындa, йaпaрмышлaр
п o л и т и к a ,
гёстeрирмишляр
кeндилeрини, ки oннaр
туркoфoн, тюрклeнмиш
урум, oзaмaн урумнaр
хeм дa фaнaриoтлу
мoлдoвaннaр
ии
кaбул
eдярмишляр
гaгaузлaры, урумнaры
гиби, aни кaйбeтмишляр
урум
дилини
хeм
eдeнмишляр тюрк дилини зoрдaн. Гaгaузлaр хич
бeнзямeeрляр урумнaрa
нe симaсыннaн, нe дa
aдeтлeриннян, нe дa
тaбeeтлeриннян, нe дa
хaрaктeрлян.
2.
Гaгaузлaр
диил
турклeнмиш
булгaр, диил булгaр
сeнсeлeсиндян.
Гaгaузлaр хич кaбул
eтмeeрляр
лaфы
“булгaр”, зeря oннaр
булгaрлaрa дeмeeрляр
“булгaр”, aмa дeeрляр:
тукaн, тукaннaр.
Рaзгeлeр, ки гaгaуз
кююлeриндя булунэр
нeрeдя-нeрeдя
биряр
булгaр (тукaн), биряр
урум, oзaмaн oннaрa
пaрмaклaн гёстeрeрляр,
ки штя филaн булгaртукaндыр;
eки
дя
уурм-грeктир.
Булунэр
гaгaузлaрын
aрaсындa буряр булгaр,
тукaн, eки дя урум, aни
гaгaузлaрын aрaсындa
гaгaузлaнмыш, aмa бу
иш сиирeктир.
Сёзюйeт
сёлeeр,
аники
Грeцийa
(алтынджы пайы)
мeмлeкeтлeриндя чoк
гaгaуз
урумнaнмыш
–
грeк
oлмуш
хeм
дa
Булгaрийa
мeмлeкeтлeриндя
булгaрлaрын aрaсындa
чoк гaгaуз булгaр-тукaн
oлмуш, булгaрлaнмыш,
гaгaуз дилини унутмуш
хeм дa булгaр дилиня
гeчмиш.
Бaсaрaбийaдa гaгaуз
кююлeриндя йaшээрлaр
пaк хaлиз гaгaузлaр. Вaр
кююляр кaрышык, ниджя: Бaшкюю (Кирсoв),
Кубeй, Тaбaк, Тaшбунaр,
Булгaрийкa,
нeрeдя
гaгaузлaр хeм булгaрлaр
йaшээрлaр
бирeрдя,
йaннaшык – aмa oрaдa
oннaр
йaшээрлaр
бaшкa-бaшкa, aйырык,
бaшкaджa:
булгaрлaр
йaшээрлaр
булгaр
мaaлeлeриндя,
гaгaузлaр
–
гaгaуз
мaaлeлeриндя, хeркeз
кeнди aдeтлeриня гёря,
кeнди
тaбeeтлeриня
гёря, хeм дa хич бир
гaгaуз дeйямeeр, ки o
булгaр (тукaн) дыр.
Бир пeк фикирли,
гёргюлю хeм зaйыф,
ихтяр 80 йыллы гaгaуз
Авдaрмaдaн Никoлaй
Кaсым aчык гёстeрсин
дeй, ки гaгaузлaр диил
булгaр (тукaн), дeди:
бян чoк ии примaрлык
eттим, чoк ии судйaлык
йaптым
вoлoстийa
трибунaлындa бaрaбaр
булгaрлaрлaн,
чoк
дoстум вaр булгaр хeм
штя нe хaрaктeристикa
булгaрлaр
ичин
гёстeрдим.
«Тукaннaр булгaрлaр
прoзaлыклы
инсaн,
сeрт,
сыкы,
чeтин,
кюсюлю,
дaргынны,
бирсурaтлы,
сууклу,
тaбaнны-oт урaклы,
инaт,
зoрлaджыйы
кыймeтсиз,
aмeлли,
aмa пeк чoк хeсaплы,
кaнтaрлы,
eкoнoмну
инсaн, хeрeрдя фaйдa,
кяр
бaкэр,
пaрaйa
тaмaх. Вaр бир лaф:
eeр булгaрын, тукaнын
eлиня бир пaрa (мoнeтa)
дюшярся, oну тукaн
eлиндян
сaлвeрмяз,
кaчырмaз.
