Türkiyede Saglikli Gelecek Sahibi Olma Adina Ihtiyac Duyulan

Transkript

1
2
Türkiyede Saglikli Gelecek Sahibi Olma Adina Ihtiyac Duyulan Symbiose
Yasamin Anahtari „Veteriner Hekimlik Meslegine“ Dogru Yaklasimla
Mümkündür These-I
Icindekiler:
Giris
2
I.)
Aktuel Diskussion`lar ve Analizler
2
1.)
Kuduz Zoonos Hastaligi ve Tilki :
2
1.1.) Genel Bilgiler
2-3
1.2.) Tilki (Vulpes)
3
1.2.1.) Genel Bilgiler
3-4
1.2.2.) Yasam alanlari:
4
1.2.3.) Yiyecek ve Beslenme:
4
1.2.4.) Üreme ve cogalma:
4
1.2.5.) Tilki insanlar icin bir tehlike kaynagimidir?
4-5
1.2.6.) Tilkide görülen önemli hastaliklar:
5
1.3.) Kuduz:(griech. Lyssa, lat. Rabies, franz. Rage, deut. Tollwut)
5-6
1.3.1.) Kuduzun Tanimi:
6
1.3.2.) Klinik Symptomlar:
6-7
1.3.3.) Prophylaxe (Prevention, Mücadele)
7-8
1.3.4.) Diagnos:
8
1.3.5.) Kuduz hastaliginin Labaratuvar teshisi:
8
1.3.6.) Avrupada ki Kuduz hastaliginin genel durumu:
8-9
1.3.7.) Oral Immunisierung Vulpes (Tilkilerin Oral Asilanmasi, TOA)
9-10
2.)
KKKA Zoonos Hastaligi ve Keneler
10
2.1.) Genel Bilgiler)
10-13
2.2.) Hämorrhagisches Krim-Kongo-Fieber
13
2.2.1.) Genel Bilgiler
13
2.2.2.) Yayilma (Endemie):
13
2.2.3.) Bulasma:
13
2.2.4.) Symptomlar:
13-14
2.2.5.) Diagnos (Tani):
14
2.2.6.) Tedavi (Therapie):
14-15
2.2.7.) Mücadele (Prophylaxi, Prävention)
15
2.2.8.) Kirim Kongo Virusu Biolojik Savas Silahlari Listesinde:
15
2.3.) Arthropodlarin tasiyicisi olduklari hastaliklarin kisa bir özeti
15-17
3.)
Asarkaya Sait Savaş Ormanı Sülün Projesi ve Ulubeye Yaban Hayvanlari Gelistirme
Sahasi Kurma Projesi::
17
17-19
3.2.) SÜLÜN ( Fasan (Phasianus colchicus)
19
3.2.1.) Biyografi:
19
3.2.2.) Yasadiklari cografya:
19
Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe
www.animal-protection-academy-web.eu
3.3.3.) Ihtiyac duyulan Biotopik Özellikler:
19
3.3.4.) Beslenme
19-20
3.3.5.) Üreme
20
3.3.6.) Av ve Avcilik:
20
3.3.7.) Uluslararasi Anlamda Korunma Statüleri:
20
II.
Bazi Temel Kavramlar ve Terimler:
20
1.)
Yaban hayvanlari Bioloji bilimi:
20
2.)
Yaban hayvanlari Ökoloji bilimi:
20
3.)
Avcilik Bilgisi
20:
4.)
Avcilik ekonomisi:
20
5.)
Av – Avlamak:
20.21
6.)
Yaban hayvanlari biolojisinde üzerinde durulmasi gereken sorular:
21
7.)
Yaban hayvanlari biolojisi hangi genel kistaslari icermeli:
21
8.)
Yaban Hayvanlari Biolojisi ve Ökolojisi Interdisipliner Anlamdaki Ortak Calisma
Alanlari Neler Olmalidir?
21
III.
Sonsöz
21:
IV.
Literatur (Kaynaklar)
22
Giris:
Dogal hayatin bir parcasi olarak hayvan ve doganin tabii koruyucusu olan, insan ve insan
disindaki yasamtaslarimizin iliskilerinde hakemlik mertebesinde vasiflandirlmis, istinasiz tüm
canlilarin dostu ve bu temelde acilarini, izdiraplarini dindiren, hastaliklardan koruyan/kurtaran,
onlarin yasam kalitelerinin güvencesi olarak Veteriner Hekimligin icinde bulundugu yasam
kalitesi ve bicimi tüm uygar dünyada Ethik, Soziolojik, Moral, Ekonomik, Politik, Felsefik
velhasil tüm degerlerin gelismislik anlamindaki aynasidir.
Yani bir ülkede Veteriner Hekimlik korunmaya muhtac duruma getirilmis ise? O ülkenin
gelecegi ipotek edilmis demektir.
Bundan dolayidir ki bu tür ülkelerde yasayan Veteriner Hekimler kendi kisiliklerinde her
anlamdaki bilinclenme ve mesleki yeterliligi icsellestirmelidirler. Ancak böyle olursa bahsi edilen
ülke ve mesleki cikarlar uyum anlaminda ipotek altinda olmaktan cikarilip korunmaya alinmis
olur.
Ben bu arastirma makalemi Türkiyede Veteriner Hekimligi devre disi birakan zihniyetin
toplumlarimiz ve diger yasamtaslarimiza cok haksiz yere yasattigi aktuell bazi sorunlara ve
bunlara ait cözüm yollarina isaret etmek amaciyla kaleme aldim
Ve özellikle cok siradanmis gibi görünen fakat gercekte bir cok sorunun (Veteriner Hekimlik
anlaminda) ortaya cikis nedeni olduguna inandigim bazi sözümona proje ve basin daki haberleri
inceleme konusu yapmaya calistim. Böylece Veteriner Hekimlikle ilgili ileri sürdügüm tezlerime
aciklik getirmeye calistim.
Bu calismamda kisaca karmasaya kaosla yanit olunmaya calisilan ülkemizdeki yaban hayati ve
yabani hayvanlar konusundaki yanlis ya da eksik projeler, Kuduz ve KKKA gibi hastaliklarla
tartismaya acilan zoonose hastaliklar ve nedenleri ve de cözüm yollari eksenli tartismalarda
Veteriner Hekimler cephesinden kendi adima katki olma ve mesleki sorumluluklarim anlaminda
asagidaki bazi genel belirleme ve bilgileri meslegim sahsinda ülkemin hizmetine sunmak istedim.
I.) Aktuel Diskussion`lar ve Analizler :
1.) Kuduz Zoonos Hastaligi ve Tilki :
1.1.) Genel Bilgiler :
03/07/08 tarihinde Hamiyet SAHIN imzasiyla „Veteriner Camiasına,Hayvan Haklarına Destek
Platformu” adli Grubun internet sayfasinda “Lütfen cevap bekiliyorum 500 Tilkiye ne oldu tarim
bakanligi deneylerde kullandimi?“basligi ile yayinlanan bir makalede “lutfen hangi yol takip
edilecekse edilsin alternatifler uretilsin 500 tilkiyi oldurmeden hicbir hayvani oldurmeden cozum
bulunsun” ve “bu konuda ehli olanlar kimlerse yazmayi onlara birakalim.”
Seklinde cok dikkat cekici bir tespit yapilmis. Benim buradan anladigim proje sahiplerinin amac,
amac tespiti ve amacla ilgili teknik ve metodlar vb. konularda hic ya da cok yetersiz calisma
yürüttükleri seklindeki bir durum söz konusu. Kaldiki bu makaleyi kaleme alan kisi hayvan
haklari konusunda aktif calisiyor ve eger biz birde siradan vatandasin konuya hakimiyetini
düsünecek olursak meselenin vehameti daha cok görülecektir.
Yine ayni makalede bir gazetinin (http://www.zaman.com.tr/ara.do?author=> 24 Nisan 2008,
Perşembe ) haberine dikkat cekiliyorki bu daha vahim bir durum arz ediyor.” İki bakanlık arasına
'tilki' girdi Tarım Bakanlığı, yaban hayvanlarına yemle birlikte verilen kuduz aşısının tutup
tutmadığını öğrenmek için 500 tilki avlamak istiyor. Çevre Bakanlığı ise tilki neslinin tehlikeye
girebileceğini söylüyor. İki bakanlık şimdi TÜBİTAK'tan gelecek bilimsel görüşü bekliyor. ve
vatandaşlarımızı bilgilendireceğiz" (Reyhan Elbirliler HAKDEM_Hayvanları Koruma Derneği
Başkanı,)
Yani birakilim proje sahipleri ile vatandasin isbirligi temelindeki konsensunu proje sahipleri
arasinda bile pratige gecirilmis böylesi hayati bir projede birakalim konsensus saglanmis
olmasini bilgi alis verisi temelinde bile bir isbirligi olusturulamamis. Simdi cok pahali, her
anlamda riskleri olan, söz konusu bölgenin bioljik yapisini gelecek anlaminda olumlu/olumsuz
etkikileyecek ve en önemlisi bahsi edilen birmlerdeki insan ve diger yasamtaslarimizin hayatini
tehlikeye atabilecek vb. böylesi bir projede ortaya cikabilecek olumlu/olumsuz sorumluluk kime
ait olacak ? cevabi ne olur bilemem ama bunun yüküne yine haksiz bir temelde söyle ya da böyle
veteriner hekimler camiasi cekecek ve gecesini gündüzüne katacak yine yanlis uygulamar dan
kaynakli mesela zoonos hastaliklarla mücadele edecek ve daha sonra birileri ortaya cikip « tilki
kurnazligi » ile sucu ve sorumlulugu cok haksiz bir sekilde Veteriner Hekimlerde arayacak ya da
kamuoyunda bu anlamda yanlis anlasilmalara yol acacak beyanlarda bulunacak
1.2.)Tilki (Vulpes)
1.2.1.)Genel Bilgiler :
Tilkiler yerlesim alanlarindaki Faunamizin (hayvanlar alemi) bir zenginligi olarak kabul
edilmektedir.Artik yasam alanlarimiz onlarla paylasma imkanlarina sahip oldugumuz gibi bu
vesileyle onlari izlemeyi ve davranis bicimlerini anlamaya mecburuz. Seffaf bir yaklasim hayvan
ve insan iliskilerinde yan yana yasama perspektifini gelistirebiliriz.
