01-mustafa duran-makale

Mustafa DURAN
Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:46, (s.1/16)
FRANSIZ ADLĐ YARGI SĐSTEMĐ,
HÂKĐMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU VE
ULUSAL HÂKĐMLĐK OKULU HAKKINDA
GENEL BĐR ĐNCELEME
Mustafa DURAN
HSYK Başmüfettişi
Giriş
Bir çok yönden bizim yargı sistemimizle benzerlikleri bulunan
Fransız Adli Yargı Sistemi, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ile Ulusal
Hâkimlik Okulu üzerine genel hatları ile bir inceleme yapılmış olup, yazı
hazırlanmadan önce bazı hâkim, savcı ve mahkeme başkanları ile
görüşülmüştür. Bizim sistemimiz ile benzerlik taşıyan alanlarda fazlaca
açıklama yapılmamış özellikle farklılıklar belirtilmeye çalışılmıştır.
A. Savcılık
Yargıtay Başsavcısı Ülke Başsavcısı konumundadır. Đstinaf Mahkemeleri Başsavcılarına “Avocat General” denilmekte, yeteri kadar yardımcıları bulunmaktadır. Bir adliyede bir savcı, gerektiği kadar savcı yardımcıları
bulunur (substitud du procureur). Suç şikâyetleri polis veya jandarma
aracılığı ile savcı yardımcılarına gelmekte, suçun niteliğine göre, kabahat
veya basit hakaret, küçük hırsızlık gibi eylemler savcılık kararı ile yapılacak
işlerde belirtilerek “delege du procureur et mediateur” olarak isimlendirilen, profesyonel hâkim savcı sınıfından olmayan emekli jandarma, polis,
eğitimci, hâkim, savcı, profesör gibi meslekleri yapmış kişiler arasından
seçilen kişilere gönderilir. 2002 yılından itibaren yürürlükte olan bu sistem
aracılığı ile “savcı temsilcisi ve uzlaştırmacı” diyebileceğimiz bu kişiler
aracılığı ile savcılık önüne gelmiş birçok olaya (dosyaya) yargılama
yapmaksızın kısa sürede çözüm bulabilmektedir. Savcı temsilcilerinin suç
işleyene kanunu hatırlatmak, taraflar arasında uzlaşmayı sağlamak, taraflara
özür dilettirmek veya özür mektubu yazdırmak, tarafların birbirine verdikleri
zararları tazmin ettirmek v.b. gibi görevleri vardır.
B. Fransız Đlk Derece Mahkemeleri
Fransa’da Đlk Derece Mahkemeleri ve Đstinaf olmak üzere iki dereceli
yargılama sistemi mevcuttur. Kararların temyiz yeri ise Yargıtay’dır.
Fransa’da 2012 yılı itibariyle yaklaşık 8300 civarında profesyonel hâkim
savcı vardır. Ayrıca küçük uyuşmazlıkları çözen yerel hâkimler, iş
uyuşmazlıklarını çözen iş uyuşmazlık komisyonu, tacirlerden oluşan ticaret
mahkemeleri ve tarımsal kira uyuşmazlıklarını çözen kırsal mahkeme gibi
profesyonel olmamakla birlikte uyuşmazlık çözen ve yargı yükünü azaltan
hâkim statüsünde bir çok kişi bulunmaktadır.
1
Fransız Adli Yargı Sistemi, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
Fransız yargı sisteminde, zaman zaman kaldırılması kamuoyunda
tartışılır olsa da, sorgu hâkimliği ve savcı yardımcılığı hâla hukuk
sisteminde yerini korumaktadır. Önemli soruşturmalar kürsüleri olmayan
hâkimler (juge d’instruction) tarafından yapılır. Soruşturma hâkimliğinin
devam etmesi gerektiğini savunanlar suç soruşturmasının bağımsız, hâkim
statüsü bulunan kişiler tarafından yapılmasının uygun olacağını belirtmektedirler. Fakat soruşturma esnasında kişi özgürlükleri hakkında karar
verilmesi gereken durumlarda sorgu hâkimi de yeterli görülmemiş ve
özgürlükler hâkimi diyebileceğimiz (juge de liberte) sistemi getirilmiştir.
Diğer yandan savcılar ve savcı yardımcıları Adalet Bakanına idari olarak
bağlı durumdadırlar. Ayrıca Adalet Bakanının savcılardan dava açmasını
isteme yetkisi bulunmaktadır.
Aşağıda, Fransız adli yargı sistemini, sistemimizle kıyaslama
yapabilmek için genel hatları ile tablo şeklinde gösterilmiştir:
FRANSIZ ADLĐ YARGI MAHKEMELERĐ
1. DERECE
H
U
K
U
K
M
A
H
K
E
M
E
L
E
R
Đ
C
E
Z
A
M
A
H
K
E
M
E
L
E
R
Đ
Sulh Hukuk Mahkemesi
-Yerel hâkim
Asliye Hukuk Mahkemesi
Özel Yetkili Hukuk Mahkemeleri
- Ticaret Mahkemesi,
- Đş Mahkemesi
- Kırsal Mahkeme
- Sosyal Güvenlik Uyuşma
(Uzlaşma) Konseyi vs.
Polis Mahkemesi
2. DERECE
Đ
S
T
Đ
N
A
F
TEMYĐZ
Y
A
R
G
I
T
A
Y
M
A
H
K
E
M
E
S
Đ
Ceza Mahkemesi
Ağır Ceza Mahkemesi (Bu mahkemenin kararına
karşı Đstinaf yolu yoktur, önce Ağır Ceza Mahkemesi
içerisindeki itiraz dairesine “itiraz'' daha sonrada
Yargıtay'a “temyiz” yolu vardır.)
