1942: `A`dan Z`ye Bozuk Devlet`in Yeniden Yapılanması

Transkript

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi
Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi : 3
Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması (TİDATA)
AÇIKLAMALI
YÖNETİM ZAMANDİZİNİ
1940 – 1949
Birgül Ayman GÜLER (Editör)
Tekin AVANER
Sonay Bayramoğlu ÖZUĞURLU
Tayfun ÇINAR
Can Umut ÇİNER
Esra DİK
Bülent DURU
Nuray Ertürk KESKİN
Ceren KALFA
Barış ÖVGÜN
Menaf TURAN
Ankara, Aralık 2008
(c) AÜ SBF KAYAUM, Birgül A. Güler (Ed.)
Açıklamalı Yönetim Zamandizini: 1940-1949
Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması (TİDATA)
AÜ SBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi : 3
Ankara, 2008
Prof. Dr. Birgül Ayman GÜLER Araştırma Yöneticisi
Tekin Avaner, Araştırma Yönetici Yrd.
Yrd. Doç. Dr. Sonay Bayramoğlu ÖZUĞURLU
Yrd. Doç. Dr. Tayfun ÇINAR
Yrd. Doç. Dr. Nuray Ertürk KESKİN
Dr. Bülent DURU
Dr. Ceren KALFA
Dr. Menaf TURAN
Can Umut ÇİNER
Esra DİK
Barış ÖVGÜN
ISBN: 978-975-482-799-6
1.Kamu Yönetimi 2. Türk İdare Tarihi 3. Cumhuriyet Tarihi 4. Yönetim Zamandizini
I. Güler, Birgül Ayman (Ed.), II. Açıklamalı Yönetim Zamandizini: 1940-1949
Yayına Hazırlama: Serpil Hoşafçı
Kapak Tasarım: Fikret Sarı
Baskı Yeri:
Ankara Üniversitesi Basımevi
İncitaşı Sokak No: 10 06510 Beşevler / Ankara
Tel: 0312 - 213 66 55
Basım Tarihi: 01.03.2009
Yayın Yeri:
AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi
KAYAUM Müdürlüğü
Cebeci – Ankara
Tel: (0312) 595 12 85
Eposta: [email protected]
Site: http://kayaum.politics.ankara.edu.tr
Bu çalışma
Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Müdürlüğünce desteklenmiş
ve Temmuz 2007- Aralık 2008 tarihleri arasında yürütülmüştür.
II
İÇİNDEKİLER
Kısaltmalar.........................................................................................................V
Sunuş................................................................................................................VII
Kırklı Yıllarda Yönetim .....................................................................................1
Birgül Ayman GÜLER
1940: Savaşa Karşı Ulusal Korunma ..............................................................15
Nuray Ertürk KESKİN
1941: Kıtlık Yılında Milli Korunma Kanunu Uygulamaları ......................159
Bülent DURU
1942: “A’dan ‘Z’ye Bozuk Devlet”in Yeniden Yapılanması
Girişimlerinin Yükselişi ve Düşüşü ...............................................................225
Tayfun ÇINAR
1943: “Kötü Günler Yılı”nın Bıçak Sırtı İdaresi .........................................357
Ceren KALFA
1944: Savaş Kıskacında Türkiye ve Askeri Yönetimde Kısmi Reform .....465
Menaf TURAN
1945: Dönüm Noktasında Türkiye ................................................................585
Tekin AVANER
1946: “Demokrasi”ye Kavuşma ....................................................................701
Can Umut ÇİNER
1947: Uluslararası İç Politika ........................................................................849
Barış ÖVGÜN
1948: Marshall Planıyla “Hür Dünya”ya Giriş............................................947
Esra DİK
1949: Siyasal Rota - Halkçılık ve Bağımsızlık Yerine Hür Teşebbüsçülük
ve Amerikancılık...........................................................................................1061
Sonay Bayramoğlu ÖZUĞURLU
Genel Kaynaklar...........................................................................................1155
Araştırmacılar Hakkında.............................................................................1167
Kişi Adları Dizini ..........................................................................................1179
III
1942 : “A’DAN ‘Z’YE BOZUK DEVLET”İN1 YENİDEN
YAPILANMASI GİRİŞİMLERİNİN YÜKSELİŞİ VE
DÜŞÜŞÜ
Tayfun ÇINAR∗
İaşe teşkilatı günün en mühim mevzuudur. Köylüden şehirliye, müstahsilden müstehlike kadar herkes istisnasız bu teşkilatla alakalıdır. Hiçbir devlet tedbiri, hiçbir vergi, halkı bu kadar kendine bağlıyan bir ehemmiyet kazanamaz. Askerlik bile
belli yaşlarda ve erkek vatandaşı ve nihayet onların yakın akrabalarını alakalandırır. Fakat, iaşe teşkilatı, mesela birliğe yazılmamış vatandaşın hatta aç kalması tehlikesi gibi, dağda emniyet tedbirlerinden uzak yaşayan çoban, şehirde köşesine çekilmiş hanımnine için bile kendisinden uzak kalınamıyacak bir
devlet tedbiridir.
(A. Hamdi Başar, “İaşe Teşkilatı”, Cumhuriyet, 2 Temmuz 1942)
1942 yılı, II. Dünya Savaşı’nın en büyük oylumunu aldığı, Mihver cephesinin dünya üzerinde en geniş yayılış alanına eriştiği bir yıl olarak tarihe geçmiştir. Mihver güçlerinin yayılımı kabaca Avrupa’da Pireneler’den, Afrika’da İskenderiye’den, Ege’de Girit’ten; Norveç’te Buz Denizi’ne, doğuda Volga Nehri
ve Kafkas Dağları’na, Hazar Denizi yönünde Terek Nehri kıyılarına kadar devasa bir coğrafyayı kapsamıştır. Bunun yanı sıra Mihver güçleri arasında yer alan
Japonya; Çin, Çin-Hindi, Tayland, Malezya’dan, Avustralya’ya kadar Pasifiklerin tartışmasız egemeni haline gelmiştir.2
1942 yılında Mihver güçleriyle Müttefik güçler arasında çok çetin ve kanlı
mücadeleler yaşanmış, dolayısıyla savaşa ilişkin önemli haberler gazete manşetlerinden neredeyse hiç inmemiştir. Doğrudan savaşta yer almamasına rağmen,
savaş haberleri çoğu zaman Türkiye’nin iç politika gündeminin önüne geçmiştir.
İç politikayı dünya savaşının etkilerinden soyutlamak olanak dışı bir hale gelmiştir. 1942 yılındaki II. Dünya Savaşı’na ilişkin gazete manşetlerinden bazıları
şu şekilde sıralanabilir:
- Atlas Denizinde Harp: İngilizlerin bir gemi kafilesi günlerce denizaltı ve tayyarelerin hücumuna uğradı. (Ulus, 5 Ocak)
- Amerika’da 9.000.000 kişi askere çağrılacak. (Ulus, 6 Ocak)
1
∗
2
Dr. Refik Saydam’ın Türk siyaset tarihine geçmiş bulunan ünlü bir sözü.
Yrd. Doç. Dr., Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
Şevket Süreyya Aydemir, İkinci Adam, II. Cilt, 2. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul 1968, s.237,
247.
226
Yönetim Zamandizini
- Müthiş bir harb planı, Ruzvelt diyor ki: ‘Bu sene 60 bin, 1943’te 125 bin tayyare,
75 bin tank ve 10 milyon ton gemi yapacağız.’ (Cumhuriyet, 7 Ocak)
- Dünya tarihinde en büyük bütçe: Amerika harb için 56 milyar harcıyor. (Ulus, 8
Ocak)
- Sovyetler Öpaterya’ya asker çıkardı. (Cumhuriyet, 8 Ocak)
- Malezya’da, Seluangur bölgesinde çok çetin bir harp oluyor. (Ulus, 9 Ocak)
- Malta’ya 200 hava akını yapıldı. (Cumhuriyet, 11 Ocak)
- Akdeniz’de Alman denizaltıları. (Ulus, 13 Ocak)
- Japonlar yıldırım hızıyla Singapur’a ilerliyorlar. (Ulus, 23 Ocak)
- Pasifik’te deniz harbi: Japonlar’ın gemi kafilelerine hücum, bir uçak gemisi, bir
zırhlı battı. (Ulus, 28 Ocak)
- Makassar’da 46 Japon harp ve yük gemisi batırıldı. 25.000 Japon askeri öldü.
(Ulus, 30 Ocak)
- Mihver kıtaları Bingazi’yi zaptettiler. (Ulus, 30 Ocak)
- Malezya’dan sonra Singapur’a Japon hücumu başladı. (Ulus, 2 Şubat)
- Alman hücumlarıyla Rus kıtaları ağır kayıp verdiler. (Ulus, 7 Şubat)
- Birmanya’da Japon ordusu Rangoon’a yaklaşıyor. Hükümet taşınacak. (Ulus, 910 Şubat)
- Flemenk Hindistanı adalarına ağır hava hücumları oldu. (Ulus, 10 Şubat)
- Japonya Singapur’u işgal etti. (Cumhuriyet, 16 Şubat)
- Cava’nın şimalinde muharebeler devam ediyor. (Ulus, 3 Mart)
- İngilizler Paris’i bombaladılar: Halktan 600 kişi öldü, 600 kişi yaralandı. (Cumhuriyet, 5 Mart)
- Japonlar’ın Hollanda Hindistanı’nda aldıkları esirler: 93.000 esir birçok uçak ve
malzeme Japonlar’ın eline geçti. (Ulus, 12 Mart)
- Atlantik’te Alman denizaltıları tarafından 16 ticaret gemisi batırıldı. (Cumhuriyet, 31 Mart)
- Japonya iki büyük hava taarruzuna uğradı: Tokyo’da hava akını yedi saat sürdü.
(Cumhuriyet 19 Nisan)
- Almanlar bir haftada 181 bin tonluk 30 Müttefik gemisini daha batırdılar. (Cumhuriyet, 1 Eylül)
- Stalingrad düşmek üzere: Almanlar şimalden Volga’ya ulaştılar. (Cumhuriyet, 3
Eylül)
- Almanlar İngiltere’ye, İngilizler Almanya’ya uçak filolarıyla akınlar yaptılar ve
hasarlar oldu. (Ulus, 3 Eylül)
- Stalingrad şehrinde sokak harbleri oluyor: Şehir harabe halinde. (Cumhuriyet, 6
Eylül)
- Stalingrad’ta kanlı ve şiddetli birçok çarpışmadan sonra dört bin Alman öldürüldü. (Ulus, 14 Eylül)
- Stalingrad sokaklarında Alman ve Rus orduları birbirine karıştı. (Cumhuriyet, 19
Eylül)
- Buz Denizi’nde şiddetli bir muharebeden sonra Almanlar, Rusya’ya giden 45
gemiden 262 bin ton tutarında 38 gemiyi batırdılar. (Cumhuriyet, 21 Eylül)
- Kızılordu 80 kilometrelik bir cephede taarruza geçti. (Cumhuriyet, 1 Ekim)
- Yeni Gine’de Avustralyalılar ilerliyorlar: Japon kıtaları hırpalanıyor. (Ulus, 3
Ekim)
- Atlantik boğuşması: Alman denizaltıları yeniden 24 müttefik gemisi batırdı.
(Cumhuriyet, 11 Ekim)
1942 Yılı 227
- Salomonlar’da yeni bir deniz muharebesi oldu. (Cumhuriyet, 15 Ekim)
- Fransa’ya ağır bir hava hücumu. (Cumhuriyet, 19 Ekim)
- İngiliz taarruzları genişliyor: İtalya’da Cenova ve Torino’ya çok şiddetli bir akın
yapıldı. (Cumhuriyet, 24 Ekim)
- Elalemeyn muharebeleri en şiddetli safhaya girdi. (Cumhuriyet, 27 Ekim)
- Mısır’da muharebe: İngiliz taarruzları şiddetlendi. Her iki tarafın da ağır kayıplara uğradığı bildiriliyor. (Cumhuriyet, 4 Kasım)
- Mısır’da Mihver Ordusu: Elalemeyn cephesinde bozulduktan sonra Mersa
Matruh’a kadar çekildi. (Cumhuriyet, 7 Kasım)
- Şimal Afrika’da: İngilizler 400 top, 350 tank, binlerce taşıt ve 20.000 esir aldılar.
(Ulus, 8 Kasım)
- Amerika, Fas ve Cezayir’e asker çıkardı, Fransa ile muharebe başladı. (Cumhuriyet, 9 Kasım)
- Fransız Afrikası teslim oldu: Alman ve İtalyan orduları bütün Fransa’yı istila ettiler, Pétain işgali protesto ederek Vichy’den ayrıldı. (Cumhuriyet, 12 Kasım)
- Almanlar Stalingrad cephesinde 20.000 ölü, merkez cephesinde de 7500 ölü verdiler. (Ulus, 1 Aralık)
- Napoli’ye ağır bir hava baskını: Müttefik uçakları mühim hasara sebebiyet verdiler. (Cumhuriyet, 6 Aralık)
İkinci Dünya Savaşı’nın 1942 yılına ilişkin genel seyri ele alındığında,
1941 yılının son günlerinde Japonya tarafından gerçekleştirilen Pearl Harbour
Baskını sonrasında ABD’nin savaşa girmeye zorunlu bırakılmasıyla birlikte savaş tüm dünyaya yayılmıştır.3 ABD’de savaş hazırlıkları da hızla uygulamaya
konulmuştur. Bu doğrultuda, o döneme değin dünya tarihinin bilinen en büyük
bütçesi oluşturularak, 9 milyon kişinin silâh altına alınması planlanmıştır. Ayrıca Kongre’de, II. Dünya Savaşı için çok sayıda tank, uçak ve geminin kısa süre
içinde yapılacağı ABD Başkanı Roosevelt tarafından açıklanmıştır.4
Mihver denizaltılarının 1942 yılı içinde Müttefik kuvvetlere ağır kayıp verdirmelerine, 2.266.215 tonilatoya denk gelen 1.160 gemiyi batırmış olmalarına
ve öteki savaşçı sınıfların batırdıkları gemiler de hesaplandığında bu rakamın
toplam 7.790.697 tona yükselmiş olmasına rağmen Müttefiklerin hiç durmadan
yeni gemi yapmalarından dolayı 1942 yılı sonunda deniz savaşında üstünlüğün
kimde olduğu belli olmamıştır.5
Diğer yandan Almanya’nın tüm saldırılarına rağmen Leningrad ve Moskova düşmemiş, Sovyetler savaşı ülkenin koşullarına uygun biçimde ülkenin içerilerine çekmişlerdir. 1942 yazında Alman orduları Kırım’ı almışlar, Kafkaslar’a
ve Volga Nehri’ne ulaşmışlardır. 1942 yılının Ağustos sonu ve Eylül başında
Alman orduları Volga Irmağı kıyısındaki Stalingrad kentine ulaşmıştır. Eylül ayı
boyunca Stalingrad kentinde Almanlarla Sovyet askerleri arasında kanlı çarpış3
4
5
A.k., s.231-236.
Ulus, 6 Sonkanun 1942; Cumhuriyet, 7 İkincikanun 1942; Ulus, 8 Sonkanun 1942.
Mahmut Goloğlu, Milli Şef Dönemi (1939-1945), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Üçüncü Kitap,
Kalite Matbaası, Ankara 1974, s. 179.
228
malar yaşanmıştır. Ekim ayında ise Sovyet askerleri Almanlar’a karşı taarruza
geçmişlerdir.6
II. Dünya Savaşı’nın en şiddetli yaşandığı yerlerden biri Kuzey Afrika olmuştur. 1942 Ekim ayı sonlarında Mısır’daki Elameyn’de İngiliz ordusu ile Alman ordusu arasındaki savaş şiddetlenmiş, Rommel’in orduları General
Montgomery komutasındaki Müttefik orduları tarafından yenilgiye uğratılmıştır.
Bu süreçte İngiliz ordusu Libya’ya doğru yürüyüşüne başlamış; Kasım 1942’de
ABD, Fas ve Cezayir’e asker çıkartmıştır.7
Dünyanın diğer ucu Pasifik’te ise Japonya, Filipinler’e doğru yönelmiştir.
ABD güçleri, Manila’da direnmiş olmasına rağmen 1942 Mayıs’ında 140 bin
kayıp vererek Filipinler’i terk etmek zorunda kalmıştır. Japon ordusu ileri hareketini yıldırım hızıyla devam ettirmiştir. Bunun karşısında İngilizler Hong Kong
ve Singapur’u fazla direnmeden teslim etmişler, Birmanya, Endonezya ve birçok
Okyanusya adaları Japon kuvvetlerinin eline geçmiştir.8 Savaşın bu gidişatı Türkiye’de iç politikaya çoğu zaman doğrudan ve bazen de dolaylı olarak etkilerde
bulunmuştur.
1942 YILINDA HÜKÜMET
1942 yılının başında, 1939 yılında Dr. Refik Saydam Başvekilliği’nde kurulmuş olan II. Saydam Hükümeti Bakanlar Kurulu 12nci Hükümet olarak görevde bulunmaktaydı. Bu dönemde İsmet İnönü Cumhurbaşkanı, M. Abdülhalik
Renda TBMM Başkanı’dır. 1942 yılı içinde 12nci Hükümet’te bir kez değişikliğe gidilmiştir. Tekirdağ mebusu Faik Öztrak’ın sağlık sorunları nedeniyle 6
Mayıs 1942 tarihinde Dâhiliye Vekâleti’nden ayrılması üzerine CHP Genel Sekreteri Erzurum mebusu Ahmet Fikri Tüzer Dâhiliye Vekâleti’ne tayin olmuştur.
II. Saydam Hükümeti Bakanlar Kurulu (03.04.1939–09.07.1942)
Başvekil
Refik Saydam (İstanbul)
Hariciye Vekili
Mehmet Şükrü Saracoğlu (İzmir)
Ziraat Vekili
Muhlis Erkmen (Kütahya)
Adliye Vekili
Tevfik Fikret Sılay (Konya)
03.04.1939–26.05.1939
Maliye Vekili
Fuat Ağralı (Elazığ)
Muhabere ve Münakale Vekili
Ali Çetinkaya (Afyonkarahisar)
03.04.1939–20.11.1940
Ali Fethi Okyar (Bolu)
26.05.1939–12.03.1941
Hasan Menemencioğlu (Mardin)
12.03.1941–09.07.1942
6
7
8
Maarif Vekili
Hasan Ali Yücel (İzmir)
Nafıa Vekili
Ali Fuat Cebesoy (Konya)
Cevdet Kerim İncedayı (Sinop)
20.11.1940–12.11.1941
Mehmet Fahri Engin (Samsun)
12.11.1941–09.07.1942
Cumhuriyet, 3 Eylül 1942; Cumhuriyet, 6 Eylül 1942; Ulus, 14 Eylül 1942; Cumhuriyet, 1
Birinciteşrin 1942.
Cumhuriyet, 7 İkinciteşrin 194; Cumhuriyet, 9 İkinciteşrin 1942.
Tevfik Çavdar, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi: 1839-1950, 3. Baskı, İmge, Ankara 2004, s.
412-414.
1942 Yılı 229
Milli Müdafaa Vekili
Naci Tınaz (Bursa)
03.04.1939–05.04.1940
İktisat Vekili
Hüseyin Hüsnü Çakır (Samsun)
03.04.1939–31.07.1941
Ticaret Vekili
Cezmi Erçin (Antalya)
03.04.1939–01.11.1939
Saffet Arıkan (Erzincan)
05.04.1940–12.11.1941
Sırrı Day (Trabzon)
31.07.1941–09.07.1942
Nazmi Topçuoğlu (Aydın)
01.11.1939–26.11.1940
Ali Rıza Artunkal (Manisa)
12.11.1941–09.07.1942
Sıhhat ve İçtimai Muavenet
Vekili
Ahmet Hulusi Alataş (Aydın)
Mümtaz Ökmen (Ankara)
26.11.1940–09.07.1942
Dâhiliye Vekili
Faik Öztrak (Tekirdağ)
03.04.1939–06.05.1942
Ahmet Fikri Tüzer (Erzurum)
06.05.1942–09.07.1942
Gümrük ve İnhisarlar Vekili
Ali Rana Tarhan (İstanbul)
03.04.1939–26.05.1939
Raif Karadeniz (Trabzon)
26.05.1939–09.07.1942
7 Temmuz 1942 tarihinde Başvekil Dr. Refik Saydam’ın, geçirdiği kalp krizi nedeniyle, ansızın ölümü üzerine geçici olarak Başvekilliğe Ahmet Fikri
Tüzer atanmıştır. Ahmet Fikri Tüzer Cumhuriyet tarihine en kısa süre Başbakanlığa vekalet eden isim olarak geçmiştir. Fikri Tüzer yerine 9 Temmuz 1942 tarihinde Şükrü Saracoğlu Başvekilliğe atanmıştır.
Saracoğlu Kabinesinde Ticaret Vekilliği’ne Dr. Behçet Uz ve Ziraat Vekilliği’ne Afyon mebusu Şevket Raşid Hatiboğlu getirilirken, diğer vekiller yerlerini korumuştur. 13. Hükümeti kuran Şükrü Saracoğlu’nun kabinesi şu isimlerden
oluşmuştur: Başvekil Şükrü Saracoğlu, Adliye Vekili Hasan Menemencioğlu,
Milli Müdafaa Vekili Ali Rıza Artunkal, Dahiliye Vekili Ahmet Fikri Tüzer, Hariciye Vekil Vekili Şükrü Saracoğlu, Maliye Vekili Fuat Ağralı, Maarif Vekili
Hasan Ali Yücel, Nafıa Vekili Ali Fuat Cebesoy, İktisat Vekili Sırrı Day, Sıhhat
ve İçtimai Muavenet Vekili Ahmet Hulusi Alataş, Gümrük ve İnhisarlar Vekili
Raif Karadeniz, Ziraat Vekili Şevket Raşit Hatipoğlu, Münakalat Vekili Mehmet
Fahri Engin, Ticaret Vekili Behçet Uz.
I. Saraçoğlu Hükümeti Bakanlar Kurulu (09.07.1942-09.03.1943)
Başvekil
Şükrü Saraçoğlu (İzmir)
Maliye Vekili
Fuat Ağralı (Elazığ)
Ziraat Vekili
Şevket Raşit Hatipoğlu (Afyon)
Adliye Vekili
Hasan Menemencioğlu (Mardin)
Maarif Vekili
Hasan Ali Yücel (İzmir)
Münakalat Vekili
Mehmet Fahri Engin (Samsun)
Milli Müdafaa Vekili
Ali Rıza Artunkal (Manisa)
Nafıa Vekili
Ali Fuat Cebesoy (Konya)
Ticaret Vekili
Behçet Uz (Denizli)
Dahiliye Vekili
Ahmet Fikri Tüzer (Erzurum)
09.07.1942-16.08.1942
İktisat Vekili
Sırrı Day (Trabzon)
Mehmet Recep Peker (Kütahya)
17.08.1942-09.03.1943
Hariciye Vekili
Mehmet Şükrü Saraçoğlu (İzmir)
09.07.1942-13.08.1942
Vekili
Ahmet Hulusi Alataş (Aydın)
Gümrük ve İnhisarlar Vekili
Raif Karadeniz (Trabzon)
Numan Menemencioğlu (İstanbul)
14.08.1942-09.03.1943
230
Saracoğlu Hükümeti’nde 1942 yılında iki kez değişiklik olmuştur. Dr. Refik
Saydam’ın ani ölümü üzerine Başvekil olan Şükrü Saracoğlu’nun vekâleten yürüttüğü Hariciye Vekilliği’ne 13 Ağustos’ta İstanbul mebusu Numan
Menemencioğlu tayin edilmiştir. 16 Ağustos’ta vefat eden Ahmet Fikri Tüzer yerine Dâhiliye Vekâleti’ne Kütahya milletvekili Recep Peker atanmıştır.
1942 YILINDA MİLLİ KORUNMA KANUNU’NDA DEĞİŞİKLİK
VE KANUNUN BAZI UYGULAMALARI
Refik Saydam Hükümeti tarafından savaş koşullarına önlem olarak düşünülen Milli Korunma Kanunu TBMM’nin 18 Ocak 1940 tarihli oturumunda kabul
edilmiştir. “1940-1945 döneminin en önemli iktisadi kanunu şüphesiz ki Milli
Korunma Kanunu’dur. Bu Kanuna dayanılarak çıkarılan kararnameler savaş yılları iktisat politikasının ana unsurlarını oluşturmuştur.”9 Bu kararnameleri yürütmek üzere kamu yönetiminin örgütlenmesi de yeniden yapılandırılmıştır. Bu
açıdan 1942 yılında Milli Korunma Kanunu’nda yapılan değişiklikleri ve bu kanunun uygulamasını özellikle kararnameleri inceleme yoluyla takibinin yapılması savaş yıllarının kamu yönetimi örgütlenmesine yönelik tablonun ortaya
konmasında önemli bir katkı sağlayacaktır.
3 Şubat 1942 tarihinde yürürlüğe giren 4180 sayılı Milli Korunma Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun’la Milli Korunma Kanunu’nun 6, 18, 19, 21, 25, 29, 30, 31,
32, 34, 36, 38, 42, 43, 44, 47, 50, 53, 54, 56, 57, 58, 59, 63, 66, 67 ve 68inci
maddeleri değiştirilmiştir. Milli Korunma Kanunu’nda yapılan değişikliklerle
stokçulara uygulanacak cezalar yeniden belirlenmiştir. 19. maddede yapılan değişiklikle hükümete tüm kuruluşların ve iş yerlerinin açık olacakları günleri ve
asgari iş saatlerini saptama yetkisi verilmiştir. Ayrıca hükümete, 31nci madde
her türlü malın azami satış fiyatını saptayabilme, 38nci madde bir yerde herhangi bir mahsulün ekimini yasaklayabilme yetkilerini vermiştir. Diğer yandan kanunda yapılan bu değişikliklerle hükümetin sahip olduğu denetim olanakları ve
yetkileri de artırılmıştır.10
Başvekil Dr. Refik Saydam kanunun yayımlandığı gün radyodan halka yaptığı konuşmasında milli korunma davasının ana hatlarını açıklayarak Milli Korunma Kanunu’nda yapılan değişikliklerle varılmak istenen amacı ortaya koymuştur:11
Bu kanuna dayanarak aldığımız bütün kararlarda en esaslı gaye ve maksadımız
yurdumuzun müdafaa kudretini ve kaynaklarını arttırmakla beraber, bugünkü şartların icap ettirdiği fedakârlıkların millet fertleri arasında adilane bir tarzda taksimini temin etmektir… Milli Korunma Kanunundaki yeni tadilat, hükümete bazı yeni
salahiyetler vermektedir. Bu salahiyetlerle zirai, sınaî istihsalimizin arttırılmasını
9
10
11
Korkut Boratav, 100 Soruda Türkiye’de Devletçilik, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1974, s. 326.
Milli Korunma Kanunu’nda yapılan değişiklikler için bkz. Cemil Koçak, Türkiye’de Milli Şef
Dönemi (1938-1945), Cilt 2, 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2003, s. 383-388.
Ulus, Dr. Refik Saydam’ın Radyo Konuşması, 2 Şubat 1942.
1942 Yılı 231
temin edeceğimizi ve biraz evvel arz ettiğim esaslı prensibi daha kolaylıkla tatbik
edeceğimizi umuyorum. Kanun, hükümetin el koymak ve muayyen maddelerin biriktirilmesini yasak etmek salahiyetlerini genişlettiği gibi lüzumu halinde ev, mağaza, ticarethane, depo, dükkân, ambar, samanlık ve sair her türlü mal konulabilen
yerlerde arama yapma salahiyetini de hükümete vermiştir... Satın alma kabiliyeti
yüksek olan vatandaşların yanlış hareketleri, günlük ihtiyaçlarını tedarik zorunda
olan hemşerilerine çok iztırap verebilir. Ve vermektedir. Bu sebepledir ki Milli
Korunma Kanununda yapılan tadillerle hükümetin her hangi bir maddenin tespit
edilecek şahsi ihtiyaçlar üstünde biriktirilmesini ve tacir olmayanların herhangi bir
maddeyi ticaret kastiyle stok yapmalarını menetmeğe dair olan salahiyetleri genişletilmiş ve tasrih edilmiştir… Şahsi menfaatleri için, memleketin iktisadi nizamına
darbe vuranları ve bunu bir ileriyi görüş perdesi ile örtmek isteyenleri, Milli Korunma Kanunundaki yeni tadilata dayanarak, cezalandırmak ve devletin kanunlarına ve kararlarına uyan vatandaşların gözü önünde teşhir ve bu suretle maddeten olduğu kadar manen de tecziye etmek vazifemizdir.
Milli Korunma Kanunu’nda yapılan değişikliklerle vali ve kaymakamlara
bazı olağanüstü sayılabilecek yetki ve görevler verilmiştir. Bu yetkilerin neler
olduğu Kemal Turan’ın Ulus Gazetesi’nde yasanın çıkmasından kısa bir süre
sonra yazdığı makalesinde ayrıntılı bir şekilde ortaya konmuştur. Buna göre, o
dönemde yürürlükte bulunan İl İdaresi Kanunu, valiyi, ilde devletin ve her bakanlığın temsilcisi ve bakanlıkların idari ve siyasi yürütme aracı olarak ilin genel idaresinden; kaymakamı, ilçenin en yüksek hükümet memuru olarak ilçenin
genel idaresinden sorumlu tutmuştur. Yasaya göre vali ve kaymakamın il ve ilçelerin en yüksek yöneticileri olarak önemli görev ve sorumlulukları bulunmasına rağmen, yasada tanınan görevler arasında doğrudan adli ve askeri işler yer
almamıştır. Milli Korunma Kanunu’nda yapılan değişiklikle ise daha önceden
adliyenin görev alanında bulunan bazı görev ve sorumluluklar halkın ve milli
müdafaanın gereksinimlerinin daha süratli karşılanabilmesi amacıyla vali ve
kaymakamlara verilmiştir.12
Milli Korunma Kanunu’na göre hükümet, halkın ve milli müdafaanın ihtiyacı olan şeyleri, değer fiyatını vererek alabilmesi, dağıtabilmesi veya satabilmesini düzenlemiştir. Bu kanuna göre vurgunculuk amacıyla eldeki malı satmayarak, herhangi bir şekilde kaçırmak veya saklamak suç sayılmıştır. Hükümetin
bedelini vererek alacağını ilan ettiği şeyler birileri tarafından bir yerlerde saklanır, yahut vurgunculuk için bu mallar kaçırılırsa söz konusu malların devletçe
aranması yasal zorunluluktur. Söz konusu arama görevi adliyenin işidir. Ancak
Refik Saydam’ın tüm yurttaşlara yönelik olarak yaptığı konuşmasında da açıkladığı üzere kanunda yapılan değişiklikle birlikte artık valiler ve kaymakamlar veya bunların yazılı emriyle görevlendirilen memurlar ev, mağaza, ticarethane, depo, dükkân, ambar, samanlık gibi her türlü mal konabilen yerlerde arama yapabileceklerdir. Vali veya kaymakam, hükümetin, koordinasyon kararları kapsa12
Kemal Turan, “Milli Korunma Kanunundaki Değişiklikler Dolayısıyla İdarenin Yeni Vazifeleri”, Ulus, 13 Şubat 1942.
232
mında değer fiyatı verilerek alınacak malların saklandığını öğrenirse, derhal
arama yapabilecektir. İdare, yapılan aramalar sonucunda bulunanları tespit ve
fazlalarını yerlerine teslim ettirdikten sonra ceza verme işini ise adliyeye bırakacaktır.13
Milli Korunma Kanunu’nda yapılan bir başka önemli değişiklik ise bütün
taşıtların hükümetçe belirlenen fiyatlarla istenen yerde çalıştırılabilmesine ilişkindir. Milli Korunma Kanunu’na göre hükümet ulaşım araçlarını, gerektiğinde
malzeme ve ücretini vererek gerekli gördüğü yerlerde ve hizmetlerde çalıştırabilme yetkisine sahiptir. Bunun yanı sıra hükümet gerekirse bu taşıtları satın
alabilecektir.14
Kanuna göre, hükümetin, halkın ve milli müdafaanın ihtiyaçlarını karşılayacak sanayi kuruluşları ile madenlerde vatandaşları ücretle çalışmaya zorunlu
tutma yetkisi de bulunmaktaydı. Hükümetin gerekli gördüğü nakil işini yapmağa
zorunlu tutulan araç kullanıcıları ile sanayide ve madenlerde çalıştırılacak vatandaşlar bu emirlere karşı geldiklerinde Milli Korunma Kanunu’na göre ceza
görürler ve zorla işe götürülürlerdi. Kanunda değişiklik yapılmadan önce verilen
emirlere karşı gelenlere verilecek ceza ile zorla işe gitmeye yönelik kararları
mahkemeler vermekteyken, kanunda yapılan değişiklikle bunların vali veya
kaymakamların yazılı emriyle zabıta kuvvetiyle sevk olunmaları kabul edilmiştir. Böylece, bu vatandaşlara mükellefiyete tabi tutulamayacakları düşüncesinde
iseler vali veya kaymakama başvurarak onların haklarında verecekleri karara
uyma zorunluluğu getirilmiştir.15
Milli Korunma Kanunu’nda yapılan değişikliklerle hükümetin yetkileri, vatandaşların görev ve zorunlulukları arttırılmıştır. Bütün bu değişiklikler, hükümetin iş ve sorumluluk alanını genişletirken, yurt içinde onu temsil eden idare
amirlerinin de görevlerini arttırmıştır. Ayrıca vali ve kaymakamlara o tarihe kadar adliyeye bırakılmış bazı olağanüstü yetkiler verilmiştir. Milli Korunma Kanunu bakanlıkların merkez örgütü dışında ortaya çıkacak görevleri yapmak üzere açılması gereken kadroları açma yetkisini İcra Vekilleri Heyeti’ne bırakmakla
idare amirlerinin görevleri arttıkça bu görevleri yerine getirmek için gereken
kadrolara kavuşmasını da sağlamıştır.
Milli Korunma Kanunu’nda yapılan değişiklikler doğrultusunda idare tarafından doğrudan arama yapılmasına yönelik bazı haberler basında yer almıştır.
Bu haberlerden biri Adana’da tüccarın sakladığı 32 ton şekerin meydana çıkarılmasına ilişindir. Habere göre, vilayetin emriyle piyasada yapılan sıkı bir kontrol sonucunda, bazı tüccarlarla ve onlarla bağlantılı bakkalların depolarında 32
13
14
15
A.k.
Doğan Avcıoğlu, Türkiye’nin Düzeni: Dün-Bugün-Yarın, Birinci Kitap, Tekin Yayınevi, İstanbul 1998, s.464-465.
Kemal Turan, a.g.e.
1942 Yılı 233
tona yakın saklı şeker bulunduğu meydana çıkartılmıştır. Karaborsada kilosunu
250 kuruşa satan bu kişiler mahkemeye verilmiştir.16
Refik Saydam Hükümeti’nden sonra Saracoğlu Hükümeti’nin yönetime
gelmesiyle birlikte iaşe örgütlenmesinde önemli değişikliklere gidilmiştir. Fiyat
kontrollerinin gevşetildiği bu dönemde vurgunculukla mücadelenin nasıl yapılacağı sorusu da kritik hale gelmiştir. Bu kapsamda, Saracoğlu Hükümeti tarafından, belediyelerin fiyat denetimi ve vurgunculukla mücadele işlerinde faaliyetini
takip ve belediyeleri bu kapsamda aydınlatmak ve uyarmak üzere Ticaret Vekilliği bünyesinde uzman elemanlardan oluşan bir büro kurulmuştur. Aynı zamanda Ticaret Vekilliği belediyelere bir tamim göndererek fiyat kontrolü ve vurgunla mücadele konusunda açıklamalarda bulunmuştur. Bu açıklamaya göre, kapatılan Fiyat Murakabe Komisyonları’nın yetki ve görevlerinin belediye encümenlerine devredilmiş olduğu, bu kapsamda belediyelerin fiyat denetimi ve vurgunla
mücadele işleri ile görevlendirildiği açıklanmıştır. Bu doğrultuda, tamimde, söz
konusu komisyonların kaldırılmasının ve bu görevlerin belediyeye bırakılmasının fiyat hareketlerinin kontrolsüz bırakılacağı anlamına gelmediği vurgulanarak, belediyelerin Milli Korunma Kanunu’nun kendilerine verdiği yetkileri kullanmaları istenmiştir. Bu çerçevede belediyelerde bir fiyat murakabe ve ihtikârla
mücadele bürosunun kurulması zorunlu görülmüştür.17
Bu düzenlemeler çerçevesinde basında belediyelerin piyasaları kontrol ettiğine yönelik olarak bazı haberler yer almıştır. Bunlardan 6 Kasım tarihli haber,
İstanbul Valisi ve Belediye Reisi Dr. Lütfi Kırdar’ın başkanlığında Vali muavini
Ahmet Kınık, Belediye Reis Muavini, Teftiş Heyeti Reisi ve Belediye İktisat
Müdürü’nden oluşan komisyonun, düzenli olarak her akşam toplanarak, fiyatlara
ilişkin olarak belediye müfettişlerinin verdikleri raporları incelemekte olduğuna
ilişkindir. Bu habere göre, son iki ayda ilçeler hariç, Belediye İktisat Müdürlüğü
tarafından yapılan teftişler sırasında vurgunculuk suçları tespit edilen çok sayıda
kişi adliyeye verilmiştir.18 Bu konuda 10 Kasım tarihli bir başka haber ise “Piyasa şiddetle kontrol ediliyor” başlığıyla verilmiştir. Bu habere göre, inceleme ve
teftiş görevini yapan Belediye Teftiş Heyeti’nin raporları üzerine bir kısım zeytinyağı tüccarı mahkemeye verilmiştir.19
Özel Girişime Ait Kuruluşlarda Bulunan Üretim Araçlarına Değer
Ödenmek Suretiyle Devletçe El Konulması
Hükümet 1942 yılında bazı özel girişim kuruluşlarının elinde bulunan fabrika ve bu fabrikalarda yer alan çeşitli üretim araçlarına değeri ödenmek şartıyla
el koymuştur. Bu kapsamda siyasi tarihçiler “Milli Korunma Kanunu’nun dev16
17
18
19
Cumhuriyet, 20 Birinciteşrin 1942.
Ulus, 21 Birinciteşrin 1942; Ulus, 22 Birinciteşrin 1942.
Cumhuriyet, 6 İkinciteşrin 1942.
234
letleştirme ile ilgili hükümlerinin fazla uygulanmadığını” belirtmişlerdir.20 Bu
konuda Ş.S.Aydemir de benzer bir görüş ileri sürmüştür:21
İkinci Dünya harbi sıralarındaki Milli Korunma edebiyatına karışan el koyma ve
benzeri hikâyelere ise pek fazla önem vermemek daha doğrudur. Çünkü bu el
koyma uygulamaları, hiçbir zaman aşırı hadlere vardırılmamıştır. Hatta gelen baskılara rağmen genişletilmemiştir. Mesela Milli Koordinasyon Heyetince çıkarılan
969 Milli Korunma kararından 1940-1950 arasındaki devrede, yani İnönü’nün
Cumhurbaşkanlığı sırasında yürürlüğe giren elkoyma kararları, iki elin parmakları
ile sayılacak kadar azdır.
Hükümetin özel girişim kuruluşlarının elinde bulunan fabrika ve bu fabrikalarda yer alan çeşitli üretim araçlarına el konması doğrultusunda 1942 yılındaki
ilk girişimi 11 Şubat’ta gerçekleşmiştir. Buna göre, İzmit Oksijen ve Buz Fabrikası’nın sahibi Veysel Akbaş’a ait jeneratör grubunun Milli Müdafaa Vekâleti
emrine tahsisi için jeneratör grubuna değer fiyat ödenerek Hükümet tarafından el
konulmuştur.22 9 Mart tarihinde ise Halıcıoğlu Tel Çivi Fabrikası’ndaki bir adet
kaba tel çekme makinesine, İktisat Vekâleti’nce satın alınarak değeri ödenmek
şartıyla, hükümet tarafından el konulmuştur.23 Bu tarihten iki gün sonra 11
Mart’ta, değeri ödenerek Ankara Çimento Fabrikası ile Tuzla’daki Pedotti Tuğla
Fabrikası’ndaki makine ve tesislere İktisat Vekâleti’nce el konulmuştur.24 11
Mayıs tarihinde ise, bu sefer, bazı firmalarda bulunan dinamo ve motorlara, bedellerinin Milli Müdafaa Vekâleti tarafından ödenmesi şartıyla, devletçe el konulmuştur.25
Hükümetin bu konuda bir başka girişimi 17 Temmuz tarihlidir. Bu tarihte
Sümerbank tarafından işletilmek üzere İstanbul’da Kazlıçeşme’de Aleko Dulo
ve Mahdumları Deri Fabrikası’na malzemesi ile birlikte hükümet tarafından el
konulmuştur. Bu fabrikanın işletilmesi için yetki İktisat Vekâleti’ne verilmiştir.26 28 Ağustos tarihinde hükümet bu sefer çelik pulluk uçdemirine el konulması hakkında kararname yayımlamıştır. Bu doğrultuda İstanbul’da TürkAvrupa Limited Şirketi elinde bulunan çelik pulluk uçdemirine Ziraat Vekâleti’nce el konmuştur.27 hükümet tarafından bu konuda bir başka girişim ise 5 Aralık tarihlidir. Bu tarihte hükümet, Eskişehir’de Hamdi Gamgam’a ait un ve irmik
fabrikasına el koymuştur.28
Bazı Ürünlere Değeri Ödenmek Suretiyle Hükümetçe El Konması
1942 yılında sadece bazı özel girişim kuruluşlarının elinde bulunan fabrika
ve bu fabrikalarda yer alan çeşitli üretim araçlarına değil bunun yanı sıra bazı
20
21
22
23
24
25
26
27
28
Taner Timur, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge, Ankara 1993, s.180.
Ş. Süreyya Aydemir, a.g.e, s.212-213.
2/17292 sayılı BKK, Resmi Gazete, 11 Şubat 1942.
2/17461 sayılı BKK, Resmi Gazete, 9 Mart 1942.
2/17824 sayılı BKK, Resmi Gazete, 11 Mayıs 1942.
2/18352 sayılı BKK, Resmi Gazete, 17 Temmuz 1942.
2/18638 sayılı BKK, Resmi Gazete, 28 Ağustos 1942.
2/19085 sayılı BKK, Resmi Gazete, 5 Aralık 1942.
1942 Yılı 235
ürünler (yün, yapağı, kâğıt, kinin ve hububat vb.) beyana tabi tutularak, devlet
tarafından bu ürünlerin değerleri sahiplerine ödenerek, söz konusu ürünlere el
konmuştur. Söz konusu el koyma işlemleri Koordinasyon Heyeti’nin aldığı kararlar doğrultusunda Bakanlar Kurulu kararnameleriyle gerçekleştirilmiştir. Yıl
içinde bu kararlardan ilki hükümet tarafından yapağılara el konmasına ilişkindir.
Koordinasyonun 26 Ocak’ta Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren kararı doğrultusunda yapağılar için verilecek beyanname süresi 15 gün uzatılarak,
bütün il ve ilçelerde yapağılara el konmuştur.29
Yapağı dışında devletçe el konulan ürünlerden bir diğeri kâğıt olmuştur.
Baskıda kullanılacak kâğıt sıkıntısının artması üzerine hükümet, Milli Korunma
Kanunu’nun ilgili hükümlerine dayalı olarak gazete, dergi, kitap, kırtasiye vb.
işlerde kullanılabilecek kâğıtlara 11 Şubat tarihi itibariyle el koymuştur. Bu doğrultuda İstanbul ili ile İstanbul dışındaki iller için ayrı ayrı iki kararname Resmi
Gazete’de yayımlanmıştır. Bu kararnamelerle İstanbul Belediyesi sınırları içinde
ve İstanbul sınırları dışındaki bulunan gazete ve dergi sahiplerine ellerindeki kâğıt stokları ile bunların ihtiyacı olan aylık kâğıt miktarı beyan zorunluluğu da
getirilmiştir.30
18 Nisan’da Resmi Gazete’de yayımlanan bir kararnameyle ise Milli Müdafaanın ihtiyacını karşılamak amacıyla nebati yağ, margarin ve emsali yemeklik
yağ üreten yerlerin üretimini düzenlemek ve yağlara gerektiğinde el koymak,
bunların satış biçimlerini saptamak yetkisi Ticaret Vekâleti’ne verilmiştir.31
II. Dünya Savaşı sırasında Hükümetin karşılaştığı sorunlardan bir başkası
ise pek çok ilacın hammaddesi olan kininin yokluğu olmuştur. Bu yokluğa önlem olarak toz ve komprime kinin beyana tabi tutulmuş, söz konusu kininlere
hükümet tarafından değer fiyatları karşılığında satın alınmak şartıyla el konulmuştur. Kızılay ve eczanelerin elinde bulunanlar ise söz konusu bu hükümlerden
muaf tutulmuştur.32 Bir gün sonra 15 Mayıs tarihinde yayımlanan kararname ise
hububata el konulmasına ilişkindir. Buna göre, Koordinasyon Kararı ile ülkedeki 1941 yılı mahsulünden henüz el konulmamış olanlarla, 1942 yılında üretilen
hububata hükümet tarafından el konulmuştur. Bu kararla tüm tahıl stoklarına el
konulduğu gibi ihracat için izin alma zorunluluğu da getirilmiştir.33
Şubat ayında kâğıda el konulmasından sonra, 16 Haziran’da yayımlanan kararname ile gerçek ve özel şahısların ellerinde ve gümrüklerde bulunan kâğıtlar
beyana tabi tutulmuştur. Ayrıca söz konusu kâğıt stoklarına değer fiyatı ile hükümet tarafından satın alınmak üzere el konulmuştur.34 Bu kararnamenin yayım29
30
31
32
33
34
2/17174 sayılı BKK, Resmi Gazete, 26 Ocak 1942.
2/17291 sayılı BKK, Resmi Gazete, 11 Şubat 1942; 2/17293 sayılı BKK, Resmi Gazete, 11 Şubat 1942.
2/17674 sayılı BKK, Resmi Gazete, 18 Nisan 1942.
2/18107 sayılı BKK, Resmi Gazete, 16 Haziran 1942.
236
lanmasından iki gün sonra, 18 Haziran’da, ülkedeki gerek 1941 yılı mahsulünden olup henüz teslim edilmemiş bulunan ve gerekse de 1942 yılı içinde üretilmiş bulunan, üreticinin ekmeklik, yemeklik, yemlik ve tohumluk ihtiyacının dışında buğday, çavdar, mahlut, mısır, darı, yulaf ve arpa ürünlerine hükümetçe el
konulmasına yönelik “1942 Yılı Hububat Mahsulüne Elkonması Hakkındaki
Kararnamenin Tatbikine Dair Talimatname” yayımlanmıştır. Bu talimatname
Milli Korunma Kanunu’nun 4156 sayılı Kanunla değiştirilen 14. maddesi hükümlerine dayanılarak çıkarılmıştır.
16 Temmuz’da çıkarılan kararnamenin konusu İstanbul’da Şark Diş Deposu
ile Mehmet İbrahim Berkmen Diş Deposu firmaları tarafından ithal edilen diş
kauçuklarına el konularak satın alınmasına ve bunun için Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti’ne 1.000 liraya kadar bir kredi tahsisine ilişkindir.35 Bu konuda
1942 yılında bir başka hükümet tasarrufu 12 Eylül’de gerçekleştirilmiştir. Yayımlanan kararnameyle ülke genelinde gerçek ve tüzel kişilerin ellerinde bulunan bütün yapağı ve yün beyana tabi tutularak, bu ürünlere hükümet tarafından
el konulmuştur.36
Ücretli İş Yükümlülüğü
Milli Korunma Kanunu’nun uygulanmasında dikkat çeken bir başka uygulama ücretli iş yükümlülüğüdür. Koordinasyon Heyetleri kararlarının Bakanlar
Kurulu’nca yürürlüğe konulması yoluyla getirilen ücretli iş yükümlülüğü büyük
ölçüde belirli bölgeler, özellikle de madencilik bölgeleri ile sınırlı tutulmuştur.
Bu konuda hükümetin çıkardığı düzenleme sayısı ise toplam dört tanedir.37 1942
yılında ise iki düzenleme bulunmaktadır. Ücretli iş yükümlülüğü kurulmasına
yönelik kararlardan ilki, hükümet tarafından 30 Mayıs’ta Etibank Garp Linyitleri
İşletmesi havzasında Milli Korunma Kanunu’nun 9. maddesi gereğince yürürlüğe konulmuştur.38 Bu konuda yine aynı gün hükümet tarafından ihtiyaca yeterli
kömür üretimi için Soma, Değirmisaz ve Tavşanlı linyit havzalarında ve Ereğli
Kömür Havzası’nda ücretli iş yükümlülüğü kurulmasına karar verilmiştir.39
Özel İş Yerlerinde ve Kamu Kuruluşlarında Fazla Mesai
1942 yılında Milli Korunma Kanunu’nun uygulamalarından bir diğeri özel
iş yerlerinde ve kamu kurumlarında fazla mesaidir. Hükümet tarafından 1942 yılında bu konudaki ilk girişim 8 Ocak’ta İstanbul Ayvansaray’da İktisadi ve Sınai
Tesisat ve İşletme T.A.Ş fabrikasında günde 3 saate kadar fazla mesai yapılması
uygulamasıdır.40
35
36
37
38
39
40
2/18354 sayılı BKK, Resmi Gazete, 16 Temmuz 1942.
2/18682 sayılı BKK, Resmi Gazete, 12 Eylül 1942.
Cemil Koçak, a.g.e., Cilt 2, s. 395-396.