Тукaннaр,
кaпaлыклыдыр,
с a к л ы л ы к л ы ,
и н a н н ы к с ы з
хaрaктeрли, aмa пeк ии
ишчи, чoк чaлышкaн
инсaн,
иш
йaпмaк
тaрaфындaн тукaннaр
илкинки
хaлктыр,
aйык
инсaндыр,
сaрфoшлуктaн кoрунур,
кoнушмaк
сeвмeeр,
кoнушлaрa хaрджaмээр
пaрaсыны, уйaныклы
инсaн, aчык гёзлю,
кoрунмaклы,
хeрбир
иши oн кeря хeсaплээр
хeм ии aннaдыктaн сoрa
иши йaпэр. Тукaннaр
кaрылaрыны тутэрлaр
сыкы рeжимдя. Кaрылaр
тукaнкaлaр ишлeeрляр
кырдa кoджaлaрыннaн
бaрaбaр хeм дa eвдя
дa йaпэрлaр хeрбир
иши ёля, ки кaрылaр
дaймa измeт eдeрляр
кoджaлaрынa
хeм
eвлeриня измeтчи гиби.
Тукaннaр гиийинeрляр
бaшкa тюрлю, тукaнджa,
тукaн
рубaлaрыны
тaшыйэрлaр».
Aвдaрмaлы
дяду
Кaсым
булгaрлaрын
хaрaктeристикaсыны
йaптыктaн сoрa дeди.
«Шинди гёстeрeлим
г a г a у з л a р ы н
хaрaктeристикaсыны.
Г a г a у з л a р
рeлигийaлыклы,
дийaнeтли, ии динни,
инaнмaклы, курбaнны,
узлуклу, услу, шaйырлы
хeм дуйгулу инсaн.
Aчык, aчык юрeкли
(ичи-дышы
бирдир),
кaпaксыз,
гeрчeкли,
ии юрeкли, кыймeтли,
рaхaтлы,
кaнaaтлы
(aaзлaн кaнaaт oлэр),
измeтли, кaйыллыклы,
у з л a ш м a к л ы ,
бaрышмaклы, сeлeмeтли
хeм джёмeртли, aмa
aйыфлaнмaклы
хeм
www.kopuzsesi.wordpress.com
aтeшли.
Гaгaузлaр
сoфрaджылы, шeнни,
шeнникли,
икрaмны,
мусaaфирджи
инсaн,
сeвeр
кoнушмaк
ишлeрини
хeм
дa
кoнушмaк ичин, кeф
йaпмaк
ичин
хич
aджымээр нe пaрaсыны,
нe мaлыны, нe дa
вaкыдыны. Гaгaузлaрын
сaрфoшлaнмaсы, бeкри
oлмaсы бююк кусурдур.
Сaрфoшлуу, бeкрилии
хич
билмeзлярди
eвeлки гaгaузлaр, aмa
шиндики гaгaузлaр бу
фянa aдeти eдeндиляр
eни
вaкытлaрдa
хeм
гётюрeрляр
к e н д и л e р и н и
ф у к a a р a л a a ,
кысмeтсизляя
хeм
дя
кaйыбoлушa.
Гaгaузлaр
бeйгир
сeвиджи инсaн, ии гёзял бeйгир ичин хaзыр
джaныны дa вeрсин
гaгaуз. Гaгaузлaр пeк
кoлaй инaнмaклыдыр:
инaнэрлaр
хeрбир
шaмaтaйa, хeрбир гюрюлтюйя,
хeрбир
бoш лaфa хич бир
хeсaпсыз, кими кeря
хич фикирлянмeeрляр,
дюшюнмeeрляр,
гёзлeрини
aчмээрлaр
бир иш йaпaджeктaн
илeри хeм дя хeсaпсыз
йaпэрлaр
oнaнры,
нeлeри йaпмыш aхмaк
инсaннaр,
бoзук
aдaмнaр. Штя бaкын:
сoн джeнктян сoрa
гaгaуз
кююлeриня
бaшлaды гeлмяя бoзук
динни
бaптистляр,
aдвeнтистляр,
динсиз
хeм
aллaхсыз
к o м у н ис тл я р ,
aнгылaры чaлышэрлaр
гaгaузлaрын
динини
бoзмaa, гaгaузлaры дa
бoзук диня чeкмяя, динсиз йaпмaa. Гaгaузлaрын
кимиси хич бир хeсaпсыз
бaшлaдылaр
aнaбoбa динини брaaмaa,
дooру христийaннaрын
рeлигийaсыны aтмaa.