2
Mustafa DURAN
Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:46, (s.1/16)
1.1. Sulh Hukuk Mahkemesi (Le Tribunal D’instance)
Basit hukuk davalarını hızlıca yargılayan bir mahkemedir. Hâkim
yargılamada öncelikle uzlaşma arar. Kira, ortaklık, ayıplı (tam olarak
yapılmamış veya hatalı yapılmış) işler, vesayet gibi davalar ile değeri
10.000 Euro’nun altında olan uyuşmazlıklara bakar. Mahkeme kâtibi, PACS
sözleşmelerinin (Evlenmeksizin birlikte yaşama sözleşmesi) yasallığını
kontrol ettikten sonra kaydını yapar. 4.000 Euro’nun üzerindeki
uyuşmazlıklara istinaf yolu açıktır. Daha sonrada Đstinaf Mahkemesi
kararına karşı temyize gidilebilir.(1)
1.2. Yerel Mahkeme (Juge De Proximite)
Her sulh hukuk hâkiminin yargı çevresi içerisinde bir “Yerel Hâkim”
bulunur. 9 Eylül 2002 tarihinde oluşturulmuş bir mahkemedir. Yerel
hâkimlerin görevleri sürekli değildir. Bu görevi profesyonel olarak
yapmazlar. Tüm Fransa’da 664 adet yerel hâkim vardır. 4.000 Euro’dan
küçük; alış veriş, kiralama, sigorta, yol kuralları, araba tamiri, komşuluk
ilişkileri, seyahat, borç verme tamirat gibi faaliyetlerden doğan
uyuşmazlıklara bakarlar. Bu mahkemelerdeki uyuşmazlıklar için avukat
zorunlu değildir. Tarafların 15 dakika talep ve delillerini iletme veya
kendilerini savunma hakları vardır. Verilen kararlar sulh mahkemesine
itiraza tabidir.(2)
1.3. Asliye Hukuk Mahkemesi (Le Tribunal De Grande Instance)
Asliye hukuk mahkemesi; boşanma, nafaka, evlat edinme, miras,
vatandaşlık gibi davalar ile 10.000 Euro’dan büyük değerde olan
uyuşmazlıklara bakar. Kararları istinafa, istinaftan sonra da temyize tabidir.
Mahkeme tek hâkimli değildir, bir başkan ve iki üye hâkimden oluşur.
Nüfusa ilişkin davalarda savcı duruşmaya katılır. Fransa’da toplam olarak
187 asliye hukuk mahkemesi bulunmaktadır.(3)
1.4. Ticaret Mahkemesi (Le Tribunal De Commerce)
Ülke genelinde 194 ticaret mahkemesi bulunur. Sadece ticari
uyuşmazlıklara bakarlar. Ticaret mahkemesi hâkimleri en az beş yıl ticaret
siciline kayıtlı, otuz yaşını doldurmuş tacirler arasından seçilirler. Seçmenler
ticaret siciline kayıtlı tüm tacirlerdir. Ticaret Mahkemesi Başkanı 3 yıl için,
(1)
Bernard Guillaume; De Gunten Bernard; Martin Arlette; Niogret Mauricette;
(2008), “Les Đnstutions De La France” , Nathan, Paris, s. 120, 121.
(2)
Bernard Guillaume; De Gunten Bernard; Martin Arlette; Niogret Mauricette;
s. 120; Raymond Gullien; Jean Vincent; (2009), “Lexique Des Termes Juridique 2010”,
Dalloz, Paris, s. 414.
(3)
Bernard Guillaume; De Gunten Bernard; Martin Arlette; Niogret Mauricette;
s. 122, 123.
3
Fransız Adli Yargı Sistemi, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
üye hâkimler 2 veya 4 yıl için seçilirler. Mahkemenin kararları istinafa,
istinaf mahkemesinin kararları da temyize tabidir.(4)
1.5. Đş Mahkemesi (Komisyonu) (Le Conseil De Prud’homme)
Đş akdinden doğan, işten çıkarma, aşırı çalışma, kıdem ve ihbar
tazminatı, çıraklık, ücretli ve ücretsiz izin gibi uyuşmazlıkların çözüm
yeridir. Her asliye hukuk mahkemesi yargı çevresinde bir adet iş mahkemesi
bulunmak zorundadır. Đşçiler ve ücretliler iş mahkemesi hâkimlerini seçerler
ve konseyde eşit derecede temsil edilirler. Seçilebilmek için; 21 yaşından
büyük olmak, iş komisyonuna kayıtlı olmak ve Fransa vatandaşı olmak
gerekir. Seçilenlerin görev süreleri 5 yıldır. Đş uyuşmazlıkları
komisyonunda, endüstri, ticaret, tarım, kadrolu ve diğer olmak üzere 5 daire
bulunur. Her bir dairede dört ücretli ve dört işçi olmak üzere sekiz üye
vardır. Tüm dairelerin üyelerinden oluşan genel kurul, genel başkan ve
yardımcısı ile daire başkan ve yardımcılarını 1 yıllığına seçer. Daireler, bir
uyuşmazlık önlerine geldiğinde ilk olarak taraflara uzlaşma önerir, eğer
uzlaşma gerçekleşmez ise, uyuşmazlık komisyonca çok kısa bir sürede
karara bağlanır. Komisyonda taraflar avukat veya sendika görevlisi
tarafından temsil edilebilir. Komisyonun kararları istinafa, istinaf
mahkemesinin ilgili dairesinin kararı da temyize tabidir.(5)
1.6. Polis Mahkemesi (Le Tribunal De Police)
Tek hâkimli bir mahkemedir (Le Juge Unique).(6) Av yasağına
uymama, hafif yaralamalı trafik kazaları, hakaret gibi fazlaca ağır olmayan
eylemleri ile kabahat niteliğindeki eylemlerin yargılamasını yapar. Ehliyetin
geri alınması, halk yararına çalışma ve para cezası nevinden cezalar verir.
Ülke genelinde 2000 den fazla radar bulunmaktadır. Bu nedenle trafik
kurallarına aykırı davranışların yargılaması mahkemeyi fazlaca meşgul eder.