1942 Yılı 237
30 Haziran tarihinde yayımlanan bir kararnameyle bazı iş yerlerinde fazla
mesai yapılması uygulaması yürürlüğe konmuştur. Bu kapsamda Petrol Ofisi,
Sokoni Vakum Oil Company, Shell Company ve Steaua Romana Petrol Sanayi
Anonim Şirketi’ne ait işyerlerinde günde üç saate kadar fazla mesai yapılması
kararı yürürlüğe konmuştur.41
11 Ağustos tarihinde Hükümet tarafından Ergani Bakır ve Şark Kromları,
İzmir Türkiye Yağ ve Mamulatı Limited Şirketi Fabrikası ile İstanbul’da Nikola
Karamanoğlu’ya ait İdrofil Pamuk Fabrikası’nda günde 3 saate kadar fazla mesai yapılmasına izin verilmiştir.42
2 Eylül’de ise kömür işçilerine fazla mesai getirilmiştir. Yayımlanan bir kararnameyle bütün maden kömürü ve linyit işletmelerindeki işçilerin normal çalışma sürelerine üçer saate kadar fazla çalışma süresi ilave edilmiştir.43
Buhran Yıllarında Ulaşım ve Nakliyat: Nakil Vasıtalarına Ücretli Çalışma Mecburiyeti
19 Ocak tarihinde Devlet Demiryolları ile yapılacak nakliyatın, önem ve
aciliyetine göre, sıralarını belirlemek üzere bir komisyon kurulmuştur. Bu komisyon Devlet Demiryolları Genel Müdürü’nün veya yardımcısının başkanlığı
altında Genelkurmay Başkanlığı, Milli Savunma, Ekonomi ve Ticaret Bakanlıkları temsilcilerinden oluşturulmuştur.44
Söz konusu komisyonun oluşturulduğu tarihte yürürlüğe konulan, iaşe
maddelerinin nakli hakkında bir kararnameyle Van, Bitlis, Siirt ve Diyarbakır illerinde iaşe maddeleri nakline elverişli tüm nakil vasıtalarına ücretli çalışma zorunluluğu da getirilmiştir. Bu düzenleme Milli Korunma Kanunu’nun 36ncı
maddesine dayalı olarak yapılmıştır. Yapılan düzenlemeyle temel geçinme ve
beslenme maddelerinin taşınmasına uygun tüm ulaşım araçlarının taşıma ücretlerinin valilikler ile o yerin en büyük askeri makamı tarafından ortak olarak belirlenmesi öngörülmüştür.45
Hükümetin Ocak ayı içinde ulaşım ve nakliyata yönelik olarak yaptığı bir
başka girişim bazı nakil vasıtalarının trafiğe çıkmalarına izin verilmesine ilişkindir. Hükümet tarafından, Koordinasyon Heyeti Reisliği’nin tezkeresiyle, Bakanlar Kurulu’nun kararıyla kullanılmalarında zorunluluk görülen ve kararda belirtilen bazı nakil araçlarının trafiğe çıkmalarına izin verilmiştir.46
11 Mayıs tarihinde Koordinasyon’un kararıyla bazı otomobillerin yola çıkmasına izin verilmiştir. Bu kapsamda İstanbul’dan Dr. Tevfik Sağlam, Ankara’dan Dr. Şerif Korkut ve İskenderun’dan Sokani Vakum’a ait otomobillerin yo41
42
43
44
45
46
2/18438 sayılı BKK, Resmi Gazete, 11 Ağustos 1942.
2/18664 sayılı BKK, Resmi Gazete, 2 Eylül 1942.
238
la çıkmasına izin verilmiştir.47 Hükümetin aynı günlü bir başka uygulaması ise
Koordinasyon kararı ile bazı gemilerin Milli Müdafaa Vekâleti’nce satın alınması ve bu iş için Vekâlet emrine 2.000 lira verilmesidir.48 Aynı gün ErzurumKarabıyık Hanları Dar Hattının Milli Müdafaa Vekâletine Devri Hakkında 4218
sayılı kanun da yayımlanmıştır. Kanuna göre, Erzurum-Karabıyık hattı ile devredilecekler arasında 1 adet frenli kapalı vagon, 1 adet frensiz kapalı vagon, 3
adet açık frenli vagon, 5 adet açık frensiz vagon, 2 lokomotif ile 5 adet kazanlı
vagon bulunmaktadır.49
14 Mayıs tarihinde kara ve deniz ulaşım araçlarına zorunlu iş mükellefiyeti
konulmuştur. Koordinasyon Heyeti’nin kabul ettiği kararla, gerçek ve tüzel şahıslara ait motorlu ve motorsuz ulaşım araçlarına şoför veya sürücüleri ile birlikte zorunlu çalışma mükellefiyeti konulması hususunda Ticaret Vekâleti’ne yetki
verilmiştir.50
22 Mayıs tarihinde, Türk bayrağı taşıyan, 50 tonajdan yukarı gemilerin içeride ve dışarıda yapacakları seferlere ait navlunların mesafe ve tonaj esasına göre belirlenmesine ilişkin kararname yayımlanmıştır. Bu kararnameye göre Türk
sahilleri 10 bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler şu şekildedir: Sovyetler Birliği sınırından Giresun’a kadar; Sinop’tan kömür havzasına kadar; Havza’dan İstanbul’a
kadar; Bulgaristan sınırından İstanbul’a kadar; İstanbul’dan Çanakkale’ye kadar;
Çanakkale’den İzmir’e kadar; İzmir’den Fethiye’ye kadar; Fethiye’den Alanya’ya kadar; Alanya’dan Suriye’ye kadar birer bölgedir.51
19 Haziran tarihinde özel ulaşım araçları için ücretle zorunlu çalışma esası
kabul edilmiştir. Bu yönde Taşıt Teşkilat ve Taşıma Talimatnamesi yayımlanmıştır.52 3 Aralık tarihinde ise Hakkari ve Mardin illerinde iaşe maddeleri nakline uygun çeşitli ulaşım araçları için Milli Korunma Kanunu’nun geçerli 36ncı
maddesine dayanılarak ücretli çalışma zorunluluğu konulmuştur.53
İAŞE YÖNETİMİ
II. Dünya Savaşı’nın sürdüğü yıllarda Türkiye dünyadaki savaş koşullarından doğrudan etkilenmiştir. Bu kapsamda tüm ülke çapında bir savaş ekonomisi
uygulanmak zorunda kalınmış, savaşın etkilerini azaltmaya yönelik politikalar
izlenmeye çalışılmıştır. Savaş yıllarında üretimin düşmesi, üretken nüfusun silâhaltına alınması, dış ticaretin büyük ölçüde durması, eldeki mal stoklarının sınırlı olması beraberinde bir savaş ya da bunalım ekonomisinin uygulanması zorunluluğunu da getirmiştir. Bu doğrultuda, II. Dünya Savaşı sırasında, Cumhuriyet
47
48
49
50
51
52
53
Resmi Gazete, 11 Mayıs 1942.
Resmi Gazete, 19 Haziran 1942.
2/19032 sayılı BKK, Resmi Gazete, 3 Aralık 1942.
1942 Yılı 239
Hükümetleri her ülkenin yaptığı gibi bir takım olağanüstü önlemlere başvurmak
zorunda kalmıştır. Ancak başvurulan önlemler sadece ekonomi alanıyla sınırlı
kalmamış, ülkenin idari yapısının da savaş koşullarına uydurulması gerekmiştir.
Bu yüzden, ekonomiyle siyaseti diğer dönemlere göre daha fazla iç içe düşünme
gerekliliği bulunmaktadır. Bu doğrultuda, birçok yazar ve yorumcu tarafından
“savaş ekonomisi” diye adlandırılan ülkelerin idari yapısıyla iktisadi yapısını
savaş koşulları içinde birbirine denk düşürme arayışı da, özellikle Birinci Dünya
Savaşı’nda, “topyekûn harp” kavramıyla ifadesini bulmuştur:54
Topyekûn harp, devletin siyasi, askeri, iktisadi, manevi bütün kuvvetlerinin, devlet
resmi teşkilatı dışındaki her türlü müessese ve teşekküllerin ve nihayet fertlerin bütün varlık ve kudretlerinin savaşa katılmasıdır. Devlet, her ferdi ve her maddeyi,
zaferin elde edilmesi için kullanacaktır.
Türkiye’de topyekun savaşa yönelik bir iktisadi ve idari yapılanma II. Dünya Savaşı başladığında henüz söz konusu değildir. Ancak, savaşın başlamasıyla
birlikte Türkiye’de yeni politika arayışları gündeme gelmeye başlamıştır. Korkut
Boratav’ın Şevket Süreyya’dan aktardığı kapsamda savaş koşullarında iki alternatif politikadan bahsedilmektedir:55
Bunlardan birincisi mevcut bütçe imkânları ile ordunun ve kentli nüfusun temel iaşe ihtiyacını sağlama hedefinden hareket ederek, ticareti devlet denetimi altına almak ve sıkı ve polisiye bir fiyat sınırlaması uygulamak. İkinci politika ise, iç ve dış
piyasalarda savaş kıtlıklarından doğan talep artışlarının çiftçi ve sanayici için yaratacağı kamçılayıcı etkisinden yararlanmak amacı ile fiyatlar ve piyasa şartları üzerindeki kontrollerden mümkün mertebe kaçınmak, üretimi teşvik edecek açık enflasyonist gelişimi ise büyük ölçüde sineye çekmek.
1942 yılının ilk yarısında iktidarda olan Refik Saydam Hükümeti ilk, Refik
Saydam’ın ani ölümüyle kurulan Şükrü Saracoğlu Hükümeti ise ikinci tür politikalara yakın durmuşlardır. Refik Saydam Hükümeti döneminde dünyada geçerli
olan savaş koşulları içerisinde devletin halkın başlıca iaşe maddelerini sağlama
görevini üstlenmiş olması ve bu görev nedeniyle karşılaşılan bazı önemli güçlükler devletin yeniden yapılandırılmaya tabi tutulması zorunluluğunu ortaya çıkartmıştır. 1942 yılının başlarından itibaren bu konuda çalışmalar da bürokrasi
içinde başlatılmıştır.56
Devlet örgütlenmesinin değiştirilmesi yönündeki düşünce altyapısına ise
belli aşamalardan geçilerek gelinmiştir. İkinci Dünya Savaşı’nın başlarında temel gıda maddelerinin fiyatlarındaki yükselmenin bu temel gıda üreticisi konumundaki ülkelere avantaj getireceği düşünülmüştür. Türkiye de, savaş öncesinde, temel gıda maddeleri açısından, kendi kendine yeten ülkelerden biri olarak
bu kategoride yer almıştır. Ancak, ilerleyen süreçte hükümet tarafından fiyatı ar54
55
56
Seyfi Kurtbek, Harp ve Ekonomi, 1942, s. 13’ten aktaran Ş. Süreyya Aydemir, a.g.e., s.203.
Korkut Boratav, a.g.e., s. 296.
Ş. Süreyya Aydemir, a.g.e., s.217-221.
240
tan gıda maddelerini ihraç etmenin içeride mal sıkıntısına ve dolayısıyla stokçuluk, karaborsacılık ve vurgunculuğun artmasına neden olduğu düşüncesine varılmıştır. Böylece, iktisat politikası olarak, ihracatı kontrol etme gereksinimi ortaya çıkmıştır. Bu doğrultuda, hükümet tarafından, 1940’lı yıllarda Milli Korunma Kanunu çerçevesinde önlemler alınmaya çalışılmıştır. Ahmet Hamdi Başar, Cumhuriyet Gazetesi’nde yer alan bir makalesinde, bu durumu şu şekilde
ortaya koymuştur:57
İhracatı yasak etmek kafi gelmediği ve bir takım tedbirler alınmak icap ettiği anlaşıldığı zaman kaybedilen zamanı önliyecek kadar enerjik ve toplu bir görüşle işe el
koymak mümkün olmadı. İaşe davasına hükümet sarıldığı zaman meselenin fiyat
yükselişini önlemekle halli mümkün sanıldı. İlk önce fiyat kontrolleri yapan, kar
hadlerini tespit eden, fakat istihlaki kayıdsız ve şartsız serbest bırakmayı prensip
tutan bir devlet müdahalesi ile karşılaştık.
Refik Saydam Hükümeti açısından, iaşe sorunu, gıda maddeleri ve diğer
yaşam maddelerinin dışarıdaki talebe dayalı olarak fiyatının yükselmesi karşısında ihracatının sınırlanması ya da önlenmesi ile iç piyasada fiyatının yükselmemesi için bazı yasaklayıcı önlemlerin alınmasına dönük olmuştur. Bu çerçevede bazı yasaklayıcı önlemlere rağmen tüccarın fiyatlar üzerindeki rolü tam
olarak ortadan kaldırılamamıştır. Zaman süreci içerisinde ülkenin iaşe sorunu da
büyümüştür. Bu durum karşısında hükümetin aldığı önlemlerden biri ekmeğin
karne usulüne bağlanması olmuştur.
Karne Uygulaması
1942 yılında karne uygulamasının en tipik örneği “ekmek karnesi” olmuştur. 13 Ocak 1942 tarihinde, ekmek tüketimi sınırlanarak, ekmek dağıtımı karne
usulüne bağlanmıştır. Hükümet, fırınların önündeki karmaşayı önleyebilmek
için karne usulünü getirerek uygulamaya koymuştur. Uygulama, ilk olarak, İstanbul’da başlamıştır.58 Bu doğrultuda ekmek ve ekmeklik hububat ihtiyacının
tespiti ile ekmeğin kart usulü ile dağıtımı ve bunlara ait masrafları karşılamak
üzere Ticaret Vekâleti’ne 200 bin lira ödenek verilmiştir. Ayrıca İstanbul’un çeşitli yerlerine 200 adet dağıtım yeri açılmıştır.59
Milli Korunma Kanunu’nun 21 nci maddesine göre, halen tanzim satışı yapılan ve yapılacak olan kent, kasaba ve köylerde ekmek ve ekmeklik hububat
tüketiminin miktarları da belirlenmiştir. Buna göre, günlük ekmek miktarı, 7 yaşına kadar çocuklara 187.5 gram, 7 yaşından büyük çocuklar için 375 gram, ağır
işçiler için 750 gram olarak tahsis edilmiştir. Ekmek kartlarının doldurulması
işinin belediyeler tarafından kendi sorumlulukları altında yürütülmesi kararlaştırılmıştır. Bu hak edilen miktar (istihkak), 28 Şubat’tan itibaren daha da düşürü57
58
59
Ahmet Hamdi Başar, “İaşe Davamız Nasıl Başladı ve Nasıl Devam Etti?”, Cumhuriyet, 8
Temmuz 1942.
Ulus, 14 Sonkanun 1942 (İstanbul dünden itibaren karne kullanmağa başladı).
Cumhuriyet, 15 İkincikanun 1942.
1942 Yılı 241
lerek çocuklar için 150 gram, büyükler için 300 grama indirilmiştir.60 6 Mayıs’ta
yeni ürünün piyasaya girişine kadar ekmek istihkakının bir gün tam, bir gün eksik verilmesine karar verilerek ekmek miktarı iki günde bir 150 grama indirilmiştir.61 3 Haziran’dan itibaren ise ekmek istihkakı artırılarak, ekmek miktarı
büyüklere 300 gram, küçüklere 150 gram ve ağır işçilere 600 gram olarak yeniden belirlenmiştir.62
Çıkarılan tek tip ekmek, o dönemlerde, “kara ekmek” olarak nitelenmiş bulunmasına rağmen yıl boyunca ekmeğin içeriğinin de değiştirilmesi söz konusu
olmuştur. 11 Mart’ta uygulamaya sokulan Koordinasyon kararıyla Toprak Mahsulleri Ofisi’nin stokları uygun olan yerlerde, ekmeklik una %25 oranına kadar
mısır unu karıştırılabilmesine izin verilmiştir.63 13 Nisan 1942’de bu katkı maddelerine arpa da eklenmiştir.64 10 Ekim 1942’de ise Ticaret Vekâleti’nce yayımlanan tamimde yurdun bazı yerlerinde ekmeklik una patates karıştırılması sonucu elde edilen ekmeğin daha beyaz, yumuşak ve lezzetli olduğunun anlaşılması
nedeniyle bütün vilayetlere lüzumu halinde ekmeğe patates karıştırılması tavsiye
edilmiştir.65
Halka ekmek karnelerinin dağıtımı ise önceden toplanan beyannamelere göre yapılmıştır. Karne usulünde, vatandaşın her gün yaşına ve mesleğine göre
devletçe tayin edilen miktarda ekmek alabilmesi düzenlenmiştir. Böylece karnenin uygulandığı büyük şehirlerde halka günde verilecek ekmek toplamını bilmek
ve buna göre önlemler alabilmenin olanaklı olacağı öne sürülmüştür. Ulus Gazetesi köşe yazarı Kemal Turan’a göre, karne usulünün en büyük yararı kentte oturanlara her gün alacakları bir miktar ekmeği mutlaka hazır bulundurmak olacaktır. Bunun yanı sıra karne usulünün uygulanmasıyla herkes, telaşsız ve endişesiz
olarak en yakın dağıtma yerinden günlük ekmeğini alabilecektir.66
O dönemin gazetelerinde yer alan açıklamalarda ekmek karnesi sahibi olanların istediği fırından ve tevzi yerinden ekmek alabilecekleri belirtilmiştir. İlgili
kararnamede de belirtildiği üzere her fırın için 3 dağıtım yeri açılması düzenlenmiştir. Seyahat edenler ve başka yerlerden gelenler için ise bazı kurallar söz
konusudur. Karne usulü uygulanmayan yerlerden büyük kentlere gelenler için
garlarda ve toplu taşım yerlerinde seyahat fişi dağıtacak yerler bulunacaktır. Vilayetlerde dağıtılan karneler arasında bir fark olmadığı için Ankara’da alınmış
olan bir kartla İstanbul’da ekmek almak olanaklı olacaktır. Lokantalarda yemek
yiyeceklerin ise o yemekte yiyecekleri ekmeği yanlarında götürmeleri ya da lo60
61
62
63
64
65
66
Cumhuriyet, 28 Şubat 1942.
Cumhuriyet, 6 Mayıs 1942.
Cumhuriyet, 3 Haziran 1942.
Cumhuriyet, 14 Nisan 1942.
Ulus, 11 Birinciteşrin 1942.
Kemal Turan, “Karne Usulünde Emanet”, Ulus, 12 Sonkanun 1942.
242
kantacıya gündelik fişini kestirip yemediği ekmeği paket edip yanında götürmesi
gerekmektedir.67
Ekmek karnesi uygulamasının başlatılacağı günlerde birçok köşe yazarı uygulamayı çeşitli yönleriyle değerlendirmiştir. Bunlardan biri olan Falih Rıfkı
Atay Türkiye’de uygulanan ekmek karnesi usulünü şu şekilde savunmuştur:68
Darlık zoru ile gıda kısmak için değil, israfı, kaçağı önlemek, buğday ve un yoğaltımını bir düzene sokmak, halkı tutumlu bulundurmak için koymaktayız. Otellerde,
lokantalarda, evlerde hesapsızlık yüzünden artan ekmek parçaları, sonra hamurlar;
tatlılar, israf veya idaresizlik, hüzün verici bir haldedir. Bundan başka, hiç sebepsiz, yarın ekmek bulup bulmamak kaygısına düşen halkın sık sık büyük şehirlerde
fırınlara üşüştüğü görülür. Ticaret Vekilliğinin, bu yersiz telaşın manevi zararını
önlemek için yalnız İstanbul’da bir iki bin çuval fazla un dağıttığı vardır.
tır:69
Falih Rıfkı Atay ekmek karnesi usulünün yararlarını da şu şekilde sıralamışKart usulü tatbik edildikten sonra, ilk alacağımız manevi netice, halkın kendini doyuracak ekmek bulacağına güvenmesi olacaktır; halk elindeki karta, bir ekmek sigortası gibi bakacaktır. Maddi netice ise, buğdayımızı ve unumuzu tam ihtiyaca
kadar harcamak, her ihtimale karşı stok yapabilmek, hesabımızı bilmek olacaktır.
Falih Rıfkı Atay “Yarın Ekmeklerimizi Kart Karşılığı Alacağız” başlıklı
makalesinde ise ekmek karnesi uygulamasının diğer ülkelerdeki uygulama biçimleri üzerinde durmuştur:70
Halk bunun için, doyum ihtiyacından değil, alabildiğine alıp istediği gibi harcamak
serbestliğinden fedakârlıkta bulunacaktır. Türkiye’nin besin bakımından bütün Avrupa kıtasının en rahat memleketi olduğunu biliyoruz. Öteki memleketlerin hikâyelerini işitiyoruz... Önümüzde bir Fransız gazetesi var. Fransa’nın bir ziraat memleketi olduğunu bilmiyenimiz yoktur. Fransa artık harbiçi de değildir. Gündelik ekmek tayını ilanına bakınız: adam başına 100 gramdan, en fazlası, ağır işçiler için
350 gram! Biz işçilerimize 750 gram vermekteyiz. Peynir adam başına, haftada 50
gram! Şeker ayda yarım kilo ile 1 kilo arasında değişiyor. Sonra Fransa, geçen yıldan daha iyi olmakla övünmektedir.
Ekmekte karne uygulaması dönemin gazetelerinde olumlu karşılanmasına
rağmen, bu konuda önemli sorunlar da yaşanmıştır. Özellikle ekmek karnelerinde yapılan sahtecilikler dönemin hükümetinin başını ağrıtan konulardan birini
oluşturmuştur. Bu kapsamda ilerleyen dönemde Milli Korunma Kanunu’nda yapılan değişiklikle ekmek kartlarını tahrif veya başkalarının kartlarını kullananlara 3 yıl ağır hapis cezası getirilmiştir. Bu hükmün uygulanmaya konulması gereği de vilayetlere bildirilmiştir.71
67
68
69
70
71
Cumhuriyet, 13 İkincikanun 1942.
Falih Rıfkı Atay, “Ekmek İçin Alınan Tedbir”, Ulus, 13 Sonkanun 1942.
A.k.
Falih Rıfkı Atay, “Yarın Ekmeklerimizi Kart Karşılığı Alacağız”, Ulus, 16 Sonkanun 1942.
Ulus, 7 Şubat 1942.
1942 Yılı 243
1942 yılının ilerleyen aylarında ekmek karnelerine yönelik usulsüzlükler
gazete haberi olmaya devem etmiştir. Bunlara yönelik trajik örneklerden biri
İzmit Belediye Reisi’nin tutuklandıktan sonra serbest bırakılmasına ilişkindir.
Cumhuriyet gazetesinin haberine göre İzmit Belediye Reisi Kemal Öz, turşuculuk yapan Sabahaddin Palabıyık adında birisine 6 tane ekmek karnesini hususi
olarak verdiği iddiasıyla tutuklanarak Milli Korunma Mahkemesi’ne verilmiştir.72
1942 yılında savaşın doğrudan etkilerini azaltabilmek için ekmeğin karneye
bağlanması Hükümetin başvurduğu önemli önlemlerden biri olmuştur. Ancak
bununla sınırlı kalınmamıştır. Refik Saydam Hükümeti’nin iç politikanın en
önemli sorunu haline gelmiş bulunan kentlerin iaşe sorununu çözebilmek için
başvurduğu daha önemli bir girişim iaşe teşkilatının kapsamının genişletilmesi
politikası olmuştur. Bu kapsamda Vilayet İaşe Müdürlükleri, Vilayet İaşe Amirlikleri, Dağıtma Ofisi, Mahrukat Ofisi, Halk Dağıtma Birlikleri, Subaşı örgütlenmesinin oluşturulması yoluna gidilmiştir.
Vilayet İaşe Müdürlükleri ve Vilayet İaşe Amirlikleri
Savaş döneminde, hükümet, ticaret hayatı ve iaşe sorunlarının çözümü için
çok sayıda önlem almak durumunda kalarak, bu doğrultuda yeni kurumlar oluşturmuştur. Bu kurumlardan biri 1941 yılının kış aylarında kurulmuş bulunan İaşe Müsteşarlığı’dır. Müsteşarlığa bağlı olarak Ankara, İstanbul ve İzmir'de “İaşe
Müdürlükleri”, diğer illerde ise “İaşe Heyetleri” oluşturulmuştur. Ancak 1942
yılının başında vurgunculara karşı mücadeleyi etkili kılmak için vilayetlerdeki
iaşe örgütünün genişletilmesine çaba gösterilmiştir. Bu doğrultuda bazı illerde
“Vilayet İaşe Müdürlükleri”, bazılarında ise “Vilayet İaşe Amirlikleri” kurulması planlanmış; 19 Ocak 1942’de Ticaret Bakanlığı’na gerekli gördüğü yerlerde
“Vilayet İaşe Müdürlükleri” veya “Vilayet İaşe Amirlikleri” kurması için yetki
verilmiştir. Bu müdürlük ve amirlikler, valiliklerle işbirliği halinde çalışmakla
beraber doğrudan doğruya vilayetlere değil, Ticaret Vekilliği İaşe Müsteşarlığı’na bağlı olarak çalışacaklardır. Böylece iaşe örgütlenmesi içinde çok sayıda
görevi bulunan valiliklerin bu konuda görevleri azaltılarak bu işlerin Ticaret Vekâleti’nin koordinasyonunda yürütülmesi öngörülmüştür. Ticaret Bakanlığı emrine yeni açılacak kadrolar için ise 1942 takvim yılı karşılığı olarak 135.460 lira,
idare masrafları için 38.420 lira tahsis edilmiştir. Yasanın yürürlüğe girdiği 19
Ocak’tan itibaren, önceden kurulmuş bulunan “İaşe Heyetleri” de ortadan kaldırılmıştır.73
18 Nisan 1942 tarihinde ise İaşe Müsteşarlığı’nın merkez ve taşra örgütü
kadrosu değiştirilmiştir. Koordinasyon Heyeti’nin kararı ile Ticaret Vekâleti’ne
bağlı İaşe Müsteşarlığı merkez ve taşra örgüt kadrosu değiştirilerek, bu giderlere
72
73
2/17146 sayılı BKK, Resmi Gazete, 19 Kanunusani 1942, 5010; Cumhuriyet, 20 İkincikanun
1942.
244
karşılık olarak Ticaret Vekâleti emrine 1942 takvim yılı için 1,5 milyon lira ve
yönetim giderlerine ilişkin olarak 400 bin lira ödenek verilmesine karar verilmiştir. Bu karara göre, İaşe Müsteşarlığı, ülkenin iaşe işlerinin organizasyonu,
yönetimi ve denetiminden sorumlu olmak üzere, Ticaret Vekili’nin emrinde bir
müsteşar, bir müsteşar yardımcısı ile merkez ve taşra örgütünden oluşacaktır.74
Ticaret Vekilliği’ne bağlı Toprak Mahsulleri Ofisi, Ticaret Ofisi, Petrol
Ofisi ve ilerde aynı amaçla kurulacak diğer kurum ve kuruluşların işleri İaşe
Müsteşarlığı’nda görülecektir. İaşe Müsteşarlığı’nda gerçekleştirilen yeni düzenlemeye göre örgütlenme yapısı içinde; “İaşe İşbirliği Heyeti”, “Tespit ve İhtiyaçlar Umum Müdürlüğü”, “Tedarik ve Dağıtma Umum Müdürlüğü”, “Fiyat ve
Mücadele İşleri Umum Müdürlüğü”, “İstihlak ve Dağıtımı Teşkilatlandırma
Umum Müdürlüğü” yer almaktadır.75
İaşe İşbirliği Heyeti; Milli Müdafaa, Maliye, Sıhhiye, İktisat, Münakalat,
Gümrükler ve Ziraat Vekillikleri temsilcileri ile Ticaret Vekilliği’nin tayin edeceği daire amirlerinden oluşacaktır. Heyet ayda en az bir defa toplanarak iaşeye
ait işler üzerinde incelemeler yapacaktır. Yasayla bazı genel müdürlükler de
oluşturulmuştur. Yasayla düzenlenen genel müdürlükler şunlardır;
Tespit ve İhtiyaçlar Umum Müdürlüğü: Bu genel müdürlük iaşe konuları
arasına alınmasına karar verilen bütün maddelerin miktar, çeşit ve cinsleri ile nerelerde bulunduklarını tespit ve bunların miktarlarındaki değişiklikleri takip etmekle görevli kılınmıştır. Genel müdürlük gerektikçe bu maddelerin meydana
çıkarılması için gerekli arama ve tarama önlemlerini almakla da sorumlu tutulmuştur. Bunun yanı sıra iaşe bakımından halk, Milli Müdafaa, resmi ve özel kurum ve kuruluşların ihtiyaçlarını ve iaşe konuları içine alınması gereken ihtiyaç
maddelerini inceleme ve belirleme yetkisine sahiptir.
Tedarik ve Dağıtma Umum Müdürlüğü: Bu genel müdürlük “Tespit ve İhtiyaçlar Umum Müdürlüğü’nce” belirlenmiş, halkın, Milli Müdafaa’nın ve kurumların ihtiyaçlarının karşılanması için gerekli görülen maddelerin sağlanarak,
bunların ihtiyaç yerlerine taşınması işlerini düzenleme ve denetlemeyle görevlendirilmiştir. Ofislere ait işler bu umum müdürlük aracılığıyla takip edilecektir.
Umum müdürlük bir genel müdür ve genel müdür yardımcısıyla, tedarik, dağıtma ve nakliyat şube müdürlüklerinden oluşacaktır.
Fiyat ve Mücadele İşleri Umum Müdürlüğü: Bu genel müdürlüğe, gerek ülke içinde üretilen ya da imal edilen, gerekse de yabancı ülkelerden ithal edilen
bütün iaşe maddelerinin fiyatlarının azami kâr hadlerinin belirlenmesi gerekenleri belirlemesi ve ülkedeki fiyatlar arasında en uygun dengeyi sağlaması görevleri verilmiştir. Genel müdürlük bu amaçla fiyat politikasının uyumlu bir biçimde işlemesi olanaklarını araştıracak ve bunun uygulamasını denetim altında bulunduracaktır. Bu genel müdürlük “fiyatları tespit şube müdürlüğü”, “fiyat der74
75
2/17675 sayılı BKK, Resmi Gazete, 18 Nisan 1942.
2/17675 sayılı BKK, Resmi Gazete, 18 Nisan 1942; Ulus, 19 Nisan 1942.
1942 Yılı 245
leme ve murakabe şube müdürlüğü” ile “ihtikârla mücadele şube müdürlükleri”nden oluşturulmuştur.
İstihlak ve Dağıtımı Teşkilatlandırma Umum Müdürlüğü: Bu genel müdürlüğe, iaşe maddelerinin dağıtma işlerini düzenlemek ve kolaylaştırmak amacıyla
köylerde köy birlikleri, kasabalarda sokak ve mahalle birlikleri, kentlerde tüccar
ve perakendeci esnaf birlikleri ile devlet daireleri ve kurum birlikleri ile diğer
tüketim birliklerini kurma görevi verilmiştir. Genel müdürlük dağıtma işlerini
düzenleme ve kolaylaştırma amacı çerçevesinde kurulmuş varlıklardan da yararlanmak yoluyla iaşe dağıtımını örgütlemek ve düzenlemek görevlerini üstlenmiştir. Bu genel müdürlük “istihlak birlikleri şube müdürlüğü”, halk ve tüccar
ve perakendeci esnafı birlikleri şube müdürlüğü” ve “müesseseler birlikleri şube
müdürlükleri”nden oluşturulmuştur.
Merkezdeki yeniden örgütlenmenin yanı sıra valilik ve kazalardaki iaşe
müdürlüklerine ise ihtiyaçların belirlenmesi, tüketimi örgütlendirme ve dağıtma,
fiyat kontrolü ve vurgunculukla mücadeleyle uğraşma işleri verilmiştir. İaşe
Müsteşarlığı’nın merkez ve taşra örgütü kadrosu değiştirilmesiyle iaşe teşkilatı
bir bütün halinde ele alınarak parçalı bir örgütlenme yapısına son verilmiştir.
Bundan önce çeşitli kararnamelerle kurulmuş olan iaşe örgütünün bir kısmı belediyelerce, bir kısmı fiyat murakabe yoluyla idare edildikten sonra iaşe müdürlükleri ve amirlikleri örgütlenme yapısına geçilmiştir. Yeni düzenlemeyle ise iaşe teşkilatı parçalı yapısından kurtarılıp, tek bir kadroya bağlanmıştır.76
25 Temmuz tarihinde hükümet tarafından iaşe teşkilatında yeni düzenlemeler yapılmıştır. İaşe Müsteşarlığı, Vilayet İaşe Teşkilatı, Fiyat Murakabe Komisyonları’nın kaldırılması kararları alınmıştır.77 Hükümetin aldığı 371 sayılı karara
göre fiyat murakabe komisyon ve heyetleri, İaşe Müsteşarlığı ve bu müsteşarlığa
bağlı Vilayetler İaşe Teşkilatı kaldırılarak, bunların yönetimi belediyelerle ticaret odalarına bırakılmıştır.78
Dağıtma Ofisi
25 Mart 1942 tarihinde on milyon sermayeli mali ve idari özerkliğe sahip,
Ticaret Vekâleti’ne bağlı, Dağıtma Ofisi kurulmuştur. Ofis, Genel Müdürlük
şeklinde oluşturulmuş, uygun bulduğu yerlerde Ticaret Vekâleti’nin izniyle teşkilatlanarak, şube kurmasına ya da temsilcilikler bulundurmasına yetki verilmiştir. Ofisin iaşe maddelerini sağlama ve bunların satış ile dağıtımını gerçekleştirme görevi bulunmaktadır.79
Dağıtma Ofisi’nin merkez kadrosu 11 Mayıs’ta oluşturularak yürürlüğe
konmuştur. 314 sayılı Koordinasyon Kararına göre Dağıtma Ofisi’nin merkez
76
77
78
79
2/17675 sayılı BKK, Resmi Gazete, 18 Nisan 1942; Ulus, 19 Nisan 1942.
2/18387 sayılı BKK, Resmi Gazete, 25 Temmuz 1942, 5167.
Cumhuriyet, 23 Temmuz 1942; Cumhuriyet, 25 Temmuz 1942; Cumhuriyet, 26 Temmuz 1942.
2/17540 sayılı BKK, Resmi Gazete, 25 Mart 1942, 5066.
246
kadrosunda bir umum müdür, iki umum müdür muavini, bir şube müdürü, altı
şube müdür muavini ve yeterli sayıda servis ve büro şefleri bulunmaktadır.80
İaşe Merkez Teşkilatı ile Dağıtma Ofisi, Refik Saydam’ın ölümü üzerine
kurulan Saracoğlu Hükümeti tarafından 14 Ağustos tarihinde Resmi Gazete’de
yayımlanan kararnamelerle tasfiye edilmiştir.81
Halk Dağıtma Birlikleri
14 Mayıs 1942 tarihinde “Halk Dağıtma Birlikleri” kurulmuştur. Koordinasyon’un 319 sayılı kararıyla “halka yapılacak iaşe dağıtımını kolaylaştırmak
amacıyla Ticaret Vekâleti’nce belirlenecek yerlerde halk dağıtma birlikleri kurulması” öngörülmüştür. Kentlerde her 250 evlik ya da 1000 nüfusluk bir halk
kitlesi bir birlik oluşturacaktır. Her birlik biri başkan dördü üye olmak üzere beş
kişilik bir İdare Heyeti seçecektir. Seçim mahalli idare amirinin onayı ile tamamlanacak ve mahalli idare amiri gerek görürse seçim yaptırmadan da birlik
idare heyetinin başkan ve üyelerini atayabilecektir. Birlik idare heyetlerinin bazı
önemli görevleri bulunmaktadır. Bu görevler arasında birlik üyelerinin defterlerini tutmak; hükümetçe dağıtımı karneye bağlanmış olan maddelerin kartlarını
dağıtmak; doğrudan doğruya tüketicilere dağıtılması hükümetçe kararlaştırılan
maddeleri halka dağıtmak; fazla karne dağıtımına engel olmak; fazla karne alanları takip ve şikâyet etmek; mahallenin gereksinimlerini saptamak ve bu gereksinimleri karşılamak için iaşe örgütü ile bağlantı kurmak bulunmaktadır. Kentler
dışında köylerde de dağıtma birlikleri oluşturulması öngörülmüştür. Buna göre,
her köyde, köy dağıtma birliği oluşturulması planlanmıştır. Köylerdeki birlik
idare heyetlerinin köy muhtarının başkanlığında nahiye müdürü tarafından atanan dört üye tarafından oluşması düzenlenmiştir. Köy dağıtma birliklerinin görevleri arasında ise kentlerde kurulanlardan farklı olarak hükümetçe el koyulan
maddelerin köy içinde saklanmasını sağlamak da bulunmaktaydı. Kararnameye
göre her yurttaş halk dağıtma birliklerinden birine, yani oturduğu mahalleyi içine alan birliğe girmeye mecbur tutulmuştur. Dağıtma birliklerine üye olmayanlar hükümetçe yapılacak dağıtımlardan kesinlikle yararlanamayacaklardı.82
Bu kararnamenin uygulamasını düzenleyen 78 maddelik talimatname 22
Haziran’da “Halk Dağıtma Birlikleri Teşkili Hakkındaki Kararnamenin Tatbikine Dair Talimatname” adıyla Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.83
İstanbul’da, Halk Dağıtma Birlikleri’nin yanı sıra halka yakacak ürünlerinin
örgütlü bir şekilde dağıtılması için İstanbul Mahrukat Ofisi’nin oluşturulması da
gündeme gelmiştir.
80
81
82
83
2/17858 sayılı BKK, Resmi Gazete, 11 Mayıs 1942, 5103.
2/18530 ve 2/18531 sayılı BKK, Resmi Gazete, 14 Ağustos 1942.
2/17826 sayılı BKK, Resmi Gazete, 14 Mayıs 1942, 5106.
Resmi Gazete, 22 Haziran 1942, 5138.
1942 Yılı 247
İstanbul Mahrukat Ofisi
21 Mayıs tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan bir kararnameyle Milli
Korunma Kanunu’nun muaddel 6ncı maddesine göre İstanbul Valiliği’ne bağlı
mali ve idari özerkliğe sahip İstanbul Mahrukat Ofisi kurulmuştur. 500.000 lira
sermayeyle kurulması öngörülen Mahrukat Ofisi İstanbul kentinin ihtiyaçlarını
temin, satış ve bu çerçevede yapılacak dağıtımla görevlendirilmiştir. Ofisin, İstanbul’da Valiliğin uygun bulduğu yerlerde teşkilatlanmasına, şube açmasına,
temsilci bulundurmasına izin verilmiştir. Mahrukat Ofisi Genel Müdürlük olarak
yönetilecektir. Genel Müdürlük, Genel Müdür ve Genel Müdür Yardımcısı’ndan
oluşmaktadır. Genel Müdür; İcra Vekilleri Heyeti’nce, Genel Müdür Yardımcısıyla Muhasebe Müdürü ise İstanbul Valisi tarafından atanacaktır. Genel Müdürlüğün diğer memur ve müstahdemleri Genel Müdür tarafından atanırlar. Ofisin
işleri İstanbul Valiliği’nin direktifleri doğrultusunda Genel Müdürlük tarafından
yerine getirilir. İstanbul Mahrukat Ofisi’nin kuruluş kadrosunda genel müdür,
genel müdür yardımcısı, muhasebeci ve 2 adet madde uzmanı dışında 4’er adet
mubayaa memuru, satış memuru ve düz memur, 8 adet mutemet ve 1’er adet
murakıpla daktilocu bulunmaktadır.84
Basında yer alan haberlere göre Mahrukat Ofisi 27 Eylül’de dağıtıma başlamıştır. Bu çerçevede kooperatife dahil olan memurlara Ofis tarafından taksitle
odun ve kömür verilmesi, bunun için halkın da mahalle birliklerinden karne alması gerekmektedir.85
Kentlerdeki ve kırdaki iaşe sorunlarını ortadan kaldırmak için ortaya konan
yeniden örgütlenme çabalarının önemli bir boyutunu ise üretim merkezlerinde
bir başka deyişle kırsal alanda ürüne el koymak oluşturmuştur. Büyük kentlere
getirilecek ürünü önceden saptamak için yeni bir örgütlenme oluşturulmuştur.
Bu doğrultuda subaşı teşkilatının kurulması gündeme gelmiştir.
Subaşı Teşkilatı
11 Mayıs 1942 tarihinde Subaşı ve Subaşı Yardımcılıklarına ilişkin 2/17827
sayılı Koordinasyon kararı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu karar, üretimi tahmin ve kontrol amacıyla, Subaşı ve Muhtarlık hudutları
içinde bulunan köy, çiftlik ve mahallelerde Subaşı Yardımcılığı teşkilatı kurulmasına ilişkindir.
18 Haziran 1942’de Subaşı Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkında Talimatname
yayımlanmıştır. Bu Talimatnameyle, nüfusu 1.500’e kadar olan her muhtarlık
merkezinde bir Subaşı istihdam edilmesi düzenlenmiştir. Subaşı ekim zamanında ekilen mahsulün miktarıyla ekim sahasının genişliğini tespit ve orağa girmeden önce mahsulün miktarını tahmin, harman yerinde mahsulün gerçek miktarını
84
85
2/17909 sayılı BKK, Resmi Gazete, 21 Mayıs 1942; Cumhuriyet, 21 Mayıs 1942.
Cumhuriyet, 27 Eylül 1942.
248
tespit edecek ve ayrıca hükümet tarafından verilecek diğer zirai işleri yapacak
olan memurdur.86
Köylere, “subaşı” ismi verilen memurlarla onların yanına “subaşı yardımcıları”nın tayin edilmesinin amacı mahsulün miktarı daha henüz tarlada iken tahmin yoluyla bu memurlar tarafından belirlenmesi, cetveller ve defterlere bunların kaydedilmesidir. Sonraki aşamada, harman zamanında, bu tahmin kesin şeklini alarak ülkedeki ürün durumunun saptanması öngörülmüştür. Bir sonraki aşamada ise üreticiye ne kadar ürün ve tohum bırakılacağı her çiftçinin ne kadar nüfusu, hayvanı, gelecek sene için ekeceği tarlası varsa, bunlar, belirlenerek tespit
edilecektir. Tüm bu işlerin amacı ise köylüye gerek kendi ve hayvanlarının yiyeceği, gerek tohumluk ihtiyacı için gerekli pay ayrıldıktan sonra kalanına devletin
el koyabilmesidir. El konan malların toplanması, saklanması, korunması, gereksinim oranında ülkeye dağıtılması iaşe örgütlenmesinin önemli bir aşamasını
oluşturmaktadır.87
Subaşı Teşkilatı’nın kurulmasını takiben 18 Haziran 1942’de “1942 Yılı
Hububat Mahsülüne Elkonması Hakkındaki Kararnamenin Tatbikine Dair Talimatname” çıkarılarak üreticinin elindeki hububat mahsulüne el konulmuştur. Bu
talimatnameyle Milli Korunma Kanunu’nun 4156 sayılı Kanunla değiştirilen 14.
maddesi hükümlerine dayanarak ülke genelinde gerek 1941 yılı mahsulünden
olup henüz teslim edilmemiş bulunan ve gerek 1942 yılı içinde üretilen, üreticinin ekmeklik, yemeklik, yemlik ve tohumluk ihtiyacının dışında buğday, çavdar,
mısır, darı, yulaf ve arpaya hükümet tarafından el konulmuştur.88
Refik Saydam’ın ölümü üzerine 9 Temmuz’da kurulan Saracoğlu Hükümeti’nin ilk yaptığı işlerden biri “mahsule el koyma” uygulamasını sınırlandırmak
olmuştur. Bu doğrultuda 17 Temmuz’da bazı önemli Koordinasyon kararları yürürlüğe konulmuştur. Bu kararlardan ilki Toprak Mahsulleri Ofisi’nin hububat
satın alma fiyatlarına ilişkinken89; diğeri hububat mahsulünden belli oranların
bedeli karşılığında satınalındıktan sonra geri kalanının serbest bırakılmasına dairdir.90 Bu kararlara göre, hububat fiyatlarıyla hububatın ne kadarına el konacağı
yeniden belirlenerek, hububat satışları kısmen serbest bırakılmıştır. Ayrıca fiyatlara yüzde 50 zam yapılmıştır. Böylece küçük çiftçiler mahsullerinin %25’ini,
orta büyüklükte çiftçiler %35’ini, büyük çiftçiler de %50’sini ayni fiyatla hükümete satmaya mecbur tutulmuşlardır.91
Saydam Hükümeti’nin yerine kurulan Saracoğlu Hükümeti’yle birlikte uygulamaya konulan %25 uygulamasıyla Saydam döneminin fiyat kontrollerine
dayalı ekonomi politikası karşısında daha esnek bir politikaya geçilmiştir. Piya86
87
88
89
90
91
Ahmet Hamdi Başar, “İaşe Teşkilatı”, Cumhuriyet, 2 Temmuz 1942.
Cumhuriyet, 16 Temmuz 1942; Cumhuriyet, 17 Temmuz 1942.
1942 Yılı 249
salar tarafından sevinçle karşılanan fiyatların serbest bırakılması politikasıyla92
üreticinin teşvik edileceği, tarımsal üretimin artacağı ve üretimdeki artışın fiyatları dengeleyeceği düşünülmüştür. Böylece ülkede yaşanan iaşe sorununun hafifleyeceği sanılmıştır.93
Başvekil Şükrü Saracoğlu 5 Ağustos’ta TBMM’nde yaptığı konuşmasında
iaşe sorununa yönelik yeni politikalarının ana hatlarını özetlemiştir:94
Bugünkü sıkıntılar bilhassa iaşe etrafında toplanmıştır ve hepsi muvakkat ve geçici
ve harple beraber nihayet bulacak arızalardır… Bundan evvel benim ve on arkadaşımın dâhil olduğu Hükümet, memlekette hayat pahalılığına ve iktisadi buhranlara
mani olmak için verilen salahiyetlere istinaden bir çok sert kararlar aldı ve onları
sıkı bir gayretle takbika başladı. Fakat aradan günler geçtikçe, bu kararların matlup
neticeyi vermeyeceği, yapılan şikâyetlerden, tespit edilen fiyatlarla birçok malların
ve gıda maddelerinin bulunamamaya başlamasından ve yapılan tetkiklerden anlaşılmaya başladı. Onun için yeni Hükümet hemen işe başlayarak bu sert tedbirleri
yumuşatmağa, yer yer kaldırmağa ve yer yer değiştirmeğe karar verdi; ve tedbirlerin iktisadi olmasına daha çok bel bağladı.
Yüzde 25 uygulaması Başbakan Saracoğlu’nun dile getirdiği yönde iaşe sıkıntılarının giderilmesinde pek fayda sağlamamıştır.95 Aksine fiyatları serbestleştirme politikası tarımsal ürünlerin fiyatlarının hızla yükselmesine yol açmış,
Saracoğlu Hükümeti döneminde 1942 ve 1943 yıllarında Cumhuriyet tarihinde
benzeri görülmemiş enflasyon ortaya çıkmıştır. İktisat Vekâleti’nin toptan eşya
fiyatları endeksi 1938’de 100’den Haziran 1942’de 164’e çıkmışken, Saracoğlu
Hükümeti’nin politikalarının uygulandığı dönemde 1943 Temmuz’unda bu rakam 715’e sıçramıştır.96 Bu durumun doğrudan piyasaya yönelik üretim yapan
az sayıda çiftçi dışında kalan köylünün, üreticinin pek işine yaradığı söylenemez. Devletin ürünlere verdiği fiyatlarla piyasa fiyatları arasındaki fark daha da
çok açıldığı için bu kesimler bu politikalardan zararlı çıkmışlardır.
Saracoğlu Hükümeti, önceki hükümet döneminde oluşturulmaya çalışılan
iaşe örgütlenmesini tasfiyesine yönelik olarak da kararlar almıştır. Bu doğrultuda iaşe fiyat murakabesinin vurgunculukla mücadeleye ait görevleri belediye
encümenlerine bırakılmıştır.97 25 Temmuz’da hükümet tarafından ayrıca gıda
maddelerine el konma kararı da kaldırılmıştır. Bu karar doğrultusunda, Ticaret
Vekâleti’nce el konmuş bulunan, her cins gıda maddeleri üzerindeki el koyma
hükmü kaldırılarak, gıda maddelerinin satışının serbest bırakılması öngörülmüştür. Hükümet, bunun yanı sıra, mısıra da el koymaktan vazgeçmiştir. Böylece 9
92
93
94
95
96
97
Cumhuriyet, 29 Temmuz 1942.
Murat Metinsoy, İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye: Savaş ve Gündelik Yaşam, Homer Kitabevi,
İstanbul 2007, s.156-157.
Resmi Gazete, 6 Ağustos 1942.
Murat Metinsoy, a.g.e., s.156-157.
Yahya Sezai Tezel, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi 1923-1950), 5. Baskı, Tarih Vakfı
Yurt Yayınları, İstanbul 2002, s.180-182, 262.
Cumhuriyet, 25 Temmuz 1942.
250
Mayıs 1942 tarihinde alınmış bulunan 324 nolu kararın mısıra el konulmasına
dair hükümleri geçici olarak yürürlükten kaldırılmıştır.98
Saracoğlu Hükümeti, önceki hükümet döneminde iaşe teşkilatının önemli
ayaklarından biri olarak oluşturulan Subaşı Teşkilatı’nın kaldırılması kararını da
25 Temmuz tarihinde almıştır. 5 Mayıs 1942’de alınan 320 sayılı karar doğrultusunda kurulmuş bulunan Subaşı Teşkilatı’nın işlerini bitirmiş oldukları yerlerde
kaldırılmasına ve diğer yerlerde işlerini bitirinceye kadar görevlerine devamına
dair Koordinasyon’un kararı yürürlüğe konulmuştur.99
KAMU MALİYESİ POLİTİKASI
Başvekil Dr. Refik Saydam’ın Meclis’te bütçe görüşmeleri çerçevesinde çeşitli beyanatları olmuştur. Bu beyanatlardan birinde Başvekil bütçe görüşmeleri
sırasında var olan devlet teşkilatının baştan aşağı değiştirilmesi zorunluluğunu
dile getirerek “mevcud devlet teşkilatı memleketin ihtiyacile telif edilebilecek
şekilde, baştan başa değiştirilmek, yenileştirilmek mecburiyeti vardır” demiştir.100
Başvekil böylece Milli Korunma Kanunu uygulamaları ile İaşe Teşkilatı’nın genişletilmesi girişimlerini meşrulaştırmaya çalışmıştır. Buna karşılık bütçe görüşmeleri sırasında Müstakil Grup Reisi Rana Tarhan bazı eleştirilerde bulunmuştur.101 Müstakil Grup Reisi Rana Tarhan “teşkilat kadroları daraltılabilirdi, bütün devlet faaliyetini birleştiren bir harb ekonomisi planı kurulmalıdır”
demiştir.102
1 Haziran’da Resmi Gazete’de yayımlanan 4227 sayılı 1942 Mali Yılı Muvazene-i Umumiye Kanunu (Bütçe Kanunu) Büyük Millet Meclisi tarafından 27
Mayıs tarihinde kabul edilmiştir. 1942 yılı bütçesi, 1 Haziran 1942–31 Mayıs
1943 dönemini kapsamaktadır. Denk bütçe olarak hazırlanan bütçenin gelir ve
giderleri 394 milyon olarak tahmin edilmiştir. Bütçede giderler arasında en büyük pay yaklaşık %26 olarak Düyunu Umumiye’ye ayrılmıştır.