Tilki (Vulpes vulpes) canidae (köpekgiller) ailesinden 7 cins ve 24 tür olarak tespit edilmis bir
yabani hayvandir. Kürk`ü (post) kizil tenkte olup, karin alti ve kuyruk ucu beyaz ve de kulak
arkalari ve penceleri koyu renklidir.
Yavrulama döneminde ki disi tilkilerde yaz mevsiminde deri killari kaba, lümmelig ve incedir.
Kislari ise kis tüylerini koruyucu tarzdaki cizgili form ve kar tanelerini cagristiran bir görünüse
sahiptirler. Vucut uzunluklari yaklasik 60-95 cm, omuz yükseklikleri 40 cm, kuyruk uzunluklari
30-40 cm dir. Agiz formu sivri olup kulaklari ucgen seklinde kalkiktir. Vucut agirliklari 6-10kg
dir.görme, koku ve duyma duyulari cok geliskindir. Ve ayrica reaksiyon gösterme kabiliyeti cok
gelismis olup ögrenme kabiliyetleri ileri düzeydedir. Bu özelliklerinden dolayi da kurnaz hayvan
olarak tanimlanmaktadir.
1.2.2.) Yasam alanlari:
Dünyada hemen hemen her yerde yasiyabilme kabiliyetine sahip olan Tilki güney yarimküreden
güney afrikaya oradan avustralya ve pasifik okyanusuna kadar cok genis bir cografyada yayilma
göstermislerdir. Bu yaban hayvan türü Biotyp kültür yapisinin devamliligi anlaminda cok tipik
özelilklere sahip olmasi itibariyle ekolojik denge eksenli tartismalarda cok dillendirilen
tecrübeleri bizlere sunmaktadir.
Tilki daha cok ormanlik ve kamuflaj özellikli alanlarda yasar. Yasam alanlarinda yerde kazidigi
ve borusystemli (kanal seklinde) yuvalar yaparlar ve terk edilen yuvalar bir baska tilki tarafindan
devralinir. Tilki daha cok karanlikta aktiv yasam sürer. Ve populationun az oldugu alanlarda
yalniz ve populationun cok oldugu alanlarda grup olarak yasarlar (Bu özelliklik incelenen cografi
alanlarda populationun sayisal büyüklügü konusunda önemli ipuclari verir)
Yiyecek bulma kolayligindan dolayi daha cok yerlesim yerlerine yakin yerlerde görülürler. Bu da
tabiki ögrenme kabiliyetlerinin yüksekliginden kaynaklaniyor, Yani tilki nerelerin daha az
tehlikeli (Avcilik) ve yiyecek anlaminda yeterlilige sahip oldugunu iyi bilir. Son yillarda Kuduz
türü hastaliklarla yapilan basarili mücadele Tilki populasiyonun kontrol edilebilir bir artma
sagladiginida burada eklemek sanirim yerinde olur.
1.2.3.) Yiyecek ve Beslenme:
Gida kaynagi olarak cok büyük bir alternatif sahibidirler. Basta sehir merkezlerindeki fare, olmak
üzere, ormanlarda bitki ölümlerinin baslica sebebi olan sicanlar, bir cok parazit türleri,
solucanlar, kuslar, yabani tavsanlar vb. bir cok cesitlilik gösterir. Hatta sehirlere yakin
cöplüklerdeki bazi gida maddeleri ve bir sekilde olmüs hayvan lesleri de yiyecek listesinde yer
alir.
1.2.4.) Üreme ve cogalma:
Sürekli bir uluma ile baslayan ciftlesme zamani ocak ayinin basi ile subat` ortalarina kadar sürer.
Gebelik süresi 50-52 gün olup ortalam yavru sayisi 3-5 arasidir. Yavrular tüylü olarak dünyaya
gelirler gözleri kapalidir yaklasik 80-150 gr agirliginda olup 12 günden sonra görmeye baslarlar.
Bu dönemde anne tilkideki bazi görünüs degisiklikleri mesela kuyrugun kel olusu normal olarak
karsilanir yani hastalik süphesi uyandirmamalidir. Yavrular 4-6 hafta arasinda artik cevreye
uyum sürecine girip 4 aydan itibaren kendi baslarinin caresine bakarlar. 10-12 aylik iken sexuell
ergenligi girerler. Sonbaharda artik aile üyeleri aileden ayrilmaya baslar sadece disi üyeler de
daha uzun süreli olabilmektedir.
1.2.5.)Tilki insanlar icin bir tehlike kaynagimidir?
Tilki bir cok dünyaca ünlü baskentlerde (berlin, zürih, london, paris vs.) dahi en cok görülen ve
sevilen yaban hayvani olma özelligine sahip oldugunu söylemek mümkün Yani tilki zekiligi
sayesinde dünyanin önemli mekezlerini kendisine mesken secmis demek icin bir cok neden
mevcut. Tilki de bir cok yabani hayvan gibi agresiv degildir ve insanlara saldirmaz. Bu yabani
hayvan türü cok ürkek olusundan dolayi en ufak bir süphe halinde kacmaya meyillidir.Yani
insanlara bulasmaktan cekinen bir hayvan dir demek daha dogru bir tanimlamadir.Fakat ne
yazikki insanlarin yaban hayvan konusundaki yanlis duygusal yaklasimlari bazen bir cok yabani
hayvanda oldugu gibi yari evcil bir karekterde kazandirmiyor degil ya da tercübesiz tilki
yavrulari bazen insana güvenip onlara yaklasabilmektedir. O yüzden yabani hayvanlarin
kontrolsüz yemlenmesi vs. de bir cok zaman bu anlamda hayvanlarin canlarina mal olmaktadir.
Bir tilki ile karsi karsiya gelme durumunda soguk kanli bir sekilde hayvanin kacis yollarini acik
tutmak cok önemlidir.Tilki bir yaban hayvanidir ve öylede kalmalidir.Fakat insanlar tarafindan
evcilestirme ye yönelik girisimler ya da yemlemeler neticesinde tilkiden kaynakli bir tehliden
indirekt söz etmek mümkün olabilir.
Iste bu yüzden bir cok ülkede tilkinin yemlenmesi yasaktir ve mesela almanyada 5000 Euro ya
varan para cezalarina captirilma söz konusudur. (§ 41 Abs. 1 BNatSchG und §§ 34 / 50 LjagdG
Bln)
1.2.6.) Tilkide görülen önemli hastaliklar:
Bunlar arasinda sikca görülen ve zoonose olmalarindan dolayi:
Cestoda, Uyuz ve Kuduz hastaliklaridir.
Cestoda (Plathelmintes, Eucestoda, Bandwürmer, serit solucanlar))
Burada genel anlamda bir kac belirleme ile yetinmek istiyorum.
Tilkilerde görülen cestodlar olarak Echninococcus multilocularis en önemlisidir. Ancak bugün
dünyanin bir cok yerinde tehlikeli olma boyutundan cikmis durumda ki buda özellikle gidalardaki
hijyen, köpek kedi gibi hayvanlarin düzenli parazit mücadelesi önlemlerinin islerlik boyutlari, ölü
yabani hayvanlarla nasil yaklasim gösterilmeli gibi egitim yönelimli önlemler sayesindedir.
Uyuz hastaligi (lat. Scabies)
Buna en kücük Arthropodlardan olan uyuz neden olmaktadir.Direkt ya da indirekt kontaktla
mesela köpek ve insanlara bulasabilmektedir. Fakat günümüzde artik tedavideki basarili sonuclar
itibariyle önemli ve tehlikeli olma konumundan cikmistir.
1.3.) Kuduz:(griech. Lyssa, lat. Rabies, franz. Rage, deut. Tollwut)
1.3.1.) Kuduzun Tanimi:
Kuduz hastaligi bin yillardir taninan ve tek faserli Rhabdo virus ailesinden Lyassa virusunun
(neurotrope virus) bir cok sero ve genotipinin sebep oldugu zoonos bir hastaliktir. Merkezi sinir
sisteminde ortaya cikan hastalik ölümle son bulur. Omurilik ve beyindeki sinir hücrelerinde
olusturdugu hastalik ve zararlar nedeniyle daha cok merkezi sinilerlerdeki hasarin yol actigi
symptomlar la kendini tipik hale getirir. Günümüzde daha cok Asya, Afrika ve dogu avrupa basta
olmak üzere tüm dünyada görülen bir hastaliktir. Ancak özellikle avrupada alinan etkin önlemler
sayesinde yok denecek kadar azaldigini söyleyebiriz.
Kuduz hastaligindaki bazi önemli belrlemele söyle özetlenebilir:
- Zoonos bir hastalik olup insanlar ve sicak kanli tüm hayvanlar icin tehlikelidir.
- Görüldügü ülkeler:
az ya da cok tüm dünyada görülür ve de carnivorlar ve yarasalar terestrik Reservoir olarak
ortak noktayi olusturur.
- Nedenleri:
Rhabdo virus ailesinden Lyssavirus türünün degisik sero ve genotipleridir.
