Summary

KONUTTAN MEMNUNİYET DURUMU
BAKÜ ÖRNEĞİ
Yavuz KAHRAMAN
Qafqaz Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,
Kamu Yönetimi Bölümü, Bakü-Azerbaycan
ÖZET
Bakü’de yaşayan Azerbaycan vatandaşlarının ikamet ettikleri konutlardan memnuniyet
durumu araştırılmıştır. Araştırma Bakü şehrini temsil edecek şekilde, merkez ilçelerindeki
gecekondu ve apartmanlarda oturanlardan tesadüfi örneklem yöntemiyle, 328 aile reisine
anket yapılarak gerçekleştirilmiştir.
Makale giriş, araştırmanın amacı, önemi, yöntemi, metin ve sonuç bölümlerinden
oluşmaktadır.
Metnin birinci bölümü örnekleme dahil olan gecekondu ve apartmanlarda oturan tüm
aile reislerinin demografik yapısı, ikinci bölümde sosyo-ekonomik yapı, üçüncü bölümde
konutla ilgili düşünceler ve dördüncü bölümde konuttan memnuniyet durumu ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: Konut, Memnuniyet
HOUSING SATISFACTION
BAKU SAMPLE
Summary
The satisfaction level of Azerbaijanian citizens living in Baku from their houses is
researched. The research is done by inquiring 328 households chosen randomly from those
living in the slums and apartments in the central districts, so as to represent the city of Baku.
The article consists of introduction, aim, importance and method of the research, text
and conclusion sections.
In the first section of the text the demographic structure of the inquired households, in
the second section social-economic structure, in the third section views about housing and in
the forth section satisfaction level from their houses is analyzed.
Key Words: Housing, Satisfaction
Giriş
İnsanoğlunun yeryüzünde yaşamaya başlamasıyla başlayan, onun var olduğu
müddetçe devam edecek olan en temel ihtiyaçlarından birisi barınma ihtiyacıdır. Barınma
ihtiyacı insanların yaşadığı devrin özelliklerine göre farklılıklar göstermiştir. Bu, en iptidai
barınak olan mağara ve ağaç kovuklarından, en modern, çok katlı, konforlu konutlara kadar
devam eden bir çizgidir.
Barınma ihtiyacının somut karşılayıcısı konuttur. Konut bir aile veya beraber yaşayan
kimselerden oluşan bir grup ya da yalnız başına yaşayan bir kimse tarafından kullanılan, bir
veya daha fazla odası olan, ayrı girişi bulunan, içerisinde işleyen mutfağı olan, komşuluk
ilişkilerinin devam ettiği, misafir kabul edilen, yaşlıların bakımlarının yapıldığı, zaman zaman
üretim yapılan, sosyal, kültürel, ve sağlık yönlü faaliyetlerin de yürütüldüğü bir mekandır.1
Konut açığı tüm dünyada yoğun bir şekilde kendisini hissettirmektedir. Dünyada 1,5
milyar insan evsiz, sokaklarda ya da asgari konut yaşam standardının altında bir barınakta
hayatını devam ettirebilme mücadelesi vermektedir.2
Bu konut sorunundan Azerbaycan’da payını almıştır. SSCB döneminde sistemin
düzenli işlediği yıllarda halkın konut ihtiyacı büyük miktarda karşılanmıştır. Kriz
denilebilecek seviyede bir problem yaşanmamıştır. Ancak günümüzde konut ihtiyacı oldukça
artmış durumdadır.
Bu araştırma ile SSCB döneminde devletin yaptırıp dağıttığı konutlardan, halkın
memnuniyet durumunu tesbit edilmeye çalışılmıştır.
Amaç
Bu araştırmanın temel amacı, Bakü’deki mevcut değişik tip ve büyüklükteki
konutlarda oturan ailelerin, konuttan memnunluk durumunu ve bu bağlamda beklenti ve
isteklerinin tesbit edilmesidir. Konutların aile yapısına uygunluğunun araştırılması, konuyla
ilgili şirket, kurum ve kuruluşların üretecekleri politikalara, alınacak önlemlere katkıda
bulunacak verilerin ortaya konmasıdır.
Önem
Konut, gıda, giyim ve kuşamın yanı sıra, insan hayatında temel bir ihtiyaç olarak kabul
edilmektedir. Bazı iktisatçıların konut politikası görüşü, bu alana yapılan yatırımların ölü ve
iktisadi fayda sağlamayan yatırım olmasıdır. Dolayısıyla devletin bu alana fazla kaynak
ayırmaması, özel sektörün konut yapımını destekleyici şekilde faaliyet yürütmesi arzu
edilmiştir. Halbuki konutun, kısa sürede kar ya da iktisadi fayda bakımından getirisi sınırlı
olmasına rağmen, uzun vadede toplumsal faydası rakamlarla ölçülemeyecek kadar önemli bir
yatırım olduğu sosyal bilimcilerce kabul edilmektedir.
Toplu konut programları kent topraklarından daha etkin bir biçimde yararlanmak için
iyi bir fırsat sağlamaktadır. Araştırmalar, kötü konut koşullarıyla, suçluluk ve öteki toplumsal
bozukluklar arasında yüksek derecede bir irtibat bulunduğunu göstermektedir. İyi bir şekilde
plânlanmış toplu konut projeleri, kişilerin kentsel yerleşmelerde toplumsallaşmalarını sağlar
ve toplumsal, ekonomik gelişme özlemlerini de besler. İyi bir konut bireylerin doyum
duygularına katkıda bulunur ve çoğu kez öne sürüldüğü gibi siyasal istikrarların sağlanmasına
da katkıda bulunur.
Bu araştırma; Bakü’deki yapımı tamamlanmış eski konutlar ile yeni yapılmakta olan
konutlar hakkında elde edilen bilgiler neticesinde ileriye dönük kararların alınmasında yol
gösterici olması bakımından önemlidir. Ayrıca bu veriler, devam eden konut inşaatı hakkında,
ilgililerin daha gerçekçi değerlendirmeler yapabilmesine katkıda bulunacaktır.
1
GÖRMEZ, Kemal: “Ailenin Yaşadığı Mekanlar”, Türkiye Aile Yıllığı 1991, AAK Yayını, Ankara 1991, s.25.
GERAY, Cevat: “BM Konut Yılında:Konut Kooperatiflerinin Yönetsel Sorunları”, BM Türk Derneği
Yayınları, Ankara 1988.