Mahkemenin adı her ne kadar polis mahkemesi olsa da yargılamayı yapan
kişi hâkim sınıfındandır. Duruşmalarda savcı, savcı yardımcısı veya bir polis
komiseri kamuyu temsil ederek suçlamaları yapar. Bizim sistemimize tam
olarak karşılık gelmese de, sulh ceza mahkemesine benzer. Her sene
yaklaşık onyedi milyon dava bu mahkemelerde görülmektedir. 4.000
Euro’nun üzerinde verilen para cezalarına karşı istinaf yolu açıktır.(7)
(4)
Bernard Guillaume; De Gunten Bernard; Martin Arlette; Niogret Mauricette;
s. 124, 125.
(5)
Bernard Guillaume; De Gunten Bernard; Martin Arlette; Niogret Mauricett;
s. 126,127.
(6)
Nicolas Braconnay; (2012), “La Justice Et Les Institutıons Juridictionnelles” La
Documentation Française, Paris, s. 21.
(7)
Bernard Guillaume; De Gunten Bernard; Martin Arlette; Niogret Mauricette;
s. 128, 129.
4
Mustafa DURAN
Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:46, (s.1/16)
1.7. Ceza Mahkemesi (Le Tribunal Correctionnel)
Polis mahkemesine göre daha ağır suçların yargılamasını yapar.
Mahkemenin biri başkan olmak üzere üç hâkimi vardır. Duruşmaya savcı
veya savcı yardımcısı katılır. Polis mahkemesine göre daha ağır olan kasten
mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, karşılıksız çek, evrakta
sahtekarlık, hırsızlık, dolandırıcılık, kamu mallarına bilerek zarar verme,
seçimlere hile karıştırma, kasten yaralama, kamu çalışanlarına zarar verme
gibi suçların yargılamasını yapar. Hapis cezası para cezası, kamu yararına
çalışma cezası veya profesyonel bir aktiviteyi yapmama cezası gibi cezalar
verir. Kararlar önce istinafa sonrada temyize tabidir. Türk yargı sisteminde
asliye ceza mahkemesine karşılık gelir.(8)
1.8. Ağır Ceza Mahkemesi (La Cour D’assises)
Her departmanda (Fransız idari yapılanmasında bir birim) bir ağır
ceza mahkemesi bulunur. 10 yıldan fazla hapis cezası gerektiren suçlara
bakar. Mahkemenin bir başkanı ve iki üyesi bulunur. Ayrıca seçmen
kütüğüne kayıtlı vatandaşlar arasından seçilen dokuz jüri sanığın suçlu olup
olmadığı hakkında karar verir. Karara itiraz edilirse jüri sayısı onikiye
çıkarılır. Bu mahkemenin kararlarına istinaf yolu kapalıdır. Ancak mahkeme
kararına karşı aynı mahkeme bünyesinde bulunan ve itirazlara bakan birime
itiraz edilir, itiraz dairesinin kararından sonrada Yargıtay’a temyize
gidilebilir.(9)
Mahkeme jürisi; seçmen kütüğünden kura çekmek sureti ile otuzbeş
asıl, on yedek olmak üzere kırkbeş jüri adayını belirler. 23 yaşında olmak,
okuma yazma bilmek ve Fransız vatandaşı olmak jüri olabilmenin ön
koşuludur. Savunma beş jüri üyesini, suçlayan ise dört jüri üyesini, jüri
adaylarının içinden olmak üzere değiştirebilir.(10) Ağır ceza mahkemesinin
3 er aylık 3 yargılama sezonu bulunur. Her bir sezon için seçmen listesinden
yeniden jüri seçilir ve Mahkeme Başkanı tarafından yeminleri yaptırılır.
Avocat General denilen bizim hukukumuzda savcıya karşılık gelen
kişiler suçlamayı yapar. Jüri sanığın suçlu olduğuna en az 4’e karşı 8 oyla
karar verir. Mahkeme; süreli hapis, ömürboyu hapis, para cezası,
iyileşinceye kadar tedavi olma, meslekten men cezaları verebilir.(11)
(8)
Bernard Guillaume; De Gunten Bernard; Martin Arlette; Niogret Mauricett;
s. 130, 131.
(9)
Bernard Guillaume; De Gunten Bernard; Martin Arlette; Niogret Mauricett;
s. 132, 133.
(10)
http://www.juridat.be/assises/, (E.T. 24.02.2013).
(11)
http://vosdroits.service-public.fr/F1487.xhtml, (E.T. 24.02.2013).
5
Fransız Adli Yargı Sistemi, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
Uyuşturucu kaçakçılığı, terörizm, organize suçlar gibi suçlar ile
askerlik görevi sırasında askerler tarafından işlenen bazı suçları yargılayan
Özel Görevli Ağır Ceza Mahkemeleri de bulunmaktadır.
1.9. Çocuk Hâkimliği (Juge Des Enfants)
18 yaşından küçük, tehlike içerisindeki çocukları korumak,
eğitimlerine yardımcı olmak, fiziki, psikolojik ve çevresel olarak çocuğun
içinde bulunduğu şartları düzeltmek üzere oluşturulmuş bir mahkemedir.(12)
Çocukların problemlerine çözüm bulmak üzere mahkeme; veliler, eğitim
asistanları, psikologlar ve psikiyatristler ile birlikte çalışır. Bir çocuğun
tehlike altında olduğunu herkes ihbar edebilir. Çocuğun durumu aileye
yardım ile düzeltilebilecekse hâkim taraflarla bir toplantı yapar ve aileye
yardım edilir. Yardım ekonomik veya eğitim asistanı aracılığı ile olabilir.
Gerek görülürse çocuk koruma altına alınarak koruyucu aileye verilebilir.
Ayrıca bu mahkeme çocukların işlediği bazı suçlarda da yargılama
yaparak ceza verir.(13)
1.10. Kırsal Ortaklık, Kira Mahkemesi (Tribunal Paritaire Des
Baux Ruraux)
Hukuk mahkemesi niteliğindedir. Kırsal alanda tarım arazilerinin ve
binalarının kiralanmaları ile ilgili uyuşmazlıklara bakar.(14) Tarımsal arazileri
veya binaları kiraya veren kişilerden (mal sahibi) iki, bu tip arazileri
kiralayanlardan (kiracı) iki kişi olmak üzere dört üye hâkim ve bir
profesyonel hâkim olmak üzere beş kişiden oluşur.(15) Mahkeme o bölgede
uygulanan gelenekleri, arazi koşullarını yerel hâkimler aracılığı ile daha iyi
anlayabildiğinden, hakkaniyete uygun karar vermede yerel hâkimlerin rolü
büyüktür. Verilen kararlara karşı istinaf yolu açıktır.