98
99
100
101
102
Rana Tarhan’ın reisi olduğu Müstakil Grup, 1939’da yapılan 5. CHP Kurultayı’nda benimsenen tüzük uyarınca hükümet ve partinin çalışmalarını denetlemek amacıyla kurulmuştur. Kurultay’ın seçtiği 21 mebustan oluşan Müstakil Grup üyeleri CHP grup toplantılarına katılabiliyordu. Ancak oylamalara katılamıyorlar ve söz alıp görüş bildiremiyorlardı. Grubun başkan
vekilliği görevi CHP’nin değişmez genel başkanı İsmet İnönü tarafından, onu temsil eden bir
vekil olarak Rana Tarhan’a verilmişti. (Bkz. Cemil Koçak, a.g.e., Cilt 2, s. 72-82.)
1942 Yılı 251
1942 Devlet Bütçesi
Masraf Bütçesi
Büyük Millet Meclisi
Riyaseticumhur
TL
4.206.872
528.363
Divanı Muhasebat Reisliği
Başvekâlet
851.721
1.256.039
Devlet Şurası Reisliği
Matbuat Umum Müdürlüğü
391.638
1.688.685
% Varidat Bütçesi
TL
1,1 İrad ve Servet Vergileri
80.770.000
0,1 Muamele ve İstihlak Ver- 156.971.000
gileri
0,2 İnhisarların Safi Hâsılatı
66.945.000
0,3 Devlete ait Emval ve Em2.970.000
lak hâsılatı
0,1 Devletçe İdare Edilen Mü1.300.000
esseseler
965.000
0,4 Umumi Müesseseler ve
Şirketler Hâsılatından
Devlet Hissesi
0,1 Müteferrik Varidat
12.807.340
0,2 Fevkalade Varidat
71.600.000
İstatistik Umum Müdürlüğü
328.625
Devlet Meteoroloji İşleri
871.651
Umum Müdürlüğü
Diyanet İşleri Reisliği
880.835 0,2
Maliye Vekâleti
42.353.538 10,7
Düyunu Umumiye
100.592.604 25,5
Gümrük ve İnhisarlar Vekâ7.677.985 1,9
leti
Dâhiliye Vekâleti
6.701.480 1,7
Emniyet Umum Müdürlüğü
10.789.785 2,7
Jandarma Genel Komutanlığı 15.220.615 3,9
Hariciye Vekâleti
3.919.149 1,0
14.991.832 3,8
Vekâleti
Adliye Vekâleti
12.643.536 3,2
Tapu ve Kadastro Umum
2.025.452 0,5
Müdürlüğü
Maarif Vekâleti
28.533.434 7,2
Nafia Vekâleti
20.166.322 5,1
İktisat Vekâleti
3.533.783 0,9
Münakalât Vekâleti
1.953.827 0,5
Ticaret Vekâleti
1.754.020 0,4
Ziraat Vekâleti
8.950.847 2,3
Milli Müdafaa Vekâleti
78.189.327 19,8
(Kara Kısmı)
9.121.428 2,3
(Hava Kısmı)
7.542.049 1,9
(Deniz Kısmı)
Askeri Fabrikalar Umum
5.623.500 1,4
Müdürlüğü
Harita Umum Müdürlüğü
1.037.996 0,3
Umumi Yekûn
394.326.938 100,0 Umumi Yekûn
252
%
20,5
39,8
17,0
0,8
0,3
0,2
3,2
18,2
394.328.340 100,0
Bütçe Kanunu’na göre, 1942 yılının başlıca vergi tahminleri ise şu şekilde
sıralanabilir: İrad ve Servet Vergileri içinde yer alan Kazanç Vergisi 51.190.000,
Hayvanlar Vergisi 28.100.000’dir. Muamele ve İstihlak Vergileri başlığı altındaki Gümrük Vergileri 21.340.000, Muamele Vergisi 51.950.000, Dahili İstihlak
Vergileri 60.407.000, Nakliyat Vergisi 5.100.000, Damga Vergisi
12.000.000’dur. Tekel Gelirleri içerisindeki tütün, tuz, kahve, çay, ispirto ve ispirtolu içkiler ve rovelver, fişek ve patlayıcı maddelerden beklenen gelir
60.500.000, kibrit ve çakmak gelirleri 6.405.000’dir. Fevkalade Gelirler başlığında yer alan İktisadi Buhran Vergisi 22.200.000, Muazene Vergisi
21.800.000, Hava Kuvvetlerine Yardım Vergisi 14.700.000, ihracattan alınan
Müdafaa Vergisi 9.000.000’dur.103
Bütçe gelirlerinin yaklaşık %40’ını Muamele ve İstihkak Vergileri grubu
oluşturmuştur. 1941-1944 yılları arasında Gümrük Vergileri 24.000.000’dan
21.000.000’a düşmüştür. Bunun önemli bir nedeni savaş döneminde verginin
konusu olan dışarıdan mal girişinin azalmasıdır. Buna karşın kıymet esasına dayanan İthalat Muamele Vergisi, İmalat Muamele Vergisi ile Tekel hasılatı büyük
ölçüde artmıştır. Bu durum Tüketim (İstihkak) Vergilerinde önemli bir büyüme
olduğunu ortaya koymuştur. Tüketim Vergilerinin en büyük sakıncası mükellefin şahsıyla ilgisinin bulunmamasıdır. Varsılla yoksul bu vergiyi aynı oranlarda
birlikte ödemek durumundadır. Daha adaletli bir toplumda vergi gelirlerinin temelini gelir vergilerinin oluşturması gerekir. Tüketim vergileri ise bunu tamamlamalıdır. 1942 yılında ise karneye dayanan Kazanç Vergisinin daha fazla arttırılmaması ve verimsiz hale gelmesi nedeniyle Hükümet tarafından Tüketim
Vergilerine daha fazla ağırlık verilmesi gelir düzeyi düşük fakir kesimler ile orta
tabakaları ezici bir sonuç ortaya çıkarmıştır.104
Savaşla birlikte bütçe harcamalarının yarıdan fazlasını askeri harcamalarla
Düyunu Umumiye giderlerine ayırmak zorunda kalan hükümet, devlet masraflarını normal gelirlerle karşılayamamasının zorunlu sonucu olarak borçlanma yolunu tercih etmek durumunda kalmıştır. Bu kapsamda sınırlı miktardaki dış yardımlardan çok, iç borçlanma yoluyla, bütçeyi denkleştirme yoluna gitmiştir. İç
borçlanmada hükümetin 1942 yılında başvurduğu yollardan biri “Milli Müdafaa
Tahvilleri”ni çıkartmak olmuştur. Bunun için 25 Haziran 1942’de Milli Müdafaa
İstikrazı Hakkında 4275 sayılı kanun yayımlanmış ve Milli Müdafaa Vekâleti’nin olağanüstü masraflarını karşılamak üzere 150 milyon liraya kadar iç borçlanma yapmaya Maliye Bakanlığı yetkili kılınmıştır.105 Bu tahvillerden yüzde 7
faizli olanların kupürleri 20, 100, 500, 1000 ve ikramiyeli yüzde 5 faizli olanların ise 20, 100, 200 liralık olarak düzenlenmiştir.106 “Milli Müdafaa Tahvilleri”nin 40 milyon liralık ilk kısmı 500 bin liralık talep fazlasıyla 15 günde tamamen satılmıştır.107
103
104
105
106
107
Faik Ökte, Varlık Vergisi Faciası, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul, t.y., s. 27.
Ulus, 15 Eylül 1942.
Cumhuriyet, 1 Birinciteşrin 1942; Ulus, 1 Birinciteşrin 1942.
1942 Yılı 253
1942 Yılında Kaldırılan Olağanüstü Bir Vergi: Buğdayı Koruma
Karşılığı Vergisi
1942 yılının kamu maliyesi açısından önemli olaylarından biri unların değirmenden çıkarıldığı sırada alınmakta olan ve ekmek fiyatlarının artmasında etkisi olduğu düşünülen Buğdayı Koruma Karşılığı Vergisi’nin 2 Ocak’ta yayımlanan bir kanunla kaldırılmış olmasıdır. Vergiyi kaldıran kanunun gerekçesinde
1931 senesinden itibaren buğday fiyatlarında görülen istikrarsızlık ve düşüklüklerin önüne geçebilmek, üreticilerin buğdayını değer fiyatıyla satabilmeleri amacıyla hükümetçe buğday piyasasına müdahale edilmesi zorunluluğu duyulduğu
belirtilmiştir. Bu kapsamda buğday fiyatlarını korumak ve düzenlemek amacıyla
3 Temmuz 1932 tarihli kanunla Ziraat Bankası aracılığıyla hükümete piyasaya
müdahale yetkisi tanınmış olduğu belirtilerek, Ziraat Bankası’nın gerçekleştireceği işlerde gereksinim duyacağı paranın karşılanabilmesi için ise “Buğdayı Koruma Karşılığı Vergisi”nin konulduğu açıklanmıştır. Ancak ilerleyen dönemlerde tüm dünyada, savaş koşulları sonucu, üreticilerin üretim alanlarından uzak
kalması nedeniyle buğday fiyatlarının da aşamalı olarak yükseldiği ileri sürülerek, Hükümetin buğday fiyatlarını yükseltmek için tedbir alması için gerekli koşulların ortadan kalktığı savunulmuştur. Kanunun gerekçesinde bu verginin tahsil, kontrol ve muhafazası işlerinde istihdam edilenlerin sayısı 606 olarak gösterilmiştir. Verginin alınması için oluşturulmuş bulunan söz konusu örgüt kanun
kapsamında ortadan kaldırılmıştır. Ancak unlardan alınmakta olan muamele
vergisi, kaçakçılığın önlenmesinde de faydası olduğu görüşüyle, devam ettirilmek istendiğinden kaldırılan kadrolar yerine muhafaza tedbirlerinin kısmen de
olsa devamı için muhafaza teşkilatı oluşturulmuştur. Bu amaçla 100 adet “Muhafaza Memuru” kadrosu açılmıştır. Hükümet adına vergiyi savunan Ticaret
Vekili Mümtaz Ökmen’e göre, Buğdayı Koruma Vergisi adı altında un fabrikalarından alınan bu vergi ekmek fiyatlarında ucuzluk yapabilmek amacını taşımaktadır. Maliye Vekili Fuad Ağralı verginin neden kaldırılması gerektiğini ise şu
şekilde açıklamıştır: “Bu vergi, buğday mahsulü ucuz olarak satılmakta iken
müstahsili himaye etmek üzere konulmuş olan bir vergi idi. Bu gün ise emir
berakis olmuştur. Binaenaleyh verginin devam etmesi için ortada bir sebeb kalmamıştır.” Verginin kaldırılmasını eleştiren mebuslar vergiyi kaldırırken bunun
yerine hangi verginin konulacağını, bütçede açık olup olmayacağı konuları üzerinde durmuşlardır. Bu mebuslar tarafından Hükümete kaldırılan bu vergi yerine
gelecek aylarda yeni bir vergi konulup konulmayacağı sorulmuştur.108 Hükümet
adına bu soruya yanıt veren Maliye Vekili böyle bir verginin düşünülmediğini
açıklasa da 1942 yılı Kasımında Hükümet tarafından Varlık Vergisi Layihası
Meclisin önüne getirilmiştir.
108
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre VI, Cilt 22, İçtima 3, Yirminci İnikat, 24 XII 1941.
254
1942 Yılında Olağanüstü Bir Vergi: Varlık Vergisi
1940-1945 yılları arasında ülkedeki ekonomik ve toplumsal yapıyı kökten
değiştirebilecek üç temel yasa kabul edilerek uygulamaya konmuştur. Bu yasalar
sırasıyla Milli Korunma Yasası, Varlık Vergisi Yasası ve Çiftçiyi Topraklandırma Yasası’dır.109 Savaş koşulları içerisinde 1940 başlarında kabul edilmiş
olan Milli Korunma Kanunu’nun getirdiği önlemler 1942 yılının başına kadar
etkisini korumuştur. Ancak 1942 yılının başlarıyla birlikte ekonomide yeniden
önemli bozulmalar ortaya çıkmıştır. Yeni ekonomik önlemlerin hazırlıklarını
yapan Dr. Refik Saydam ise bunların tamamını uygulamaya geçiremeden 7
Temmuz 1942’de geçirdiği kalp krizi sonucu ölmüştür. Bir günlüğüne geçici
Başbakan olan Fikri Tüzer’den Başbakanlık görevini 9 Temmuz’da devralan
Şükrü Saracoğlu gelir ile giderler arasındaki farkı kapatmak, tedavüldeki artan
para miktarını normal seviyeye indirmek, fevkalade giderleri karşılamak için çeşitli önlemleri yürürlüğe koymak istemiştir. Bu önlemlerden biri de Varlık Vergisi olmuştur.110
Milli Şef İsmet İnönü’nün 1942 Kasım ayında TBMM’nin altıncı seçim döneminin dördüncü toplantı yılını açış konuşmasını Varlık Vergisi’nin ayak sesleri olarak değerlendirmek olanaklıdır. Milli Şef bu konuşmasında siyaseten oldukça sert bir üslup benimsemiştir:111
…şuursuz bir ticaret havası, haklı sebepleri çok aşan bir pahalılık belası, bugün vatanımızı ıstırap içinde bulunduruyor… Bulanık zamanı, bir daha ele geçmez fırsat
sayan eski batakçı çiftlik ağası, ve elinden gelse teneffüs ettiğimiz havayı ticaret
metası yapmaya yeltenen gözü doymaz vurguncu tüccar, ve bütün bu sıkıntıları politika ihtirasları için büyük fırsat sanan ve hangi yabancı millet hesabına çalıştığı
belli olmayan bir kaç politikacı, büyük bir milletin bütün hayatına küstah bir surette kundak koymaya çalışmaktadırlar. Üç beş yüzü geçmeyen bu insanların vatana
karşı aşikar olan zararlarını gidermek yolu elbette vardır... Ticaretin ve iktisadi faaliyetlerin serbestliğini bahane ederek milleti soymak hakkını hiç kimseye, hiçbir
zümreye tanımamalıyız.
İnönü’nün 1 Kasım’da TBMM açılışında mebuslara yönelik olarak yaptığı
bu konuşması mebuslar arasında yakında önemli kararların alınacağı şeklinde
yorumlanmıştır.112 Nitekim Varlık Vergisi 9 Kasım 1942’de TBMM’ye getirilmiştir. Faik Ökte tarafından verginin hazırlanmasında Maliye Vekili Fuat
Ağralı, Müsteşar Esat Tekeli ve Maliye Teftiş Kurulu Başkanı Şevket Adalan’ın
da hazır bulunmasına rağmen bu kişilerin katkılarının verginin bir metin haline
getirilmesi gibi teknik düzeyde kaldığı ileri sürülmüştür. Bu kapsamda “Varlık
Vergisi’nin bir komisyon aracılığıyla yazılmayıp bizzat Şükrü Saracoğlu’nun
eseri olduğu” iddia edilmiştir. Varlık Vergisi öncelikle CHP Grup toplantıların109
110
111
112
Tevfik Çavdar, a.g.e., s. 424.
Muhammet Güçlü, “Varlık Vergisi ve Seyhan (Adana) Uygulaması”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, Cilt 21, Sayı 203, s. 29.
Resmi Gazete, 2 Teşrinisani 1942.
Hüseyin Perviz Pür, Varlık Vergisi ve Azınlıklar, Eren Yayıncılık, İstanbul 2007, s.391-392.
1942 Yılı 255
da “gizli oturumda” görüşülmüştür. CHP Grubu’nun gizli oturumunda vergiye
ilişkin olarak uzun ve hararetli tartışmalar yapılmıştır. Gizli oturum dışında
Meclis’te yapılan görüşmelerde ise vergiye ilişkin olarak Müstakil Grup’un Reisi Rana Tarhan Varlık Vergisi’ni onaylayarak hükümete teşekkür etmiştir. Manisa milletvekili Refik İnce de vergiyi savunmuştur. Kazım Karabekir’in Varlık
Vergisi’nin “Aşırı Kazanç Vergisi” şeklinde tanımlanması yönündeki önerisi ise
reddedilmiştir.113
Oturuma katılan 350 milletvekilinin oybirliği ile 11 Kasım 1942 tarihinde
TBMM tarafından kabul edilen 4305 sayılı Varlık Vergisi Kanunu 12 Kasım tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 17 maddeden oluşan
Varlık Vergisi Kanunu’nun birinci maddesinde verginin mükellefiyeti tanımlanarak, “servet ve kazanç sahiplerinin servetleri ve fevkalade kazançları üzerinden alınmak ve bir defaya mahsus olmak üzere Varlık Vergisi adıyla bir mükellefiyet tesis edilmiştir” denilmektedir. Kanun, servet ve olağanüstü kazançlara
yöneliktir.
Verginin ikinci maddesinde vergi mükellefleri sıralanmaktadır. Buna göre
kanun kazanç ve buhran vergileri mükelleflerini, büyük çiftçileri, sahipliğinde
2500 lira iratlı veya 5000 lira kıymetli emlak bulunanları mükellefiyetine almaktadır. Kanun, ayrıca, 1939 yılından beri kazanç ve buhran vergilerine tabi bir iş
ya da teşebbüsle uğraştığı halde, bu kanunun yayınlandığı tarihte işini terk ve
tasfiye etmiş olanlar ile meslekleri tacir, komisyoncu, tellal ve simsar olmadığı
halde 1939’dan beri bir defaya mahsus bile olsa ticari muameleye aracılık edip
karşılığında para veya mal almış olanları da kapsamaktadır.
Varlık Vergisi’ni belirlemede komisyonlar serbest bırakılmıştır. Vergi 15
gün içinde tarh edilecektir. Unutulanlara iki ay içinde tarhiyat yapılacaktır. Vergi, o yerin en büyük mülki amiri, en büyük mal memuru, ticaret ve belediyelerden seçilecek üyelerden oluşan komisyonlar eliyle, takdir yolu ile, tayin edilecektir. Tebliği ilan yoluyla yapılacak olan vergiye itiraz edilemez, verginin tahsil
süresi ise 15 gün olarak belirlenmiştir. Zamanında tahsil edilmeyen verginin takip edilen hafta içinde yatırılan kısmı için %1, ondan sonraki haftalarda yatırılacak kısımlar için %2 cezaya tabi kılınmıştır. Bu devrede borcunu ödemeyenlere
yasa ile çalışma zorunluluğu getirilmiştir. Çalışma zorunluluğu dolayısıyla da
yetkili makamlara başvurulamaz. Varlık Vergisi kazanç, bina, arazi vergileri yolundan gidilerek bütün mükellef kesimlere yönelik düzenlenmek istenmiştir.
Büyük çiftçilerin kanunun içeriğine alınmış olması ise o tarihlerde buğday fiyatlarının yükselmesi nedeniyle “eski batakçı köy ağalarına karşı” gözdağı verildiği
şeklinde yorumlanmıştır.114
1942 yılında tarhedilen Varlık Vergisi 463 milyon lirayı bulmuştur.
Tarhedilen verginin 318 milyonu 1942 ve 1943 yıllarında toplanabilmiştir. İs113
114
Faik Ökte, a.g.e., s. 48-53; Akar, Rıdvan, Varlık Vergisi: Tek Parti Rejiminde Azınlık Karşıtı
Politika Örneği, Belge Yayınları, İstanbul 1992, s. 48-50.
Faik Ökte, a.g.e., s. 56-58.
256
tanbul ilinde mükelleflerin ödemelerdeki payı %70 olarak gerçekleşmiştir. Tahsil edilememiş olan vergi borçları ise 1944 yılında silinmiştir. Varlık Vergisi
tahsilatı sonucunda 1942 yılı Hükümet tarafından bütçe açığı verilmeden tamamlanabilmiştir. Ancak yüksek enflasyon ve savunma harcamalarının yüksek
seviyelerini sürdürmesi daha sonraki yıllarda bütçede açıkların ortaya çıkmasının önemli nedenleri haline gelmiştir.115
TARIM VE ORMAN POLİTİKASI
Muhtaç Çiftçiye Yönelik Tarım Politikaları
1942 yılında küçük çiftçiye yönelik bazı önlemler alınmaya çalışılmıştır. Bu
önlemlerden biri muhtaç çiftçiye ziraat alet ve araçlarını maliyet fiyatından aşağı
satmaktır. Bu konuda 27 Mayıs’ta yayımlanan kararnameyle Ziraat Vekâleti
yetkili kılınmıştır.116 Muhtaç çiftçiye ucuz ziraat alet ve araçlarını sağlamak için
Ziraat Vekaleti’ne verilmiş bulunan ödenek yıl içinde çeşitli defalar artırılmıştır.
Bu kapsamda, 259 sayılı kararla, Milli Korunma Kanunu’nun 42 nci maddesine
dayalı olarak muhtaç çiftçiye ucuz fiyatla ziraat alet ve araçları sağlamak için 4
Şubat tarihinde Ziraat Vekaleti emrine verilmiş bulunan 500 bin liraya kadar117
döner sermaye arttırılarak, 9 Mart’ta 1.5 milyon liraya118, 13 Haziran tarihinde
ise 2 milyon 750 bin liraya yükseltilmiştir.119 Ayrıca 9 Mart tarihinde, muhtaç
çiftçiye ödünç tohumluk temini için de önlemler alınmıştır. Bu kapsamda muhtaç çiftçilere ödünç tohumluk temini için Ziraat Vekaleti emrine 2.600.000 liraya
kadar döner sermaye verilmesine dair kararlar yürürlüğe konmuştur.
1942 yılında ziraat etkinliklerini geliştirmek için yapılan işlerden biri Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu’nun daha etkin çalışabilmesi için bu kuruma Hükümet tarafından destek olunmak istenmiştir. Bunun için 20 Şubat tarihinde
Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu’na borç verilmesi hakkında kararname yayımlanarak, Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu’na, çiftliklerdeki faaliyetinin genişletilmesi ve takviyesi için 1 milyon lira borç verilmesi karara bağlanmıştır.120
Zirai Öğretim İşleri
1942 yılında Ziraat Fakültesi’ne 77, Orman Fakültesi’ne 56 ve Veteriner
Fakültesi’ne 37 öğrenci alınmıştır. Yüksek Ziraat Enstitüleri’nden 1941-1942 yılında 49 yüksek ziraat mühendisi, 40 yüksek orman mühendisi ve 66 veteriner
hekim mezun olmuş, bu şekilde Enstitü kurulduğu tarihten bu zamana kadar
1.126 mezun vermiştir.121
115
116
117
118
119
120
121
Yahya Sezai Tezel, a.g.e., s.263.
2/17456 sayılı BKK ile 2/17458 sayılı BKK, Resmi Gazete, 9 Mart 1942.
A.k.
1942 Yılı 257
Orman İşleri
1937 tarihli Orman Kanunu, ormanı korumak, devlet eliyle işletmeye geçerek orman varlığını kamulaştırmak yönündeki karar ve hareketin kaynağı olmuştur. Orman Kanunu’nun çıkartılmasıyla başlayan ormanların devletleştirilmesi
süreci 1942 yılında da devam etmiştir. 7 Ocak 1942-30 Aralık 1942 tarihleri arasında Resmi Gazete’de yaklaşık 120 Orman Tahdid Komisyonu (OTK) kararı
yayımlanmıştır. Orman sınırlama işlerine ilişkin olarak yayımlanan komisyon
kararları 6 tane farklı bölgede etkinlik gösteren komisyona aittir. 1942 yılında 1
numaralı OTK İstanbul-Çatalca-Eyüp, 2 numaralı OTK Ankara-BeypazarıNallıhan, 5 numaralı OTK İzmir-Bergama, 6 numaralı OTK Antalya-Kaş, 7 numaralı OTK İstanbul-Şile-Kartal-Adalar ve 12 numaralı OTK Balıkesir vilayeti
sınırları içinde işlem yapmıştır.
Devlet ve özel orman sahalarını ayırmak üzere çalışan tahdit komisyonları,
1942 yılının ilk on ayı içerisinde 193.844 hektar ormanın tahdit işini bitirmiş ve
böylece devlet ve halk arasında orman mülkiyeti yüzünden olagelen anlaşmazlıkların önüne geçilmeye çalışılmıştır. Aynı suretle 70.000 hektar genişliğinde
orman sahasının amenajman planları ikmal edilmiş ve bu ormanlar yeni işletmelere hazırlanmıştır.122
KAMU YÖNETİMİ PERSONELİ: Üst düzey yönetici atamaları
1942 yılında gerçekleşen üst düzey yönetici atamaları şöyle sıralanabilir:
Boşalan Diyanet İşleri Başkanlığı’na İstanbul Üniversitesi’nden Ord. Prof. Şerafettin Yaltkaya tayin edilmiştir. Boş bulunan Başbakanlık Arşiv Dairesi Müdürlüğü’ne Avanos Kaymakamı Kenan Tunay tayin edilmiştir. Devlet Denizyolları
İşletme Genel Müdürlüğü’ne Abdülhalim Babacan tayin edilmiştir. 31 Aralık
1941 tarihinde vefat eden Başvekâlet Müsteşarı Vehbi Demirel’in yerine Maliye
Vekâleti Müsteşarı Cemal Yeşil tayin edilmiştir. Cemal Yeşil’in Başvekâlet
Müsteşarlığı’na tayiniyle boşalan Maliye Vekâleti Müsteşarlığı’na Esat Tekeli,
Mali Tetkik Heyeti Reisliği’ne İsmail Hakkı Ülkmen, Varidat Umum Müdürlüğü’ne İhsan Pırnar, Müsteşar Yardımcılığı’na Hulusi Aykent, Bütçe ve Mali
Kontrol Umum Müdürlüğü’ne Hadi Şahenk atanmıştır. Maliye Vekâleti Nakit
İşleri Umum Müdürlüğü’ne Mali Tetkik Heyeti üyelerinden Zeki Sidarman tayin
edilmiştir. Birinci İşletme Müdürü Yüksek Mühendis Galip Güran Devlet Demiryolları İşletmesi Teftiş Heyeti Reisliği’ne atanmıştır. Etibank İdare Meclisi
Başkanlığı’na Hamit Eseniş’in, üyeliklere de Ali Rıza Ceylan ve Reşit
Güneray’ın tekrar tayinleri yapılmıştır.
Bayındırlık Bakanlığı Başmüfettişliği’ne Mühendis Seyfettin Saygın atanmıştır. Ticaret Vekâleti İaşe Müsteşarlığı’na Hatay Valisi Şükrü Sökmensüer tayin edilmiştir. Hatay Valiliği’ne İaşe Müsteşarı Şefik Soyer ve Bursa Valiliği’ne
Bursa Mebusu Fazlı Güleç atanmıştır. Londra Büyükelçiliği’ne Kastamonu Milletvekili Rauf Orbay tayin edilmiştir. Şevket Süreyya Aydemir Ticaret Vekâleti
122
Ulus, 29 Ekim 1942 (Ulus Cumhuriyet Bayramı İlavesi).
258
İaşe Müsteşar Yardımcılığı’na atanmıştır. Maarif Vekâleti Müfettişliği’ne Sabahattin Eyüboğlu ve Necmettin Bora terfian tayin edilmiştir. Maarif Vekâleti
Başmüfettişliği’ne Hikmet Türk terfian atanmıştır. Ziraat Bankası Genel Müdür
Yardımcılığı’na Hamit Pekcan’ın tayini yapılmıştır. Trakya Umumi Müfettişliği
Başmüşavirliği’ne Salim Gündoğan ve Dâhiliye Vekâleti Teftiş Heyeti Reisliği’ne Feyzi Gürel’in tayinleri yapılmıştır. İnhisarlar Genel Müdür Yardımcılığı’na Ömer Refik Yaltkaya atanmıştır. Gümrük ve İnhisarlar Başmüfettişliği’ne
Abdullah Bahtoğlu, İskenderun Gümrükleri Başmüdürlüğü’ne Fethi Keskin naklen tayin edilmiştir. Dağıtma Ofisi Umum Müdürlüğü’ne Kudüs Başkonsolosu
Celal Karasapan atanmıştır. Toprak Mahsülleri Ofisi Umum Müdürlüğü Muavinliği’ne Ziraat Müşaviri Atıf Güray tayin edilmiştir. Dahiliye Vekaleti Müsteşarlığı’na Fuat Tuksal atanmıştır.
Maarif Vekaleti Başmüfettişliği’ne Refik Günel atanmıştır. İstanbul Mahrukat Ofisi Umum Müdürlüğü’ne İş Bankası’nın Mersin Toros Orman İşletmesi
Müdürü orman mühendisi Zeki Kokgil atanmıştır. Ziraat İşleri Umum Müdürlüğü’ne Süleyman Kalaycıoğlu tayin edilmiştir. Milli Emlak Umum Müdürlüğü’ne
Cemal Eyüpoğlu, Tahsilat Umum Müdürlüğü’ne Tevfik Koral atanmıştır. Bern
Elçiliği’ne Lahey elçisi Yakup Kadri Karaosmanoğlu tayin edilmiştir. İnhisarlar
Umum Müdür Yardımcılığı’na Ekrem Necmi İnel atanmıştır. İstanbul Mahrukat
Ofisi Umum Müdürlüğü’ne Emekli General Seyfettin Akkoç tayin edilmiştir.
MÜLKİ VE YEREL YÖNETİM
1942 yılı içinde Konya, Ankara, Bilecik, Mardin, Tokat, Burdur(3), Çanakkale, Aydın, Denizli(2), Muş, Bolu, Giresun(6), Sinop, Siirt, Gümüşhane, Diyarbakır, Muğla, Eskişehir, Kayseri(3), Maraş, Samsun(2), Sivas, Erzincan, Kütahya, Afyon, Konya, İzmir, Bingöl vilayetlerinde “köy bağlısı değişikliği”,
“nahiye merkezi değişikliği”, “kaza merkezi değişikliği”, “birimler arası birleştirme” gibi yönetsel sınır değişiklikleri gerçekleştirilmiştir.
Müstakil Köylerin Kurulması
19 Ocak’ta İçel’in Mut kazasının Kükür, Yerebakan, Donsuzlar mahalleleri
birleştirilerek Bayır adı altında müstakil köy haline getirilmiştir. 23 Ocak’ta Tokat şehri belediye sınırları içinde bulunan Kemer ve Kızılöz mahalleleri birleştirilerek Kızılöz adıyla müstakil bir köy haline getirilmiştir. 2 Şubat’ta Tekirdağ
vilayetinin Çorlu kazası istasyonu civarında 155 evli ve tahminen 600-700 nüfuslu göçmen topluluğunun yerleşimi için bir köy kurularak Çorlu kaza nahiyesine bağlanmıştır. 16 Şubat’ta Çorum vilayetinin Sungurlu kazasının Bahşili köyüne bağlı Dıdırı mahallesi müstakil köy haline getirilmiştir. 2 Mart’ta Hakkari
vilayetinin Beytüşşebap kazasına bağlı ve merkezi Alamon köyü olmak üzere
Kaşuri Bölgesi’nde Zap adıyla bir nahiye kurulmuştur. 19 Mart’ta Muğla vilayetinin Fethiye kazasının Kemer nahiyesinin Girişburun köyüne bağlı Kıncılar
mahallesi müstakil köy yapılmıştır. 19 Mart’ta Kocaeli vilayeti Merkez kazasının Akmeşe nahiyesine bağlı Resulüdivanı köyünü oluşturan altı mahalleden
1942 Yılı 259
Dereköy ve Kayrancık mahalleleri adı geçen köyden ayrılıp Kayrancık adıyla
müstakil köy haline getirilmiştir. 17 Nisan’da Giresun vilayeti merkez kazası
Dereli nahiyesi Küknarlı köyüne bağlı Büyük ve Küçük Yumrahisar mahalleleri
birleştirilerek müstakil köy haline getirilmiştir. Aynı tarihte Giresun vilayeti
merkez kazası Dereli nahiyesinin Çivriz köyüne bağlı Çal mahallesi müstakil
köy yapılmıştır. 27 Nisan’da Gümüşhane vilayeti Torul kazasına bağlı Zimera
köyü Utku’ya çevrilip müstakil köy haline getirilmiştir. Aynı tarihte İçel vilayeti
merkez kazası Gözne köyüne bağlı Darıseki mahallesi müstakil köy yapılmıştır.
28 Nisan’da Burdur vilayeti Bucak kazası Melli nahiyesi Elsazı köyüne bağlı
Dutalanı mahallesi müstakil köy haline getirilmiştir. Aynı tarihte Giresun merkez kazasının Dereli nahiyesi Kurtulmuş köyüne bağlı Güdül mahallesi müstakil
köy yapılmıştır. 9 Haziran’da Sivas vilayetinin Suşehri kazasının Ağrakoz köyüne bağlı Vağver mahallesi Bağver adıyla müstakil köy haline getirilmiştir. 13
Temmuz’da Erzincan vilayeti Başköy nahiyesinin Sosunka köyüne bağlı
Boybeği Komu müstakil köy haline getirilmiştir. 31 Ağustos’ta Ceyhan kazasının Mercin köyüne mahalle halinde bağlı bulunan Köprülü köyü müstakil köy
haline getirilmiştir. 5 Aralık’ta Isparta vilayetinin Yalvaç kazasının Terziler köyüne bağlı Söbü Çayırı ile Eyüpler köyüne bağlı İleği Çiftlikleri birleştirilerek
İleği Köyü adıyla müstakil bir köy haline getirilmiştir.
Köy ve Kaza İsimlerinin Değiştirilmesi
1942 yılında bazı köy ve kazaların adları değiştirilmiştir. Bu kapsamda 2
Mart’ta Çorum Vilayeti merkezine bağlı Katrançayı Kıpti Köyü’nün adı
Katrançayı olarak değiştirilmiştir. 19 Mart’ta Konya vilayetinin Çumra kazasına
bağlı İnli, Dinlendik, Küçükören olarak üç mahalleden oluşan Küçükören köyünün adı İnli olarak değiştirilmiştir. 10 Eylül’de Urfa’nın Yaylak kazasının adı
Bozova olarak değiştirilmiştir. 27 Nisan’da Ankara vilayeti merkez kazasına
bağlı Çirkinoba köyünün adı Güzeloba olarak değiştirilmiştir. Aynı tarihte Elmalı kazasına bağlı Kaş Çiftliği köyünün adı Akçay olarak değiştirilmiştir. 9
Haziran’da Sandıklı kazasına bağlı Muhacır Belkavak köyünün adı Yeni
Belkavak olarak değiştirilmiştir. 13 Temmuz’da Konya’nın Seydişehir kazasına
bağlı Çetmi nahiyesinin adı Gencek olarak, Aydın’da Horsunlu nahiyesinin adı
Kuyucak olarak değiştirilmiştir. 31 Ağustos’ta Denizli’nin Tavas kazasına bağlı
Sarıyer köyünün adı Narlıköy olarak, Ceyhan kazasının Mercin Köyüne mahalle
halinde bağlı bulunan Kerhane Köprüsü köyünün adı Köprülü olarak değiştirilmiştir.
Mülki Yöneticilerin Atanması ve Görevden Almalar
1942 yılında Hatay, Bursa, Diyarbakır, Ordu, Burdur, Aydın, Samsun, Manisa, Sivas, Trabzon, Maraş Zonguldak, Kayseri, Manisa, Seyhan, Niğde, Elazığ, İzmir, Tekirdağ, Çankırı, Edirne, Bilecik, Isparta, Burdur Valilikleri’ne
atama yapılmıştır. Mardin, Siirt, Van, Ankara, Tunceli, Niğde, Edirne, Bingöl,
İstanbul, Konya, İzmir, Seyhan (Adana), Kars Vali yardımcılıklarına atamalar
yapılmıştır.
260
1942 yılında 28 Ocak, 3 Nisan, 4 Mayıs, 9 Haziran, 27 Haziran, 7 Temmuz,
21 Temmuz, 17-18 Ağustos, 26 Ağustos, 11 Eylül, 23 Eylül, 28 Eylül, 15 Ekim,
7 Kasım, 2 Aralık tarihlerinde yayımlanan kararnamelerle 15 kez toplu kaymakam ataması (yer değiştirme/yeni atama) yapılmıştır.
1942 yılında görülen idari lüzum üzerine Osmaneli Kaymakamı Cemil Bingöl, Maden Kaymakamı Tevfik Akkutay, Erbaa Kaymakamı Avni Dümer, Elmalı
Kaymakamı Zeki Işık, Lapseki Kaymakamı Osman Nuri Yılmaz, Uluborlu Kaymakamı Halit Akkutay, Yeşilova Kaymakamı Fayık Otçıkan, Gümüşhacıköy
Kaymakamı Mazhar Başdoğan, Sürmene Kaymakamı Kazım Dinçer, Şile Kaymakamı Haşım Kuvan, Bozcaada Kaymakamı Selahattin Üner, Çal Kaymakamı
Rasim Arda, Adıyaman Kaymakamı Şevket İçöz, İncesu Kaymakamı Kamil
İnkaya, Dikili Kaymakamı Kemal Etizer, Torbalı Kaymakamı Hayri Bingöl, Of
Kaymakamı Tevfik Besim, İncesu Kaymakamı Mahmut Nedim Hivel, Ürgüp
Kaymakamı Mahmut Şahin, Ödemiş Kaymakamı İhsan Kurtan Vekalet emrine
alınmıştır. Ayrıca Emniyet Umum Müdürlüğü 1. Daire Başkanı İhsan Sabri
Çağlıyangil de Bakanlık emrine alınmıştır. Görevden alma kararlarında gerekçe
“görülen idari lüzuma binaen” cümlesine dayandırılmıştır.
Yerel Seçimler: İl ve İlçe Belediye Başkanlıklarının Onayı
1942 yılında yerel yönetimler açısından önemli olaylarından biri bu yılda
gerçekleştirilen yerel seçimler olmuştur. Ekim ayı içinde belediye meclisi üyeliklerinin seçimleri, Kasım ayı içinde de Vilayet Umumi Meclisi üyeliklerinin
seçimleri yapılmıştır.
Ankara Belediye Meclisi üyelikleri için hangi semt seçicilerinin hangi günlerde oy vereceği 3 Ekim’de tespit edilmiştir. Belediye Meclisi üyelerinin seçiminin 5 Ekim ile 9 Ekim tarihleri arasında yapılması öngörülmüştür. Bu seçim
devresinde Ankara Belediye Meclisi üyesi 40’a çıkarılmıştır. CHP Ankara İdare
Heyeti’nce tespit edilen Ankara Belediye Meclisi üye adayları arasında CHP
Halkevleri Müfettişi Behçet Kemal Çağlar, tüccar Vehbi Koç bulunmaktadır.
Adaylardan 38’i erkek, 2’si kadındır.123 Belediye seçimlerinde 44.197 yurttaş oy
vermiştir. Oylarını kullananların oranı yüzde 95’tir. Bunlardan 18.922’si kadın,
25.275’i erkektir. Ankara Belediye Meclisi’ne bu seçimle 40’ı asıl ve 40’ı yedek
olmak üzere 80 üye seçilmiştir. Asıl üyelerden 36’sı Ankara Belediye Meclisi’nde önceden yer alan kişilerdir. Meclis’e bu seçimde yeni olarak dört üye katılmıştır.124
İstanbul’da ise belediye meclisi seçimleri 1 Ekim’le 10 Ekim arasında gerçekleştirilmiştir. 11 kazadan toplam 67 üyelik için aday gösterilmiştir. Bu üyelerden 20’si yenidir. Gazetelerde yer alan haberlerde seçimler sırasında oy sandıklarının çok kalabalık olduğu belirtilmiştir. Seçim sonuçları Cumhuriyet gazetesinin 16 Ekim tarihli baskısında yer almıştır. Seçimleri CHP’nin gösterdiği
123
124
Ulus, 3 Birinciteşrin 1942; Ulus, 4 Birinciteşrin 1942.
Ulus, 10 Birinciteşrin 1942.
1942 Yılı 261
adaylar kazanmıştır. Buna göre kullanılan oyların ilçelere göre dağılımı şu şekilde gerçekleşmiştir: Fatih: 48.800 kadın+47.900 erkek, Sarıyer: 6890 kadın+5590 erkek, Eyüp: 7660 kadın+6930 erkek, Kadıköy: 2600 kadın+3700 erkek, Kartal: 510 kadın+690 erkek, Yalova: 617 kadın+335 erkek, Silivri: 508
kadın+550 erkek, Eminönü: 40.456 toplam, Beykoz: 1692 toplam.125
1942 yılında çeşitli il ve ilçelerin belediye meclislerince belediye başkanlığına seçilenlerin başkanlıkları Belediye Kanunu’nun 89. maddesine göre onaylanmış ve bu kararlar Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Buna göre; 19 Kasım’da
Antakya, Antalya, Çanakkale, Çoruh, Denizli, Elazığ, Isparta, Kars, Kayseri,
Muş, Niğde, Sivas ve Sinop illeri belediye başkanlıklarına seçilenlerin başkanlıkları onaylanmıştır. 27 Kasım’da Afyon, Aydın, Bursa, Edirne, Manisa, Çorum, Ordu ve Çankırı belediye başkanlıklarına seçilenlerin başkanlıklarının onayı yapılmıştır. 2 Aralık’ta Samsun, Burdur, Balıkesir, Tokat, Konya, Bitlis,
Kırklareli, Siirt, Kastamonu, Kütahya, Erzurum, Amasya, Bilecik, Bolu, Mersin,
Yozgat, Rize, Adana, Tekirdağ ve İzmir belediye başkanlıklarına seçilenlerin
başkanlıklarının onayı yapılmıştır. 14 Aralık’ta Diyarbakır Belediye Başkanlığı’na seçilen Nazım Önen’in, Malatya, Van, Eskişehir, Muğla, İzmit illeri belediye başkanlıklarına seçilen Şefik Tuğay, Şükrü Yürüg, Kamil Kaplanlı, İskender
Alper, Kemal Özün’ün görevlerinin onayı yapılmıştır. 25 Aralık’ta Gümüşhane,
Kırşehir, Zonguldak, Çölemerik belediye başkanlıklarına seçilen Sami Zarbo,
Rüştü Yurdakul, Süleyman Faik Ertaman, Reşit Keskin’in başkanlıklarının onayı
yapılmıştır.
25 Kasım’da ise Vilayet Umumi Meclis seçimleri yapılmıştır. Ulus gazetesinde Ankara’da merkez ve kazalarında Vilayet Umumi Meclis seçimi yapılacağı haberleri yer almıştır. Seçim yapılan kazalar Ayaş, Bala, Beypazarı, Çubuk,
Haymana, Kalecik, Keskin, Kızılcahamam, Nallıhan, Polatlı, Şereflikoçhisar’dır. Kullanılan oylar sonucunda üyeliklere CHP adayları seçilmiştir.126
ADALET YÖNETİMİ:
Hususi Mahkemelerin Kuruluşu ve Milli Korunma Kanunu Suçlarına İlişkin Bakanlığın Tamimleri
1942 yılında önemli olaylardan biri Milli Korunma Kanunu suçlarıyla uğraşması için hususi mahkemelerin kurulması olmuştur. Adliye Vekilliği tarafından hususi mahkemelerin kurulması hazırlıkları, 4180 Sayılı Milli Korunma
Kanunununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun yürürlüğe girmesi üzerine
Şubat ayı başında başlatılmıştır.127
3 Mart tarihinde Adliye Vekaleti’ne 8 yeni mahkeme kurması için hükümet
tarafından yetki verilmiştir. Bu kapsamda Adliye Vekaleti’ne, bu mahkemelerin
125
126
127
Cumhuriyet, 1 Birinciteşrin 1942; Cumhuriyet, 2 Birinciteşrin 1942; Cumhuriyet, 3
Birinciteşrin 1942; Cumhuriyet, 16 Birinciteşrin 1942.
Ulus, 26 Sonteşrin 1942.
Ulus, 4 Şubat 1942.
262
kadro ve idare masrafları için 233.000 lira tahsis edilmiştir. Yeni mahkemelerin
İstanbul, İzmir, Ankara ve Zonguldak gibi Milli Korunma Kanunu suçlarının
yoğun işlendiği yerlerde kurulması planlanmıştır.128
24 Eylül’de Adliye Vekaleti vurgunculuk suçluları hakkında bir tamim yayımlamıştır. Bu tamimle Adliye Vekaleti, Milli Korunma Kanunu kapsamında
mahkemeye verilmiş kişilerin mahkemeler tarafından kanunun tayin ettiği cezaların asgari haddi ile mahkum edildiklerinin tespit edildiğini ortaya koyarak vurgunculuk suçlarına verilen cezaların, hafif bulunduğunu belirtmiştir. Bu nedenle
cezanın yalnız asgari haddinin değil, azami haddinin de uygulanması gerektiğini
hakim ve savcılıklara bildirmiştir.129
Adalet Vekaleti’nin yıl içinde önemli bir başka tamimi narha ve el koymaya
muhalefet suçlarına ilişkindir. Bu tamimde her türlü gıda maddeleri üzerindeki
el koyma hükümlerinin 25 Temmuz 1942 tarihinden itibaren kaldırıldığı belirtilerek, el koyma kararları kalktıktan sonra Adliye Vekaleti bu suçlardan dolayı
Adliyece yapılmakta olan takibatın durdurulması bütün savcılıklara tebliğ edilmiştir. Bu kapsamda önceden söz konusu hükümlere muhalefetten suçlu kimseler hakkında Milli Korunma Kanunu’na göre hükmedilmiş olan cezaların infazı
ile eldeki işlerin takibinin durdurulması istenmiştir. Saracoğlu Hükümeti’nin bu
yaklaşımına yönelik olarak çeşitli yayın organlarında bazı eleştiriler yer almıştır.130
Tayin, Terfi, Nakil ve Atamalar
1942 yılı içinde farklı dönemlerde tayinler ve atamalar yapılmıştır. Bu atamalar ve tayinler toplu olarak gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda çeşitli illerdeki
hâkimlik, raportörlük, müddeiumumilik, müddeiumumi ve hakim muavinliklerine 9 Şubat’ta toplam 93 adet, 25 Şubat’ta 4 adet, 1 Nisan’da 68 adet, 7 Nisan’da
10 adet, 27 Mayıs’ta 68 adet, 24 Haziran’da 7 adet, 23 Temmuz’da 316 adet, 4
Eylül’de 205 adet, 8 Eylül’de14 adet, 7 Ekim’de 65 adet, 20 Kasım’da 35 adet
tayin, nakil ve terfi yapılmıştır. Ayrıca 27 Kasım’da İstanbul Kadastro Hakimliği, İzmir Asliye Ceza Hakimliği, İzmit Savcılığı, Orhangazi, Şereflikoçhisar, Kırıkhan hakim ve yardımcılığı ve Afyon üye yardımcılığına tayinler yapılmıştır.
DIŞ İLİŞKİLERİN YÖNETİMİ
Atama, Tayin, Nakil ve Terfiler
1942 yılında çeşitli zamanlarda Hariciye Vekâleti’nin merkez ve yurt dışı
teşkilatına tayin, atama ve nakiller yapılmıştır. Ayrıca yıl içinde bazı diplomatlar
merkeze alınmıştır. Bu tayin, atama ve nakillerin bazıları toplu iken bazıları tek
tek yapılmıştır. Bu kapsamda 13 Ocak, 16 Şubat, 17 Şubat, 25 Şubat, 4 Mart, 1
128
129
130
2/17450 sayılı BKK, Resmi Gazete, 3 Mart 1942; Cumhuriyet, 3 Mart 1942.
Cumhuriyet, 24 Eylül 1942.
Cumhuriyet, 14 Eylül 1942; Ulus, 29 Eylül 1942.
1942 Yılı 263
Nisan, 9 Nisan, 15 Nisan, 18 Nisan, 8 Temmuz, 20 Temmuz, 29 Temmuz, 26
Ağustos, 9 Eylül, 18 Eylül, 7 Ekim, 24 Aralık tarihlerinde tayin, atama ve nakiller gerçekleştirilmiştir. 4 Temmuz’da Çin Orta Elçisi Emin Ali Sipahi merkeze
alınmıştır. 14 Ağustos’ta ise Hariciye Vekilliği’ne yeni atama yapılmıştır. Başbakan Refik Saydam’ın ani ölümü üzerine Başbakan olan Şükrü Saracoğlu’nun
vekâleten yürüttüğü Hariciye Vekilliği’ne İstanbul mebusu Numan
Menemencioğlu tayin edilmiştir. Almanya tarafından, Hariciye Vekâleti’ne Türkiye’nin Berlin Büyükelçisi Hüsrev Gerede’nin getirileceği düşünülmüştür. Ancak Numan Menemencioğlu’nun bu göreve atanmış olması da Almanya tarafından memnuniyetle karşılanmıştır. Almanya’nın Türkiye Büyükelçisi Franz von
Papen tarafından Numan Menemencioğlu’nun Hariciye Vekâleti’ne atanması ile
ilgili olarak Berlin’e şöyle yazılmıştır:131
Yıllardır Mihver devletlerinin politikasına hayırhah bir tutum takınmış [olan bu kişinin], gelecekteki gelişmeler üzerinde etkisiz kalmayacağı [bellidir]. Eklemeliyim
ki, Numan [Menemencioğlu], şimdi bizzat sorumluluk taşımaya başladıktan sonra,
Sovyetler Birliği’nden askeri nitelikte haberler aktarılması konusundaki ricalarımıza derhal uydu ve bundan böyle de uyacaktır.
Von Papen’in mesajından da anlaşıldığı üzere Almanya Hariciye Vekâleti’ne yönelik tayini olumlu karşılamıştır. Ancak 18 Ağustos’ta Berlin Büyükelçisi Hüsrev Gerede merkeze nakledilmiştir. Almanya’ya olan açık sempatisini her
zaman dile getirmiş olan Hüsrev Gerede’nin merkeze alınması Almanya’da rahatsızlık yaratmıştır. Türkiye’nin dış politikasında değişiklik olup olmayacağı
konusunda bazı kuşkular ortaya çıkmıştır. Numan Menemencioğlu Almanya’nın
Türkiye Büyükelçisi Franz von Papen’le görüşerek bu kuşkuları ortadan kaldırmıştır.132
18 Mayıs’ta Dışişleri Vekâleti’nin yurtdışı örgütlenmesinde görülen lüzum
üzerine değişiklik yapılmıştır. Bu kapsamda, Almanya’daki Bremen Fahri Konsolosluğu, Başkonsolosluğa çevrilmiştir.