- Kuduzun cesitleri:
_ Urbanus kuduz:
ev hayvanlarindan (özellikle köpeklerden) bulasir ve artik avrupada
görülmemektedir.
- Sylvatik kuduz: Y
yabani hayvanlardan (tasiyici olarak özellikle tilki) bulasir ve avrupada tuzak yemi
olarak hazirlanmis oral asilamalarla (orale Immunisierung Vulpes) önemli oranda
basari saglanmistir.
- Yarasalardan kaynakli kuduz:
Günümüzde önemli oranda risk olarak görülmekte olup yarasalardan
bulasmaktadir.
- Reservoir:
Avrupa`da kizil tilki, yarasa; Asya`da köpekler; Güney Amerika`da ayilar, tilki, yarasa;
Afrikada cakal, köpek;
- Bulasma:
infektiöse Salya (isirma vb yaralar, mukos deri, gözler
- Duyarlilik özelliklerine göre:
cok Asiri duyarli: Tilki, Kojoten, Cakal, Kurt
asiri duyarli: Köpek, Kedi, Hamster, Ayilar, Kemirici hayvanlar vb.
normal duyarli: Inekler, Koyunlar, Keciler, Atlar, insanlar, ?? yarasalar
- Inkubation süresi:
Insanda 3-8 Hafta ve hayvanlarda oldukca cesitlilik gösterir ve mesela 14-60 arasi olarak
yarasalarda en uzun süre olarak tahmin edlimektedir.
1.3.2.) Klinik Symptomlar:
Hayvanlardaki klinik symptomlar:
I Prodromal Devre (ön devre)
spesifik degil davranislarda degisiklikler gözlemlenir ( Ürkeklik, Sinir hali, cabuk Uyarilma) 3.
gün
II Exzitation Devresi ( Akut Neurolojik devre)
Huzursuzluk, Agitation, dogal ürkeklikte azalma
Salivasyon
Agressivitet, isirma istegi
Hydrophobie
Yerinde duramama, sinirlilik, öfke vb. nöbetleri (furor)
1-7 gün (bazen 14 gün)
III Paralys devresi:
Yüz, boyun, gövde, hareket organlarinda felc
Exitus 3-4 gün
Insanlardaki Klinik Symptomlar:
I Prodromal Devre (ön devre)
Spesifik degil
Bas agrilari, hafif ates
Kasinma, yara yerlerinde yanma ve agrilar
Paraesthesie
2-4 gün
II Exzitation Devresi ( Akut Neurolojik devre)
Huzursuzluk, asiri hassas olma hali, agressivitet, isirma istegi
Yutkunma güclügü
Salivation da artma
Hydrophobie (Larynx-Pharynx spasmlari)
Photophobie
Halluzinationlar
3-4 gün
III Paralys devresi:
yüz, boyun, gövde ve hareket organlarinda ilerlemis felc hali
Koma ve solunum felci
Exitus 3-10 gün
1.3.3.) Prophylaxe (Prevention, Mücadele)
Hayvanlarda Prophylaxe
Ev hayvanlarinin koruma asisi
Hayvan dolasiminin kontrolü (Kedi, köpek vb.)
Tilkilerde oral asilama (Oral Immunisierung Vulpes)
Kuduz yönetmeliklerinin pratik uygulama kontrolleri
Ihbari mecburi hastalik olarak
Kuduz hastaliginin asilamalarla korunmasi ayni zamanda basta insan lmak üzere tüm canlilardaki
hastalik riskini azaltir.
Insanlarda Prevention:
Exposition mücadele (mesela yurt ici yurt disi seyahatlerde kuduz la ilgiligili ön bilgilendirmeler
Preexposition prophylaxe – aktiv kuduz koruma asilamalari
PET (postexposition therapie; mesela yaralarin bakimi ve asilama)
Burada amaci asacagi icin fazla ayrintidan kacindim
1.3.4.) Diagnos:
Kuduz un diagnosu hemen hemen tüm dünyada devlete direkt ya da indirekt bagli kurumlar
tafindan yapilir.daha cok zentral sinir sistemi bozukluklari gösteren hayvanlar kuduz süphesi ile
muayene edilir. Ayrica kisilerin hayvanlar tarfindan isirilmasi ve ev hayvanlarinin yaban
hayvanlari tarafindan yaralanmalari hallerinde kuduz muayeneleri ihtiyac olarak görülür. Fakat
elbetteki bazi vakalarda klinik symptomlar kuduz süphesini yersiz kilabilirmektedir.
kuduz süphesi durumlarinda ayrica örnegin Tilkilerde paralel kontroler amaciyla lokal tespitler
icin muayene edilebilmektedir. Tabiki bir cok ülkede kuduz la mücadelede bir takim kontrol ve
takip programlari (Surveillance) rutin olarak yapilmaktadir. Mesela uzunyillar kuduz vakasi
görülmeyen alanlarda düzenli olarak bahsi edilen alanlardaki tilki sayisi ve cografi büyüklüge
göre önceden belrlenmis tilki sayisi kuduz kontrollü amacli muayene edilir. (burada bahsi edilen
tilki sayisi 4 / 100 m² olarak bir cok ülkeede kabul edilmektedir.)
1.3.5.) Kuduz hastaliginin Labaratuvar teshisi:
Kuduz hastaliginin kesin teshisi ölen hayvandan kuralina göre alinmis beyin muayenesiyle
mümkündür. Muayene metodu daha cok bahsi edilen virusun beyinde yerlestigi yere göre secilir.
Burada mayene edilecek numunenin taze olmasi ve zarar görmeden nakli cok önemlidir.
Burada en basarili yöntem Immunofluoreszenz metodudur.Yani kuduz virusunun (Lyassa) daha
önce kuduz hastaligina özel ve fluorezenz isaretlenmis Antikörpere baglanip kendisini ele verme
seklinde en kisa sürede sonuc veren bir yöntemdir. Ve böylece bu labaratuvar muayenesi
sayesinde bir kac saat icinde söz konusu hastalik teshisi konulmaktadir. Ancak eger kisi söz
konusu kuduz süphesi altindaki hayvan tarafindan isirilan kisi yada kisiler mevcutsa bu durumda
teshisi dogrulama amacli muayeneler yapilirki burada en cok basvurulan yöntem beyin
materialinin hücre kültürü yapilir. (Hücre kultur testi). Burada PCR moleküler testinin
(Polymerase zincir reaktion) en modern ve kisa sürede sonuca götüren bir tani methodu
oldugunun genel kabul gördügü söylenebilir. Kuduzhastaligi tani muayenesinde positiv bir sonuc
cikmasi durumunda sözü edilen virusun genanalys ve Typ differenzial kontrolleride yapilir (bu
amacla her ülkede sorumlu merkezi bir birim vardir)
Insan ve hayvanlarda kuduz`un antikörper tespitinde RFFIT (Rapid Fluorescence Focus
Inhibition Test) ve FAVN (Fluorescence Antibody Virus Neutralization) testleri kullanilirki
bunlar kuduza karsi neutralize antikörper tespiti ve yapilan asilamalardaki basariyi tespit amacli
etkin olarak kullanilirlar. Yani böylece yapilan asilamalarla kuduz karsi olusturulan Antikörper
cercevesinde etkin bir Immun sistem gelistirilip bu hastaliga karsi etkin korunma saglanmis olur.
1.3.6.) Avrupada ki Kuduz hastaliginin genel durumu:
Dogu avrupa ülkeleri haric hemen hemen tüm üye ülkelerde sorun olmanin cok altindaki veriler
vardir diyebiliz. Tüm Avrupada 1973-2006 yillari arasinda insanda görülen toplam kuduz vakasi
330 olarak tespit edilmistir. Mesela Almanyada 2007 yilinda bu rakam „1“ olarak tespit edilmistir
ki bu da kuduzun almanyada ortadan kalktigi seklinde tanimlanabilir. Tabiki bu da bilmsel
verileri önemseyen ve uzman kadrolarin bu anlamda yetkin ve etkin kilinmasi ile ortaya
cikmistir. (Veteriner hekimler ve diger saglik bimlerinin interdisipliner calismasi). Mesela
Kuduzla ilgili calisma vb lerini Almanya öznelinde kisaca özetlemek gerkirse:
Hastalik ihbari mecrburi bir hastalik olarak her alanda etkin mücadele yapilmis ve yapilmakta
Kuduz yönetmeligi (Tollwut - Verordnung vom 21. April 2001 (zuletzt geändert am 20.12.2005)
Bulasici hastaliklarla mücadele kanunu (Tierseuchengesetz vom 11. April 2001
Ihbari mecburi hastaliklar yönetmeligi (Verordnung über anzeigepflichtige Seuchen vom 11.
April 2001
Tilkilerin oral asilamalari yönetmeligi (Orale Immunisierung der Füchse (seit 1983)
Her muayene sonucunun düzenli olarak etkin ve yetkin olma anlamidaki tek kuruma bildirim
mecburiyet (Regelmäßige Meldung der Untersuchungsergebnisse an das Friedrich-LoefflerInstitut (FLI) in Wusterhausen zur bundesweiten Erfassung)
Avrupa birliginin ev hayvanlariyla ilgili dolasim cercevesindeki yönetmeligi (EU-einheitliche
Anforderungen im Reiseverkehr mit Heimtieren gem. Verordnung (EG) Nr. 998/2003 vom 03.
Juli 2004)
Hayvan lardaki kuduz süphe ya da vakalarinda sadece bahsi edilen bölgedeki kamu veteriner ve
insanlarla ilgili durumlarda saglik müdürlükleri yetkin dir.