2
PROBLEM CÜMLESİ VE ALT PROBLEMLER
Problem Cümlesi
Sovyet döneminde yapılan, Bakü’deki konutlarda oturan ailelerin konutlarından
memnuniyet durumu nedir?
Araştırmada konuttan memnuniyet durumu genişlik, plan, ısınma, çevre, ulaşım
kriterlerine göre değerlendirilmektedir.
Varsayımlar
1.
Aile reisine, soru kağıdı ile yapılan ankete verilen cevapların ailenin tümünü kapsadığı
kabul edilmiştir.
2.
Araştırma örnekleminde yer alıp, anketi dolduran ailelerin, sorulara doğru ve kendileri
için uygun cevabı verdikleri kabul edilmiştir.
3.
Memnuniyet durumu konutla ilgili genişlik, plan, ısınma, çevre ve ulaşım kriterlerine
göre ölçülmüştür.
Sınırlılıklar
1.
Araştırma, Bakü şehrini temsil edecek şekilde Azizbeyov, Binegadi, Hatai, Nerimanov,
Nesimi, Nizami, Sebayıl, Yasamal merkez ilçelerinde ve Abşeron’da (rayonlarındaki)
gecekondu ve toplu konutlarda oturan ailelerle sınırlıdır.
2.
Bu araştırmanın anket uygulaması 01.12.1997 - 30.4.1998 tarihleri arasında
gerçekleştirilmiştir.
Tanımlar
Aile; Birbirine kan bağı, evlilik ve evlat edinme ile bağlı olan insanlardan oluşan, eşler
ve ana-baba ile çocuklar arasında belirli ölçüde içten, sıcak ve güven verici ilişkilerin
kurulduğu ekonomik faaliyetlerin bir ölçüde yer aldığı bir kurumdur.
Konut; Bir binada veya müstakil, bağımsız bir kapısı olan ailenin ikameti için inşa
edilmiş, tek veya daha fazla odası bulunan birimdir.
Toplu konut; Belli bir site biçiminde müstakil yapılanması ile yeşil alan ve sosyokültürel merkezleriyle diğer yerleşim birimlerinden ayrı özellik gösteren apartman, ev veya
dubleks türü birden fazla katlı yapıları ifade etmektedir.
ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
Evren ve örneklem
Araştırmanın evreni, Bakü’deki mevcut konutlarda oturan ailelerden oluşmaktadır.
Burada konutta genişlik ve tip açısından fark gözetilmeksizin toplam 328 adet konutta
yaşayan aile reislerini kapsamaktadır.
Bu bir alan araştırmasıdır. Evreni oluşturan 328 konutta aile reisine anket
uygulanmıştır. Bunlardan 295 tanesi toplu konut, 33 tanesi gecekondu olmak üzere, tesadüf
(random) yoluyla seçilmişlerdir. Veri analizinde anlamlı sonuçlar elde etmek için, apartmanda
yaşayan aile sayısı gecekonduda yaşayan aile sayısına oransal olarak daha fazla olduğundan
apartmanlardan daha fazla aile örnekleme alınmıştır.
Veri Toplama Teknikleri
Alan araştırması olarak hazırlanan bu çalışmada, veri toplama tekniği olarak anket
uygulaması yapılmıştır. Sorular aile reisleri tarafından cevaplanmıştır. Konuyla ilgili 34 soru
sorulmuştur. Soruların üçü açık diğerleri kapalı uçlu ve tek şık işaretlemeli olarak
hazırlanmıştır.
Açık uçlu sorularla aile reislerinin konuyla ilgili olumlu olumsuz düşüncelerini kendi
ifadeleriyle tesbit etmek amaçlanmıştır. Ankette ailelerin demografik ve sosyo-ekonomik
özelliklerini tesbite yönelik sorular da yer almıştır.
Anket araştırması oluşturulurken, konuyla ilgili daha önce yapılmış anket
sorularından3 ve literatürden yararlanılmıştır. Hazırlanan taslak, Azerbaycan şartlarıyla
uyumlu hale getirilerek, bir ön çalışmadan sonra olgunlaştırılmıştır. Soruların kısa, açık ve
anlaşılır olmasına çalışılmıştır. Anket, Latin harflerle, Azerbaycan dilinde hazırlanmıştır.
Anketin uygulanması, Qafqaz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu
Yönetimi 3. Sınıftan 15 talebe tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu talebeler anket öncesinde
konuyla alakalı özel eğitime tabi tutulmuşlardır. Soru kâğıtları, talebeler tarafından aile
reislerine doldurtturulmuştur. Anketin kontrolü araştırmacı tarafından gerçekleştirilmiştir.
Verilerin Çözümlenmesi
Araştırma sonucunda elde edilen veriler, gerekli sınıflama ve numara verme işlemi
yapıldıktan sonra, sistematik bir şekilde veri kodlama, “Exel” paket programı kullanılarak
işlenmiştir. Verilerin istatistik işlemleri için “Access” paket programı kullanılarak yapılmıştır.
Araştırmanın verileri yüzdelik olarak grafiklerde verilmiştir. Elde edilen bazı
bulgularla karşılaştırılmış ve değerlendirilmiştir. Açık uçlu olarak sorulan ve ailelerin konutla
ilgili şikayet ve beğenileri farklı başlıklar altında grafiksel olarak ifade edilmiştir.
Makalede sayfa sınırlamasından dolayı grafiklere yer verilememiştir.
Çalışma Alanının Tanıtımı
Çalışma alanı Bakü şehri sınırları içindeki merkezi ilçeleri kapsayan toplu konut ve
gecekondulardır. Bakü Azerbaycan’ın başkentidir. Bakü kaçkın ve mecburi göçkünlerle
beraber 2 milyondan fazla nüfus ile Azerbaycan’ın en büyük nüfusuna sahip şehridir. Her
geçen gün ikamet etmek üzere gelen yabancı vatandaşların sayısının arttığı bir şehirdir.
Isınma, park-bahçe temizliği, çöplerin toplanması, elektrik su ve gaz temini, sosyal
tesislerin düzenlenmesi gibi hizmetler, halen merkezi yönetim (İcra Hakimiyeti) tarafından
yürütülmektedir.
3
Kaplan, Mehmet: Toplu Konutlarda Oturan Ailelerin Konuttan Memnunluk Durumu (Eryaman Örneği), T.C.
Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, (Basılmamış Uzmanlık Tezi), Ankara, 1996.