Türkiye’nin İmzaladığı Uluslararası Anlaşmalar
1942 yılı içinde Türkiye’nin çeşitli devletlerle yapmış olduğu uluslararası
anlaşmalar Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Yapılan bu anlaşmalar ticaret anlaşması niteliğindedir. Bu kapsamda Türkiye 14 Nisan’da Macaristan’la, 30 Nisan’da Romanya’yla, 5 Haziran’da İtalya’yla, 8 Ağustos’ta Bulgaristan’la, 10
Ağustos’ta İsviçre’yle, 15 Aralık’ta Macaristan’la, 17 Aralık’ta Almanya ile çeşitli tarihlerde imzalanmış ticaret anlaşmalarının tasdikleri Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Söz konusu ticaret anlaşmaları dışında 26 Ocak’ta TürkiyeFransa-İngiltere arasındaki kredi anlaşmasının tasdiki Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
131
132
Cemil Koçak, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), Cilt 1, İletişim Yayınları, 3.baskı, İstanbul, 2007, s. 646.
A.k., s. 651-654.
264
Almanya’nın Türkiye Büyükelçisi’ne Suikast Girişimi
1942 yılında Türkiye’nin Almanya ve Sovyetler Birliği ile ilişkilerini etkileyen önemli olaylardan biri 24 Şubat tarihinde Almanya’nın Türkiye Büyükelçisi Franz von Papen’e yönelik olarak gerçekleştirilen suikast girişimidir. Üsküp
doğumlu Yugoslav göçmeni Ömer Tokat adlı kişi, Ankara’da Almanya’nın Ankara Büyükelçisi Franz von Papen’e suikast girişiminde bulunmak istemiş, ancak bomba büyükelçinin on metre arkasında suikastçinin elinde patlamıştır.133
Yapılan incelemeler sonucunda suikastçinin suç ortakları olarak Üsküp doğumlu Yugoslav göçmeni Abdurrahman Sayman ve Süleyman Sağol ile
SSCB’nin İstanbul Başkonsolosluğu’nda görevli Giyorgi Pavlof ve Lionit
Karnilof tutuklanmışlardır. 23 Aralık 1942’ye kadar süren yargılamalar sonucunda Pavlof ve Kornilof 16’şar, Süleyman ve Abdurrahman ise 10’ar yıl hapis
cezasına çarptırılmışlardır.134
Von Papen’e yönelik suikast ve bu suikasta ilişkin haberler basında oldukça
geniş yer bulmuştur. Suikast Türk basınında Almanya lehine yazıların daha çok
görülmesini sağlarken, Sovyetler Birliği’ne karşı da bir polemik havasının oluşmasına neden olmuştur.135
Krom Sorunu
Krom sorunu çerçevesinde ortaya konan duruşun, II. Dünya Savaşı sürecinde Türkiye’nin dış politikasında önemli bir yeri olmuştur. Bu nedenle krom sorununa ilişkin olarak 1942’deki gelişmeler üzerinde durma gerekliliği bulunmaktadır.136
Krom ihracının hangi ülkelere yapılacağı savaşın başından itibaren sorun
olmuştur. Krom, savaş döneminde Türkiye’nin elindeki mallar ve ürünler arasında en önemlisidir. Kromu bu kadar önemli yapan nedeni ise bir yazar açıkça
ortaya koymuştur:137
Ekmek için maya neyse, modern sanayi için de krom odur; pek az miktarda gereksinim duyulur, fakat onsuz da olmaz; tıpkı mayasız ekmek olmayacağı gibi.
Türkiye savaş yıllarında dünyanın önemli krom üreticilerinden biri olmuştur.138 Türkiye için özel önem taşıyan kroma yönelik olarak 1942 yılında bazı
kararnameler çıkartılmıştır. Bunlardan biri Krom İşletmeleri hakkında 2/17460
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’dır. Bu karara göre, krom madeninin yurtdışına
133
134
135
136
137
138
Cumhuriyet, 25 Şubat 1942.
Cumhuriyet, 24 Birincikanun 1942.
Cemil Koçak, a.g.e., Cilt 1, s. 620.
Krom sorununun savaş dönemi Türk dış politikasını nasıl etkilediği konusunda geniş açıklamalar için bkz. A.k., s.630-659.
Arthur Kemp’ten aktaran Edward Weisband, 2.Dünya Savaşı ve Türkiye, Örgün Yayınevi, İstanbul 2002, s.97-101.
Türkiye’nin krom üretimi 1939 yılında 183.300, 1940 yılında 169.800, 1941 yılında 135.700 ve
1942 yılında 116.300 ton olarak gerçekleşmiştir. Üretim rakamları için bkz. Edward Weisband,
2.Dünya Savaşında İnönü’nün Dış Politikası, Milliyet Yayınları, 1974, s.123.
1942 Yılı 265
satışında devlet tarafından tekel oluşturulmuştur. Krom madeninin yurtdışına satışını bir elden yönetmek için İktisat Vekâleti hesabına ve Etibank emrine
1.000.000 liraya kadar döner sermaye verilmiştir.139
Türkiye, bir yandan ülke içinde krom üretimini devlet tekeli altına alırken,
bir yandan da krom ihracatını kendi çıkarlarına göre gerçekleştirmeye çalışmıştır. Bu durum, kroma gereksinimi olan savaşan ülkelerin Türkiye üzerine baskı
yapmalarına neden olmuştur. Bu konuda Türkiye’ye savaşın başlangıcından itibaren tepkili olmuş olan İngilizler, arkasından da Amerikalılar, Türk kromlarının Almanya’ya ihracını önlemek için çaba harcamışlardır. 1942 Ekim ayında
ABD’ne çağrılı olarak giden bir grup Türk gazetecinin krom sorunu nedeniyle
karşılaşmış oldukları davranış ABD’nin bu soruna ne kadar önem verdiğini ve
bu konudaki tepkilerin derecesini ortaya koymuştur.140
İlerleyen yıllarda Dışişleri Bakanı olacak Necmeddin Sadak Akşam gazetesinde yayımlanan makalesinde Amerikalı gazetecilerin Almanya’ya krom ihracatı konusundaki tacizlerini ve buna ilişin görüşlerini ayrıntılı bir biçimde anlatmıştır141:
Almanya’ya krom verirsek, Almanya’dan çok muhtaç olduğumuz silahları alacağız. Eğer harp tehlikesi karşısında kuvvetli olmak için Türkiye’nin silaha ihtiyacı
Amerika’dan kabul ediliyorsa ve bu silahlar ancak krom karşılığı veriliyorsa Amerika bize: ‘Niçin krom verdin?’ diyemez. Bunu demeye hak kazanmak için: ‘Sana
her istediğin silahı biz verdik, Almanya’dan silah almaya ihtiyacın kalmadı, krom
verme’ diyebilmeli. Amerika, yazık ki bize karşı bu dili kullanabilecek durumda
değildir. Bize üç yıldır bol keseden neler adayıp, ne verdiklerini Amerikalılar bizden daha iyi bilirler…Bu bakımdan, krom meselesini bizim hakkımızda kötü düşüncelere düşecek kadar büyütüp yanlış göstermek çok yersiz ve yakışıksız.
Bu açıklamalar yapıldığında Almanya önderliğinde Mihver güçleri II. Dünya Savaşı’nın en geniş yayılımına sahiplerdi. Türkiye’de çok sayıda kimse Mihver güçlerinin savaşı kazanması beklentisindeydi. Ancak 1943 yılı içinde II.
Dünya Savaşı’nda dengeler Mihver güçleri’nin aleyhine dönmüştür. Bu doğrultuda ilerleyen dönemde Türkiye müttefiklerin daha çok baskısı altında kalarak
Almanya’ya krom ihracatını kesmek zorunda kalacaktır.142
SAVUNMA YÖNETİMİ:
Sıkıyönetim uygulaması
25 Mayıs 1940 tarihinde 3832 sayılı Örfi İdare Kanunu yayımlanmıştır. 15
Ağustos 1941 tarihinde Örfi İdare Kanunu’nun bazı maddelerini değiştiren 4106
139
140
141
142
Çetin Yetkin, Karşıdevrim 1945-1950, 4. Basım, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Antalya 2006, s.77.
Necmeddin Sadak, “Ne Büyük Bir Suç İşlemişiz de Haberimiz Yok!”, Akşam Gazetesi, 10 İlkteşrin 1942’den aktaran Çetin Yetkin, a.g.e., s.77-78.
Krom sorunu çerçevesinde Stalin, Roosevelt ve İnönü arasındaki yazışmalar için bkz. Çetin
Yetkin, a.g.e. s.74-77.
266
sayılı kanun yayımlanmıştır. Bu kanunlara dayalı olarak TBMM sıkıyönetim kararları almıştır. Bunlardan ilki 28 Kasım 1940 tarihinde TBMM kararıyla İstanbul, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale ve Kocaeli illeri sınırları içinde bir
ay süreyle sıkıyönetim ilan edilmiştir. 23 Aralık 1940 ve 21 Mart 1941 tarihlerinde bu illerdeki sıkıyönetim üçer ay daha uzatılmıştır. 23 Haziran 1941 tarihinde ise bu kez bu illerde sıkıyönetim altı ay daha uzatılmıştır. 18 Aralık 1941
tarihinde de bu illerdeki sıkıyönetim bir kez daha altı ay uzatılmıştır. Bu altı ilde
bir aylığına ilan edilen sıkıyönetim iki kez üçer aylık, iki kez de altışar aylık yeniden uzatmadan sonra 18 Haziran 1942 ve 8 Aralık 1942 tarihlerinde birer kez
daha altışar aylık uzatmaya konu olmuştur.
11 Mayıs 1942’de ise Örfi İdare Kanunu’nun 7nci Maddesini Değiştiren
4219 sayılı kanun yayımlanmıştır. Bu kanunla yapılan değişikliğe göre sıkıyönetim mıntıkasından çıkarılanlardan bu mıntıkaya izinsiz girenler hakkında bir seneden üç seneye kadar sürgün cezasının hükmolunacağı karara bağlanmıştır.
Askerlik Süresi
1942 yılında askeri açıdan alınan önemli kararlardan biri askerlik süresinin
uzatılmasına ilişkin olmuştur. 26 Ocak tarihinde Askerlik Kanunu’nun 5inci
Maddesine Bir Fıkra İlavesi Hakkında 4173 sayılı kanun yayımlanarak askerlik
süresi 3 yıla çıkarılmıştır.
AKADEMİK YÖNETİM:
1942 yılında fakültelerin kadroları iyileştirilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda 3 Haziran tarihinde 4238 sayılı Kanun yayımlanarak “Ankara Hukuk Fakültesi”, “Siyasal Bilgiler Okulu” ve “Ankara, Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi”ne
ait kadrolarda yeniden düzenleme yapılmıştır. Bu kanunla çok sayıda muallimin
de dereceleri yükseltilerek maaşları artırılmıştır. Ayrıca, Siyasal Bilgiler Okulu
Müdürlüğü’ne Prof. Ali Fuad Başgil getirilmiştir. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü 8
Haziran’da Siyasal Bilgiler Okulu’nu ziyaret ederek yemeğini öğrencilerle birlikte yemiştir. Milli Şef, okulda yapılmakta olan sınavlara da ilgi göstererek bu
sınavları takip etmiştir. Daha sonra, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, 12 Haziran’da,
Ankara Hukuk Fakültesi’ni ziyaret ederek Fakülte’de devam etmekte olan sınavlara katılmış, öğrencilerin sorulara vermiş olduğu yanıtları dinlemiştir. 15 Haziran’da Cumhurbaşkanı İsmet İnönü bu sefer Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve
Coğrafya Fakültesi’ni ziyaret ederek fakültede devam etmekte olan sınavlarda
hazır bulunmuştur.
1942 yılında üniversite kadrosu 14 yeni Türk ve yabancı profesörle takviye
edilmiştir. Kadrolara yeni alınan profesörler şunlardır: Bizans sanat tarihine Profesör Ransımant, klasik filolojiye Profesör Sayım, astronomiye Profesör Royds,
umumi iktisada Profesör Riçi. Bu yıl yeni profesörlüğe terfi eden sekiz doçent
ise şunlardır: Hukuktan Yavuz Abadan, Hıfzı Veldet; edebiyattan Sabri Esad
Siyavuşgil, Hulusi Arel, Ali Tevfik Tenol; iktisattan Refii Şükrü Suvla, tıptan Na1942 Yılı 267
ci Bengisu ve Nebil Bilhan.143 Yönetim kadrolarında ise bazı değişiklikler yapılmıştır. Bu doğrultuda Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Dekanlığı’na aynı Fakültede görevli Antropoloji Profesörü Şevket Aziz Kansu
getirilmiştir. İstanbul Hukuk Fakültesi Dekanlığı’na Ord. Prof. Sıddık Sami
Onar tayin edilmiştir.
DİKKATE DEĞER BİRKAÇ NOT
1942 yılı içinde bazı dikkate değer olaylar olmuştur. Bunlardan ilki Refah
Vapuru’nun batmasındaki sorumlu kişilere yönelik soruşturmanın sonuçlandırılmasıdır.
Refah Vapuru Soruşturması
Refah Vapuru Soruşturması tek parti döneminde CHP Meclis Grubu’nda
üzerinde tartışma yaşanan önemli olaylardan biridir. Bu olay tek parti döneminde yönetim içinde asker ve sivil kanatlar arasındaki güç dengesine yönelik sonuçları olmuş bir tartışmadır. Soruşturmanın konusu olan Refah Vapuru Türkiye’ye teslim edilmek üzere hazırlanmış savaş gemilerini ülkeye getirecek askeri
personeli taşırken, 23 Haziran 1941 tarihinde kimliği meçhul bir denizaltı tarafından torpillenerek batırılmıştır. Kazada vapurda bulunan toplam 200 kişiden
yalnızca 32 kişi kurtulabilmiştir. Akdeniz’de II. Dünya Savaşı nedeniyle gemilerin batırılması çok olağandışı olmasa da, Refah Vapuru’nun yeterince sağlam
olmadığı ve gemide yeterli sayıda kurtarma aracının bulunmadığı iddiaları soruşturmaya konu olmuştur.144
Bu soruşturmayı kolaylaştırmak üzere Milli Müdafaa Vekili Saffet Arıkan
görevinden istifa etmiştir. 13 Ocak 1942 tarihinde Refah Vapuru Soruşturması’na ilişkin olarak Genelkurmay Başkanlığı sonucu bildirerek soruşturma dosyasını Hükümete yollamıştır. Başvekil Refik Saydam Parti Grubu’nda “o zaman
vekil olan iki mebusun isticvabına lüzum görüldüğünden evrakın Millet Meclisi
Reisliği’ne tevdi edileceğini” söylemiştir.145
Bunu takiben 16 Ocak tarihinde TBMM’de iki eski vekil hakkında soruşturma yapılıp yapılmayacağını incelemek üzere beş kişilik bir encümen seçilmiştir.146 Encümen dosyaları inceledikten sonra kararını vermiştir. Encümen’de
Recep Peker vekillerin görevlerini yerine getirdiklerini savunmuştur. Beşler Encümeni’nin mazbatasında Recep Peker’in fikri kabul edilmiştir. Ancak oybirliği
sağlanamamıştır. 2 Şubat’ta Meclis’te Refah Vapuru Soruşturması dosyası görüşülmeye başlanmıştır. Meclis’te uzun uzadıya tartışıldıktan sonra, o zaman vekil
bulunan iki mebusun bu olayda sorumlulukları görülmediğinden iki vekil hakkında ayrıca ceza soruşturması açılmasına gerek görülmemiştir.147
143
144
145
146
147
Cemil Koçak, a.g.e.,Cilt 2, s. 126-127.
Cumhuriyet, 14 İkincikanun 1942; Ulus, 14 Sonkanun 1942.
Ulus, 17 Sonkanun 1942.
Ulus, 3 Şubat 1942; Falih Rıfkı Atay, “Millet Meclisinin Dünkü Kararı”, Ulus, 3 Şubat 1942.
268
Anıtkabir Projesi
1942 yılı içinde Ebedi Şef Atatürk’ün anıtmezarı için yapılan çalışmalar
hızlandırılmıştır. Bu kapsamda, Atatürk için Rasattepe’de yapılması planlanan
Anıtkabir Projesi için açılmış olan uluslararası yarışma 2 Mart’ta tamamlanmıştır. Yarışma için başvuran projelerin tamamı Başvekalet Müsteşarı’nın başkanlığındaki komisyona verilmiştir. Yarışmaya başvuran 49 proje 6 kişilik jüri heyeti
tarafından incelenmiştir. Projeleri inceleyen jüri üyeleri arasında üç yabancı profesör Paul Bonatz (Almanya), Ivar Tengbom (İsveç), Karoly Weichinger (Macaristan) ile Ankara eski İmar Müdürü Muhlis Sertel, Nafia Vekilliği Yapı İşleri
Daire Reisi Muammer Çavuşoğlu ve Güzel Sanatlar Akademisi hocalarından
Arif Hikmet Holtay yer almıştır. Jüri yaptığı inceleme sonunda 2 projeyi baştan
eleyerek 47 proje içinde 3 projeyi ödüle layık görmüştür. Hükümete ise 5 projenin satın alınması için teklif yapılmıştır.148 9 Haziran’da Prof. Emin Onat ile Orhan Arda’nın projesi, Anıtkabir için açılan mimari yarışmada birinciliği kazanmıştır. Ancak Hükümet tarafından projenin uzman bir heyete yeniden yaptırılmasına karar verilerek, Onat ve Arda’dan proje taslaklarını değiştirmeleri istenmiştir.
Kâğıt ve Matbuayı Düzenleme Bürosu
9 Mart tarihinde Milli Korunma Kanunu gereğince Başvekâlet Koordinasyon Bürosuna bağlı resmi daire ve kurumlarda kullanılan evrak ve matbuanın
tipleştirilmesi ve kağıt tüketiminin düzenlenmesi için bir “Kağıt ve Matbuayı
Düzenleme Bürosu”nun kurulması kararı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Gazete Kapatma
1942 yılı içinde gazete kapatmaya yönelik olarak 12 Aralık tarihinde Vatan
Gazetesi’nin iki ay kapatılması kararı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Gazetenin kapatılmasına gerekçe olarak “memleketin umumi siyasetine dokunacak mahiyette neşriyatta bulunmak” gösterilmiştir. Gazete kapatılmasına yönelik bir
başka karar ise 10 Aralık tarihli TBMM kararıdır. Bu karar, Kars Mebusu Etem
İzzet Benice’nin teşrii masuniyeti hakkındadır. Bu karara göre, Son Telgraf Gazetesi’nin 14 Ekim 1941 tarihli nüshasında yayımlanan “Ankara-İstanbul Treninde Yeni Bir Cürmü Meşhut” başlıklı yazıdan dolayı açılan kamu hukuku davasına katılması gereken gazete sahibi ve halen Kars mebusu olan Etem İzzet
Benice hakkındaki kamu davası düşmüş olduğu için Meclis’ce müzakereye ilişkin bir durum olmadığına karar verilmiştir.
148
Ulus, 12 Mart 1942; Ulus, 24 Mart 1942.
1942 Yılı 269
1942 YILINDA YÖNETİM
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
2
Ocak
Buğdayı Koruma Karşılığı
Vergisinin Kaldırılmasına
Dair 4159 sayılı kanun yayımlandı.
Yayımlanan kanunla Buğdayı Koruma Karşılığı Ver- RG, 2
gisi hakkındaki 1934 tarihli 2466 sayılı Kanunla, bu Kanunusani
kanunda değişiklik yapan aynı tarihli 2643 sayılı, 1942
1935 tarihli 2820 ve 1940 tarihli 3767 sayılı Kanunlar yürürlükten kaldırılmıştır. Merkezde 7 adet “Buğdayı Koruma Katibi”, kadrosuyla, vilayetlerdeki 3
adet “Buğdayı Koruma Başkontrolörü”, 26 adet
“Buğdayı Koruma Kontrol Memuru”, 292 adet
“Buğdayı Koruma Memuru” kadroları kaldırılmıştır.
Bu kanunla ayrıca merkezde 2 adet “Buğdayı Koruma Şubesi Odacısı” ile vilayetlerdeki 277 adet “Buğdayı Koruma Bekçisi” kadroları da kaldırılmıştır.
Buna karşılık olarak 100 adet “Muhafaza Memuru”
kadrosu eklenmiştir.
3
Ocak
Ekmek tevziatı hazırlıkları.
Ankara’da ve İstanbul’da karne hazırlığına devam C. 4
ediliyor. Belediyeler nüfus adedini gösteren beyan- İkincikanun
nameleri hazırlamaya devam ediyorlar. Karneler Zi- 1942
raat Bankası’nın matbaasında basılmaktadır.
3
Ocak
Vatandaşlığa alınmalar hakkında 2/17006 sayılı BKK
yayımlandı.
Kararnameyle 30 kişi vatandaşlığa alınmıştır. 1942 RG, 3
Kanunusani
yılında toplam 851 kişi vatandaşlığa alınmıştır.
1942
3
Ocak
“26 devlet Vaşington’da bir İmzalanan paktla bu devletlerin bütün askeri ve ikti- C. 4
pakt imzaladılar.”
sadi kaynaklarını Mihver aleyhine seferber etmesi İkincikanun
1942
karara bağlanmıştır.
4
Ocak
“Atlas Denizinde Harp: İn- Atlas Okyanusu’nda İngilizlerle Almanlar arasındaki U. 5
Sonkanun
gilizlerin bir gemi kafilesi
mücadele devam etmektedir.
1942
günlerce denizaltı ve tayyarelerin hücumuna uğradı.”
5
Ocak
Maaş Kanununa Ek 4161
sayılı kanun yayımlandı.
2 Temmuz 1927 tarihli 1108 sayılı Maaş Kanunu’na RG, 5
Kanunusani
ek yapılmıştır.
1942
5
Ocak
27 Kanunuevvel 1939 Ta- Dört mahkûmun mahkûmiyet sürelerinin beşte dördü RG, 5
Kanunusani
rihinde ve Müteakip Günve para cezaları affedildi.
1942
lerde Vukubulan Zelzelede
Felakete Uğrayanların Kurtarılmasında Fevkalade
Hizmetleri Görülen Bazı
Mahkumların Cezalarının
Affı Hakkında 4162 Sayılı
Kanun yayımlandı.
5
Ocak
“Malıköy-Yenidoğan araHaydarpaşa’dan Ankara’ya hareket eden yolcu treni U. 6
sında bir yolcu katarı hattan Malıköy’le Yenidoğan arasında 507nci kilometrede Sonkanun
çıktı.”
kaza geçirdi. Furgon ve iki yolcu arabası devrildi, di- 1942
ğer vagonlar yoldan çıktı. Yolcular arasından 23 kişi
yaralandı. Olayın nedeni olarak tren raylarından birinin kırılması gösterildi.
5
Ocak
“Amerika’da 9.000.000 kişi ABD’de yapılan tahminlere göre dokuz milyon kişi- U. 6
Sonkanun
askere çağrılacak.”
nin silâhaltına alınması söz konusudur.
1942
270
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
5
Ocak
Alacak davası takibi.
15 Liralık alacak davasının takibinden vazgeçildi.
Zafer anıtı için toplanan yardımdan zimmetinde kalan paranın tahsili için İsmail Müştak Mayakon aleyhine açılan davanın terkini kabul edilmiştir.
RG, 13
Kanunusani
1942,
BCA:
30..11.1.0/
151.1..1.
5
Ocak
“Malezyaya yeniden asker
çıkarıldı.”
Japon donanması tarafından Havay adalarına baskın C. 6
yapılmıştır. Ayrıca donanmaya ait uçaklar Corregidor İkincikanun,
adasını, Ologaro limanını ve Marrivals hava üssünü 1942
bombaladılar.
6
Ocak
ABD Başkanı Roosevelt
Kongre’de savaşa ilişkin
açıklamalarda bulundu.
Roosevelt, “Bu sene 60 bin, 1943’te 125 bin tayyare,
75 bin tank ve 10 milyon ton gemi yapacağız” dedi.
Silah yapımı artıyor. Roosevelt’in Kongre’de savaşa
yönelik açıklamaları ABD’nin savaş için hazırlıklarının tüm hızıyla sürdüğünü ortaya koydu. Askeri hazırlıklar için 56 milyar dolar bütçeye tahsisat kondu.
Bu bütçe o güne değin dünya tarihindeki en büyük
bütçe olarak gösterilmiştir.
6
Ocak
Adana ve Mersin’in kurtuluşlarının 20nci yıldönümü
kutlandı.
Her iki kentte de törenler yapıldı. Ulus Gazetesi bu U. 7
Sonkanun
haberi manşetten verdi.
C. 7
İkincikanun,
1942; U. 7
Sonkanun
1942; U. 8
Sonkanun
1942
1942
6
Ocak
Münakalat Vekili CHP
Münakalat Vekili CHP Meclis Grubu’nda ülkede so- U. 7
Meclis Grubu’nda konuştu. ğuklar yüzünden meydana gelen kazalara ve bunların Sonkanun
önlenmesine yönelik alınmış olan önlemler hakkında 1942
açıklamalar yapmıştır.
7
Ocak
ABD’nin Ankara elçisi değişti.
ABD’nin Sovyetler Birliği elçisi Stein Hart’ın, Mac C. 8
İkincikanun,
Murray’in yerine Türkiye elçiliğine tayini yapıldı.
“Sovyetler Öpaterya’ya asker çıkardı”
SSCB’nin asker çıkarma haberlerine karşılık olarak U., 8
Sonkanun
Almanya bu kuvvetleri imha ettiğini iddia etti.
“Malezya’da Kampar şehri
zaptedildi.”
Japonların ilerleyişi karşısında İngilizler gerilemek C. 8
İkincikanun,
zorunda kalmaktadır.
7
7
Ocak
Ocak
1942
1942; C. 8
İkincikanun,
1942
1942
7
Ocak
7 Numaralı Orman Tahdid
Komisyonu Reisliği’nden
tebliğ: İstanbul Vilayeti
Kartal Kazasının Samandıra
Nahiyesi dahilindeki Vakıf
ormanında yapılan tahdide
ait mazbatalar icmalidir.
7 Ocak 1942-30 Aralık 1942 tarihleri arasında Resmi RG, 7
Gazete’de yaklaşık 120 Orman Tahdid Komisyonu Kanunusani
(OTK) kararı yayımlanmıştır. Orman sınırlama işle- 1942
rine ilişkin olarak yayımlanan komisyon kararları 6
tane farklı bölgede etkinlik gösteren komisyona aittir.
1942 yılında 1 numaralı OTK İstanbul-Çatalca-Eyüp,
2 numaralı OTK Ankara-Beypazarı-Nallıhan, 5 numaralı OTK İzmir-Bergama, 6 numaralı OTK Antalya-Kaş, 7 numaralı OTK İstanbul-Şile-Kartal-Adalar
ve 12 numaralı OTK Balıkesir vilayeti sınırları içinde
işlem yapmıştır (Bkz: Zamandizin sonunda Ek Liste).
7
Ocak
Diyanet İşleri Reisliği’ne
atama yapıldı.
Boşalan Diyanet İşleri Başkanlığı’na, 4135 sayılı ka- RG, 7
nun hükmüne göre, İstanbul Üniversitesi öğretim Kanunusani
üyelerinden Ord.Prof.Şerafettin Yaltkaya tayin edil- 1942
miştir.
1942 Yılı 271
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
7
Ocak
Benzin Tahdidatı.
Hükümetin yeni bir kararı ile benzine yönelik C. 8
kısıtlamalar altı ay daha uzatılmıştır. Başvekâletten İkincikanun,
yapılan açıklamaya göre “9 Eylül 1941 tarihinden iti- 1942
baren benzin sarfiyatında tatbik edilmekte olan tahdidat 9 Birinciteşrin 1942 tarihine kadar devam edecektir.”
7
Ocak
Devlet Şurası Kararları.
Karar, Köyceğiz kazasına bağlı Küçük Karaağaç kö- RG, 7
yünün Kazandere mevkiindeki krom madeni imtiya- Kanunusani
zının saha tashihi hakkındadır. Saha tashihi 2/16701 1942
sayılı kararname ile kabul olunmuştur.
7
Ocak
Denizli vilayetinin Sarayköy kazasına bağlı İhsaniye RG, 7
köyündeki linyit madeni imtiyazının feshi hakkında- Kanunusani
dır. İmtiyazın feshi 2/16709 sayılı kararname ile ka- 1942
bul olunmuştur.
8
Ocak
ABD’den hava baskını.
Filipinler’de Amerikan Hava Kuvvetleri Luzon’a U. 9
Sonkanun
baskın yaptı.
1942
8
Ocak
Malezya’da, Seluangur böl- Bu bölgeye Japonlar yeniden asker çıkardılar.
gesinde çok çetin bir harp
oluyor.
8
Ocak
Devlet Denizyolları İşletme Devlet Denizyolları İşletme Genel Müdürü İbrahim RG, 8
Kanunusani
Umum Müdürü görevinden Baybura'nın görevine son verildi.
1942
alındı.
8
Ocak
Günde 3 saate kadar fazla
mesai yapılması hakkında
2/17039 sayılı BKK yayımlandı.
9
Ocak
ABD’de gemi yapımına hız ABD’de yılda 1000 gemi yapılacağı haberi gazetede U. 10
verildi.
yayımlandı. Programın başındaki Amiralin bu konu- Sonkanun
daki açıklaması şu şekildedir: “Hiçbir grev, hiçbir 1942
hammadde yokluğu bu programın gerçekleşmesine
mani olamayacaktır.”
9
Ocak
Ete ve oduna yeni zamlar
yapıldı.
Oduna 70 kuruş, etin kilosuna 15 kuruş zam yapıldı.
9
Ocak
Bursa-Mudanya yolunda
tren kazası oldu.
Bursa-Mudanya yolunda bir tren yoldan çıktı ve dev- U. 10
Sonkanun
rildi. Bir makinist hafif yaralandı.
U. 9
Sonkanun
1942
Koordinasyon’un aldığı karar doğrultusunda İstanbul RG, 8
Ayvansaray’da İktisadi ve Sınai Tesisat ve İşletme Kanunusani
T.A.Ş fabrikasında günde 3 saate kadar fazla mesai 1942
yapılması uygulamaya girmiştir.
C. 9
İkincikanun,
1942
1942
10
Ocak
Devlet Denizyolları İşletme Görevinden alınan Devlet Denizyolları İşletme Genel RG, 10
Genel Müdürlüğü’ne tayin Müdürü’nün yerine Abdülhalim Babacan'ın tayini Kanunusani
1942
yapıldı.
yapıldı.
11
Ocak
Ekmek karneleri dağıtıldı.
Ekmek karneleri dağıtıldı. Karnelerini alamayanların C. 12
derhal nahiye müdürlüklerine başvurmaları duyuru- İkincikanun,
1942
sunda bulunuldu.
12
Ocak
Orman Genel Müdürlüğü’nün 1938 Mali Yılı Kesin Hesabı kabul edildi.
Orman Genel Müdürlüğü’nün 1938 yılında harcama- RG, 12
ları 4.033.653 lira, gelirleri ise 5.028.548 lira olarak Kanunusani
1942
gerçekleşmiştir.
272
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
12
Ocak
Ticaret Vekâleti’nden Tebliğler.
Yayımlanan ilk tebliğ, İtalya’ya bazı mallar karşılı- RG, 12
ğında taze ve tuzlu balık ihracı hakkındadır. İkinci Kanunusani
tebliğ ise tütün takasına ait tasdikli faturaların ne şe- 1942
kilde kullanılabileceği hakkındadır.
13
Ocak
Refah Hadisesi.
Genelkurmay Başkanlığı tahkikat neticesini bildirdi.
Başvekil Refik Saydam Parti Grubu’nda “o zaman
vekil olan iki mebusun isticvabına lüzum görüldüğünden evrakın Millet Meclisi Reisliği’ne tevdi edileceğini” söyledi.
13
Ocak
Başbakanlık Arşiv Dairesi
Müdürlüğü’ne tayin yapıldı.
Boş bulunan Başbakanlık Arşiv Dairesi Müdürlü- RG, 13
ğü’ne Avanos Kaymakamı Kenan Tunay tayin edildi. Kanunusani
C. 14
İkincikanun,
1942; U.
14
Sonkanun
1942
1942
13
Ocak
Hariciye Vekâleti’ne tayinler yapıldı.
Kahire Elçiliği Başkâtipliği’ne Settar İksel, Bağdat RG, 13
Elçiliği 3. Kâtipliği’ne Mesud Suntay’ın tayini yapıl- Kanunusani
1942
dı.
13
Ocak
İstanbul’da karne usulü ile
ekmek dağıtımı başladı.
Ulus gazetesinin haberine göre İstanbul’da karne
usulü ile ekmek dağıtımı başlatıldı. Hükümet fırınların önündeki karmaşayı önleyebilmek için karne usulünü getirerek uygulamaya koymuştur. Bu doğrultuda
İstanbul’un çeşitli yerlerine 200 “tevzii yeri” açılmıştır.
13
Ocak
Vatandaşlığa alınmalar hakkında 2/17003, 2/17084,
2/17085, 2/17086 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararları
yayımlandı.
Söz konusu yayımlanan kararlar ile 539 kişi vatan- RG, 13
Kanunusani
daşlığa alınmıştır.
U. 14
Sonkanun
1942; C.
15
İkincikanun,
1942
1942
13
Ocak
Vatandaşlıktan çıkartılmalar hakkında 2/16991-2/
17003 sayılı Bakanlar Kurulu Kararları yayımlandı.
Yayımlanan kararnameler ile 10 kişi vatandaşlıktan RG, 13
çıkartılmıştır. 1942 yılında toplam 18 kişi vatandaş- Kanunusani
1942
lıktan çıkartılmıştır.
14
Ocak
Ege tütün piyasası açıldı.
Hükümet her sene 12 milyon kilo tütün alan Ameri- C. 15
kan firmalarının alımlarını durdurmaları üzerine tü- İkincikanun,
tüne başka alıcılar bulabilmek için böyle bir yola 1942
başvurmuştur. Ayrıca tütün piyasasında mahsulün
değerini düşürmek için girişimde bulunanlara karşı
kanuni takibat yapılacağı da duyurulmuştur.
14
Ocak
Vakıflar Umum Müdürlüğü Bu kanunla 1941 yılı mali yılı bütçesinde fasıllar ara- RG, 14
Kanunusani
1941 Mali Yılı Bütçesi’nde sında 16.500 liralık aktarma yapılmıştır.
1942
Bazı Değişiklikler Yapılması Hakkında 4165 sayılı
Kanun kabul edildi.
14
Ocak
İlk kararın özü, Kütahya’nın Tavşanlı kazasına bağlı RG, 14
Eğriöz köyünde kain olup Şakir Yorulmaz ve arka- Kanunusani
daşları uhdesindeki krom madenine ait imtiyazın fes- 1942
hi hakkındadır. İmtiyazın feshi 2/16805 sayılı kararname ile kabul olunmuştur. İkinci karar, Zonguldak’ın Alacaağzı mevkiinde Etibank uhdesindeki
kömür ocağına ait ruhsat teskeresinin iptali hakkındadır. İmtiyazın iptali 2/16707 sayılı kararname ile
kabul olunmuştur.
1942 Yılı 273
G. Ay
Olay/Mevzuat
15
Ocak
Kaymakamlar kursu Siya- Dâhiliye Vekili Faik Öztrak’ın da konuşma yaptığı C. 16
sal Bilgiler Okulu’nda açıl- törenle kaymakamlar kursu ilk kez başlatılmıştır. Ga- İkincikanun,
dı.
zetelere yansıyan haberlere göre Ankara’da açılan 1942
kursun amacı, kaymakamlık görevine atanmadan önce kaymakam adaylarının Cumhuriyet hükümetinin
istediği “evsafa” sahip olmalarıdır.
15
Ocak
“Memurların gelirlerine da- Kamu hizmetinde çalışanların hayat tarzları gelirle- U. 16
ir beyanname istenecek”
riyle uygun olmadığı görülürse memurlardan gelirle- Sonkanun,
1942
rine dair beyanname istenecektir.
15
Ocak
Devlet Şurası Kararı.
Karar, Kütahya’nın Çayır köyü linyit madenine ait RG, 15
imtiyazın feshi hakkındadır. Maden imtiyazının feshi Kanunusani
1942
2/16745 sayılı kararname ile kabul olunmuştur.
16
Ocak
Refah Vapuru Faciası Tahkikatı.
TBMM’de iki eski vekil hakkında tahkikat yapılıp U. 17
yapılmayacağını incelemek üzere beş kişilik bir en- Sonkanun,
1942
cümen seçilmiştir.
16
Ocak
Ekmeklik unla ilgili kararnamede değişiklik yapıldı.
2/15955 sayılı kararname ile yürürlüğe konulmuş
olan Koordinasyonun ekmeklik unla ilgili 8. maddesinin değiştirilmesine dair 245 sayılı karar yürürlüğe
konuldu. Bu kararla bir aylık süre için her nüfusa ayrılan 20 kiloluk ekmeklik miktarı 10 kiloya indirilmiştir. Kalan 10 kiloya el konulması düzenlenmiştir.
16
Ocak
Kararın özü, Karğıcık ve Kazandere krom madenleri RG, 16
imtiyazlarının feshi hakkındadır. Maden imtiyazının Kanunusani
feshi 2/16746 sayılı kararname ile kabul olunmuştur. 1942
17
Ocak
İstanbul’dan sonra Ankara’da da ekmek karne ile
verilmeye başlandı.
Ankara Valiliği’nden yapılan tebliğ ile ekmeğin artık U. 17
karne ile dağıtılacağı halka duyuruldu. Tebliğe göre Sonkanun,
Ankara’da yirmidört fırın ve yüzyetmiş ekmek satış 1942
yeri bulunmaktadır.
17
Ocak
Bazı illerdeki defterdarlıklara atamalar yapıldı.
Maliye Bakanlığı tarafından üçlü kararnameyle Bolu,
Siirt ve Samsun defterdarlıklarına Halit Taşcıoğlu,
Ahmet Nuri Onur ve Nazım Kiper’in tayinleri yapıldı.
RG, 17
Kanunusani
1942,
BCA:
30..11.1.0/
151.1..14
17
Ocak
Bazı hakimliklere tayinler
yapıldı.
Gümüşhane Hakimliği’ne Emin Aygen, Niğde ve Giresun Ağır Ceza Mahkemesi Başkanlıkları’na Arif
Cankaya ve Zeynelabidin Varan, İstanbul Asliye Ceza Hakimliği’ne Kenan Ataergin’in tayini yapıldı.
RG, 17
Kanunusani
1942,
BCA:
30..11.1.0/
151.1..15.
17
Ocak
Dahiliye Vekaleti’nce Emniyet Müfettişliği ve Emniyet Müdürlüğü’ne tayinler
yapıldı.
Çanakkale Emniyet Müfettişliği’ne Hayri Gökçay, RG, 17
Kars Emniyet Müdürlüğü’ne Sermet Baç’ın tayinleri Kanunusani
1942,
yapıldı.
Başvekâlet Müsteşarlığı’na
tayin yapıldı.
31 Aralık 1941 tarihinde vefat eden Başvekâlet Müsteşarı Vehbi Demirel’in yerine Maliye Vekâleti Müsteşarı Cemal Yeşil’in tayini yapıldı. Cemal Yeşil
1938 yılından beri Maliye Vekâleti Müsteşarlığı görevini yürütmekteydi.
19
274
Ocak
Açıklamalar
Kaynak
RG, 16
Kanunusani
1942,
BCA:
30..18.1.2/
97.109..7
BCA:
30..11.1.0/
151.1..12
BCA:
30..11.1.0/
151.2..17.;
C. 2
İkincikanun,
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
19
Ocak
Muhtelit Encümen İki Me- Muhtelit Encümen Maarif Cemiyeti’nde yapılan yolbusun Teşrii Masuniyetinin suzluklardan dolayı Urfa mebusu Refet Ülgen ile Tokaldırılmasını kararlaştırdı. kat mebusu Hasib Aytuna hakkında mebusların “teşrii masuniyeti”nin kaldırılması kararını verdi. Bu karar üzerine iki mebusun “teşrii masuniyetleri” Büyük
Millet Meclisi tarafından 23 Ocak tarihli oturumda
kaldırılmıştır.
19
Ocak
“Fevkalade Hallerde Mal
Edinenler”
Fevkalade hallerde mal edinenler hakkındaki kanun U. 20
Sonkanun
layihası Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunuldu.
C. 20
İkincikanun
1942; C.
24
İkincikanun
1942
1942
19
Ocak
İçel’de yeni bir müstakil
köy oluşturuldu.
İçel’in Mut kazasının Kükür, Yerebakan, Donsuzlar RG, 19
mahalleleri birleştirilerek “Bayır” adı altında müsta- Kanunusani
1942
kil köy haline getirilmiştir.
19
Ocak
Teknelerin seferleri hakkında 2/17137 sayılı BKK
kararı yayımlandı.
Bu kararnameyle Türk Bayrağı taşıyan 50 tonilato
yükünden çok tüm makineli tekne seferlerinin düzenlenmesi konusunda Münakalat Vekâleti’ne yetki verilmiştir. 262 sayılı kararla Türk Bayrağı taşıyan 50
tonilatodan ağır gemilerin seferlerini düzenleme yetkisi Milli Korunma Kanunu’nun 36ncı maddesine
dayalı olarak Münakalat Vekâleti’ne verilmiştir. 150
tondan yukarı tüm vapur ve deniz motorlarının yapacakları seferlerin belirlenmesi Devlet Deniz Yolları
Genel Müdürlüğü’ne bırakılmıştır.
RG, 19
Kanunusani
1942,
BCA:
30..18.1.2/
97.108..4.
19
Ocak
İaşe maddeleri nakli hakkında 2/17138 sayılı BKK
Van, Bitlis, Siirt ve Diyarbakır illerinde iaşe maddeleri nakline elverişli tüm nakil vasıtalarına ücretli çalışma zorunluluğu getirilmiştir. Milli Korunma Kanunu’nun 36ncı maddesine dayalı olarak temel geçinme ve beslenme maddelerinin taşınmasına uygun
tüm ulaşım araçlarının taşıma ücretlerinin Valilikler
ile mahallin en büyük askeri makamı tarafından ortak
olarak belirlenmesi düzenlenmiştir.
RG, 19
Kanunusani
1942,
BCA:
30..18.1.2/
97.108..5./
262-56
19
Ocak
Devlet Demiryolları ile yapılacak nakliyat hakkında
2/17139 sayılı BKK kararı
yayımlandı.
Devlet Demiryolları ile yapılacak nakliyatın önem ve
ivediliğine göre sıralarını tayin etmek üzere bir komisyon kurulduğuna dair 244 sayılı karar yürürlüğe
konuldu. Bu komisyon Devlet Demiryolları ile yapılacak nakliyatın aciliyet ve önemine göre sıralarını
belirlemesini düzenlemek amacıyla oluşturulmuştur.
Bu komisyon Devlet Demiryolları Genel Müdürü’nün veya yardımcısının başkanlığı altında Genel
Kurmay Başkanlığı, Milli Savunma, Ekonomi ve Ticaret Bakanlıkları temsilcilerinden oluşturulmuştur.
RG, 19
Kanunusani
1942,
BCA:
30..18.1.2/
97.108..6
19
Ocak
Ekmek ve ekmeklik hububat tüketiminin miktarları
hakkında 2/17141 sayılı
BKK kararı yayımlandı.
Milli Korunma Kanunu’nun 21nci maddesine göre
halen tanzim satışı yapılan ve yapılacak olan kent,
kasaba ve köylerde ekmek ve ekmeklik hububat tüketiminin miktarları belirlenmiştir. Buna göre günlük
ekmek miktarı 7 yaşına kadar çocuklar 187.5 gram, 7
yaşından büyük çocuklar için 375 gram, ağır işçiler
için 750 gram olarak belirlenmiştir. Ekmek ve ekmeklik hububat ihtiyacının tespiti ile ekmeğin kart
usulü ile dağıtımı ve bunlara ait masrafları karşılamak üzere Ticaret Vekâletine 200 bin lira ödenek verilmiştir. Ekmek kartlarının doldurulması işinin belediyeler tarafından kendi sorumlulukları altında yürütülmesi kararlaştırılmıştır.
RG, 19
Kanunusani
1942,
BCA:
30..18.1.2/
97.108..8
1942 Yılı 275
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
19
Ocak
Petrol Ofisi Teşkilat Kadrosu hakkında 2/17142 sayılı BKK kararı yayımlandı.
Petrol Ofisi teşkilat kadrosunun değiştirilmesine ait
248 sayılı karar yürürlüğe konuldu. Milli Korunma
Kanunu’nun 6ncı maddesine dayalı olarak 1941 yılında kurulmuş bulunan Petrol Ofisi’nin teşkilat kadrosunda bazı değişiklikler yapılmıştır.
RG, 19
Kanunusani
1942,
BCA:
30..18.1.2/
97.108..9
19
Ocak
Kuş yemi ve kuru baklada
yeni düzenlemeler hakkında 2/17143 ve 2/17144 sayılı BKK kararları yayımlandı.
Kuşyeminin ve kuru baklaların sağlanmasına yönelik
bazı idari düzenlemeler yapılmıştır. Kuşyeminin temini ve bunun Ticaret Vekâleti’nce gösterilecek yerlerde satılması için Toprak Mahsulleri Ofisi görevlendirilmiştir. Ayrıca Ofisin tanzim satış yaptığı kasaba ve köylerde de ekmeğin karne ile verilmesi kararı alınmıştır. Bazı illerde kuru baklalara beyana tabi
tutularak el konmuştur. Ayrıca yapılacak masraflar
için Toprak Mahsulleri Ofisi emrine 1,5 milyon lira
ödenek konulmuştur.
RG, 19
Kanunusani
1942; C.
18
İkincikanun,
1942
19
Ocak
Tütün alımı hakkında 2/
17145 sayılı BKK kararı
yayımlandı.
Doğrudan üreticiden tütün alımı için Ticaret Vekâleti
hesabına ayrılmış bulunan paranın miktarı artırılmıştır. Üreticiden tütün satın almak için Ticaret Bakanlığı hesabına tahsis olunan 5 milyon liralık döner sermaye 10 milyon liraya çıkarılmıştır.
RG, 19
Kanunusani
1942,
BCA:
30..18.1.2/
97.108..12
19
Ocak
Ticaret Bakanlığı’na Vilayet İaşe Müdürlükleri veya
Vilayet İaşe Amirlikleri
kurması için yetki verilmesi
BKK kararı yayımlandı.
Gerekli gördüğü yerlerde Vilayet İaşe müdürlükleri
veya Vilayet İaşe amirlikleri kurması için Ticaret
Bakanlığı’na yetki verilmesine dair 252 sayılı karar
yürürlüğe konulmuştur. Bu düzenlemeyle Ticaret
Bakanlığı emrine yeni açılacak kadrolar için 1942
takvim yılı karşılığı olarak 135.460 lira, idare masrafları için de 38.420 lira tahsis edilmiştir. Bu doğrultuda 19 Ocaktan itibaren, evvelce kurulmuş bulunan
“iaşe heyetleri” lağvedilmiştir.
RG, 19
Kanunusani
1942; C.
20
İkincikanun
1942;
BCA:
30..18.1.2/
97.108..13./
262-59
20
Ocak
Stokların beyana tabi tutulması hakkında 2/17192
sayılı BKK yayımlandı.
Hükümetçe görülen lüzum üzerine şeker alım ve satımı durduruldu. Şeker stoklarının beyana tabi tutulmasına dair 263 sayılı Karar yürürlüğe konularak
Başvekâletçe tayin edilecek zamana kadar şekerin
alım ve satımı yasaklanmıştır.
RG, 20
Kanunusani
1942, C.
21
İkincikanun
1942
20
Ocak
Teşrii masuniyetler hakkında 1266, 1267 ve 1268
sayılı TBMM kararları yayımlandı.
Kararlar, Ankara mebusu Ahmet Ulus’un, İçel mebu- RG, 20
su Turhan Cemal Beriker’in ve İstanbul mebusu Ga- Kanunusani
lip Bahtiyar Göker’in teşrii masuniyetleri hakkında- 1942
dır.
20
Ocak
Ölüm cezaları hakkında
1269 sayılı TBMM kararı
yayımlandı.
37nci Piyade Alayı erlerinden Mehmet Diri ve onbaşı RG, 20
Mehmet Sitil’in ölüm cezasına çarptırılması hakkın- Kanunusani
1942
dadır.
21
Ocak
Kurtuluş Vapuru battı.
Marmara Adası’nın kuzeyinde karaya oturan Kurtu- U. 22
Sonkanun
luş Vapuru battı.
1942
21
Ocak
Noter Kanununun Bazı
Kanun 28 Haziran 1938 tarihli 3456 sayılı Noter Ka- RG, 21
Maddelerini Değiştiren 4166 nunu’nda değişiklik yapmıştır. (26.1.1942 Tarihli ve Kanunusani
5016 sayılı RG’de düzeltmesi vardır.) Değiştirilen bu 1942
kanun maddelerine göre noterler siyasi partilere girebileceklerdir.
21
Ocak
Ticaret Vekâleti’nce Tebliğ.
276
Yayımlanan tebliğ ithalat fiyatları hakkındadır. 11 RG, 21
Şubat 1942 tarihli Resmi Gazete’de düzeltmesi vardır. Kanunusani
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
22
Maliye Vekâleti’nde atama
yapıldı.
Nakit İşleri Umum Müdürlüğü’ne Mali Tetkik Heyeti RG, 22
Kanunusani
üyelerinden Zeki Sidarman’ın tayini yapıldı.
Ocak
Kaynak
1942,
BCA:
30..11.1.0/
151.2..18.
22
Ocak
2848 ve 2510 Sayılı Kanunlar Mucibince Göçmenlerle Nakledilen Kimselerin
İaşesine Dair 8/5/1941 Tarih ve 2/15751 Sayılı Talimatnameye Ek Talimatname yayımlandı.
21 Haziran 1934 tarihli İskân Kanunu ile 21 Kasım RG, 22
1935 tarihli İskân Kanunu’nda Bazı Maddelerin De- Kanunusani
ğiştirilmesi Hakkında Kanuna dayalı olarak çıkarıl- 1942
mış olan bir ek talimatnamedir.
22
Ocak
“Japonlar yıldırım hızıyla
Singapur’a ilerliyorlar.”
Singapur’da hava akınları yüzünden yüzlerce kişi öl- U. 23
Sonkanun
dü ve yaralandı.
1942
22
Ocak
Maliye Vekâleti’nde bazı
atamalar yapıldı.
Cemal Yeşil’in Başvekâlet Müsteşarlığı’na tayiniyle RG, 22
boşalan Maliye Vekâleti Müsteşarlığı’na Esat Tekeli, Kanunusani
Mali Tetkik Heyeti Reisliği’ne İsmail Hakkı Ülkmen, 1942
Varidat Umum Müdürlüğü’ne İhsan Pırnar, Müsteşar
Yardımcılığı’na Hulusi Aykent, Bütçe ve Mali Kontrol Umum Müdürlüğü’ne Hadi Şahenk tayin edildi.
