Çevresel etkenler (hava kirliliği vb.) ve endokrin bozucular

Çevresel etkenler (hava kirliliği vb.) ve endokrin bozucular

«DM Patogenezinde unutulan riskler»
Endokrin Bozucular
&
Çevresel Etkenler
Dr. Özlem ÜSTAY TARÇIN
Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları
Başkent Üniversitesi İstanbul Hastanesi
Endokrin Bozucular
Endokrin sistem fonksiyonlarını bozan ve buna
bağlı sağlık problemi oluşturan dış etken /
madde veya alt grupları
Doğada bulunanlar vücuttan hızlıca temizlenebilir.
Endüstriyel olanlar ise uzun yarı ömür ve metabolik
yıkıma dirençli yapıları nedeniyle uzun yıllar doğada
ve canlı vücudunda yıkılmadan kalabilirler
Lipofilik
yağda depolanabilirler
ENDOKRİN
BOZUCULAR
Endokrin Bozucu Kimyasallar
Hava kirliliği yaratan maddeler
Arsenik
Bisfenol-A
Ftalatlar
Alev geciktiriciler
Dioxin, POPs, PCBs
Pestisitler (DDT)
Organotinler (hidrokarbon içeren maddeler)
Metabolik
Hastalıklar
Çocuklarda
nörolojik gelişim
bozukluğu
Üreme
Tiroid
ENDOKRİN BOZUCULAR
Hormonlar
Kemik
İmmün sistem
Endokrin Bozucu Maddeler
Diabetes Mellitus
Neel BA et al. Diabetes 2011
10 Temmuz 1976, Seveso Disaster, Italya (Dioxin)
Taiwan, 1979
(Dioxin)
(Dioxin içeren herbisit ve yaprak dökücü kimyasal)
Vietnam Savaşı
Endojen doğal
hormonların sentez,
salınım, transport,
metabolizma ve
bağlanma özelliklerini
taklit ederek etkilerini
değiştirirler
Dutta D, Khadgawat R. J Soc Health Diab 2016
De Tata,V.Int J Mol Sci 2014.15(5), 7787-7811
Endokrin Bozucular (DDT,
Bisfenol A, organoklorinler …)
östrojenik veya anti-androjenik
etkinliğe sahip
Fetusun gelişim aşamasında
uzun süreli maruziyet ;
Üreme sistemi etkileri
(seksüel dimorfizm,
kriptorşidizm, hipospadias,
oligospermi, testiküler kanser,
vs.)
The Estrogenic Effect of Bisphenol-A Disrupts the
Pancreatic ß-Cell Function in vivo and Induces
Insulin Resistance.
*Hızlı etkisi (30dk) kontrol grubuna göre kan şekerini azaltır, insülin düzeyini hızla
yükseltir
*Uzun etkisi (4 gün) pancreas ß hücrelerden insulin sentez ve salınımını artırır,
serum insülin düzeyi artar. Sonuç olarak insülin direnci ve bozulmuş glukoz
tolansına neden olur.
Alonso-Magdalena, P et al. Environmental Health Perspectives 2006.
GEBE (+)
GEBE (-)
Endocrinology 2015,156(5):1659-1670.
Doğumdan 7 ay sonra BPA verilen gebe farelerde βhücre kaybı
Endocrinology 2015,156(5):1659-1670.
Pankreas β hücre gelişimi için gerekli olan
Cyclin-D2 ve CDK-4 proteinleri, Bisphenol-A’ya
maruz kalan gebelerde anlamlı şekilde düşük
Endocrinology 2015,156(5):1659-1670.
OLMASI GEREKEN
OLAN
PM2.5= aerodinamik çaptaki partiküler madde ≤ 2.5 µm
PM10 = aerodinamik çaptaki partiküler madde ≤ 10 µm
European Air Pollution Dispersion and Chemistry Transport Model (EURAD-CTM)
tarafından elde edilen 1 km2 lik 3 boyutlu alanda mevcut partiküler madde
konsantrasyonu
Epidemiyolojik çalışmaların sonuçları
• 10µg/m3 PM2.5 artışı, DM prevalansında %1 artış
• PM10 ve NO2, DM prevalansında
HOMA-IR’de
%15,
%17-18 artış
• Artmış NO2 düzeyi, kadınlarda DM gelişiminde
anlamlı artış
• Erkeklerde NO2’ye bağlı ölüm hızı her 10µg/m3 için
1.3 kat artmış
Trafik yoğunluğunun fazla olduğu otobanlara yakın yaşayan
3276 kişinin 5 yıllık takibi sonucunda DM gelişenler;




BMI > 30kg/m2
65 yaş üzerinde
E>K
Eğitim düzeyi yüksek ve çalışan kesim
Hava kirliliği & Tip 2 DM / insülin direnci
Liu C et al. Toxicol Pathol 2013
Potansiyel Mekanizmalar
•
•
•
•
İnsülin direnci ve Endotel disfonksiyonu
Visseral yağ dokusu inflamasyonu
Hepatik insülin direnci, ER stres, NASH
Hipotalamik bölgede IL-6 ve NF-kB aracılı inflamasyon
OBEZİTE, HİPERTANSİYON, DİYABET
KVH
Sun Q et al. Circulation 2009
Rajagopalan et al. Diabetes 2012
Thiering et al. Diabetologia 2013
Gebelik öncesi 3 ay ve gebeliğin erken döneminde hava kirliliğine
(NOx ve SO2) maruziyet Gestasyonel Diyabet riskinde artışa neden olur.
Doğan bebeklerde ise ileri yaşlarda Tip 1 DM riski x1.6 oranında risk artmış
Robledo CA et al. Environmental Research 2015
Malmqvist E et al. Environmental Research 2015
Endokrin Bozucular & Çevre Kirliliği
• Epidemiyolojik ve gözlemsel çalışmalar dışında veri
yetersiz
• Çalışmaların tümü gelişmiş ülkelerde yapılmış
• Çalışma sayısı az ve sonuçlar arasında çelişki mevcut
• Özellikle yaşamın erken dönemlerinde ve yüksek
dozda endokrin bozucular veya çevre kirliliğine (NO2
ve SO2) maruz kalınması DM riskinde artış
• Hiçbir çalışma kirlilik yaratan maddelerin miktarı ile
diyabet gelişimi arasındaki ilişkiyi göstermemektedir
• Ömür boyu maruziyetin sonuçları bilinmiyor