Taşkömürü Sektör Raporu

Transkript

T.C.
TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ KURUMU
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TAġKÖMÜRÜ SEKTÖR RAPORU
MAYIS - 2015
0
Bu belge 5070 sayılı kanuna göre elektronik imzalıdır. Doğrulama yazılımı kullanarak belge üzerindeki imzaları görebilirsiniz.(This document has been signed electronically.)
İÇİNDEKİLER
ĠÇĠNDEKĠLER ......................................................................................................................................... i
TABLOLAR DĠZĠNĠ .............................................................................................................................. ii
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ................................................................................................................................ iii
SĠMGELER ve KISALTMALAR .......................................................................................................... iv
1.
KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI ....................................................................... 1
2.
DÜNYADA TAġKÖMÜRÜ........................................................................................................... 3
3.
4.
5.
6.
2.1.
Genel ....................................................................................................................................... 3
2.2.
Dünya TaĢkömürü Rezervleri.................................................................................................. 3
2.3.
Dünya Kömür Üretimi ............................................................................................................. 6
2.4.
Dünya TaĢkömürü Tüketimi.................................................................................................... 9
2.5.
Dünya TaĢkömürü Ticareti .................................................................................................... 12
2.6.
Dünya‟ da TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı ...................................................................... 15
2.7.
Dünya‟ da TaĢkömürü Sektöründe Son Yıllardaki GeliĢmeler ............................................. 16
2.8.
TaĢkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar ........................................................................ 17
TÜRKĠYE‟DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ ................................................................................ 20
3.1.
TaĢkömürü Rezervleri ........................................................................................................... 20
3.2.
TaĢkömürü Üretimi ............................................................................................................... 22
3.3.
Ülkemizin TaĢkömürü Tüketimi ........................................................................................... 24
3.4.
Ülkemizde TaĢkömürünün Sektörel Kullanımı ..................................................................... 26
3.5.
TaĢkömürü Fiyatları .............................................................................................................. 29
TTK‟NIN SEKTÖR ĠÇĠNDEKĠ YERĠ ......................................................................................... 33
4.1.
Üretim Yönünden .................................................................................................................. 33
4.2.
Tüketimi KarĢılama Açısından .............................................................................................. 33
TEġEBBÜSÜN YERLĠ VE ULUSLAR ARASI RAKĠPLERĠYLE KARġILAġTIRILMASI .... 36
5.1.
Üretim.................................................................................................................................... 36
5.2.
Maliyetler .............................................................................................................................. 37
SONUÇ ......................................................................................................................................... 39
KAYNAK.............................................................................................................................................. 42
i
TABLOLAR DİZİNİ
TABLO 1. ULUSLARARASI GENEL KÖMÜR SINIFLANDIRMASI ................................................................................. 2
TABLO 2. GENEL SINIFLANDIRMADA YER ALAN KÖMÜRLERĠN TANITICI ÖZELLĠKLERĠ ................................. 2
TABLO 3. DÜNYA GÖRÜNÜR KÖMÜR REZERVĠNĠN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI VE TÜKENME ÖMÜRLERĠ . 4
TABLO 4. KÖMÜR REZERVLERĠNĠN KALĠTESĠNE VE BÖLGELERE GÖRE DAĞILIMI ............................................ 5
TABLO 5. FOSĠL YAKITLARIN TÜKENME ÖMÜRLERĠ................................................................................................... 6
TABLO 6. DÜNYA KÖMÜR ÜRETĠMĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ.......................................................................... 6
TABLO 7. ÜLKELERĠN TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMLERĠ ........................................................................................................ 7
TABLO 8. KOKLAġABĠLĠR ÜRETĠMDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ........................................... 8
TABLO 9. TERMAL TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI ......................... 8
TABLO 10. ÖNEMLĠ LĠNYĠT ÜRETĠCĠSĠ ÜLKELER VE ÜRETĠM MĠKTARLARI .......................................................... 9
TABLO 11. TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELER VE TÜKETĠM MĠKTARLARI ................................. 9
TABLO 12 .ÜLKELERĠN LĠNYĠT TÜKETĠMLERĠ ............................................................................................................. 10
TABLO 13. DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠMĠNĠN ÇEġĠTLERE GÖRE DAĞILIMI ............................................................... 10
TABLO 14. ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠM BÖLGELERĠ VE ÜLKELERĠ ............................................................... 11
TABLO 15. 2007 YILINDA YAPILAN DÜNYA KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU ............................................... 12
TABLO 16. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNĠN YILLARA GÖRE DEĞĠġĠMĠ ........................................................ 12
TABLO 17. DENĠZ YOLU ĠLE TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNĠN GELĠġĠMĠ........................................................................ 13
TABLO 18. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠNDE ÖNEMLĠ ÜLKELERĠN ĠHRACAT MĠKTARLARI ..................... 14
TABLO 19. ÖNEMLĠ KÖMÜR ĠTHALATÇISI ÜLKELERĠN CĠNSLERE GÖRE KÖMÜR ĠTHALAT MĠKTARLARI 14
TABLO 20. TAġKÖMÜRÜ KULLANIMINDAKĠ DEĞĠġMELER ...................................................................................... 16
TABLO 21. HĠNDĠSTAN‟IN BAZI ÜLKELERDEKĠ KÖMÜR SAHALARINA YAPTIĞI YATIRIMLAR ...................... 16
TABLO 22. ENDENOZYA VE MOĞALĠSTAN‟IN ĠHRACAT RAKAMLARI .................................................................. 17
TABLO 23. CO2 EMĠSYONLARININ DÜNYADAKĠ DAĞILIMI...................................................................................... 19
TABLO 24. PETROL, DOĞAL GAZ VE KÖMÜRE BAĞLI CO EMĠSYONLARI ............................................................. 19
TABLO 25. TÜRKĠYE‟DEKĠ TAġKÖMÜRÜ REZERVLERĠ.............................................................................................. 21
TABLO 26. TTK TAġKÖMÜRLERĠNĠN KARAKTERĠSTĠK ÖZELLĠKLERĠ ................................................................... 22
TABLO 27. 2000-2014 YILLARI HAVZA TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠMĠ................................................................................. 23
TABLO 28. TÜRKĠYE TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠM TÜKETĠM VE ĠTHALAT DENGESĠ .................................................... 24
TABLO 29. ÜLKEMĠZĠN KÖMÜR TÜKETĠM PROJEKSĠYONU .................................................................................... 26
TABLO 30. SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠ ................................................................................. 27
TABLO 31. ÇĠMENTO SEKTÖRÜNDE KULLANILAN YAKITLARIN MĠKTARI.......................................................... 27
TABLO 32. 2013 YILI ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNĠ VE GÜÇ DAĞILIMI ............................................................................... 28
TABLO 33. EPDK‟DAN ALINAN ENERJĠ ÜRETĠM LĠSANS DURUMU ......................................................................... 29
TABLO 34. 2014 YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ BUHAR KÖMÜRÜ FĠYATLARI . 30
TABLO 35. 2014 YILI ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ SEVKĠYAT LĠMANLARINDAKĠ KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR
FĠYATLARI ................................................................................................................................................................... 30
TABLO 36. AB VE JAPONYA KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR ĠTHALATI YILLIK ORT. FĠYATLARI ............................... 31
TABLO 37. AB VE JAPONYA TERMAL KÖMÜR ĠTHALATI YILLIK ORTALAMA FĠYATLARI .............................. 31
TABLO 38. ÖNEMLĠ KÖMÜR ĠTHALATÇISI ÜLKELERĠN YILLIK ORTALAMA KÖMÜR FĠYATLAR .................. 31
TABLO 39. TTK DEMĠR-ÇELĠK SEKTÖRÜ ORTALAMA SATIġ FĠYATLARI .............................................................. 32
TABLO 40. TÜRKĠYE‟NĠN TAġKÖMÜRÜ ĠTHALAT FĠYATLARI ................................................................................. 32
TABLO 41. GLOBAL PĠYASA FĠYAT TAHMĠNĠ ............................................................................................................... 33
TABLO 42. GLOBAL PĠYASA ORTALAMA KOKLAġABĠLĠR KÖMÜR FĠYAT TAHMĠNLERĠ .................................. 33
TABLO 43. 2008-2014 YILLARI SEKTÖRLER ĠTĠBARĠYLE SATIġLAR ........................................................................ 34
TABLO 44. KARDEMĠR VE ERDEMĠR‟E YAPILAN KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI ........................... 35
TABLO 45. 2009 YILI BÜYÜK TAġKÖMÜRÜ ÜRETICILERI ......................................................................................... 36
TABLO 46. 2009-2014 YILLARI TĠCARĠ MALĠYETLER .................................................................................................. 37
TABLO 47. DÜNYADA ÖNEMLĠ TAġKÖMÜRÜ HAVZALARI VE MALĠYETLER ..................................................... 38
ii
ŞEKİLLER DİZİNİ
ġEKĠL 1. DÜNYA KÖMÜR REZERVLERĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠ ĠLE DAĞILIMI ................................. 5
ġEKĠL 2. DÜNYA TAġKÖMÜRÜ TÜKETĠMĠNĠN BÖLGELER ĠTĠBARĠYLE DAĞILIMI ......................... 11
ġEKĠL 3. 2010 DÜNYA DENĠZYOLUYLA TAġKÖMÜRÜ TĠCARETĠ ......................................................... 13
ġEKĠL 4. ELEKTRĠK ÜRETĠMLERĠNDE KÖMÜRE DAYALI ÜLKELER VE KÖMÜRÜN PAYLARI ..... 15
ġEKĠL 5. KOKLAġMA ÖZELLĠKLERĠNE GÖRE HAVZA REZERVLERĠ ................................................... 21
ġEKĠL 6. 1942-2014 YILLARI TTK VE ÖZEL SEKTÖR ÜRETĠMLERĠ ....................................................... 23
ġEKĠL 7. 2012 YILI TÜRKĠYE KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ ĠTHALATI .............................................. 25
ġEKĠL 8. 2012 YILINDA TÜRKĠYE‟NĠN KOKLAġABĠLĠR TAġKÖMÜRÜ ĠTHALATI YAPTIĞI
ÜLKELER ............................................................................................................................................................ 25
ġEKĠL 9. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KURULU GÜÇ .......................................................................... 28
ġEKĠL 10. ELEKTRĠK ÜRETĠMĠNDE KAYNAKLARIN KULLANIMI......................................................... 28
ġEKĠL 11. TTK SEKTÖREL TAġKÖMÜRÜ SATIġLARI ............................................................................... 34
iii
SİMGELER ve KISALTMALAR
TTK
Türkiye TaĢkömürü Kurumu
BP
British Petroleum
CIF
Maliyet, Sigorta and Nakliye
ETKB
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
IEA
Uluslararası Enerji Ajansı
TÜĠK
Türkiye Ġstatistik Kurumu
BMĠDÇS
BirleĢmiĢ Milletler; Ġklim DeğiĢikliği Çerçeve SözleĢmesi
R/P
Rezerv/Üretim Oranı (yıl)
USD
ABD Doları
iv
DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE TAŞKÖMÜRÜ
1. KÖMÜRÜN TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI
Kömür; çoğunlukla karbon, hidrojen ve oksijenden oluĢan az miktarda kükürt ve nitrojen içeren, kimyasal ve fiziksel olarak farklı yapıya sahip maden ve kayaçtır. Diğer içerikleri ise kül
teĢkil eden inorganik bileĢikler ve mineral maddelerdir. Bazı kömürler ısıtılınca ergir ve plastik hale gelirler. ĠĢlemler sonucunda katran, likör ve çeĢitli gazlar elde edilebilmektedir.
KömürleĢme süreci ve yataklanma, nem içeriği, kül ve uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, kükürt ve mineral madde içeriklerinin yanı sıra jeolojik, petrografik, fiziksel, kimyasal ve
termik özellikler yönünden kömürler çok çeĢitlilik gösterirler. Bu durum birçok ülkede kömürlerin birbirine benzer özellikler ve yakın değerler temelinde sınıflandırılmasını zorunlu
kılmıĢtır.
Kömür üretimi, kullanımı ve teknolojisinde ileri ülkeler öncelikle kendi kömürlerinin özelliklerine göre bir sınıflama yaptıkları gibi uluslararası genel bir sınıflama için ortak standartlar
da geliĢtirmiĢlerdir. DeğiĢik tipte kömürlerin kullanım amaçlarına göre uluslararası sınıflandırılmasında; ilk olarak 1957 yılında çeĢitli ülkelerden üyelerin oluĢturduğu Uluslararası Kömür
Kurulunca birçok ülkeden temin edilen numuneler üzerinde yapılan çalıĢmalar, Uluslararası
Standartlar Örgütü (ISO) tarafından da desteklenerek genel bir sınıflama yapılmıĢtır. Bu sınıflamada; kalorifik değer, uçucu madde içeriği, sabit karbon miktarı, koklaĢma ve kekleĢme
özellikleri temel alınarak sert (taĢkömürü) ve kahverengi (alt-bitümlü ve linyit) kömürler
olarak iki ayrı sınıfa ayrılmıĢtır:
1- Sert Kömürler (TaĢkömürü-Hard Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700
kcal/kg) üzerinde kalorifik değere haiz olan kömürdür. Uçucu madde içeriği, kalorifik değer
ve koklaĢma özelliklerine göre alt sınıflara ayrılır.
2- Kahverengi kömürler (Brown Coal): Nemli ve külsüz bazda 24 MJ/kg (5700 kcal/kg)
altında kalorifik değere haiz olan kömürdür. Toplam nem içeriği ve kalorifik değere göre alt
sınıflara ayrılırlar
Kömür üretimi ve ticaretinde IEA/OECD tarafından bu iki kategori kullanılmaktadır.
IEA/OECD kömür istatistiklerinde 1978 yılından itibaren kömür pazar analizleri ve tahminlerinde bu iki kategori alt sınıflara bölünmektedir.
TaĢkömürü:
- KoklaĢabilir Kömür: Yüksek fırınlarda kullanılabilir kalitede koklaĢma özelliğine sahiptir. Metalürjik kömür olarak da adlandırılır.
- Diğer bitümlü kömürler ve antrasit: KoklaĢabilir kömür olarak sınıflandırılmayan taĢ
kömürdür. Buhar kömürü (steam coal) olarak da adlandırılır. ġlam, mikst ve düĢük kalitede
diğer ürünler de bu sınıfa dâhildir.
1
IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. BeĢ yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖĠK Raporu‟ndan alınmıĢtır.
1
Kahverengi kömürler (Brown Coal):
- Yarı bitümlü kömür 17-24 MJ/kg (4.165-5.700 kcal/kg) arasında kalorifik değere haiz
olan kömürdür.
- Linyit 17 MJ/kg (4165 kcal/kg) altında kalorifik değere haiz olan kömürdür.
Uluslararası genel kömür sınıflandırması Tablo 1‟de, genel sınıflamada yer alan kömürlerin
tanıtıcı özellikleri Tablo 2‟de verilmiĢtir.
Tablo 1. Uluslararası Genel Kömür Sınıflandırması
A. TAġKÖMÜRÜ
(HARD COAL)
B. KAHVERENGĠ KÖMÜRLER (BROWN COALS)
1. KOKLAġABĠLĠR KÖMÜRLER
1. ALT BĠTÜMLÜ KÖMÜRLER
(Yüksek fırınlarda kullanıma uygun kok (4.165-5.700 kcal/kg arasında kalorifik değerde olup topaklaĢma
üretimine izin veren kalitede)
özelliği göstermez)
2. KOKLAġMAYAN KÖMÜRLER
2. LĠNYĠT
( 4.165 kcal/kg‟ın altında ısıl değerde olup topaklaĢma özelliği
göstermez)
a. Bitümlü Kömürler
b. Antrasit
Kaynak: IEA/OECD Coal Information Report, 1983 (DPT 2001, VIII. Beş yıllık Kalkınma Planı Kömür ÖİK Raporu’ndan alınmıştır)
Tablo 2. Genel Sınıflandırmada Yer Alan Kömürlerin Tanıtıcı Özellikleri
KAHVERENGĠ KÖMÜRLER
TAġKÖMÜRÜ
LĠNYĠT
ALT BĠTÜMLÜ
BĠTÜMLÜ
ANTRASĠT
Kahverengi
Siyah
Koyu siyah
Parlak siyah
Oksidasyonla veya kuKırılgan, çabuk toz halinde rutma sonucunda ince
ufalanma
parçalar ve toz halinde
ufalanma
Blok Ģeklinde kırılma
Merceksi kırılma
Masif, odunsu veya
üniform kilsi doku
Masif
Bantlı ve kompakt
Sert ve dayanıklı
Isıl Değer: 4610 kcal/kg‟ın
altında
Isıl Değer: 4610-6390
kcal/kg arasında
Isıl Değer: 5390-7700
kcal/kg arasında
Isıl Değer: 7.000
kcal/kg‟ın üstünde
Uçucu madde miktarı ve
nem içeriği yüksek
Uçucu madde ve nem
Uçucu madde miktarı ve
içerikleri bitümlü kömürnem içeriği düĢük
lerden daha yüksek
Uçucu madde miktarı
ve nem içeriği düĢük
DüĢük karbon içeriği
Sabit karbon içeriği bitümlü kömürlerden düĢük
Sabit karbon içeriği
yüksek
Sabit karbon içeriği yüksek
Kaynak: Mervit RD., Coal Exploration, Mine Planning and Development (DPT 2001, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Kömür ÖİK Raporundan alınmıştır)
2
2. DÜNYADA TAŞKÖMÜRÜ
2.1.