BULGULAR VE TARTIŞMA DEMOGRAFİK ÖZELLİKLER
Cinsiyet Durumu
Araştırmada görüşülen aile reislerinin %71’i erkek, %29’u kadındır. Örneklemin
çoğunluğunu erkekler oluşturmaktadır. Türk geleneğinde kadının aile içindeki temsil etme
rolü ile örneklemdeki kadınların durumunun uyuştuğu tespit edilmiştir. Denekler ailenin en
yaşlısı değil ailenin reisidir.
Yaş Durumu
Araştırmada aile reislerinin yaşı açık uçlu olarak sorulmuş, ancak değerlendirme üç
grupta yapılmıştır. En büyük oran 30-59 yaş grubunda %72 ile en yoğun, 29 ve aşağı yaş
grubu %21 ile orta grubu, 60 ve yukarı yaş grubu %7 ile en az grubu oluşturmuşlardır.
Yaş grupları genç, orta ve yaşlı olarak ifade edilirse en yoğun grubu orta yaş grubu
teşkil etmekte olduğu tespit edilmiştir. 60 ve yukarı yaş grubu için elde edilen netice
Azerbaycan İstatistik İdaresinin verileri ile örtüşmektedir.4 Diğer gruplar için aynısını
söylemek mümkün değildir.
Medeni Durum
Hane halkı reislerinin %76’sı evli, %18’i bekar, %6’sı duldur. Hane halkı ile aile
kavramları yaklaşık olarak anlam yönüyle birbiriyle örtüşmektedir. Örneklemde en yoğun
grup evlilerdir.
Doğum Yeri
Ankete katılanların %39 ile çoğunun doğum yerinin İl (Şeher), %34’ünün İlçe
(Rayon) ve %27’sinin kasaba ve köy olduğu tesbit edilmiştir. Bakü’de yaşayan aile reislerinin
%60’tan fazlasının Bakü’ye sonradan yerleştikleri tespit edilmiştir.
Şimdiye Kadar En Uzun Süre Yaşanılan Yer
Araştırmaya katılanların il, ilçe ve kasaba/köyde en uzun süre yaşadıkları yerlerin
oranları şöyledir. %54'ü il merkezinde, %17'si ilçe merkezinde, %29’u kasaba/köyde en uzun
süre yaşamışlardır. Ailelerin büyük çoğunluğunun en uzun süre yaşadığı yer şehirlerdir.
Bakü’de yaşama süresi
Örnekleme giren ailelerin %55’i 16 yıldan daha uzun bir süredir Bakü’de
yaşamaktadır. %20’si ise 6-10 yıl arası bir süredir, %2’si 1 yıldan az, %4’ü 1-2 yıl arası, %9’u
3-5 yıl arası, %10’u 11-15 yıl arası süreyle Bakü’de yaşamaktadır.
Bakü’ye Azerbaycan’ın bağımsızlık öncesinde Ermenistan ve Özbekistan’dan (1988),
bir de şu anda işgal altında olan topraklardan (Karabağ Bölgesinden) 1991-1994 yılları arası
yoğun şekilde göç yaşanmıştır. Bunun da Bakü’nün nüfus artışına ciddi tesir ettiği tespit
edilmiştir.
Çocuklara İlişkin Bilgiler
Örnekleme giren ailelerin %38’i bir-iki çocuklu, %32’si üç-dört çocuklu, %7’si beşaltı çocuklu, %1’i yedi-sekiz çocuklu, %1’i ise dokuz ve daha fazla çocuk sahibi olduğu tespit
edilmiştir. Hiç çocuğu olmayan aileler %21’dir. Hiç çocuğu olmayanların oranının yüksek
olmasının nedeni aile reisi olarak anket yapılanların %18’inin bekar olmasıdır. Ailelerin
yapısı genellikle çekirdek aile tipindedir.
4
Azerbaycan Statistik Göstericileri : Azerbaycan Respublikası Dövlet Statistika Komitesi 1995, Daimi Ahalinin
Yaş Grupları Üzre Sayı, s.18
Ailenin yanında kalan çocuk sayısı
Ailelerin %23’ünün yanında hiç çocuk bulunmamakta, %46’sında bir-iki çocuk,
%28’inde üç-dört çocuk, %3’ünde beş-altı çocuk beraber yaşamaktadır. Ailede yedi ve daha
fazla çocukla birlikte yaşayan aileye rastlanmamıştır. Çok çocuklu ailelerde, aile ile beraber
yaşayan çocuk sayısı azalmaktadır.
SOSYO-EKONOMİK ÖZELLİKLER
Meslek Durumu
Aile reislerinin mesleki durumu 5 grupta ele alınmaktadır. Bunların %35’i memur,
%17’si işçi, %21’i serbest meslek erbabı olarak çalışmaktadır. Aile reislerinin %7’si emekli,
%20’si ise işsizdir.
İşçi ve serbest çalışanların oranı birbirlerine yakın olmakla birlikte memurların
çoğunlukta olması, Bakü’nün Başkent ve ülke bürokrasisinin merkezi olması ile açıklanabilir.
Orta gelir düzeyinde, sabit ücret karşılığı çalışanların çoğunlukta olduğu tespit edilmiştir. Aile
reisleri arasında işsizlik oranının oldukça yüksek olduğu ortaya çıkmıştır.
Eğitim Durumu
Araştırmaya katılanların içinde %47 oranla üniversite ve yüksek okul mezunlarının
çoğunlukta olduğu tespit edilmiştir. Teknik ve meslek lisesi %23, (on bir yıllık) düz lise
mezunu %22, (sekiz yıllık) orta okul mezunu %7, sadece okur-yazar olanlar %1’dir.
Eğitim durumunun yüksekliği, ülke genelinde 11 yıl mecburi eğitimin olması, memur
olma şartları ile eğitim seviyesindeki yükselme ile açıklanabilir.
Ailelerin Gelir Durumu
Ailelerin ortalama toplam aylık gelir durumuna bakıldığında, %8'in 30-60 bin arası,
%6'nın 61-100 bin arası, %6'nın 101-150 bin arası, %7'nin 151-250 bin arası, %26'nın 251400 bin arası, %47'nin 401 bin manattan fazla geliri olduğu tespit edilmiştir. Soruda resmi ve
gayri resmi aylık gelirin tamamı sorulmuştur.
Meslekler açısından kamu sektöründe çalışanların fazla olduğu tesbit edilmişti.