C. Fransız Đstinaf Mahkemeleri (La Cour D’appel)
Fransız yargı sisteminde, bizimde sistemimize giren fakat uygulaması
henüz başlamamış olan ikinci derece yargı mercileri yani istinaf
mahkemeleri uzun süreden beri faaliyette bulunmaktadır. Đlk derece
mahkemelerinin verdiği kararlara karşı istinafa başvurulabilir. Her istinaf
(12)
Valerie Granier; Edouard Durand, Xavier Martinen; (2012), “Les Atribution Juge
Des Enfants”, Ecole Nationale De La Magistrature, Bordeaux, s. 15.
(13)
Nicolas Braconnay; s. 75.
(14)
Raymond Gullien; Jean Vincent; s. 720.
(15)
http://www.justice.gouv.fr/organisation-de-la-justice-10031/lordre-judiciaire10033/tribunal-paritaire-des-baux-ruraux-12030.html (E.T. 23.02.2013).
6
Mustafa DURAN
Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:46, (s.1/16)
mahkemesinin yargı çevresinde birden çok ilk derece mahkemesi bulunur.
Bugün Fransa’da toplam 35 istinaf mahkemesi vardır.(16)
Her Đstinaf Mahkemesi farklı dairelerden meydana gelir. Bir istinaf
mahkemesinde, sosyal işler dairesi (iş hukukundan doğan davalarda yetkili),
ceza dairesi, ticari daire ve hukuk dairesi bulunur. Ayrıca soruşturma
hâkiminin verdiği kararlara karşı yapılan istinaf başvurularını inceleyen bir
de soruşturma dairesi bulunmaktadır. Bu daire, genellikle soruşturma
hâkimince verilen takipsizlik kararlarına karşı yapılan başvuruları inceler.(17)
Her daire üç hâkimden oluşur. Ancak Yargıtay’dan bozulup dönen
kararlara bakacak olan dairede beş hâkim vardır.
Đstinaf Mahkemesi Başkanının mahkemeyi ve istinaf bölgesindeki Đlk
Derece Mahkemelerini Teftiş Kurulu adına teftiş yetkisi vardır. Adalet
Bakanlığı Teftiş Kurulu bir nevi ikincil teftiş kurulu gibi çalışır. Teftiş
kurulu tarafından her istinaf mahkemesine mahkemeden bağımsız olarak bir
müfettiş görevlendirilmesi düşünülmekte ise de, yeterli sayıda müfettiş
olmadığından mahkeme başkanlarının denetimi ile yetinilmektedir.
Đstinaf Mahkemeleri, davayı hem esastan hem de usul hukuku
yönünden inceledikleri için 2. derece yargı mercii olarak adlandırılır.
Yargıtay ise davayı esastan değil de sadece usul yönünden incelediğinden
3. derece yargı mercii olarak kabul edilmez. Tüm ilk derece mahkeme
kararları istinafa konu olmaz. Küçük miktarlı davalara karşı istinaf yolu
kapalıdır. Buna karşılık, istinafa taşınabilen her dava, Yargıtay’a da
gidebilir. Çünkü istinaf mahkemesince verilen her karara karşı temyiz yolu
açıktır.
Dairelerde çalışan hâkimlerin hal kağıtları (değerlendirme fişleri)
daire başkanlarınca doldurulur. Değerlendirme, değerlendiren ile
değerlendirilen arasında yapılan görüşme sonrasında gerçekleşir. Görüşmede
aksayan yönler, problemler ve çözümleri tartışılır. Değerlendirme fişi
doldurulduktan sonra değerlendirilen hâkime gönderilir. Hakkında hâl
kağıdı düzenlenen hâkim, evrakın altına, değerlendirme hakkında kendi
görüşlerini de yazar.
Đstinaf Mahkemelerinin savcıları “Avocat General” (Baş avukat)
olarak adlandırılır. Başsavcının altında ise yardımcı baş avukatlar bulunur.
Görevleri ilk derece mahkemelerinde savcıların gerçekleştirdiği görevle
(16)
http://www.vie-publique.fr/decouverte-institutions/justice/fonctionnement/
recours/comment-fonctionne-cour-appel.html (E.T. 24.02.2003).
(17)
Raymond Gullien; Jean Vincent; s. 209; http://www.justice.gouv.fr/ organisationde-la-justice-10031/lordre-judiciaire-10033/cour-dappel-12026.html, (E.T. 24.02.2013).
7
Fransız Adli Yargı Sistemi, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
özdeştir. Başsavcı, avocat général adı verilen savcılar üstünde hiyerarşik
yetkilere sahiptir.
Đstinaf yargılaması esnasında deliller yeniden toplanabilir, eksiklikler
giderilebilir. Çünkü aynı davanın top yekûn baştan ele alınması söz
konusudur.
Fransa hukuk sisteminde istinafa gelen tüm davalara karşı,
ülkemizdeki düzenlemenin tersine, Yargıtay’a başvurulabilinmektedir. Bu
durumun sanılanın aksine Fransız Yargıtay’ındaki davaların artmasına yol
açmadığı ifade edilmektedir.
Đstinaf mahkemelerinin ve savcılıklarının bütçeleri Adalet Bakanlığı
tarafından gönderilir. Başsavcı ve Đstinaf Mahkemesi Başkanının
görüşmeleri ve ihtiyaçlar çerçevesinde, bütçedeki para, her bir mahkemeye
ve savcılığa bölüştürülür.
Ç. Fransız Yargıtay’ı (Cour de Cassation)
Fransız Yargıtay’ının kuruluşu 1790 yılına kadar uzanmaktadır.