1.3.7.) Oral Immunisierung Vulpes (Tilkilerin Oral Asilanmasi, TOA)
TOA kuduzla mücadele anlaminda hemen hemen tüm avrupada önemsenen ve uygulanan bir
asilama seklidir. Tilkilerin kuduzla mücadele cercevesundeki bu asilama metodu asi maddesinin
applikationu amaciyla hazirlanmis özel tuzak yemleridir Bu asi yemleri 4 kompenenten olusur.
tuzak yemi matrixi ( Baimatrix, Ködermatrix) : asi yeminin iskeletini ve etkinmaddesini
olusturur.
Asi (tuzak) yeminin katki maddeleri: dogal aroma maddesi, parafin, konserve maddesi
Asi maddesi kabi: aluminyum kaplamali plastik bir kap olup isirma ile cok kolay acilabilen bir
kapaga sahiptir
Asi maddesi: Kuduza etkili canli asi maddesi (inaktiv Virus)
Bu tuzak asi yemleri ilkbahar/sonbaharda daha önceden kuduz görülmüs ya da tehlikesi altindaki
ve daha önceden her türlü modusu tespit edilmis bölgelerde tilkilerin yemesi icin günümüzde
daha cok ucaklardan atma seklinde tatbik edilir. Tilki istah acici bir aromaya sahip bu asi
yemlerini aldigi koku sayesinde bulup isrmak suretiyle sivi asi maddesini serbest kalmasini
saglamak suretiyle agiz yada bu bölgedeki mukosal derinin kontaminationuyla kendi kendini
kuduza karsi asilamis olur.
Asilamalarin basari grafiklerini olusturmak ve tespit etmek icin hedef secilen birimlerdeki tilki
populationundan söz konusu kontrol bölgesinin durumu (mesela büyüklügü) ve tilki sayisina göre
numune tilkilerden alinan serumlardaki tetkikler seklindeki RFFIT methodu kullanilir. Mesela
almanyada bu cercevde 1983-2003 yillari arasinda 10000 tilki muyene edildi ve bu metodun
islevselligi acik olarak test edilip basari grafikleri onaylandi.
Özet olarak ilkbahar ve sonbaharda her bir asilama dönemi icin mesela almanyada km² basina 30
tane asi yem atilmaktadir. V hatta yavrulama döneminde (mayis) test bölgelerinde km² basina
yine 20 tane atilmaktadir.
Burada dikkat edilmesi gereken sey basin yayin yoluyla cok iyi bir kamuoyu calismasi bahsi
edilen asi bölgeleri icin korunma ve etkinlilik temelinde yapilmalidir Mesela bu tür asilarla
kontakt kurmus kisilerin yetkili birimlerce asilanmasi gerektigi ya da ev hayvanlarinin (köpek) bu
bölgelerde basi bos dolastirilmamasi gerektigi ve bu tür asi kutulariyla direkt ya da indirekt
kontaktlardan sakinilmasi gerektigi gibi
2.) KKKA Zoonos Hastaligi ve Keneler :
2.1.) Genel Bilgiler)
12.Temmuz.2008 tarihinde Afyonkarahisar'a gelen Çevre ve Orman Bakanımiz Sayin Eroğlu`nun
basın mensuplarının sorularını yanitlarken verdigi talihsiz demec amacini asma anlaminda icimi
acitti.
Elbetteki burada Sayin Bakanimizin bakan olmadan önce ülkemize yaptigi degerli hizmetlerini
(Sayin Bakanimizin bir mühendis olarak cevreye yaptiklari hizmetleri her zaman minnetle
anilacagi gercekligi temelinde) burada gözardi etmeme anlaminda basina verdikleri beyanatti
icerik itibariyla kendisinden bir Veteriner Hekim olarak beklemedigimi ve bu anlamda hayal
kirikligina ugradigimi özellikle belirtmek istiyorum. Ki Sayin Bakanimiz Cevre Bakanligina
atandiginda cok büyük bir ic sevinc yasadigimida burada gizlemek istemiyorum. Cünkü kendisini
daha önceki calismalarindan dolaya cevre dostu olarak tespit edip bunun ayni zamanda veteriner
hekimler in problemleri baglaminda da avantaj olarak betimlemistim.
Ne diyor Sayin bakanimiz
"İlaçlamada değil de biyolojik olarak nasıl bir çalışma yapılabilir onu araştırıyoruz. Kimisi sülün
üretin araziye bırakın diyor, kimisi kuşların önemini belirtiyor, kimisi de keklik gibi kuşlardan
faydalanın diyor. Ama bu konuda görüşler muhtelif »
Sayin bakanimizin bahsini ettigi ve muhtelif diye adlandirdigi belirlemelerin hepsi kene ile
mücadelede etkin olan önlemlerden sadece bir kacidir. (Biolojik-Ekolojik) Yani meslektaslarimin
bu yönlü tespitleri bahsi edilen dis dünyada yillardir « ekolojik denge » cercevesinde pratik
uygulamalarda önemli yer almaktadir. Ve üstelik « KKKA » türü zoonoslar ortaya cikip insan ve
diger yasamtaslarimiza zarar vemeden bu önlemler aliniyor. Kaldi ki bahsi edilen bu tür projeler
direkt suclanan öneri sahiplerinin meslektaslarinin inisiyatifinde basariyla uygulamali ve en
önemlisi vatandasindan bu anlamda hicbir sey saklanmadan bilimin gerektirdigi seffaflikta yerine
getirilmektedir.
« Bu konuda üç bakanlık olarak çalışma yapıyoruz ve Kene sadece Türkiye değil, dünyanın her
yerinde olduğunu » hatırlatan Bakan Eroğlu, « Almanya'da bu canlıyı çıkarmak için özel
aparatlar yapılıp eczanelerde satıldığını » söylemis.
Evet dünyanin her yerinde zoonos hastalik nedeni olmasalarda keneye rastlanmaktadir. Bu bahsi
edilen dis dünyada keneler, kurumsallasmis ve mesleki anlamda etkin ve yetkin olan veteriner
hekimlerin yaptiklari bilimsel calisma ve projelerle sorun olmanin cok ötesindeler..
Bizim disimizdaki bu dis dünyadaki meslekltaslarimiz sayin bakanimizin suclamaya calistigi
meslektaslarinin hangi zor sartlar altinda neler yapmaya calistiklarini iyi izliyorlar ve bazen
aciyarak bazende fedakarlik anlaminda özenerek bakiyorlar.
Yine cok ilginc bir sekilde gönderme yapilan almanyadaki« Kene cikarma aparati » denilen
seyin yüzyillardir ülkemizde bir cok hayvancilikla ugrasan vatandaslarinizin kullandigi ve halk
arasinda « bas cevirme aleti » olarak bilinen kene cikarma aleti oldugunu sanirim sayin
bakanimiz ya bilmiyor ya da bu konuda kendileri yanlis bilgilendirilmis. Bu bahsi edilen ve
alman menseli oldugu idda edilen apparat !! bizim türkiyedekinin para ile satilanidir. Simdi ben
ayni aletin ülkemizde nasil yapildigini ve nasil kullanildigini kisaca söyle aciklamak istiyorum :
Ihtiyac duyulan malzeme : 4 - 8 cm uzunlugunda, 0,5 - 1 cm eninde, 0,5 -2 mm kalinliginda bir
cam ya da sert plastik parcasi, 0,5 -2 mm kalindaki bir dikis ignesi, mum vb bir ates kaynagi
olacak herhangi bir nesne, sade ve ince bir zimpara
Yapilis sekli : ihtiyac duyulan cam yada sert plastik parcasi tedarik edildikten sonra, evde
bulunan dikis ignesi mesela mum isigina tutmak suretiyle kizistirilir ve daha sonra eldeki sert
plastik parcasinin tam ortsina gelecek sekilde herhangi bir ucundan yine uzunluguna 1/3 üne
kadar bir kertik olusturulur. Daha sonra ince bir zipara ile zimparalanir ve böylece bas ceverme
ya da modern ismiyle kene cikarma aletimiz kullanima hazir hale gelmis olur.
Kullanma teknigi deriye yapismis olan kene eger bas kismi derinin epitehel dokularini gecerek
sekilde konumlanmamissa (bu durumda derhal en yakin Veteriner hekim ya da saglik ocagina
müracaat edilmelidir) kenenin bas ile gövde arasindaki kisma denk gelecek sekilde kene cikarma
aletinin kertik kismi yerlestirilir ve dairesel dikkatli döndürme hareketleriyle basi gövdeden
koparmadan kene tüm olarak söz konusu canlinin vucudundan uzaklastirilir(Bas döndürme aleti
ismide bu kullanilis tekniginden gelmektedir) Bunu yaparken tabiki azami hijyene (mesela
eldiven kullanmak) dikkat edilmelidir.
Yine bir takım korunma ilaçlarının olduğunu dile getirerek, yaptığımız çalışmalar hakkında
detaylı bilgi vereceklerini » söylüyor bakan Eroglu
Ülkemizdeki her veteriner hekim müracaat edildigi taktirde dünyada mevcut olan her tür yada
markadaki ilaclar hakkinda bilgilendirmeler yapacak bilgi ve teknige sahiptir. Kaldi ki bundan 15
sene önce ben ülkemde meslegimi icra ederken bu anlamda edindigim pratik ve teorik bilgilerim
isiginda bahsi edilen dis dünyada bu anlamdaki calisma sahasinda hicbir farkli üstün bilgiye
ihtiyac duymadim.
« Kene konusunun vatandaşlar arasında kargaşaya da neden olduğunu »söylemis sayin
bakanimiz.