(Ётеси ёбур номердя)
Прот. М. Чакир
1934 йыл
HAKİKATIN SESİ
№ 7 (10) * 2015 harman
BİR İSLÄÄ ADAMIN ECELİ
(Çeketmesi 1-ci sayfada)
Yaşardım yurtada. Yapardım hepsini, neyi onnar bana
sölärdilär. Kazahların dili
biraz benzeer bizim dilä, da
bän annardım onnarın lafını.
Şkola da orada vardı, ama bän
şkolaya gezmedim – yoktu ne
giimää.
Bir kerä batü bana deer: “Te
orda ölmüş bir devä. Gidelim
da soyalım bir parça deri, makar çarık yapmaa”. Gittik o erä.
O devenin saa kalmıştı salt kafası. Bir sürü köpek sarmış deveyi, kemirerlär.
Kazahlardan sora bän işledim bir molduvanda, o da
kaldırılma, Vali-Perjadan. Kazahstanda bän durdum 6 yıl.
Birkaç vakıttan sora benim
kakum evlendiydi orada bir
rusa, angısı işlärdi brınzazavodta. Da onun yardımınnan
bizi kolverdilär. 1947 yılda o
getirdi bizi burayı, Kongaza.
Açan geldik, gördük, ani bizim
evimizdä açılmış vetleçebniţa.
Bizä dä verdilär bir kufnecik
bizim sokakta. Bän yaşadım
batümnan hem kakumnan.
En büük kakum, ani evliydi, kaçtı Aşhabada. Bizi da
çaardılar, ama biz, gelip artık
evä, istämedik genä gitmää.
Aşhabadta er tepremesi olduktan sora onnar giderlär
Rostov oblastinä, orada şindi
dä yaşêêrlar, var onnarın 11
uşaa.
1949 yıla kadar bizi burada koyardılar tutmaa hem
öldürmää suslik (kelemä sıçanı). Biz gezärdik papşoyluk
içindä, görüp kelemä sıçanın
deliini, bakırlan su dökärdik,
ani suslik çıksın. Biz dä
onu tutardık da öldürärdik.
Gezärdik taa çok derelerä yakın, neredä suslik çok vardı.
Soyardık onnarın derilerini da
satardık 50 kapeykaya.
Batümnan kakum o vakıt
işlärdilär kolhozda. Bän ozaman gezärdim veçerniy şkolaya.
1949 yılda bir avşam bän,
geldiynän şkoladan, gördüm
bobamın batüsunu, angısı
durardı bizdä kapu önündä.
O dedi, ani batümnan kakumu almış miliţiya. Sora bir
miliţiya aldı beni dä. Beni kapadılar bir maaza içinä. Hep
orada bän işittim batümun
sesini. Bizi kapalı tuttular iki
hafta. Bizimnän vardı taa başka insan da, adamnar. Karıları
tutardılar ayırı.
Sora bizi götürdülär Çadıra, orada oturttular tovarnıy
vagona da yolladılar Kişinöva. Kişinövda biz durduk 5 ay
kapanda. Bän ilkin durdum
batümnan, ama sora beni
geçirdilär küçüklerä (maloletkalara). Bän ozaman 17 yaşındaydım. Kapanda biz işlärdik:
doldurardık apilkaylan matras.
5 aydan sora bizi genä
götürdülär
Kazahstana.
Gidärdik genä tovarnıy vagonda. Bizä imää az-çok
verärdilär, ama su may hiç
yoktu. Kışın 1949 yılda Kazahstanda öldü benim batüm.
Bän işledim bir çorbacıda,
laabı Tarlev. Bakardım koyun,
5000 koyun vardı. Sora geldi
izin bu koyunnarı haydamaa
mäsokombinata.
1956 yılda Kazahstanda
bän evlendim. Karımnan bilä
işledim, güdärdik koyunnarı.
Bizi brakmardılar evlenelim
kızın yakınnarı, da bir gecä
biz bilä kaçêrız kakuma. Bir
sutka saklandık kakumun
komuşuykasında, sora geldik
geeri. Da yaptık düün. Bizim
var üç uşaamız, onnar hepsi
duudular Kazahstanda. Hepsi
lafederlär gagauzça.