Genel
Kömür, fosil kaynaklı yakıt olarak, yüzlerce yıldır enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır.
Roma Ġmparatorluğu döneminde uluslararası kömür ticaretinin yapıldığı bilinmektedir. Kömür sadece 19. Yüzyılda sanayi devrimini ateĢlemekle kalmamıĢ, 20. Yüzyılda elektrik çağını
baĢlatmıĢtır. 1960‟lı yıllara kadar kömür dünyanın birincil enerji kaynağı olarak önemini korumuĢ, 1960‟lı yılların sonuna doğru yerini petrole bırakmıĢ, ancak kömürün elektrik üretimindeki önemi anlaĢılınca tekrar dünya enerji gündemindeki önemli konumunu kazanmıĢtır.
Diğer taraftan petrol, doğal gaz gibi diğer fosil yakıtların, nükleer ve yenilenebilir enerji kaynakları gibi diğer alternatif kaynakların önemi de ihmal edilemez. Ancak günümüzde bu alternatif enerji kaynaklarının hiç birisi sorunsuz değildir ve uzun vadeli temin güvencesini sağlamamaktadır.
Artan dünya nüfusu ve yaĢam standartlarının yükselmesi enerjiye olan talebi de arttırmaktadır. Kömürün dünya genelinde yaygın ve büyük miktarlarda bulunması, artan enerji talebini
karĢılamak için emniyetli ve ekonomik fosil yakıt olması; kömürün önemini arttırmakta ve
uluslararası piyasada büyük miktarlarda ticarete konu olan kaynak konumunu korumaktadır.
2.2.
Dünya Taşkömürü Rezervleri
Dünya toplam antrasit-bitümlü, alt-bitümlü kömürler ve linyit rezervlerinin 891 milyar ton
olduğu ve bu rezerv toplamının 403 milyar tonunun antrasit-bitümlü kömür (taĢkömürü) rezervleri olduğu belirtilmektedir (Tablo 3).
Kömür rezervlerinin miktar olarak çokluğu yanında en önemli özelliği ise, coğrafi olarak hemen hemen dünyanın bütün bölgelerinde 100‟den fazla ülkeye yayılmıĢ ve 50‟den fazla ülkede üretiliyor olmasıdır (ġekil 1).
Kömür rezervleri birçok ülkede bulunmasına rağmen dünya kömür rezervlerinin % 75‟i dört
ülkede bulunmaktadır. En fazla rezerve % 29,1 payla ABD sahiptir. Bunu %17,6 payla Rusya, % 12,8 ile Çin, % 8,6 ile Avustralya ve % 6,8 payla Hindistan izlemektedir.
Tablo 3‟de dünya kömür rezervlerinin dağılımı Tablo 4‟te ekonomik olarak iĢletilebilir dünya
kömür rezervlerinin bölgeler itibariyle dağılımı verilmektedir.
3
Tablo 3. Dünya Görünür Kömür Rezervinin Ülkelere Göre Dağılımı ve Tükenme Ömürleri (2013)
Ülke/Bölge
Bitümlü
ABD
Kanada
Meksika
Toplam Kuzey Amerika
Brezilya
Kolombiya
Venezüella
Diğer Güney ve Orta Amerika
Toplam Güney &Orta Amerika
Bulgaristan
Çek Cumhuriyeti
Almanya
Yunanistan
Macaristan
Kazakistan
Polonya
Romanya
Rusya Federasyonu
Ġspanya
Türkiye
Ukrayna
Ġngiltere
Diğer Avrupa & Avrasya
Total Avrupa & Avrasya
Güney Afrika Cum.
Zimbabwe
Diğer Afrika
Ortadoğu
Toplam Ortadoğu ve Afrika
Avustralya
Çin
Hindistan
Endonezya
Japonya
Yeni Zelanda
Kuzey Kore
Pakistan
Güney Kore
Tayland
Vietnam
Orta Asya Pasifik
Toplam Asya Pasifik
Dünya
of which: OECD
Non-OECD
Avrupa Birliği
Eski Sovyetler Birliği
108.501
3.474
860
112.835
6.746
479
57
7.282
2
181
48
13
21.500
4.178
10
49.088
200
322
15.351
228
1.436
92.557
30.156
502
942
1.122
32.722
37.100
62.200
56.100
337
33
300
150
1.583
157.803
403.199
155.494
247.705
4.883
86.725
Subbitümlü
Toplam
ve Linyit
128.794 237.295
3.108
6.582
351
1.211
132.253 245.088
6.630
6.630
6.746
479
729
786
7.359
14.641
2.364
2.366
871
1.052
40.500
40.548
3.020
3.020
1.647
1.660
12.100
33.600
1.287
5.465
281
291
107.922 157.010
330
530
8.390
8.702
18.522
33.873
228
20.757
22.175
217.981 310.538
30.156
502
214
1.156
1.122
214
32.936
39.300
76.400
52.300 114.500
4.500
60.600
28.017
28.017
10
347
538
571
300
600
2.070
2.070
126
126
1239
1.239
150
2.125
3.708
130.525 288.328
488.332 891.531
229.321 384.815
259.011 506.716
51.199
56.082
141.309 228.034
Milyon Ton
%
26,6
0,7
0,1
27,5
0,7
0,8
0,1
0,1
1,6
0,3
0,1
4,5
0,3
0,2
3,8
0,6
♦
17,6
0,1
1
3,8
♦
2,5
34,8
3,4
0,1
0,1
0,1
3,7
8,6
12,8
6,8
3,1
♦
0,1
0,1
0,2
♦
0,1
♦
0,4
32,3
100,0
43,2
56,8
6,3
25,6
Ömür R/P
(yıl)
266
95
73
250
*
76
206
278
149
83
21
213
56
174
293
38
12
452
120
141
384
18
236
254
117
315
466
*
126
160
31
100
67
288
126
15
*
69
69
4
87
54
113
191
86
103
396
*500 yıldan fazla , ♦%0,05‟ten küçük
Kaynak: BP İstatistik Dünya Enerji Değerlendirmesi, 2014
4
Tablo 4. Kömür Rezervlerinin Kalitesine ve Bölgelere Göre Dağılımı (Milyon Ton)
TaĢkömürü
Kuzey Amerika
Orta ve Güney Amerika
Avrupa-Avrasya
Ortadoğu-Afrika
Asya-Pasifik
Dünya
Linyit
112.835
7.282
92.557
32.722
157.803
403.199
132.253
7.359
217.981
214
130.525
488.332
Toplam
245.088
14.641
310.538
32.936
288.328
891.531
Yüzde
(%)
27,5
1,6
34,8
3,7
32,3
100,0
Ömür
(Yıl)
250
149
254
126
54
113
ġekil 1. Dünya Kömür Rezervlerinin Bölgeler Ġtibari Ġle Dağılımı
Ülkelerin mevcut rezerv miktarları dikkate alındığında; son yıllarda Dünya kömür üretiminde
önemli paya sahip olan Endonezya‟nın aynı üretim hızıyla devam etmesi halinde 67 yıllık bir
ömre sahip olduğu görülmektedir. Endonezya kadar önemli bir kömür üreticisi olmasa da Vietnam için bu süre 4 yıldır.
Dünya kömür rezervlerinin %32,3‟ü Asya-Pasifik‟te, %27,5‟i Kuzey Amerika‟da, %3,7‟si
Afrika‟da, %17,6‟sı Rusya‟da bulunmaktadır.
Rezerv miktarının çokluğu, kömürün uzun vadeli yeterliliğini beraberinde getirmektedir.
Mevcut üretim seviyeleri ile dünya görünür kömür rezervlerinin ortalama 113 yıllık bir sürede
tüketileceği tahmin edilmektedir. Buna karĢılık görünür petrol ve doğal gaz rezervlerinin tü5
kenme ömürlerinin mevcut üretim seviyeleri ile sırasıyla 53 ve 55 yıl süreceği tahmin edilmektedir. Bölgeler itibari ile fosil yakıtların tükenme ömürleri Tablo 5‟te verilmiĢtir.
Tablo 5. Fosil Yakıtların Tükenme Ömürleri (yıl)
Bölge
Kuzey Amerika
Orta ve Güney Amerika
Avrupa&Asya
Ortadoğu
Afrika
Asya&Pasifik
TOPLAM DÜNYA
Avrupa
OECD
Eski Sovyet Ülkeleri
Petrol
Doğal Gaz
Kömür
37,4
93,9
23,5
78,1
40,5
14,0
53,3
13,0
33,2
26,0
13,0
43,5
54,8
-69,5
31,1
55,1
10,7
16,0
68,2
250,0
149,0
254,0
126,0
54,0
113,0
103,0
191,0
396,0
2.3.
Dünya Kömür Üretimi
Dünya kömür üretiminin türlere göre dağılımına bakıldığında taĢkömürü üretiminin yıllar
itibariyle artan talebe bağlı olarak sürekli arttığı linyit üretiminde ise küçük miktarda azalma
olduğu görülmektedir.1990 yılında 3,49 milyar ton olan taĢkömürü üretimi %94 artıĢla 2013
yılında 6,9 milyar ton olmuĢtur. Tablo 6„da Dünya kömür üretiminin türlere ve yıllara göre
değiĢimi verilmiĢtir.
Tablo 6. Dünya Kömür Üretiminin Yıllara Göre DeğiĢimi (Bin Ton)
TaĢkömürü
Linyit
KoklaĢabilir
Termal
Toplam
1990
539.360
2.898.349
3.497.198
1.181.373
2000
480.327
3.127.707
3.608.034
906.809
2007
787.519
4.653.979
5.441.498
953.628
2008
793.776
5.000.191
5.793.967
964.797
2009
793.794
5.195.743
5.989.537
913.280
2010
861.000
5.437.300
6.298.300
861.000
2011
911.000
5.726.600
6.637.600
911.000
2012
987.226
5.918.430
6.905.656
888.803
2013*
1.003.458
5.979.302
6.982.760
840.056
*2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Kaynak: Coal Information, 2014
6
Ülkeler bazında incelendiğinde 2013 yılında Çin 3,56 milyar ton üretimiyle dünya taĢkömürü
üretiminin %50,9‟unu tek baĢına gerçekleĢtirmiĢtir. Diğer önemli taĢkömürü üreticilerinden;
ABD %11,9‟unu, Hindistan %8,1‟ini, Avustralya %5,6‟sını, Endonezya %6,9‟unu, Güney
Afrika Cumhuriyeti %3,6‟sını, Rusya %3,9‟unu gerçekleĢtirmiĢtir. Bu 7 ülke Dünya taĢkömürü üretiminin %90,9‟sini gerçekleĢtirmektedir. Tablo 7„de önemli taĢkömürü üreticisi ülkelerin yıllara göre taĢkömürü üretimleri koklaĢabilir ve termal (buhar kömürü) olarak verilmiĢtir.
Tablo 7. Ülkelerin TaĢkömürü üretimleri (Milyon ton)
2011
Ülkeler
Avustralya
KoklaĢabilir
2012
Termal
Toplam KoklaĢabilir
Termal
2013*
Toplam
KoklaĢabilir
Termal
Toplam
146,7
184,5
331,2
146,9
212,4
359,3
158,1
238,5
396,6
A.B.D
81,7
850,7
932,4
81,3
779,3
860,6
77,8
756,3
834,1
Hindistan
44,3
495,6
539,9
43,4
513,9
557,3
41,7
526,3
568,0
G.Afr. Cum.
-
251,1
251,1
1,5
257,0
258,5
0,7
255,0
255,7
Endonezya
-
357,5
357,5
3,0
440,8
443,8
2,7
485,8
488,5
509,5
2.909,3
3.418,8
515,6
3.016,7
3.532,3
526,7
3.034,0
3.560,7
Rusya
65,4
179,9
245,3
72,7
205,5
278,2
73,1
200,9
274,0
Diğer
122,4
498,0
620,4
122,8
492,80
615,6
122,60
482,50
605,1
970,0
5.726,6
6.696,6
987,2
5.918,4
6.905,6
1.003,4
5.979,3
6.987,2
Çin
Dünya
Demir-Çelik Sanayisinde kullanılan, Dünya koklaĢabilir özellikteki taĢkömürü üretimi 2013
yılında 1.003,4 milyon tondur. Bunun 526,7 milyon tonunu %52,5 ile Çin tek baĢına gerçekleĢtirmiĢtir. Avustralya %15,7, Rusya %7,2, ABD %7,7, Hindistan %4,1 payları ile dünya
koklaĢabilir kömür üretimlerindeki önemli ülkelerdir. Bu 5 ülke koklaĢabilir üretimin
%87,2‟sini üretmektedir. Genel taĢkömürü üretimindeki payı düĢük olmasına rağmen Kanada
da önemli bir koklaĢabilir kömür üreticisidir. Dünya koklaĢabilir üretimini gerçekleĢtiren ülkeler ve yıllara göre üretim miktarındaki değiĢimler Tablo 8„ de verilmiĢtir.
7
Tablo 8. KoklaĢabilir Üretimde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton)
Ülkeler
Avustralya
Kanada
Çek Cumhuriyeti
Almanya
Polonya
A.B.D
Hindistan
Endonezya
Çin
Kazakistan
Rusya
Ukrayna
Diğer
Dünya
1990 2000
64,6 103,7
27,6
28,1
14,8
8,1
44,5
18,8
28,7
17,2
93,2
54,2
36,0
22,0
2,0
2,5
85,6 123,7
29,9
10,6
85,4
51,0
62,2
27,8
25,2
10,3
539,3 480,3
2008
140,1
28,3
7,5
10,5
12,0
57,3
25,3
2,9
384,9
14,0
54,4
19,7
45,7
793,7
2009
130,6
22,9
5,9
9,0
8,5
46,5
32,1
2,9
412,3
12,7
55,9
18,2
15,0
793,7
2010
162,9
28,2
6,0
7,1
11,7
68,6
41,4
2,2
459,5
11,9
66,9
17,7
27,7
911,8
2011
146,7
29,5
5,2
7,3
11,4
81,7
44,3
2,8
509,5
12,4
65,4
19,8
33,9
969,9
2012
2013*
146,9
158,1
31,0
34,0
5,0
4,5
6,3
4,7
11,7
12,1
81,3
77,8
43,4
41,7
3,0
2,8
515,7
526,7
12,9
11,5
72,7
73,1
20,8
20,1
36,5
36,3
987,2 1.003,4
Termik santrallerde, elektrik üretiminde, sanayi sektöründe ısıl amaçlı ve konutlarda ısınma
amaçlı olarak kullanılan termal taĢkömüründe de Çin 3.034 milyon ton üretimiyle 2013 yılında dünya üretiminin % 50,7‟sini gerçekleĢtirmiĢtir. Çin‟i %12,6 payla ABD, %8,8 ile Hindistan, %4,2 ile Güney Afrika Cumhuriyeti, %8,1 ile Endonezya, %3,9 ile Avustralya ve %3,3
payla Rusya izlemiĢtir. Bu yedi ülke dünya üretiminin %91,6‟sını üretmiĢtir. Termal kömürde
önemli üretici ülkeler ve üretim değerleri Tablo 9„da verilmiĢtir.
Tablo 9 Termal TaĢkömürü Üretiminde Önemli Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton)
Ülkeler
Avustralya
Polonya
A.B.D
G.Afr. Cum.