Yargıtay, adli yargı sisteminin en yüksek mahkemesidir. Đdari yargıdaki
Danıştay’ın adli yargıdaki karşılığıdır. Yargıtay, Paris ilk derece
mahkemeleri ve Paris Đstinaf mahkemesi ile aynı binada yer alır.(18)
Yargıtay 6 daireden oluşur. Bunlardan ilki ceza dairesidir. Diğer
5 daire ise hukuk daireleridir. Hukuk dairelerinden birincisi ticari daire,
ikincisi ise sosyal dairedir. Sosyal daire, genellikle isçi-işveren arasındaki
uyuşmazlıklara bakar. Diğer 3 hukuk dairesi ise, özel bir isimleri olmaksızın
kişiler hukuku, aile hukuku, sözleşmeler hukuku, hukuki sorumluluk
hukuku, sosyal güvence ve taşınmaz hukuku alanlarında görevlidirler.(19)
Tüm Fransa için tek bir Yargıtay bulunmaktadır. Yargıtay,
düzenleyici bir mahkemedir. Görevi, tüm Fransa’da hukukun aynı şekilde
uygulanmasını sağlamaktır. Daireler arası ihtilafların çözümü, Yargıtay
Genel Kuruluna aittir. Birinci Başkan başkanlığında diğer dairelerden gelen
üyelerden oluşur. Đstinaf mahkemelerinden gelen direnme kararları da bu
kurulda kesin sonuca bağlanır.
Yargıtay’da doküman Araştırma Bölümü, Savcılar Organizasyonu,
Revizyon Komisyonu, Kanunların Yeniden Đncelenmesi Komisyonu gibi
komisyonlarda bulunmaktadır.
(18)
http://www.courdecassation.fr/institution_1/ (E.T. 24.02.2013);
Nicolas Braconnay; s. 49, 50.
(19)
http://www.courdecassation.fr/institution_1/organisation_cour_56/chambres_57/
(E.T. 24.02.2013).
8
Mustafa DURAN
Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:46, (s.1/16)
Yargıtay’da Başkanın yanı sıra, Yetkili Sorumlu ve Kanun
Sorumlusu, Birinci Kanun Sözcüsü ve Diğer Kanun Sözcüleri vardır.
Yargıtay Üyeleri, hâkimlerden ve savcılardan oluşur. Hâkimler tarafında,
Birinci Başkan, daire başkanları, danışmanlar, referander danışmanlar ve
adaylar olmak üzere yaklaşık yüzdoksan hâkim, savcılar kısmında ise
başsavcı, dokuz başsavcı yardımcısı, otuzaltı savcı, bir olağanüstü işler
savcısı ve altı referander savcı yer alır. Başsavcı, Savcılar Disiplin
Kurulunun Başkanıdır, istinaf savcıları üzerinde herhangi bir yetkisi yoktur.
Yargıtay Başkan tarafından idare edilir. Başkan, hem idari hem
disipliner hem de yargısal yetkilere sahiptir. Fransa’daki bir numaralı yargı
mensubudur, HSYK’nin teklifi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından atanır.
Yargıtay davayı esastan incelemez. Đstinaf mahkemesi kararlarını
usulden inceler. Eğer kanunların uygulanması konusunda hukuka aykırılık
tespit ederse, ilgili kararı bozarak bir başka istinaf mahkemesine gönderir.
Eğer bu ikinci istinaf mahkemesi kararda direnirse, Genel kurul toplanarak
bir içtihadı birleştirme kararı verir. Bu karar tüm mahkemeler bakımından
bağlayıcıdır. Birleştirilen içtihada aykırı verilen kararlar bozulur. Birden
fazla daireyi ilgilendiren konularda ise karma kurul toplanarak bir karar
verir.(20)
Yargıtay sadece esasa bakan mahkemece tespit edilen olaylara,
kanunun doğru uygulanıp uygulanmadığını denetler. Çünkü ilk derece
mahkemelerinin kararlarının esasına ilişkin denetim istinaf mahkemelerince
gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla Yargıtay’ın görevi, sadece kanunların
doğru uygulanıp uygulanmadığına ilişkin içtihat oluşturmaktan ibarettir.
Olaylar Yargıtay nezdinde yeniden tartışılmaz. Bu nedenle yukarıda
da belirtildiği gibi Yargıtay 3. derece yargı mercii değildir. Diğer bir ifade
ile Yargıtay nezdinde işin esasına girilmemesi, Yargıtay’ın 3. Derece yargı
mercii olmasını engeller.(21)
Yargıtay, kendisine gönderilen kararları eğer kararda hukuk hatası
yapılmışsa bozar. Yargıtay, esasa ilişkin kanunun doğru uygulanıp
uygulanmadığının yanı sıra usule ilişkin kuralların da doğru uygulanıp
uygulanmadığını kontrol eder. Örneğin mahkemenin oluşumu, yargılama
süreci ve özellikle savunma hakkının kullanılıp kullanılmadığı gibi usuli
eksiklikler bozma nedenlerini oluşturur.
(20)
Bernard Guillaume; De Gunten Bernard; Martin Arlette; Niogret Mauricett;
s. 138,139.
(21)
Nicolas Braconnay; s. 49.
9
Fransız Adli Yargı Sistemi, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
Bozma nedenleri genel olarak şu şekilde ifade edilebilir: Gerekçesiz
karar, çelişkili gerekçe, taleplerin tamamına ilişkin hüküm içermeyen karar,
hukuki dayanak eksikliği, hukuka aykırılık (kanunu yanlış uygulama,
uygulamama ya da yanlış yorumlama), kesin ve açık bir yazılı belgenin
yanlış yorumlanması. Bunların dışında sık karşılaşılmasa da, kararlar
arasındaki zıtlık ve hukuki dayanağın ortadan kalkması da bozma nedenleri
olarak sayılabilir. Hüküm zıtlıkları, iki ayrı hükmün aynı anda infaz/icra
edilmesinin mümkün olmadığı durumlarda ortaya çıkar. Bu durumda her iki
hükmün de bozulması talep edilmektedir. Hukuki dayanağın ortadan
kalkması ise, devam eden davalara ilişkin derhal uygulanan yeni kanunların
kabul edilmesi durumunda söz konusu olmaktadır. Bu durumdaki önceki
kanun yürürlükten kalkacağı ya da kadük hale geleceği için davaya
uygulanan hukuki dayanak da ortadan kalkacaktır.