Günümüz itibariyle Azerbaycan genelinde maaşların ortalama 20-40$ arasında olması,
ailelerin ortalama aylık gelir düzeylerinin düşük olduğunu göstermektedir. %47’lik dilim
100$’dan fazla gelir elde etmektedir.5
5
01.06.1998 tarihi itibariyle 1 ABD $ = 3.850 manattır.
Konutta Sürekli Kalan Kişi Sayısı
Hane büyüklüğüne bakıldığında çoğunluğun 3-4 kişilik ailelerden oluştuğu tespit
edilmiştir. Deneklerin %11'i 1-2 kişilik, %46'sı 3-4 kişilik, %35'i 5-6 kişilik, %6'sı 7-8 kişilik
ve %2’si 9 ve daha fazla üyesi bulunan ailelerden oluşmaktadır.
Konutun Kullanım Sahası
Örnekleme giren ailelerin konutları %28’i 36 m2 ve daha az tek odalı, %49’u 36-64 m2
arası iki odalı, %18’i 64-100 m2 arası 3 odalı, %5’i 100 m2 den çok 4 ve daha fazla odalıdır.
İki odalı konutlar %49 ile en yoğun grubu oluşturmaktadır. Konutların oda sayısı ile konutta
yaşayan kimse sayısı arasında kısmen uyum olduğu tespit edilmiştir.
Aile Yapısı
Araştırmaya dahil olan ailelerin büyük çoğunluğunun karı-koca ve çocuktan oluşan
çekirdek aile olduğu, geniş ailenin az olduğu tespit edilmiştir. Aile ile birlikte sürekli kalan
kimseler ve oranları şöyledir.
Ailelerin %68'i çekirdek ailedir, eşler ve çocuklardan oluşmaktadır. Geniş ailelerin
%15'i yaşlı anne ve/veya baba, %8'i evli erkek ve/veya ve çocukları,%8'i yakın akrabaları ve
%1 akraba dışı kimseler ile birlikte oturmaktadır. Çekirdek ailelerin oranı toplu konutlarda
oturan ailelerde, ülke genelindeki ve kentlerdeki gelişmeye paralel olarak artmaktadır. Geniş
ailelerin çoğunda, ailelerin yanında sürekli kalan yaşlı anne ve/veya babadır.
Konut Mülkiyet Durumu
Örnekleme giren ailelerin %48'i ev sahibi, %5'i kiracı, %16’sı mülkiyeti devlete ait
konutta oturuyor, %13’ü anne-babasına ait, %7’si arkadaşlarına, %7’si eşlerine, %4’ü
akrabalarına ait konutta yaşamakta olduğu tespit edilmiştir. Konutların yarıdan fazlası
özelleştirilmiş durumdadır.
Azerbaycan’da ilk menzil özelleştirme kanunu 1993 yılında çıkarılmıştır.6 Bakü
genelindeki ailelerin çoğunluğu evlerini özelleştirip şahsi mülkiyetine almıştır. 16.02.1989 01.10.1997 tarihleri arasında toplam brüt 8.975.296,2 m2 alan, yaklaşık 181.921 konut
özelleştirilmiştir.7
Konutların özelleştirme işlemi halen devam etmektedir. %16’lık mülkiyeti devlete ait
konutta oturan vatandaşlar, devletin kendilerine verdiği “evin kullanım hakkı (order)
belgesine"8 göre evleri kendilerinin olarak kabul etmektedirler. Onun için konut özelleştirme
işlemi yavaş ilerlemektedir.
Kirada Yaşayanların Ödedikleri Kira Miktarı
Örneklem içerisinde kirada yaşayan ailelerin, %43’ü 50$ ve daha aşağı, %36’sı 51100$ arası, %12’si 101-250$ arası, %9’u 250 ve yukarı seviyede kira ödemektedirler. Bu
rakamlar örneklem içinde yer alan Azerbaycan vatandaşı için Bakü’nün genel kira seviyesini
göstermektedir. %79’luk büyük bir kesim 100$ ve altında kira ödemektedir. Ancak Bakü
geneli 1997 yılı son dört ayı için özellikle yabancı vatandaşlar için tek odanın kira ortalaması
100 $’dır.9 Bu, semt farkı ve konutun özel durumu dikkate alınmadan Bakü için genel bir
rakamdır.
6
“Azerbaycan Respublikasında Devlet Mülkiyetinin Özelleştirilmesi Hakkında” Azerbaycan Respublikasının
Kanunu, 7. Yanvar 1993’ünçü yılda kabul edilmiştir.
7
Texniki İnventerlaşdırma ve Mülkiyyet Hüquqlarının Qeydiyyatı İdaresi, 28.C 301721 sayılı, 23.01.1998 tarihli
cevabi yazı.
8
Guliyev, Agşin: Menzillerin Özelleştirilmesi, “Kanun” İçtimai-Siyasi Hukuk Jurnalı, Elave No:5, Bakı 1995,
s.29.
9
Kompas, “Menzil Kirayesi” Söhrab Mirzememmedov, Dekabr 1997, s.8
Sahip Olunan Konut Sayısı
Ailelerin %69’u bir, %10’u iki, %1’i üç konuta sahip iken, %20’sinin ise hiç konutu
bulunmamaktadır.
Birden fazla konutu olanların az olması, Sovyet döneminde çıkarılmış olan ve halen
devam eden konut kanunun etkisinin fazla olduğu kanaatindeyim. Konut kanununa göre
şartları uyan herkese devlet yaşayabileceği mekanını temin ederdi.10
Azerbaycan devleti bağımsızlık sonrasında konutu olmayan ailelere gerekli konutu
temin edememiştir. Bugün yine konutu olmayanlara devlet ekonomik zorluklardan dolayı
konut temin edememektedir.11 Bakü’de yaşayan 70.000 aile devletten konut alma sırasında,
konut alabilmeyi beklemektedir. Ancak konutların yakın gelecekte alabilmeleri mümkün
değildir. Çünkü geçen yıl toplam 38.000 m2 konut alanı yapılmıştır. Bu sene ise konut yapımı
için bütçeden hiç para ayrılmamıştır. Halbuki bağımsızlık öncesi dönemde ortalama sadece
Bakü’de toplam 650.00 m2 konut alanı yapılırdı.12
Konut bir ihtiyaç olduğu kadar yatırım aracı olarak da görüldüğü için, örneklem içinde
birden fazla konuta sahip olanların oranı da fazladır.