1967 yılda biz döndük geeri Moldovaya. O zamannar
bän Kazahstanda artık islää
yaşardım. 1961 yılda beni
yollêêrlar üüreneyim traktorist. Üürenmää biz gittik 6
kişi. Üürendim bir yıl. 35 yıl
bän işledim traktorist hem
orada, hem burada. Ama beni
çekärdi evä da, satıp hepsi
malımı (inek, keçi, koyun) da
toplayıp para, bän döndüm
Moldovaya.
Ama Kongaza dönämedim,
neçinki bulamadım ev, neredä
yaşamaa. Da bän gittim Baurçuya işlemää. Orada işledim
traktorlan, ama pek azdı zarplatam. Sora beni geçirerlär firmaya Svetlıya. Orada benim
zarplatam etişärdi 500 – 600
rubliyä kadar. Bir parça vakıt
bän işledim hem traktorist,
hem skotnik. Pensiyaya kadar
orada işledim.
Yavaş-yavaş evi dä kaldırdık Svetlıyda. Uşaklarım artık
evli: bir kızım yaşêêr Kişinövda, öbürü – Türkiyada. Çocuum da yaşêêr Moskvada. Var 6
unukam.
*** ALLAHIN İİSÖZLEMESİ ***
(Çeketmesi 6 nomerdä)
Biz içeri girdik. Tabudun
yanında – patret, tek patret,
angısı t. Maşada bulundu.
O benmärdi patredä çıkmaa. Bu patrettä o gülümseer utanarak, sansın gözleri
dä gülümseerlär.
Bän tabut içindä bizim
tötä Maşaya baktım. Ama
o artık diildi *bizim*. Onun
suratı diişilmişti. Gözäl,
masaldan alınma bir surattı.
Yanacıkları da sansın kırmızı. Batiklän dartılı – haliz bir rus masalından gibi
- Maşenka. Bakacan ona,
da üürään neçinsä seviner,
canın gülümseer. Hep iste-
ersin ona bakmaa hem bakmaa.
Biz geçirmää geldik...Diil
çoktan bän benim bir dostumun düününä gittiydim.
Adetçä çok iş yaptık. Gelin
pek gözäldi. Burada bendä
bir duygu peydalandı, ki biz
genä geçireriz, ama şindi
diil gelini kendi ana-bobasının evindän eni yaşamaya,
ama bizim iiürekli, paalı komuşuykamızı öbür dünneya. Kaldı sade adetleri saymaa, yapmaa.
Ama nekadar gözäl
bizim “gelinimiz”! Bän
cok sölämeyecäm, eer
sölärseydim, ki aklımda
hep bir duygu hem fikir
peydalanardı: “Tötä Maşa
dua edin orada bizim için
dä!”, bundan sora taa bir fi-
kir “Ama bölä dua ederlär
ayozlara...”
Ama bu gözäl üz, sade
birazçık benzärkän tabut
yanında patredä, kendikendisi için hepisini sölärdi.
O benzärdi taa başkalarına da, angılar bakêrlar bizä
ikonarladan. Hem onun
yanında duyêrsın, ki herbir kahır kalêr bir tarafta,
gözlerini da ayırdamêêrsın
onun üzündän.
Ozaman Ayoz insannar –
o diil onnar, neredänsä geçmiş vakıtlardan, başka uzak
erlerdän, devletlerdän, başka kasabadan, ama burada
da var – bizim yanımızda!
İnsannar, angılarını biz bileriz. Ozaman bu – aslı, bölä
var nasıl olsun. Diil masal
gibi uzak, ama pek yakın.
www.aydinnik.org
AÇIKLAMALI
4. AAÇ YAT DA DİNÇ
KALK.
Taa bizim uzak dedelerimiz
hesapalmışlar, ani eer insan
avşamdan bol-bol idiysä, o
gecä raat uyuyamêêr – çirkin
düşlär görer, dayma uyanêr,
sabaası da kalkêr şiş suratlı
hem ölä yorgun, sansın bütün
gecä kosa çekmiş yada taş ükletmiş. Ama aaç karna yatan
insan uyuyêr, nicä bir kuzu, da
sabaalen uyanêr dinç – sayılêr
dinnenik, yaşamaa havez.
Ruslarda var bir söleyiş, angısının son payı hep bu maanaya geler: “Sabaa ekmeeni i
kendin, üülen ekmeeni paylaş
dostunnan, avçam ekmeeni
ver duşmanına”.