Eğer temyiz talebi reddedilirse mahkemenin kararı kesinleşir. Temyiz
talebi kabul edilirse, Yargıtay ilgili kararı bozar. Bozma, kabul edilen temyiz
nedenlerine göre kısmi ya da tamamen olabilir. Yargıtay, eğer hâkim
tarafından tespit edilen olaylara uygun hukuk kuralını uygulayabilecekse
uygular, değilse davayı bir başka istinaf mahkemesine ya da farklı şekilde
oluşan aynı istinaf mahkemesinin ama her durumda başka hâkimlerin önüne
gönderir.
D. Fransız Ulusal Hâkimlik ve Savcılık Okulu (Ecole Nationale
De La Magistrature)
Türkiye Adalet Akademisinin Fransa’daki muadili Ulusal Hâkimlik
ve Savcılık Okulu olarak adlandırılan kurumdur. Okul, Bordeaux şehrinde
bulunur. Hukuki karakterine gelince, Adalet Bakanlığının vesayet denetimi
altında bulunan bağımsız bir idari otoritedir.
Fransız adli yargısındaki tüm hâkim ve savcıları yetiştiren tek kurum
bu okuldur. Bir yönetim kurulu ile bir yönetici tarafından idare edilir.
Okulun Başkanı ve Başkan Yardımcısı sırasıyla Başbakan ve Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısıdır.
22 Aralık 1958 tarihinde (58-1270 numaralı Kanun) ilk olarak
«Ulusal Adli Çalışmalar Merkezi» adıyla kurulan okul, bugünkü adını 1970
senesinde 17 Temmuz 1970 tarihli kanunla almıştır. Yaklaşık kuruluşundan
bu yana Bordeaux’da bulunan okulun Paris’te bir şubesi vardır.
Anayasanın ilgili maddesine ilişkin kanun (58-1270 numaralı Kanun)
Okul’a şu görevleri vermiştir:
− Mesleğe giriş sınavlarını düzenlemek,
− Gelecekteki Fransız hâkim savcılarının (hâkim savcı adaylarının)
mesleki eğitimini sağlamak,
10
Mustafa DURAN
Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:46, (s.1/16)
− Görevdeki hâkim savcıların meslek içi sürekli eğitimlerini
gerçekleştirmek,
− Fransa’ya işbirliği anlaşmaları ile bağlı yabancı devletlerin
gelecekteki (aday) hâkim ve savcılarının eğitimini gerçekleştirmek.
Şu an itibariyle (2012) yüzyetmişbir bayan, kırkbir erkek olmak üzere
212 aday eğitim görmektedir.(22) Bu sayı yaklaşık 3000 aday arasında
yapılan sınavı kazanarak gelenlerden oluşmaktadır. Sınav, okulun kendisi
tarafından düzenlenmektedir. Sınavdan sonra 19–20 kişilik gruplar
oluşturulmakta, her gruptan bir temsilci seçilmekte, okul idaresi ile staj
grubu arasındaki bilgi akışını grup temsilcisi sağlamaktadır.
Staj 31 ay sürmektedir. Đlk olarak Bordeaux’da teorik eğitimle
başlanmakta, arkasından staj evresi gelmektedir. Stajın ilk 6 ayı avukat
yanında yapılmaktadır. Daha sonra 6 ay daha Bordeaux Hâkimlik
Okulundaki teorik eğitime gidilmekte ve nihayet son kısımda da adliyedeki
staj tamamlanarak görev bölgesine atama yapılmaktadır.
Atama yapılmadan önce adaylar sınava tabi tutulur. Hâkim
adaylarından duruşmaya başkanlık etmeleri beklenirken savcı adaylarından
mütalâa vermesi istenir.(23) Okul tarafından seçilen kişilerden oluşan
Koordinatör Kurulu adayları değerlendirir, onlara not verir. Bunun dışında
adaylardan hukuki ya da cezai bir karar yazmaları da istenir. Nihayet,
adaylar büyük bir sözlü sınava da tabi tutulur. Bu son sınava “sınıflandırma
sınavı” denir. Başarılı olanlar görevlerine atanır. Bu final sınavında başarısız
olanlara, bütünleme hakkı verilir. Bütünlemede de başarısız olanlar okuldan
uzaklaştırılır. Başka herhangi bir kadroya atanmaları söz konusu değildir.
Adaylar hâkim ya da savcı olmak isteyip istemediklerine kendileri
karar verirler. Hâkimlikten savcılığa, savcılıktan hâkimliğe geçmek son
derece kolaydır. Adaylar tercihlerini yaparken, Bakanlıkça yayımlanan boş
kadrolara bakarak karar verirler.
Adayların değerlendirilmesi, yanında staj yaptıkları hâkim savcılar
tarafından değil bağımsız bir “Đlerleme Komisyonu” tarafından yapılır.
Bunun amacı değerlendirme sürecinde objektifliği ve bağımsızlığı
sağlamaktır. Örneğin savcı adaylarının değerlendirilmesinde Komisyon,
adayın mahkemede verdiği mütalaaya bakarak not verir.
Okul, yalnızca adli yargı hâkim savcılarının yetiştirilmesinden
sorumludur. Đdari yargı hâkim ve savcı adayları başka bir okul tarafından
(22)
(23)
“Programme Pedagogique ENM Promotion 2012” Bordeaux, 2012, s. 7.
“Programme Pedagogique ENM Promotion 2012” s. 49.
11
Fransız Adli Yargı Sistemi, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
yetiştirilir. (Ecole Nationale d’Administration et de Magistrature (ENAM)
Ulusal Đdare ve Hâkimlik-Savcılık Okulu)
Okul aynı zamanda meslekteki hâkim ve savcıların meslek içi sürekli
eğitimlerinden de sorumludur. Söz konusu hâkim ve savcıların meslek
profillerine göre gerekli meslek içi eğitimi vermekte okulun görevleri
arasındadır.
