Otizmli Çocuklarda Gözleyerek Öğrenme Dağarcığı Geliştirmeyi

Otizmli Çocuklara Gözleyerek Öğrenme Dağarcığı Öğretme Bridget A. Taylor, PsyD., BCBA-­‐D Teşekkürler… §  Dr. Elif Tekin-­‐İftar §  Engelliler Araştırma Enstitüsü Anadolu Üniversitesi §  Alpine Öğrenme Grubu Çalışanları §  Alpine Öğrenme Grubu Öğrencileri İçerik… *  Gözleyerek Öğrenme *  Otizmli çocuklarla yürütülmüş araştırmalar *  Bileşen becerilere ilişkin Ön Değerlendirme *  Öğretilen becerilere odaklanan örnek gösterimler Gözleyerek Öğrenmenin Temelinde Taklit *  Taklit: modelin davranışlarının bazı özelliklerini kopya etme davranışı (Catania, 2007) Taklit ve gözleyerek öğrenme arasındaki fark Ø Gözleyerek öğrenme izlerliği anlamayı gerektirir– birey hangi tepkileri dağarcığına alacağını hangilerini almayacağını tanımlamak zorundadır. Seçici Taklit Gözleyerek Öğrenme *  Doğal edimsel davranışların edinimi başkalarının eylemlerine sunulan izlerliklerin sonucunda gerçekleşir (Catania,1998) *  Gözleyen bireyin kendisinin izlerlik durumlarıyla ilişki içinde olması gerekmez. Gözleyerek Öğrenmenin Davranışsal Analizleri *  Deguchi, H. (1984). Observational learning from a radical-­‐
behavioristic viewpoint. Behavior Analyst, 7, 83-­‐95. *  Fryling, M. J., Johnston, C., & Hayes, L. J. (2011). Understanding Observational Learning: An interbehavioral approach, 27, 191-­‐203. *  Greer, R. D., Dudek-­‐Singer, J., & Gautreaux, G. (2006). Observational Learning. International Journal of Psychology, 41, 486-­‐499. *  Masia, C. L., & Chase, P. (1997). Vicarious learning revisited: A contemporary behavior analytic interpretation. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 28, 41-­‐51. Gözleyerek Öğrenmenin Davranışsal Analizleri *  Gözlemci modelin davranışını da kapsayan karmaşık uyaranlara ve modelin tepkisini takip eden davranışsal sonuçlara dikkatini yöneltir (Masia and Chase, 1997). *  Modelin tepkisi ve tepkisine sonulan davranışsal sonuçlar ileride bireyin bu davranışı sergilemesi için karmaşık ayırt edici uyaran görevi görür. *  Model eylemin taklit edilmesi pekiştireç tarihçesi, genellenmiş taklit ve uyaran genellemesinden etkilenir. Bu gözleyen bireyin etkileşlime dikkatini yöneltmesi için ayırt edicidir Öğretmen modele “iki artı iki kaç eder? şeklinde sorar Model dört” diyerek doğru tepkide bulunur Öğretmen modeli doğru tepkide bulunduğu için pekiştirir Sonraki zamanlarda taklit etme için karmaşık ayırt edici uyaranlar Öğretmen üç gün sonra gözleyen bireyden “iki art iki”yi toplamasını ister Tepki uyaran genellemesinden, taklit için pekiştireç geçmişinden, genellenen taklitten etkilenir Gözleyen, “dört” der Gözleyen doğru teki verir, “dört” Öğretmen gözleyeni doğru tepkisinden ötürü pekiştirir Bu gözleyen bireyin etkileşime dikkatini yöneltmesi için ayırt edicidir Öğretmen modele, “iki iki daha kaç eder?”biçi
minde sorar Model “beş” diyerek yanlış tepki verir Öğretmen, “hayır doğru değil dört eder” der Modelin tepkisinie karşı alternatif tepki girişimi için Karmaşık ayırt edici uyaranlar Öğretmen üç gün sonra “iki ile ikiyi topla “der Bu tepki uyaran genellemesi, öğretmenin öğretimi sırasında farklı bir şekilde tepkide bulunmasından dolayı edindiği pekiştireç geçmişinden etkilenir Gözleyen, “dört” der Öğretmen doğru tepkisinden dolayı gözleyeni pekiştirir Minimally observational learning requires Dikkatini yöneltme Dinleyenin davranışı Ayırt etme Taklit Motivasyon? Gözleyerek Öğrenme Araştırmaları } 
} 
} 
} 
} 
} 
} 
} 
} 
} 
} 
} 
} 