22
Ocak
Muharip Devletler uyruklularından Türkiye’ye sığınan
sivillere yapılacak yardıma
dair yönetmelik yürürlüğe
konuldu.
Savaşta yer alan devletlerin uyruğunda olup da Türkiye’ye iltica eden sivil mültecilerin mali durumları
uygun olmayanlara yönelik iskân yardımları düzenlenmiştir.
RG, 22
Kanunusani
1942,
BCA:
30..18.1.2/
97.108..15./
22
Ocak
Etibank İdare Meclisi üyeliğine tayin yapıldı.
Görev süresi dolmuş olan Etibank İdare Meclisi üyesi
Cemal Şahingiray aynı göreve tekrar tayin edildi.
Cemal Şahingiray’ın bu vazifeye tayini Maliye Vekilliği’nin 23/12/1941 tarih ve 5130/16375 sayılı tezkeresiyle yapılan teklifi üzerine İcra Vekilleri Heyeti’nce kabul edilmiştir.
RG, 22
Kanunusani
1942,
BCA:
30..18.1.2/
97.108..18.
23
Ocak
Şekere zam yapıldı.
Küp şeker fiyatına kiloda 62, kristal şeker fiyatına da
kiloda 45 kuruş zam yapılmıştır. Zam kararından
sonra 23 Ocak itibarıyla şeker satışları serbest bırakılmıştır.
C. 23
İkincikanun
1942; RG,
23
Kanunusani
1942
23
Ocak
CHP açık olan 4 mebusluğa Açık olan İstanbul mebusluğuna Maliye Vekâleti C. 24
aday gösterdi.
Tetkik Heyeti Reisi İsmail Hakkı Ülkmen, Denizli İkincikanun
mebusluğuna Başvekâlet Müsteşar Muavini Haydar 1942
Günver, Tokat mebusluğuna Ticaret Vekâleti Müsteşarı Halid Nazmi Kişmir ve İçel mebusluğuna da
Bursa Valisi Refik Koraltan Parti adayı olarak seçildiler.
23
Ocak
Ankara’da bazı köylerin
bağlısı değiştirildi.
Ankara ilinin Ayaş kazasına bağlı Katla, Örencik, RG, 23
Sağır, Kayı, Çimder köyleri Beypazarı kazasına bağ- Kanunusani
1942
landı.
23
Ocak
Tokat’ta müstakil bir köy
kuruldu.
Tokat şehri belediye sınırları içinde bulunan Kemer RG, 23
ve Kızılöz mahalleleri birleştirilerek Kızılöz adıyla Kanunusani
1942
müstakil bir köy haline getirildi.
1942 Yılı 277
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
24
Ocak
Maliye Vekâleti’nce KaKazanç Beyannameleri’nin Tetkik Usulüne Dair Ta- RG, 24
Kanunusani
zanç Vergisi Umumi Tebli- limatname’nin 35 inci Maddesi değiştirildi.
1942
ği yayımlandı.
25
Ocak
Dr. Refik Saydam Cumhuriyet Hükümeti’nin 4ncü
yılı başladı.
Ulus Gazetesi’nin manşetinde Refik Saydam hükü- U. 25
metinin üçüncü yılını doldurup dördüncü yılına baş- Sonkanun
1942
laması nedeniyle kutlama mesajı yer aldı.
25
Ocak
Açık olan mebusluklar için
yapılan seçimde önceden
ilan edilen adaylar seçildiler.
Açık olan İstanbul mebusluğuna Maliye Vekâleti C. 26
Tetkik Heyeti Reisi İsmail Hakkı Ülkmen, Denizli İkincikanun
mebusluğuna Başvekâlet Müsteşar Muavini Haydar 1942
Günver, Tokat mebusluğuna Ticaret Vekâleti Müsteşarı Halid Nazmi Kişmir ve İçel mebusluğuna da
Bursa Valisi Refik Koraltan seçildiler.
26
Ocak
Hakimler Kanunun 120nci
Maddesinin Tadili Hakkında 4169 Sayılı Kanun yayımlandı.
Kanunla 14 Temmuz 1934 tarihli Hakimler Kanu- RG, 26
Kanunusani
nu’nun bir maddesinde değişiklik yapılmıştır.
1942
26
Ocak
Bazı Maddelerin Gümrük
Resimlerinde İcra Vekilleri
Heyetince Yapılan Tadillerin Tasdikine Dair 4172
Sayılı Kanun yayımlandı.
RG, 26
Kanunusani
1942
26
Ocak
Türkiye-Fransa-İngiltere
arasında 1939 ve 1940 yıllarında imzalanan anlaşmalar onaylandı.
1939 tarihinde Ankara’da imzalanan hususi anlaşma- RG, 26
nın uygulanması konusunda söz konusu hükümetlerle Kanunusani
1940 tarihinde Paris’te imzalanan kredi anlaşmaları 1942
ve ekleri onaylandı. Bu kredi anlaşmaları çerçevesinde Türkiye’ye Fransa ile İngiltere tarafından %3 faizli 15 milyon İngiliz lirası, %4 faizli 25 milyon İngiliz
lirası ve 2 milyon İngiliz lirası kredi verilmesi karara
bağlanmıştır.
26
Ocak
Münakalat Vekâleti’nde
Devlet Demiryolları İşletmesi Teftiş Heyeti Reisliği’ne tayin yapıldı.
Birinci İşletme Müdürü Yüksek Mühendis Galip RG, 26
Güran’ın Devlet Demiryolları İşletmesi Teftiş Heyeti Kanunusani
1942, BCA:
Reisliği’ne tayini yapıldı.
İçişleri Bakanlığı’nca mektupçuluklara bazı tayinler
yapıldı.
Kütahya Mektupçuluğu’na Alaettin Tarkan, Muğla RG, 26
Kanunusani
Mektupçuluğu’na Şükrü Gül’ün tayinleri yapıldı.
26
Ocak
30..11.1.0
/151.2..3.
1942, BCA:
30..11.1.0/
151.2..10.
26
Ocak
Askerlik Kanununun 5inci 17 Temmuz 1927 tarihli 1111 sayılı Askerlik Kanu- RG, 26
Maddesine Bir Fıkra İlavesi nu’nun 5inci maddesine bir fıkra ilave edilmiştir. Ek- Kanunusani
1942
Hakkında 4173 sayılı kalenilen fıkra ile askerlik süresi 3 yıla çıkarıldı.
nun yayımlandı.
26
Ocak
Yapağılara el konması hak- 257 sayılı kararla, yapağılar için verilecek beyanna- RG, 26
kında 2/17174 sayılı BKK me süresi 15 gün uzatılarak, bu karar hükümlerinin Kanunusani
1942
bütün il ve ilçelerde uygulanması düzenlenmiştir.
27
Ocak
İngiltere Başbakanı W.
Churchill II. Dünya Savaşı’na ilişkin olarak konuşma yaptı.
278
“Uzakşark’ta deniz hakimiyeti şimdilik Japonlarda- U. 28
Sonkanun
dır”
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
27
Ocak
Toprak Mahsulleri Ofisi
Toprak Mahsulleri Ofisi Umum Müdürlüğü’ne Baş- RG, 27
Umum Müdürlüğü’ne tayin vekâlet Umumi Murakabe Heyeti üyelerinden Ahsen Kanunusani
1942
yapıldı.
Bengi’nin 600 lira ücretle tayini yapıldı.
27
Ocak
Kütahya Mebusu vefat etti.
Kütahya mebusu B. Mustafa Bacak vefat etti.
27
Ocak
İstanbul Telefon abonelerinin uymaya mecbur oldukları hükümler Ankara aboneleri için de geçerli kılındı.
Bakanlar Kurulu’nca 1938 tarihli İstanbul Telefon RG, 27
abonelerinin uymaya mecbur oldukları hükümlere ait Kanunusani
yönetmeliğin 17,18 ve 19. maddelerinin Ankara’da 1942
uygulanması kararı alınmıştır.
27
Ocak
Teşrii masuniyetler hakKararlar, Tokat mebusu Hasip Ahmet Aytuna’nın,
kında 1272 ve 1273 sayılı
Urfa mebusu Refet Ülgen’in teşrii masuniyetlerinin
TBMM kararları yayımlan- kaldırılması hakkındadır.
dı.
28
Ocak
İhtiyarlığı ve hastalığı nedeniyle devlete borcu olan
şahısın kalan cezası affedildi.
28
Ocak
Kaymakamlar arasında ye- Kalan, Pertek, Osmaneli, Yalvaç ve Yaylak kaymani tayin ve nakiller yapıldı. kamlıklarına tayinler yapıldı. Osmaneli Kaymakamı
Bir kaymakam da Bakanlık Cemil Bingöl Bakanlık emrine alındı.
emrine alındı.
29
Ocak
Sümerbank Genel Müdürlüğü’ne tayin yapıldı.
U. 28
Sonkanun
1942
RG, 27
Kanunusani
1942; U.
24
Sonkanun
1942
Üzerine borç yazılan tütünü Tekel İdaresi’ne teslim RG, 28
etmediğinden para cezasına mahkûm edilen Hüseyin Kanunusani
oğlu İsmail Zengin’in hastalığı sebebiyle kalan cezası 1942
affedildi.
RG, 28
Kanunusani
1942, BCA:
30..11.1.0
/151.2..2.
Sümerbank Genel Müdürü Burhan Zihni Sanus’un RG, 10
sağlık gerekçesiyle istifasının kabulü ile yerine Hulki Şubat
1942;
Alisbah’ın tayini yapıldı.
BCA:
30..18.1.2/
97.113..18.
29
Ocak
Kaput Bezlerinin Tip ve
Vasıfları Hakkındaki Nizamnamenin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve
Bu Nizamnameye Bir Madde İlavesine Dair Nizamname yayımlandı.
1939 tarihli Kaput Bezlerinin Tip ve Vasıfları Hak- RG, 5
kındaki Nizamnamenin 2, 4, 5, 6 ve 7 nci maddeleri Şubat 1942
değiştirilmiştir.
29
Ocak
İngiltere Başbakanı W.
Churchill güvenoyu aldı.
İngiltere Başbakanı W. Churchill Avam Kamara- U. 30
Sonkanun
sı’ndan 1 oya karşılık 464 oyla güvenoyu aldı.
Konya Vilayeti Karaman kazasının İbrala nahiyesine RG, 29
bağlı Barutkavuran köyü ile bu köye bağlı Selerek Kanunusani
1942
mahallesi Karaman Merkez nahiyesine bağlandı.
1942
29
Ocak
Konya’da bir köy bağlısı
değiştirildi.
29
Ocak
Bilecik’te bir köyün bağlısı Bilecik Vilayeti Söğüt kazasının Gümüle nahiyesine RG, 29
Kanunusani
değiştirildi.
bağlı Virancık köyü Beyköy’e bağlanmıştır.
1942
29
Ocak
Kocaeli, Zonguldak, Tokat,
Gaziantep, Gümüşhane ve
Eskişehir PTT Merkez Müdürlükleri’ne tayinler yapıldı.
PTT Merkez Müdürlükleri’nden Kocaeli’ye Hamdi
Hadi Özay, Zonguldak’a Kadri Kut, Tokat’a Vehbi
Altuğ, Gaziantep’e Hamdi Erdem, Gümüşhane’ye
Salahattin Yener ve Eskişehir’e Hilmi Ergun’un tayinleri yapıldı.
RG, 29
Kanunusani
1942, BCA:
30..11.1.0/
151.3..5.
1942 Yılı 279
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
30
Ocak
Umum Müdürlüğü Teşkilat
ve Vazifeleri’ne Dair 3127
sayılı Kanuna Ek 4174 sayılı kanun yayımlandı.
Ek kanunla Devlet Meteoroloji İşleri Umum Müdür- RG, 30
lüğü İnzibat Komisyonu’nun Genel Müdürlüğe bağlı Kanunusani
olarak hava hizmetleri, klimatoloji ve idrometeoloji 1942
şube müdürleri ile personel işleri müdüründen oluşması düzenlenmiştir.
30
Ocak
Yedek Subay ve Askeri
Memurlar Hakkındaki 1076
Sayılı Kanunun 3923 Sayılı
Kanunla Değiştirilen
Üçüncü Maddesine Bir Fıkra Eklenmesine Dair 4175
Eklenilen fıkra şu şekildedir: “Yedek subay yetişecek RG, 30
kısa hizmetliler, hazırlık kıta ve sefaindeki talim Kanunusani
müddeti zarfında, Kara ve Deniz Harp Okulları tale- 1942
besi gibi, iaşe, idare, ilbas edilir ve kendilerine bu
okulların birinci sınıf talebeleri gibi de maaş verilir.”
30
Ocak
İnhisarlar Genel Müdürlüğü 1941 Mali Yılı Bütçesinde 15.000 Liralık Münakale Yapılması Hakkında
4176 Sayılı Kanun yayımlandı.
İnhisarlar Genel Müdürlüğü’nün 1941 mali yılı Büt- RG, 30
çesinin fasılları arasında 15.000 liralık aktarma ya- Kanunusani
pılmıştır. Bu aktarma, inceleme için yabancı ülkelere 1942
gidecek memurlara ilişkin bir düzenlemedir.
30
Ocak
Askeri Tayınat ve Yem
Kanununun 4 ve 36 ncı
Maddelerinin Tadiline ve
39 uncu Maddesine Bir
Fıkra İlavesine Dair Olan
Kanunun 2 nci Maddesine
Bir Fıkra Eklenmesi Hakkında 4177 sayılı kanun
yayımlandı.
1926 tarihli 879 sayılı kanuna eklenen fıkrayla ola- RG, 30
ğanüstü hallerin devamı süresince Milli Savunma Kanunusani
Bakanlığı’na “istihkak bedelini” aşma yetkisi tanın- 1942
mıştır.
30
Ocak
Memur ve Müstahdemlere
Verilecek Fevkalade Zam
Hakkında 4178 sayılı kanun kabul edildi.
Yasada durumu belirtilen memur ve müstahdemlerin
aylık ve ücretlerine olağanüstü durumların devamı
süresince zam yapılmıştır. Yasayla ayrıca rakımı
1500 metreden yüksek yerlerde görev yapan devlet
memurlarına kış ayları süresince yakacak yardımı
yapılması düzenlenmiştir. Ayrıca maaşlara 100 liraya
kadar %25, 170 liraya kadar %20, daha yukarısı için
%15 zam yapıldı.
30
Ocak
Başvekil Dr. Refik Saydam
“Hiçbir zaman bozguncu
bir ruh doğmasına meydan
veremem”
Başvekil Dr. Refik Saydam TBMM’de yaptığı ko- U. 31
nuşmasında iftiraya dayalı olarak çeşitli kimselerin Sonkanun
evlerinde istifçilik yaptıklarının söylenmesine izin 1942
vermeyeceğini dile getirdi. Başvekil bu konuşmasıyla
özellikle mebuslara yönelik bu tür eleştirilere de sert
bir yanıt vermiş oldu.
30
Ocak
Bazı nakil vasıtalarının trafiğe çıkmalarına izin verilmesi hakkında 2/17200 sayılı BKK kararı yayımlandı.
Koordinasyon Heyeti Reisliği’nin tezkeresiyle Bakanlar Kurulu’nun kararıyla kullanılmalarında zorunluluk görülen ve kararda belirtilen bazı nakil vasıtalarının trafiğe çıkmalarına izin verilmiştir.
30
Ocak
Pasta ve benzeri maddelerin yapılıp satılmasının yasaklanması hakkında 2/
17199 sayılı BKK kararı
yayımlandı.
Koordinasyon Heyeti Reisliği’nin tezkeresiyle 21 RG, 30
Ocak 1942 günlü Bakanlar Kurulu’nun 255 sayılı ka- Kanunusani
rarıyla Milli Korunma Kanunu’nun 21 nci maddesine 1942
dayalı olarak hububat, bakliyat, patates, pirinç un ve
ezmelerinden pasta ve benzeri maddelerin yapılıp satılması yasaklanmıştır.
280
Kaynak
RG, 30
Kanunusani
1942; C.
29
İkincikanun
1942; U.
28
Sonkanun
1942
RG, 30
Kanunusani
1942, BCA:
30..18.1.2/
97.111..7./
262-64
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
30
Nafıa Vekâleti’ne bazı tayinler yapıldı.
Bayındırlık Bakanlığı Başmüfettişliği’ne Mühendis RG, 30
Seyfettin Saygın ve Müfettişliğe Ali Fuat Demi- Kanunusani
1942,
ralp’in tayini yapıldı.
Ocak
Kaynak
BCA:
30..11.1.0/
151.3..13.
31
Ocak
Vatandaşlığa alınmalar
255 kişi vatandaşlığa alınmıştır.
hakkında 2/16856, 2/16861
sayılı Bakanlar Kurulu Kararları yayımlandı.
1
Şubat
Başvekil Dr. Refik Saydam
“Güzel yurdumuz harp dışındadır, fakat cihan buhranının içindedir.”
Başvekil Dr. Refik Saydam radyodan yaptığı konuş- U. 2 Şubat
masında, “ne zaman, nerede ve nasıl biteceği belli 1942
olmayan cihan harbi karşısında ve onun yarattığı
buhran içinde değişmez ana davamız milli korunmadır” dedi. Başvekil konuşmasının devamında milli
korunma davasının ana hatlarını anlattı.
2
Şubat
Meclis’te Refah Hadisesi
müzakereleri.
TBMM Komisyonu’nda Recep Peker vekillerin gö- U. 3 Şubat
revlerini yaptıklarını savundu. Beşler Encümeni’nin 1942
mazbatasında Recep Peker’in fikri kabul edildi. Böylece o zaman vekil bulunan iki mebusun bu olayda
sorumlulukları görülmedi.
2
Şubat
Zonguldak mebusu vefat
etti.
Zonguldak mebusu B. Mustafa Bozma vefat etti.
2
Şubat
Mardin’de köy bağlantısı
değişikliği yapıldı.
Mardin Vilayeti Merkez Kazası’na bağlı Sahrıncı RG, 2
Şubat 1942
köyü Siriçki köyüne bağlandı.
2
Şubat
Tekirdağ’da yeni bir köy
kuruldu.
Tekirdağ vilayetinin Çorlu kazası istasyonu civarında RG, 2
155 evli ve tahminen 600-700 nüfuslu göçmen toplu- Şubat 1942
luğunun yerleşimi için bir köy kurularak Çorlu kaza
nahiyesine bağlanmıştır.
2
Şubat
Tokat’ta bazı köy bağlıları
değiştirildi.
Tokat vilayetinin Gökdere nahiyesine bağlı RG, 2
Çöreğibüyük, Bola, Zodu, Döllük köyleri Tokat Şubat 1942
Merkez nahiyesine bağlandı.
3
Şubat
Milli Korunma Kanununun
Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Bu Kanuna
Bazı Maddeler Eklenmesine Dair 4180 sayılı kanun
yayımlandı.
Milli Korunma Kanunu’nda daha önce 28 Aralık
1940 ve 23 Aralık 1941 tarihlerinde değişiklikler
yapılmıştır. Kanundaki bu üçüncü kez değişiklik
girişimine ilişkin olarak Meclis oturumu hararetli
müzakerelere konu olmuştur. Yeni önlemler üzerinde
mebusların geniş münakaşalar yaptığı gazetelerin
manşetlerinde yer almıştır. Bu kanunla Milli Korunma Kanunu’nun 6, 18, 19, 21, 25, 29, 30, 31, 32,
34, 36, 38, 42, 43, 44, 47, 50, 53, 54, 56, 57, 58,
59, 63, 66, 67 ve 68inci maddeleri değiştirilmiştir. Milli Korunma Kanunu’nda yapılan değişiklikle stokçulara uygulanacak cezalar da belirlenmiştir.
3
Şubat
Çeltikçi Çiftliğinin Satılmasına ve İlk Satış Bedellerinden Kalan Alacağın
Terkinine Dair 4183 sayılı
kanun yayımlandı.
Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce göçmenlere taksitle RG, 3
satılmış bulunan Silivri’deki Çeltikçi Çiftliği’nden Şubat 1942
kalan alacak silinmiştir.
RG, 31
Kanunusani
1942
U. 3 Şubat
1942
RG, 3
Şubat
1942; C.
31
İkincikanun
1942
1942 Yılı 281
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
3
Şubat
Ceza Muhakemeleri Usulü
Kanununun Tadiline Dair
4179 sayılı kanun yayımlandı.
Bu değişiklik Vali, Kaymakam ve Nahiye Müdürle- RG, 3
rinin memuriyet görevlerinden doğmayan ve görev Şubat 1942
sırasında işlenmemiş şahsi suçlarından dolayı haklarında takibat yetkisinin nahiye müdürlerinin kaza,
kaymakamların bağlı olduğu vilayet ve valilerin bulundukları vilayet merkezine en yakın oldukları vilayet merkezi Cumhuriyet müddeiumumî ve sorgu hakimlerine ait olduğuna ilişkindir.
4
Şubat
Nafıa Vekâleti ile Kızılay
Cemiyeti emrine verilen
ödenekler hakkında 2/17205
sayılı BKK kararı yayımlandı.
258 sayılı Kararla Milli Korunma Kanunu gereğince, RG, 4
inşaat aletleri alımı için Nafıa Vekâleti emrine veri- Şubat 1942
len 250.000 Liranın 201.535 Lirası, kinin alımı için
Kızılay Cemiyeti emrine verilen 1 milyon Liralık
ödenekler iptal edilmiştir.
4
Şubat
Muhtaç çiftçilere ziraat alet
ve vasıtaları alınması hakkında 2/17206 sayılı BKK
259 sayılı Kararla Milli Korunma Kanunu’nun 42nci RG, 4
maddesine dayalı olarak muhtaç çiftçilere ziraat alet Şubat 1942
ve vasıtaları alınması için Ziraat Vekâleti emrine 500
bin liraya kadar döner sermaye verilmiştir.
4
Şubat
Kulüplerin birleşmesi ve
feshi hakkında 2/17225 sayılı BKK yayımlandı.
Cemiyetler Kanunu kapsamında kurulmuş bazı ku- RG, 4
lüpler birleştirilirken bazıları kapatıldı. Beden Terbi- Şubat 1942
yesi Genel Direktörlüğü’nün talebi üzerine Kırklareli, Ordu ve Trabzon illeri dâhilindeki 8 kulüpten 4’ü
belirli adlar altında birleştirildi. 4 kulüp ise kapatıldı.
Necmiati ile Akın Spor birleştirilerek Trabzon Gençlik Kulübü, Spor Yıldız ile Gençler yurdu birleştirilerek Ordu Gençlik Kulübü oluşturulmuştur. Kapatılan
kulüpler Fatsa Gücü, Ün Spor, Vona Aktaş, Midya
Bozkurt Spor’dur.
4
Şubat
Hususi Mahkemelerin kurulması hazırlıkları.
4180 Sayılı Milli Korunma Kanunu’nunda Değişiklik U. 4 Şubat
Yapılmasına Dair Kanunun yürürlüğe girmesi üzeri- 1942
ne Adliye Vekilliği Hususi Mahkemeler kurulması
için hazırlıklara başladı.
4
Şubat
Ticaret Vekâleti İaşe Müsteşarlığı’na tayin yapıldı.
Ticaret Vekâleti İaşe Müsteşarlığı’na Hatay Valisi
Şükrü Sökmensüer’in tayini yapıldı. Eski bir kurmay,
Kurtuluş Savaşı’nda Garb Cephesi Kumandanlığı’nın
başyaveri, Doğu I. Umumi Müfettişliği’nde emniyet
müşaviri, Emniyet Umum Müdürü ve Hatay’ın ilk
valisi olan Şükrü Sökmensüer hem idarenin hem de
partinin gözde bir elemanıdır. Şükrü Sökmensüer daha sonra Mebus ve Dâhiliye Vekili olmuştur.
4
Şubat
Hatay ve Bursa Valilikleri’ne tayinler yapıldı.
Hatay Valiliği’ne İaşe Müsteşarı Şefik Soyer’in ve RG, 4
Bursa Valiliği’ne Bursa Mebusu Fazlı Güleç’in ta- Şubat 1942
yinleri yapıldı.
5
Şubat
Singapur’a karşı genel
taaruz başladı.
İngiliz Hükümeti’nin genel taaruz karşısında durum- U. 6 Şubat
1942
dan çok ümitli olmadığı basında yer almıştır.
6
Şubat
Devlet Memurları Aylıklarının Tevhit ve Teadülü
Hakkındaki Kanuna Bağlı
Bir Sayılı Cetvelin Adliye
Vekâleti Kısmında Değişiklik Yapılması Hakkında
Bu kanunla Devlet Memurları Aylıklarının Tevhit ve RG, 6
Teadülü Hakkındaki 3656 sayılı Kanuna Bağlı Bir Şubat 1942
Sayılı Cetvelde yer alan bazı memuriyetler çıkarılarak bunun yerine iki numaralı cetveldeki memuriyetler konmuştur.
282
Kaynak
RG, 4
Şubat
1942;
İkinci
Adam,
Cilt 2,
s. 198.
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
6
Şubat
Toprak Mahsulleri Ofisi
Kanununun Bazı Maddelerini Değiştiren 4185 sayılı
kanun yayımlandı.
13 Temmuz 1938 tarihli 3491 sayılı Toprak Mahsul- RG, 6
leri Ofisi Kanunu’nun bazı maddeleri değiştirilmiştir. Şubat 1942
Yapılan değişiklikle Ofisin sermayesi 30 milyon lira
olarak belirlenmiştir. Ayrıca Ofisin faizli ya da faizsiz, ikramiyeli ya da ikramiyesiz tahvil çıkarabileceği
hükme bağlanmıştır.
6
Şubat
Askerin İstihkakından Ke- Bu kanunla orduda askerin istihkakından kesilecek RG, 6
silecek Ekmeğe Mukabil
ekmeğe karşılık ne kadar oranda pirinç ve sade yağın Şubat 1942
İlave Edilecek Gıda Madistihkaka ilave edileceği düzenlenmiştir.
deleri Hakkında 4186 sayılı
kanun yayımlandı.
6
Şubat
Askeri Tayınat ve Yem
Kanununun Tadili Hakkında 4187 sayılı kanun yayımlandı.
Yapılan değişiklikle eratın et tüketiminde hangi ay- RG, 6
larda hangi tür etin yer alacağı belirlenmiştir. Bun- Şubat 1942
larda belli ölçülerde değişiklik yapmaya Milli Müdafaa Vekili yetkili kılınmıştır.
6
Şubat
Askeri Fabrikalar Tekaüt
ve Muavenet Sandığı Hakkındaki 3575 Sayılı Kanunun Bazı Maddelerini Değiştiren 4188 sayılı kanun
yayımlandı.
Bu kanunla 3575 sayılı kanunun 7, 22, 33 ve geçici RG, 6
üçüncü maddeleri değiştirilmiştir. Yapılan değişiklik- Şubat 1942
le emekli aylıklarının oranları yeniden belirlenmiştir.
6
Şubat
Ekmek kartlarını tahrif veya başkalarının kartlarını
kullananlara yönelik yaptırımlar.
Milli Korunma Kanunu’ndaki son değişikliklerden U. 7 Şubat
biri olarak ekmek kartlarını tahrif veya başkalarının 1942
kartlarını kullananlara 3 yıl ağır hapis cezası getirilmiştir. Ticaret Vekilliği tarafından bu hükmün
uygulanmaya konulması gereği vilayetlere bildirilmiştir.
7
Şubat
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat
Bankası Kanununun 64 üncü Maddesinin 2nci Fıkrasının Tefsiri.
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası Kanununun 64 RG, 7
üncü Maddesinin 2nci Fıkrasındaki (zeyilleri) tabiri- Şubat 1942
nin, 1325 tarihli Tekaüt Kanunu hükümlerine göre
tekaüt edilenler hakkında tatbik olunan bilumum kanun ve kararları ifade ettiği belirtilmiştir.
7
Şubat
Şeker pancarı fiyatları hakkında 2/17246 sayılı BKK
yayımlandı.
Şeker pancarı fiyatlarına zam yapıldı. Şeker pancarı
fiyatlarının 2.50, 2.75 ve 3.00 kuruş olarak tespitine
dair Koordinasyon’un 266 sayılı kararı tasdik edilerek, Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi bu fiyatlara göre ekim alanlarını tayin etme ve ilan etmesi
kararı alınmıştır.
7
Şubat
Ankara Valiliği ekmeklik
ve yemeklik un ve hububata ilişkin duyuru yaptı.
Ankara Valiliği yaptığı duyuruyla; “Ellerinde kendi- U. 8 Şubat
lerinin ve ailelerinin ihtiyacından fazla ekmeklik ve 1942
yemeklik un ve hububat bulunduranların iki gün
içinde beyanname vermelerini” istedi.
7
Şubat
Meclis tahkikatı hakkında
yayımlandı.
Karar Erzincan mebusu Saffet Arıkan ile Sinop me- RG, 7
busu Cevdet Kerim İncedayı haklarında Meclis tah- Şubat 1942
kikatının gerek olmadığına ilişkindir.
8
Şubat
Köy Enstitüleri’nde okuyan Ziraat işleri için bu enstitülere tahsis edilen arazi U. 9 Şubat
talebe sayısı 9000’i buldu. miktarı 30.000 dekar oldu. Ayrıca inşası sona eren 1942
yapıların sayısı 174’e ulaştı. Maarif Vekili Hasan Ali
Yücel ilgilileri bu neticeden dolayı takdir etti.
C. 7 Şubat,
1942; RG,
7 Şubat
1942
1942 Yılı 283
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
9
Şubat
“Japonlar Singapur adasına
çıktılar.”
Japonlar Singapur adasına çıkarak ilerlemeye başladı. U. 10
Karaya çıkarılan kuvvetler içinde zırhlı birlikler de Şubat 1942
bulunmaktadır.
9
Şubat
Adliye Vekâleti’nde tayinler yapıldı.
Çeşitli illerdeki Hakimliklere, Raportörlüklere, Müd- RG, 9
deiumumî ve Hakim Muavinliklerine toplam 93 adet Şubat 1942
tayin yapılmıştır.
9
Şubat
Burdur’da bazı köy bağlıla- Burdur vilayetinin Yeşilova kazasına bağlı Hacılar, RG, 9
rı değiştirildi.
Yassıgüme, Yazı, Yarı, Karaçal, Boğaziçi, Karagent, Şubat 1942
Cimbilli ve İnar köyleri bu kazadan alınarak Burdur’un Merkez kazasına bağlanmıştır.
10
Şubat
İstanbul’da Üniversite Talebe Birliği açıldı.
Üniversitenin Rektörü Cemil Bilsel, Birliğin reisliği- C. 11
ne Birlik nizamnamesinin kendisine verdiği yetkiye Şubat 1942
dayanarak Fen Fakültesi dekanı Profesör Fahir
Yeniçay’ı seçmiştir.
10
Şubat
Etibank’ta hizmet süreleri
dolan İdare Meclisi Başkanlığı ve üyeliklerine yeniden tayin yapıldı.
Etibank İdare Meclisi Başkanlığına Hamit Eseniş’in, RG, 10
üyeliklere de Ali Rıza Ceylan ve Reşit Güneray’ın Şubat 1942
tekrar tayinleri yapıldı.
11
Şubat
İstanbul sınırları içinde kâğıtlara el konulması hakkında 2/17291 sayılı BKK
yayımlandı.
İkametgâhları İstanbul Belediyesi hudutları içinde RG, 11
bulunan ve beyannameye tabi tutulan belli nitelik ve Şubat 1942
büyüklükteki kâğıtlara el konulması ve bunların ihtiyacı olanlara dağıtımı ile ilgili 265 sayılı karar yürürlüğe girdi. Baskıda kullanılacak kâğıt sıkıntısının
artması üzerine Hükümet Milli Korunma Kanunu’nun ilgili hükümlerine dayalı olarak gazete, dergi,
kitap, kırtasiye vb. işlerde kullanılabilecek kâğıtlara
el koymuştur.
11
Şubat
İstanbul sınırları dışında
kâğıtlara el konulması hakkında 2/17293 sayılı BKK
yayımlandı.
İstanbul sınırları dışındaki gazete ve dergi sahiplerine RG, 11
beyan zorunluluğu getirildi. 269 sayılı kararla İstan- Şubat 1942
bul Belediyesi hudutları dışında yayınlanan gazete ve
mecmuaların sahiplerinin ellerindeki kâğıt stokları ile
bunların ihtiyacı olan aylık kâğıt miktarı beyana tabi
tutulmuştur.
11
Şubat
Hububata zam yapılması
BKK yayımlandı.
Bazı tahıl ürünlerinin alım fiyatlarına zam yapıldı. RG, 11
Buğday, çavdar, arpa, yulaf, mahlût ve mısır alım fi- Şubat 1942
yatlarına kilo başına 2 kuruş zam yapılmasına dair
270 sayılı Karar yürürlüğe konuldu.
11
Şubat
Jeneratör grubuna Hükümetçe el konulması hakkında 2/17292 sayılı BKK
yayımlandı.
İzmit Oksijen ve Buz Fabrikası’nın sahibi Veysel RG, 11
Akbaş’a ait jeneratör grubunun Milli Müdafaa Vekâ- Şubat 1942
leti emrine tahsisi için değer fiyat mukabilinde Koordinasyon’un 267 sayılı kararıyla Hükümet tarafından
el konulmuştur.
12
Şubat
İstanbul’un zirai planı hazırlandı.
İstanbul Valisi ve Belediye Reisi Lütfi Kırdar’ın baş- C. 13
kanlığında yapılan toplantıda İstanbul’da uygulama- Şubat 1942
ya konulacak zirai seferberlik için esaslar belirlenmiştir. Ayrıca çiçekçiler cemiyeti heyeti umumiyesi
de toplantı yaparak seferberlik kararları doğrultusunda İstanbul çiçekçileri olarak, çiçek yerine sebze, mısır ve patates yetiştirmeye karar verdiler.
284
Kaynak
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
12
Şubat
İzmir mebusu vefat etti.
İzmir mebusu Mustafa Bengisu vefat etti.
C. 13
Şubat
1942
12
Şubat
Maarif Vekâleti’nde tayinler yapıldı.
Tunceli Maarif Müdürlüğü’ne İbrahim Tuncay’ın, RG, 12
Niğde Maarif Müdürlüğü’ne Vasfi Çobanoğlu’nun, Şubat 1942
Malatya Maarif Müdürlüğü’ne Şevket Tezel’in,
Afyonkarahisar Maarif Müdürlüğü’ne Ahmet Fazıl
Gönen’in tayinleri yapıldı.
12
Şubat
İktisat Vekâleti’nde tayin
yapıldı.
Zonguldak İktisat Müdürlüğü’ne Emin Tokay’ın ta- RG, 12
Şubat
yini yapıldı.
Ticaret Vekâleti’nden Tebliğ.
Tebliğ, Ünye muvakkat fındık kontrol merkezinin RG, 12
Şubat
kapatılması hakkındadır.
Kararın özü, kaçırmak ve ırza geçmek gibi cürüm RG, 13
hallerinden dolayı sorgu hakimlerince yapılan ilk Şubat
tahkikat sırasında maznun ile mağdur arasında ev- 1942
lenmenin gerçekleşmesi durumunda kamu davasının
erteleneceğine karar verilmesi hakkındadır.
12
Şubat
1942
1942
13
Şubat
Tevhidi İçtihat Kararı.
14
Şubat
İpek ve Sun’i İpek Kadın
1941 tarihli nizamnamenin 4 maddesi değiştirilmiştir. RG, 14
Şubat
Çorapları Standardı Hak1942
kındaki Nizamnamenin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Nizamname
kabul edildi.
15
Şubat
Japonya Singapur’u işgal
etti.
120 yıldır İngiliz egemenliğinde bulunan bölgedeki C. 16
Şubat 1942
İngiliz ordusu kayıtsız şartsız teslim oldu.
15
Şubat
Adana mebusu vefat etti.
Adana mebusu İbrahim Mete kalp sektesi nedeniyle C. 16
Şubat 1942
vefat etti.
16
Şubat
Hariciye Vekâleti’nde tayinler yapıldı.
Çunking Elçiliği Başkâtipliği’ne Mennan Tebelen, RG, 16
Berlin Büyükelçiliği Üçüncü Kâtipliği’ne Sait Şubat 1942
Sahipoğlu’nun tayini yapıldı.
16
Şubat
Çorum’da bir mahalle müs- Çorum vilayetinin Sungurlu kazasının Bahşili köyüne RG, 16
Şubat 1942
takil köy haline getirildi.
bağlı Dıdırı Mahallesi müstakil köy haline getirildi.
17
Şubat
Londra Büyükelçiliği’ne
tayin yapıldı.
Açık bulunan Londra Büyükelçiliğine Kastamonu RG, 17
Şubat
Milletvekili Rauf Orbay’ın tayini yapıldı.
Bu Nizamname 19 Haziran 1930 tarihli 1705 sayılı RG, 18
Ticarette Tağşişin Men’i ve İhracatın Murakabesi ve Şubat 1942
Korunması Hakkında Kanuna dayalı olarak çıkartılmıştır.
1942; C.
14 Şubat
1942
18
Şubat
Türk Kiremit Normları
Hakkında Nizamname yayımlandı.
19
Şubat
Londra’da Türk Halkevi
açıldı.
C. 20
Şubat 1942
19
Şubat
Çanakkale’de bir köy ile
nahiye birleştirildi.
Çanakkale vilayetinin Lapseki kazasının Umurbey RG, 19
nahiyesine bağlı Tabaklar köyü Umurbey’le birleşti- Şubat 1942
rilmiştir.
1942 Yılı 285
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
20
Şubat
Aydın ve Denizli’de köy
bağlıları değiştirildi.
Aydın’ın Nazilli kazası Horsunlu nahiyesi ile Denizli RG, 20
Merkez ve Buldan kazalarına bağlı bazı köyler De- Şubat 1942
nizli’nin Sarayköy kazası Merkez nahiyesine bağlandı.
20
Şubat
Devlet Ziraat İşletmeleri
Kurumu’na borç verilmesi
BKK yayımlandı.
Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu’na, çiftliklerdeki RG, 20
faaliyetinin genişletilmesi ve takviyesi için 1 milyon Şubat 1942
lira borç verilmesine dair Koordinasyonun 271 nolu
kararı yürürlüğe konuldu.
21
Şubat
Almanya ile yeni mukaveleler imzalandı.
Ticaret Ofisi Umum Müdürü Cemil Conk Berlin’deki C. 22
temaslarını tamamladı. Conk, Almanya’dan Türki- Şubat 1942
ye’ye daha fazla mal getirilmesi için bazı sözleşmeleri imzaladı.
22
Şubat
Halkevleri’nin kuruluşunun Profesör Halide Edip Adıvar, “Sinekli Bakkal” ro- C. 23
Şubat 1942
onuncu yılı vesilesiyle
manıyla CHP Sanat Ödülü’nü kazandı.
“Parti San’at Mükafatı” kuruldu.
22
Şubat
Halkevleri’nin onuncu yıl- Halkevlerinin onuncu yıldönümü için Cumhuriyet C. 22
dönümü için törenler yapıl- Gazetesi manşetten tören haberlerini verdi. Anka- Şubat
1942; C.
dı.
ra’daki törene Milli Şef İsmet İnönü de katıldı.
23 Şubat
1942
23
Şubat
“Maarif Vekilliği
Maarif Vekilliği okullara gönderdiği tamimle okul- C. 24
Mekteblerde ekim seferber- lardaki öğrencilerin derslerini aksatmadan ekim se- Şubat 1942
liği ilan etti.”
ferberliğine katılmaları çağrısında bulundu.
23
Şubat
Karar, Balıkesir, Bahçedere ve Küpeler krom madeni RG, 23
imtiyazlarının feshi hakkındadır. Krom madeni imti- Şubat 1942
yazının feshi 2/17230 sayılı kararname ile kabul
olunmuştur.
24
Şubat
Almanya’nın Türkiye büyükelçisine suikast yapıldı.
Üsküp doğumlu Yugoslav göçmeni Ömer Tokat adlı
kişi, Ankara’da Almanya’nın Ankara Büyükelçisi
Franz von Papen’e suikast girişiminde bulundu.
Franz von Papen ve eşi sabahleyin evlerinden Alman
Büyükelçiliğine doğru yürüyerek giderlerken Atatürk
Bulvarı’nda saat 10:00 sıralarında patlayan bir bombanın etkisiyle yere yuvarlandılar ve yara almadan
kurtuldular. Bomba Büyükelçinin on metre arkasındaki Ömer adlı suikastçının elinde patladı. Suikastçının suç ortakları olarak Üsküp doğumlu Yugoslav
göçmeni Abdurrahman ve Süleyman ile SSCB’nin
İstanbul Başkonsolosluğunda görevli G. Pavlov ve L.
Kornilov tutuklandılar. 23 Aralık 1942’ye kadar süren yargılamalar sonucunda Pavlov ve Kornilov
16’şar, Süleyman ve Abdurrahman ise 10’ar yıl hapis
cezasına çarptırıldı.
24
Şubat
Karadeniz’de gemi batırıldı.
Struma gemisi, Karadeniz’de batırıldı. 769 Rumen C. 25
Şubat 1942
Yahudi yolcudan yalnızca biri kurtuldu.
24
Şubat
Pansiyon ve bekâr odaları
işletmesi işinin Türk vatandaşı olmayanlar tarafından
yapılması yasaklanması
BKK yayımlandı.
1932 tarihli Türkiye’de Türk vatandaşlarına tahsis RG, 24
edilen sanat ve hizmetler hakkında kanuna dayalı ba- Şubat 1942
kanlar kurulu kararnamesi çıkarıldı. Bu kararnameyle
pansiyon ve bekâr odaları işletmesi işinin Türk vatandaşı olmayanlar tarafından yapılması yasaklanmıştır.
286
C. 25
Şubat
1942;
Defterler,
s. 317-318
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
24
Şubat
Kayseri ve Zonguldak Vali- Kayseri Valisi Halit Aksoy’un Zonguldak Valilili- RG, 24
leri yer değiştirdi.
ği’ne, Zonguldak Valisi Cavit Ünver’in de Kayseri Şubat 1942
Valiliği’ne naklen tayinleri yapıldı.
24
Şubat
Vatandaşlıktan çıkartma iş- Yabancı bir kadınla evli olarak yurtdışında yaşayan RG, 24
lemi yapıldı.
konsolosluklara müracaat ederek kayıt yaptırmayan Şubat 1942
Hasan oğlu Mahmut vatandaşlıktan çıkartıldı.
25
Şubat
Hariciye Vekâleti’nde tayin Londra Büyükelçiliği Başkâtipliği’ne Hikmet Hayri RG, 25
Şubat 1942
yapıldı.
Anlı’nın tayini yapıldı.
25
Şubat
Ticaret Vekâleti’nde tayin
yapıldı.
Ticaret
Vekâleti
Müfettişliği’ne
Ögelman’ın tayini yapıldı.
25
Şubat
İstanbul Maarif Müdürlüğü’ne Muhsin Binal’ın, An- RG, 25
kara Maarif Müdürlüğü’ne Rasim Arsan’ın tayinleri Şubat 1942
yapıldı.
25
Şubat
İstanbul Savcı Yardımcılığı’na Nail Özkan, Dinar RG, 25
Hukuk Hakimliği’ne Şerif Üstünoy, Bozöyük ve Şubat 1942
Merzifon savcılıklarına Mustafa Somer ve Tevfik
Özgen’in tayinleri yapıldı.
27
Şubat
Ticaret Vekaleti’nden Tebliğ.
Yayımlanan tebliğ, İtalya ile yapılacak 2 milyon 750
bin liralık takas muamelesi hakkındadır. Bu anlaşmaya göre Türkiye İtalya’dan çivi, kordon, otomobil,
şapka, limon ve portakal esansı alacaktır. Buna karşılık İtalya’ya zeytinyağı, afyon, yumurta ve deri verecektir.
28
Şubat
Ticaret Vekâleti emrine
ödenek verilmesi hakkında
48, 102, 151, 156, 203, 224, 225 ve 252 sayılı Koor- RG, 28
dinasyon Kararlarına dayalı olarak kurulan İaşe Müs- Şubat 1942
teşarlığı, Vilayet İaşe Müdür ve amirlikleri ile Fiyat
Murakabe Teşkilatı’nın kadro ve idare masrafları için
272 sayılı kararla Ticaret Vekâleti emrine 900 bin lira ödenek verildi.
28
Şubat
Türk-Romen Ticaret Anlaşması çerçevesinde kararname çıkarıldı.
Gereksinim duyulan petrolü satın alabilmek için Ro- RG, 28
manya’ya ihraç edilecek malların satışından elde edi- Şubat 1942
lecek fonlara dair Koordinasyonun 273 sayılı kararı
yürürlüğe konuldu.
28
Şubat
Ekmek istihkakı azaltıldı.
Günlük verilecek ekmek miktarı ağır işçilere 750, C. 28
Şubat 1942
büyüklere 300, çocuklara 150 grama düşürüldü.
28
Şubat
İskenderun Limanı İdaresi
BKK yayımlandı.
Milli Korunma Kanunu’nun muaddel 6ncı maddesinin 8nci fıkrasına ilişkin olarak İskenderun Limanı
İdaresi’nin Devlet Demiryolları Umum Müdürlüğü
emrine verilmesine dair 276 sayılı Koordinasyon kararı yürürlüğe konuldu.
28
Şubat
Fen Fakültesi’ni bulunduğu İstanbul Beyazıd’da Fen Fakültesi’nin bulunduğu C. 1 Mart
bina yandı.
Zeyneb Hanım Konağı’nda gece çıkan yangında fa- 1942
kültelere ait evrak yanmıştır.
2
Mart
Hakkari’de bir nahiye kuruldu.
Selahaddin RG, 25
Şubat 1942
RG, 27
Şubat
1942; C.
28 Şubat
1942
RG, 28
Şubat
1942; C.
28 Şubat
1942
Hakkari vilayetinin Beytüşşebap kazasına bağlı ve RG, 2 Mart
merkezi Alamon köyü olmak üzere Kaşuri Bölge- 1942
si’nde Zap adıyla bir nahiye kuruldu. Bu nahiyeye
bağlı olacak köyler Aşut, Aruş, Alamon, Geremüş,
1942 Yılı 287
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
Şiverezan, Hanki, Meluta, İde, Kelitan, Bite, Serispi,
Zire, Büretreş, Deştan, Lizan, Mecregan, Zavite,
Minyaniş, Karsan ve Gündük’tür.
2
Mart
Muş’ta bazı köy bağlıları
değiştirildi.
Muş vilayeti Merkez kazasının Ziyaret nahiyesine RG, 2 Mart
bağlı Rindalı köyü Varto kazasına, vilayet merkezine 1942
bağlı Kömüs köyü de Ziyaret nahiyesine bağlandı.
2
Mart
Çorum’da köy adı değiştirildi.
Çorum vilayeti merkezine bağlı Katrançayı Kıpti kö- RG, 2 Mart
1942
yünün adı “Katrançayı” olarak değiştirildi.
3
Mart
Milli Korunma Kanununa
ilişkin olarak 8 mahkeme
kurulması hakkında 2/17450
Adliye Vekâleti’ne 8 yeni mahkeme kurulması için RG, 3 Mart
yetki verildi. 293 sayılı kararla Adliye Vekâleti’ne, 1942; C. 3
lüzum göreceği yerlerde 8 hususi mahkeme kurmaya Mart 1942
ve gerektiğinde bunların yerlerini değiştirmeye, bu
mahkemelerin kadro ve idare masrafları için 233.000
lira tahsis edildi. Kurulacak bu mahkemelerin Milli
Korunma Kanunu suçlarıyla uğraşması öngörülmüştür. Yeni mahkemelerin İstanbul, İzmir, Ankara ve
Zonguldak gibi Milli Korunma Kanunu suçlarının
yoğun işlendiği yerlerde kurulması planlanmıştır.
3
Mart
İktisadi Devlet Teşekküllerinin Kurdukları Müesseselerle Münasebetleri ve Bu
Müesseselerin Alakalı Teşekküller Tarafından Teftiş
ve Murakabeleri Hakkında
Nizamname yayımlandı.
Bu Nizamname, 4 Temmuz 1938 tarihli Sermayesi- RG, 3 Mart
nin Tamamı Devlet Tarafından Verilmek Suretiyle 1942
Kurulan İktisadi Teşekküllerin Teşkilatıyla İdare ve
Murakabeleri Hakkındaki 3460 sayılı kanunun 49.
maddesine istinaden hazırlanmıştır.
4
Mart
Devlet Limanları İşletme
Umum Müdürlüğü Memurlarının Tayin Tebdil Terfi
Tecziye Usulleriyle Bunlara Verilecek Harcırah Tazminat ve Tahsisatlar Hakkındaki Nizamnameye Ek
Bu Nizamname, 16 Haziran 1939 tarihli Devlet De- RG, 4 Mart
niz Yolları ve Devlet Limanları İşletme Umum Mü- 1942
dürlüklerinin Teşkilat ve Vazifelerine Dair 3633 sayılı kanuna dayalı olarak hazırlanmıştır.
4
Mart
Hariciye Vekâleti’nde tayin Kabil Büyükelçiliği’ne Kemal Köprülü’nün tayini RG, 4 Mart
1942
yapıldı.
yapıldı.
5
Mart
Devlet Limanları İşletme
Umum Müdürlüğünün Kati
Hesaplarıyla Bu Hesapların
Tertip ve Kayıt Suretleri
Hakkında Talimatname yayımlandı.
6
Mart
yapıldı.
Şevket Süreyya Aydemir’in Ticaret Vekâleti İaşe RG, 6 Mart
1942; BCA:
Müsteşar Yardımcılığı’na tayini yapıldı.
Tevhidi İçtihat Kararları.
İlk kararın özü tahfif sebeplerinden dolayı hapis ce- RG, 6 Mart
zalarında asgari hadden aşağı tenzil yapılamayacağı 1942
hakkındadır. İkinci kararın özü ise TCK’nın (devlet
idaresi aleyhinde cürümler) mahiyetini iktisabeden
251, 271, 273 ve 281. maddelerinin tatbikini
icabettiren davaların asliye mahkemelerinin vazifeleri
hududu dâhiline gireceği hakkındadır.
6
288
Mart
RG, 5 Mart
1942
30..11.1.0/
152.6..10.
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
7
Mart
Demirtepe Halk İstihlak
Kooperatifi kuruldu.
Merkezi Ankara’da olmak üzere kurulan Demirtepe RG, 7 Mart
Halk İstihlak Kooperatifi ana sözleşmesi onaylanmış- 1942
tır. Kooperatifin statüsü Resmi Gazete’de yayımlandı.
9
Mart
Çeltik Ekimi hakkında 2/
17473 sayılı BKK yayımlandı.