5. AAÇLIK – EKMÄÄN
KATIIDIR. Variant: İNSANIN MANCASI – AAÇLIKMIŞ.
İnsan pek acıkmadıysa, yavan ekmek iyämeer, ekmään
yanına bir katık aarêêr –
manca bişey, lokma, turşu.
Ama birkaç vakıt doyunca
Eer Allah verdiysä bu
hastalıı t. Maşaya, O bilärdi,
ani o onu geçiräbilecek. Elbetki, bizim canımız pek
acıyêr, ani t. Maşaylan başka lafetmeyecez, ani o bizim
yanımızda yok, ama...Neçin
ölä üreemiz sevinärdi, ona
bakarak?! Bekim onun için,
ani bizim t. Maşa gözäl geçti bu denemeyi, bitkiyädän
dayandı.
Da
onun
gömülmesindä, sansın annaşabildi – ki hastalık onu
ensämedi, diil, ama o hastalıı ensedi, bukadar gözäl,
uslu bizim önümüzdäykän!
Paskellenin ikinci günüydü. Bizdä sölerlär, ki
kim öler Büük hem Küçük
Paskellä arasının haftasında – o düşer cennetä...Ama
birkaç gün ileri t. Maşa
geçtiydi cendemdän -büük
acılardan. Sade onun uşakları bilerlär, nasıl ona zordu
o vakıt. Birkaç gün geeri o
3
SÖLEYİŞLÄR
===========
imediysä, aaçlık çektiysä, ekmecik ona geler ölä tatlı, ani
canı istämeer başka bişey.
Türk.: Açlık ekmeğin katığıdır. Açlık en iyi salçadır.
6. AALAMAYAN UŞAA
EMZİRMEERLÄR (MEMÄ
VERMEERLÄR).
Belliki uşak aalamasa bilä,
anası doyurur onu. Sade diil
belli, nezaman: ya saada görä,
ya güüsündän süt akmaa başldıynan. “Olmalı, taa acıkmadı”, – düşüner o. Ama kundakta uşak lafetmää becermeer.
Acıktıını sade ses çıkarmaklan var nasıl bildirsin. Uşaan
aalamasını işidip, anası osaat
başlêêr güüsündä kopçalarını
çözmää.
Geniş maanada bu bir
yaşamak kuralıdır. İşçilär,
izmetçilär, vatandaşlar susarsalar, zaabitlär sanêr, ani onnarın hiç bir sıkıntıları yok,
ödeklerinä
şükür.Onuştan
arada-sırada lääzım ses çıkarmaa – açıklmaa “yukarkılarına” kendi problemaların için,
ozaman var şans, ani kaldıraceklar zarplatanı, vereceklär
premiya. Susarsan, beklärsän
patronnar görsün senin çalışkannıını hem dooruluunu,
bütün ömür boyu kalacan
topluluk merdivenin en aşaakı
basamaklarında.
Türk.: Ağlamayan çocuğa
meme vermezler.
Petri ÇEBOTAR
sansın zeetlendi Hristoslan
bilä, bilä geçti Onunnan
stavroz yolunu. Az insan
bilärdi, ani bizim komuşuykamız hastaydı. Rak yavaş-yavaş büüyärmiş, bütün
onun içini kaplamış. Birkaç kerä o döndü ölümdän.
Ona pek zordu. Ama t.
Maşa hiç bir kerä umudu
kaybetmärdi.
“O hiç beenmärdi kendisini”. O hiç beenmärdi
kendisini!.. Eriniz aydınnık
olsun sizin, t. Maşa!
P.S. Hastalık bir buçuk yıl
sürdü. Ama sansın o olmadı
bir bela gibi, betva gibi, ama
bir Allahın iisözlemesi gibi.
Angısını t. Maşa geçti girgin, angısının yardımınnan
biz gördük, nekadar gözäl
bizim komuşuykamız hem
duyduk nekadar onun yanında islää hem raat bulunmaa.
Kristina KOÇAN
ХАКИКАТЫН СЕСИ
4
Gagauz Respublikasının 25-ci
yıldönümü kutluca olsun!
‘‘AYDINNIK’’ kultura-aydınnatmak cümnä topluluu
kutlêêr sizi Gagauz Respublikasının 25-ci yıldönümünnän!