Kolombiya
Hindistan
Endonezya
Kuzey Kore
Vietnam
Çin
Kazakistan
Rusya
Ukrayna
Diğer
Dünya
1990
2000
2008
2009
2010
2011
2012
2013*
93,9
118,9
760,3
165,4
20,6
175,0
6,5
33,1
4,6
965,0
98,0
152,0
81,2
317,1
2.898,3
135,6
86,1
839,6
220,9
37,6
289,3
58,6
22,5
11,6
1.107,3
64,1
101,5
33,7
118,6
3.127,7
185,2
72,3
949,8
250,6
72,9
463,2
205,6
25,0
38,8
2.349,4
92,1
168,0
39,6
87,0
5.000,1
204,6
69,4
872,1
245,6
72,3
493,9
233,8
28,5
42,1
2.559,0
83,4
172,6
36,5
81,1
5.195,7
189,4
65,1
856,5
252,7
70,5
491,3
322,8
32,0
44,8
2.680,7
91,7
178,7
40,0
121,1
5.437,3
184,5
212,4
238,5
65,0
68,0
64,8
850,7
779,3
756,3
251,1
257,0
255,0
81,8
84,5
81,5
495,6
513,9
526,3
357,5
440,8
485,8
39,1
30,2
31,5
44,5
42,3
39,6
2.909,3 3.016,7 3.034,0
95,7
99,8
103,0
179,9
205,5
200,9
49,9
46,8
45,6
122,0
121,2
166,5
5.726,6 5.918,4 5.979,3
8
Elektrik üretiminde ve ısınma amaçlı kullanılan linyitte Almanya 182,6 milyon tonluk üretimiyle 1. sırayı almıĢtır. Ülkemiz de önemli linyit üreticisi ülkelerden biri olup, 2013 yılında
63,0 milyon ton üretim gerçekleĢtirmiĢtir. Tablo 10„da Dünya linyit üretimi ve önemli linyit
üreticisi ülkelerin üretim miktarları verilmiĢtir.
Tablo 10. Önemli Linyit Üreticisi Ülkeler ve Üretim Miktarları (Milyon ton)
1990
2000
2008
2009
2010
2011
2012
2013*
Avustralya
45,9
67,2
72,4
64,0
72,1
71,0
71,3
62,5
Çek Cum.
78,9
50,3
47,5
45,4
43,8
46,6
43,5
40,3
Almanya
357,4
167,6
175,3
169,8
169,4
176,5
Yunanistan
51,8
63,8
65,7
64,7
56,5
58,7
62,9
53,5
Polonya
67,5
59,4
59,6
57,1
56,5
62,8
64,2
65,8
Türkiye
79,9
77,6
68,6
65,7
69,7
72,6
68,1
63,0
ABD
79,9
77,6
68,6
65,7
71,0
73,6
71,6
69,8
Rusya
134,3
87,7
82,5
68,1
76,1
76,4
77,3
73,1
Diğer
285,2
255,1
324,3
312,5
245,9
272,8
244,5 229,4
1.181,3
906,8
964,7
913,2
861,0
911,0
888,8 840,0
Dünya
185,4 182,6
2.4.
Dünya Taşkömürü Tüketimi
TaĢkömürü olarak bakıldığında, 1990 yılında 3,47 milyar ton, 2000 yılında 3,71 milyar ton ve
2011 yılında 6,61 milyar ton olan dünya toplam taĢkömürü tüketiminin 2013 yılında 7,03
milyar ton seviyesine çıktığı görülmektedir.
Tablo 11 TaĢkömürü tüketiminde Önemli Ülkeler ve Tüketim Miktarları (Milyon ton)
Buhar
Çin
2.960,1
ABD
826,1
Hindistan
588,4
Japonya
120,3
Kore
98,3
Rusya
93,6
Polonya
71,6
Kazakistan
65,6
Almanya
41,5
Kanada
27,6
Türkiye
19,2
Diğer
764,4
Dünya 5.676,7
2013*
2011
2012
KoklaKoklaKoklaToplam Buhar
Toplam Buhar
Toplam
Ģabilir
Ģabilir
Ģabilir
602,6 3.880,5
541,1 3.501,2 3.126,3
559,3 3.685,6 3.277,9
19,4
19,4
845,5
729,1
19,0
748,1
752,9
772,3
667,0
79,4
79,8
668,2
647,8
81,1
728,9
746,4
141,7
53,9
53,8
174,1
131,5
52,2
183,7
195,6
94,3
32,0
32,6
130,9
94,7
31,7
126,4
126,3
108,5
53,4
53,7
147,3
119,1
56,9
176,0
161,9
66,0
12,6
11,9
83,5
64,4
11,6
76,0
78,6
71,1
11,2
12,1
77,7
67,1
12,6
79,7
82,3
45,9
12,5
16,5
58,0
42,0
18,3
60,3
58,4
27,6
4,3
5,6
33,2
26,4
4,7
31,1
31,9
23,8
6,9
8,0
27,2
25,7
6,5
32,2
30,7
767,8
102,7
101,7
866,1
776,8
97,1
873,9
870,5
936,2 6.612,9 5.850,9
951,0 6.801,9 6.044,5
990,9 7.035,4
9
2013 Dünya koklaĢabilir taĢkömürü tüketiminin % 0,69‟u ülkemizde gerçekleĢmektedir. Çin
602,6 milyon ton koklaĢabilir kömür tüketimiyle (%60) en önemli tüketici pozisyonundadır.
Hindistan (%8), Japonya (%5,4) ve Rusya (%5,3) payları ile önemli koklaĢabilir kömür tüketicisi ülkelerdir. Çin ve Hindistan tüketim eğilimleri yılara göre sürekli artarak devam etmektedir (Tablo 11) .
Dünya termal kömür tüketiminin %77‟sini Çin, ABD ve Hindistan gerçekleĢtirmiĢtir. Avustralya, Güney Kore ve Japonya hariç termal kömür tüketimini artıran ülkelerin geliĢmekte olan
ülkeler olduğu görülmektedir (Tablo 11).
Dünya linyit tüketiminde Almanya ön plana çıkmakta olup 1990 yılındaki tüketimi %30 iken
2000 yılındaki tüketimi %18,35‟ e düĢmüĢ ancak 2013 yılında %3‟ lik artıĢla bu oran %21,72
olmuĢtur. Ülkemiz önemli linyit üreticisi olmakla birlikte aynı zamanda önemli linyit tüketicisidir. Tablo 12‟de Önemli Linyit tüketicisi ülkeler verilmiĢtir.
Tablo 12 Ülkelerin Linyit Tüketimleri (Milyon ton)
Ülkeler
Avustralya
Kanada
Çek Cum.
Almanya
Yunanistan
Polonya
Türkiye
ABD
Hindistan
Endonezya
Romanya
Sırbistan
Rusya
Diğer
Dünya
1990
45,9
30,2
71,7
364,0
52,0
67,3
46,1
79,0
14,9
4,4
36,8
45,8
134,0
205,9
1.198,7
2000
67,2
40,4
50,3
169,9
64,5
59,4
64,4
74,2
24,8
13,7
29,3
37,1
88,2
141,5
925,6
2010
72,1
10,1
43,7
169,5
57,7
56,6
69,2
68,3
37,7
30,8
37,5
76,3
125,6
855,1
2011
71,0
9,6
44,1
176,7
60,0
62,7
73,9
74,8
41,9
37,1
42,1
77,6
142,3
913,8
2012
71,3
9,3
42,5
185,1
61,9
64,1
68,4
72,1
45,9
33,8
38,6
77,5
114,8
885,3
2013*
62,5
8,8
39,2
182,5
53,0
65,7
62,9
70,5
44,6
24,7
40,1
72,8
112,8
840,1
1990 yılından itibaren kömür tüketimine bakıldığında TaĢkömürü tüketiminde artıĢ olduğu
linyit tüketiminde ise az da olsa bir düĢüĢ yaĢandığı görülmektedir. Tablo 13‟da 1990-2013
yılları dünya kömür tüketimi verilmiĢtir.
Tablo 13. Dünya Kömür Tüketiminin ÇeĢitlere Göre Dağılımı (Milyon ton)
1990
555,2
TaĢkömürü(KoklaĢabilir)
2.916,1
TaĢkömürü(Buhar)
3.471,3
Toplam
Linyit
1.198,7
2000
2009
2010
2011
2012
2013*
475,2
3.235,2
3.710,4
925,6
761,3
5.162,9
5.924,2
909,2
880,7
5.411,3
6.292,0
855,1
936,2
5.676,7
6.612,9
913,8
951,0
5.850,9
6.801,9
885,3
990,9
6.044,5
7.035,4
840,1
10
Tablo 14. Önemli TaĢkömürü Tüketim Bölgeleri ve Ülkeleri (Kömür EĢdeğeri Milyon Ton)
Avrupa
Kuzey Amerika
Pasifik(OECD)*
Çin
Hindistan
G. Afr. Cum.
Rusya
Diğer
Dünya
1990
2000
2008
2009
2010
2011
2012 2013**
489,2
370,7
356,2
309,6
395,4
404,5
414,3
393,3
755,8
914,6
963,6
864,0
718,2
683,9
646,4
661,6
211,0
282,3
360,9
345,6
339,6
336,8
340,2
349,5
1.050,8 1.214,7 2.683,1 3.085,5 2.430,1 2.665,5 2.809,6 2.959,8
211,5
338,7
545,3
591,7
442,2
463,7
504,2
516,5
124,9
157,1
182,0
180,5
144,2
140,7
138,6
140,7
240,0
142,2
148,7
135,9
165,8
167,5
192,0
177,1
387,9
289,8
420,9
411,0
505,8
533,8
480,3
495,0
3.471,3 3.710,4 5.661,1 5.924,2 5.141,3 5.396,4 5.525,6 5.693,5
*Japonya, Güney Kore, Avustralya, Yeni Zelanda
**2013 Tahmini Değerler alınmıştır.
Bölgeler itibari ile dünya kömür taleplerine bakıldığında Çin ve Hindistan‟ın yer aldığı Pasifik bölgesinde termal kömür talep artıĢının olduğu görülmektedir. ġekil 2‟de zamana ve bölgelere göre termal kömür tüketimi verilmiĢtir.
ġekil 2. Dünya TaĢkömürü Tüketiminin Bölgeler Ġtibariyle Dağılımı
6000,0
Kömür EĢdeğeri Milyon Ton
5000,0
Avrupa
4000,0
Kuzey Amerika
Pasifik(OECD)*
3000,0
Çin
Hindistan
G. Afr. Cum.
2000,0
Rusya
Diğer
Dünya
1000,0
0,0
2011
2012
2013
Yıllar
11
Tablo 15. 2007 Yılında Yapılan Dünya Kömür Tüketim Projeksiyonu (Katrilyon Btu)
OECD
1980
1995
2007
2010
2015
2020
2025
2030
2035
Non-OECD
38,45
40,86
47,92
43,07
44,49
44,84
45,41
46,41
48,32
Total
31,55
47,02
84,59
87,19
94,59
107,56
122,35
139,24
157,93
70,00
87,89
132,51
130,26
139,07
152,40
167,76
185,65
206,26
Kaynak: IEA
2007 yılında yapılan kömür tüketim projeksiyonlarına bakıldığında kömür tüketiminin OECD
ülkelerinde artıĢ göstermeyeceği, bununla birlikte geliĢmekte olan ve az geliĢmiĢ ülkelerin
taleplerine bağlı olarak 2035 yılında 2007 yılına göre %58‟lik bir artıĢ olması öngörülmektedir. Son yapılan projeksiyonlarda da OECD ülkelerinin kömür taleplerinin 2010 yılı rakamları
seviyesinde devam edeceği, Çin ve Hindistan‟ın ise 2035 yılına kadar taleplerinin artarak devam edeceği tahmin edilmektedir.
2.5.
Dünya Taşkömürü Ticareti
Birçok ülkede taĢkömürü yerel pazarların ihtiyacını karĢılamak amacıyla üretilmektedir. Toplam dünya taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %19‟u ( 2013 yılında 1.327 milyon ton) uluslararası
piyasada ticarete konu olmuĢtur. 2013 yılında uluslararası piyasaya sunulan taĢkömürünün
1.027 milyon tonu buhar kömürü 300 milyon tonu ise koklaĢabilir kömürdür.
TaĢkömürü ticaretinde en önemli kullanıcı sektörler Termik Elektrik Santralleri (buhar kömürü) ve Demir-Çelik Fabrikalarıdır (koklaĢabilir kömür). 2008 ve 2013 yıllarında oluĢan uluslararası taĢkömürü ticareti miktarları Tablo 16‟da verilmiĢtir.
Tablo 16. Dünya TaĢkömürü Ticaretinin Yıllara Göre DeğiĢimi (Milyon ton)
Buhar
KoklaĢabilir
Toplam
1996
318
195
513
2000
421
186
608
2008
676
262
938
2009
716
232
940
2010
788
283
1.069
2011
861
276
1.134
2012
978
293
1.271
2013*
1.027
300
1.327
12
Son 10 yıllık dönemde uluslararası kömür ticareti % 100‟ lere kadar artıĢ göstermiĢtir. Uluslararası taĢkömürü ticaretinde son 10 yıl içerisinde denizyolu taĢımacılığı, buhar kömüründe
535,0 milyon tondan 1.027,8 milyon tona, koklaĢabilir kömürde 186,5 milyon tondan 300,7
milyon tona çıkmıĢtır. 2000 yılında ticarete konu olan taĢkömürü taĢımacılığında denizyolu
payı %86 iken 2013 yılında %91‟e ulaĢmıĢtır. Linyit Kalori/Navlun oranının düĢüklüğünden
dolayı uluslararası ticareti yapılmamaktadır. Denizyoluyla taĢkömürü ticaretinin geliĢimi Tablo 17‟de verilmiĢtir. ġekil 3„de ise harita üzerinde taĢkömürü ticaretindeki sirkülasyon gösterilmiĢtir.
Tablo 17. Deniz yolu ile taĢkömürü ticaretinin GeliĢimi
Buhar Kömürü
Deniz
Toplam
Milyon Ton
KoklaĢabilir
Deniz
Toplam
Toplam TaĢkömürü
Deniz
Toplam
1990
183,0
308,3
153,8
199,1
336,8
507,4
2000
355,6
424,1
167,7
183,3
523,3
607,4
2007
602,8
681,5
225,6
246,8
828,4
928,3
2008
613,1
704,2
211,6
234,2
824,7
938,4
2009
670,4
749,4
190,4
210,2
860,8
959,6
2010
699,3
784,6
247,1
281,2
946,4
1.065,8
2011
774,5
853,5
243,0
281,2
1.017,5
1.134,7
2012
894,9
978,6
253,4
293,7
1.148,7
1.279,2
2013*
922,5
1.027,8
265,2
300,7
1.204,8
1.333,3
ġekil 3. 2010 Dünya Denizyoluyla TaĢkömürü Ticareti
Uluslararası kömür ticaretinde önemli yeri olan kömür ihraç eden ülkelerin 2011, 2012 ve
2013 yılları metalürjik ve termal kömür ihracat miktarları Tablo 18‟de verilmiĢtir. Tablo
13
19‟da ise kömür ithalatında önemli paya sahip ülkelerin termal ve metalürjik kömür ithalat
miktarları verilmiĢtir. Kömür ihracatında uzun yıllar boyunca en büyük ihracatçı olan Avustralya bu konudaki liderliğini son yıllarda sürekli üretim ve ihracat artıĢları kaydeden
Endenozya ya bıraktı. Yalnız Avustralya metalürjik kömür ihracının en önemli ülkesi olma
özelliğini sürdürmektedir. 2013 yılında yapılan 300,6 milyon ton metalürjik kömür ihracatının
154,1 milyon tonunu tek baĢına gerçekleĢtirerek % 51 paya sahip olmuĢtur. Çin tarafından
yatırım yapılan ülkede Çin‟ in artan koklaĢabilir kömür ihtiyacını karĢılamada önemli bir yer
tutmaktadır. Bu sayede Çin kaynaklı koklaĢabilir kömür piyasasında denge sağlamaktadır.
Aynı etkiyi üretimini ve ihracatını sürekli artıran Endenozya buhar kömüründe sağlamaktadır.
Her iki ülkenin de ortak özelliği ürettikleri kömürün tükettikleri kömüre oranının çok yüksek
olmasıdır.
Tablo 18. Dünya TaĢkömürü Ticaretinde Önemli Ülkelerin Ġhracat Miktarları (Milyon ton)
Avustralya
ABD
Endonezya
Kanada
Rusya Fed.
Çin
G:Afrika C.