Okula yeni mezunların yanı sıra hâlâ görevde olan 4 yıllık memurlar
da başvurabilmektedir. Memurlar için yaş sınırlaması yoktur. Üçüncü
kategori ise 8 yıldır profesyonel olarak görev yapan diğer grubu oluşturur.
Sınav esasları, 4 Mayıs 1972 tarihli Tüzükle belirlenmiştir. Bu 3 kategori
içinde çoğunluğu yeni mezunlar oluşturmaktadır.
Okul bünyesinde hâkimler, savcılar, kâtipler, doktorlar, psikologlar
daimi olarak ders verirken, eğitime dışarıdan gelen eğitmenler de mevcuttur.
Örneğin profesörler, gazeteciler, vs . okul bünyesinde görev yapmaz ancak
katılımcı olarak ders verirler. Ders veren hâkim ve savcılar, okul tarafından
işe alınmaktadır. Yani görevleri, bu okulda ders vermektir. Bunlar seçilirken
deneyimlerine, bir üniversitede ders verip vermediklerine, pedagojik
eğitimlerine, hâkim savcılar arasında tanınıp tanınmadıklarına, meslekte
deneyimli olup olmadıklarına vs. bakılır.
Okulun gelecek 5 yıllık süre içinde gerçekleştirmeyi hedeflediği bir
stratejik planı bulunmamaktadır. Ancak okul son zamanlarda yeniden
düzenlenmiştir. Özellikle meslek içi eğitim konusunda yeni değişiklikler
vardır.
E. Fransa Yüksek Hâkimler ve Savcılar Kurulu (Conseil
Superieur de la Magistrature)(24)
Fransız Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu yirmibir üyeden oluşur.
Kurulun Başkanı Cumhurbaşkanı, Yardımcısı ise Adalet Bakanı’dır.
Onbir hâkim ve savcı, kendi meslektaşlarınca kurula seçilir. Bunların
beşi savcılar ve kürsüsü bulunmayan hâkimler (magistrat du parque), diğer
altısı da kürsüsü bulunan hâkimler (magistrat du siege) arasından
meslektaşlarınca seçilerek görev başına gelirler.
Bu onbir hâkim ve savcının yanı sıra on üye daha kurulda yer alır.
Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
− Yargıtay Başkanı.
− Yargıtay Başsavcısı.
(24)
http://www.conseil-superieur-magistrature.fr/?q=node/79, (ET 25.02.2013).
12
Mustafa DURAN
Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:46, (s.1/16)
− Cumhurbaşkanı tarafından seçilen iki üye.
− Senato tarafından seçilen iki üye.
− Ulusal Meclis tarafından seçilen iki üye.
− Baro tarafından seçilen bir üye.
− Danıştay tarafından seçilen bir üye.
Fransız HSYK’sinin içinde hâkimler ve savcılarla ilgili iki ayrı
oluşum bulunmaktadır.
1.1. Görevi
HSYK’nin birincil görevi, Cumhurbaşkanına danışmanlıktır. Örneğin
kendi görev alanına giren konularda Cumhurbaşkanına görüş verir. Ancak
uygulamada Kurulun iki esas görevi bulunmaktadır. Bunlar, hâkim ve
savcıların atanması ile meslek disiplininin sağlanmasıdır.
1.1.2. Hâkimler Alt Kurulunun görevleri
1.1.2.1. Atama görevi
Hâkimlerin ve savcıların atanması farklı usullere tabidir. Önemli
görevlere atanacak hâkimler (örneğin, Paris Đstinaf Mahkemesi Başkanlığı,
Daire Başkanlıkları vs gibi) kendi alanlarında en iyiler arasından Kurul
tarafından seçilir. Seçimden önce, bu görevler için başvuruda bulunan
adaylarla sözlü görüşmeler de yapılabilir. Ancak esas seçim dosya üzerinden
gerçekleşir. Diğer hâkimlerin atanması için ise Adalet Bakanlığı bir liste
hazırlar. Bu liste kurula sunulur. Hâkimler ancak kurulun vereceği “uygun
görüş” ile atanabilir. Kurulun uygun görüş vermediği durumlarda hâkimlerin
atanması gerçekleşemez.
1.1.2.2. Disiplin görevi
Disiplin cezasını gerektiren durumların görüşülmesi esnasında Kurul,
bir disiplin kurulu halini alır. Kurula şikâyetler ancak ya Adalet Bakanı ya
da bağlı olunan Đstinaf Mahkemesi Başkanı tarafından iletilebilir. Disiplin
görüşmelerinde kurula Yargıtay Başkanı başkanlık eder.
1.1.3. Savcılar Alt Kurulunun görevleri
1.1.3.1. Atama görevi
Savcıların atanması ayrı usule tabidir. Önemli görevlere (örneğin
Paris Başsavcılığı gibi) atanacak savcılar doğrudan Bakanlıkça atanır.
Kurulun görüşü alınmaz. Diğer atanacak savcılara liste ise Adalet
Bakanlığınca hazırlanır, kurula sunulur. Kurul liste hakkında görüş verir.
Bakanlık, Kurul’un verdiği görüşle bağlı değildir.
13
Fransız Adli Yargı Sistemi, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
1.1.3.2. Disiplin görevi
Savcıların disiplin işlerine ait görevler hâkimlerinkine benzerdir.
Kurul, ya Adalet Bakanı ya da bağlı bulundukları istinaf mahkemesi
başsavcısınca yapılan şikâyetlere bakar. Kurulun savcıya disiplin cezası
verecek olan Bakanlığa bir ceza önermesi söz konusudur.
1.2. Kurulun işleyişi
HSYK Hâkim ve savcıların çalışmalarını yerinde denetlemek için
illere delegasyonlar göndermektedir. Bu delegasyonların gönderilmesi için
mutlaka oradaki hâkim ve savcılar hakkında soruşturma başlatılmış olması
gerekmez. Oradaki çalışma koşullarını yerinde inceleme fırsatı bulan Kurul,
daha objektif ve yerinde kararlar vermeyi amaçlamaktadır. Delegasyon aynı
zamanda oradaki hâkim ve savcıları da kurulun isleyişi hakkında
bilgilendirir.