25 yıl geeri, açan kurulardı gagauzların kendi devleti, açan yıkılardı Sovet Birlii,
bezbelli, hiç kimsey umut
etmäzdi, ani büünkü gündä
bizim insan yaşayacek bölä
zor durumda. Hepsi istärdi
olsun nicä taa ii, ama istoriya
gitti kendi yolundan. Büün
bizdä var avtonomiya, şkollalarda üüreniler gagauz dili
hem literaturası, gagauzça
çıkêr kiyatlar, yazılêr peetlär
hem annatmalar. Bizim var
başkanımız, bakannarımız,
Halk Topluşumuz, universitetimiz. Bizim var bayraamız,
adımız hem topraamız.
Bunnar çok mu osa az
mı? Gagauzça kiyatlar çıkêr,
ama gittikçä azalêr gagauzça lafedennerin sayısı. Var
universitetimiz, ama kalmadı uşak, kim üürensin orada.
Var topraamız, ama gagauzlar, alıp aylelerini, giderlär
başka devletlerdä yaşamaa.
Bunu yok nasıl denämemää,
bu üzdän dä diil dooru, açan
biz sade üünecez, ani 25 yıl
geeri kurabildik Gagauz Respublikasını. İstoriya gösterdi, ani etmeer bişey kurmaa,
onu lääzım ii kullanmaa hem
ilerletmää dä.
Gagauz Respublikası kuruldu büük yortu günündä,
açan Klisä kutlêêr Saabinin
Simasının Diişilmesini. Var
umut, ani Gagauziyanın da siması diişilecek, da biz bilecez,
ani yaşêêrız, nasıl yaşêêr başka
devletlär, bizim uşaklarımız
da istämeyeceklär bu erlerdän
bireri gitmää, çünkü burası
GAGAUZ ERİ!
Паалы достлар! Не да олса, лафедин гагаузча,
окуйун кийат ана дилимиздя, ююредин ушаклары
да буна. Теклиф едериз сизя бир лафлыджак, нередя сиз буладженыз сиирек кулланылан хем ени
лафларын маанасыны. Кимин варса истедии йардым етмяя «Айдыннаа» – реквизитляр ашаада.
ANA DİLİM - TATLI BAL!
СЯН БИЛЕРСИН, СААБИМ
Сян билерсин, Саабим,
Не кимя верилсин:
Зеет чекмяк йа саалык,
Мутлулук, хасталык,
Татлылык хем аджы,
Севинмяк хем санджы,
Зенгинник хем кысмет,
Гюдженмяк хем сыклет,
Бююк севда, йалнызлык,
Кахырланмаксызлык,
Ким дюшсюн, ким калксын,
Кимся хасталансын…
Бизя гелер четин
О Сенин истедиин,
Ачан биз зорлукта
Хеп едериз бетва.
Ииликтяйкеня биз,
Йаа топлээр юреемиз.
Унудэрыз Сени,
“HAKİKATIN SESİ”
gazetası
Gazetanın kurucusu:
«AYDINNIK»
kultura-aydınnatmak
cümnä topluluu
Сенин истедиини.
Бир ляязым инсана –
Бааласын хеп Сана
Умуду, инаны
Хем дя кахырыны.
Севинчтя гюлмеси
Олмасын хич титси.
Хем ааларкана, йаш
Дюкюлслн хеп йаваш.
Кахыры казандым,
Севинджи баашладын!
Шюкюрюм, Аллахым!
№ 7 (10) * 2015 харман айы
KISA HABERLÄR
Orak ayının 27-dä Gagauziyanın M. Maruneviç adına
Bilim-aaraştırma merkezindä Atanas Karaçobannan buluşma yapıldı. Anılmış gagauz skulptoru hem resimcisi annattı
kendi yaşaması için, yaratmak yolu hem raametli bobası Dimitri Kara Çoban için. Buluşmada Bay Atanas gösterdi kendi
yaratmalarının patretlerini hem annattı onnarın istoriyalarını. Türkiyada işleyän hem yaşayan skulptor dedi, ani bitkibitkiyä isteer evä dönmää da işlemää ana topraanda.
Anılmış peetçinin oolu birkaç peetini okudu, nedän sora buluşmaya gelän bilim zaametçileri,
bibliotekacılar hem jurnalistlär Atanas Karaçobana soruşlarını sordular.