Kazakistan
Kolombiya
Diğer
Toplam Dünya
2011
2012
2013*
Buhar
Buhar
Buhar
KoklaĢabilir Toplam
Kömürü
Kömürü
Kömürü
144,1
140,5
284,6
159,1
142,3
301,4
182,1
154,1
336,2
34,1
63,1
97,2
50,6
63,3
113,9
47,1
59,5
106,6
297,8
2,8
300,6
384,3
3,0
387,3
423,3
2,8
426,1
27,7
27,7
3,9
30,7
34,6
3,3
33,1
36,4
109,6
14,2
123,8
112,5
17,7
130,2
117,4
21,5
138,9
18,1
3,6
21,7
10,4
1,3
11,7
6,2
1,1
7,3
68,4
68,4
75,3
0,7
76,0
71,7
0,6
72,3
29,8
29,8
30,0
0,3
30,3
32,2
0,2
32,4
77,9
77,9
81,7
1,5
83,2
72,9
1,3
74,2
10,2
88,0
98,2
70,8
32,8
103,6
71,6
26,4
98,0
857,6
283,1 1.140,7
978,6
293,6 1.272,2 1.027,8
300,6 1.328,4
Kömür ithal eden ülkeler arasında Çin H. Cum. 327,1 milyon tonla ilk sıralarda yer almaktadır. Ayrıca Dünya ticaretine konu metalürjik kömürünün %26,5‟ ini Çin H. Cum. tek baĢına
ithal etmektedir. Ülkemiz ise ticarete konu koklaĢabilir kömürün 2011 yılında %2,6‟sını, 2012
yılında %2,1‟ini ve 2013 yılında %2,06‟sını ithal ederek önemli metalürjik kömür ithalatçısı
ülkeler içinde yerini almıĢtır.
Tablo 19. Önemli Kömür Ġthalatçısı Ülkelerin Cinslere Göre Kömür Ġthalat Miktarları (Milyon ton)
Japonya
Kore
Çin H.Cum.
Hindistan
Ġngiltere
Almanya
Türkiye
Diğer
Toplam Dünya
Buhar
Kömürü
120,3
96,9
137,3
98,2
26,6
39,1
16,9
332,0
867,3
2011
KoklaĢaBuhar
Toplam
bilir
Kömürü
53,8
174,1
131,6
32,2
129,1
92,7
44,7
182,0
235,2
33,9
132,1
128,8
5,9
32,5
39,7
8,8
47,9
39,8
6,8
23,7
23,7
75,6
407,6
339,7
261,7 1.129,0 1.031,2
2012
KoklaĢaBuhar
Toplam
bilir
Kömürü
52,2
183,8
141,8
31,5
124,2
95,5
53,6
288,8
250,1
34,6
163,4
142,2
5,1
44,8
43,2
9,3
49,1
42,7
5,5
29,2
21,8
70,5
410,2
334,2
262,3 1.293,5 1.071,5
2013*
KoklaĢaToplam
bilir
53,8
195,6
31,0
126,5
77,0
327,1
37,7
179,9
6,2
49,4
7,8
50,5
6,0
27,8
71,1
405,3
290,6 1.362,1
14
2011 yılı ithalat rakamlarına bakıldığında Çin H. Cum. 137,3 milyon ton buhar, 44,7 milyon
ton koklaĢabilir kömür olmak üzere toplam 182 milyon ton kömür ithali ile ilk sırada yer almaktadır. Çin H. Cum. tarafından 2012 yılında ise 235,2 milyon ton termal 53,6 milyon ton
metalürjik olmak üzere 288,8 milyon ton taĢkömürü ithalatı gerçekleĢtirilmiĢtir. 2013 yılında
ise 250,1 milyon tonu buhar kömürü, 77,0 milyon tonu koklaĢabilir kömür olmak üzere toplam 327,1 milyon ton taĢkömürü ithal etmiĢtir.
Dünya’ da Taşkömürünün Sektörel Kullanımı
2.6.
Toplam taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %2,8‟i hali hazırda Demir-Çelik sektöründe kullanılmaktadır. Elektrik ark ocaklı demir çelik fabrikalarındaki önemli geliĢmelere rağmen, dünya
çelik üretiminin %70‟i kömüre bağımlıdır. Ark ocaklarında kullanılan elektriğin önemli bir
kısmı kömürden üretilmektedir. Dünyada üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün yaklaĢık %90‟ı
ham çelik için pik demir üretiminde kullanılmaktadır. Dünya koklaĢabilir kömür tüketiminin
1/3‟ü ithal kömürdür.
Son yıllarda uluslararası kömür ticaretinde demir-çelik sektöründe kullanılan PCI kömürleri
de önemli bir yer edinmiĢtir. 1979 yılında yaĢanan ikinci petrol krizi sırasında yüksek fırınlarda fuel-oil enjeksiyonu yerine kullanılmaya baĢlanan pulverize kömür enjeksiyonu (PCI) yöntemi ile 1,4 ton koklaĢabilir kömür yerine 0,9 ton kömür enjekte edilebilmektedir.
PCI kömürlerde koklaĢma özelliği aranmamakta, düĢük impürite içeriğine sahip olması istenmektedir. KoklaĢabilir kömüre göre daha düĢük fiyattan satılan PCI kömürüne olan talep,
demir-çelik sektörünün hammadde fiyatlarını düĢürme istekleri doğrultusunda artmaktadır.
Kömürün elektrik üretiminde de vazgeçilmez bir yeri vardır. Elektrik üretimleri ağırlıklı olarak kömüre dayalı ülkeler ve kömürün elektrik üretimlerindeki payları ġekil-4‟te verilmiĢtir.
Elektrik üretiminin yaklaĢık %92‟sini kömürden sağlayan Polonya ve yine aynı oranla Güney
Afrika Cumhuriyeti elektrik üretiminde kömür kullanan ülkeler arasında baĢı çekmektedirler.
ġekil 4. Elektrik Üretimlerinde Kömüre Dayalı Ülkeler ve Kömürün Payları
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
54
7
58
93
78
38
71
70
66
64
53
59
21
53
48
27
21
2
2
35
4
TaĢkömürü
Linyit
Kömürün sektörel kullanım oranlarına bakıldığında 1990 yılında elektrik ve ısınma üretiminde %52,2 olan kömür kullanım payı, 2012 yılında %62,0 olarak gerçekleĢmiĢtir. Demir-Çelik
endüstrisindeki kömür kullanımı 1990 yılında % 1,2 iken 2012 yılında %2,8 olarak gerçekleĢmiĢtir. Tablo 20‟de ise taĢkömürünün zamana bağlı olarak kullanımındaki değiĢmeler verilmiĢtir.
15
Tablo 20. TaĢkömürü Kullanımındaki DeğiĢmeler
1990
Milyar Ton
1,83
0,04
0,06
0,48
1,10
3,51
Elektrik ve Isınma
Demir - Çelik Endüstrisi
Kimya Endüstrisi
Diğer Endüstri
Diğer Sektörler
Toplam
%
52,2
1,2
1,7
13,6
31,3
100,0
2012
Milyar Ton
4,21
0,19
0,10
0,61
1,69
6,80
%
62,0
2,8
1,5
8,9
24,8
100,0
2.7.
Dünya’ da Taşkömürü Sektöründe Son Yıllardaki Gelişmeler
2008‟ in son çeyreğinde baĢlayan küresel kriz sonrası 2009 yılında 2008‟e göre %50 dolayında gerileyen taĢkömürü fiyatları 2010 yılında talebe bağlı olarak yükseliĢ trendine girmiĢtir.
Küresel krizin tam etkilerinin 2015 yılını bulması beklense de Çin ve Hindistan gibi geliĢmekte olan ülkelerin büyümeye bağlı enerji ve çelik ihtiyaçları nedeniyle termal ve koklaĢabilir
kömüre taleplerinin sürmesi beklenmektedir.
Dünya koklaĢabilir kömür madenciliği için en önemli geliĢmelerden biri de Dünya‟nın en
büyük kömür üreticisi ve tüketicisi Çin‟in komĢusu Moğolistan‟ın koklaĢabilir kömür ithalatına yönelmesidir. Daha önce kömür piyasasında varlığı olmayan Moğolistan yaklaĢık 6 milyar ton koklaĢabilir kömür rezerviyle önümüzdeki yıllarda adından söz ettirecektir. Diğer bir
keĢif ise Mozambik‟tir. Özellikle Japonya ve Hindistan‟ın odak noktalarıdır. Hindistan, Çin
ve Japonya‟nın Avustralya‟daki kömür sahalarındaki yatırımları ve kömür Ģirketlerinden pay
alma rekabeti sürmektedir. Altyapı da içeren bu yatırımların Avustralya‟nın ihracatına olumlu
yansıması beklenmektedir. Tablo 21‟de Hindistan tarafından değiĢik ülkelerdeki kömür sahalarına yapılan yatırımlar verilmiĢtir.
Tablo 21. Hindistan‟ın Bazı Ülkelerdeki Kömür Sahalarına Yaptığı Yatırımlar
Ülke
Avustralya
Endenozya
Güney Afrika Cum.
ABD
Toplam
Yatırım Sayısı
Rezerv
(milyon ton)
Yatırım Miktarı
(milyon $)
9
28
4
3
44
17.138
6.271
377
348
24.134
7.612
4.526
3.300
820
16.258
Çin küçük ölçekli ocaklarını kapatarak konsantrasyon çalıĢmalarını sürdürmektedir. Özellikle
önümüzdeki dönemde taĢkömürü tüketiminin artacağı ve fiyatların ise yüksek seviyede devam edeceği tahmin edilmektedir. Sektöre yönelik olumlu beklentiler tüm kuruluĢlarca belirtilmektedir. Bu doğrultuda taĢkömürü yatırımlarının 6-10 yıllık bir dönemde yer alması nede16
niyle global krizin etkilerinin azalmasıyla daha da hareketleneceği beklenmektedir. DüĢen
navlun fiyatlarının ve talep sonrasında, nakliye firmaları verdikleri gemi sipariĢlerinin büyük
bir kısmını iptal etmiĢlerdir. Dünya kömür satıĢ fiyatları maliyetlere yaklaĢarak krizin etkisinin azalmasıyla birlikte artıĢ trendine girmiĢtir.
Kömür üretiminde Maden ocaklarına yapılan yatırımların yanında liman, demiryolu,
taĢıma ve yükleme gibi alt yapı yatırımları da önem arz etmektedir. Önemli kömür ihracatçılarından Endonezya ve Kolombiya 2007 ve 2008 yıllarındaki talep yükseliĢlerinde, altyapı yatırımları açısından kapasitelerinin sonuna yaklaĢmıĢlardır. Bu açıdan
Avustralya ve Çin Kömür madenciliğindeki konsantrasyon çalıĢmalarının yanında bu
ülkelerin, oluĢacak talep artıĢlarına yönelik alt yapı yatırımlarını tamamlaması piyasanın dengelenmesi yönünde önem arz etmektedir. Önemli taĢkömürü ithalatçısı Japonya‟daki tsunaminin taĢkömürü piyasasına etkisi olacağı beklenmelidir. Japonya‟nın kısa süreli küçülmesinden sonra, devre dıĢı kalan nükleer santralden kaynaklanan enerji
açığının giderilmesi açısından termal kömüre, yıkımların yeniden inĢası için koklaĢabilir kömüre talebin artabileceği beklenmelidir. Her ne kadar yenilebilir enerji sürekli
olarak gündemde yerini korusa da enerji içindeki paylarında önemli bir artıĢ görülmemektedir. Bu oranlarda önemli bir değiĢikliğin olması da beklenmemektedir. Ayrıca
nükleer enerjinin payında da önemli bir artıĢ beklenmemektedir. Son dönemlerde Avrupa ülkelerinin etkisi ile doğalgazdan elde edilen enerjinin payında küçük ölçekli artıĢlar mevcuttur.
Tablo 22‟de buhar kömüründe son yıllardaki artıĢlarla dikkat çeken Endenozya ve
koklaĢabilir kömür ihracatı ile dikkatleri çeken Moğolistan‟ın ihracat rakamlarındaki
değiĢim verilmiĢtir. Moğolistan kömürü Çin‟e ihraç etmekte olup Çin kaynaklı koklaĢabilir kömür talebini dengeleyen bir ülkedir. Moğolistan‟ın ihracatının artarak devam
etmesi beklenmektedir.
Tablo 22. Endenozya ve Moğolistan‟ın ihracat rakamları (Milyon ton)
Ülke/yıl
2010
2011
2012
2013*
Endenozya (buhar kömürü)
265,0
297,8
384,3
423,3
15,1
21,0
19,1
15,4
Moğolistan(koklaĢabilir)
2.8.
Taşkömürünün Önemi ve Çevresel Kaygılar
Dünya enerji tedariki ile ilgili yapılmıĢ tüm senaryoların ortak özelliği, 21. yüzyıl boyunca
enerjiye olan talebin artacağı öngörüsüdür. Normal Ģartlar altında 2050 yılına kadar enerji
ihtiyacının bugünkü seviyesinin en az iki katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Enerji talebindeki artıĢın nedeni gayet açıktır. SanayileĢmiĢ ülkelerde enerji temin güvencesi üretimin ve
hizmetlerin devamlılığı için bir ön Ģarttır. Özet olarak artan dünya enerji talebi, dünya nüfusunun büyük bir kısmının ekonomik ve sosyal refah seviyelerinin geliĢmesine olan arzularını
yansıtmaktadır. Dünya primer enerji arzının yaklaĢık %25‟ni ve elektrik üretiminin yaklaĢık
%40‟nı oluĢturan kömür artan enerji ihtiyacı karĢısında bugünkü enerji endüstrisinin karar
mekanizmasında önemli bir ayak olarak yerini korumaktadır. 2050‟li yıllarda güneĢ enerjisi
17
kullanımının çok ileri düzeyde artacağını ön gören oldukça iddialı projeksiyonlarda bile kömür, bugünkü oranlardan düĢük olsa da, enerji çeĢitliliği içerisinde yer almaktadır.
Kömür enerji kaynağı olarak çok çeĢitli avantajlara sahiptir. Dünya fosil kaynaklı enerji kaynaklarının tükenme ömürlerine bakıldığında petrol 50-60 yıl, doğal gaz 50-60 yıl, kömür 100120 yıl olarak görülmektedir. Rezervlerinin çokluğu yanında, kömürün geniĢ bir coğrafyaya
yayılmıĢ 50‟den fazla ülkede üretiliyor olması, kömür kaynaklarının, petrol ve doğal gaza
nazaran, politik ve yönetim açısından daha istikrarlı bölgelerde yer alması ve üretiliyor olması
kömüre hammadde olarak ayrı bir önem katmaktadır. Ayrıca dünyanın önemli bir kesiminde
kömür madenciliğinde geliĢmiĢ teknolojilerin uygulanması sonucunda düĢük üretim maliyetlerinin oluĢması, artan bir Ģekilde serbestleĢen elektrik piyasasında kömürün ucuz bir yakıt
olarak önemini korumasını sağlamaktadır.
Kömürün iki önemli kullanım alanı demir-çelik endüstrisi ve termik santrallerdir. Kalkınmanın temeli olarak devam edecek ve bu açıdan bakıldığında kömürün olumlu bir geleceğe sahip
olduğu görülecektir. Fakat bu olumlu gelecek, günümüzdeki teknolojik araĢtırmalara ve bu
araĢtırmalar sonucunda geliĢtirilen yeniliklerin dünya çapında uygulamaya konulmasına bağımlıdır.
Kömürün üretiminden tüketimine kadar olan aĢamalarda (kömür zinciri) çevresel hususların
dikkate alınması yönünde artan bir politik talep vardır. Kömür; SOx, NOx, CH4, CO2 ve partikül emisyonları açısından artan bir çevresel baskı altındadır. Bu konuların çoğu için bilinen
çözüm yöntemleri mevcut iken bunların karıĢımının oluĢturduğu “sera gazı etkisi” üzerinde
yoğun bir kamuoyu duyarlılığı oluĢmaktadır.
1992 yılında yapılan Rio Yerküre Toplantısıyla baĢlayan süreç; 1997 yılında, yine
BMĠDÇK‟ u tarafından düzenlenen konferansta, Kyoto Protokol‟ünün kabul edilmesiyle uygulama aĢamasına gelmiĢtir. Bu protokolünün Ek-B listesinde yer alan tarafların (yürürlülüğe
girme Ģartı olarak, 55 ülkenin onaylaması ve onaylayan ülkelerin salınımlarının Ek-1 deki
ülkelerin salınımlarının en az % 55 olması) onaylaması ile yürürlülüğe girecek ve 2008-2012
yıllarını kapsayan 5 yıllık dönemde sera gazı emisyonlarının 1990 seviyelerinin % 5,2 altına
indirmeleri yasal olarak bağlayıcılığı olan yükümlülük haline geleceği belirtilmiĢtir.