Araba Sahipliği Durumu
Örnekleme giren aile reislerinden arabası olmayanlar %64, bir arabası olanlar %34, iki
arabası olanlar %2’dir. Üç ve daha fazla arabası olan yoktur. Arabası olmayanların oranı
yüksektir. Otomobil zorunlu ihtiyaçlar arasına girme aşamasındadır. Bu durumda arabası
olanların oranı düşüktür denilebilir.
Şehir içi Ulaşımda Kullanılan Vasıta
Araştırmada, şehir içi ulaşımda en çok kullanılan vasıtalardan belediye otobüsü %35,
metro %29, dolmuş %10, şahsi araba %25, taksi %1’dir.
Şehir içi ulaşımda toplu taşıma aracı olarak en çok belediye otobüsü ve metro
kullanıldığı tespit edilmiştir. Toplu taşımacılık sisteminin geliştiği tespit edilmiştir. Kendi
aracını kullananların oranı dolmuş kullananların oranından yüksek çıkmaktadır.
KONUTLA İLGİLİ DÜŞÜNCELER
Misafir Kabul Durumu
Konutun misafir ağırlamaya uygunluk durumuna bakılmıştır. Aileler konutun misafir
ağırlamaya %48’i uygun, %52’si uygun olmadığını düşünmektedir. Ailelerin çoğunluğu
misafir ağırlamak için konutunu uygun bulmamaktadır. Konutun büyüklüğü arttıkça, misafir
ağırlamaya uygun konutta oturduğunu düşünenlerin oranı artmaktadır.
Komşularla ve Yakın Çevre İle İlişkiler
Ailelerin çoğunluğu komşu ve yakın çevresi ile iyi ilişkiler içindedirler. Ailelerin,
komşu ve yakın çevresi ile ilişkileri, %70’inin çoğu ile iyi, %24’ünün azı ile iyidir. %1’inin
hiç kimse ile iyi değil, %5’inin hiç bir kimse ile ilişkisinin olmadığı sonucu ortaya
çıkmaktadır.
10
Azerbaycan SSR Menzil Kanunu, 1982.
Menzil Ehtiyacı Ne Vaht Ödenilecek?, Azerbaycan, 15.03.1995., Ssuda İle “Ev”lenecek, Zaman Azerbaycan,
05.03.1998
12
İktisadiyyat, “AYNA”, 17 May 1997 Şembe, s.15
11
Ailelerin sosyal çevreye ilişkin değerlendirmelerinden, komşularla olan ilişkiler,
arkadaş ve akrabalara yakınlığının ön sırada yer aldığı görülmüştür.
Talep Edilen Konutun Durumu
Ev alma imkanınız olsa nasıl bir ev almayı düşünürdünüz sorusuna ailelerin %50’si
apartman dairesi, %28’i müstakil ev almak isterken, %22’si arsa alıp kendisi ev yaptırmak
istemektedir.
Araştırmada, ailelerin yarısının apartman dairesi almak istediği tespit edilmiştir. Bu
oran, şartları iyi olmayan, eskimiş gecekondu evlerinde oturan ailelerin, şartları daha iyi olan,
daha sağlıklı, yapı ve çevresi daha düzgün bina evlerinde yaşamak istemesinden dolayı
yüksek çıkmaktadır.
İdeal Bir Aile-Konut İlişkisi
Küçük konut-küçük aile %23, büyük konut-küçük aile %44, büyük konut-büyük aile
%33 oranında tercih edilmektedir.
Örnekleme giren ailelerin büyük bir bölümü, büyük konut-küçük aile istemektedir.
Aile yapısında çekirdek aileye doğru bir gelişmeye karşılık büyük konut isteği artmaktadır.
İdeal ev tanımlarında en çok istenilen evin büyük ve ferah olması şeklinde olduğu tespit
edilmiştir. Yeni konut seçiminde etkili olan özelliklerin başında konutun büyük olması
gelmektedir.13
Ev İle İşyeri Arasında Geçen Süre
15 dakikadan az %25, 16-30 dakika arası %38, 31-45 dakika arası %17, 46-60 dakika
arası %14, 61 ve daha çok süre harcayanlar ise %6’dır.
Ailelerin %63 gibi yüksek bir oranı iş yerine 30 dakikadan daha az sürede işine
ulaşabilmektedir. Bunun birinci nedeni ev iş yeri arası mesafenin kısalığı, diğeri ise şehir içi
ulaşımda trafik probleminin olmadığı ve ulaşım alt yapısının iyi derecede olduğudur.
Ev İle İşyeri Arasında Kullanılan Araç Sayısı
%34 hiç araç kullanmamakta, %44’ü bir araç kullanmakta, %20’si 2 araç
kullanmakta, %2’si 3 araç kullanmaktadır.
3’den daha fazla araç kullanan kimse yoktur. İnsanların büyük çoğunluğu işyerine
ulaşmada ya hiç vasıta kullanmamakta ya da bir veya iki vasıta kullanmaktadır. Bunun birinci
nedeni ev ile iş yeri arası mesafenin kısalığıdır.
İkinci nedeni şehir içi ulaşım hatlarının isabetli konulmuş olması ve metronun şehrin
büyük kısmına hizmet veriyor olmasıdır. Bu ise şehir içi ulaşımın alt yapısının düzenli ve iyi
derecede olduğunu göstermektedir.
Konuttan Memnunluk Durumu
Örneklemdeki ailelerin konuttan memnunluk durumu evin genişliği, planı, ısınması,
çevresi ve ulaşımı ile ilgili olarak incelenmektedir. Bunların her biri ayrı ayrı sorulmuş ancak
burada toptan ele alınmıştır. Konuttan memnun olanların, niteliğine göre oranları; genişlik
%43, plan %38, ısınma %25, çevre %36, ulaşım %53’tür.
13
Erel, S. S.-Telsiz M.: Ailelerin Konut Değiştirmede Konut Ve Çevre Özelliklerine İlişkin Tercihleri,
Türkiye’de Konut İhtiyacının Karşılanmasında Uygulanan Yaklaşımların Değerlendirilmesi, İTÜ Mimarlık
Mühendislik Fakültesi, Mimari Planlama Ve Tasarlama Araştırma Merkezi, İstanbul 1983, s.23.
Konutun ulaşımın yönünden çevresi ile bağlantısından memnun olanların oranı birinci
sırada yer almaktadır. Bu durum farklı sorularda ele alınmış ve değerlendirmesi de aşağıda
ayrı ayrı ele alınmıştır.