Harman ayının 14-dä G. Gaydarcı adına
Komrat liţeyindä Gagauz Respublikasının 25-ci
yıldönümü için simpozium geçti. Toplantıda pay
aldı GHT başı, Bakannık Komitetinin azaları,
primarlar, aksakallar hem bilim adamnarı. Katılımcıları selemnedi Türkiya, Rusiya hem Evropa
Birlii temsilcileri. Simpoziumun ikinci payında
doklad yaptı bilim adamnarı hem cümnä adamnarı, angıları 1990-cı yıllarda zaamet koydular
Gagauz Respublikasının kurulması için. Simpoziumu hazırladı Bilim-aaraştırma merkezi.
Harman ayının 19-da Komratta Gagauz
Respublikasının 25-ci yıldönümü kutlandı. Sabaalän
Gagauziyanın öndercileri Şan aleyasında olacek
monumentin erindä bir tabla açtılar. Sora kutlamalara
Moldova başbakanı V. Streleţ geldi. İlk kerä Kişinöv
öndericleri bu kutlamalar katıldı. Başbakan
Gagauziyaylan eni bir dialog hem eni ilişkileri kurmaa
istediini açıkladı. Tribunadan danıştı GR ilk prezidenti
S. Topal, GR Üüsek Topluşu başı M. Kendigelän hem
GR aktivisti L. Dobrov. Programanın ikinci payı halk oyunnarınnan hem türkülerinnän devam
etti. Komrattan sora başbakan V. Streleţ Avdarmaya küüyünä gitti.
Harman ayının 19-da, açan Doorusaltanatlı
Klisä kutlêêr Saabinin Simasının Diişilmesi
yortusunu, bu yortuda kurbanı olan Komrat
cümnesindä yortulu liturgiya oldu. Kurban için
hazırlıklar yapıldı, kapu önündä pınarın blezii
koyuldu, dolayında da skemnelär erleştirildi.
Yortuya çok sayıda inancı katıldı. Musaafirlerin
arasında Başkanın danışçısı da vardı, angısı okudu Başkan İrina Vlahın kutlamasını.
Liturgiyadan sora hepsi kurban sofrasına teklif edildi. Yortu oruçta olduu için
sofrada et erinä balık vardı.
Matfeydän ayoz evangeliya, 5: 29 - 37:
İ
ES 29 Ama eer senin saa gözün seni yanıldarsa, çıkar onu da at
Ş
KÖ kendindän, zerä sana taa ii, ki kaybelsin azalarından biri, ama bütün
A
DU güüdän atılmasın cendemä. 30 Hem eer senin saa elin seni yanıldarsa, kes
onu da at kendindän, zerä sana taa ii, ki kaybelsin azalarından biri, ama bütün
güüdän atılmasın cendemä.
31 Hem da denildi: ‘‘Kim karısından ayırılarsa, ona ayırılmak kiyadını versin’’. 32
Ama Bän sizä deerim: kim hayırsızlıktan kaarä bir sebep için karısandan ayırılarsa,
o ona verer kolaylık hayırsızlık etmää; hem ayırılmış karıya evlenän hayırsızlık eder.
Сян билерсин, Саабим,
33 Taa işittiniz, ani evellär insana sölendi: «Eminini bozmayasın, ama Saabinin
Ким нейи каблетсин…
önündä eminnerini tamannayasın». 34 Ama Bän sizä deerim: hiç emin etmeyäsin,
Даймалык ики тюр:
Йа ёлюм, йа ёмюр.
ne göklän, zerä o Allahın skemnesiydir. 35 Ne erlän, zerä o Allahın ayaklarının
basamaadır, ne İerusalimnän, zerä o büük Padişahın kasabasıydır. 36 Kendi
A. Kristioglu başınnan da emin etmä, zerä hiç bir saçını biyaz yada kara yapamazsın. 37 Ama ko
sözünüz olsun: öläysä - ölä, yoksa - yok; zerä bunnardan zeedesi kötüdändir.
Baş redaktor:
Viktor KOPUŞÇU.
Gazetadan material alınarsa,
kaynak gösterilsin lääzım.
Tiraj 1000 tayna.
AO Asociatia Culturala
“LUMINA”
c/f 1013620007983
c/d 222451200121978
FinComBank SA
fil.12 Comrat
FTMDMD2X411
gazetanın elektron versiyasını http://dimpo67.narod.ru/ saytında bulabilirsiniz
[email protected]
kopuzsesi.wordpress.com
aydinnik.org
+373-79-79-50-79