Çeltik Ekimi Talimatnamesinin 9 uncu Maddesinin RG, 9 Mart
Değiştirilmesine Dair Olan 288 Sayılı Kararın Meri- 1942
yete Vazı Hakkında Kararname yayımlandı.
9
Mart
Muhtaç çiftçiye ucuz fiyatla alet ve vasıta ile ödünç
tohumluk sağlamak için ayrılmış bulunan ödenekler
BKK ile 2/17458 sayılı Bakanlar Kurulu Kararları yayımlandı.
Muhtaç çiftçiye yönelik bazı kararlar alındı. Bu doğ- RG, 9 Mart
rultuda muhtaç çiftçiye alet sağlamak için ayrılmış 1942
bulunan ödenek miktarı artırıldı. Ayrıca muhtaç çiftçiye ödünç tohumluk temini için önlemler alındı.
Milli Korunma Kanunu gereğince muhtaç çiftçilere
ziraat alet ve vasıtaları temini için Ziraat Vekâleti
emrine verilen 500 bin liranın 1,5 milyon liraya çıkarılmasına dair 275 sayılı karar ile birlikte muhtaç
çiftçilere ödünç tohumluk temini için Ziraat Vekâleti
emrine 2.600.000 liraya kadar döner sermaye verilmesine dair 281 sayılı kararlar yürürlüğe kondu.
9
Mart
Krom İşletmeleri hakkında Krom madeninin yurtdışına satışında devlet tarafın- RG, 9 Mart
2/17460 sayılı BKK yayım- dan tekel oluşturuldu. Krom madeninin yurtdışına sa- 1942
landı.
tışını bir elden yönetmek için İktisat Vekâleti hesabına ve Etibank emrine 1.000.000 liraya kadar döner
sermaye verilmesine karar verildi.
9
Mart
Kâğıt ve Matbuayı Düzenleme Bürosu hakkında
Milli Korunma Kanunu gereğince Başvekâlet Koor- RG, 9 Mart
dinasyon Bürosu’na bağlı resmi daire ve kurumlarda 1942
kullanılan evrak ve matbuanın tipleştirilmesi ve kâğıt
tüketiminin düzenlenmesi için bir “Kâğıt ve Matbuayı Düzenleme Bürosu”nun kurulması kararı yürürlüğe kondu.
9
Mart
Tel çekme makinesine Hükümetçe el konulduğuna
dair 2/17461 sayılı BKK
yayımlandı.
Halıcıoğlu Tel Çivi Fabrikası’ndaki bir adet kaba tel RG, 9 Mart
çekme makinesine, değeri ödenerek, İktisat Vekâle- 1942
ti’nce satın alınmak üzere Hükümetçe el konulduğuna mütedair 284 sayılı koordinasyon kararının meriyeti hakkındadır.
11
Mart
Belediyeler ve Bunlara
Bağlı Müesseseler ve Belediyeler Bankası Memur ve
Müstahdemlerinden Vazife
İcabı Malul Olanların Maluliyet Derecelerini ve Bunlara Bağlanacak Maluliyet
Maaşlarını Gösteren Nizamname yayımlandı.
Bu Nizamname, 10 Temmuz 1941 tarihli Belediyeler RG, 11
ve Bunlara Bağlı Müesseseler ve Belediyeler Bankası Mart 1942
Memurları Tekaüt Sandığı Teşkiline Dair Olan 4085
sayılı kanunun 19. maddesine istinaden hazırlanmıştır.
11
Mart
Dâhiliye Vekâleti belediye- Dâhiliye Vekâleti belediyelerin bütçelerinde açık C. 12 Mart
lerin imar işlerini durdurvermesine neden olan imar işlerini ertelemelerini bu- 1942
masını istedi.
nun yerine personel harcamalarına öncelik vermelerini istedi.
11
Mart
Bazı fabrikalardaki makinelerin İktisat Vekâleti’nce
satın alınması hakkında
Ankara Çimento Fabrikası ile Tuzla’daki Pedotti RG, 11
Tuğla Fabrikası’ndaki makine ve tesislere değeri Mart 1942
ödenerek İktisat Vekâleti’nce el konulmasına karar
verildi.
1942 Yılı 289
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
11
Mart
Ekmeklik una %25 oranına
kadar mısır unu karıştırılabilmesi hakkında 2/17467
Toprak Mahsulleri Ofisi’nin stokları uygun bulunan RG, 11
mahallerde, imal edilen unlara %25 nisbetine kadar Mart 1942
mısır unu karıştırılabileceğine mütedair 291 sayılı
koordinasyon kararının meriyeti hakkındadır.
12
Mart
Mezarlık Nizamnamesinin
8 inci Maddesinin Birinci
Fıkrası Mucibince Hazırlanan Talimatname yayımlandı.
Talimatnameye göre, mezarlıklar, şehir ve kasabala- RG, 12
rın konut veya diğer amaçlarla bina yapılan alanların Mart 1942
sınırından en aşağı 500 metre mesafede yapılabileceklerdir.
12
Mart
Anıtkabir Projesi.
Atatürk için Rasattepe’de yapılması planlanan Anıtkabir Projesi için açılmış olan uluslararası yarışma 2
Mart’ta tamamlanmış olup, projelerin tamamı Başvekâlet Müsteşarı’nın reisliğindeki komisyona verilmiştir. 6 kişilik jüri heyeti 49 projeyi incelemeye başladı.
Jüri üyeleri arasında üç yabancı Profesör Paul
Bonatz(Almanya), Ivar Tengbom(İsveç), Karoly
Weichinger(Macaristan) ile Ankara eski İmar Müdürü Muhlis Sertel, Nafıa Vekilliği Yapı İşleri Daire
Reisi Muammer Çavuşoğlu ve Güzel Sanatlar Akademisi hocalarından Arif Hikmet Holtay yer almaktadır. Jüri yaptığı inceleme sonunda 2 projeyi baştan
eleyerek 47 proje içinde 3 proje ödüle layık görülmüştür. Hükümete ise 5 projenin satın alınması için
teklif yapılmıştır.
15
Mart
3 yabancı tayyare Milas’a
bomba attı.
3 yabancı uçak, Milas’a 15 bomba atarak kenti maki- C. 17 Mart
neli tüfek ateşine tuttu. İki ölü ve bir yaralının olduğu 1942
olayda çok sayıda ev zarar gördü.
16
Mart
Türkiye Büyük Millet Mec- Meclis Refet Canıtez’in başkanlığında toplanarak ye- C. 17 Mart
1942
lisi açıldı.
ni milletvekillerinin mazbataları kabul edilmiştir.
17
Mart
Cumhurbaşkanı Milli Şef
İsmet İnönü’nün İzmir’de
önemli nutku.
Milas’taki bombalamadan sonra İsmet İnönü nutkun- C. 18 Mart
da “harb dışında kalmaya çalışacağız, eğer ondan ka- 1942
çınmak mümkün olmazsa vatan borcunu şerefle ve
haysiyetle ödiyeceğiz.”
17
Mart
Çay ve kahve satışı hükümet tarafından yasaklandı.
Milli Korunma Kanunu çerçevesinde çay ve kahve
satışının 2 gün müddetle yasaklanması ve ticaret
maksadıyla ellerinde bulunduranların beyanname
vermelerine dair Koordinasyon’un K/299 sayılı kararının yürürlüğe konulmasına karar verildi.
18
Mart
Basın Kartı Nizamnamesi
yayımlandı.
(4.4.1942 Tarihli ve 5075 sayılı RG’de düzeltmesi RG, 18
vardır.) Bu Nizamname, 14 Temmuz 1939 tarihli Mart 1942
3511 sayılı Basın Birliği Kanunu’nun 31. maddesine
dayanılarak hazırlanmıştır. Bu Nizamname’yle basın
birliği mensuplarına özgü basın kartının verilme şartları, geçerlilik süresi ile kart sahiplerine hangi kolaylıkları sağlayacağı düzenlenmiştir.
18
Mart
İngiliz hükümeti Milas
bombardımanından dolayı
özür diledi.
Milas bombardımanından dolayı özür dileyen İngilte- C. 19 Mart
re kazada zarar görenlere tazminat vermeye hazır ol- 1942
duğunu bildirdi.
19
Mart
Çay ve kahvenin toptan satış fiyatının zamlanarak sa-
Çayın toptan satış fiyatına kiloda 750 kuruş, kahve- RG, 19
nin toptan satış fiyatına kiloda 300 kuruş zam yapıl- Mart 1942;
290
Kaynak
U. 12 Mart
1942; U.
24 Mart
1942
RG, 17
Mart 1942;
C. 18 Mart
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
tışın serbest bırakılması
BKK yayımlandı.
masıyla ilgili Koordinasyon’un K/300 sayılı kararı C. 19 Mart
1942
yürürlüğe konulmuştur.
19
Mart
Konya’da köy adı değiştirildi.
Konya vilayetinin Çumra kazasına bağlı İnli, Dinlen- RG, 19
dik, Küçükören olarak üç mahalleden oluşan Mart 1942
Küçükören köyünün adı “İnli” olarak değiştirildi.
19
Mart
Bolu’da bir mahallenin
bağlısı değiştirildi.
Bolu vilayeti Merkez kazasının Kılıçarslan köyüne RG, 19
bağlı Berber mahallesi bu köyden ayrılıp Paşalı kö- Mart 1942
yüne bağlandı.
19
Mart
Muğla’da Kıncılar mahallesi müstakil köy yapıldı.
Muğla vilayetinin Fethiye kazasının Kemer nahiyesi- RG, 19
nin Girişburun köyüne bağlı Kıncılar mahallesi müs- Mart 1942
takil köy yapıldı.
19
Mart
Kocaeli’de müstakil bir köy Kocaeli vilayeti Merkez kazasının Akmeşe nahiyesi- RG, 19
kuruldu.
ne bağlı Resulüdivanı köyünü oluşturan altı mahalle- Mart 1942
den Dereköy ve Kayrancık mahalleleri adı geçen
köyden ayrılıp “Kayrancık” adıyla müstakil köy haline getirildi.
19
Mart
Burdur’da bir köy mahalle- Burdur vilayetinin Yeşilova kazasına bağlı Yaraşlı RG, 19
Mart 1942
ye dönüştürülerek başka bir köyü mahalle olarak Navlı köyüne bağlandı.
köye bağlandı.
22
Mart
Kars mebusu vefat etti.
Kars mebusu Hüsrev Sami Kızıldoğan vefat etti. C. 23 Mart
Hüsrev Sami Jöntürk hareketinin elemanlarından bi- 1942
riydi.
24
Mart
Fındık ihracatında kullanılacak çuvallar hakkındadır.
25
Mart
Alelumum Seyyar Küçük
Sıhhat Memurlarına Hayvan Yem Bedeli Verilmesine Dair 4192 sayılı kanun
yayımlandı.
25
Mart
Dağıtma Ofisi kurulması
BKK yayımlandı.
On milyon sermayeli mali ve idari özerkliğe sahip
Ticaret Vekâleti’ne bağlı Dağıtma Ofisi kuruldu. Ofis
Genel Müdürlük şeklinde oluşturulmuş, uygun bulduğu yerlerde Ticaret Vekâleti’nin izniyle teşkilatlanarak, şube kurmasına ya da temsilcilikler bulundurmasına yetki verilmiştir. Ofisin iaşe maddelerini sağlama ve bunların satış ile dağıtımını gerçekleştirme
görevi bulunmaktadır.
25
Mart
Zeytinyağı ihracı yasaklandı.
Zeytinyağı fiyatlarının iç piyasada çok hızlı yüksel- C. 26 Mart
mesi üzerine zeytinyağının dışarıya ihracı yasaklandı. 1942
Ayrıca iç piyasada da zeytinyağının toptan satışı yasaklanmıştır.
25
Mart
Ekmek karnelerinin masrafları hakkında 2/17559
Ekmek karnelerinin masraflarını karşılamak üzere RG, 25
Ticaret Vekâleti emrine tahsis edilen 200 bin liralık Mart 1942
tahsisat 500 bin liraya çıkarılmıştır.
30
Mart
Nakil Vasıtaları Hakkındaki Kanuna Ek 4193 sayılı
kanun yayımlandı.
20 Mayıs 1940 tarihli Nakil Vasıtaları Hakkında RG, 30
Mart 1942
3827 sayılı kanuna ek yapılmıştır.
RG, 24
Mart 1942
RG, 25
Mart 1942
C. 25 Mart
1942; RG,
25 Mart
1942
1942 Yılı 291
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
30
Mart
Atlantik’te Alman denizaltıları tarafından 16 ticaret
gemisi batırıldı.
Alman denizaltıları ABD açıklarında 16 ticaret gemi- C. 31 Mart
sini batırdılar. Gemilerden 8 tanesi büyük petrol ge- 1942
misidir.
30
Mart
İngiltere’den yeni bir savaş
gemisi teslim alındı.
İngiltere’de yapılarak İskenderun’a getirilen ve Tür- C. 31 Mart
kiye’ye teslim edilen savaş gemisine Türk bayrağı 1942
çekildi.
30
Mart
Maarif Vekâleti Müfettişliği’ne tayinler yapıldı.
Maarif Vekâleti Müfettişliği’ne Sami Akyol ve Mu- RG, 30
Mart 1942
hittin Akdik’in tayini yapıldı.
31
Mart
Bir kişi vatandaşlıktan çıkarıldı.
Resmi izin almadan yabancı bir devlet uyrukluğuna RG, 31
Mart 1942
geçen Abbas Sökmen vatandaşlıktan çıkarıldı.
31
Mart
Maarif Vekâleti Müfettişlikleri’ne terfian tayinler
yapıldı.
Maarif Vekâleti Müfettişliği’ne Sabahattin Eyüboğ- RG, 31
lu’nun, Necmettin Bora’nın terfian tayini yapıldı. Mart 1942
Maarif Vekâleti Başmüfettişliği’ne Hikmet Türk’ün
terfian tayini yapıldı.
1
Nisan
Büyükelçi Papen’e düzenlenen suikast girişimine
ilişkin davada yeni gelişmeler.
Rus Ticaret Temsilciliği’nden Kornilov ve İstan- C. 2 Nisan
bul’daki Rus Başkonsolosluğu’ndan Pavlov hakkında 1942
Büyükelçi Papen’e suikast düzenlemekten dava açıldı.
1
Nisan
yapıldı.
İktisat Vekâleti 1. Sınıf Müfettişliği’ne Selman RG, 1
Nisan 1942
Kaptanoğlu’nun tayini yapıldı.
1
Nisan
Hariciye Vekâleti’nde tayin Tokyo Büyükelçiliği Başkâtipliği’ne Nizameddin RG, 1
Nisan 1942
yapıldı.
Erenel’in tayini yapıldı.
1
Nisan
Bazı hakim, savcı ve yardımcılıklarına tayinler yapıldı.
Adliye Vekâleti’nde 68 adet tayin yapılmıştır.
1
Nisan
Tebliğ memurlarının, vergi borcuna mahsuben mü- RG, 1
kelleflerde para alarak zimmetlerine geçirmeleri, va- Nisan 1942
zifeyi suiistimal suçunu teşkil edeceğine dairdir.
2
Nisan
Sıhhat ve İçtimai Muavenet Eskişehir Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürlüğü’ne RG, 2
Vekâleti’nde tayinler yaKazım Ömür’ün Yozgat Sıhhat ve İçtimai Muavenet Nisan 1942
pıldı.
Müdürlüğü’ne Abdurrahman Sami Orer’in, Urfa Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürlüğü’ne O. Kemal
Gülay’ın terfian tayini yapıldı.
3
Nisan
Dâhiliye Vekâleti’nde tayinler yapıldı.
RG, 1
Nisan 1942;
BCA:
30..11.1.0/
152.8..18.
Maden, Ayaş, Haymana, Osmancık kaymakamlıkları, RG, 3
Niğde ve Kayseri mektupçuluklarına tayinler yapıldı. Nisan 1942;
Maden Kaymakamı Tevfik Akkutay merkeze alındı. BCA:
30..11.1.0/
152.7..6./
3
292
Nisan
Sıhhat ve İçtimai Muavenet Erzurum Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürlüğü’ne
Vekâleti’nde tayinler yaAli Rıza Bakay’ın, Kayseri Sıhhat ve İçtimai Muavepıldı.
net Müdürlüğü’ne Hasan Abdülhalim Ergun’un,
Zonguldak Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürlüğü’ne Fazıl Gökçeören’in, Isparta Sıhhat ve İçtimai
Muavenet Müdürlüğü’ne Aziz Cudi Suna’nın, Gümüşhane Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürlüğü’ne
Remzi Tınaz’ın tayinleri yapıldı.
RG, 3
Nisan
1942;
BCA:
30..11.1.0/
152.7..10.
G. Ay
Olay/Mevzuat
3
Nisan
Noter Yardım Sandığının
İdare ve Murakabesi Hakkındaki Nizamname yayımlandı.
6
Nisan
Hastaneler Talimatnamesi
yayımlandı.
(5.5.1942 Tarihi ve 5098 sayılı RG’de düzeltmesi RG, 6
Nisan 1942
vardır.)
7
Nisan
Dâhiliye Vekâleti’nde tayinler yapıldı. Ankara Polis
Enstitüsü Müdürü Vekâlet
emrine alındı.
Şevket Erten’in İçel, Mitat Göknar’ın Bursa mektup- RG, 7
çuluklarına, İzzet Örsün’ün Mülkiye Müfettişliği’ne Nisan 1942
tayinleri yapıldı. Ankara Polis Enstitüsü Müdürü
Adil Başer Vekâlet emrine alındı. Yerine Balıkesir
Emniyet Müdürü Mehmet Ali Aydıncı naklen tayin
edildi.
7
Nisan
Gümrük ve İnhisarlar Vekâleti’nde tayinler yapıldı.
İnhisarlar Genel Müdür Yardımcılığı’na Ömer Refik RG, 7
Yaltkaya’nın tayini yapıldı. Gümrük ve İnhisarlar Nisan 1942
Başmüfettişliği’ne Abdullah Bahtoğlu, İskenderun
Gümrükleri Başmüdürlüğü’ne Fethi Keskin naklen
tayin edildi.
7
Nisan
Açıklamalar
Kaynak
RG, 3
Nisan 1942
Maarif Vekâleti Müfettişliği’ne Kamil Su’nun, Er- RG, 7
zincan Maarif Müdürlüğü’ne Hüsnü Söylemez’in ta- Nisan 1942
yinleri yapıldı.
7
Nisan
Giresun’da köy bağlısı değiştirildi.
Giresun Vilayeti Merkez Kazası’nın Dereli Nahiye- RG, 7
sine bağlı Akpınar Köyü Şebin Karahisar Kazası’na Nisan 1942
bağlandı.
7
Nisan
Temyiz Mahkemesi üyeliği 10 adet tayin yapılmıştır.
ile bazı hakim ve savcılıklara tayinler yapıldı.
8
Nisan
Tasarruf Bonoları İhracına
Dair Olan 4058 ve 4120
Sayılı Kanunlara Ek 4195
Tasarruf bonosu için 25 milyon kabul edilen sınır ön- RG, 8
ce, 50 milyona bu ek kanunla da 75 milyon liraya Nisan 1942
yükseltilmiştir.
8
Nisan
Bankalar Kanununa Ek
9 Haziran 1936 tarihli 2999 sayılı Bankalar Kanu- RG, 8
Nisan 1942
nu’na ek yapılmıştır.
8
Nisan
Samsun’un merkez kazasına bağlı Çamalan köyün- RG, 8
deki Simli kurşun madeni imtiyazının feshi hakkın- Nisan 1942
dadır. Maden imtiyazı feshi 2/17604 sayılı kararname
ile kabul olunmuştur.
9
Nisan
Nafıa Vekâleti Teftiş Heyeti Nizamnamesinin 33 üncü
Maddesinin Tadili Hakkında Nizamname yayımlandı.
30 Mayıs 1939 tarihli 3611 sayılı Nafıa Vekâleti RG, 9
Teşkilat ve Vazifelerine Dair 3611 sayılı kanuna da- Nisan 1942
yalı çıkarılan 5 Nisan 1941 tarihli Nafıa Vekâleti
Teftiş Heyeti Nizamnamesi’nin 33üncü maddesi tadil
edilmiştir.
9
Nisan
Çeşitli illere Vali ve Vali
Diyarbakır, Ordu, Burdur, Aydın, Samsun, Manisa, RG, 9
Yardımcıları naklen atandı. Sivas, Trabzon, Maraş Valilikleri’ne ve Mardin, Nisan 1942
Siirt, Van Vali Yardımcılıkları’na naklen tayinler yapıldı.
RG, 7
Nisan
1942;
BCA:
30..11.1.0/
152.10..12./
1942 Yılı 293
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
9
Nisan
Ziraat Bankası Genel Müdür Yardımcılığı’na tayin
yapıldı.
Hulki Alisbah’ın Sümerbank Genel Müdürlüğü’ne RG, 9
tayini dolayısıyla açık bulunan Ziraat Bankası Genel Nisan 1942
Müdür Yardımcılığı’na Hamit Pekcan’ın tayini yapıldı.
9
Nisan
Kahire Elçiliği’ne Numan Tahir Seymen’in, RG, 9
Cidde Elçiliği’ne Nizamettin Ayaşlı’nın tayinleri ya- Nisan 1942
pıldı.
10
Nisan
Gümüşhane Belediyesi’ne verilecek olan elektrik im- RG, 10
tiyazı hakkındadır. Elektrik imtiyazı 2/17535 sayılı Nisan 1942
kararname ile kabul olunmuştur.
14
Nisan
Türkiye ile Macaristan arasında ticaret anlaşması.
Macaristan ile Aramızda Mevcut 3 Mayıs 1941 tarih- RG, 14
li Ticaret Anlaşmasına Merbut A ve A I listelerinde Nisan 1942
Yazılı Kontenjanlar Haricinde Olarak Macarlarla
Mübadele Edilecek Demir ve Çelikler Hakkında 15
İlkkanun 1941 Tarihinde Macaristan Hükümetiyle
Teati Edilen Notaların Tasdikine Dair 4202 sayılı kanun yayımlandı.
14
Nisan
Türkiye ile Romanya arasında ticaret anlaşması.
Türkiye Romanya Ticaret ve Tediye Anlaşmalarının RG, 14
1 Sonkanun 1942 Tarihine Kadar Temdidi Hakkında Nisan 1942
14
Nisan
Tokat Maarif Müdürlüğü’ne Ali Rıza Uysal’ın, RG, 14
Amasya Maarif Müdürlüğü’ne Hilmi Sakman’ın, Nisan 1942
Yozgat Maarif Müdürlüğü’ne Alişan Tanural’ın, Erzurum Maarif Müdürlüğü’ne Hurşit Nazlı’nın,
Siirt Maarif Müdürlüğü’ne Nuri Gürgöze’nin, Bingöl
Maarif Müdürlüğü’ne İhsan Altay’ın tayinleri yapıldı.
14
Nisan
Sıhhat ve İçtimai Muavenet Muş Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürü Dr. İzzettin RG, 14
Nisan
Vekâleti’nde bir müdür ve- Baykal Bakanlık emrine alındı.
1942;
kâlet emrine alındı.
BCA:
30..11.1.0/
153.12..4.
15
Nisan
Hariciye Vekâleti’nde mer- 12 kişi dereceleriyle merkeze nakledilirken, yerlerine RG, 15
kez ve yurt dışı teşkilatında 12 kişi dereceleriyle nakil ve tayin edildi. Ayrıca Nisan 1942
tayin ve nakiller yapıldı.
Washington Büyükelçiliği refakatine Kahire Elçisi
Mehmet Ali Şevki Alhan’ın tayini yapıldı.
16
Nisan
Seyhan, Malatya, Kocaeli,
İçel ve Sinop’ta 14 spor kulübünden 9 tanesi birleştirildi. 5 spor kulübü ise kapatıldı.
Yeni adlar alan spor kulüpleri Adana Gençlik Kulü- RG, 16
bü, Malatya Gençlik Kulübü, İzmit Gençlik Kulübü Nisan 1942
ve Adapazar Gençlik Kulübü’dür. Kapatılan spor kulüpleri ise Gülnar İdmanyurdu, Anamur İdmanyurdu,
Botabat Spor, Gerze Spor ve Sinop Spor’dur.
16
Nisan
Resmi izin almaksızın yabancı devlet uyruğuna ge- RG, 16
çen Abdülkadir oğlu Süleyman Güllü vatandaşlıktan Nisan 1942
çıkarıldı.
17
Nisan
Giresun ve Sinop’ta köy
Giresun’un Tirebolu ilçesine bağlı Tohumluk, RG, 17
Çakrak ve Emeksen köyleri Alucra ilçesine bağlandı. Nisan 1942
Sinop’un Boyabat ilçesine bağlı Kuruçay köyü Vezirköprü ilçesine bağlandı.
294
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
17
Nisan
Giresun’da müstakil köyler
kuruldu.
Giresun vilayeti merkez kazası Dereli nahiyesi RG, 17
Küknarlı köyüne bağlı Büyük ve Küçük Yumrahisar Nisan 1942
mahalleleri birleştirilerek müstakil köy haline getirilmiştir. Giresun vilayeti merkez kazası Dereli nahiyesinin Çivriz köyüne bağlı Çal mahallesi müstakil
köy yapılmıştır.
17
Nisan
Giresun’da köy bağlıları
değiştirildi.
Giresun vilayeti merkez kazasının Keşap nahiyesine RG, 17
bağlı Anbaralan ve Ilıkçı köyleri Dereli nahiyesine Nisan 1942
bağlanmıştır. Giresun vilayeti merkez kazasının
Yavuzkemal nahiyesine bağlı Kümbet köyü Dereli
nahiyesine bağlanmıştır. Giresun vilayeti merkez kazasının Keşap nahiyesine bağlı Sarvan köyü Giresun
merkez kazasına bağlanmıştır.
17
Nisan
Sıhhat ve İçtimai Muavenet Mardin Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürlüğü’ne RG, 17
Nisan 1942
Vekâleti’nde tayin yapıldı. Dr. Mahir Önbilgin’in tayini yapıldı.
18
Nisan
“Japonya iki büyük hava
taarruzuna uğradı.”
Tokyo’da hava akını yedi saat sürdü. Kobe, Yoko- C. 19
Nisan 1942
hama ve Nagoya şehirlerinde birçok yangın çıktı.
18
Nisan
İaşe Teşkilatı genişletiliyor:
İaşe Müsteşarlığı’nın merkez ve taşra teşkilatı kadrosu tadil edildi.
Koordinasyon Heyeti’nin kararı ile Ticaret Vekâleti’ne bağlı İaşe Müsteşarlığı merkez ve taşra teşkilatı
kadrosunun tadil edilerek, bu masraflara mahsuben
Ticaret Vekâleti emrine 1942 takvim yılı için 1,5
milyon lira ve idare masraflarına ilişkin olarak ise
400 bin lira tahsisat verilmesine karar verildi. Bundan önce kurulmuş bir teşkilat bulunmaktadır. Bu
teşkilat türlü kararnamelerle meydana getirilmişti. Bu
teşkilatın bir kısmı belediyelere, bir kısmı fiyat murakabe yoluyla idareye maledilmiş ve sonra iaşe müdürlükleri ve amirlikleri teşkilatına geçilmişti. Koordinasyon Heyeti’nin kararı doğrultusunda teşkilat
parçalı yapısından kurtarılıp, tek bir kadroya bağlanmıştır. Bu karara göre, İaşe Müsteşarlığı, memleket
iaşe işlerinin tanzimi, idaresi ve murakabesiyle sorumlu olmak üzere, Ticaret Vekilinin emrinde bir
müsteşar, bir müsteşar muavini ile merkez ve taşra
teşkilatından oluşacaktır. Teşkilat; İaşe İş Birliği Heyeti, Daimi Müşavere Heyeti, İaşe Teftiş ve Murakabe Heyeti, tespit ve ihtiyaçlar, tedarik ve dağıtma, fiyat ve mücadele işleri, istihlak ve dağıtımı teşkilatlandırma umum müdürlükleri, ve kararlar müdürlüğü,
önemli işler, levazım ve muhasebe, zat işleri, arşiv
müdürlükleri ve basın servisi şefliği, valilikler teşkilatı, fiyat murakabe heyetleri, ofis murakıplarından
meydana gelmektedir. Ticaret Vekilliğine bağlı Toprak Mahsulleri Ofisi, Ticaret Ofisi, Petrol Ofisi ve
ilerde aynı maksatla kurulacak diğer teşekküllerin işleri İaşe Müsteşarlığı’nda görülecektir. Valilik ve kazalardaki iaşe müdürlükleri mevcudu ihtiyaçları tespit, istihlaki teşkilatlandırma ve dağıtma, fiyat murakabesi ve ihtikârla mücadele işleriyle uğraşacaktır.
Bu doğrultuda İaşe teşkilatı bir bütün halinde ele alınarak parçalı teşkilata son verilmiştir.
18
Nisan
Ticaret Ofisinin İskenderiye’de büro açması kabul
edildi.
Ticaret Ofisi’nin İskenderiye’de açacağı temsilcilik RG, 18
kadrosunun tasdikine ait K/308 sayılı Karar yürürlü- Nisan 1942
ğe kondu.
RG, 18
Nisan
1942; Ulus
19 Nisan
1942
1942 Yılı 295
G. Ay
Olay/Mevzuat
18
Nisan
Münakalat Vekâleti’nde ta- Diyarbakır PTT Müdürlüğü’ne Nazım Gürzeren’in RG, 18
Nisan 1942
yin yapıldı.
tayini yapıldı.
18
Nisan
Maadin Nizamnamesinin
Bazı Maddeleriyle Taşocakları Nizamnamesini Tadil Eden 608 Sayılı Kanunun 5 inci Maddesinin Tefsiri
608 sayılı kanunun 5nci maddesinde yazılı çimento RG, 18
kelimesinin hem tabii hem de terkibi çimento anla- Nisan 1942
mına geldiği kabul edilmiştir.
18
Nisan
Cenevre Başkonsolosluğu’na Abdullah Zeki Polar’ın, RG, 18
Paris ve Şam konsolosluklarına Fikret Şefik Nisan 1942
Özdoğancı ve Ahmet Umar’ın tayinleri yapıldı.
18
Nisan
Yemeklik yağ hakkında
Yemeklik yağ üreten yerlerin üretimini düzenlemek RG, 18
2/17674 sayılı BKK yayım- ve yağlara gerektiğinde el koymak, bunların satış bi- Nisan 1942
landı.
çimlerini saptamak yetkisi Ticaret Vekâleti’ne verilmiştir.
20
Nisan
Kararın özü, temyiz eden, posta ücretini vermemekte RG, 20
temerrüt ettiği taktirde temyizden vazgeçmiş sayıla- Nisan 1942
rak Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun 414.
maddesinin kıyas yoluyla tatbikine dairdir.
20
Nisan
Kararın özü, gayrimeşru münasebetlerde bulunmak RG, 20
maksadıyla meskene girmek mesken masuniyeti su- Nisan 1942
çunu teşkil edeceğine dairdir.
20
Nisan
Kararın özü, Kanunu Medeni’nin meriyetinden evve- RG, 20
le ait talak davalarında kanun mahiyetindeki eski Nisan 1942
esasatın tatbiki icab edeceğine dairdir.
22
Nisan
Ankara Dil ve TarihCoğrafya Fakültesine Bağlı
Bir “Türk İnkılâp Tarihi
Enstitüsü” Kurulması Hakkında 4204 sayılı kanun
yayımlandı.
Bu kanunla Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü’ne Türk İs- RG, 22
tiklal Savaşı, Türk İnkılâbı ve Türkiye Cumhuriyeti Nisan 1942
Rejiminin dayandığı esaslar hakkında her türlü araştırmalarda bulunmak, bu konudaki belge ve yayınları
toplayarak kütüphane ve müzeler ve arşivler kurmak,
Türk İnkılâbı ve Rejimi’ni içte ve dışta tanıtmak için
ders, konferans ve yayınlar düzenlemek görevleri verilmiştir.
22
Nisan
Sabun Normları Hakkında
Bu Nizamname, 19 Haziran 1930 tarihli Ticarette
Tağşişin Men’i ve İhracatın Murakabesi ve Korunması Hakkında 1705 sayılı kanuna dayalı olarak çıkartılmıştır. İktisat Vekâleti’nce hazırlanan nizamnameye göre içeride imal edilen ya da dışarıdan ithal
edilerek satışa sunulan sabun ve sabun tozlarının belli
standartlara bağlanması hedeflenmiştir.
22
Nisan
Ereğli Kömür Havzasındaki Amelenin Hukukuna
Müteallik 151 Numaralı
Kanunun 12nci Maddesinin
Tefsiri
“Ereğli Kömür Havzasındaki amelenin hukukuna RG, 22
müteallik 151 numaralı kanunun 12nci maddesi hü- Nisan 1942
kümleri, münhasıran mezkûr Kömür Havzasındaki
amele lehine olarak Maadin Nizamnamesinin 77nci
ve 78inci maddelerini ilga etmiş olup Maadin Nizamnamesinin 77 ve 78inci madde hükümleri Ereğli
Havzası haricinde tamamiyle mer’i ve muteberdir.”
23
Nisan
Milli Hâkimiyet Bayramı
kutlandı.
Gazetelerde Milli Hâkimiyet Bayramı manşetten ve- C. 23
rildi. Cumhuriyet gazetesi çocuk bayramını kutladık- Nisan
296
Açıklamalar
Kaynak
RG, 22
Nisan
1942; C.
23 Nisan
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
tan sonra “en büyük meselemiz doğum ve koruma”, 1942; C.24
diyerek “Güzel ve kuvvetli vatan demek, feyizli ve Nisan 1942
kudretli millet demek, bol nüfuslu vatan, bol nüfuslu
millet demektir” sözünü manşetten verdi.
27
Nisan
Ankara Kalesi önündeki
sahaya ‘İsmet Paşa Parkı’
ismi verildi.
Vali ve Belediye Başkanı Nevzat Tandoğan’ın teklifi C. 28
üzerine Ankara Belediye Meclisi’nin aldığı kararla Nisan 1942
Ankara Kalesi önündeki sahaya ‘İsmet Paşa Parkı’
ismi verildi.
27
Nisan
Ankara’da köy adı değişikliği yapıldı.
Ankara vilayeti merkez kazasına bağlı Çirkinoba kö- RG, 27
Nisan 1942
yünün adı “Güzeloba” olarak değiştirildi.
27
Nisan
Elmalı kazasında köy adı
değişikliği yapıldı.
Elmalı kazasına bağlı Kaş Çiftliği köyünün adı RG, 27
Nisan 1942
“Akçay” olarak değiştirildi.
27
Nisan
Gümüşhane’de müstakil köy Gümüşhane vilayeti Torul kazasına bağlı Zimera kö- RG, 27
Nisan 1942
kuruldu.
yü Utku’ya çevrilip müstakil köy haline getirildi.
27
Nisan
İçel’de müstakil köy kuruldu.
28
Nisan
Burdur’da müstakil köy ku- Burdur vilayeti Bucak kazası Melli nahiyesi Elsazı RG, 28
ruldu.
köyüne bağlı Dutalanı mahallesi müstakil köy haline Nisan 1942
getirilmiştir.
28
Nisan
Giresun’da müstakil köy
kuruldu.
28
Nisan
Giresun’da köy birleştirme- Giresun Şarki Karahisar kazasına bağlı Yedipınar RG, 28
Nisan 1942
si yapıldı.
köyü Çakır köyü ile birleştirilmiştir.
28
Nisan
İzmir’de köy birleştirmesi
yapıldı.
İzmir Değirmendere nahiyesine bağlı Çamlı köyü RG, 28
Seydiköy nahiyesinin Keler köyü ile birleştirilmiştir. Nisan 1942
28
Nisan
Kayseri’de köy bağlılığı
değiştirildi.
Kayseri vilayetinin Bünyan kazası Sarıoğlan nahiye- RG, 28
sine bağlı Karahıdırlı köyü Bünyan kazası merkezine Nisan 1942
bağlanmıştır.
29
Nisan
Posta, Telgraf ve Telefon
Yeniden hazırlanan Posta, Telgraf ve Telefon ücretle- RG, 29
Nisan 1942
ücretlerine ait tarifeler hak- rine ait tarifeler yayımlandı.
kında 2/17695 sayılı BKK
yayımlandı.
30
Nisan
Türkiye ile Romanya arasında ticaret anlaşması.
2
Mayıs
Ankara’da “Valiler Toplan- Dâhiliye Vekili’nin davetiyle Konya, Sivas, Bursa ve C. 3 Mayıs
tısı” yapıldı.
Hatay Valileri bu seneki mahsul ve iaşe durumlarını 1942
görüşmek üzere toplantı yaptılar.
4
Mayıs
Münakalat Vekâleti’nde
bazı atamalar yapıldı.
İçel vilayeti merkez kazası Gözne köyüne bağlı RG, 27
Nisan 1942
Darıseki mahallesi müstakil köy yapılmıştır.
Giresun merkez kazasının Dereli nahiyesi Kurtulmuş RG, 28
köyüne bağlı Güdül mahallesi müstakil köy yapılmış- Nisan 1942
tır.
Türkiye ile Romanya Arasında 12 İlkkanun 1941 ta- RG, 30
rihinde akit ve imza edilen Ticaret ve Tediye Anlaş- Nisan 1942
malarıyla Merbutlarının Tasdiki Hakkında 4208 sayılı kanun yayımlandı.
PTT Umum Müdürlüğü Muhasebe Müdürlüğü'ne İz- RG, 4
zet İrkin ve Merkez Daireleri Muhasebe Müdürlüğü'- Mayıs
1942;
ne Mukbil Yola'nın tayini yapıldı.
BCA:
30..11.1.0/
153.13..4.
1942 Yılı 297
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
4
Mayıs
Dâhiliye Vekâleti’nde bazı
atamalar yapıldı.
Ankara Vali Yardımcılığı’na Sami Güvenç’in, Seyhan İdare Kurulu üyeliğine Nuri Türkkan Keskin’in,
Nallıhan, Polatlı, Çubuk ve Beypazarı Kaymakamlıklarına Bedii Güven, Kamil Efes, Bedri Özer, Turgut
Cantekin ve Sabit Kocabeyoğlu'nun tayinleri yapıldı.
RG, 4
Mayıs
1942;
BCA:
30..11.1.0/
153.13..5.
5
Mayıs
Veraset ve İntikal Vergisi
Bu Nizamname, 17 Nisan 1926 tarihli Veraset ve İn- RG, 5
Nizamnamesinin 38 inci
tikal Vergisi Hakkında 797 sayılı kanuna dayalı ola- Mayıs
1942
Maddesinin Değiştirilmesi- rak çıkartılmıştır.
ne Dair Kararname yayımlandı.
5
Mayıs
Emniyet Komisyonu çalış- Dâhiliye Vekilliği’nin reisliğinde birkaç gündür top- C. 6 Mayıs
malarını tamamladı. Valiler lantılar yapan Emniyet Komisyonu çalışmalarını ta- 1942
görev yerlerine dağıldılar.
mamladı. Komisyona Jandarma Genel Komutanı,
Emniyet İşleri Umum Müdürü, Birinci Umumi Müfettiş, Dördüncü Umumi Müfettiş, Ankara, İstanbul,
İzmir, Hatay, Bursa, Kars, Konya, Manisa, Samsun,
Giresun ve Çankırı Valileri katıldılar.
5
Mayıs
İktisat Vekâleti tarafından
fabrikalara ihtar yapıldı.
İktisat Vekâlet tarafından gönderilen tamimle, malını C. 6 Mayıs
satmaktan kaçınan veya fazla para isteyen fabrikala- 1942
rın kapatılacağı, el konulacak fabrikaların Vekâlet tarafından işletileceği ihtarında bulunulmuştur.
6
Mayıs
Ekmek miktarı iki günde
bir 150 grama indirildi.
Yeni mahsule kadar ekmek istihkakının bir gün tam, C. 6 Mayıs
1942
bir gün eksik verilmesine karar verildi.
6
Mayıs
Bursa’nın Orhaneli kazasına bağlı Harmancık Nahi- RG, 6
yesinin Gedikviran köyünde İshaklar mevkiinde bu- Mayıs
lunan ve Türk Maadin Anonim Şirketi uhdesindeki 1942
krom madeni imtiyazın feshi hakkındadır. Maden imtiyazının feshi 2/17741 sayılı kararname ile kabul
olunmuştur.
7
Mayıs
Memurların Tahsil Müesseselerinde Talebe Olamıyacaklarına Dair 4007 Numaralı Kanunun Birinci
Maddesinin Tadili Hakkında 4214 sayılı kanun yayımlandı.
6 Mayıs 1941 tarihinde çıkarılan Memurların Tahsil RG, 7
Müesseselerinde Talebe Olamıyacaklarına Dair Ka- Mayıs
1942
nun’da bir madde değiştirilmiştir.
7
Mayıs
Kazanç Vergisi Kanununun 25 Mart 1934 tarihli Kazanç Vergisi’nde değişiklik RG, 7
Mayıs
3 üncü Maddesinin 13 üncü yapılmıştır.
1942
Fıkrasının Değiştirilmesi
Hakkında 4215 sayılı kanun yayımlandı.
8
Mayıs
Dâhiliye Vekâleti’nde değişiklik yapıldı.
298
Sağlık durumundan dolayı Dâhiliye Vekili Tekirdağ
Mebusu Faik Öztrak’ın milletvekilliğinden ve Dâhiliye Vekilliği’nden istifası Cumhurbaşkanı tarafından
kabul edildi. Faik Öztrak’ın yerine Dâhiliye Vekâleti’ne Erzurum milletvekili Dr. Fikri Tüzer atanmıştır.
Fikri Tüzer’in Dâhiliye Vekâleti’ne tayini üzerine
açılan CHP umumi idare heyeti azalığına ve CHP
Genel Sekreterliği’ne Bilecik milletvekili Memduh
Şevket Esendal tayin edilmiştir.
RG, 8
Mayıs
1942; C. 7
Mayıs
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
8
Mayıs
yapıldı.
Ticaret Vekâleti Mıntıka Ticaret Müdürlüğü’ne Mer- RG, 8
sin Mıntıka Ticaret Müdürü Sami Sayrun’un tayini Mayıs
1942
yapıldı.
8
Mayıs
Gençlik kulüplerinin kurulmasına izin verilmesi
BKK yayımlandı.
Yeni gençlik kulüpleri kuruldu. Beden Terbiyesi RG, 8
Teşkilatı’nca 51 bölge dahilinde kurulmuş olan 256 Mayıs
1942
adet gençlik kulübünün kurulmasına izin verildi.
9
Mayıs
Yeni bir denizaltı İngiltere’den teslim alındı.
İngiltere’de imal edilmiş bulunan yeni bir denizaltı C. 10
Mayıs 1942
İskenderun’da teslim alınarak, Türk bayrağı çekildi.
9
Mayıs
Vedat Tek öldü.
Ulusal mimarlık akımının en önemli temsilcilerinden C. 10
Mayıs
mimar Vedat Tek İstanbul’da öldü.
1942
11
Mayıs
Dağıtma Ofisi’nin merkez
kadrosunun tasdiki hakkında 2/17858 sayılı BKK yayımlandı.
16 Mart tarihinde kurulması kabul edilmiş bulunan
Dağıtma Ofisi’nin merkez kadrosu Hükümet tarafından onaylandı. 314 sayılı Koordinasyon Kararına göre Dağıtma Ofisi’nin merkez kadrosunda bir umum
müdür, iki umum müdür muavini, bir şube müdürü,
altı şube müdür muavini ve yeterli sayıda servis ve
büro şefleri bulunmaktadır.
RG, 11
Mayıs
1942; C.
12 Mayıs
1942
11
Mayıs
Subaşı ve subaşı yardımcılıkları teşkilatı hakkında
Subaşı ve subaşı yardımcılıkları teşkilatının kurulmasına ilişkin Koordinasyonun 320 sayılı kararı yürürlüğe girdi. Bu kararla üretimi tahmin ve kontrol amacıyla Subaşı ve Muhtarlık hudutları içinde bulunan
köy, çiftlik ve mahallelerde Subaşı Yardımcılığı teşkilatı kurulması öngörülmüştür.
C. 12
Mayıs
1942; RG,
11 Mayıs
1942
11
Mayıs
Birkaç nakil vasıtasına sefere çıkma izni verilmesi
BKK yayımlandı.
315 sayılı Koordinasyon Kararıyla bazı otomobillerin RG, 11
sefere çıkmasına izin verilmiştir. İstanbul’dan Dr. Mayıs
Tevfik Sağlam, Ankara’dan Dr. Şerif Korkut ve İs- 1942
kenderun’dan Sokani Vakum’a ait otomobillerin sefere çıkmasına izin verilmiştir.
11
Mayıs
Bazı dinamo ve motorlara
Devletçe el konulması hakkında 2/17824 sayılı BKK
yayımlandı.
317 sayılı Koordinasyon Kararı Hükümetçe bazı fir- RG, 11
malarda mevcut dinamo ve motorlara devletçe el ko- Mayıs
nulup bedellerinin Milli Müdafaa Vekâleti tarafından 1942
ödenmesine ilişkindir.
11
Mayıs
Bazı gemilerin satın alınması hakkında 2/17825 sayılı BKK yayımlandı.
318 Sayılı Koordinasyon kararı bazı gemilerin Milli RG, 11
Müdafaa Vekâleti’nce satın alınmasına ve bu iş için Mayıs
1942
Vekâlet emrine 2000 Lira verilmesine ilişkindir.
11
Mayıs
Erzurum-Karabıyık Hanları
Dar Hattının Milli Müdafaa
Vekâletine Devri Hakkında
Erzurum-Karabıyık hattı ile devredilecekler arasında RG, 11
1 adet frenli kapalı vagon, 1 adet frensiz kapalı va- Mayıs
gon, 3 adet açık frenli vagon, 5 adet açık frensiz va- 1942
gon, 2 lokomotif ile 5 adet kazanlı vagon bulunmaktadır.
11
Mayıs
Örfi İdare Kanununun 7 nci Bu değişikliğe göre örfi idare mıntıkasından çıkarı- RG, 11
Maddesini Değiştiren 4219 lanlardan bu mıntıkaya izinsiz girenler hakkında bir Mayıs
seneden üç seneye kadar sürgün cezası hükmolunur. 1942
11
Mayıs
Bilecik vilayetinin Söğüt kazasına bağlı Küre köyün- RG, 11
de bulunan linyit madeninin ihalesi hakkındadır. Ma- Mayıs
denin ihalesi 2/16972 sayılı kararname ile kabul 1942
olunmuştur.
1942 Yılı 299
G. Ay
12
Olay/Mevzuat
Mayıs
Dağıtma Ofisi’ne tayin yapıldı.
Açıklamalar
Kaynak
Dağıtma Ofisi Umum Müdürlüğü’ne Kudüs Başkon- RG, 12
Mayıs
solosu Celal Tevfik Karasapan’ın tayini yapıldı.
1942
13
Mayıs
Ankara mebusu vefat etti.
Ankara mebusu Yahya Galip Kargı vefat etti.
13
Mayıs
yapıldı.
İktisat Vekâleti Sanayi Tetkik Hey’eti Başkanlığı’na RG, 13
Teftiş Heyeti Reisliği’nden Recai Tuğrul’un tayini Mayıs
1942
yapıldı.
14
Mayıs
Halk Dağıtma Birlikleri ku- Koordinasyonun 319 sayılı Kararıyla Hükümet tara- RG, 14
rulması hakkında 2/17826
fından “Halk Dağıtma Birliklerinin” kurulmasına ka- Mayıs
rar verilmiştir. Bu birliklerin kurulma amacı halka 1942
yapılacak iaşe tevziatını kolaylaştırmaktır. Birliklerin
kurulacağı yerler Ticaret Vekâleti’nce tespit edilecek
mahallerdir.
14
Mayıs
Nakil vasıtaları hakkında
Kara ve deniz nakil vasıtalarına zorunlu iş mükellefi2/17872 sayılı BKK yayım- yeti konulmuştur. Koordinasyon Heyeti’nin kabul etlandı.
tiği 321 Sayılı Kararla gerçek ve tüzel şahıslara ait
motorlu ve motorsuz nakil vasıtalarına şoför veya sürücüleri ile birlikte zorunlu çalışma mükellefiyeti konulması hususunda Ticaret Vekâleti’ne yetki verilmiştir.
C. 14
Mayıs
1942; RG,
14 Mayıs
1942
14
Mayıs
Toz ve komprime kininler
BKK yayımlandı.
RG, 14
Mayıs
1942; C.
15 Mayıs
1942
14
Mayıs
Mersin Limanı hakkında
Koordinasyonun 323 Sayılı Kararı Devlet Limanları RG, 14
2/17874 sayılı BKK yayım- İşletme Umum Müdürlüğü emrine verilmiş bulunan Mayıs
landı.
Mersin Limanı'ndaki Belediye'ye ait 5 iskelenin Dev- 1942
let Demir Yolları ve Limanları İşletme Umum Müdürlüğü’ne devredilmesine ilişkindir.
14
Mayıs
Yolsuzluk yaptıkları anlaşı- İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Lütfi Kırdar be- C. 15
lan 17 fırına un verilmeye- yanat vererek yolsuzluk yaptıkları anlaşılan 17 fırına Mayıs
1942
ceği açıklandı.
un verilmeyeceğini açıkladı.
15
Mayıs
Emniyet Umum Müdürlüğü
Kadrosu ile Gümrük Muhafaza ve Muamele Sınıfı
Teşkilat Kadrolarındaki
Memurlara Birer Er Tayını
Verilmesi Hakkında 4220
Kanun 4 maddeden oluşmaktadır. “Madde 2-Er Ta- RG, 15
yın istihkakı mahalli rayiç esası üzerinden bedelen Mayıs
ödenir. Ancak askeri birlik bulunan yerlerde bu bedel 1942
o birlik mensuplarına ödenen er tayın bedeli istihkakını geçemez.”
15
Mayıs
Bilumum hububata el konulması hakkında 2/17875
Koordinasyonun 324 sayılı Kararı ülkedeki 1941 yılı RG, 15
mahsulünden henüz el konulmamış olanlarla 1942 yı- Mayıs
lında üretilen hububata el konulmasına ilişkindir. Bu 1942
kararla tüm tahıl stoklarına el konularak ve ihracat
için izin alma zorunluluğu getirilmiştir.
15
Mayıs
Balık Avcılığı ve Sanayii
Birliği hakkında 2/17876
Koordinasyonun 326 sayılı kararı İstanbul ve Havali- RG, 15
si Balık Avcılığı ve Sanayii Birliği’ni kurmak için Mayıs
1942
Ticaret Vekâleti’ne yetki verilmesine ilişkindir.