Konutun Genişliğinden Memnuniyet Durumu
Örneklemde yer alan ailelerin, konutun genişliğinden memnunluk durumu %43
memnun, %34 memnun değildir. %23’ü ise konutun genişliğinden kısmen memnundur.
Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen memnun olanlarla beraber genel
anlamda konutların genişliğinden memnun oldukları tespit edilmiştir. Ancak %34 oranında
konutun genişliğinden memnun olmadığını beyan edenlerde az değildir.
Konutun Planından Memnuniyet Durumu
Örneklemde yer alan ailelerin, konutun genişliğinden memnunluk durumu, %38
memnun, %37 memnun değildir. %25’i ise konutun planından kısmen memnundur.
Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen memnun olanlarla beraber genel
anlamda konutların planından memnun olduğu tespit edilmiştir. Ancak %25 oranında konutun
planından memnun olmadığını beyan edenlerde az değildir.
Konutun Isınmasından Memnuniyet Durumu
Örneklemde yer alan ailelerin, konutun ısınmasından memnunluk durumu, %25
memnun, %48 memnun değildir. %28’i ise konutun ısınmasından kısmen memnundur.
Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu konutların ısınmasından memnun
olmadığı tespit edilmiştir. Bakü’de ısınma ihtiyacı genel olarak doğal gaz ve elektrik enerjisi
ile sağlanmaktadır.
Kış aylarında her ikisi de Bakü’ye yetmemektedir. Burada gözleme dayalı olarak şunu
belirtmek gerekir, Bakü’de enerji israfı fazladır. Sebebi ise gündüzleri evlerde, sokaklarda
birçok ampul devamlı yanmaktadır. Yine birçok evde geceleri devamlı bir ampul açık
bırakma alışkanlığı mevcuttur. Evde ısınmak için kullanılan elektrikli ısıtıcılar kış ayının
başında prize takılmakta ve ancak havalar ısınınca prizden çıkarılmaktadır.
Ayrıca evlerde mutfakta ocaklarda kullanılan doğal gaz saatlerce açık kalmaktadır.
Bunlar hem yemek vs. pişirmede hem de evi ısıtmada kullanılmaktadır. Gazı devamlı açık
bırakma işlemini halkın tamamı yapmasa bile büyük kısmı bunu yapmaktadır.
Bugün için doğal gazın ücreti, parasız denecek miktarda düşüktür. Elektriğin ücreti ise
doğal gazdan biraz daha fazladır.
Konutun Çevresinden Memnuniyet Durumu
Çevresinden memnuniyet durumu soruda, “park, bahçe, okul, vs. fiziki ve komşuluk,
sosyal ilişkiler” şeklinde sorulmuştur.
Örneklemde yer alan ailelerin, konutun çevresinden memnunluk durumu, %36’sı
memnun iken, %35’i memnun değildir. %29’u ise konutun çevresinden kısmen memnundur.
Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen memnun olanlarla beraber genel anlamda
konutların çevresinden memnun olduğu tespit edilmiştir. Ancak %35 oranında konutun
çevresinden memnun olmadığını beyan edenlerde az değildir.
Konutun Bulunduğu Yerin Şehir İçi Ulaşımından Memnuniyet Durumu
Örneklemde yer alan ailelerin, konutun bulunduğu yerin şehir içi ulaşımından
memnunluk durumu, %53’ü memnun, %22’si memnun değildir. %25’i ise konutun bulunduğu
yerin şehir içi ulaşımından kısmen memnundur.
Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen memnun olanlarla beraber genel
anlamda konutların bulunduğu yerin şehir içi ulaşımından memnun olduğu tespit edilmiştir.
Konutun Kullanım Alanından Memnuniyet Durumu
Araştırmaya katılanların konutun kullanın alanından memnunluk durumu, %62’si
konutunun daha geniş olmasını istemektedir. %37’si konutunun kullanım alanını yeterli
bulmaktadır. %1’i ise konutun kullanım alanını fazla görmektedir. Bakü’de yaşayan ailelerin
büyük çoğunluğu genel anlamda konutların kullanım alanlarının dar olduğundan şikayetçi ve
daha geniş konutta oturmak istediklerini beyan etmişlerdir.
Ayrıca apartman dairelerinin %50’den fazlasının balkonları kapatılıp, ev içi kullanım
alanı haline getirilmiştir.14
Konutun Kullanışlılık ve Rahatlık Açısından Memnuniyet Durumu
Araştırmaya katılan ailelerin, konutun kullanışlılık ve rahatlık bakımından
memnuniyet durumu, beş kategoride sorulmuştur. %6’sı çok iyi , %21’i iyi , %54’ü normal
derecede memnundur. %15’i kötü, %4’ü çok kötü derecede memnundur.
Bakü’de yaşayan aile reislerinin büyük çoğunluğu %75’i konutlarını kullanışlık ve
rahatlık bakımından normal ve iyi bulmaktadır. Aile reislerinin genel anlamda konutlarından
memnun oldukları tespit edilmiştir.
Konutun Hane Halkına Yeterlilik Durumu
Örneklemde yer alan ailelerin, konutunun hane halkına yeterlilik durumu
gösterilmektedir. Araştırmaya katılanların %45’inin konutu hane halkına yeterli iken,
%34’üne yeterli değildir. %21’inin ise konutu kısmen yeterli durumdadır.
Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen yeterli diyenlerle beraber genel
anlamda konutların hane halkına yeterli olduğu tespit edilmiştir. Ancak %34 oranında
konutun hane halkına yeterli olmadığını beyan edenlerde az değildir.
Konutla İlgili Şikayetler
Örnekleme dahil olan aileler, anketin sonunda yer alan ve açık uçlu olarak sorulan
konutla ilgili şikayetçi olunan en önemli konu nedir sorusuna çok çeşitli cevap verdikleri
görülmüştür. Bununla birlikte bazı konularda yoğunlaşma bulunmaktadır. Şikayetler,
niteliğine göre altı grup yapılarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
Birinci grup elektrik, su ve gaz “beledi hizmetler”, ikinci grup tamirat, nem ve ısınma
“evin bakımı”, üçüncü grup asansör, mutfak, genişlik, dairenin bulunduğu blok, kat,
büyüklük, genişlik, banyo, beton ve taş “evin plan ve mimarisi”, dördüncü grup evin
bulunduğu yerin merkez, deniz kenarı, ulaşım, rahatlık, gürültü, çevre, bahçe ve komşu
durumu “evin çevresi” olarak adlandırıldı. Diğer grup ise her şeyden şikayetçi olanları
kapsamaktadır.