55 ülke Ģartı 2002‟de Ġzlanda‟nın antlaĢmayı kabul etmesiyle, %55 Ģartı da Rusya‟nın antlaĢmayı 2004‟te imzalamasıyla oluĢmuĢ ve antlaĢma, 16 ġubat 2005 tarihinde yürürlülüğe girmiĢtir.
Türkiye 2001 yılında MarakeĢ‟te ki BMĠDÇS 7 Taraflar Konferansın da 26 no lu kararın ardından sözleĢmeye katılmıĢtır. Türkiye Ek-1 Ülkelerinden farklı olarak 2008-2012 döneminde
yükümlülüğü bulunmamaktadır. Türkiye 24 Mayıs 2004 tarihinde BMĠDÇS‟ ne katılmıĢtır.
Katılmakla birlikte daha önce müzakerelerde söz hakkı bulunmayan Türkiye, AntlaĢmanın 5
ġubat 2009 tarihinde TBMM‟sinde kabul edilip onaylanması ve resmi gazetede yayınlanarak
yürürlülüğe girmesi sonucu, bundan sonra yapılacak toplantılarda görüĢ ve önerileri müzakere
edebilecektir. ġu anda herhangi bir yükümlülüğü bulunmayan ülkemizin yükümlülüğüne iliĢkin sorumluluklar ileride yapılacak toplantılardaki müzakereler sonucu belirlenecektir.
2009 Aralık ayında Danimarka‟ da 2012 sonrasının belirlenmesine yönelik toplantılar sonucunda ülkeleri bağlayıcı bir karar alınmamakla birlikte küresel ısınmanın 2 Cº‟de tutulması ve
bunun için 2020 yılına kadar 100 milyar $ yardım yapılması öngörülmüĢtür. Ġleriki toplantılarda sera gazlarının emisyonu konusunda kısıtlamaların yaygınlaĢacağı bir gerçektir.
18
Kömür ülkemiz ve dünya için birincil enerji kaynağı olma özelliğini sürdürecektir Tablo
23‟de görüldüğü üzere Türkiye‟nin kiĢi baĢı CO2 emisyonları düĢük olmakla birlikte 1990
sera gazı salınımı ile günümüz arasında büyük fark vardır. Tablo 24‟de değiĢik OECD ülkelerdeki CO2 emisyonları verilmektedir.
Tablo 23. CO2 Emisyonlarının Dünyadaki Dağılımı
CO2 Emisyonları KiĢi BaĢına CO2 CO2/Toplam Birincil
CO2/GSMH
(Milyon ton CO2) (Ton CO2/KiĢi) Enerji Arzı (Ton CO2/TEP) (kg CO2/2005$)
Türkiye
Çin
Dünya
Fransa
Ġngiltere
Almanya
Rusya
OECD
ABD
302,4
8.251,0
31.734,0
333,9
457,4
755,2
1 659,0
12.146,0
5.074,1
4,04
6,08
4,51
5,10
7,18
9,22
11,56
9,68
16,15
2,59
2,84
2,37
1,32
2,38
2,42
2,19
2,31
2,37
0,48
1,73
0,58
0,15
0,19
0,25
1,69
0,31
0,36
Kaynak: IEA, Key World Energy Statistics,2014
Tablo 24. Petrol, Doğal Gaz Ve Kömüre Bağlı CO2 Emisyonları
CO2 Emisyonu( Milyon Ton)
TPES
(Mtce)
Çek.
Cum.
Kömür
Petrol
Gaz
Diğer
Toplam
Kömürün
Payı(%)
Enerji
Kaynaklı
C02 /insan
(tCO2/kiĢi)
63,0
73,36
22,82
17,39
0,92
114,48
64,1
10,89
Kanada
359,77
95,80
261,52
178,54
0,77
536,63
17,9
15,73
Fransa
374,7
45,26
211,43
95,6
5,52
357,81
12,7
5,52
Almanya
467,68
306,24
266,05
171,81
17,48
761,58
40,2
9,32
Japonya
709,78
425,38
497,41
215,02
5,27
1.143,07
37,2
8,97
Meksika
254,45
38,51
254,57
123,84
--
416,91
9,2
3,85
Türkiye
150,19
119,75
72,78
73,19
0,16
265,88
45,0
3,65
Ġngiltere
289,29
117,02
171,08
193,63
1,79
483,52
24,2
7,78
ABD
3.166,18 1.940,72 2.116,67 1.282,17
29,07
5.368,63
36,1
17,31
OECD
Toplam
7.722,67 4.181,53 5.108,24 3.050,24 100,29 1.2440,27
33,6
10,10
Kaynak: IEA
19
Ülkemiz kalkınmakta olan bir devlet olduğu için enerjiye ihtiyacı diğer ülkelere göre daha
fazla olacaktır. Bu nedenle emisyonların azaltılmasını ve yanma verimini artıran yöntemlerin
uygulanması, araĢtırılması ve geliĢtirilmesi ülkemiz için de önem arz etmektedir. Dünyada
emisyonları azaltmak için zenginleĢtirilmiĢ kömür kullanımının yanında emisyonların baca
ortamında ayrılması ve değiĢik yakma teknolojileri kullanarak yakma verimini artırıcı yöntemler uygulanmakta ve geliĢtirilmeye çalıĢılmaktadır. Böylece hem emisyonlar azalmakta
hem de birim miktar kömürden elde edilen enerji artırılmaktadır. Baca emisyonlarını önlemeye yönelik olarak yanma sonrası;
Aktif karbon enjeksiyonu,
Elektro statik tutucular kullanılması,
Bez Filtrelerin kullanılması,
Baca gazı sülfür giderme iĢleminin uygulanması,
Seçimli katalitik ve katalitik olmayan indirgenmenin kullanılması,
YaĢ tanecik gaz temizleyicilerin kullanılması yoluyla çok düĢük emisyonlu sonuçlar elde
edilmektedir.
Pulverize kömür yakma, AkıĢkan yatakta yakma, çevrimli akıĢkan yatakta yakma ve basınçlı
akıĢkan yatakta yakma yöntemlerini kullanarak %40‟ın üzerinde net verim ve emisyonlarda
(NOx, SOx, CO2 ve partikül) düĢüĢler sağlanmaktadır. Bu nedenle önemli aĢamalar kat edilen
kömür yakma teknolojilerinin ve Entegre GazlaĢtırma Kombine Çevrim Teknolojilerinin
(IGCC) ülkemizde yeni tesislerde uygulanması, teknolojinin elde edilmesi ve geliĢtirilmesine
yönelik çalıĢmalar teĢvik edilmelidir. Bu sayede BMĠDÇS kapsamında ülkemizin karĢılaĢabileceği sorunlar en aza indirgenmiĢ olacaktır.
3. TÜRKİYE’DE SEKTÖRÜN GÖRÜNÜMÜ
3.1.
Taşkömürü Rezervleri
Ülkemizde en önemli taĢkömürü rezervleri Zonguldak Havzasında bulunmaktadır. Havzada
bugüne kadar yapılan rezerv arama çalıĢmalarında, -1200 m derinliğe kadar tespit edilmiĢ
toplam Jeolojik rezerv 1,30 Milyar ton olup, bunun %38‟i (yaklaĢık 506 Milyon ton) görünür
rezerv olarak kabul edilmektedir.
Dünya genelinde rezerv tanımlamaları yapılırken, mevcut madencilik teknolojisi ile ekonomik
olarak iĢletilebilir rezervler dikkate alınmaktadır. Havza bazında rezervler –1200 m derinliğe
kadar yapılmıĢ sondajlardan elde edilmiĢ verilerden hesaplanmıĢtır.
20
Tablo 25. Türkiye‟deki TaĢkömürü Rezervleri (ton)
KoklaĢmaz
Y.KoklaĢabilir
KoklaĢabilir
REZERV
TÜRÜ
Amasra
Armutçuk
Kozlu
Üzülmez
Karadon
Toplam
TTK
Hazır
400.060
1.763.675
3.146.786
521.183
2.825.324
8.657.028
Görünür
169.268.317
6.874.821
64.347.317
134.785.309
131.194.211
506.469.975
Muhtemel
115.052.000
15.859.636
40.539.000
94.342.000
159.162.000
424.954.636
Mümkün
121.535.000
7.883.164
47.975.000
74.020.000
117.034.000
368.447.164
TOPLAM
406.255.377
32.381.296
156.008.103
303.668.492
410.215.535
1.308.528.803
Havzada KoklaĢabilir rezervler Kozlu, Üzülmez ve Karadon bölgelerinde yer almaktadır.
KoklaĢabilir taĢkömürü rezervlerinin toplam rezervler içerisindeki payı yaklaĢık %67‟dir.
Armutçuk bölgesinde yer alan rezervler; yarı-koklaĢma özelliği, yüksek ısıl değer ve düĢük
bünye külü içeriği ile hem koklaĢabilir kömürlerle harmanlanarak hem de pulverize enjeksiyon (PCI) kömürü olarak demir-çelik fabrikalarında kullanıma uygun niteliktedir. Amasra
bölgesi kömürlerinin koklaĢma özelliği bulunmamakla birlikte, belirli oranlarda metalürjik
kömürler ile harmanlandığında koklaĢma özelliğini bozmamaktadır.
ġekil 5. KoklaĢma Özelliklerine Göre Havza Rezervleri
Yarı KoklaĢabilir
3%
KoklaĢmaz
31%
KoklaĢabilir
66%
Havza kömürlerinin kalorifik değeri 6.200 - 7.250 kcal/kg (AID) arasında değiĢmektedir.
Lavvarlar bazında üretilen satılabilir taĢkömürlerinin özellikleri Tablo 26 ‟da verilmiĢtir.
21
Tablo 26. TTK TaĢkömürlerinin Karakteristik Özellikleri
NĠTELĠKLER
ARMUTÇUK
ARMUTÇUK
LAVVARI
2-14
KOZLU-ÜZÜLMEZ
KARADON
AMASRA
KOZLU-ÜZÜLMEZ
ÇATALAĞZI LAVVARI AMASRA LAVVARI
LAVVARLARI
2-14
2-14
3-14
Rutubet
(ar) %
Kül
(ar) %
9
11-13
12-13
14-15
Uçucu Madde
(ar) %
29-34
25-27
25-27
32-35
Sabit Karbon
(ar) %
47-54
52-57
51-56
41-47
Üst Isı Değeri
(ar) Kcal/kg
6.250-7.250
6.500-7.150
6.400-7.150
5.650-6.050
Alt Isı Değeri
(ar) Kcal/kg
6.050-7.050
6.400-6.950
6.200-6.950
5.450-6.050
Uçucu Madde
(daf) %
38
32
32
43±2
Sabit Karbon
(daf) %
61±1
60-67
67±1
56±2
Üst Isı Değeri
(daf) Kcal/kg
8150
8400
6200-6950
7600
C
(ad) %
75±2
73-76
75±2
70±3
Hidrojen H
(ad) %
4+1
4+1
4+1
4+1
0,9
0,8
0,8
1,5
1,1±0,3
1±0,2
1±0,2
1,2±0,4
1270
1350
1350
1270
Orta-Zayıf
Orta-Ġyi
Çok-Ġyi
Pek Zayıf
ISO Kod No
622
533-534
534
711
ISO Sınıf
VIA
VC-VD
VC
VII
ASTM Rank Grubu
hvAb
HvAb
hvAb
hvBb
ASTM Rank Skalası
62-148
68-154
69-155
58-139
II-Bitümlü
II-Bitümlü
II-Bitümlü
II-Bitümlü
Karbon
Kükürt
S
(ad) % Max
Azot
N
(ad) %
Kül Ergime Noktası
0
Min C
ISO KoklaĢma Değeri
ASTM Rank Sınıfı
ar- orijinal numunude, daf- kuru külsüz, ad- havada kurutulmuş, ISO- Ulusl arası Standartlar Organizasyonu, ASTM- Amerikan Standart
Kaynak: www.taskomuru.gov.tr
3.2.
Taşkömürü Üretimi
Ülkemizde taĢkömürü madenciliği Zonguldak TaĢkömürü Havzasında TTK tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Derin yer altı kömür madenciliği yapılan Zonguldak TaĢkömürü Havzasının karmaĢık jeolojik yapısı tam mekanizasyona gidilmesini engellemekte, taĢkömürü üretimi
ağırlıklı olarak insan gücüne dayalı emek-yoğun bir Ģekilde gerçekleĢtirilmektedir. Ancak son
yıllarda havza Ģartlarına uygun mekanize kazı teçhizatı ile pilot çapta uygulama yapılmıĢ ve
baĢarılı sonuçlar elde edilmiĢtir. Bu tür teçhizatların havza çapında yaygınlaĢtırılmasına yönelik çalıĢmalar devam etmektedir.
1942 yılından itibaren havzadaki taĢkömürü üretimi seyri ġekil 6‟da verilmiĢtir. Havza, sağlıklı kayıtların mümkün olduğu 1942 yılından günümüze kadar 225 milyon ton (1865 yılından
günümüze kadar yaklaĢık 400 milyon ton) taĢkömürü üretimi ile ülke kalkınmasında önemli
bir yer almıĢtır.
Havza tarihi boyunca maksimum tüvenan üretim 1974 yılında 8,5 milyon ton, satılabilir üretim ise 1967 ve 1974 yıllarında 5 milyon ton olarak gerçekleĢtirilmiĢtir. 1974 yılındaki maksimum 5 milyon ton satılabilir üretim değerine kadar, zaman zaman düĢüĢler gözlense de,
önemli bir üretim artıĢ trendi yakalanmıĢ olan havzada, ulaĢılan üretim değeri korunamamıĢ,
1982 yılından sonra 4 milyon ton‟un altına inmiĢtir. 2004 yılından itibaren TTK tarafından
22
iĢletilemeyen rezervlerin, hukuku TTK uhdesinde kalmak kaydıyla, rödövans karĢılığı özel
firmalara iĢlettirilmesi uygulaması baĢlatılmıĢtır. 2000-2014 yılları havza taĢkömürü üretimi
Tablo 27‟de verilmiĢtir.
ġekil 6. 1942-2014 Yılları TTK ve Özel Sektör Üretimleri
6.000.000
5.000.000
4.000.000
3.000.000
2.000.000
1.000.000
0
1942
1952
1962
1972
1982
1992
2002
2012
ÖZEL SEKTÖR
TTK
Tablo 27. 2000-2014 Yılları Havza TaĢkömürü Üretimi
Yıllar
TTK Üretimi
(Ton)
Özel Sektör Üretimi
(Ton)
Havza Toplamı
(Ton)
2000
2.259.227
135.019
2.394.246
2001
2.356.865
137.097
2.493.962
2002
2003
2004
2.244.385
2.011.178
1.880.847
74.647
47.943
65.124
2.319.032
2.059.121
1.945.971
2005
2006
2007
2008
1.665.846
1.522.698
1.675.283
1.586.532
511.355
795.931
817.092
1.043.909
2.177.201
2.318.629
2.492.375
2.630.441
2009
1.879.630
1.708.844
1.592.515
1.457.098
1.366.509
1.300.154
999.776
883.074
1.026.732
835.157
549.332
488.187
2.879.406
2.591.918
2.619.247
2.292.255
1.915.841
1.788.341
2010
2011
2012
2013
2014
23
3.3.
Ülkemizin Taşkömürü Tüketimi
Kömür ithalatının ivme kazanmaya baĢladığı 1980‟li yılların baĢında ülke toplam taĢkömürü
tüketiminin %80‟i, sonlarına doğru ise %45‟i yerli kaynaklardan karĢılanırken, 2013 yılında
33.831.000 ton olarak gerçekleĢen taĢkömürü tüketiminin sadece %5,8‟i yerli kaynaklardan
(TTK ve havza üretiminden) karĢılanmıĢtır. Ülkemizin 2000-2013 yılları arası üretim, ithalat
ve toplam tüketim miktarları Tablo 28‟de verilmiĢtir.