Charlop, Shreibman, Tryon (1983)* Davies Lackey (2005)* Dequinzio & Taylor (in press) * Egel, Richman & Koegel (1981)* Goldstein & Mousetis (1989) Griffen, Wolery, & Schuster (1992) Ogden (1995) Pereira-­‐Delgado and Greer (2009)* Rehfeldt, Latimore & Stromer (2003)* Taylor, DeQuinzio & Stine (2012)* Tekin-­‐Iftar & Birkan (2010)* Wolery et al (1991) Werts, Caldwell, Wolery (1996) *otizmli katılımcılar Bu öğrenci sözcükleri başlama düzeyinde edindi Otizmli çocuğun modele, öğretmenine ve uyarana ne kadar iyi dikkatini yönelttiğine
dikkat edin
Bu öğrenci sözcükleri edinemedi Bu çocuğun modele dikkatini yöneltmediğine dikkat edin
Araştırmalar? *  Bağımsız değişken olarak gözleyerek öğrenme (örn., çocuk modeli davranışı sergilerken ve sergilediği için pekiştirildiğini gözleyerek sözcük okuma davranışını kazanır mı?) *  Performansta artışa yol açanın ne olduğu belirsiz *  Az sayıda çalışmada gözleyerek öğrenme bağımlı değişken olarak ele alınmıştır (örn., çocuk gözleyerek öğrenme oturumlarında modele uygulanan sonuçları ayırt etme sürecini gözleyerek yeni sözcükleri okumayı öğrenebilir mi?) Biz ne yaptık *  Dönüşümlü uygulamalar modeli *  İki farklı durumda iki farklı sözcük setinin edinimini karşılaştırdık *  Bir durumda öğrenciye sözcük okuyan ve okuduğu için pekiştirilen model gösterildi *  Diğer durumda kaydetme tepkisi aşağıdaki gibi öğretildi *  Modeli takiben taklit *  Okunan sözcük ile chipi eşleme Ne bulduk *  Kaydetme davranışının istendiği durumda katılımcılar sözcükleri daha az sayıda oturumda öğrendiler. *  Katılımcıların ikisi sözcük tanıtımlarının düzenlendiği durumda zamanla gelişme göstermişlerdir, potansiyel olarak genellemede de bu gelişme söz konusudur. *  Bir katılımcı, kaydetme süreci devrete sokulmadan önce sözcük tanıtımılarının düzenlendiği oturumlarda ilerleme göstermemiştir. Results Percentage of Words Read Correctly During Test Sessions Rebecca
2 week
1 week
maintenance maintenance
100
Training set
60
40
20
Exposure set
50
49
48
47
46
45
44
43
42
41
40
39
38
37
36
35
33
32
31
30
29
28
27
26
25
24
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
9
10
11
8
7
6
5
4
3
2
23
Sessions
34
Started Teaching
with Exposure Set
0
1
Percentage of Words Read Correctly
80
3 week
maintenance
Results Percentage of Words Read Correctly During Test Sessions Jack
two-week
maintenance
two-month
maintenance
Training Set
100
60
40
20
Exposure Set
Sessions
26
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
0
1
Percentage of Words Read Correctly
80
Results Percentage of Words Read Correctly During Test Sessions Eric
three-week
maintenance
Training Set
100
60
40
Exposure Set
20
Sessions
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
0
1
Percentage of Words Read Correctly
80
Gözleyerek öğrenme sonuçları ayırt etmeyi gerektirir mi… *  Otizmli çocuğa modele sunulan farklı geribildirimleri ayırt etmeyi nasıl öğretirsiniz? }  Pereira-­‐Delgado ve Greer (2009) *  – öncelikle sonuçları ayırt etmeye ilişkin edinimi rapor etme DeQuinzio & Taylor (baskıda) *  Pereira-­‐Delgado and Greer (2009)’in çalışmasını otizmli çocuğa sonuçları ayırt etmeyi pekiştirilen tepkileri taklit ederek göstermeyi ve ceza ile sonuçlanan tepkilerde “Bilmiyorum” demeyi öğreterek genişletmeyi amaçlamıştır. *  Her iki durumda da bilinmeyen öğretim setlerinin edinimi incelenmiştir. Pekiştirilen ve Pekiştirilmeyen Tepkilerin Ayrımı *  İki bilinmeyen öğretim seti *  Çocuğa iki durum sunulmuştur *  Çocuk öğretmen ve yetişkin arasındaki öğretime maruz bırakılmıştır *  Model yanlış olduğunda yetişkini taklit etme ve “Bilmiyorum” deme fırsatı için öğretim sunulur. *  Öğretmen yetişkine deneme sunar aşağıda yer alan iki sonuçtan birini sunar *  Pekiştirme: “Güzel, doğru” der ve iPad’e erişimini