“Beledi hizmetler” denilen birinci gruptan şikayetçi olanlar %30, ikinci gruptaki “evin
bakımı” konularından şikayetçi olanlar %18, üçüncü gruptan “evin plan ve mimarisi”nden
şikayetçi olanlar %39, “evin çevresi” olarak adlandırılan dördüncü grup %7, ve her şeyden
şikayetçi olanlar %6’dır.
14
Kahraman, Yavuz: “Azerbaycan’da Konut Sorunu Geçmişten Gelen Miras ve Bugünkü Durum, Qafqaz
Üniversitesi 1996-1997 Haftalık Seminerleri, Bakü, 1998, s.95.
Şikayetler, en fazla evin plan ve mimarisi üzerinde yani asansörün randımanlı
çalışmaması, mutfağın ve evin darlığı, banyonun küçük ve tuvaletle beraber olması, evin
beton olması konusunda yoğunlaşmaktadır. Binaların çoğunluğunun çatısının olmaması üst
katlarda oturanların yağmur nedeniyle nemden ve güneş nedeniyle de sıcaktan rahatsızlıkları
bulunmaktadır. Panel tipli evlerde katlar arası izolâsyon oldukça zayıf durumdadır. Son kattan
zemine dökülen su çok rahat üç-beş kat aşağıya kadar inebilmektedir. Ses izolâsyonu da aynı
vaziyette kötü durumdadır.
Konutlardan şikayetler, tuvaletle banyonun bir arada olup ayrı bir tuvaletin olmaması
konusunda yoğunlaşmakta ve apartman dahili havalandırma sisteminin yetersizliği dile
getirilmektedir. Ayrıca tuvaletin ve banyonun pencerelerinin mutfağa açılması
memnuniyetsizliği daha da arttırmaktadır.
Mutfağın darlığı ve lavobanın yanında bulaşık yıkamada ve diğer işlerde istifade
etmek için tezgahın olmaması hanımlar tarafından en çok şikayet konusudur.
Konutların kapı, pencere, kiriş vb. bölümleri tamamen eskimiş vaziyette ve
değiştirilmesi gereklidir. Konutların büyük kısmının giriş kapıları, demirden, ve ortalama üç
kilitli, kilitler mekanik olarak birbirlerine bağımlı vaziyette yapılmıştır.
İkinci derecede şikayetler, beledi hizmetlerden olan suyun günde altı saat, sabah akşam
üçer saat akması gerekir iken onun bile her gün akmamasıdır. Doğal gazın ve elektriğin
yetersizliğinden dolayı evlerin yeterli miktarda ısıtılamamasıdır.
Ayrıca elektrik, su, gaz ve kanalizasyon tesisleri oldukça eskimiş durumda ve elde
edilen hizmetin niteliği çok düşüktür. Şehrin büyük bölümü asgari düzeyde dahi
temizlenememiş suyu kullanmak zorunda kalmaktadır. Hatta bazen bu suyu bile
bulamamaktadır.
Üçüncü derecede şikayetler evin tamiratı, bakımı konusundadır. Apartmanların her
türlü bakımı uzun yıllardır yapılmamıştır. Bu nedenle de apartmanların durumu çok kötü
vaziyettedir. Yeni yeni bu konuda özel teşebbüsler faaliyete başlamış durumdadır. Bu da
genelde sadece evin iç kısmına ait bölgeyi kapsamaktadır. Halen apartmanlarda ortak
kullanılan alanlar tamir edilmiş değildir. Malzeme ve işçiliğin iyi olmaması, tesisatların
eskiliği ve bakımsızlığı, ses yalıtımının zayıflığı, duvarlarda nem oluşması, sıvaların
dökülmesi, komşuların bina temizliğine olan ilgisizliği gibi konularda şikayetler
yoğunlaşmaktadır.
Konutla İlgili Beğeniler
Örnekleme dahil olan ailelerin beğenileri şikayetlerinde olduğu gibi niteliğine göre altı
grup yapılarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
Birinci grup elektrik, su, gaz, kanalizasyon, çöp ve telefon “beledi hizmetler”, ikinci
grup tamirat, nem, ısınma ve evin eskiliği “evin bakımı”, üçüncü grup asansör, mutfak,
genişlik, dairenin bulunduğu blok, kat, büyüklük, genişlik, banyo, beton, taş, oda sayısı, evin
planı, alçaklığı ve balkonu “evin plan ve mimarisi”, dördüncü grup evin bulunduğu yerin
merkez, deniz kenarı, ulaşım, rahatlık, gürültü, çevre, bahçe ve komşu durumu “evin çevresi”
olarak adlandırıldı. Diğer grup ise her şeyden memnun olanları kapsamaktadır.
“Beledi hizmetler” denilen birinci gruptan memnun olanlar %27, “evin bakımı” ikinci
gruptaki konulardan memnun olanlar %0, “evin plan ve mimarisi” denilen üçüncü gruptan
memnun olanlar %17, “evin çevresi” olarak adlandırılan dördüncü grup %35, ve her şeyden
memnun olanlar %21’dir.
Örnekleme dahil olan aileler, öncelikle dördüncü grupta bulunan, evin bulunduğu
yerin merkezde olması, deniz kenarında olması, ulaşımının kolay olması, rahatlığı, gürültünün
azlığı, çevresinin iyi olması, bahçesinin var olması ve komşularla diyalogun iyi olması
durumlarından dolayı konutu beğenmektedirler.
Evin bakımı denilen ikinci gruba giren işlerden hiç kimse memnun değildir. Bu önemli
bir sonuçtur. Herkes aynı konudan şikayetçidir.
Beledi hizmetler olarak adlandırılan elektrik, su, gaz, kanalizasyon, çöp ve telefondan
memnuniyet düzeyi yüksek gözükmektedir. Buradaki memnuniyetin sebebi şehir içi telefon
görüşmelerinin ücretsiz olmasıdır.
SONUÇ
Araştırmada, Bakü’de gecekondu ve apartmanlarda oturan ailelerin konuttan
memnunluk durumu ele alınmaktadır. Bakü şehir merkezi ile Abşeron (rayon) ilçesinde
oturan aileler araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Burada bulunan ailelerden değişik
konutlarda oturan toplam 328 hane (random) tesadüf yöntemiyle örneklem olarak alınmış ve
anket uygulanmıştır.