Tablo 28. Türkiye TaĢkömürü Üretim Tüketim ve Ġthalat Dengesi (Bin ton)
YILLAR
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
ÜRETĠM
ĠTHALAT
TOPLAM
TÜKETĠM
2.259
2.357
2.319
2.425
2.070
1.900
2.319
2.492
2.601
2.863
2.524
2.528
2.292
1.968
12.990
8.028
11.693
16.166
16.427
17.360
20.286
22.946
19.489
20.364
21.333
23.679
29.195
26.633
15.393
11.039
13.830
17.535
18.904
19.421
22.798
25.224
22.720
23.698
25.569
26.228
31.460
33.831
Kaynak: ETKB
Ülkeler ve ödenen döviz miktarları bazında bakıldığında ülkemizin kömür ithalatında; Rusya,
Güney Afrika, Avustralya, ABD, Çin ve Kanada‟nın önemli payları olduğu görülmektedir.
Kömür ithalatına; 2002 yılında 749 milyon $, 2003 yılında ise 986 milyon $ ödenmiĢtir. 20022006 ithalat gerçekleĢmelerine bakıldığında, kömür ithalatına ödenen döviz miktarında
% 174‟lük bir artıĢın olduğu görülmektedir. 2008 “Madencilik Ürünleri” ihracatımız ise 3.200
milyon $ olmuĢtur. Görüldüğü gibi madencilik ihracatı gelirlerimiz 3,2 milyar $ olarak gerçekleĢirken sadece kömür ithalatına 3.411 milyon $ ödenmiĢtir.
Ülkemiz demir-çelik sanayisini dünyada ticarete konu olan koklaĢabilir taĢkömürünün %
8,8‟ini ithal etmektedir. Bu da ülkemizin önemli bir koklaĢabilir kömür ithalatçısı olduğunu
göstermektedir.
Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) tarafından sağlanan verilere göre, 2013 yılın ocak ayında
Türkiye'nin koklaĢabilir taĢkömürü ithalatı, bir önceki yılın aynı ayına göre %11,9 artıĢla 2
milyon ton seviyesinde gerçekleĢmekle birlikte, 2012 yılı Ocak ayından beri kaydedilen en
düĢük seviyede yer aldı. 2012 yılının aralık ayında 3 milyon mt seviyesini aĢan ithalat seviyesi 2013 yılının Ocak ayında Aralığa göre %35,3 düĢüĢ kaydetti. AĢağıdaki Ģekilden da izlenebileceği gibi, Türkiye 2012 yılının son çeyreğinde koklaĢabilir taĢ kömürü ithalatını dikkat
çekici ölçüde artırmıĢtır.
24
ġekil 7. 2012 Yılı Türkiye KoklaĢabilir TaĢkömürü Ġthalatı
2012 yılında Türkiye'nin koklaĢabilir taĢ kömürü ithalatı yaptığı ülkelerin dağılımı aĢağıdaki
gibidir.
ġekil 8. 2012 Yılında Türkiye‟nin KoklaĢabilir TaĢkömürü Ġthalatı Yaptığı Ülkeler
25
Ülkemiz 2012 yılı TaĢkömürü ihtiyacının %4,6‟sı TTK, %2,6‟sı rödevanslı sahalardan olmak
üzere %7,2‟si havzadan karĢılanmaktadır.
Ülkeler kendileri için öneme sahip ürünlerin için birçok girdiyi göz önüne alarak talep ve arz
projeksiyonlarını yapmaktadırlar. Bu projeksiyonlar Dünya‟daki konjonktürel değiĢimlerden
etkilenebilmekle beraber gelecekteki taleplere ıĢık tutması açısından önem arz etmektedir.
Ülkemizin kömür tüketimine yönelik olarak ETKB‟ ca hazırlanan projeksiyonlarda taĢkömürü
tüketiminin ve linyit tüketiminin artan bir trend izleyeceği beklenmektedir. Tablo 29‟da yıllara bağlı kömür talep projeksiyonu verilmiĢtir.
Tablo 29. Ülkemizin Kömür Tüketim Projeksiyonu (Bin Ton)
Yıllar
TaĢkömürü
Linyit
Yıllar
TaĢkömürü
Linyit
2008
22.864
98.630
2015
45.366
151.659
2009
25.523
101.488
2016
49.117
162.701
2010
29.688
102.705
2017
54.573
174.559
2011
31.374
113.932
2018
61.733
191.189
2012
35.013
119.233
2019
69.968
202.334
2013
38.451
130.382
2020
81.038
2014
41.814
140.657
Kaynak: ETKB
3.4.
Ülkemizde Taşkömürünün Sektörel Kullanımı
Ülkemizde taĢkömürü tüketimi sektörler itibari ile Tablo 30‟de verilmiĢtir. Türkiye‟de taĢkömürü tüketiminin büyük bölümü sanayi sektöründe (çimento fabrikaları, Ģeker fabrikaları ve
diğer sanayi tesisleri) ve kok fabrikalarında (demir-çelik tesislerinde) gerçekleĢmektedir.
1970 yılında 1,8 milyon ton olan kok fabrikaları (demir-çelik tesisleri) taĢkömürü tüketimi,
1990 yılında 4,7 milyon ton seviyesine kadar çıkmıĢ, 2000‟li yıllarda ise 4 milyon ton/yıl seviyelerinin üzerinde seyretmiĢtir. Demir-çelik sektöründe 2013 yılı taĢkömürü tüketimi 5,57
tonu kok fabrikalarında olmak üzere toplam 6,54 milyon ton olarak gerçekleĢmiĢtir.
Çimento sektöründe ise 1970‟li yıllarda 40-50 bin ton/yıl seviyelerinde olan taĢkömürü tüketimi sürekli artan bir trendle 2013 yılında 2,7 milyon ton (Tablo 31) düzeyine kadar çıkmıĢtır.
26
Tablo 30. Sektörler Ġtibariyle TaĢkömürü Tüketimi (X 1.000 ton)
TÜKETĠCĠLER
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Elektrik Sant.
5.912
6.197
6.361
7.582
10.116
11.854
11.777
Kok Fab.
4.443
5526
4.900
5.322
5.200
5.392
5.571
Ġç Kayıp
184
46
179
47
33
51
429
Toplam
10.539
11.769
11.440
12.951
15.349
17.297
17.777
293
713
928
1.528
1.468
1.430
972
--
1
72
84
127
121
134
2.666
2.495
2.566
3.027
2.285
2.283
2.769
13
9
6
74
22
13
4
163
--
--
--
18
19
62
10.848
1.217
1.346
375
165
37
783
865
6.516
7.337
7.527
6.773
10.260
11.330
Toplam
14.849
10.951
12.258
12.615
10.858
14.163
16.054
TOPLAM
25.388
22.720
23.698
25.566
26.207
31.460
33.831
Demir-Çelik
Kimya-Petrokimya
Çimento
ġeker
Demir DıĢı Metaller
Diğer Sanayi
Diğer sektörler-konut
Kaynak: ETKB
Tablo 31. Çimento Sektöründe Kullanılan Yakıtların Miktarı
Yıllar
T.kömürü
(bin ton)
Linyit
(bin ton)
Petrokok
(bin ton)
Doğalgaz
10Sm³
Petrol
(bin ton)
2006
2.215
1.876
1.946
-
-
2007
2.666
1.513
1.471
-
-
2008
2.495
2.199
1.862
582
2009
2.566
1.565
2.328
31
22
2010
3.027
1.609
2.156
26
16
2011
2.285
3.145
2.248
35
101
2012
2.283
2.682
2.864
47
169
2013
2.769
2.012
2.885
24
61
Kaynak: ETKB
2013 yılında Türkiye elektrik enerjisi üretiminin %71,1‟lik kısmı termik santrallerden;%24,8‟lik kısmı hidroelektrik santrallerinden sağlanmıĢ olup, rüzgar ve diğer yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı santrallerin toplam üretime katkısı %3,5 olarak gerçekleĢmiĢtir.
2013 yılında gerçekleĢtirilen elektrik enerjisi üretiminin %24,8 hidrolik, %43,8‟i doğal gaz,
%25,7‟si kömür, %1,6‟sı sıvı santrallerden sağlanmıĢtır. Kömür içinde taĢkömürünün payı
%12,9‟dur (ithal+yerli kömür). Elektrik üretimi için 2013 yılında 26,6 milyon tonu ithal taĢkömürü 1,9 milyon ton yerli taĢkömürü olmak üzere toplam 28,5 milyon ton taĢkömürü+ithal
kömürü kullanılmıĢtır. 55 milyon ton da linyit kullanılmıĢtır. Tablo 32‟de 2013 yılına ait Tür27
kiye elektrik üretiminde; kurulu güç ve üretim değerleri verilmiĢtir. ġekil 7‟de elektrik üretimindeki kurulu güç, ġekil 9 ve ġekil 10‟da Elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımı verilmiĢtir.
Tablo 30. 2013 Yılı Elektrik Üretimini ve Güç Dağılımı
Kaynak Türü
Taşkömürü
İthal Kömür
Linyit
Asfaltit
Çok Yakıtlar
Sıvı Yakıt
Doğalgaz
Hidrolik
J. Termal
Rüzgâr
Yenilenebilir +
Atık
Toplam
Kurulu Güç Kapasitesi
(MW)
300,0
3.912,6
8.215,2
135,0
5.041,6
573,3
20.269,9
22.289,1
310,8
2.759,6
236,9
64.044,0
ġekil 9. Elektrik üretiminde Kurulu Güç
Elektrik Üretimi
(MWh)
%Pay
Taşkömürü
İthal Kömür
Linyit
Asfaltit
Sıvı Yakıt
Doğalgaz
Hidrolik
J. Termal
Rüzgâr
Diğer
1.727.961,0
29.098.211,0
30.017.917,0
632.070,0
3.890.312,0
104.835.049,0
59.245.768,0
1.273.915,0
7.517.599,0
1.054.471,0
0,7%
12,2%
12,5%
0,3%
1,6%
43,8%
24,8%
0,5%
3,1%
0,4%
Toplam
239.293.273,0
100,0%
%Pay
Kaynak Türü
0,5%
6,1%
12,8%
0,2%
7,9%
0,9%
31,6%
34,8%
0,5%
4,3%
0,4%
100,0%
ġekil 10. Elektrik Üretiminde Kaynakların Kullanımı
Kaynak:2014 TEİAŞ verilerinden hazırlanmıştır
Tablo 33‟de EPDK na kömür kullanarak elektrik üretmeye yönelik lisans baĢvuruları verilmiĢtir. Bu veriler dikkate alındığında dıĢa bağımlı olduğumuz taĢkömüründe ithalat miktarının daha da artacağı görülmektedir. Ġthal Kömür ve ithal fosil yakıtlardan elektrik üretmek
otoprodüktör Ģirketler için kısa vadeli karlı bir seçenek olmasına rağmen ülkemizin uzun vadeli yerli kaynakların payını artıran enerjilere yönelmesi önem arz etmektedir.
28
Tablo 31. EPDK‟dan Alınan Enerji Üretim Lisans Durumu
Yakıt
BaĢvuru
Ġnceleme ve
Uygun
Lisans
AĢaması
Değerlendirme
Bulma
Verildi
Toplam Kurulu Güç
Toplamı
Kurulu
Kurulu
Kurulu
Kurulu Proje
Adedi
(MW)
Adet Güç
Adet
Güç
Adet Güç Adet Güç
(MW)
(MW)
(MW)
(MW)
Ġthal Kömür
6
3.874
16
10.062
36
3.908
10
5.079
36
22.923
Linyit
1
30.6
-
-
32
306
30
1.649
32
1986
Diğer
Kömür
-
-
3
832
7
-
4
478
7
1.311
TaĢkömürü
-
-
1
500
3
-
2
51
-
551
Kaynak: DEKTMK
3.5.
Taşkömürü Fiyatları
1980‟li yılların ikinci yarısından itibaren, kömür piyasasında baĢlayan rekabet ortamının etkisiyle, sürekli bir düĢüĢ trendine giren kömür fiyatları 1990‟lı yıllarda 40 $/ton bandına oturmuĢtur. Uluslararası petrol karteli konumundaki firmaların kömür piyasasından çekilmeleri,
tedarikçi firmaların çeĢitlenmesi sonucu oluĢan daha rekabetçi bir pazar yapısının etkisiyle
1995 yılından itibaren yeniden düĢüĢ trendine giren kömür fiyatları 1999 yılında 27-30 $/ton
seviyelerine kadar gerilemiĢ, 2000-2001 yıllarında yaĢanan talep artıĢı nedeniyle tekrar 40
$/ton seviyesine kadar çıkmıĢtır. Özellikle 2003 yılından itibaren koklaĢabilir kömür fiyatları
hızla artmıĢtır.
2005 yılında ise koklaĢabilir taĢkömürü fiyatları, FOB, 100$/Ton‟ un üzerinde seyretmiĢ 2006
yılında bu fiyat kendini korumuĢtur.
Ancak 2007 yılının son üç ayında petrol fiyatlarının artması ve nakliye fiyatlarının yükselmesi
ile kömüre fazla talebin olması fiyatların FOB 15-20 dolar artmasına sebep olmuĢtur.2007
yılında fiyat artıĢları çok daha çarpıtıcıdır. Güney Afrika buhar kömürlerinin 6000 kcal/kg
Richard Bay limanı FOB teslim fiyatı 111,25 ABD doları/ton düzeyine kadar çıkmıĢtır.
Dünyanın en büyük kömür üretici olan Avustralya ile en büyük alıcısı Japonya arasındaki
2008 yılı görüĢmelerinde yeni sözleĢme ile koklaĢabilir 0-10 mm. kömürlerin 2008 yılı için
satıĢ fiyatı 325 $/ton fiyatlara kadar yükselmiĢtir.
Ancak, 2008 yılının son üç ayı içinde dünyada meydana gelen mali kriz nedeni ile petrol fiyatları 150 $/ton fiyatlardan 40 $/ton fiyatlara kadar gerilemiĢ ve navlun fiyatları aĢırı düĢmüĢtür. Ekonomik ve mali kriz nedeni ile tüketimin azalması birçok sektörde üretimi kısıtlamaya hatta üretimin durmasına vesile olmuĢtur.
Global krizin etkilerinin sona ermemesine rağmen 2009 yılında 170-190 $/ton (FOB)‟a kadar
düĢen kömür fiyatları 2010 yılında 190-210 $/ton (FOB) arasında gerçekleĢmiĢ 2011 yılının
ilk çeyreğinde oluĢan sözleĢmelerde ise 225 $/ton olarak gerçekleĢmiĢtir.
Avustralya çıkıĢlı Termal kömürde ise 2010 yılı fiyatları 100-120 $/ton (FOB) ve 2011 yılı ilk
çeyreğinde 130 $/ton (FOB olarak gerçekleĢirken Güney Afrika Richard Bay Limanından
29
ihraç edilen buhar kömürünün 2010 yılı 100-110 $/ton(CIF) ve 2011 yılı 125-130 $/ton(CIF)
fiyatları oluĢmuĢtur. Spot piyasada ise bu rakamların çok üstünde fiyatlar oluĢmaktadır.
2011 yılı için ABD‟nin kısıtlı imkânlarını tam kapasiteye yakın kullanması koklaĢabilir kömür piyasasının emniyet vanası olarak görülmektedir. Ayrıca Çin‟in koklaĢabilir kömür açıklarının bir kısmını Moğolistan‟dan karĢılamaya baĢlaması denge unsurlarından biridir.
Kömür ticaretinde önemli maliyetlerden biri olan navlun ücretleri kriz öncesi 40-60$ seviyelerinden 20-40$ seviyelerine daha sonra ise 15-25$ seviyelerine düĢmüĢtür. Tablo 37 ve Tablo
38‟de 2014 yılı önemli taĢkömürü sevkiyat limanlarındaki ortalama buhar kömürü ve koklaĢabilir kömür fiyatları verilmiĢtir. 2015 yılının ilk üç ay oluĢan ortalama koklaĢabilir kömür
fiyatları ise Avustralya 105$/t(fob), US Coast 110$/t(fob) Ģeklindedir. 2013 yılı ortalamasının
bu rakamların üzerinde geçekleĢmesi beklenmektedir.