Sayin bakanin sözünü ettigi karmasanin nedeni kanimca konusunun uzmani olmayan cevrelerin
yaptiklari yerli yersiz aciklamalardir. Halbuki bahsi edilen dis dünyada böyle bir durumda icinde
uzmanlarin yer aldigi (mesela bu anlamda veteriner hekimler, Biologlar, zoologlar, beseri
hekimlik temsilcileri) kriz komisyonlari olusturulur ve bilgilendirmeler bu tür komisyonlar
tarafindan yapilir. Mesela burada sayin bakanimizin yaptigi aciklamanin da karmasa yaratma
anlaminda bir sonuc olusturacagini söylersem sanirim abarti olmaz
« Televizyon ve gazetelerde çıkan bazı ilgililerin bilgi eksikliğinden » yakındı
Burada bahsi edilen ilgililerin kimler tarafindan yetkilendirildikleri ve hangi sorumluluk
anlayisiyla böyle bir sey yaptiklari seklindeki bir aciklama istemi halktan gelmelidir ve
bakanligin görevi ise sorulara cevap olma anlaminda bilimsel projeler gelistirilmesinin yollarini
ve imkanlarini sunmak ve böylece bu tür meselelerde cözüme katki olmaktir.
« Keneye karşı alınacak önlemlerin birincisinin vücuda yapıştığı zaman tekniğine uygun olarak,
ezmeden alınması olduğunu » söylemis Sayin Bakanimiz
Sayin bakanimizin yaptigi bu aciklama bana göre yetersiz, eksik, talihsiz ve en kötüsü bilimsel
anlamda kafa karistiran yani bu anlamda karmasaya neden olacak bir aciklamadir. Ve tam bu
noktada mesleki kurum ve örgütlerimiz sesizliklerini bozmaliydilar.Cünkü keneyi ezmeden
cikarma diye bir veteriner kavrami yoktur burada dogrusu kenenin kafasini koparmadan tüm
olarak cikarma kavrami vardir. Kaldi ki sayin bakanin bu methodik aciklamasi eger kenenin
kafasi dokuyu gecmisse hastalik nedeni olur ki ; sagligin riski anlaminda eksik bir
bilgilendirmedir.
"Mesirelik alanlara gidipte kene ısırmasına maruz kalanların endişe etmemeleri, önce kendileri
çıkartabiliyorlarsa kendilerinin çıkarmalarını, çıkarmıyorlarsa bir sağlık kuruşuna gidip
çıkarttırmaları gerekir. Böyle bir vaka karşısında çabuk davranmaları çok önemli" dedi.
Dünyanin hicbir gelismis ülkesinde keneyi kendiniz cikarin diye bir resmi aciklma yapilamaz.
Mesela örnek olarak verilen Almanyada « Köpeginizde kene tespit ederseniz derhal Veteriner
hekiminize müracaat edini » diye yazili belirlemeler ayni zamanda bu konuyla ilgili
yönetmeliklerde yer alr.
Güzelim anadoludaki güzelim insanlarimiz KKKA karsisindaki panik hallerini 3000 km uzaktan
yüregimde hissedebilmekteyim.Kaldiki bu stress ve panik hali en az bes senedir (2003 ten beri,
resmi rakamlara göre o dönemde 60 kisi yasamini kaybetmisti) devam etmekte.
Bu gün geldigimiz noktada insanlarimizdaki panik ve korku hali daha büyümüs durumda ve
kayiplar artmaya devam ediyor.
Ve bu süre icerisinde bir cok seyler söylendi, iddia edildi fakat elle tutulan gözle görülebilen
ciddi anlamda bir calismanin söz konusu oldugunu söylemek ne yazikki mümkün degil
Saglik Bakanimiz Pestizidlerin kullanildigini kenelerin artik tehlike olma anlaminda azaldigini
ifade eden beyanatlari ya da bazi politik cevrelerin bunun dis düsman isi oldugunu (özellikle
islami cevreler bu anlamda israil parmagina isaret etmekteler) söylemeleri vb beyanatlarin cözüm
anlaminda pratik adimlarin cok uzaginda oldugunu söyleyebiliriz.
Cünkü tartismalar karsilikli politik kavgalar karsilikli suclamalar asamasina gelmis ki bu devleti
yönetenlerin bu anlamda ellerinde ciddi bir projeleri olmadigi yorumlarina yol acmaktadir.
2.2.) Hämorrhagisches Krim-Kongo-Fieber
2.2.1.) Genel Bilgiler:
Pathojen: Hämorrhagisches Krim-Kongo-Fieber-Virus (CCHFV)
CCHFV hastaliginda rol oynayan virus Bunyavirus ailesinden Nairovirustur.(Hanta ve
Phleboviruslarda ayni ailedendir.). Bu Virus spherik bir formda olup ortalama100 nm
büyüklügündedir. ^Genomlar negativ ipliksi RNA lar olup üc segmentten olusur. (S, M, L) ve
burada uc yapili (segment) proteinler ait informationlar kodlanir. Bir yanda Nucleocapsidprotein
(N) iceride RNA segmentleri ile assoziiere iken öbür yandan iki Glycoprotein (Gn, Gc)
Virusmembraninda depolanmistir. Ayrica Virus Viruseplikationunda ihtiyac duyulan bir
Plypeptit enzimine sahiptir. Viruslar Exozytose yoluyla serbest kalirlar.
Bu hastalik ilk defe 1944/45 yillarinda kirimdaki 200 Sovyet askerinde kanamali atesli bir
hastalik olarak görüldü ve 1956 yilinda Kongo da tespit edilen bir Virus ile ayni oldugu tespit
edildi.
2.2.2.) Yayilma (Endemie):
CCHFV Afrika, Güney-dogu Avrupa, Asya (özellikle Orta Asya) da Insanlar ve bircok evcil
Hayvan ve de Yaban Hayvaninda hastaliga neden olmaktadir. Burada Hyalomma kenesi
yayilmada birincil etkin faktördür. Bu kane türü Virus u yumurta yoluyla kendisinden sonrakilere
aktarir. Yani bu keneler yasamlarinin her gelisim safhasinda infektion tasiyicisi olup ergginlik
dönemlerinde hastaligi büyük memeliler (koyun, inek, at, keci, köpek) ve bir cok Yabani hayvana
bulastirirlar. Özellikle kuslar vasitasiyla hastalik cok büyük bie alana yayilma göstermektedir.
Ancak burada üzerinde durulmasi gereken husus deve kuslarinin bu hastaliga
yakalanmamalari.hsusu olmalidir.
2.2.3.) Bulasma:
Insanlara bulasma; kenelerin isrmasi ve de hastalikli kan ve organlarla olan direkt temas,sonucu
olusur.
Hastalik Endeminin söz konusu oldugu alanlardaki hayvancilik sektörü calisanlari ve Kesimhane
personellerinde görülmektedir. Deve kuslarinda yapilan muayenelerde Virusun hasta hayvanlarin
kaninda yaklasik bir hafta süreyle görüldügü tespit edilmistir.
Hastaliga yakalanmis insanlarda hastalik kaynagi olarak büyük bir önem tasimaktadir.
Hastalik hastalikli kann idrar ve kot la olan direkt temalarlada bulasir.
Hastaligin infeksiyöz Aerosol yoluyla aerogen bulasma karekterli olduguda dillendirlmektedir.
Pakistandaki bir hastanin babasina ve cevresindeki 12 bakim personeline hastaligi bulastirdigi
göz önüne alinacak olursa bu hastaligin vehametinin derecesi ortaya cikar.
2.2.4.) Symptomlar:
CCHF hastaliginda Inkubation süresi hastaligin bulsma yollari ve infektionun dozuna baglidir.
Mesela Keneler üzerinden bulasma durumunda Inkubation süresi cok kisa olabilmektedir (1-3
gün). Hasta dokularla olan temaslarla bulasmada ise Inkubation süresi 5-6 gün (en cok 13 gün
olarak tespit edilmistir)
Symptomlar cok ani olarak ortaya cikar. Yüksek ates (39-41°C), üsüme, kas agrilari, enseagrilari,
uyusukluluk, tutukluluk, nöbetler halinde ortaya cikan sirt agrilari, kafa ve göz agrilari ve de
Photophobi. Kismen bulantilar, kusma, bogaz agrilari, ishal ve karin agrilarida görülür. Karin
agrilari daha cok karnin sag üst Quadranta lokalize olur ve karaciger büyümesi de bu anlamda
görülür. Ayrica ses tellerinde düzensizlikler, ve lLenf bezlerinde büyüme gözlenir. 5-12 günleri
arasi ates yüksek seviyede seyreder. Yani bu anlamda biphasik bir seyir gözlemlenir.
Hämorrhajik form sadece bazi vakalarda gözlemlenir. Petechial kanamalar 3. günden itibaren
damak, sirt, vucudun üst kesimleri ve ayaklarda görülür.
Hafif seyreden hallerde burun ve disetlerinde ve de agir seyreden vakalarda vucudun bütün dogal
deliklerinden kann geleir.(Mesela; kanli diski, kanli urin, kanli kusma)
Letalitet 10-50% olarak verilmektedir. Öldürücü formlarda ölüm 7-9 günden sonra gözlenir ve
nedeni daha cok beyin kanamalari, agir anemi, akciger ödemleri, kalp yetmezligi ve
kardiovaskuler Schock tur.
2.2.5.) Diagnos (Tani):
Bu hastalikta erken dianos hem tedavideki basari anlaminda hemde hastaligin yayilmasini önlem
anlaminda essentiell`dir.
Klinik symptomlar ve hastalik ve hastalik süphesinin oldugu yerden gelme ilk önemsenmesi
gereken bulgulardir. Süpheli bir vakalarda diagnostik müdahaleler özel biogüvenlikli derece 4
siralamasindaki Labaratuvarlarda yapilir.