300
Kinine hükümetçe el konulmuştur. 322 Sayılı Koordinasyon Kararıyla toz ve komprime kininlerin beyana tabi tutulması ve bunlara değer fiyatları karşılığında satın alınmak üzere Hükümetçe el konulmasına
karar verilerek Kızılay ve eczanelerin elinde bulunanlar bu hükümlerden muaf tutulmuştur.
C. 14
Mayıs 1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
15
Mayıs
Koordinasyon Bürosu hakkında 2/17877 sayılı BKK
yayımlandı.
Koordinasyonun 327 sayılı kararıyla Koordinasyon RG, 15
Bürosu’nun maaş, ücret, tesisat ve sair idari masrafla- Mayıs
rını karşılamak için Başvekâlet emrine 150.000 lira 1942
tahsisat verilmiştir.
16
Mayıs
İhracat hakkında 2/17901
Karar, bütün ihracatın önceden müsaadeye bağlan- RG, 16
ması için hazırlanan kararın yürürlüğe konulmasına Mayıs
1942
ilişkindir.
16
Mayıs
Çekirdeksiz kuru üzümlerin karton kutularla ihracına RG, 16
Mayıs
izin verildiği hakkındadır.
Dışişleri Vekâleti’nin yurtdışı örgütlenmesinde değişiklik yapıldı.
Bremen Fahri Konsolosluğu, Başkonsolosluğa çev- RG, 18
Mayıs
rildi.
PTT hakkında 2/17896 sayılı BKK yayımlandı.
Bu kararla PTT İdaresi'nce dağıtılacak adli evraktan RG, 18
Mayıs
alınacak peşin ücrete ait tarife tasdik edildi.
yapıldı.
Ticaret Vekâleti Müfettişliği’ne Müfettiş Yardımcıla- RG, 18
Mayıs
rından Muhlis Pekiçten’in tayini yapıldı.
19 Mayıs Bayramı törenlerle kutlandı.
18
18
18
Mayıs
Mayıs
Mayıs
Kaynak
1942
1942
1942
1942
19
Mayıs
19 Mayıs Bayramı gazetelerin manşetlerinde yer aldı.
21
Mayıs
Mahrukat Ofisi hakkında
Mali ve idari özerkliğe sahip İstanbul Valiliği’ne
2/17909 sayılı BKK yayım- bağlı İstanbul Mahrukat Ofisi’nin kurulmasına dair
landı.
332 sayılı Karar yürürlüğe konuldu. 500.000 lira
sermayeli Ofis İstanbul kentinin ihtiyaçlarını temin,
satış ve dağıtılmasıyla görevlendirilmiştir. İstanbul’da Valiliğin uygun bulduğu yerlerde Ofisin teşkilatlanmasına, şube açmasına, temsilcilik bulundurmasına izin verilmiştir.
21
Mayıs
Koordinasyon Bürosu hakkında 2/17923 sayılı BKK
yayımlandı.
1941 tarihli kararnameyle oluşturulan Başvekâlet RG, 21
Koordinasyon Bürosu kadrosunun değiştirilmesine Mayıs
1942
dair 331 sayılı karar yürürlüğe konulmuştur.
22
Mayıs
Peynir ve yağ fiyatları yeniden belirlendi.
Ticaret Vekâleti’nin kararıyla peynir ve yağ fiyatları C. 22
yeniden tanzim edildi. Buna göre Turyağ 32 kuruş Mayıs
1942
ucuzlatıldı.
22
Mayıs
Tekneler hakkında 2/17906 Türk bayrağı taşıyan, 50 tonajdan yukarı, gemilerin RG, 22
içerde ve dışarda yapacakları seferlere ait navlunların Mayıs
mesafe ve tonaj esasına göre tespitine dair 325 sayılı 1942
Karar yürürlüğe konuldu. Bu karara göre Türk sahilleri 10 mıntıkaya ayrılmaktadır. Bu mıntıkalar şu şekildedir: Sovyetler Birliği sınırından Giresun’a kadar
bir mıntıka; Sinop’tan kömür havzasına kadar bir
mıntıka; Havza’dan İstanbul’a kadar bir mıntıka;
Bulgaristan sınırından İstanbul’a kadar bir mıntıka;
İstanbul’dan Çanakkale’ye kadar bir mıntıka; Çanakkale’den İzmir’e kadar bir mıntıka; İzmir’den Fethiye’ye kadar bir mıntıka; Fethiye’den Alanya’ya kadar bir mıntıka; Alanya’dan Suriye’ye kadar bir mıntıkadır.
C. 19
Mayıs 1942;
C. 20
Mayıs 1942
RG, 21
Mayıs
1942; C.
21 Mayıs
1942
1942 Yılı 301
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
25
Mayıs
Başvekil mevcut devlet teşkilatının baştan başa değiştirilmesi zorunluluğunu dile
getirdi.
Başvekil Dr. Refik Saydam Bütçe Müzakereleri sıra- C. 26
sında “Mevcud devlet teşkilatı memleketin ihtiyacile Mayıs
telif edilebilecek şekilde, baştan başa değiştirilmek, 1942
yenileştirilmek mecburiyeti vardır” dedi. Başvekil
ayrıca “ana ihtiyaç maddeleri fiatlarının istikrarı için
çalışıyoruz” şeklinde açıklama yaptı.
25
Mayıs
Müstakil Grup Reisi Rana
Tarhan bütçe müzakereleri
sırasında tenkidlerde bulundu.
Müstakil Grup Reisi Rana Tarhan bütçe müzakereleri C. 26
sırasında tenkidlerde bulunarak “teşkilat kadroları da- Mayıs
raltılabilirdi, bütün devlet faaliyetini birleştiren bir 1942
harb ekonomisi planı kurulmalıdır” dedi.
25
Mayıs
4223 Sayılı Kahve ve Çay
İnhisarı Kanunu yayımlandı.
Bu yasayla her tür kahve ve çayın tüketim için Tür- RG, 25
kiye’ye sokulması, çekirdek kahvenin kavrulmuş ve- Mayıs
ya çekilmiş olarak satışı hariç olmak üzere, bu mad- 1942
delerin gerek haliyle gerek şekli değiştirilmiş olarak
yurt içinde satılması devlet tekeline alınmıştır. Bu tekelin işletmesi İnhisar Umum Müdürlüğü’ne verilmiştir. Bu yasaya dayalı olarak 5 Eylül 1942 tarihinde Koordinasyon kararı çıkarılmıştır.
25
Mayıs
İktisadi Devlet Teşekkülleri
Memurları Tekaüt Sandığı
(28.5.1942 Tarihli ve 5117 Sayılı RG’de düzeltmesi RG, 25
Mayıs
vardır.)
Yasaya göre “İktisadi Devlet Teşekkülleri Memurları 1942
Tekaüt Sandığı” adıyla Ankara’da tüzel kişiliğe sahip
bir Sandık kurulmaktadır. Yasayla kurulan bu Sandık, 3460 sayılı kanunla kurulan Umumi Murakabe
Heyeti, aynı kanunun 1 ve 50nci maddelerinde sayılan İktisadi Devlet Teşekkülleri, Maden Tetkik ve
Arama Enstitüsü, Elektrik İşleri Etüd İdaresi, Sermayesinin en az yarısı Devlete veya İktisadi Devlet Teşekküllerine ait şirketler ile Ereğli Kömür Havzası
Sağlık Teşkilatı ve Amele Birliği gibi kurumlarda çalışanların emeklilik işlerini yürütmekle görevlendirilmiştir. Sandığı İdare Meclisi idare eder. İdare Meclisi, Maliye Vekâletince ve Sümerbank, Etibank,
Toprak Mahsulleri Ofisi, Devlet Ziraat İşletmeleri
Kurumu, Türkiye Şeker Fabrikaları Anonim Şirketi
İdare Meclislerince seçilecek birer üyeden oluşur.
İdare Meclisi her yıl kendi üyeleri arasından bir reis
seçer.
27
Mayıs
4227 sayılı 1942 Mali Yılı
Muvazenei Umumiye Kanunu (Bütçe Kanunu) Meclis tarafından kabul edildi.
Denk bütçe olarak hazırlanan bütçenin gelir ve giderleri 394 milyon olarak tahmin edilmiştir. Bütçede giderler arasında en büyük pay yaklaşık %26 olarak
Düyunu Umumiye’ye ayrılmıştır. Bütçe gelirlerinin
yaklaşık %40’ını ise Muamele ve İstihkak Vergileri
grubu oluşturmuştur.
RG, 1
Haziran
1942; C.
28 Mayıs
1942
27
Mayıs
Bazı hakim, savcı ve yardımcılıklarına tayin ve nakiller yapıldı.
68 kadroya tayin ve nakil yapılmıştır.
RG, 27
Mayıs
1942
27
Mayıs
Muhtaç çiftçi hakkında
Muhtaç çiftçiye ziraat alet ve vasıtalarını maliyet fi- RG, 27
2/17936 sayılı BKK yayım- yatından aşağı olarak satmaya Ziraat Vekâleti’nin Mayıs
landı.
mezun kılındığına mütedair 334 sayılı koordinasyon 1942
kararının meriyeti hakkındadır.
302
Kaynak
G. Ay
Olay/Mevzuat
28
Mayıs
Sıhhat ve İçtimai Muavenet Muş Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürlüğü’ne Dr. RG, 28
Vekâleti’nde tayinler yaRıfkı Olgun’un, Muğla Sıhhat ve İçtimai Muavenet Mayıs
pıldı.
Müdürlüğü’ne Dr. Rıfat Basut’un, Aydın Sıhhat ve 1942
İçtimai Muavenet Müdürlüğü’ne Dr. Nazmi Özbek’in tayinleri yapıldı.
28
Mayıs
Bazı mebusların teşrii masuniyetleri hakkında 1289
ve 1290 sayılı TBMM kararları yayımlandı.
29
Mayıs
Yeni mebus namzetleri ilan Açık olan Ankara mebusluğuna emekli General C. 30
edildi.
Nihad Anılmış, Bursa mebusluğuna Dr. Talat Simer, Mayıs
İzmir mebusluğuna Dr. Hüseyin Huki Cura, Kars 1942
mebusluğuna Cevad Dursunoğlu, Kastamonu mebusluğuna Prof. Hayrullah Diker, Kocaeli mebusluğuna
Suphi Artel, Kütahya mebusluğuna emekli General
Aşir Atlı, Seyhan mebusluğuna Ahmet Kutsi Tecer,
Zonguldak mebusluğuna SBO Müdürü Prof.
Mehmed Emin Erişirgil CHP parti namzedi olarak
seçilmiştir.
29
Mayıs
Beden Terbiyesi İşleri
Umum Müdürlüğü Maarif
Vekâleti’ne geçti.
Bütçe müzakereleri sırasında birçok mebus tarafın- C. 30
dan tenkit edilen spor teşkilatı Maarif Vekâleti’ne Mayıs
geçti. Maarif Vekili, “sevimli bir teşkilat” kuracağını 1942
söyledi.
29
Mayıs
Bazı illerin vali tayinleri
yapıldı.
Manisa, Seyhan, Niğde ve Elazığ’a valiler naklen ta- RG, 29
Mayıs
yin edildi.
29
Mayıs
Açıklamalar
Kaynak
Kararlar, Denizli mebusu Dr. Behçet Uz ile Van me- RG, 28
busu İbrahim Arvas’ın teşrii masuniyetleri hakkında- Mayıs
1942
dır.
1942
Dâhiliye Vekâleti’nde tayin Dâhiliye Vekâleti Müsteşarlığı’na Fuat Tuksal’ın ta- RG, 29
Mayıs
yapıldı.
yini yapıldı.
1942
30
Mayıs
Şeker ve Glikozdan Alınan
İstihlak Vergisinin Artırılmasına Dair Olan 4041 Sayılı Kanuna Ek 4225 sayılı
kanun yayımlandı.
Bu kanunla şekere zam yapılmıştır.
30
Mayıs
Fevkalade Vaziyet Dolayısıyla Bazı Vergi ve Resimlere Zam İcrasına Dair
Olan 3828 ve 4040 Numaralı Kanunların Bazı Hükümlerinin Değiştirilmesine ve Bazı Vergi ve Resimlere Yeniden Zam İcrasına
Çok sayıda vergiyi artıran bu kanunla vergi miktarı RG, 30
artırılan bazı vergiler arasında hayvan vergisi, damga Mayıs
vergisi, çeşitli gümrük vergileri, tütün ve içkilerden 1942
alınan vergiler, kibrit ve çakmaktaşından alınan vergiler, tiyatro, sinema ve konser biletlerinden alınan
vergiler bulunmaktadır.
30
Mayıs
Sigorta Prodüktörleri Hakkında Talimatname kabul
edildi.
Talimatnameyle sigorta prodüktörü olma şartları dü- RG, 30
Mayıs
zenlenmektedir.
Ücretli iş mükellefiyeti hakkında 2/17991 sayılı BKK
yayımlandı.
Etibank Garp Linyitleri İşletmesi havzasında ücretli RG, 30
iş mükellefiyeti tesis edilmesine ilişkin 337 sayılı Mayıs
Koordinasyon kararının yürürlüğe konmasına ilişkin- 1942
dir.
30
Mayıs
RG, 30
Mayıs
1942
1942
1942 Yılı 303
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
30
Mayıs
Ücretli iş mükellefiyeti
BKK yayımlandı.
Koordinasyonun 336 sayılı kararı bazı kömür maden- RG, 30
lerinde zorunlu ücretli çalışmaya ilişkindir. İhtiyaca Mayıs
yeterli kömür üretimi için Soma, Değirmisaz ve Tav- 1942
şanlı linyit havzalarında ve Ereğli Kömür Havzasında
Milli Korunma Kanunu’nun 9. maddesi gereğince ücretli iş mükellefiyeti tesis edilmesine karar verilmiştir.
30
Mayıs
Toprak Mahsulleri Ofisi’ne Toprak Mahsulleri Ofisi Umum Müdürlüğü Muavin- RG, 30
Mayıs
tayin yapıldı.
liği’ne Ziraat Müşaviri Atıf Güray’ın tayini yapıldı.
1942
30
Mayıs
İhsan Sabri Çağlıyangil
Bakanlık emrine alındı.
30
Mayıs
Siirt, Gümüşhane, DiyarSiirt’in Sasun ilçesine bağlı Ahpi, Sipgank ve Tihik RG, 30
bakır ve Muğla’da bazı köy köyleri Muş’un Geligüzan nahiyesine bağlandı. Gü- Mayıs
müşhane’nin Torul ilçesine bağlı İmera köyünün il 1942
merkez nahiyesine bağlandı. Diyarbakır’ın Silvan ilçesine bağlı Remdankan köyünün Kulp ilçesinin Bahamdan nahiyesine bağlandı. Muğla’nın Milas ilçesine bağlı Ören nahiye merkezinin Kemerdere köyünden Pınar köyüne nakli yapıldı.
31
Mayıs
9 ilde yapılan seçimler sonucunda Parti adayları milletvekilliğine seçildiler.
Açık olan Ankara mebusluğuna emekli General C. 1
Nihad Anılmış, Bursa mebusluğuna Dr. Talat Simer, Haziran
İzmir mebusluğuna Dr. Hüseyin Huki Cura, Kars 1942
mebusluğuna Cevad Dursunoğlu, Kastamonu mebusluğuna Prof. Hayrullah Diker, Kocaeli mebusluğuna
Suphi Artel, Kütahya mebusluğuna emekli General
Aşir Atlı, Seyhan mebusluğuna Ahmet Kutsi Tecer,
Zonguldak mebusluğuna SBO Müdürü Prof.
Mehmed Emin Erişirgil seçilmişlerdir.
1
Haziran
Beden Terbiyesi Umum
Müdürlüğü’nde kadrolarla
teşkilata girenlerin sicillerinin gözden geçirilmesine
başlandı.
Maarif Vekâleti’ne bağlanan Beden Terbiyesi Umum C. 2
Müdürlüğü teşkilat ve kadroları Vekâletçe tetkik Haziran
1942
edilmesine başlandı.
3
Haziran
Beden Terbiyesi Kanununa
Ek 4235 sayılı Kanun yayımlandı.
16 Temmuz 1938 tarihli 3530 sayılı Beden Terbiyesi RG, 3
Kanunu’na 4 Haziran 1941 tarihli 4047 sayılı Haziran
yasayla yapılmış ek kanundan sonra ikinci bir ek ka- 1942
nundur.
3
Haziran
İnhisarlar Umum Müdürlüğü Teşkilat Kanununa Bağlı Cetvellerde Değişiklik
Yapılmasına ve Bu Kanuna
Yeniden Bir Madde Eklenmesine Dair 4236 sayılı
kanun yayımlandı.
26 Mayıs 1941 tarihli İnhisarlar Umum Müdürlüğü RG, 3
Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında 4036 sayılı kanuna Haziran
yeni bir madde eklenerek kadrolarda değişiklik ya- 1942
pılmıştır.
3
Haziran
Yeni ekmek istihkakı kabul Ekmek miktarı büyüklere 300 gram, küçüklere 150 C. 3
edildi.
gram ve ağır işçilere 600 gram olarak belirlendi. Ek- Haziran
mek fiyatlarına da yeni muamele vergisi nedeniyle 10 1942
para zam yapılmıştır.
304
Görülen lüzum üzerine Emniyet Umum Müdürlüğü RG, 30
1. Daire Başkanı İhsan Sabri Çağlıyangil bakanlık Mayıs
1942
emrine alındı.
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
3
Haziran
Fevkalade Hallerde Haksız
Olarak Mal İktisap Edenler
Hakkında 4237 sayılı Kanun yayımlandı.
Bu kanunla olağanüstü durumlarda haksız mal edinen RG, 3
bütün memurlar ile askerlik mensupları hakkında ya- Haziran
pılacak işlem saptanmış ve bu durumdakilerden eşleri 1942
ve çocukları da dahil olmak üzere “mal beyannamesi” alınması kabul edilmiştir.
3
Haziran
Devlet Memurları Aylıklarının Tevhit ve Teadülüne
Dair Olan 3656 ve 3888
Sayılı Kanunlara Bağlı (1)
Sayılı Cetvellerin Maarif
Vekilliği Kısmında Değişiklik Yapılmasına Dair 4238
Kanun “Ankara Hukuk Fakültesi”, “Siyasal Bilgiler RG, 3
Okulu” ve “Ankara, Dil, Tarih ve Coğrafya Fakülte- Haziran
si”ne ait kadrolarda yeniden düzenleme yapılmasına 1942
ilişkindir. Bu kanunla çok sayıda muallimin de dereceleri yükseltilerek maaşları artırılmıştır.
3
Haziran
Siyasal Bilgiler Okulu Müdürlüğü’ne Prof. Ali Fuad
Başgil getirildi.
Önceki müdür Mehmed Emin Erişirgil tarafından ye- C. 3
rine getirilen AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Haziran
Dekanlığı’na da aynı fakültede görevli Antropoloji 1942
Profesörü Şevket Aziz Kansu getirilmiştir.
4
Haziran
Sinema Filmlerinin GümBu kanunun konusu yabancı filmlerden alınan güm- RG, 4
Haziran
rük Resimlerinin İndirilme- rük vergilerinin azaltılmasıdır.
1942
si Hakkında İttihaz Olunan
Kararın Tasdikine Dair 4243
sayılı Kanun yayımlandı.
4
Haziran
Uzunköprü-Karaağaç arasında 3 istasyonun işletmesi devredildi.
Önceden Yunan Devlet Demiryolları tarafından işle- C. 5
tilen Uzunköprü-Karaağaç arasında 3 istasyon, işlet- Haziran
meyi üzerine alacak olan Türk Devlet Demiryollarına 1942
devredildi.
5
Haziran
8. Türk Hava Kurumu Kurultayı açıldı.
Başvekil Refik Saydam 8. Türk Hava Kurumu Kurul- C. 6
Haziran
tayı’nı Ankara’da açtı.
Bu kanun 1 Temmuz 1929 tarihli Gümrük Tarife Ka- RG, 5
nunu’nun bir maddesini değiştirirken bir maddesini Haziran
kaldırmıştır. Değiştirilen madde tıbbi gazlar ile cer- 1942
rahlıkta kullanılan dokuma sargılara ilişkindir.
1942
5
Haziran
Gümrük Tarife Kanununa
Bağlı Gümrük İthalat
Umumi Tarifesinin 815 inci
Numarasının Tadiline ve
816 ncı Numarasının Kaldırılmasına Dair 4245 sayılı
kanun yayımlandı.
5
Haziran
Gümrük Tarifesi Kanununa Bu kanunla bazı maddelerin gümrük resmi indiril- RG, 5
Haziran
Bağlı İthalat Umumi Tari- mektedir.
1942
fesinin Muhtelif Pozisyonlarına Dahil Bazı Maddelerin Gümrük Resimlerinde
2294 Sayılı Kanunun Birinci Maddesinin Verdiği
Selahiyete İstinaden İcra
Vekilleri Heyetince Yapılan Değişikliklerin Tasdiki
5
Haziran
Ankara Şehri İmar Müdürlüğü’nün 4244 sayılı 1939
mali yılı Hesabı Kati Kanunu kabul edildi.
Ankara Şehri İmar Müdürlüğü’nün 1939 mali yılı RG, 5
masrafları 436.343 liradır. Müdürlüğün gelirleri Haziran
1942
499.985 liradır.
1942 Yılı 305
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
5
Haziran
Türkiye ile İtalya arasında
ticaret anlaşması.
Türkiye ile İtalya Arasında Mevcut 29 İlkkanun 1936 RG, 5
tarihli Ticaret ve Seyrisefain Muahedesinin Temdidi- Haziran
ne ait Notaların Kabulü Hakkında 4247 sayılı kanun 1942
yayımlandı.
6
Haziran
Jandarma Erat Kanununa
Bir Madde Eklenmesine ve
Bu Kanunun 3155 Sayılı
Kanunla Değiştirilen 14
üncü Maddesinin Tadiline
30 Temmuz 1931 tarihli 1861 sayılı Jandarma Efradı RG, 6
Kanunu’nun daha önceden değiştirilen 14ncü madde- Haziran
si şu şekilde değiştirilmiştir. “Jandarma eratı, Tayınat 1942
ve Yem Kanununa göre istihkakları kazana konmak
suretiyle iaşe edilirler. Bu suretle iaşe edilenlerin
yemeğini kazandan alamıyanların istihkakları aynen
veya konturat tutarı üzerinden bedelen ve peşin olarak verilir. Jandarma birlik ve müesseselerinde dağınık bir halde bulunmaları hasebiyle kazandan iaşeleri
mümkün olamıyanların istihkakları mahalli rayiç
üzerinden bedelen ve peşin olarak verilir.”
8
Haziran
Milli Şef İsmet İnönü Siya- Cumhurbaşkanı İsmet İnönü Siyasal Bilgiler Oku- C. 9
sal Bilgiler Okulu’nu ziya- lu’nu ziyaret ederek yemeğini öğrencilerle birlikte Haziran
ret etti.
yemiştir. Okulda yapılmakta olan sınavlara da ilgi 1942
göstererek iştirak etmiştir.
9
Haziran
Anıtkabir projesi sonuçlandırıldı.
Prof. Emin Onat ile Orhan Arda’nın projesi, Anıtka- C. 10
bir için açılan mimari yarışmada birinciliği kazandı. Haziran
Ancak taslaklarını değiştirmeleri istendi. Hükümet 1942
projenin uzman bir heyete yeniden yaptırılmasına karar verdi.
9
Haziran
Dâhiliye Vekâleti’nde tayinler ve merkeze almalar
yapıldı. Bazı Kaymakamlıklara tayin yapıldı.
Köyceğiz, Aksaray, Silifke, Tarsus, Bozdoğan, Şır- RG, 9
nak, Erbaa, Kalecik ve Kelkit kaymakamlıkları ile 1. Haziran
Umumi Müfettişlik Yazı İşleri Müdürlüğü’ne tayinler 1942
yapıldı. 6 kişi dereceleriyle birlikte merkeze alınırken, içlerinde Fatın Rüştü Zorlu’nun da olduğu 15 kişi çeşitli kadrolara tayin edildiler.
9
Haziran
Eskişehir’de bazı köy bağlılığı değişiklikleri yapıldı.
Eskişehir’in Yarımca nahiyesine bağlı Ahiler köyü- RG, 9
nün Merkez nahiyesine; Merkez Nahiyesine bağlı Haziran
Arıkaya, Başören, Ciceroz, Sarı-Karacaören ve Çifte- 1942
ler nahiyesinin Refahiye köyünün Alpu nahiyesine
bağlanmasına karar verildi.
9
Haziran
Samsun’da köy bağlısı değişikliği yapıldı.
Samsun vilayeti Gaman nahiyesi Sinemataş köyüne RG, 9
bağlı Aşağı ve Yukarı Taşdibek mahallelerinin Haziran
1942
Alibeyli köyüne bağlandı.
9
Haziran
Sandıklı kazasında köy adı
değişikliği.
Sandıklı kazasına bağlı Muhacır Belkavak köyünün RG, 9
Haziran
adı Yeni Belkavak olarak değiştirildi.
1942
9
Haziran
Sivas’ta müstakil köy kuruldu.
Sivas vilayetinin Suşehri kazasının Ağrakoz köyüne RG, 9
bağlı Vağver mahallesi Bağver adıyla müstakil köy Haziran
1942
haline getirilmiştir.
9
Haziran
Maliye Vekâleti’nde tayin
yapıldı.
Maliye Vekâleti İstanbul Muhakemat Müdürlüğü’ne RG, 9
Şurayı Devlet Müddeiumumîlerinden Arif Hikmet Haziran
1942
Yamanoğlu’nun tayini yapıldı.
10
Haziran
Dâhiliye Vekâleti’nde tayin Ağrı Mektupçuluğu’na Isparta Mektupçusu Saadettin RG, 10
yapıldı. Bir kaymakam ba- Sönmez’in tayini yapıldı. Erbaa Kaymakamı Avni Haziran
1942
kanlık emrine alındı.
Dümer bakanlık emrine alındı.
306
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
10
yapıldı.
Ticaret Vekâleti Teftiş Heyeti Müfettişliği’ne İaşe RG, 10
Haziran
Müfettişlerinden Ahmet Dalkılıç’ın tayini yapıldı.
10
Haziran
Haziran
Kaynak
1942
Ağrı’da köy bağlısı değişti- Ağrı’nın Patnos ilçesine bağlı Bostankaya köyü RG, 10
Haziran
rildi.
Muş’un Malazgirt ilçesine bağlandı.
1942; BCA:
30..11.1.0/
154.16..5.
12
Haziran
Milli Şef İsmet İnönü AnCumhurbaşkanı İsmet İnönü Ankara Hukuk Fakülte- C. 13
kara Hukuk Fakültesi’ni zi- si’ni ziyaret ederek fakültede devam etmekte olan sı- Haziran
yaret etti.
navlara katılmış, öğrencilerin sorulara vermiş olduğu 1942
yanıtları dinlemiştir.
12
Haziran
Devlet Memurları Aylıklarının Tevhit ve Teadülü
Hakkındaki 3656 Sayılı Kanuna Bağlı (1) Sayılı Cetvelin Adliye Vekâleti Kısmında Değişiklik Yapılması Hakkında 4249 sayılı kanun yayımlandı.
12
Haziran
4250 sayılı İspirto ve İspir- Bu kanuna dayalı olarak İnhisarlar İdaresi Hakkında RG, 12
tolu İçkiler İnhisarı Kanunu 2/18435 sayılı BKK 4 Eylül 1942’de yayımlanmıştır. Haziran
1942
yayımlandı.
12
Haziran
Bazı kişilerin ölüm cezalarına çarptırılmaları hakkında 1296, 1297, 1298 ve
1299 sayılı TBMM kararları yayımlandı.
13
Haziran
İthalatçılar Birliği kurulma- 342 sayılı karar kabul edildi. Motorlu Motorsuz Na- RG, 13
sı hakkında 2/18048 sayılı kil Vasıtaları ve Yedek Malzemesi İthalatçıları Birli- Haziran
1942
BKK yayımlandı.
ği kurulması için Ticaret Vekâleti’ne yetki verildi.
13
Haziran
Taş ve kok kömürü hakkında 2/18109 sayılı BKK
yayımlandı.
Taşkömürün ve Kokun, Mahal ve Müesselere Göre RG, 13
Tevziatına ve Bu Hususa Dair Alınacak Tedbirlere Haziran
mütedair 348 sayılı koordinasyon kararının yürürlü- 1942
lüğü hakkındadır. Türkiye Kömür Satış ve Tevzi
Müessesesi Teşkilatı’ndan her nevi kömür alanların
ihtiyaç beyannamesi vermeleri zorunluluğu getirilmiştir.
13
Haziran
Hususi mahkemelerin kurulmadığı yerler hakkında
Hususi mahkemelerin kurulmadığı yerlerde Milli Ko- RG, 13
runma Kanunu’na göre vazifelendirilen mahkemele- Haziran
rin zaruri masraflarına karşılık olmak üzere Adliye 1942
Vekâleti emrine 20 bin lira tahsisine mütedair 344
sayılı Koordinasyon kararının meriyeti hakkındadır.
13
Haziran
Muhtaç çiftçi hakkında
Muhtaç çiftçiye ucuz fiyatla ziraat alet ve vasıtaları RG, 13
2/18087 sayılı BKK yayım- temin etmek için Ziraat Vekâleti’ne tahsis edilen Haziran
1942
landı.
sermaye 2 milyon 750 bin liraya yükseltilmiştir.
15
Haziran
İstanbul’da Atatürk Müzesi Atatürk’ün Şişli’de Halaskar Gazi caddesindeki C. 16
açıldı.
evinde belediye tarafından Atatürk Müzesi açılmıştır. Haziran
Bu kanun 8 Temmuz 1939 tarihli Devlet Memurları RG, 12
Aylıklarının Tevhit ve Teadülü’ne dair 3656 sayılı Haziran
kanunun (1) sayılı cetvelinde değişiklik yapılmasına 1942
ilişkindir.
Kararlar, Amasya’nın Bağlıca köyünden Etem oğlu RG, 12
Ömer Yengin’in, Çıldır’ın Kurtkale köyünden Haziran
Karaoğlu Zülali Acar ve Purut köyünden Ahmet oğlu 1942
Şehbender Kobuk’un, Keşan’ın Sigilli köyünden Ali
oğlu Mehmet Çalı’nın, Mardin’in Savurkapı mahallesinden Cemal oğlu Abdi Bayhan’ın ölüm cezalarına
çarptırılmalarına ilişkindir.
1942
1942 Yılı 307
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
15
Haziran
Şose ve Köprüler İnşaatı
İçin Gelecek Yıllara Geçici
Taahhüde Girişilmesi Hakkında 4251 sayılı kanun
yayımlandı.
Bu kanun, 12 Haziran 1929 tarihli 1525 sayılı Şose RG, 15
ve Köprüler Kanunu’na dayalı olarak çıkartılmıştır. Haziran
Buna göre şose ve köprüler inşası için 1943-1952 1942
mali yıllarında geçici taahhütlere girişmeye Nafıa
Vekili yetkili kılınmıştır.
15
Haziran
Milli Şef İsmet İnönü Ankara Üniversitesi Dil, Tarih
ve Coğrafya Fakültesi’ni
ziyaret etti.
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü Ankara Üniversitesi Dil, C. 16
Tarih ve Coğrafya Fakültesi’ni ziyaret ederek fakül- Haziran
tede devam etmekte olan sınavlarda hazır bulunmuş- 1942
tur.
15
Haziran
Bazı kişilerin ölüm cezalarına çarptırılmaları hakkında 1300 ve 1301 sayılı
TBMM kararları yayımlandı.
Kararlar, Ayancık’ın Cible köyünden Satıoğlu Ömer RG, 15
Şentürk’ün ve Gelibolu’nun Büyükami mahallesin- Haziran
den Ruhioğlu Recep Bilik’in ölüm cezalarına çarptı- 1942
rılmalarına ilişkindir.
16
Haziran
Kâğıtların devlet tarafından
satın alınması hakkında
Hükümet kâğıt stoklarına el koydu. Hakiki ve hükmi RG, 16
özel şahıslar ellerinde ve gümrüklerde bulunan kâğıt- Haziran
ların beyana tabi tutularak değer fiyatı ile satın alın- 1942
masına dair Koordinasyonun 374 sayılı Kararı yürürlüğe konuldu.
18
Haziran
Subaşı Teşkilatı ve Vazife- Bu Talimatname, nüfusu 1500’e kadar olan her RG, 18
leri Hakkında Talimatname muhtarlık merkezinde bir Subaşı istihdam edilmesini Haziran
yayımlandı.
düzenlemiştir. Subaşı ekim zamanında ekilen mahsu- 1942
lün miktarıyla ekim sahasının genişliğini tespit ve
orağa girmeden evvel kemal devresinde mahsulün
miktarını tahmin, keza harman yerinde mahsulün
gerçek miktarını tespit edecek ve ayrıca Hükümet tarafından verilecek diğer zirai işleri yapacak olan
memurdur.
18
Haziran
Örfi İdarenin 6 ay daha
uzatılması hakkında 1303
sayılı TBMM Kararı yayımlandı.
25 Mayıs 1940 tarihinde çıkartılan 3832 sayılı Örfi RG, 18
İdare Kanunu ve bu Kanun’un bazı maddelerini de- Haziran
ğiştiren 15 Ağustos 1941 tarihli 4106 sayılı kanuna 1942
dayalı olarak İstanbul, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ,
Çanakkale ve Kocaeli illerinde sıkıyönetim 6 ay daha
uzatılmıştır.
18
Haziran
1942 Yılı Hububat Mahsulüne Elkonması Hakkındaki
Kararnamenin Tatbikine
Dair Talimatname yayımlandı.
Milli Korunma Kanunu’nun 4156 sayılı Kanunla de- RG, 18
ğiştirilen 14. maddesi hükümlerine dayanarak mem- Haziran
leket dahilinde gerek 1941 yılı mahsulünden olup he- 1942
nüz tesellüm edilmemiş bulunan ve gerek 1942 yılı
zarfında istihsal edilen, müstahsilin ekmeklik, yemeklik, yemlik ve tohumluk ihtiyacının dışında bilumum buğday, çavdar, mahlût, her nevi mısır, her
nevi darı, yulaf ve arpa mahsulüne hükümetçe el konulmuştur.
19
Haziran
Kütahya’da bir köyün bağlı Kütahya’nın Altuntaş nahiyesine bağlı Küçükköy RG, 4
Temmuz
olduğu nahiye değiştirildi. Afyon’un Sincanlı nahiyesine bağlandı.
1942;
BCA:
30..11.1.0/
154.19..1.
19
308
Haziran
Taşıt Teşkilat ve Taşıma
Talimatnamesi yayımlandı.
Özel taşıt araçları için ücretle zorunlu çalışma esası RG, 19
Haziran
kabul edilmiştir.
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
20
Haziran
Umumi Hıfzısıhha Kanununun Bazı Maddelerinin
Değiştirilmesi ve Bir Maddesinin Kaldırılması Hakkında 4255 sayılı kanun
yayımlandı.
Bu kanunla Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nun 31, 33, RG, 20
34, 35, 38, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 52, 63, 229 ve Haziran
234. maddeleri değiştirilmiş, 32. maddesi ise kaldı- 1942
rılmıştır.
20
Haziran
4258 Sayılı Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti
Teşkilat ve Memurin Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine ve Bu
Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun yayımlandı.
(27.6.1942, 14.7.1942 Tarihli ve 5143 ve 5157 Sayılı RG, 20
RG’lerde düzeltmesi vardır.) Bu kanun, 23 Haziran Haziran
1936 tarihli Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti 1942
Teşkilat ve Memurin Kanunu’nun bazı maddelerinin
değiştirilmesi ve bu kanuna bazı maddeler eklenmesine ilişkindir.
20
Haziran
Askerlerin Zat İşlerine Taalluk Eden Davaların Tetkik ve Muhakeme Usulü
Hakkında 3410 Sayılı Kanunun İkinci Maddesini
Değiştiren 4259 sayılı kanun yayımlandı.
25 Haziran 1938 tarihli Askerlerin Zat İşlerine Taal- RG, 20
luk Eden Davaların Tetkik ve Muhakeme Usulü Haziran
Hakkında 3410 sayılı kanunun ikinci maddesinin de- 1942
ğiştirilmesine ilişkindir.
20
Haziran
Umum Müdürlüğü Teşkilat
ve Vazifelerine Dair 3127
Sayılı Kanunun Bazı Maddeleriyle Devlet Memurları
Aylıklarının Tevhit ve Teadülü Hakkındaki 3656 Sayılı Kanuna Bağlı (1) Sayılı
Cetvelin Devlet Meteoroloji Umum Müdürlüğü Kısmında Değişiklik Yapılmasına Dair 4256 sayılı kanun
yayımlandı.
Bu değişiklikle Devlet Meteoroloji İşleri Umum Mü- RG, 20
dürlüğü’nün teknik işleri müdürlükleriyle, teknik ve Haziran
idari şubelerinin vazifeleri düzenlenmiştir. Devlet 1942
Meteoroloji Umum Müdürlüğü kadrolarında değişiklikler yapılmıştır.
20
Haziran
Askeri Ceza Kanununun
Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair 4257 sayılı
kanun yayımlandı.
Askeri Ceza Kanununun 7, 13, 23, 24, 63, 64, 158, RG, 20
Haziran
164 ve 174. maddeleri değiştirilmiştir.
İstanbul Hukuk Fakültesi
Dekanlığı’na tayin yapıldı.
İstanbul Hukuk Fakültesi Dekanlığı’na Ordinaryüs C. 21
Haziran
Prof. Sıddık Sami Onar’ın tayini yapıldı.
20
Haziran
Kaynak
1942
1942
20
Haziran
Bazı kişilerin ölüm cezalarına çarptırılmaları hakkında 1305, 1306 ve 1307 sayılı TBMM kararları yayımlandı.
Kararlar, Çatalca’nın Örcünlü köyünden Ali oğlu RG, 20
Hüseyin Kahya’nın, Fatsa’nın Tahnal köyünden İb- Haziran
rahim oğlu Hüsnü Kayar ve Aşağıfizme Köyü’nden 1942
Karaveli oğullarından Hasan oğlu Aziz Aldun’un,
Ordu’nun Bucak mahallesinden Memiş oğullarından
Yusuf oğlu Necati Yolaşan’ın ölüm cezalarına çarptırılmalarına ilişkindir.
22
Haziran
Halk Dağıtma Birlikleri
Teşkili Hakkındaki Kararnamenin Tatbikine Dair Talimatname yayımlandı.
Halk Dağıtma Birlikleri Hükümet tarafından yapıla- RG, 22
cak tevziyatın müstehlik menfaatlerini en iyi biçimde Haziran
koruyacak şekilde yürütülmesi amacıyla oluşturul- 1942
muştur. Dağıtma Birlikleri’nin Belediye teşkilatı olan
1942 Yılı 309
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
şehir ve kasabalarda kurulması öngörülmüştür. Şehir
ve kasabalarda her 250 ev ya da 1000 nüfusluk bir
halk kitlesinin bulunduğu mahalle veya sokakta Halk
Dağıtma Birliği’nin kurulması düzenlenmiştir.
23
Haziran
Gedikli Erbaş Membalarına
Dair Olan 2505 Sayılı Kanunun 5 inci Maddesinin
Tadili Hakkında 4260 sayılı
kanun yayımlandı.
Bu kanun, 18 Haziran 1934 tarihli Gedikli Küçük RG, 23
Zabit Membalarına Dair Kanun’un 5inci maddesinin Haziran
tadiline ilişkindir. “Askeri lise ve orta okullardan, 1942
sıhhi hallerinden gayri sebeplerle çıkarılanlar 18 yaşını ikmal etmiş iseler çıkarılmalarını müteakip, 18
yaşını bitirmemişlerse askerlik çağına girdiklerinde
ve yoklamaları yapılmaksızın er olarak kıtalara verilirler.”
23
Haziran
Ceza Muhakemeleri Usulü
Kanununun 3515 Sayılı
Kanunla Değiştirilen 66 ncı
Maddesinin Tadili Hakkında 4261 sayılı kanun yayımlandı.
20 Nisan 1929 tarihli 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri RG, 23
Usulü Kanunu’nun 66ncı maddesi 15 Temmuz 1938 Haziran
tarihli 3515 sayılı kanunla değiştirilmiştir. Bu kanun 1942
söz konusu maddenin tadiline ilişkindir. “Ehlihibrenin intihabı ve adedinin tayini hakime aittir. Hazırlık
tahkikatında tehirinde mazarrat bulunan yerlerde
Cumhuriyet Müddeiumumîsi de bu hakkı haizdir.
Muayyen hususlar hakkında rey ve mütalaalarını beyan ile tavzif edilmiş resmi ehlihibre mevcut ise hususi sebepler olmadıkça başkası tayin edilemez. Hazırlık tahkikatında muayeneleri icap eden kimselerin
muayeneleri Cumhuriyet Müddeiumumîlerinin talebi
ile yapılır.”
23
Haziran
Dair Olan 3656 Sayılı Kanuna Ek 3888 Sayılı Kanuna Bağlı (1) Sayılı Cetvelde
Değişiklik Yapılması Hakkında 4262 sayılı kanun
yayımlandı.
3888 sayılı kanuna bağlı olarak 1 numaralı cetvelde RG, 23
“Jandarma Genel Komutanlığı” başlığı altındaki kad- Haziran
ro kaldırılarak yerine toplam 38 adet öğretmen kad- 1942
rosu konmuştur.
23
Haziran
Hatay Vilayeti Hududu
Dahilinde Hatay’ın İlhakından Evvel Altın Üzerine
Yapılan Borçların İfası
Tarzına Dair 3713 Numaralı Kanuna Ek 4263 sayılı
kanun yayımlandı.
Bu kanun, 11 Temmuz 1939 tarihli 3713 sayılı kanu- RG, 23
na ek yapılmasına ilişkindir. Yapılan ek şu şekilde- Haziran
dir: “23/7/1939 tarihinden evvel bugünkü Hatay vila- 1942
yeti hududu dahilinde mevzuu Türk altın lirası olarak
vukubulan akitlerde aktin harfiyen icrası kelimesi
veya buna muadil sair tabirler ile şart edilmiş olsa bile borçlu borcunu vadenin hululünde aynen altın olarak veya bir altın 925 kuruş hesabiyle Türk evrakı
nakdiyesiyle ödeyebilir.”
23
Haziran
Dair Olan Kanunun Tadili
Hakkındaki 4088 Sayılı
Kanuna Bağlı Cetvelde
Değişiklik Yapılmasına
Bu değişiklikle Dâhiliye Vekâleti’ne ait vilayet me- RG, 23
murları kısmında bazı memuriyetlikler kaldırılarak Haziran
yerine yeni memuriyetlikler konmuştur. Buna göre 1942
30 adet 30 lira maaşlı “kaza nüfus memuru” kadrosu
açılmıştır. Ayrıca, 25 lira maaşlı 145 adet “kaza nüfus memuru” sayısı 360’a çıkarılmıştır. Yasayla 20
lira maaşlı 442 adet ve 15 lira maaşlı 180 adet “kaza
nüfus memuru” kadrosu kaldırılmıştır. Yasayla toplam 410 adet “kaza nüfus katibi” kadrosu açılmıştır.
15 lira maaşlı 7 adet “nahiye nüfus memuru” kadro
sayısı 52’ye, 10 lira maaşlı 231 adet “nahiye nüfus
memuru” kadro sayısı ise 186’ya düşürülmüştür.
310
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
23
Haziran
Bankalar ve Devlet Müesseseleri Memurları Aylıklarının Tevhid ve Teadülüne
Dair Olan 3659 Sayılı Kanunun 14 üncü Maddesinin
Son Fıkrasının Tadiline Dair 4265 sayılı kanun yayımlandı.
Tadil şu şekildedir: “Kezalik hususi surette teşekkül RG, 23
eden ve bu kanuna tabi bulunan Milli Bankalar ile bi- Haziran
rinci maddenin (C) fıkrası hükmüne göre bunların 1942
kurdukları veya iştirak ettikleri teşekküllerin ve kurumların memurları için Devletçe kurulmuş bankaların memurları hakkında kabul edilen esas ve nispetler
dahilinde kalmak üzere tekaütlük veya maluliyet
tazminatı kabul edilir.”
23
Haziran
Başvekâlete Bağlı Matbuat
Umum Müdürlüğü Teşkiline ve Vazifelerine Dair
3837 Sayılı Kanuna Ek
Bu kanun, 28 Mayıs 1940 tarihli 3837 sayılı kanuna RG, 23
ek yapılmasına ilişkindir. “Matbuat Umum Müdürlü- Haziran
ğü, Anadolu Ajansının neşriyat ve istihbarat işlerini, 1942
bütçe ve kadrosu ile tatbikatını murakabe etmek ve
ödenecek miktarı her yıl bütçesinin Anadolu Ajansı
faslına konulan tahsisatı geçmemek, gelecek yıllara
da sari olabilmek üzere en çok beş yıllık bir mukavele akdine salahiyetlidir. Bu mukavelede Ajansın
Umum Müdüriyle İdare Meclisi azalarının tayin tarzları da tesbit olunur.”
23
Haziran
Fevkalade İhtiyaçlar İçin
Nafıaca Yaptırılacak İnşa
ve Tesislerde Tatbik Olunacak Muaflıklar Hakkında
Bu yasayla memleketin iktisadi çıkarları ve olağanüs- RG, 23
tü gereksinimleri bakımından gerekli olan her çeşit Haziran
yol, liman, iskele ve köprülerin bir an önce yapılma- 1942
sı, onarılması, tamamlanması, cihazlandırılması için
yabancı ülkelerden gerekli görülen her türlü makine,
alet, malzeme, vasıta ile söz konusu işlerde çalıştırılacakların barınmaları, korunmaları, yiyecekleri, giyecekleri için her türlü maddenin gümrük vergisi ile
hazineye, özel idarelere, belediyelere ait her türlü
vergi, resim, harç ve zamlardan muaf olarak ülkeye
sokmaya İcra Vekilleri Heyeti yetkili kılınmıştır. Bu
yasaya göre, yurda sokulacak maddeler için Nafıa
Vekilliği’nin her defasında bildirişi üzerine gümrüklerce hiçbir muameleye tabi tutulmadan ülkeye sokulmasına izin verilmiştir.
23
Haziran
Madenlerin Arama ve İşletilmesi Hakkında 4268 sayılı kanun yayımlandı.
Bu kanuna göre, İcra Vekilleri Heyeti iktisadi ve mali RG, 23
şartları veya milli servetin korunması gereklerini göz Haziran
önünde tutarak madeni bulana ihale etmeyip, devlet 1942
sermayesi ile kurulmuş bir kuruluşa veya böyle bir
kuruluşun iştirakiyle kurulmuş bulunan bir şirkete
ihale edebilir. Bu takdirde madeni bulana bu kanunun
dördüncü maddesi hükmüne göre madeni bulma hakkında karşılık olarak tazminat verilir. Tazminatın
miktarına ait uyuşmazlıklar İktisat Vekâleti’nce hallolunur. Vekâlet kararına karşı Devlet Şurası’na yapılan itirazlar imtiyaz muamelesinin sonuçlanmasını ertelemez. İmtiyaz sahibi tarafından düzenlenen ve iktisat Vekâleti’nce onaylanan işletme programına madeni bulan itiraz edemez.
23
Haziran
Etibank Sermayesinin
100.000.000 Liraya İblağına Dair 4269 sayılı kanun
yayımlandı.
Etibank’ın itibari sermayesi 100 milyon liraya çıka- RG, 23
Haziran
rılmıştır.
Sümerbank Sermayesinin
Tezyidi Hakkında 4270 sayılı kanun yayımlandı.
Sümerbank’ın sermayesi 50 milyon lira arttırılmıştır.
23
Haziran
Kaynak
1942
RG, 23
Haziran
1942
1942 Yılı 311
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
23
Haziran
Emniyet Umum Müdürlüğü 24 adet tayin yapılmıştır.
merkez ve taşra teşkilatında
tayinler yapıldı.
23
Haziran
İskele ve Rıhtımlar Müruriye Tarifesi kabul edildi.
24
Haziran
Dâhiliye Vekâleti’nde tayin Zonguldak Mektupçusu Hüseyin Hilmi Uluğ’un Bur- RG, 24
Haziran
yapıldı.
dur Mektupçuluğu’na tayini yapıldı.
RG, 23
Haziran
1942
Özel idare ve belediyelerin ellerinde bulunan iskele RG, 15
rıhtım ve geçitlerden alınacak geçiş ücretlerine ait Temmuz
cetvellerle iskelelere uygulanacak tarife formülleri 1942
tasdik edildi.
1942
24
Haziran
yapıldı.
Muhasebat Umum Müdürlüğü Muavinliği’ne Maliye RG, 24
Haziran
Müfettişi Alaattin Kayal tayin edildi.
7 adet tayin yapılmıştır.
1942
24
Haziran
Adliye Vekâleti’nde tayin
yapıldı.
25
Haziran
4273 Sayılı Subaylar Heye- Bu Kanun kapsamında muharip sınıflar ve yardımcı RG, 25
tine Mahsus Terfi Kanunu sınıflar belirlenmiştir. Subayların rütbe sıraları göste- Haziran
1942
yayımlandı.
rilmiştir.
25
Haziran
4274 Sayılı Köy Okulları
ve Enstitüleri Teşkilat Kanunu yayımlandı.
71 maddeden oluşan bu kanunun birinci bölümü RG, 25
“Teşkilat” başlığını taşımaktadır. Bu bölümde köy- Haziran
lerde resmi, mecburi ve parasız ilköğrenim okulları 1942
ve kursları sayılmaktadır. Bunlar, “eğitmenli köy
okulları”, “öğretmenli köy okulları”, “öğretmenli ve
eğitmenli köy okulları”, “pansiyonlu ve pansiyonsuz
bölge köy okulları”, “akşam okulları” ile “köy ve
bölge meslek kursları”dır. Bu okullar ve kurslar idare, öğretim, eğitim, ziraat, sanat, sağlık korunması
bakımından sırasıyla, “bölge gezici öğretmenliklerine
ve gezici başöğretmenliklerine”, “bölge ilköğretim
müfettişliklerine”, “bölge köy enstitüsü müdürlüklerine”, “kaza maarif memurluklarına” ve “vilayet maarif müdürlüklerine” bağlıdır. Yasanın Meclis görüşmeleri sırasında üzerinde en çok tartışılan maddesi
olan 25nci maddesine göre köy halkından olan veya
en az altı aydan beri köyde yerleşmiş bulunanlardan
18 yaşını bitiren ve 50 yaşını geçmeyen her vatandaşın köy ve bölge okulları binalarının kurulmasına, bu
binalara su sağlanmasına, okul yollarıyla bahçelerinin yapılmasına ve bunların onarılmasına yönelik işler tamamlanıncaya kadar yılda en çok yirmi gün çalışmaya mecbur tutulması düzenlenmiştir.