Örneklemin yoğunluğunu erkekler oluşturmaktadır. Yaş grupları genç, orta ve yaşlı
olarak ifade edilirse en yoğun grubu orta yaş grubu ve evliler teşkil etmektedir.
Bakü’de yaşayan aile reislerinin %60’tan fazlasının Bakü’ye sonradan yerleştikleri ve
ailelerin büyük çoğunluğunun en uzun süre yaşadığı yer şehirler olduğu tespit edilmiştir.
Örnekleme giren ailelerin %55’i 16 yıldan daha uzun bir süredir Bakü’de yaşamaktadır.
Ailelerin yapısı genellikle çekirdek aile tipindedir ve çok çocuklu ailelerde, aile ile
beraber yaşayan çocuk sayısı azalmaktadır. Hane büyüklüğü ortalama 3-4 kişilik ailelerden
oluşmaktadır.
İki odalı konutlar %49 ile en yoğun grubu oluşturmaktadır. Konutların oda sayısı ile
konutta yaşayan kimse sayısı arasında kısmen uyum olduğu tespit edilmiştir.
Konutların yarıdan fazlası özelleştirilmiş durumdadır. Ailelerin şahsi konutu
olmayanların %79’luk gibi büyük bir kesimi 100$ ve altında kira ödemektedir.
İşçi ve serbest çalışanların oranı birbirlerine yakın olmakla birlikte memurların
çoğunlukta olması, Bakü’nün Başkent ve bürokrasisinin merkezi olması ile açıklanabilir. Aile
reislerinin %47’lik dilimi 100$’dan daha fazla gelir elde etmektedir.
Birden fazla konutu olanların az olması, Sovyet döneminde çıkarılmış olan ve halen
devam eden konut kanunun etkisi fazladır. Bakü’de yaşayan 70.000 aile devletten konut alma
sırasında, konut alabilmeyi beklemektedir. Ancak konutlarını yakın gelecekte alabilmeleri
mümkün değildir.
Ailelerin çoğunluğu misafir ağırlamak için konutunu uygun bulmamaktadır. Konutun
büyüklüğü arttıkça, misafir ağırlamaya uygun konutta oturduğunu düşünenlerin oranı
artmaktadır.
Ailelerin sosyal çevreye ilişkin değerlendirmelerinden, komşularla olan ilişkiler,
arkadaş ve akrabalara yakınlığının ön sırada yer aldığı görülmüştür.
Araştırmada, ailelerin yarısının apartman dairesi almak istediği tespit edilmiştir. Bu
oran, şartları iyi olmayan, eskimiş gecekondu evlerinde oturan ailelerin, şartları daha iyi olan,
daha sağlıklı, yapı ve çevresi daha düzgün bina evlerinde yaşamak istemesinden dolayı
yüksek çıkmaktadır.
Ailelerin %63 gibi yüksek bir oranı iş yerine 30 dakikadan daha az sürede işine
ulaşabilmektedir. Ailelerin %63 gibi yüksek bir oranı iş yerine 30 dakikadan daha az sürede
işine ulaşabilmektedir. Şehir içi ulaşımda toplu taşıma aracı olarak en çok belediye otobüsü ve
metro kullanılmaktadır. İnsanların büyük çoğunluğu işyerine ulaşmada ya hiç vasıta
kullanmamakta ya da bir veya iki vasıta kullanmaktadır.
Bakü’de yaşayan ailelerin büyük çoğunluğu kısmen memnun olanlarla beraber genel
anlamda konutların genişliğinden, hane halkına yeterliliğinden, çevresinden ve şehir içi
ulaşımından memnun oldukları tesbit edilmiştir.
Ancak aile reislerinin konutlarının malzeme ve işçiliğin kötü olmasından, daha çok
küçük konutlarda tuvaletin ayrı olmayıp banyo ile birlikte olmasından, ısınmasından,
kullanım alanlarının dar olmasından, planından ve mimarisinden şikayetçi oldukları tespit
edilmiştir.
KAYNAKÇA
1. GÖRMEZ, Kemal: “Ailenin Yaşadığı Mekanlar”, Türkiye Aile Yıllığı, 1991, AAK
Yayını, Ankara 1991.
2. GERAY, Cevat: “BM Konut Yılında:Konut Kooperatiflerinin Yönetsel Sorunları”, BM
Türk Derneği Yayınları, Ankara 1988.
3. KAPLAN, Mehmet: Toplu Konutlarda Oturan Ailelerin Konuttan Memnunluk Durumu
(Eryaman örneği), T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı,
Ankara, 1996.
4. Azerbaycan Statistik Göstericileri: Azerbaycan Respublikası Dövlet Statistika Komitesi
1995, Daimi Ahalinin Yaş Grupları Üzre Sayı.
5. Azerbaycan Respublikasında Devlet Mülkiyetinin Özelleştirilmesi Hakkında, 07. 03 1993
tarihli Azerbaycan Respublikasının Kanunu.
6. Texniki İnventerlaşdırma ve Mülkiyyet Hüquqlarının Qeydiyyatı İdaresi, 28.C 301721
sayılı, 23.01.1998 tarihli yazı.
7. GULİYEV, Agşin: Menzillerin Özelleştirilmesi, “Kanun” İçtimai-Siyasi Hukuk Jurnalı,
Elave No:5, Bakı 1995.
8. MİRZEMEMMEDOV, Söhrab: Kompas, “Menzil Kirayesi” Dekabr 1997.
9. Azerbaycan SSR Menzil Kanunu, 1982.
10. Menzil Ehtiyacı Ne Vaht Ödenilecek?, Azerbaycan, 15.03.1995.
11. Ssuda İle “Ev”lenecek, Zaman Azerbaycan, 05.03.1998.
12. İktisadiyyat, “AYNA”, 17 May 1997 Şembe.
13. EREL, S.S.- TELSİZ M.: Ailelerin Konut Değiştirmede Konut Ve Çevre Özelliklerine
İlişkin Tercihleri, Türkiye’de Konut İhtiyacının Karşılanmasında Uygulanan
Yaklaşımların Değerlendirilmesi, İTÜ Mimarlık Mühendislik Fakültesi,
Mimari Planlama Ve Tasarlama Araştırma Merkezi, İstanbul 1983.
14. KAHRAMAN, Yavuz: “Azerbaycan’da Konut Sorunu Geçmişten Gelen Miras Ve
Bugünkü Durum, Qafqaz Üniversitesi 1996-1997 Haftalık Seminerleri, Bakü,
1998.