Burada kesin diagnos icin molekülerbiolojik tani RT-PCRyöntemiyle (Virus-RNA dedektionu
amacli mollekülerbiolojik Method) konulur. Yani burada Virus isolationu amacli hücrekültürüne
ihtiyac duyulmaz ve cok hizli sonuc alinir.
Kaldiki hücrekültürlerinde virus isolationu sadce hastaligin ilk 5 günü icerisinde mümkündür. Ve
sonuc alma anlaminda en az 4-7 gün gereklidir ve bu anlamda ayni zamanda hassas bilgilere
ulsmada da aksamalar söz konusu olabilmektedir.
Antikörper tespiti ise daha cok hastaligin 6.gününden itibaren yapilabilmektedir Fakat
Hastaligin akut devresinde önemli rol oynamamaktadir. Epidemiolojik anlamda Antikörper
Tespiti cok büyük bir önem tasimaktadir.
2.2.6.) Tedavi (Therapie):
Ne yazikki simdiye kadar virusa karsi gelistirilmis özel bir tedavi sekli halen gelistirilmis degil
ancak daha cok symptomatik tedavi yapilabilmektedir. Yani vucuttaki sivi dengesine yönelik
tedavi daha cok ön planda ele alinmaktadir.
Simdiye kadarki bazi tedavilerde Ribavirin kullanilmis ve diger bazi kanamali atesli hastaliklarda
(Lassa Fieber, Rift-Valley-Fieber, hemorrhagik Fieber, vb.) oldugu gibi kismi bazi etkiler
gözlemlenmis olmakla birlikte bu konudaki bilimsel calismalar halen devam ettilmektedir. Ne
yazikki Immunglobulin ve Hyperimmun serum un tedevideki etkileri simdiye kadar ki
kullanimlarda gözle görülebilen bir etki olusturmadi.
2.2.7.) Mücadele (Prophylaxi, Prävention):
Simdiye kadarki asi calismalarindan ne yazikki sevindirici bir sonuc alinmis degil. Kenelerle
mücadelede ne yazikki cok umut verici calismalar ortaya cikmis degil. Burada simdilik en etkin
mücadele olarak yine endemik bölgelerdeki klasik korunma yöntemleri önerilmektedir. Yani
„Barrier nursing“ ve dogal ortamlardaki dikkatli ve özenli hareketler anlamindaki egitim
calismalari simdilik en etkin yöntenler olarak önerilmektedir.
Son yillarda özellikle avrupada bu ve buna benzer kene problemleri ile ilgili ciddi proje ve
calismalar yürütülmektedir. Bud a daha cok bahsi edilen kene türlerine karsi dogal
Antagonistlerin olusturulmasi temelinde yürütülmektedir.(Mesela: Mantarlar, Nematodlar ve
Esek arilari, Ixodes ricinusa karsi kullanim calismalarinda önemli mesafeler katedilmis
durumda)
2.2.8.) Kirim Kongo Virusu Biolojik Savas Silahlari Listesinde:
Yüksek düzeydeki Pathojenititesi nedeniyle böyle bir listede yer almaktadir. Yani bu hastalikta::
Letalitet cok yüsek
Insandan insana bulasma söz konusu
Üstelik aeroso bulasma olasiligi söz konusu olmasi bu anlamdaki dikkatleri üzerine cekmektedir.
Ancak konakci disindaki serbest arzide yasama sanslari oldukca düsük olusu ve hücre
kültürlerindeki isolation lari bu anlamda sayisal azlik nedeniyle nefes almamiz anlaminda bir
teselli olmaktadir. Fakat bu durum bu virusun terörist amacli eylemlerde kullanilamayacagi
düsüncesini ne yazikki olusturamamaktadir.
2.3.) Arthropodlarin tasiyicisi olduklari hastaliklarin kisa bir özeti
Arthropodlar hastalik tasiciyilik temelinde bütün dünyada önemli bir sorun olarak kabul
edilmektedir. Bunlarin pathojen spektrumu Viruslardan bakterilere, ve hatta Protozon lara kadar
uzanmaktadir. Bunlarin bir kismi tipta Rarität konumda iken bir kismi ekonomik ve sahlik
acisindan önemli zararlara yol acmaktadir.
Asagidaki tabeleda genel anlamada bilgi sahibi olmak icin cok kisa bir bakis sergilenmistir.
Pathojen
Vektor (tasiyici) Humanpathogenität
FSME-Virus
Ixodes-kenesi
aciklama
Grippal Inf. Lardan agir Pares Aktif Asisi
(Flavivirus)
(4%)
lere kadar
mevcut, nedensel
tedavisi mevcut
degil
Krim-KongoVirus
(Nairovirus)
HyalommaKenesi (Balkan,
Kaukasus)
Agir seyreden bir
hastalik(haemorrhagisches
Fieber),
henüz ciddi
anlamda Asisi
mevcut degil
Eyach-Virus
(Coltivirus)
Ixodes-Kenesi
Bu hastalik insanlarda daha
(daha cok lokal ) tespit edilmedi
Ixodes isole
Tettnangaœ-Virus
edilmis olmakla
= Mäusebirlikte kesin
Hepatitis-Virus
vektor belli degil,
Amerikanischer
Verwandter
verursacht
Colorado-ZeckenFieber
Hastalik Cek cumhuriyetinde
tespit edilmis ve büyük
olasilikla Laborkontamination
(Fareler!)
Tahyna-Virus
Cek Cumhuriyetinde
Culex- ve Aedeskismen grippal, kismense
Sivrisinekler
Menigoencephalitis
Bati-Nil-Virus
Culexsivrisinekleri
Meningitis/Encephalitis,
Letalität düsük degil yaygin
Epidemien Romanya ve
Camargue
Toskana-Virus
Phlebotomen
Atesli bir hastalik ve kismen
Meningoencephalitis
Tüm Akdenizde
RhipicephalusRickettsia conori
Kenesi
Akdeniz atesli hastaligi
(=eskidünya atesli kene
hastaligi)
2%Letalität, 5%
renale belirtiler
Rickettsia
helvetica
Ixodes-Kenesi
Yaz grippal hastaligi
Rickettsia slovaca
DermacentorKenesi
Cok nadir ve etkisiz
DermacentorKeneler,
Coxiella burnetii
genellikle
inhalativ
Gripal nfektion , Meningitis,
chronik Hepatitis
veEndocarditis
Anaplasma
phagozytophila
Ixodes-Kenesi
Humane granulozytär
Ehrlichiose
Ehrlichia
chaffeensis
Amblyommakenesi
Bartonella
Karaca geyik
schoenbuchensis bitleri
Cek Cumhuriyeti,
Fransa
Tedaviye gerek
yok
Borrelia ssp.
Ixodes-Kenesi
Erythema migrans dan agir
chronik Hastalik tablosu
Antibiotik
Therapie
Babesia spp.
Ixodes,
Dermacentor,
Boophilus,
Rhipicephaluskeneler
Sadece Splenektomi agir
Hastalik tablosu
Akdeniz de cokca
rastalanir
(Köpeklerde)
3.) Asarkaya Sait Savaş Ormanı Sülün Projesi ve Ulubeye Yaban Hayvanlari Gelistirme
Sahasi Kurma Projesi::
Asarkaya, Sülünkaya oluyor
Asarkaya’ya 2500 adet sülün salındı. Sülünler için ideal bir yaşam alanı olan Asarkaya’nın kısa
süre içinde hızla çoğalarak sayısı onbinleri geçecek sülünle Sülünkaya olacağı ifade edildi.
Ünye’ye 6 km mesafedeki 12 bin dönümlük oksijen deposu Asarkaya Sait Savaş Ormanı bu
günlerde yeni misafirlerine kavuştu. Ormana, burada yaşaması ve çoğalması için 2500 adet sülün
bırakıldı. Gazetemize bir açıklama yapan Ordu Doğa Koruma Milli Parklar Şube Müdürlüğü
Peyzaj Mimarı _________, Ünye Avcılar ve Atıcılar Dernek Başkanı ________ ve yönetiminin
yoğun gayretleri üzerine kurumumuzun yaptığı inceleme ve araştırmalar neticesinde buraya sülün
salınmasının kararlaştırıldığını, belirtti. ______ açıklamasında, sülün projesinin Çevre ve Orman
Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’ne bağlı Av Yaban Hayatı Daire
Başkanlığı ve Ordu Valiliği Çevre ve Orman Müdürlüğü Milli Parklar Şube Müdürlüğü’nce
planlanan ve Ordu il Özel İdare’since finanse edilen çok önemli bir proje olduğunu kaydetti.