Tablo 32. 2014 Yılı Önemli TaĢkömürü Sevkiyat Limanlarındaki Buhar Kömürü Fiyatları
Ortalama
Fiyat
Cif ARA
(6.000 k.cal)
Fob Richards Bay
(6.000 k.cal)
Cif Marmara
(6.000 k.cal)
Cif Ġskenderun
(6.000 k.cal)
75,36
73,47
94,04
88,54
Tablo 33. 2014 Yılı Önemli TaĢkömürü Sevkiyat Limanlarındaki KoklaĢabilir Kömür Fiyatları
Ortalama
Fiyat
Fob
Australia
Cif Japan
Cfr North
China
Cif East
Coasth
India
121,11
136,38
131,23
137,21
Fob
Hampton
Roads
(DüĢük
Uçucu)
Fob
Hampton
Roads
(Yüksek
Uçucu)
122,29
118,02
Tablo 36‟ da Japonya ve Avrupa Birliğinin koklaĢabilir Kömür ithalatında oluĢan yıllık ortalama fiyatlar, yine Tablo 37‟ de Japonya ve AB‟nin termal kömür ithalatında oluĢan ortalama
fiyatlar (CIF, US$/t) olarak verilmiĢtir.
30
Tablo 34. AB ve Japonya KoklaĢabilir Kömür Ġthalatı Yıllık Ort. Fiyatları (CIF,US$/t)
Ġhracatçı ülke
2000
Japonya
39,01
45,46
52,69
43,62
37,12
----
Avustralya
Kanada
ABD
Rusya
Çin
Polonya
2008
AB
45,45
45,92
52,91
42,02
---50,43
Japonya
206,71
234,34
308,56
250,90
256,42
-----
2009
AB
220,54
220,91
175,35
147,83
---245,85
Japonya
193,65
221,77
246,05
189,24
200,21
-----
2010
AB
243,76
223,39
160,22
108,78
---137,24
Japonya
170.10
191,97
208,24
185,00
154,71
……..
AB
213,42
205,20
191,43
128,15
……
194,36
Tablo 35. AB ve Japonya Termal Kömür Ġthalatı Yıllık Ortalama Fiyatları(CIF,US$/t)
2000
2008
2009
2010
Japonya
Avrupa
Japonya
Avrupa
Japonya
Avrupa
Japonya
Avrupa
Avustralya
34,59
39,04
127,23
184,75
113,06
149,29
111,12
197,74
Kanada
34,72
-----
125,52
------
103,92
------
107,80
…
ABD
45,49
41,07
151,26
138,40
820,10
107,28
84,43
117,46
Rusya
30,68
33,59
121,34
131,62
104,35
91,25
106,42
97,66
Çin
33,69
31,45
124,10
161,12
123,05
566,64
112,29
….
Polonya
------
35,30
--------
156,01
-------
114,58
----
104,06
Kolombiya
--------
34,22
---------
138,32
--------
94,76
-----
95,84
G.Afr.
Cum.
35,82
33,83
105,49
142,07
87,62
95,66
107,07
98,50
Tablo 38 „da ise önemli kömür ihracatçısı ülkelerin ihracat limanı teslimi koklaĢabilir ve buhar kömürü ortalama fiyatları verilmiĢtir.
Tablo 36. Önemli Kömür Ġthalatçısı Ülkelerin Yıllık Ortalama Kömür Fiyatlar (FOB,US$/T)
2000
2008
2010
Buhar
KoklaĢabilir
Buhar
KoklaĢabilir
Buhar
KoklaĢabilir
Avustralya
Kanada
Endonezya
24,72
24,99
29,60
31,64
34,01
---
103,23
97,37
115,48
193,79
209,51
---
88,54
95,97
71,01
171,76
212,01
….
Güney Afrika
22,63
---
88,19
---
91,26
….
Kolombiya
ABD
26,99
---
--41,99
120,27
---
--157,59
77,31
71,63
….
160,32
31
Kurumumuz müĢterilerinden ERDEMĠR ise kurumumuzun rödevanslı sahalarından 2007 yılında (ERDEMĠR teslim) 98 $/ton fiyatla kömür almakta iken 2008 yılında (ERDEMĠR teslim) 195 $/ton fiyatla kömür satın almıĢtır. Kurumumuzdan demir-çelik üreticileri Kardemir
ve Erdemir‟e yapılan koklaĢabilir kömürün fiyatları Tablo 39‟da verilmiĢtir.
Tablo 37. TTK Demir-Çelik Sektörü Ortalama SatıĢ Fiyatları
Yıllar
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
KARDEMĠR
($/Ton)
107
109
110
165
158
136
184
165
140,66
ERDEMĠR
($/Ton)
109
0
108
186
172
121
172
128,5
-
Kurumumuz üretimi kömürlerin satıĢ fiyatları satıcı ve nakliye masrafları dâhil edildiğinde
dünya kömür fiyatları ile örtüĢmektedir. Tablo 40‟da Ülkemizin taĢkömürü ithalatında oluĢan
fiyatlar (US$/tce) olarak verilmiĢtir.
Tablo 38. Türkiye‟nin TaĢkömürü Ġthalat Fiyatları (US$/tce)
TÜRKĠYE
1990 2000
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Termal(elektrik) 31,85 50,45 86,87
97,12
Termal (sanayi)
79,67 53,26 79,99
115,02 152,51 139,04 137,83 142,56 161,45
KoklaĢabilir
82,07 80,19 161,57 200,52 258,70 269,73 272,13 254,23 268,97
113,22 112,43 127,32 131,08 135,91
Kaynak: IEA
KoklaĢabilir kömür fiyatlarının son dönemde hızla arttığı süreçte Kurumumuz Havzamıza
yakın Erdemir ve Kardemir‟e sağladığı koklaĢabilir kömür fiyatında makul ve tedrici bir
politika izlemiĢtir. Fiyatların 200 $/ton‟u aĢtığı ve kömür tedarikinde sıkıntı yaĢandığı
dönemlerde artıĢ makul bir trend biçiminde olmuĢtur.
Avustralya Ekonomik Kaynaklar Bürosu (ABARE) tarafından çeĢitli taĢkömürü türlerine
yönelik fiyat tahminleri Tablo 41‟de verilmiĢtir.
32
Tablo 39. Global Piyasa Fiyat Tahmini
2010*
2011*
2012*
2013*
2014*
2015*
Hard coking
147
238
255
226
204
189
Semi-hard coking
134
215
226
190
167
150
Semi-soft coking
104
175
187
154
136
118
LV PCI
110
181
191
158
139
122
Thermal
77
115
107
95
93
91
Kaynak - CBA Global Market Research 23 November 2010 ABARE 2010 *Tahmin
Yine 2013 yılı baĢında yatırım Ģirketleri, bankalar ve kömür konusunda söz sahibi
kuruluĢların ortalama koklaĢabilir kömür fiyat tahminleri Tablo 42 de verilmiĢtir.
Tablo 40. Global Piyasa Ortalama KoklaĢabilir Kömür Fiyat Tahminleri
2. çeyrek
2013
3.çeyrek
Tahminlerin
ortalaması
172
Maksimum
Minimum
4.çeyrek
2013
2014
2015
Uzun
Vade
182
181
175
187
190
173
180
190
190
185
213
215
200
165
175
175
165
165
160
155
4. TTK’NIN SEKTÖR İÇİNDEKİ YERİ
4.1.
Üretim Yönünden
Kömür ithalatının ivme kazanmaya baĢladığı 1980‟li yılların baĢında ülke toplam taĢkömürü
tüketiminin %80‟i, sonlarına doğru ise %45‟i yerli kaynaklardan karĢılanırken, 2013 yılında
33.831.000 ton olarak gerçekleĢen taĢkömürü tüketiminin sadece %5,8‟i yerli kaynaklardan
(TTK ve havza üretiminden) karĢılanmıĢtır.
4.2.
Tüketimi Karşılama Açısından
TTK taĢkömürü satıĢlarında, kullanıcı profillerinde ve satıĢ miktarlarında önemli değiĢimler
olmuĢtur. 1960‟lı yıllarda önemli taĢkömürü tüketicileri; demir-çelik tesisleri, Çatalağzı Termik Elektrik Santrali (ÇATES) ve hava gazı fabrikalarının birlikte değerlendirildiği enerji
sektörü, demiryolu ve denizyolu iĢletmelerine yapılan satıĢların yer aldığı ulaĢtırma sektörü
olarak sıralanmaktadır.
33
TTK taĢkömürü satıĢlarında iki önemli pazar olan demir-çelik ve enerji sektörüne yapılan
satıĢlarda da önemli değiĢim yaĢanmıĢtır. ġekil 9‟da verilen grafik izlendiğinde, 1965-1989
yılları arasında demir-çelik sektörüne yapılan satıĢların 1,5-2 milyon ton/yıl arasında seyrettiği görülmektedir.
ġekil 11. TTK Sektörel TaĢkömürü SatıĢları
5.000.000
4.500.000
4.000.000
Ton
3.500.000
3.000.000
TOPLAM
2.500.000
Muhtelif-Teshin
2.000.000
Enerji (ÇATES)
1.500.000
Demir-Çelik
1.000.000
500.000
0
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
1982 yılından sonra, demir-çelik fabrikalarında yaĢanan kapasite artıĢı ve paralelinde ortaya
çıkan koklaĢabilir kömür talebinin TTK tarafından karĢılanamaması sonucu ithal kömüre
yönelinmesi, bu sektöre yapılan satıĢların azalmasına neden olmuĢtur.
1998 yılında 189 bin ton‟a kadar gerileyen demir-çelik sektörüne yapılan satıĢlar, özellikle
KARDEMĠR Aġ‟nin artan talebi doğrultusunda, 2014 yılında 500 bin ton‟a yaklaĢmıĢtır.
Tablo 41. 2008-2014 Yılları Sektörler Ġtibariyle SatıĢlar
SEKTÖRLER
Demir-Çelik
(Kardemir,
Erdemir)
Enerji
(ÇATES)
MuhtelifTeshin
TOPLAM
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
TTK
359.918
419.139
498.640
429.126
416.418
431.864
455.964
Rödövans
--
--
--
--
--
--
--
Toplam
359.918
419.139
498.640
429.126
416.418
431.864
455.964
962.416 1.108.615 1.023.558
947.215
835.061
750.086
709.173
TTK
Rödövans
--
--
--
--
--
Toplam 1.628.146 1.168.796 1.023.558
665.730
60.181
947.215
835.061
750.086
709.173
TTK
231.505
228.023
246.714
185.731
157.191
132.428
146.370
Rödövans
--
--
--
--
--
--
--
Toplam
231.505
228.023
246.714
185.731
157.191
132.428
146.370
TTK 1.553.839 1.755.777 1.768.912 1.562.072 1.408.670 1.314.378 1.311.507
Rödövans
Toplam
665.730
60.180
--
--
--
--
--
2.219.569 1.815.957 1.768.912 1.562.072 1.408.670 1.314.378 1.311.507
34
Tablo 42. Kardemir ve Erdemir‟e Yapılan KoklaĢabilir TaĢkömürü SatıĢları
KARDEMĠR
ERDEMĠR
TOPLAM
(Ton)
(Ton)
(Ton)
2005
220.678
53.058
273.736
2006
292.926
-
292.926
2007
322.428
24.586
347.014
2008
286.599
9.252
295.851
2009
418.139
1.000
419.139
2010
451.980
46.660
498.640
2011
388.751
40.3744
429.125
2012
360.644
55.773
416.417
2013
367.530
64.334
431.864
2014
395.689
60.275
455.964
1990 yılında Demir-Çelik sektörüne yılda 1,3 milyon ton kömür satılırken 1995 yılında 650
bin tona, 2000 yılında 350 bin tona, 2008 yılında ise 300 bin tonun altına düĢmüĢtür. 2013
yılında ise 431 bin ton olup 2014 yılında 455 bin ton satıĢ gerçekleĢmiĢtir.
Bilindiği üzere ülkemiz demir- çelik sektörünün yıllık 5-5,5 milyon ton kömür ihtiyacının
önemli bir kısmı 1-1,2 milyar $ döviz ödenerek ithal yolu ile karĢılanmaktadır. Mevcut durumda Kurumumuzca üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün ülkemizdeki pazar payı % 8-10 civarında olup oldukça düĢüktür.
Son dönemde dünya kömür fiyatlarındaki önemli artıĢlar TTK kömürünü daha cazip hale getirmiĢtir Türkiye TaĢkömürü Kurumu lehine değiĢen bu konjonktüre göre pazarlama politikalarında değiĢiklikler öngörülmüĢtür. Kurumun hedef üretimindeki Pazar politikası ağırlıklı
olarak demir-çelik sektörüne yöneliktir.
TTK‟ da üretimi artırma çalıĢmalarına paralel olarak yürütülen kömür hazırlama tesisleri ile
ilgili çalıĢmaların hayata geçirilmesi ile baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, taĢkömürü
kullanıcılarının aradıkları niteliklerde kömür üretmek mümkün olacaktır. Kurum yeni kömür
yıkama modelini hizmet alımı yoluyla gerçekleĢtirmektedir. Bu kapsamda 3 büyük müessesemiz olan Karadon, Kozlu ve Üzülmez TĠM tüvenan kömürlerinin bu müesseselerde kurulan
lavvarlarda hizmet alımı yolu ile yıkattırılmasına baĢlanmıĢtır. Böylece yıkama maliyetlerinin
düĢürülmesi yanında, lavvar randımanlarının arttırılması, piyasanın istediği niteliklerde ve
özellikle metalürjik kömür üretimine yönelik ürün elde edilmesi sağlanmıĢtır. Yapılan bu çalıĢmalar ile üretilen taĢkömürlerinin büyük bir kısmı demir-çelik sektöründe değerlendirilecektir.
35
5. TEŞEBBÜSÜN YERLİ VE ULUSLAR ARASI RAKİPLERİYLE KARŞILAŞTIRILMASI
5.1.
Üretim
Dünya taĢkömürü ihracatının %33‟ ünü 8 büyük Ģirket gerçekleĢtirirken, dünya üretiminin
%25‟ ini ilk 10 büyük üretici gerçekleĢtirmektedir. Kurumumuz 2013 yılındaki 1.31 milyon
ton üretimi ile dünya taĢkömürü üretiminin % 0,018‟ini üretmektedir. Havzada ise dünya üretiminin% 0,025‟i üretilmektedir. Dünyadaki büyük taĢkömürü üreticileri Tablo 45‟de verilmiĢtir.
Tablo 43. 2009 Yılı Büyük TaĢkömürü Üreticileri
Üretim 2009
(Milyon Ton)
Ġhracat
(Milyon Ton)
431
0
221
22
Shenhua
254
26
Rio Tinto
140
35
Datong Coal
125
BÜYÜK TAġKÖMÜRÜ ÜRETĠCĠLERĠ
Coal Ġndia
Peabady Energy
ABD
Arc Coal Ġnc.
114
0
Venezüella, Kolombiya)
96
40
China Coal
109
27
96
28
105
81
USA
Anglo Coal(G.Africa Cum., Avustralya,
SUEK(Rusya)(2008 Rakamları
BHP-Billiton Pic.(G.Africa Cum.,Avustralya
ABD,Ġndenozya,Kolombiya)
RWE Power
100
Xstra Pic.(Avustralya,G.Africa Cum.,
77
Kolombiya)
59
36
5.2.
Maliyetler
Kurumumuz maliyetleri jeolojik Ģartların tam mekanizasyona izin vermemesi ve yoğun iĢgücü ihtiyacından dolayı yüksek olmaktadır. Maliyetler içindeki en önemli payı iĢçilik oluĢturmaktadır. Önümüzdeki dönemde ĠĢgücünün rehabilitasyonu, randımanı artırıcı çalıĢmalar ve
modernizasyon çalıĢmalarının tamamlanması sonucu üretimin artırılması ve maliyetlerin düĢürülmesi hedeflenmektedir. Diğer taraftan Kurumda havza Ģartlarına uygun baĢlangıçta dik
damarlarda olmak üzere pilot çapta üretimde mekanizasyona yönelik çalıĢmalar baĢlatılmıĢ ve
baĢarılı olunmuĢtur. Havza çapında yaygınlaĢtırılması planlanmıĢ olup bu çalıĢmalar ile maliyetlerin düĢürülmesi hedeflenmiĢtir. Birbirine bağlı bu çalıĢmaların tamamlanması ile Kurumun hazineye olan yükünün kademeli olarak azaltılarak maliyetlerle satıĢ fiyatlarının baĢa
baĢnoktasına ulaĢması hedeflenmektedir. Tablo 46‟da Kurumumuz 2009-2014 yılları gerçekleĢen ticari maliyetleri verilmiĢtir.