Kurul üyeleri 4 yıllık bir süre için bir defalığına seçilirler. Kurula
yeniden seçilmek mümkün değildir. Kurul, 1959 yılından itibaren toplam
(yaklaşık) 250 karar vermiştir. Kurul kararları, uyarma, kınama, yer
değiştirme, meslekten çıkarma olarak özetlenebilir. Meslekten çıkarma
kararları pek az bulunmaktadır. En çok yer değiştirme cezası verilmektedir.
Hâkim veya savcı hakkındaki şikâyet dilekçeleri Bakanlığa iletilir. Cezayı
gerektiren ağır ihmallerde Bakanlık bir soruşturma yaptıktan sonra dosyayı
Kurula gönderir. Kurul gerekirse soruşturmaya devam eder. Hâkim ve
savcılar hakkında açık duruşma yapılarak karar verilir. Hâkim veya savcı
soruşturmanın başından sonuna kadar kendisinin ne ile itham edildiğine dair
tüm bilgi ve belgelere vakıftır. Duruşmada da kendisini avukatla temsil
ettirebildiği gibi, hâkim ve savcı sendikaları da duruşmaya katılabilir. Đlgili
yargı mensubu kendini savunma hakkına sahiptir. Kurul kararlarına karşı
Danıştay’a itirazda bulunmak mümkündür. Dikkat çekici bir husus vardır ki
o da, Danıştay’ın çok uzun zamandan bu yana sadece iki ya da üç kararı
bozduğudur.
Kurul, karar verirken birtakım ilkelerle bağlıdır. Ancak bu ilkeler
yasalaştırılmış değildir. Hâkim ve savcıların yemin metinlerinde yer alan
kavramların içeriği (dürüstlük, tarafsızlık, vs.) Kurul tarafından doldurulur.
Ancak 2009 yılında Fransa Meclisince etik kuralların derlenmesi hususu
düzenlenmiştir. Yaklaşık 3 yıllık bir araştırmanın ürünü olan bu çalışmanın
mevzuat değeri bulunmamaktadır fakat HSYK tarafından dikkate alınır.
Hâkim ve savcıların değerlendirilmesinde objektifliğin sağlanması
Fransa’da zaman zaman sorun oluşturabilmektedir. Bunun engellenmesi için
iki kademeli değerlendirme sistemi getirilmiştir. Örneğin bir savcı hem bağlı
bulunduğu bölüm şefince hem de yargı çevresinde bulunduğu Đstinaf
mahkemesindeki başsavcı tarafından değerlendirilmektedir. Öte yandan,
14
Mustafa DURAN
Adalet Dergisi, Yıl:2013, Sayı:46, (s.1/16)
hâkim ve savcıların değerlendirilmesi esnasında kendisiyle onu
değerlendiren kişi arasında bir görüşme yapılmaktadır. Görüşme sonucunda
değerlendiren tarafından doldurulan değerlendirme formu mutlaka
değerlendirilen hâkim ya da savcıya tebliğ edilir. Hâkim ve savcının bu
değerlendirmeye karşı itirazlarını yazar. Bu şekilde doldurulan form üst
makamlara gönderilir. Bu usul, AĐHS’de yer alan savunma ilkesinin
gereğidir.
Kurul, sadece adli yargı hâkim ve savcılarının atanması ve disiplin
işlerinde yetkilidir. Đdari yargı hâkim ve savcıları HSYK’ye bağlı değildir.
Bunlar için ayrı bir kurul bulunmaktadır.
Kurul kararları, Danıştay denetimine tabi olsa da, Danıştay ancak
hukuki denetim yapabilmekte, yerindelik denetimi yapamamaktadır.
Kurul’a seçilen hâkim ve savcılar, sendikaların hazırladığı listeler
üzerinden belirlenmektedir. Dolayısıyla her hâkim ve savcının hangi
sendikaya bağlı bulunduğu bilinmektedir. Görevleri sırasında, hâkimin
tarafsızlığının sağlanması bakımından sendikayla olan ilişkilerinden arınmış
olması gerekmektedir.
1.3. Bütçe
22 Temmuz 2010 tarihine kadar ayrı bütçesi bulunmayan kurul bu
tarihte çıkarılan bir yasa ile ayrı ve bağımsız bir bütçeye kavuşturulmuştur.
15
Fransız Adli Yargı Sistemi, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
KAYNAKÇA
Braconnay, Nicolas; (2012), La Justice Et Les Institutıons Juridictionnelles, La
Documentation Française, Paris.
Granier, Valerie; Durand, Edouard; Martınen, Xavier; (2012), Les Atribution Juge
Des Enfants, Ecole Nationale De La Magistrature, Bordeaux.
Guıllaume, Bernard; Bernard, De Gunten; Arlette, Martin; Mauricette, Niogret;
(2008), Les Đnstutions De La France, Nathan, Paris.
“Programme Pedagogique ENM Promotion 2012” Bordeaux, 2012.
http://www.juridat.be/assises/“ (E.T. 24.02.2013).
http://vosdroits.service-public.fr/F1487.xhtml, (E.T. 24.02.2013).
http://www.justice.gouv.fr/organisation-de-la-justice-10031/lordre-judiciaire10033/tribunal-paritaire-des-baux-ruraux-12030.html, (E.T. 23.02.2013).
http://www.vie-publique.fr/decouverteinstitutions/justice/fonctionnement/
recours/comment-fonctionne-cour-appel.html, (E.T. 24.02.2003).
http://www.justice.gouv.fr/organisation-de-la-justice-10031/lordre-judiciaire10033/cour-dappel-12026.html, (E.T.24.02.2013).
http://www.courdecassation.fr/institution_1/, (E.T. 24.02.2013).
http://www.courdecassation.fr/institution_1/organisation_cour_56/chambres_57/
(E.T. 24.02.2013).
http://www.conseil-superieur-magistrature.fr/?q=node/79 (E.T. 25.02.2013).
16