________ şöyle devam etti: ” Sülün’ün anavatanı Karadeniz eksenindeki iç ve Orta Karadeniz
bölgeleridir. Bu proje bu nedenle uygulanmıştır. Projenin amacına ulaşabilmesi için herkes,
özellikle Ünye Avcılar ve Atıcılar Derneği, Muhtarlar ve ihtiyar heyeti üyeleri, yerel çevre
örgütleri ve vatandaşlar gereken titizliği ve hassaslığı gösterirlerse proje daha çabuk amacına
ulaşacak, sülün bu bölgede çok rahatlıkla yayılış gösterecektir”
Ünye Avcılar ve Atıcılar Dernek Başkanı _______ ise yaptığı açıklamada avcıları uyararak, ”Bu
çalışmalar nedeniyle başta Asarkaya Sait Savaş Ormanı olmak üzere, aynı yörede bulunan bütün
ormanlarda bu günden itibaren avlanmak şöyle dursun, tüfekle dolaşmak dahi yasaklanmıştır”
dedi „(Yazan: Osman BAY, [email protected] - -03.10.2007)
Ulubeye Yaban Hayvanlari Gelistirme Sahasi Kuruluyor:
Ordu nun Ulubey Ilçesi Suayip Tepesi Yaban Hayati Gelistirme sahasi olarak tanzim edilerek av
ve doga sevenlerin hizmetine açilacak.Burada yetisen hayvanlar özel avlanmaya dönüstürelerek
av turizmine güzellik katacak.Ordu Valisi ________ Vali Yardimcisi ve Ulubey Kaymakam
__________ Çevre Orman Müdürlügü Orman Doga Koruma Milli Parklar Mühendisi
__________den Suayip tepesi alanina yapilabilecek çalismalarla ilgili bilgi aldilar.Her tarafi telle
çevrilecek olan alana Geyik,karaca Yaban Domuzu, birakilarak özel av alani olacak.Bölgenin en
güzel tepelerinden olan Suayip tepesinde hem yaban hayvanlari barinacak hemde hazineciler
tarafindan devamli talan olmaktan kurtarilarak yapilan av ilçeye ve yöre halkina döviz
getirecek.(14.06.2008, Karadeniz Bayrak Gazetesi, Ahmet Bayrak, Ordu-Ulubey)
Ordu'da doğaya 2 bin 500 sülün salındı
Ordu'nun Ünye ilçesinde doğaya 2 bin 500 adet sülün salındı.
Doğal yaşam alanında nesli gittikçe azalmasından dolayı Karadeniz'de sülün sayısını artırmak
amacıyla başlatılan çalışmalar sürüyor.
Samsun'da Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’ne bağlı
Sülün Üretme İstasyonu’nda yetiştirilen 2-3 aylık 9 bin adet sülün illere dağıtılarak doğaya
bırakıldı.
Ordu'ya gönderilen 2 bin 500 adet sülün, Ünye ilçesi Asarkaya mevkisindeki doğal alana salındı.
Yetkililer, doğaya sülün salınım projesinin devam ettiğini belirterek, önümüzdeki yıllarda ilin
farklı yörelerinde aynı çalışmanın yapılacağını kaydetti.(METİN AKYÜREK, Ihlas haber ajansi:
ORDU,17.06.2008)
Bir meslaktasimizin konuya iliskin basinda yer almis yorumu:
Sülün 3Sülünlerin bir batında ortalama oniki (12) adet yumurta yaptığı ve yumurtaların % 85 inden
civciv çıktığı, civcivlerin % 50 sinin çevre direnci nedeniyle öldüğü ve % 50 sinin hayatta
kaldığı, 4- Ergin bireylerin ( 1 yaş ve üstü) her yıl % 50’sinin çevre direnci nedeniyle yok
olduğu ve geri kalan % 50’sinin hayatta kaldığı, dolayısıyla bir yıl sonraki populasyonun
bu fertler tarafından 5- Hasat İçin Gerekli Minimum Populasyon Yoğunluğunun 100 hektarda 10
adet birey ( 5 çift ) olarak alınacağı, Yukarıda alıntı yaptığım sülünler için biyolojik ve ekolojik
özelliklerinin bilimsel belirlenilmişliği.100 dekar alanda 10 adet sülün ürediği zaman hasat yani
avlanmaya açılması işlevi başlayacak veya sülünler populasyon yoğğunluğuna bağlı kayıplar söz
konusu olacaktır.Asar kaya kayalık ormanlarına ort.5 da. alana 1 sülün salınmış olması avlağın
daha ilk sene ava açılması gerekliliği gibi bir sonuç çıkarmaktadır.Kaldı ki sülünler sulak alanlar
ve ekili arazilerin cevresindeki çalılık ve ormanlık arazileri korunma ve üreme amaçlı
kullanır.Asar kaya çevresinde 2500 sülünü artıkları ve yabancı ot tohumlarıyla besleyecek ekili
ve sulak alan olmadığından 1 ay sonrasında 2500 sülünden şanslı olan 250 tanesinin sesi
duyulabilir.O seste kurtarın bizi çığlıklarıdır tercüme edebilene... (Yazan: Beytullah BERÇİN
Veteriner Hekim,11.06.2008)
Yabani hayvan ve yabani hayata duyarli bir meslektasimizin degisik vesilelerle isaret etmesi
üzerine dikatimi ceken „Asarkaya Sait Savaş Ormanı Sülün Projesi“ ve „Ulubeye Yaban
Hayvanlari Gelistirme Sahasi Kurma projesi“ adli iki projeye kendimce basarida katki olma
anlamindaki veri toplama amacli kismi arastirmalarimda konuyla ilgili ilginc bir durumla
karsilastim Yani birkac yerel gazetenin birkac satirlik haberleri haricinde bir meslektasimizin
tepki amacli bir kac yorum yazisi disinda proje olma bazinda herhangi bir verinin olmadigi
sonucuna vardim.
Yani Ordunun Ünye ilcesine 6 km mesafedeki Asarkaya Sait Savas Ormanina 2500 Sülünün
araziye birakilmasi na dayanak olarak verilen veri/veriler bu kanatli hayvan türümüzün karadeniz
menseili olusu!!! nedenlendirmesi günümüz biolojik, zoolojik, ekolojik, soziolojik vb. hicbir
tespitlere bahsi edilen kus türümüz anlaminda bile olsa bilimsel temelde kesinkez kabul görmez
ve de görmemelidir.
Asagida kisa ve genel bilgilerini vermeye calistigim Sülün`ün biolojik ve ekolojik karekteri ile
bahsi edilen cografyaya uygunlugu ya da bahsi edilen cografyada uygunluk calismalari
yapilmadan böylesi bir calismanin bastan basarisiz olacagi kendiliginden ortaya cikacaktir. (bahsi
edilen bölgenin cografik yapisi bu calismamda uzmanlik alanim olmadigi icin yer vermedim)
Yabani hayvanlari gelistirme sahasi kurma projesi ise eski caglarda özellikle avrupada bazi
lejyonerlerin kendi egolarini (burada zevkine avlama anlaminda) tatmini amacli kurdurduklari
fasanerilerin ismi degistirilmis versiyonu. Yani Ordunun Ulubey ilcesi Suayip Tepesi tel
örgülerle cevrilecek ve buraya bazi hayvan cesitlerimiz (Geyik, Karaca, Yaban domuzu)
birakilacak ve bazi modern lejyonerlerin (burada parali turistler öncelikli) egolarini tatmin amacli
bir sonuc alinacak.
En kötüsü ve de üzücü olani böylesi hayati bir projede birakalim amac ve hedefin ilgincligini
bahsi edilen hayvanlarin;--Karaca (Rehwild, Capreolus capreolus),Yaban Domuzu (Sus scrofa,
(Schwarzwild), ve Geyik (Rothirsch, Cervus elaphus) --, cografik anlamda ki Menseileri,
Biotopik kistaslari (ihtiyaclar anlaminda), Morfolojik bilgileri, Davranislari (özell. Biolojik ve
ekolojik), Duyu ve Duyu alma kabiliyetleri, Üreme bicimleri, Ekolojik ve Biolojik verileri,
Beslenme vb. gibi-- ait veri ve bilgileri iceren bir projeye statistiki anlamda da olsa bölgeye
uygunlugu temelindeki kapsami anlaminda rastlamadim ya da ulasamadim (sanirim böyle bir
calisma hic yapilmamis, böyle verilere bilimsel deger bicilmesi icin her seyden önce
kamuoyunun onayindan bir sekilde gecmesi gerekir.)
3.2.) SÜLÜN ( Fasan (Phasianus colchicus)
3.2.1.) Biyografi:
Phasianidae giller ailesinden galliformes cinsinden Aves sinifindan Phasianus colchicus ismiyle
taninan bir kanatli hayvanimizdir. Boylari erkeklerde 75-89 cm ve disilerde 53-62 cm arasinda
degisir. Erkek sülünler lerde monogam olmamalari yaban yasamda dikkat edilmesi gereken cok
önemli bir biolojik özellikliktir. Cünkü dogal yasamda erkek basina 5-6 disi olma hali cok
önemlidir. Iste bu da sülünün avlanma serbestisi yönetmeliklerde bu anlamda yer almaktadir.
Ancak burada kendiliginden anlasilacagi üzere sadece ve sadece erkek sülünler avlama
statüsünde görülür ve görülmelidir.
3.2.2.) Yasadiklari cografya:
_ dogal yasam yerleri karadeniz ve oradan asya ve hatta japonya kadar olan genis bir cografyadir.
_ Romalilar döneminde avrupaya da getirilen sülünler uygulanan bir cok biolojik ve ekolojik
projelerle hemen hemen avrupanin bir cok ülkesinde yasamaktadirlar.
3.3.3.) Ihtiyac duyulan Biotopik Özellikler:
_ Calilik ve su akintilarinin oldugu arazi koridorlari
_ Denizden yüksekligi (Normallnull, NN) 200 nin altinda olan araziler ve kiyisinda sazlik vb
alanlar olan nehirler, akarsular, ideal yasam alanlaridir
_stabil populationlarin saglanmasi calismalari vb.(Av ve Avcilik yönetmelikleri)
_ Kis mevsimindeki yüksek soguklara karsi cok hasastirlar. Yani cok Kar ve Don olaylarinin
görüldügü cografyalarda yasama sanslari yok denecek kadar azdir
3.3.4.) Beslenme:
_ Genel anlamda bitkisel
_ tahillar, yabani sifali baharat tohumlari
_ Cilek, üzüm, meyveler, sifali otlar, taze otlar
_ Böcek, örümcek, kurtcuklar, solucanlar (civcivler icin cok önemli)
3.3.5.) Üreme
_ Polygam
_ territorial, kulucka döneminde erkek sülün dis savunmadan sorumludur
_ tipik ciftlesme isareti olarak erkek sülünün gaklamsi ve de kanat cirpmalar disiyi cagirma ve
baska rakip erkek sülünleri korkutma
_ Yerde kuluckaya yatilir, 10-16 kamufule edilmis yumurta
_ Kuluckaya yatma süresi 24-25 gün (steress durumlarinda 28 gün kadar)
_ basarisizik durumlarinda 2. ve hatta 3. Kulucka ya yatma denemeleri mümkün
_ disi sülün tek basina kuluckaya yatar ve civcivlerin bakimini tek basina üstlenir.