Tablo 44. 2009-2014 Yılları Ticari Maliyetler
2009
2010
2011
2012
2013
2014
GerçekleĢen
GerçekleĢen
GerçekleĢen
GerçekleĢen
GerçekleĢen
GerçekleĢen
Tutar
%
Tutar
%
Tutar
%
Tutar
%
Tutar
%
Tutar
%
Malzeme
58.606
9,02
68.664
9,48
72.454
9,60
78.227
9,73
70.587
8,67
67.598
7,86
Hizmet Alımı
17.226
2,65
39.837
5,50
15.137
2,01
17.848
2,22
22.633
2,78
48.780
5,67
ĠĢçilik
441.637 67,95 471.504 65,11 497.180 65,87 519.207 64,58 503.071 61,80 517.384 60,16
Memur
58.981
9,08
63.278
8,74
69.657
9,23
55.796
6,94
79.380
9,75
94.803
11,02
Elektrik
24.965
3,84
30.460
4,21
26.963
3,57
32.159
4,00
34.113
4,19
33.518
3,90
Amortisman
15.853
2,44
23.094
3,19
27.287
3,62
39.475
4,91
40.056
4,92
45.807
5,33
Diğer
6.866
1,05
9.960
1,38
22.498
2,98
19.135
2,38
33.136
4,06
14.418
1,68
Olağan ve
OlağandıĢı
Gelir Gider
Farkı
25.782
3,97
17.445
2,39
23.633
3,13
42.128
5,24
31.182
3,83
37.768
4,39
Toplam
649.916
100
723.934
100
754.809
100
803.975
100
814.163
100
860.076
100
Giderler
37
Tablo 47‟de dünyadaki önemli kömür havzalarındaki (açık iĢletme ve yer altı iĢletmeleri) buhar kömürü ve koklaĢabilir kömürlerin üretim taĢıma ve sigorta dâhil (CIF) maliyetleri verilmiĢtir.
Tablo 45. Dünyada Önemli TaĢkömürü Havzaları ve Maliyetler
Ülke
Bölge/
Üretim Yöntemi
Ocaktan
Çıkarma
Maliyeti
($/ton)
Yurt
içinde
TaĢıma
($/ton)
Liman
yükleme
Maliyeti
($/ton)
Deniz Yoluyla
Toplam maTaĢıma maliliyet
yeti
($/ton)
($/ton)
Buhar Kömürü
Queeensland
(Açık iĢletme)
14-42
6-14
2-3
22
44-81
NewSouthWals
(Yer altı)
25-40
3-10
2-3
26
56-79
Güney Afrika
Açık ĠĢletme
16-28
6-10
1,5-2
16
38-56
Kolombiya
Açık ĠĢletme
22-26
2-3
3-5
15
42-49
Rusya
Açık ĠĢletme
16-20
24-26
2-3
14**
56-63
(60-68)
Endonezya
Açık ĠĢletme
16-33
2-7
2-4,5
17
37-61
Venezüella
Açık ĠĢletme
18-22
7-9
3-5
19
47-53
Avustralya
KoklaĢabilir kömür
Avustralya
Queeensland
(Yer altı)
29-43
8-10
2-3
22
61-78
Queeensland
(Açık iĢletme)
26-36
6-9
2-3
22
56-70
NewSouthWals
(Yer altı)
26-52
4-6
2-3
26
58-87
NewSouthWals
(Yer altı)
29-35
5-7
2-3
26
62-71
38-43
33-35
4-6
24
99-110
40-80
20-30
3-4
14**
77-128
Kanada
ABD
Yer altı iĢletmesi
Kaynak: World Market for HardCoal
38
6. SONUÇ
Ülkelerin geliĢmesinde, insan yaĢamında ve enerji hammaddeleri içerisinde önemli bir yere
sahip olan kömür, dünya üzerinde geniĢ bir coğrafyaya yayılmıĢ büyük rezervlere ve geniĢ
tüketim alanlarına sahiptir. Bir trilyon ton civarında olduğu tahmin edilen dünya görünür kömür rezervlerinin yaklaĢık % 40‟ı (403 milyar ton) taĢkömürü rezervidir. Rezervlerin yaygın
olmasının yanı sıra, kömür elliden fazla ülkede üretilmektedir.
2013 yılı sonu itibari ile dünyada üretilen toplam taĢkömürü miktarı 6,9 milyar ton olup, bu
toplamın 1.003 milyon tonu koklaĢabilir taĢkömürü, 5.979 milyon tonu ısıl amaçlı olarak kullanılmaktadır. Üretilen taĢkömürünün büyük bir kısmı üretildiği ülkelerde tüketilmekte, dünya
toplam taĢkömürü üretiminin yaklaĢık %18,8‟i (2013 yılında 1.327 milyon ton) uluslararası
piyasada ticarete konu olmaktadır. 2013 yılında uluslararası piyasaya sunulan taĢkömürünün
%77‟si buhar kömürü, %23‟ü ise koklaĢabilir kömürdür. Dünyada üretilen koklaĢabilir taĢkömürünün % 30‟u ticarete konu olmakta ve ülkemizde bu miktar içinde ithalatıyla %2 paya
sahiptir.
Kömürün;
-
Dünya üzerinde yaygın olarak bulunması ve üretilmesi,
-
Kullanım-depolama ve taĢıma açısından emniyetli yakıt olması,
-
GeliĢen temiz kömür teknolojileri ile çevresel etkilerinin en aza indirilmesi,
Diğer fosil yakıtlara (petrol ve doğal gaz) göre politik çekiĢmelerden uzak daha az
riskli bölgelerde üretiliyor ve tükenme ömürleri açısından daha fazla ömre sahip olması vazgeçilmez bir enerji kaynağı olduğu sonucunu doğurmaktadır.
Gerek üretimi ve hazırlanması aĢamasında yarattığı ekonomik değer ve istihdam imkânları ve
gerekse ticareti, taĢınması ve tüketilmesi aĢamalarında yarattığı katma değer ile kömür dünya
ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Özellikle yarattığı istihdam imkânları ve tedarik güvenliği açısından kömür madenciliği, ekonomik iĢletmecilik yapılamayan ve üretim maliyetleri uluslararası kömür fiyatlarıyla rekabet etme Ģansı olmayan ülkelerde, devlet desteği (sübvansiyonlar) ile sürdürülmektedir.
Dünya taĢkömürü madenciliğinde önemli yeri olan ve taĢkömürü üretimini sübvansiyonlarla
sürdüren Çin, Polonya, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler, sübvansiyonları azaltmak veya tamamen
kaldırmak amacıyla taĢkömürü sektöründe yeniden yapılanma çalıĢmalarını hızla sürdürmektedirler. Yeniden yapılanma çalıĢmaları; Çin‟de, iĢ güvenliği açısından emniyetli olmayan
ufak yerel ocakların kapatılarak devlet kontrolünde büyük ve mekanize üretim iĢletmelerine
konsantre olunması, diğer ülkelerde ise devlet eliyle üretim yapılan sektörün özelleĢtirme altyapısının oluĢturulması Ģeklinde sürdürülmektedir.
GeliĢmiĢ ülkeler açısından bakıldığında; Japonya bir Ar-Ge ocağı dıĢında tüm ocaklarını kapatarak üretim faaliyetlerini durdurmuĢ, bu araĢtırma ocağındaki yıllık 700 bin ton civarındaki
üretimi ocak yakınındaki termik santral da değerlendirerek sübvanse etmektedir. AB ülkeleri
rezervlere eriĢimi ve arz güvenliğini sağlamak amacıyla, birlik fonlarından sağladıkları yardımlarla, bir plan dâhilinde azaltarak taĢkömürü üretimlerini sürdürmektedirler.
GeliĢmiĢ ülkelerde zarar eden iĢletmelerde kömür üretiminin ısrarla sürdürülmesinin bir baĢka
nedeni ise bu ülkelerin (Almanya, Ġngiltere, Japonya örneklerinde olduğu gibi) ileri düzeyde
39
geliĢmiĢ maden ekipman ve makineleri endüstrisine sahip olmalarıdır. Avustralya, Kolombiya, G. Afrika ve Endonezya gibi ülkelerde kömür önemli bir “ihraç malı” olarak ekonomilerine olumlu katkıda bulunurken, çoğu geliĢmekte olan ülkelerde kömür madenciliği yarattığı
geniĢ, doğrudan ve dolaylı istihdam imkânları nedeni ile kırsal kesimlerde yaĢanan iĢsizlik ve
yoksullukla mücadele için önemli bir kaynak olarak kullanılmaktadır.
Hem geliĢmiĢ hem de geliĢmekte olan ülkelerde, elektrik enerjisi ve çelik üretimindeki vazgeçilmez konumu nedeniyle kömür, sürdürülebilir kalkınma planlarında ve enerji planlamalarında önemli bir yer almaktadır.
Ülkemiz açısından bakıldığında, toplam taĢkömürü rezervlerimiz dünya taĢkömürü rezervleri
ile kıyaslandığında %0.13‟lük bir payla önemsiz miktardadır. Toplam taĢkömürü rezervlerimiz Çin‟in bir yıllık üretiminden az olmakla birlikte, ülkemizin mevcut ve muhtemel taĢkömürü tüketim değerleri dikkate alındığında, taĢkömürü varlığımızın azımsanacak bir değerde
olmadığı görülmektedir.
1980‟li yıllara kadar, baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, ülkemiz taĢkömürü ihtiyacının
tamamına yakınını karĢılayan havza, artan ülke taĢkömürü talebi karĢısında gerekli üretim
yapısının oluĢturulamaması sonucunda, ülke ihtiyacına cevap veremez hale gelmiĢtir. Günümüzde ülke taĢkömürü ihtiyacının yalnızca %5,1‟i havza üretiminden karĢılanabilmektedir.
1973 yılında 16 bin ton gibi sembolik bir miktarla baĢlayan taĢkömürü ithalatı, 10 yıllık bir
süreçte 1.5 milyon ton/yıl seviyesinin üzerine çıkmıĢ, hızlı bir artıĢ trendi ile 2009 yılında
20,3 milyon ton seviyelerine kadar ulaĢmıĢtır. Kömür ithalatına ödenen döviz miktarı ise
2006‟da 2.027 milyon $, 2007‟de 2.049 milyon $ olmuĢtur.
Ülkemizin baĢta petrol olmak üzere fosil enerji kaynaklarında dıĢa bağımlılığı sürekli artmakta, toplam ülke ithalatı içerisinde en önemli pay bu kaynaklara ayrılmaktadır. Ġzlenen enerji
politikaları neticesinde ülkemizin enerji tüketiminde dıĢa bağımlılık payı %70‟ler seviyesine
kadar çıkmıĢtır. Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesinin “Ülkemizin en büyük sorunlarından birisi, enerjide dıĢa bağımlılığımızın sürekli artmasıdır. 2007 yılında enerji talebinin
karĢılanmasında %90 oranında fosil yakıtlar kullanılmıĢtır. Fosil kaynaklarda doğal gazda
%98, petrolde %94 kömürde %49 oranında dıĢa bağımlı durumdayız. Yerli kaynaklarımızdan
en fazla kömür kaynağına sahip olduğumuz ve kaynaklarımızın daha düĢük kalori ve yüksek
nem ve kül içeriğine sahip linyitlerden oluĢtuğu dikkate alındığında kendi kaynaklarımızın
özelliklerine uygun verimli, çevre dostu ekonomik temiz kömür teknolojilerinin geliĢtirilmesi,
bu alanda yetiĢmiĢ insan gücü ve finans kaynaklarının artırılmasının önemini ortaya çıkarmaktadır.” Tespit- önerilerinin yanında yenilenebilir enerjideki potansiyelimizin (hidrolik ve
rüzgar) kullanımının programlı Ģekilde artırılması çevresel faktörlerin yanında enerji maliyetleri, dıĢa bağımlılık ve enerji istikrarı konularında yararlı olacaktır.
Yerli üretim ve ithalat bir ikilem olarak görülmemektedir. Artan talebin yerli üretimle karĢılanamaması, doğal olarak, taĢkömürü tüketicilerini ithal kömüre yönlendirmektedir. Ancak, son
iki yıl içerisinde uluslararası kömür pazarında yaĢanan geliĢmeler, tedarik güçlükleri ve aĢırı
yükselen kömür fiyatları yerli üretimin önemini bir kez daha ön plana çıkartmıĢtır.
Enerji, çimento ve diğer sanayi sektöründe kömüre alternatif bulmak kolay iken, entegre demir-çelik tesislerinde kömür alternatifsiz hammadde konumunu korumaktadır. Bu nedenle
yerli demir-çelik endüstrisinin koklaĢabilir ve PCI kömür ihtiyacının tamamı olmasa bile
önemli kısmının yerli kaynaklardan karĢılanması önem arz etmektedir. Konjonktürel geliĢmelere uyum sağlayabilmek için Zonguldak TaĢkömürü Havzası‟nda üretim faaliyetleri, AB ül-
40
kelerinde olduğu gibi “rezervlere eriĢim” ve “arz güvenliği” konularına önem verilerek ve
gerekli yatırımlar yapılarak sürdürülmeli ve teĢvik edilmelidir.
Son yıllarda derin kuyu projelerinin hayata geçirilmesi ile “rezervlere eriĢim” konusunda
önemli adımlar atılmıĢtır. GecikmiĢ ana kat hazırlıklarının müteahhit marifetiyle sürdürülmesi
uygulamasının baĢlatılması ile ele alınan rezervler kısa süre içerisinde üretime alınabilecektir.
Üretim artırma çalıĢmalarına paralel olarak yürütülen kömür hazırlama tesisleri ile ilgili çalıĢmaların hayata geçirilmesi ile baĢta demir-çelik sektörü olmak üzere, taĢkömürü kullanıcılarının aradıkları niteliklerde kömür yıkamak mümkün olacaktır.
TTK‟ nın yüksek ticari maliyeti içerisindeki en önemli payın iĢçilik giderlerine ait olması,
zararın azaltılması çalıĢmalarında iĢçilik verimlerinin arttırılması ve Kurumun asli görevi olan
kömür üretimi dıĢındaki faaliyetlerde hizmet alımı uygulamasının yaygınlaĢtırılması önem arz
etmektedir.
Kurumda devam eden ve hazırlık aĢamasındaki projelerin gerçekleĢtirilmesi ile
1) Devreye alınan derin kuyular ve sürdürülmekte olan ana kat hazırlıklarının tamamlanması ile ana alt yapı hazırlıkları gelecek 30 yıl hizmet verecektir.
2) TTK tarafından 5 milyon ton, özel sektörce 5 milyon ton olmak üzere, toplam 10 milyon ton/yıl üretim gerçekleĢtirilecektir.
3) 4 milyon tonun üzerinde koklaĢabilir kömür üretilerek ülkemiz Demir-Çelik sektörü
ihtiyacının büyük bir kısmı havzadan karĢılanabilecek ve bu sektörde dıĢa bağımlılık
azaltılacaktır.
4) Yeniden yapılandırma çalıĢmaları birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Tüm bu çalıĢmalar sonucunda Hazineye olan yükümüz azaltılarak baĢa baĢ noktasına ulaĢılacaktır.
41
KAYNAK
BP (British Petroleum). 2014. Statistical Review of World Energy. June 2014.
ETKB (Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı) 2013 Yılı Genel Enerji Dengesi.
IEA (International Energy Agency). 2014c. Coal Information 2014. Paris.
IEA, Key World Energy Statistics,2014
TÜĠK (Türkiye Ġstatistik Kurumu). 2013.
YPK (Yüksek Planlama Kurulu). 2009. Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji
Belgesi, Mayıs 2009.
IEA/OECD Coal Ġnfarmation Report,1983(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kalkınma Planı, ÖĠK
Raporu)
Mervit RD, Coal Exploration, Mine Planing and Development(DPT 2001 VIII. 5 Yıllık Kalkınma Planı, ÖĠK Raporu)
World Coal Org
VDKI
World Market for Hard Coal
TTK Verileri
Abare.gov.au-ABARE data
DEKTMK
TEĠAġ
42

Taşkömürü Sektör Raporu

Transkript

Benzer belgeler

DÜNYA KÖMÜR YATAKLARI GONDWANA KITASI BİTUMLU

Argus Turkish Solid Fuels 2014

1 KULLANMA TALİMATI AQUA- CARBO 50g/240 ml Kullanıma

KÖMÜR NEDİR? Kömür yanabilen sedimanter organik bir kayadır

TERMİK SANTRALLAR - Dünya Enerji Konseyi

T.C. ŞAHİNBEY BELEDİYE BAŞKANLIĞI MALİ HİZMETLER

Analizlerde Kullanılan Cihazlar

Sonuç Raporu

Boyabat-Sinop Kömür İthalatı Olanaklarının İncelenmesi