sağlar *  Ceza: “Hayır doğru değil” ve “iPad” yok der Doğru tepkiyi yanlış tepkiden ayırt etme öğretimi DeQuinzio & Taylor (Accepted for publication) Tepki Bileşenlerinin Değerlendirilmesi Dikkati yöneltme Taklit Sonuçları ayırt etme Dikkat edilecek değişkenler *  Tepki türleri Motor (örn., kutuyu açmak için doğru aleti kullanma) Sesli (örn., rica, tacts, intraverbals) Alıcı dil (örn., modeli takiben doğru resme dokunma) Sosyal (örn., tepkisinden dolayı modelin pekiştirildiği görerek akranının yanına oturur) *  Diğer akademik tepkiler (örn., kavram edinme) * 
* 
* 
* 
Dikkat edilecek değişkenler *  Beklemeden ve bekleyerek tepkide bulunma *  Öğrenmeye karşı Sergileme *  Öğrenenin dağarcığında halihazırda olan becerileri arttırma *  Yeni beceriler öğretme *  Pekiştrimeye ulaşma/ulaşmama *  Modeli tepkisine sunulan sonuçların işlevselliği Ön değerlendirme Ayırt edici sonuçlar sunulduğunda katılımcılar modelin tepkisini taklit edecekler mi? : *  Doğrudan sonuca yol açan tepkiler (yiyecek-­‐içecek) *  Doğrudan pekiştirme *  Söndürme denemeleri/pekiştirme olmaksızın Şekeri al Ön değerlendirme *  Ayırt edici sonuçlar sunulduğunda katılımcılar modelin tepkisini taklit edecekler mi: Öğretmen geribilirimi *  Ödül / pekiştirme *  Ceza Hayır yanlış Küpe dokun Evet doğru! Cezalandırılan denemeler
Ne bulduk *  Katılımcılar ürünün/sonucun nesne pekiştirecine ulaştığı zaman tepkiyi daha sık taklit etmeyi/kaçınmayı sergiler *  Pekiştirmeye karşın düzeltme/
cezalandırma durumunda katılımcıların tepkileri değişkenlik göstermekte, fakat cezalandırılan durumlarda bile tepkileri taklit ettiler Bileşen tepkiler? Dikkat Yöneltme *  Yetişkinlerle göz kontağı kurar *  Yetişkinin eylemlerini gözleriyle takip eder *  Istendiğinde akranlarına bakar *  Istendiğinde akranını gözleriyle takip eder *  Akranının eylermlerinin gözleriyle takip eder *  Artan sürelerle akranlarına ve yetişkinlere bakar Dikkat Yöneltme *  Aynı zamanda iki farklı eylemi gözler *  Baktıktan sonra eylemleri sergiler *  Aynı zamanda daha fazla sayıda eylemi gözler *  Baktıktan sonra eylemleri sergiler Taklit *  Genellenmiş motor, nesne, ve ses takliti *  Yetişkin *  Akran *  İstendiğinde başkalarının eylemlerini taklit eder “Onun yaptığını yap” *  İstenen sonuca ulaşmayı sağlayan eylemleri taklit etme *  Araçlar *  Modelin eylemini anımsama *  Sürede artış Taklit *  Grup davranışını taklit Taklit *  Hedeflenen sonuca götürecek eylemleri taklit eder *  Yenilebilir *  Sosyal övgü **Bu çocuk tepkiyi taklit edemedi Sonuçları ayırt etme *  Hedeflenen sonuca ulaştıran tepkileri taklit etme ve ulaştırmayanları taklit etmeme Sonuçları ayırt etme *  Sonuçlara göre davranma *  Övgü *  Ceza *  Pekiştirme yok Sonuçları ayırt etme *  Övgünün takip ettiği tepkileri taklit eder (örn., “Evet, doğru!”) *  Cezanın takip ettiği tepkileri taklit etmez (örn., “Hayır”) Sonuçları ayırt etme *  Bir çocuğun tepkisini pekiştiren öğretmeni gözler *  Çocuk etkileşimi gözler *  Çocuğun pekiştirilen tepkiyi seçmek üzere girişimde bulunup bulunmadığını belirlemek için etkinlik seçmesi istenir Sonuçları ayırt etme *  Noah’a pekiştirmenin takip ettiği tepkileri taklit etmesi öğretilir *  Ve cezalandırılan tepkilerde “Bilmiyorum” deme öğretilir İleride Yapılabilecekler *  Olası tepki bileşenlerini ayrıştırmaya devam etme *  Normatif veri *  Tepkilerin deneysel olarak değerlendirilmesi *  Geri bildirime karşılık olarak geribildirim değiştirme modelini gösteren süreçler tasarlama *  Daha geniş gruplarda ve rahatsız edici uyaranların varlığında gözleyerek öğrenme *  Etkili araştırma modelleri/süreçlerini belirleme Teşekkürler!