_ 3-4 hafta sonrasinda civcivler kendilerine yeter hale gelirler.
3.3.6.) Av ve Avcilik:
_ genelikle 1. Ekim-15. Ocak arasi olarak bir cok ülkede uygulamalari var.
_ burada ki en büyük problem populationun sayisal limitinin korunmasi ve yabani hayata
birakilmis yeni sülünlerin adaptasyonlari
_ NABU (Avrupada etkin calisan bir Doga Koruma Organizasyonu) son yillarda Sülünlerin
avrupadaki populationunu kontrolü amacli av yönetmeliklerinde degisiklikler yapilmasi yönünde
cok ciddi projeler gelistirmektedir.
3.3.7.) Uluslararasi Anlamda Korunma Statüleri:
Sülünlerde bir cok baska kus türleri gibi Avrupa birliginin kuslari koruma yönetmeligi (EUVogelschutzrichtlinie) listesinde yer almaktadir.Bu anlamda Protokol II /1 (Anhang II / 1)
listesinde yer almaktadir ve bu anlamda ne yazikki halen avlanma yasagi kapsamina alinmis degil
II. Bazi Temel Kavramlar ve Terimler:
1.) Yaban hayvanlari Bioloji bilimi:
Yabani hayvanlarin yasam sürec ve gidisatlarini inceleyen bilim dalidir.
2.) Yaban hayvanlari Ökoloji bilimi:
Yaban hayvanlarinin kendi aralarindaki ve kendileri disindaki canli cansiz cevre ile olan
iliskilerini inceleyen bilim dalidir.
3.) Avcilik Bilgisi:
Avcilarin egitimini esas alan egitim alani
4.) Avcilik ekonomisi:
Yaban hayvanlarinin ekonomik kullanim esaslarini belirleyen ve ögreten egitim alani.
5.) Av – Avlamak:
Yaban hayvanlarinin hayatta kalma sürekliligi bilinci ve sorumlulugu ile takibi ve dogal dengeyi
saglama ve korumayi hedef alan ve de diger canlilara yasamlarini ikame etme kolayligini
saglayan bir müdahale olarak tanimlanabilir. (R.Boztepe, Diskutionen der Zukunft von Wildtier,
August, 2005, Leibziger Zoo, Leibzig) Genel anlamda avlanmanin ökolojik, biolojik, ekonomok
ve soziolojik bir icerige sahip olmasi gelecek anlaminda cok önemlidir.
6.) Yaban hayvanlari biolojisinde üzerinde durulmasi gereken sorular:
1.) Yaban hayvanlarinin yasamlarinin sürekliligi anlamindaki yasmsal ihtiyaclari nelerdir.
2.) Yaban hayvanlari icinde yasadiklari dogal uygarlikta kendi aralarindaki türlerin ihtiyaclari
temelindeki celiskilerde nasil integration sagliyorlar.
3.) Yabani hayvan populationu sürekliligi nasil saglanir.
4.) vb.
7.) Yaban hayvanlari biolojisi hangi genel kistaslari icermeli:
- Yaban hayvanalarinin kendi cevreleri üzerindeki haklari
- Cevrenin yaban hayvanlari ve de insanlar üzerindeki Olumlu/olumsuz etkileri
- Yaban hayvanlarinincevre üzerindeki etkileri
Yani genel olarak doganin, hayvanlarin ve cevrenin korunmasini saglayan ve dogal yasama
uygun tarim ve ormanciligi ve de bu anlamdaki müdahaleleri bilimsel temelde ele almali ve
incelemelidir.
8.) Yaban Hayvanlari Biolojisi ve Ökolojisi Interdisipliner Anlamdaki Ortak Calisma
Alanlari Neler Olmalidir?
- Yasam alanlarinin iyelestirilmesi ve ihtiyaclar temelinde yeterli kilnmasinin yol ve
yöntemleri
- Gida ve besleme Ekolojisi:temelindeki arastirmalr
- Hayvan cesitliligi ve korsan - ganimet iliskileri temelinde ele almasi
- Genetik cesitliligi korunmasi ve süregenliginin yöntemlerini gelistirmek
- Yaban hayvanlari zararlarini en asgariye indirme yollari arastirmak
- Habibatmanagement ve yaban hayvanlarinin integrationu
- Yaban hayvanlari zararlarini tespir ve dgerlendirme
- ihtiyacölara uygun yaban hayvanlari management
- Yaban hayvanlarini stress faktörlerin tespit ve bu anlamdaki enerji kullanimini tespit.
- Üreme ve hayatta kalma sanslarinin tespiti
- Saglik
- Yaban hayvanlari hastaliklarinin monitoringini olusturma
- vb gibi
III. Sonsöz:
Günlük politik, siyasi ve ekonomik cikarlarini koruma adina Veteriner Hekimlik meslegini
korunmaya muhtac hale getiren ve bu anlamda güzelim Türkiyemizin gelecegini karartan
zihniyeti kendi penceremden aktuell bazi bilimsel belirleme ve verilerle desifre etmek ve bu
anlamda yetkili kurum ve kuruluslarimizi göreve cagirmak anlaminda yaptigim bu calisma
tamemen ülkeme ve meslegime olan borcumun ödenmesine yönelik hizmet temelindeki bilimsel
bir analizdir.
IV. Literatur (Kaynaklar):
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
WHITEHOUSE C. A.: Crimean-Congo hemorrhagic fever; Antiviral research 64 (2004),
145-160.
WHO - Crimean-Congo haemorrhagic fever, Fact sheet (online publication).
SWANEPOEL B.: Congo Fever, some fascinating facts (online publication).
BAKIR M.: Crimean-Congo haemorrhagic fever outbreak in Middle Anatolia: a
multicentre study of clinical features and outcome measures; Journal of Medical
Microbiology 54 (2005), 385-389.
Dieter Hassler, 76703 Kraichtal
Anton Mayr (Hrsg.): Medizinische Mikrobiologie, Infektions- und Seuchenlehre für
Tierärzte, Biologen, Agrarwissenschaftler und Interessierte aus benachbarten
Fachgebieten. Lehrbuch für Praxis und Studium. 8. Auflage. Ferdinand Enke Verlag.,
Stuttgart 2006, ISBN 3830410603
Labhardt, F. (1990): Der Rotfuchs. Naturgeschichte, Ökologie und Verhalten dieses
erstaunlichen Jagdwildes. Paul Parey – Verlag, Hamburg, 158 S. ISBN 349033812-X
MacDonald, D. W. (1993): Unter Füchsen - Eine Verhaltensstudie. Knesebeck-Verlag
München, 253 S. ISBN 3-926901-63-2
Riepe, T. (2006): Füchse - Unsere heimlichen Nachbarn. Wagner Verlag, Gelnhausen.
ISBN 3-938623-68-3.
Tembrock, G. (1957): Zur Ethologie des Rotfuchses unter besonderer Berücksichtigugn
der Fortpflanzung. Zool. Garten Leipzig 23: 289-532
Tembrock G. (1959): Spielverhalten beim Rotfuchs. Zool. Beitr. Berlin 3: 423-496
Tembrock, G. (1962): Zur Strukturanalyse des Kampfverhaltens bei Vulpes. Behaviour
19: 261-282
Linnaeus, 1758
H. Gossow: Wildökologie - Begriffe, Methoden, Ergebnisse, Konsequenzen. Reprint der
zuletzt im BLV erschienenen Auflage, Verlag Kessel, Remagen 1999, ISBN 3935638035
F. Müller, D. G. Müller (Hrsg.): Wildbiologische Informationen für den Jäger
Band 1: Haarwild. Verlag Kessel, Remagen 2004, ISBN 3935638515, 324 S.
Band 2: Federwild, Verlag Kessel, Remagen 2006, ISBN 3935638604, 729 S.
"Haltung der Bännetkänguruh in der Europa, 2000, Dr.R.Boztepe
„Chance der LUCHSE zum Rückehr in Heimat (Südhessen, Odenwald), Dr. vet.med R.
Boztepe
Veteriner Hekimlik Kimligi, Makale, Dr. R.Boztepe, Ab Veteriner Hekimler Platformu
Yabani Hayvan Management, Dr. R.Boztepe, Makale, Ab Veteriner Hekimler
Platformu
Animal Epidemik ve Zoonos Hastaliklar, Dr. R. Boztepe, Ab Veteriner Hekimler
platformu
1
The reproduction of part or the entire document is permitted under the condition that in a clear and readable form
the source (http:// www.tierschutz-akademie.com ) and the note attached "All rights reserved"
2
The information used may only be used for personal or professional purposes or for use in a club, any use for
commercial or advertising purposes is excluded.

Türkiyede Saglikli Gelecek Sahibi Olma Adina Ihtiyac Duyulan

Transkript

Benzer belgeler

Katılım Koşulları - Van Şube Müdürlüğü

türkiye`de kuduz ve kuduz`un kontrolü

GEDİZ DELTASI`NIN FAUNASI Deltalar yapıları

Kuduz

Hedef 2