25
Haziran
Milli Müdafaa İstikrazı
Milli Müdafaa Vekâleti’nin olağanüstü masraflarını RG, 25
karşılamak üzere 150 milyon liraya kadar iç borç- Haziran
lanma yapmaya Maliye Bakanlığı yetkili kılınmıştır. 1942; C.
RG, 24
Haziran
1942
20 Haziran
1942
25
Haziran
Tebliğ, tiftik ambalajları hakkındadır.
26
Haziran
Sivas’ta bazı köy bağlıları
değiştirildi.
Sivas’ın Divriği ilçesine bağlı Dostan, Nordin, RG, 26
Mezraa, Zımara, Zinekar, Sağırtepe, Portepe ve Haziran
Adatepe köyleri Erzincan’ın İliç ilçesine bağlanmıştır. 1942
312
RG, 25
Haziran
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
26
Haziran
Kayseri ve Maraş’ta bazı
köyler arasında sınır tespiti
yapıldı.
Kayseri’nin Pınarbaşı ilçesine bağlı Kırkısrak ve RG, 26
Cağşak köyleri ile Maraş’ın Elbistan ilçesine bağlı Haziran
1942
Honi köyü arasındaki sınırın tespiti yapıldı.
26
Haziran
Nurettin Özcebek’in Mülkiye Müfettişliği’ne ve Nü- RG, 26
fus İşleri Umum Müdürlüğü 4. Şube Müdürlüğü’ne Haziran
1942
Kazım Arat’ın tayinleri yapıldı.
27
Haziran
Dâhiliye Vekâleti’nde tayin Elmalı, Nusaybin, Beytüşşebap, Dinar, Yenişehir ve RG, 27
yapıldı.
İznik kaymakamlıklarına Fahrettin Akutlu, Hüsnü Haziran
Erkin, İhsan Ecemiş, Muzaffer Kutman, Avni Dümer 1942
ve Selahattin Erçin’in tayinleri yapıldı. Elmalı Kaymakamı Zeki Işık merkeze alındı. Trakya Umumi
Müfettişliği Başmüşavirliği’ne Salim Gündoğan ve
Dâhiliye Vekâleti Teftiş Heyeti Reisliği’ne Feyzi Gürel’in tayinleri yapıldı.
27
Haziran
Samsun’da 12 köyün idari
Samsun’un Bafra ilçesine bağlı 12 köyün idari bağlı- RG, 27
lıları değiştirildi. Hecinli, Çiftlik, Erikbelan, Belalan, Haziran
Çelikalan, Boyalı köyleri Havza ilçesine; Kabalı, 1942
Kaplancık, Kuyumcu, Devalan, Furundar, Alancık
köyleri Vezirköprü ilçesine bağlandı.
29
Haziran
Taşkömürüne zam hakkında 2/18199 sayılı BKK yayımlandı.
Taş kömürü fiyatına ton başına 437,5 kuruş zam ya- RG, 29
pılmasına ve belirli yerlerde elektrik ve havagazı sar- Haziran
fiyatından kömür primi alınmasına dair Koordinas- 1942
yon’un 353 sayılı kararı yürürlüğe konuldu.
30
Haziran
Bazı iş yerlerinde fazla mesai yapılması hakkında
Petrol Ofisi, Sokoni Vakum Oyl Kompani İnk., Şell RG, 30
Kompani Of Turkey Ltd. ve Steaua Romana Petrol Haziran
Sanayi Anonim Şirketi’ne ait işyerlerinde günde üç 1942
saate kadar fazla mesai yapılmasına mütedair 350 sayılı koordinasyon kararının meriyeti hakkındadır.
1
Temmuz Bazı valiliklere tayin yapıl- Sabri Öney’in İzmir, Feyyaz Bosut’un Tekirdağ vali- RG, 1
dı.
liklerine ve Ereğli kaymakamı Hamit Onat’ın Niğde Temmuz
1942
Vekil Valiliği’ne tayinleri yapıldı.
2
Temmuz Adli Evrakın Posta, Telgraf 25 Kasım 1939 tarihli Adli Evrakın Posta, Telgraf ve RG, 2
ve Telefon İdaresi VasıtaTelefon İdaresi Vasıtasiyle Tebliğine Dair olan ni- Temmuz
1942
siyle Tebliğine Dair Nizamnamede değişiklik yapılmıştır.
zamnamenin Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair
2
Temmuz Türk Parasının Kıymetinin
Korunmasına Dair 12 sayılı
Kararname'ye ek olarak hazırlanan kararın yürürlüğe
konulmasına karar verildi.
“Türkiye’den ihraç edilecek mallara ait vesaikin, ih- RG, 2
racatın yapıldığı tarihten itibaren azami sekiz gün Temmuz
zarfında, Türkiye’de bir bankaya, tahsil için tevdii 1942
mecburidir.”
3
Temmuz İnhisarlar Umum Müdürlüğü Memurları Nizamnamesi yayımlandı.
İnhisarlar Umum Müdürlüğü Teşkilat ve Vazifeleri RG, 3
Hakkındaki 4036 sayılı kanunun 30 ve 40ıncı madde- Temmuz
1942
lerine müsteniden hazırlanmıştır.
3
Temmuz Başvekil Refik Saydam İstanbul’da.
Başvekil Refik Saydam İstanbul’a trenle gelerek İstanbul kentinin “iaşe ihtiyaçları” üzerinde çalışmaya
başladı. Vilayette yapılan toplantıda ithalat, ihracat
ve iaşe işleriyle ilgili görüşmeler yapılmıştır. Başvekil ayrıca ertesi gün CHP binasına geçerek halk birliklerinin faaliyeti üzerinde de bilgi almıştır.
C. 4
Temmuz
1942; C. 5
Temmuz
1942
1942 Yılı 313
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
4
Temmuz Tababet ve İhtisas Vesikaları Nizamnamesinin 4 üncü Maddesinin Değiştirilmesine ve 5 inci Maddesinin Kaldırılmasına ve Bir
Muvakkat Madde Eklenmesine Dair Olan Nizamname yayımlandı.
4
Temmuz Hariciye Vekâleti’nde tayin Çin Orta Elçisi Emin Ali Sipahi merkeze alındı.
yapıldı.
6
Temmuz Tevhidi İçtihat Kararları.
İcarın yenilenmesinden mütevellit iddialar, ait olduğu RG, 6
mahkemede ispat edilinceye kadar, icranın tehiri icap Temmuz
1942
edeceğine dairdir.
6
Temmuz Tevhidi İçtihat Kararları.
Şahıslarına karşı işlenmiş olan suçlardan dolayı mü- RG, 6
meyyiz küçüklerin dava ve şikâyet hakkına malik ol- Temmuz
1942
duklarına dairdir.
7
Temmuz Başbakan Dr. Refik Saydam öldü. Yeni Kabine kuruluncaya kadar Başvekâlet
görevine vekâleten Dâhiliye Vekili Dr. Fikri Tüzer
atandı.
Başbakan kalp sektesi nedeniyle ansızın öldü. Başbakan Dr. Refik Saydam Atatürk ile Samsun’a çıkanlardandı. Dr. Refik Saydam Cumhuriyet Hükümetlerinin birçoğunda Sıhhiye Vekilliği yapmıştır. Başvekilin ölümünden evvel yaptığı son beyanat İstanbul’un iaşe işleri ve teşkilatına yönelik oldu.
RG, 9
Temmuz
1942; C. 8
Temmuz
1942
7
Temmuz Bazı kaymakamlar tayin
edildi. Bazı kaymakamlar
merkeze alındı. Sivas İdare
Heyeti Üyeliği’ne tayin yapıldı.
12 adet kaymakamlığa tayin yapıldı. Görülen lüzum
üzerine Lapseki Kaymakamı Osman Nuri Yılmaz,
Uluborlu Kaymakamı Halit Akkutay, Yeşilova Kaymakamı Fayık Otçıkan vekâlet emrine alındı.
RG, 7
Temmuz
1942;
BCA:
30..11.1.0/
154.20..4.
8
Temmuz Dâhiliye Vekâleti’nde tayinler yapıldı.
Tunceli Vali Yardımcılığı’na Refik Noya’nın tayini RG, 8
yapıldı. Ankara Belediye Zabıtası 4. Şube Müdürü Temmuz
Mustafa Akalın ile Müdür Yardımcısı H. Avni 1942
Korkud’un aynı kadrolara tayinleri yapıldı.
8
Temmuz Hariciye Vekâleti’nin yurtdışı teşkilatlarına tayinler
yapıldı.
8
Temmuz Maarif Vekâleti’nde yükseltmeler yapıldı.
Maarif Vekâleti Başmüfettişliği’ne Refik Günel’in, RG, 8
Maarif Vekâleti Müfettişliği’ne Osman Horasanlı’nın Temmuz
1942
tayini yapıldı.
9
Temmuz Şükrü Saracoğlu Başbakanlığa atandı. Saracoğlu Kabinesinde Ticaret Vekilliği’ne Dr. Behçet Uz ve Ziraat Vekilliği’ne Afyon
mebusu Şevket Raşid
Hatiboğlu getirildi. Diğer
vekiller yerlerini korudu.
Saracoğlu, 13 ncü Cumhuriyet Hükümeti’ni
kurdu. Başvekil Şükrü Saracoğlu’nun Reisicumhur
İsmet İnönü tarafından kabul edilen İcra Vekilleri
listesi şu şekildedir: Adliye Vekili Hasan
Menemencioğlu, Milli Müdafaa Vekili A. R.
Artunkal, Dâhiliye Vekili A.F. Tüzer, Hariciye Vekil
Vekili Ş. Saracoğlu, Maliye Vekili F. Ağralı, Maarif
Vekili H.A.Yücel, Nafıa Vekili A.F.Cebesoy, İktisat
Vekili Sırrı Day, S.İ.M. Vekili H. Alataş, Gümrük ve
İnhisarlar Vekili R. Karadeniz, Ziraat Vekili Şevket
Raşit Hatipoğlu, Münakalat Vekili F. Engin, Ticaret
Vekili Behçet Uz.
314
29 Haziran 1929 tarihli Tababet ve İhtisas Vesikaları RG, 4
Hakkında Nizamname’de değişiklik, madde ekleme Temmuz
1942
ve madde kaldırma yapılmıştır.
RG, 4
Temmuz
1942
RG, 8
Temmuz
1942
RG, 10
Temmuz
1942; C.
10
Temmuz
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
10
Temmuz Bazı Sıhhat ve İçtimai Mu- 41 adet tayin ve terfi yapılmıştır.
avenet müdürlerinin terfileri yapıldı.
11
Temmuz Cumhurbaşkanı’nın beyanatı.
Reisicumhur İsmet İnönü’nün Dr. Refik Saydam’ın RG, 11
irtihali münasebetiyle Türk Milletine beyanatı RG’de Temmuz
1942
yayımlandı.
13
Temmuz Konya’da köy adı değişikliği.
Konya’nın Seydişehir kazasına bağlı Çetmi nahiyesi- RG, 12
Haziran
nin adı “Gencek” olarak değiştirildi.
Temmuz Aydın’da nahiye adı değişikliği yapıldı.
Horsunlu nahiyesinin adı “Kuyucak” olarak değişti- RG, 13
Temmuz
rildi.
Temmuz Erzincan’da müstakil köy
kuruldu.
Erzincan vilayeti Başköy nahiyesinin Sosunka köyü- RG, 13
ne bağlı Boybeği Komu müstakil köy haline getirildi. Temmuz
13
Temmuz Bingöl’de köy bağlısı değiştirildi.
Bingöl Valiliği’nin Genç kazasının Yayla nahiyesine RG, 13
bağlı Ulya köyü buradan alınarak Gençkazası merkez Temmuz
1942
nahiyesine bağlanmıştır.
13
Temmuz Burdur’da köy bağlısı değiştirildi.
Burdur’da Sertaç nahiyesine bağlı Eşenli köyü bir RG, 13
Temmuz
mahalle halinde Böbekler köyüne bağlanmıştır.
14
Temmuz İki köyün bağlı oldukları
idari birimler değiştirildi.
Konya’nın Karapınar kazası Hotamış nahiyesine bağ- RG, 14
lı Karacaviran ve Kameni köyleri Karaman kazasının Temmuz
1942
Kılbasan nahiyesine bağlandı.
14
Temmuz Maliye Vekâleti’nde tayin
yapıldı.
Üçüncü Umumi Müfettişlik Mali Müşavirliği’ne İs- RG, 14
Temmuz
mail Hakkı Ayaşlıgil’in tayini yapıldı.
15
Temmuz Hububat fiyatlarıyla hububatın ne kadarına el konacağına yönelik kararnameler kabul edildi. Bu kararlarla hububat satışları kısmen serbest bırakıldı, fiyatlara yüzde 50 zam yapıldı.
TMO hububat satın alma fiyatlarına dair Koordinasyon'un K/365 sayılı Kararıyla; Hububat mahsulünden
muayyen nispetlerin bedeli mukabilinde satın alındıktan sonra geri kalanının serbest bırakılmasına dair
K/366 sayılı Kararlar alındı. Bu kararlara göre, küçük
çiftçiler mahsullerinin %25’ini, orta çiftçiler %35’ini,
büyük çiftçiler de %50’sini ayni fiyatla hükümete
satmaya mecbur tutuldular.
16
Temmuz Hükümetin hububat satışlarının belirli bir kesimini
serbest bırakması İstanbul
piyasasınca alkışla karşılandı.
Yeni Ticaret Vekili Behçet Uz’un Kabine’ye verdiği C. 17
geniş izahtan sonra hububat satışlarının belirli bir ke- Temmuz
simini serbest bırakmaya yönelik olarak alınan Hü- 1942
kümet kararının başta İstanbul piyasası olmak üzere
çeşitli çevrelerce sevinçle karşılandığına ilişkin haberler gazetelerde manşetten yer aldı.
16
Temmuz Bazı mallara Hükümet tarafından el konulması hakkında 2/18354 sayılı BKK
yayımlandı.
İstanbul’da Şark Diş Deposu ile Mehmet İbrahim RG, 16
Berkmen Diş Deposu firmaları tarafından ithal edilen Temmuz
diş kavçuklarına el konularak satın alınmasına ve bunun 1942
için Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti’ne 1000 liraya kadar bir kredi tahsisine dair 357 sayılı Koordinasyon kararının yürürlüğe konulması hakkındadır.
17
Temmuz Sıhhat ve İçtimai Muavenet Ankara, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Eskişehir, İstan- RG, 17
Vekâleti’nde terfii ve tayin- bul, İzmir, Hatay, Kocaeli, Konya, Muğla, Samsun, Temmuz
ler yapıldı.
Seyhan, Tekirdağ, Tunceli ve Zonguldak Sıhhat ve 1942
13
13
RG, 10
Temmuz
1942
1942
1942
1942
1942
1942
RG, 17
Temmuz
1942;
C. 16
Temmuz
1942;
C. 17
Temmuz
1942
1942 Yılı 315
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
İçtimai Muavenet Müdürleri’nin terfileri yapıldı.
Muamelat ve Zat İşleri Umum Müdürlüğü'ne Dr. Salih Tezcaner’in tayini yapıldı. Muamelat ve Zat İşleri
Umum Müdür Yardımcılığı’na Dr. Fuat Şahinler’in
tayini yapıldı. Diyarbakır, Manisa, Maraş, Bitlis, Elazığ ve Çorum Sıhhat ve İçtimai Muavenet müdürlüklerine tayinler yapıldı. Sıhhat ve İçtimai Muavenet
Vekâleti müfettişliklerine Dr. Nihat Eroğul, Osman
Civelek, Dr. Reşit Talimcioğlu ve Orhan Devres’in
tayinleri yapıldı.
17
Temmuz Sanayi Birlikleri’nin kurulması için İktisat Bakanlığı’na yetki verildi.
17
Temmuz Hububat mahsulü hakkında Hububat mahsulünden muayyen nispetlerin bedeli RG, 17
2/18365 sayılı BKK yayım- mukabilinde satın alındıktan sonra geri kalanının ser- Temmuz
landı.
best bırakılmasına dair 366 sayılı Kararın yürürlüğe 1942
konulması hakkındadır.
17
Temmuz Deri fabrikasına el konulması hakkında 2/18352 sayılı BKK yayımlandı.
18
Temmuz İaşe Müdürlükleri kadroları İstanbul bölge, Ankara ve İzmir iaşe müdürlükleri RG, 18
Temmuz
kadrolarına yeni ilaveler yapıldı.
1942
BKK yayımlandı.
18
Temmuz Mahrukat Ofisi sermayesi
BKK yayımlandı.
İstanbul Mahrukat Ofisi sermayesi 2.5 milyon liraya RG, 18
Temmuz
yükseltilmiştir.
20
Temmuz Hariciye Vekâleti’nde tayinler yapıldı.
Erzincan Milletvekili Saffet Arıkan’ın Berlin Büyü- RG, 20
kelçiliği’ne, Hariciye Vekâleti Umumi Kâtip Muavi- Temmuz
ni Mehmet Cevat Açıkalın’ın Moskova Büyükelçili- 1942
ği’ne tayini yapıldı.
20
Temmuz Dâhiliye Vekâleti’nde tayinler yapıldı.
Edirne Valisi Ferit Nomer’in Çankırı Valiliğine, Bin- RG, 20
göl Vekil Valisi Daniş Yurdakul’un Edirne Vekil Va- Temmuz
liliği’ne ve Mülkiye Müfettişi Halis Ergün’ün Bingöl 1942
Vekil Valiliği’ne tayinleri yapıldı.
21
Temmuz Noter Yardım Sandığının
3 Nisan 1942 tarihli Noter Yardım Sandığının İdare RG, 21
İdare ve Murakabesine Dair ve Murakabesine Dair Nizamname’de değişiklikler Temmuz
1942
Nizamnamenin Birinci
yapılmıştır.
Maddesinin Tadili ve Muvakkat Birinci Maddesinin
Tashihi Hakkındaki Nizamname yayımlandı.
21
Temmuz Bazı kaymakamların tayin,
nakil ve merkeze alınmaları
ile bazı mektupçuların tayinleri gerçekleştirildi.
316
Genel Sanayi Birliği ile Bölge Sanayi Birlikleri kur- RG, 17
mak üzere İktisat Vekâleti’ne izin verilmesine ve bu Temmuz
birliklere ait statülerin tasdikine dair 356 sayılı Karar 1942
yürürlüğe konuldu.
İstanbul’da Kazlıçeşme’de Aleko Dulo ve Mahdum- RG, 17
ları Deri Fabrikası’na malzemesi ile birlikte el ko- Temmuz
nulması ve Sümerbank tarafından işletilmek üzere İk- 1942
tisat Vekâleti’ne yetki verilmesi hakkındadır.
1942
70 adet tayin yapıldı. Görülen lüzum üzerine Gü- RG, 21
müşhacıköy kaymakamı Mazhar Başdoğan, Sürmene Temmuz
Kaymakamı Kazım Dinçer, Şile Kaymakamı Haşım 1942
Kuvan, Bozcaada Kaymakamı Selahattin Üner, Çal
Kaymakamı Rasim Arda, Adıyaman Kaymakamı
Şevket İçöz vekâlet emrine alındı.
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
21
Temmuz Sümerbank’ta bazı kadrola- Sümerbank İdare Meclisi Başkanı Sami Sabit Kara- RG, 21
ra yeniden atama yapıldı.
man, üyeler Cemal Esener, Nafiz Kurfal ve Şakir Temmuz
1942
Karaaltan’ın aynı görevlere tekrar tayini yapıldı.
23
Temmuz Dâhiliye Vekâleti’nde çeşitli emniyet kadrolarına
tayinler yapıldı.
23
Temmuz Adliye Vekâleti’nde bazı
316 adet tayin ve terfi yapıldı.
hakim, savcı ve yardımcılarının tayinleri yapıldı.
24
Temmuz Lozan Anlaşması’nın yıldönümü kutlamaları.
Lozan Anlaşması’nın yıldönümü Cumhuriyet gazete- C. 24
Temmuz
sinde manşetten verildi.
25
Temmuz İaşe teşkilatında yeni düzenlemeler: İaşe Müsteşarlığı, Vilayet İaşe Teşkilatı,
Fiat Murakabe Komisyonları ve Subaşı teşkilatının
kaldırılması kararları alındı.
371 sayılı karara göre fiyat murakabe komisyon ve
heyetleri, İaşe Müsteşarlığı ve bu müsteşarlığa bağlı
Vilayetler İaşe Teşkilatı kaldırıldı. Bunların yönetimi
belediyelerle ticaret odalarına bırakıldı. 5 Mayıs’ta
1942’de alınan 320 sayılı Karar doğrultusunda kurulmuş bulunan Subaşı teşkilatının işlerini bitirmiş
oldukları yerlerde kaldırılmasına ve diğer yerlerde işlerini bitirinceye kadar görevlerine devamına dair
Koordinasyon’un 370 sayılı Kararı da yürürlüğe konuldu.
RG, 25
Temmuz
1942; C.
23
Temmuz
1942; C.
25
Temmuz
1942; C.
26
Temmuz
1942
25
Temmuz Gıda maddelerine el konma Ticaret Vekâleti’nce el konmuş bulunan her nevi gıda
kararı kalktı.
maddeleri üzerindeki el koyma hükmü kaldırıldı. Gıda maddeleri satışı serbest olacaktır. Ancak iaşe fiyat
murakabesinin ihtikârla mücadeleye ait görevleri Belediye Encümenlerince kullanılacaktır. Hükümet mısıra el koymaktan da geçici olarak vazgeçti. 9 Mayıs
1942 tarihinde alınmış bulunan 324 nolu Kararın mısıra el konulmasına dair hükümleri geçici olarak yürürlükten kaldırıldı.
RG, 25
Temmuz
1942; C.
25
Temmuz
1942
25
Temmuz “Yeni Hükümetin Yeni Siyaseti: Hükümetle Millet
Elele”
28
Temmuz İstanbul’un iaşesi belediye- Piyasayı ve bütün eşya fiyatlarını belediye tanzim C. 28
Temmuz
ye devredildi.
edecek.
31 adet terfi ve tayin yapıldı.
RG, 23
Temmuz
1942
RG, 23
Temmuz
1942
1942
Saracoğlu hükümetinin iaşe meselesini ele alış tarzı RG, 25
bu sloganla ortaya konuldu. Cumhuriyet gazetesinde Temmuz
1942
bu slogan manşette yer aldı.
1942
28
Temmuz “İzmir Borsasında Ticaret
Vekili Dr. Behçet Uz’a tezahürat yapıldı.”
Kaymakamlar köylünün yüzde 25’i seve seve getirip C. 29
teslim ettiğini Ticaret Vekili’ne bildirdiler. Cumhuri- Temmuz
yet Gazetesi manşetini “köylü neşe içinde zahire ver- 1942
meye başladı” şeklinde attı.
29
Temmuz Hariciye Vekâleti’nde tayin Cenevre Başkonsolosluğu’na Fethi Denli ve Tahran RG, 29
yapıldı.
Büyükelçiliği Müsteşarlığı’na Abdullah Zeki Polar’ın Temmuz
1942
tayinleri yapıldı.
29
Temmuz Maliye müfettişliklerine ta- 6 adet tayin yapılmıştır.
yinler yapıldı.
29
Temmuz Dâhiliye Vekâleti’nde tayin İstanbul Vali Yardımcılığı’na Ali Rıza Ünal’ın tayini RG, 29
Temmuz
yapıldı.
yapıldı.
RG, 29
Temmuz
1942
1942
1942 Yılı 317
G. Ay
29
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
Temmuz Münakalat Vekâleti’nde ta- Siirt PTT Müdürlüğü’ne Esat Dikleli'nin tayini yapıl- RG, 29
yin yapıldı.
dı. Ayrıca Van, Kars, Kastamonu, Maraş ve Urfa ille- Temmuz
1942; 3
rinde bulunan beş kadroya tayinler yapıldı.
Ağustos
1942
1
Ağustos
366 Sayılı Kararın Tatbikine Dair “Tahmin Talimatnamesi” yayımlandı.
Bu talimatnamenin ilk maddesine göre belediyesi RG, 1
olan şehir ve kasabalara bağlı ekim sahaları için beş Ağustos
mümessil, muhtarlıklarda ise ihtiyar heyetleri tahmin 1942
heyeti vazifelerini görürler ve bu heyetlere de Borçlandırma Heyeti Reisi başkanlık eder.
3
Ağustos
Yeni bir belediye kuruldu.
3
Silvan kazasına bağlı Hazro nahiye merkezinde bele- RG,
Ağustos
diye kuruldu.
1942
3
Ağustos
Başvekâlette bazı tayinler
yapıldı.
Manisa, Antalya ve Diyarbakır Evkaf müdürlüklerine RG, 3
Tahir Sirkeci, Remzi Gürel ve Orhan Türkmen’in ta- Ağustos
1942
yinleri yapıldı.
3
Ağustos
Sıhhat ve İçtimai Muavenet 2. Umumi Müfettişlik Sıhhi Müşavirliği’ne Dr. Rıfat RG, 3
Ağustos
Vekâletine tayin yapıldı.
Dedeoğlu’nun tayini yapıldı.
1942
3
Ağustos
Maarif Vekâleti’nde tayin
yapıldı.
Mesleki ve Teknik Öğretim Müsteşarlığı İdari İşler RG, 3
Müfettişliği’ne Danyal Akbel’in tayini yapıldı. Kız Ağustos
Meslek Öğretmen Okulları ve Kız Enstitüleri Müfet- 1942
tişliği’ne Ayşe Ege’nin tayini yapıldı. Maarif Vekâleti Müfettişliği’ne Sami Argüden’in tayini yapıldı. Sanat ve Yapı Usta Okulları Başmüfettişliği’ne Yusuf
Ziya Etiman’ın tayini yapıldı.
5
Ağustos
İcra Vekilleri Heyeti güvenoyu aldı.
Başvekil Şükrü Saracoğlu’nun beyanatından sonra
İcra Vekilleri Heyeti 381 oyla yani oturuma katılanların oybirliğiyle güvenoyu aldı. Şükrü Saracoğlu beyanatı iaşe sorunları üzerinde durdu. “Bugünkü sıkıntılar bilhassa iaşe etrafında toplanmıştır ve hepsi muvakkat ve geçici ve harple beraber nihayet bulacak
arızalardır… Bundan evvel benim ve on arkadaşımın
dahil olduğu Hükümet, memlekette hayat pahalılığına ve iktisadi buhranlara mani olmak için verilen salahiyetlere istinaden bir çok sert kararlar aldı ve onları sıkı bir gayretle takbika başladı. Fakat aradan günler geçtikçe, bu kararların matlup neticeyi vermeyeceği, yapılan şikayetlerden, tespit edilen fiyatlarla
birçok malların ve gıda maddelerinin bulunamamaya
başlamasından ve yapılan tetkiklerden anlaşılmaya
başladı. Onun için yeni Hükümet hemen işe başlayarak bu sert tedbirleri yumuşatmağa, yer yer kaldırmağa ve yer yer değiştirmeğe karar verdi; ve tedbirlerin iktisadi olmasına daha çok bel bağladı.”
5
Ağustos
Tebliğ, dövizle ithal primlerinde tenzilat yapıldığı RG, 5
Ağustos
hakkındadır.
CHP Genel Başkan Vekili
Şükrü Saracoğlu tarafından
yeni mebus namzetleri ilan
edildi.
Numan Menemencioğlu İstanbul, Sabiha Gökçül Sam- C. 8
sun, Şükrü Sökmensüer ve Safi Erdem Erzincan me- Ağustos
busluğuna namzet gösterildi. Numan Menemencioğlu 1942
Hariciye Vekâleti Umumi Kâtibi, Şükrü Sökmensüer
ise sabık İaşe Müsteşarı’ydı.
7
318
Ağustos
RG, 6
Ağustos
1942; C. 6
Ağustos
1942
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
7
Ağustos
Piyasanın tacirler vasıtasıy- İstanbul Ticaret Odası Meclisi’nde toplantı yapılarak
la kontrolü.
Hükümetin piyasaya verdiği serbesti karşısında tüccarın kendi kendini murakabesi kararına varıldı. Bunun için komitelerin oluşturulmasına kararı verildi.
C. 8
Ağustos
1942; C.
12 Ağustos
1942
8
Ağustos
Bazı emniyet müdür ve
amirlerinin tayinleri yapıldı.
9 tane tayin yapıldı.
RG, 8
Ağustos
1942
8
Ağustos
Ceza Hükümlerini İhtiva
Eden Kanunlarda Fevkalade Hallerin Tesbit ve İlanı
Kanun üç maddeden oluşmaktadır. Kanunun birinci RG, 8
maddesi şu şekildedir: “Ceza hükümlerini ihtiva eden Ağustos
kanunlarda yazılı fevkalede haller, başlangıcı ve sonu 1942
3780 sayılı Milli Korunma Kanununa göre İcra Vekilleri Heyetince tesbit ve ilan edilmiş olan hallerdir.”
8
Ağustos
Askeri Ceza Kanununa Ek
“Fevkalede halin, seferberliğin veya harp halinin de- RG, 8
vamı müddetince askeri bir hizmet yaparken Milli Ağustos
Müdafaa vasıtalarına veya askeri ihtiyaçlara taalluk 1942
eden taahüt, imal, inşa, alım, satım, teslim, tesellüm,
nakil, muhafaza veya tevzii yahut celp, sevk ve muayene gibi işlerde zimmet, irtilas, irtikâp, rüşvet veya
hırsızlık suçlarından birini işleyenler on seneden aşağı olmamak üzere ağır hapis veya müebbet ağır hapis
cezasıyla birlikte beş yüz liradan aşağı olmamak üzere ağır para cezasıyla cezalandırılırlar.”
8
Ağustos
Askeri Kara, Deniz ve Hava Ataşeleri Maiyetlerine
Birer Er Verilmesi Hakkında 4278 sayılı kanun yayımlandı.
7 maddelik bu kanunun birinci maddesine göre ya- RG, 8
bancı memleketlerde bulundurulacak kara, deniz ve Ağustos
hava ataşeleri maiyetlerine denize mensup birer hiz- 1942
met eri verilir.
8
Ağustos
Yabancı Memleketlere Gönderilecek Memurların Harcırahları Hakkındaki 3441
Sayılı Kanuna Ek 4279 sayılı kanun yayımlandı.
Yapılan ek şu şekildedir: “Daimi memuriyetle ya- RG, 8
bancı memleketlere ve yabancı memleketlerde bir Ağustos
yerden diğer bir yere gönderilen askeri ataşelerin be- 1942
raberlerinde götürecekleri veya ailelerine terfik edecekleri hizmetçilerden yalnız biri için ikinci, bulunmadığı takdirde birinci mevki şimendifer ve ikinci
mevki vapur bileti ile mensubolduğu ataşenin yevmiyesinin altıda biri yevmiye olarak verilir.”
8
Ağustos
Askeri Muhakeme Usulü
Kanununun Bazı Maddelerini Değiştiren 4280 sayılı
kanun yayımlandı.
vardır.) Bu kanunla 1930 tarihli 1631 sayılı kanunun Ağustos
1, 3, 4 ve 26ıncı maddeleri değiştirilmiştir. Değişiklik 1942
yapılan 1nci madde kimlerin askeri mahkemelerde
yargılanacağını düzenlemektedir. Değişiklik yapılan
3ncü madde de kanunda yer alan bazı suçları işleyenlerin askeri şahıslardan olmasalar bile askeri mahkemelere verileceklerine ilişkindir. Değiştirilen 4’üncü
madde davaların tehir koşullarına, 26ıncı madde ise
Alay Askeri Mahkemelerin bakacağı suçlara ilişkindir.
8
Ağustos
Hatay Vilayeti Hususi İdaresine Devredilecek Gayrimenkuller Hakkında 4281
Bu kanun, kanunda yer alan cetvelde gösterilen gay- RG, 8
rimenkullerin mülkiyetinin bütün hak ve vecibeleri Ağustos
ile birlikte parasız olarak Hatay Vilayeti Özel İdare- 1942
si’ne devrine ilişkindir.
1942 Yılı 319
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
8
Ağustos
Askeri Memurlar Hakkındaki 1455 Sayılı Kanuna
Ek 4282 sayılı kanun yayımlandı.
1929 tarihli 1455 sayılı kanuna muvakkat madde ek- RG, 8
lenmiştir: “Subay iken hukuk tahsilini bitirerek 1637 Ağustos
sayılı kanuna göre Askeri Adli Hakimliğe geçirilen- 1942
lerden halen orduda muvazzaf bulunanların nasıpları
iki sene ilerletilir. Bu nasıp düzeltilmesinden ötürü
maaş farkı verilmez ve bu ilerletmeler tekaüt müddetinin hesabında fiili hizmetten sayılmaz.”
8
Ağustos
Orman Koruma Teşkilat
Kanununun 3490 Sayılı
Kanunla Değiştirilen 14
üncü Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında 4283 sayılı kanun yayımlandı.
Maddenin (B) fıkrası şu şekilde değiştirilmiştir: “(B) RG, 8
Talimgâhtan ayrılıp orman koruma kıtalarına dahil Ağustos
oldukları günden itibaren iskân ve ilbastan başka ça- 1942
vuşlara on beş, onbaşılara on ve her ere beş lira maaş
verilir ve iaşeleri kazandan yapılır. Ancak kazandan
iaşeleri mümkün olmıyan erlerin iaşeleri ayda peşinen ve maktuan 12 lira tayın bedeli verilmek suretiyle temin olunur.”
8
Ağustos
Türkiye ile Bulgaristan ara- Türkiye ile Bulgaristan arasında Ankara’da 27 Mart RG, 8
sında Ticaret anlaşması.
1942 tarihinde imzalanan Ticaret anlaşması ile mer- Ağustos
1942; C.
butlarının tasdikine dair kanun yayımlandı.
28 Mart
1942
9
Ağustos
Dört yeni mebus seçildi.
Numan Menemencioğlu İstanbul, Sabiha Gökçül C. 10
Samsun, Şükrü Sökmensüer ve Safi Erdem Erzincan Ağustos
1942
mebusluğuna seçildiler.
10
Ağustos
Dördüncü Dil Kurultayı
açıldı.
Kurultay 14 Ağustos’a kadar çalışmalarını sürdür- C. 10
Ağustos
müştür.
Türkiye ile İsviçre arasında Ankara’da 28 Mart 1942 RG, 10
tarihinde akit ve imza edilen Ticaret ve Tediye An- Ağustos
laşması ile merbutu protokol ve mektuplar kabul ve 1942
tasdik edilmiştir.
1942; C.
11 Ağustos
1942
10
Ağustos
Türkiye ile İsviçre arasında
28 Mart 1942 tarihinde akit
ve imza edilen Ticaret ve
Tediye Anlaşması’nın tasdiki hakkında 4285 sayılı
kanun kabul edildi.
11
Ağustos
Tasarruf Sandıkları Nizam- Bu Nizamname, 17 Haziran 1930 tarihli Tasarruf
namesi yayımlandı.
Sandıkları Hakkında 1711 sayılı kanuna dayalı olarak
çıkartılmıştır. Özel idare ve belediyelerle milli bankalar tarafından kurulacak tasarruf sandıklarının statüleri, idare şekilleri, bütçeleri bu Nizamname hükümlerine tabi kılınmıştır.
11
Ağustos
Adliye Vekâleti’nde tayin
yapıldı.
Adli Tıp İşleri Umum Müdür Yardımcılığı’na Hüse- RG, 11
yin Enver Karan ve 1. Umumi Müfettişlik Adli Mü- Ağustos
1942
şavirliği’ne Halim Atay’ın tayinleri yapıldı.
11
Ağustos
Fazla mesai yapılması hakkında 2/18438 sayılı BKK
yayımlandı.
Ergani Bakır ve Şark Kromları, İzmir Türkiye Yağ ve RG, 11
Mamulatı Limited Şirketi Fabrikası ile İstanbul’da Ağustos
Nikola Karamanoğlu’ya ait İdrofil Pamuk Fabrika- 1942
sı’nda günde 3 saate kadar fazla mesai yapılmasına
izin verildi.
14
Ağustos
İaşe Merkez Teşkilatı’nın
lağvı hakkında 2/18530 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı
yayımlandı.
İaşe Merkez Teşkilatı ilgası kabul edildi. İaşe Merkez RG, 14
Teşkilatının kaldırılması ve bu teşkilata ait işlerin yü- Ağustos
rütülmesine dair Koordinasyon’un 373 sayılı Kararı 1942
yürürlüğe konuldu. Kararla bundan sonra iaşe işlerini
320
RG, 11
Ağustos
1942; C.
12 Ağustos
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
görecek olan Ticaret Vekâleti’nin merkezde vilayetlerde kullanılmak üzere teşkilatına takviyede bulunulmuştur. Ticaret Vekâleti’nin teşkilatına 1 adet
Harp Ekonomisi Bürosu Şefi, 3 adet Müşavir, 2 Raportör, 1 adet memur; 1 adet Propaganda Bürosu Şefi, 2 adet Müşavir, 1’er adet raportör ve memur ile 10
tane müfettiş, 1 hukuk müşaviri, 3 müşavir, 6 raportör, 7 daktilo memuru, 1 motosikletçi ve 5 adet odacı
kadrosu eklenmiştir.
14
Ağustos
Dağıtma Ofisi’nin ilgası
Bakanlar Kurulu Kararları
yayımlandı.
Dağıtma Ofisi’nin kaldırılması ve bu ofise ait tasfiye RG, 14
işlerine dair Koordinasyon’un 374 sayılı Kararı yü- Ağustos
rürlüğe konuldu. Dağıtma Ofisi tarafından akdedil- 1942
miş ticari mukavelelerden Ticaret Vekâleti’nin onayıyla Ticaret Ofisi’ne devredilecek olanların yerine
getirilmesi için Dağıtma Ofisi’nin sermayesinden 3
milyon lira Ticaret Ofisi’nin sermayesine ilave edilmiştir.
14
Ağustos
Hariciye Vekilliği’ne yeni
atama yapıldı.
Refik Saydam’ın ani ölümü üzerine Başvekil olan
Şükrü Saracoğlu’nun vekâleten yürüttüğü Hariciye
Vekilliği’ne İstanbul mebusu Numan Menemencioğlu
tayin edildi.
14
Ağustos
4286 sayılı Maliye Teşkilatına Dair 2996 sayılı Kanun
ile Devlet Memurları Aylıklarının Tevhit ve Teadülü Hakkındaki 3656 ve Buna Ek 3888 ve 3968 Sayılı
Kanunlara Bağlı Cetvellerde Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanun yayımlandı.
Bu Kanunla Maliye Vekâleti Teşkilat ve Vazifeleri RG, 14
Hakkındaki 2996 sayılı Kanunun 1. maddesi değişti- Ağustos
rilerek Maliye Vekâleti’nin merkez teşkilatlanması 1942
yeniden yapılandırılmıştır. Buna göre, “Maliye Vekâleti merkez teşkilatı bir müsteşarla aşağıda yazılı dairelerden terekkübeder: Hususi Kalem Müdürlüğü,
Mali Tetkik Heyeti, Teftiş Heyeti, Hukuk Müşavirliği, Bütçe ve Mali Kontrol Umum Müdürlüğü, Muhasebat Umum Müdürlüğü, Vasıtasız Vergiler Umum
Müdürlüğü, Vasıtalı Vergiler Umum Müdürlüğü,
Hazine Umum Müdürlüğü, Muntazam Borçlar
Umum Müdürlüğü, Tahsilât Umum Müdürlüğü, Tahsilât Umum Müdürlüğü, Milli Emlak Umum Müdürlüğü.” Kanunun 4üncü maddesine göre “Nakit İşleri
Umum Müdürlüğü”nün adı “Hazine Umum Müdürlüğü”ne çevrilmiştir.
14
Ağustos
Maliye Atlı Tahsildarlarına
Hayvan Yem Bedeli Verilmesi Hakkında 4287 sayılı kanun yayımlandı.
Bu kanuna göre maliye atlı tahsildarlarından yeni ta- RG, 14
yin edilecekler, tayinlerinden, halen müstahdem olan- Ağustos
lar bu kanunun yayımlanmasından itibaren, hayvanı 1942
ölenler de ölüm tarihinden itibaren 15 gün içinde birer at veya katır bulmaya mecburdurlar. Zamanında
hayvan tedarik edilemeyenler müstafi sayılmaktadır.
14
Ağustos
4288 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Merkez Hıfzıssıhha Müessesesi Adının Değiştirilmesi Hakkında Kanun yayımlandı.
Bu Kanunla “Türkiye Cumhuriyeti Merkez Hıfzıs- RG, 14
sıhha Müessesesi”nin adı “Türkiye Cumhuriyeti Re- Ağustos
fik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Müessesesi” şeklinde 1942
değiştirildi.
14
Ağustos
Adliye Harç Tarifesi Kanu- Bu kanun, 16 Haziran 1934 tarihli 2503 sayılı Adliye RG, 14
nunun Bazı Maddelerini
Harç Tarifesi Kanunu’nun bazı maddelerinin değişti- Ağustos
1942
Değiştiren 4289 sayılı karilmesine ilişkindir.
nun yayımlandı.
RG, 14
Ağustos
1942; C.
14 Ağustos
1942
1942 Yılı 321
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
14
Ağustos
Muamele Vergisi Kanununun 12 nci Maddesine Bir
Fıkra Eklenmesine ve 26
ncı Maddesinin Fevkalade
Hallerin Devamı Müddetince Tatbik Edilmemesine
Bu kanun, 4 Haziran 1940 tarihli 3843 sayılı Muame- RG, 14
le Vergisi Kanunu’nun 12nci ve 26ncı maddelerinde- Ağustos
1942
ki düzenlemelere ilişkindir.
14
Ağustos
Gümrük Çıkış Vergisi
Hakkında Talimatname yayımlandı.
Bu talimatname ile Gümrük Çıkış Vergisinin konusu, RG, 14
Ağustos
matrahı, nispeti, istisnaları belirlendi.
1942
14
Ağustos
TBMM tatil kararı aldı.
15
Ağustos
Hususi Hastaneler Nizamnamesinin 53 üncü Maddesini Değiştiren Nizamname
yayımlandı.
5 Haziran 1933 tarihli 2219 sayılı Hususi Hastaneler RG, 15
Kanunu’na dayalı olarak 5 Eylül 1934 tarihinde çı- Ağustos
kartılan Nizamname’nin bir maddesi değiştirilmiştir. 1942
15
Ağustos
Belediyeler Bankası Esas
Nizamnamesinin 15inci
Maddesine Bir Fıkra İlavesine Dair Olan Nizamname
yayımlandı.
12 Ağustos 1933 tarihli Belediyeler Bankası Esas Ni- RG, 15
zamnamesi’ne eklenen fıkra, belediyelerin Bankaya Ağustos
ödeyemediği kredi taksitleri Hükümetçe fevkalade 1942
hallerden ileri geldiği kabul edilirse bu taksidin
Banka İdare Meclisi kararıyla ertelenmesine ilişkindir.
15
Ağustos
İstanbul Mahrukat Ofisi
İstanbul Mahrukat Ofisi Umum Müdürlüğü’ne İş RG, 15
Umum Müdürlüğü’ne tayin Bankası’nın Mersin Toros Orman İşletmesi Müdürü Ağustos
1942
yapıldı.
orman mühendisi Zeki Kokgil’in tayini yapıldı.
16
Ağustos
Dâhiliye Vekili Erzurum
milletvekili Fikri Tüzer öldü.
C. 14
Ağustos
1942
Dâhiliye Vekâleti’ne Kütahya milletvekili Recep Pe- RG, 18
Ağustos
ker atandı.
1942; C.
17 Ağustos
1942; C.
18 Ağustos
1942
17
Ağustos
Hayvan Sağlık Memurları- Bu kanunla, 10 Aralık 1933 tarihli Hayvan Sağlığı RG, 17
na Hayvan Yem Bedeli Ve- Küçük Sıhhiye Memurlarına Yem Bedeli Verilmesi Ağustos
1942
rilmesi Hakkında 4291 sa- Hakkında 2342 sayılı kanun ilga edilmiştir.
yılı kanun yayımlandı.
17
Ağustos
Duyun-u Umumiye ve Mü- Bu kanunla Duyun-u Umumiye ile Münakalat Vekâ- RG, 17
Ağustos
nakalat Vekâleti 1942 mali leti arasında 100 bin liralık aktarma yapılmıştır.
1942
bütçeler arasında 100 bin
liralık münakale yapılması
hakkında 4292 sayılı kanun
yayımlandı.
17
Ağustos
Şekere zam yapıldı.
Koordinasyon’un, şeker fiyatlarına yapılacak zamma RG, 17
Ağustos
dair 377 sayılı Kararı yürürlüğe konuldu.
1942
17
322
Ağustos
4 kaymakamın tayini yapıldı.
RG, 17
Ağustos
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
17
Ağustos
İstatistik Umum Müdürlü- İstatistik Umum Müdürlüğü Müşavirliği’ne SBO ve RG, 17
Ağustos
ğü Müşavirliği’ne tayin ya- Sorbonne mezunu Şefik İnan’ın tayini yapıldı.
1942
pıldı.
17
Ağustos
Ziraat Vekâleti’nde tayin
yapıldı.
Ziraat İşleri Umum Müdürlüğü’ne
Kalaycıoğlu’nun tayini yapıldı.
18
Ağustos
Kavak ve Pütürge kaymakamlıklarına Tevfik RG, 18
Ağustos
Kılınçarslan ve Ekrem Gönen’in tayinleri yapıldı.
Hariciye Vekâleti’nde bir
büyükelçi merkeze nakledildi.
Berlin Büyükelçisi Hüsrev Gerede merkeze nakledil- RG, 18
Ağustos
di.
Bu kanunla 1929 yılında İstanbul’da Maarif mektep- RG, 20
lerinin inşasına katılan İstanbul Özel İdare Mimarına Ağustos
verilmiş bulunan 1170 lira 99 kuruş terkin edilmiştir. 1942
Antalya gümrük muhasebe başkâtibi Bekir Sıdık
Karabilgin adına tazmini hükmolunan 6630 lira da
terkin edilmiştir.
18
Ağustos
Açıklamalar
Kaynak
Süleyman RG, 17
Ağustos
1942
1942
1942
20
Ağustos
Bazı Muhasiplerin Zimmetlerinin Terkini Hakkında
20
Ağustos
Askeri Fabrikalar Tekaüt
Bu kanun, 7 Şubat 1939 tarihli 3575 sayılı kanunun RG, 20
Ağustos
ve Muavenet Sandığı Hak- 36. maddesinin değiştirilmesine ilişkindir.
1942
kındaki 3575 Sayılı Kanunun 36ıncı Maddesinin Değiştirilmesine ve Bu Kanuna Bir Muvakkat Madde
Eklenmesine Dair 4295 sayılı kanun yayımlandı.
20
Ağustos
Askeri Memurlar Hakkındaki 1455 Sayılı Kanuna
Bir Muvakkat Madde Eklenmesine Dair 4296 sayılı
kanun yayımlandı.
Bu kanun 27 Mayıs 1929 tarihli Askeri Memurlar RG, 20
Hakkında 1455 sayılı kanuna bir geçici madde Ağustos
eklenmesine ilişkindir. Bu maddeye göre nasıpları 1942
dörder sene ilerletilen askeri memurlara ikişer
sene daha nasıp ilerletmesi yapılması karara bağlanmıştır.
20
Ağustos
Eşkıya Müsademesinde
Malul Olanların 3656 ve
4222 Sayılı Kanunların 24
ve 21 inci Maddelerinden
İstifade Etmeleri Hakkında
RG, 20
Ağustos
1942
20
Ağustos
Telsiz Kanununun 19 uncu
Maddesinin 1 inci Fıkrasının Tadili Hakkında 4300
Bu kanun 23 Haziran 1937 tarihli Telsiz Kanunu’nun RG, 20
Ağustos
bir maddesindeki tadile ilişkindir.
20
Ağustos
1942
İskenderun Limanının Dev- İskenderun Liman İdaresi 28 Şubat 1942 tarihinde RG, 20
let Demiryolları ve Liman- 2/17384 sayılı BKK ile Devlet Demiryolları Umum Ağustos
1942
ları İşletme Umum Müdür- Müdürlüğü emrine verilmişti.
lüğüne Devri ve Mezkûr
Umum Müdürlükçe İşletilmesi Hakkında 4301 sayılı kanun yayımlandı.
1942 Yılı 323
G. Ay
Olay/Mevzuat
20
Ağustos
Mersin Liman Şirketinin
Mersin Liman İşleri Türk Anonim Şirketi 10 Mart RG, 20
Satın Alınması Hakkındaki 1942 vaziyetiyle Hükümet tarafından satın alınmıştır. Ağustos
1942
Mukavelenin Tasdikine Dair
20
Ağustos
Mersin Limanının Devlet
Demiryolları ve Limanları
İşletme Umum Müdürlüğünce İşletilmesi Hakkında
14 Mayıs 1942 tarihli 2/17874 sayılı BKK ile Mersin RG, 20
Limanı’ndaki belediyeye ait beş iskele Devlet De- Ağustos
miryolları ve Limanları İşletme Umum Müdürlü- 1942
ğü’ne devredilmişti.
20
Ağustos
Mesleki ve Teknik Okullar
Açılması ve Mevcutlarının
Büyütülmesi Hakkında
Bu kanunla Maarif Vekilliği mesleki ve teknik mües- RG, 20
seseleriyle Ankara’da bir Yüksek Teknik Okulu ve Ağustos
bir teknik okulu açılmasını ve bugün idare etmekte 1942
bulunduğu Mesleki ve Teknik Öğretim müesseselerinin büyütülmesini, gerek mevcut teknik öğretim müesseselerinin ve gerek yeniden açılacak olanların gerekse Erkek Sanat Okulu mezunlarının staj görmeleri
için kurulacak olan staj fabrikalarının inşaatını ve istimlâk işlerini ve her türlü lüzumlu alet, teçhizat ve
tesisatı temin etmek üzere 75 milyon liraya kadar
1942-1951 yıllarına geçici taahhüdat ve sarfiyat icrasına izinli kılınmıştır.
22
Ağustos
İncir ve Üzüm Hakkında
Koordinasyonun kararıyla doğrudan doğruya müs- RG, 22
2/18599 sayılı BKK yayım- tahsilden incir ve üzüm mubayaası için Ticaret Vekâ- Ağustos
landı.
leti emrine 2 milyon liraya kadar mütedavil sermaye 1942
tahsis edilmiştir.
22
Ağustos
Fındık Hakkında 2/18600
Koordinasyonun kararıyla doğrudan doğruya müs- RG, 22
tahsilden fındık mubayaası için Ticaret Vekâleti em- Ağustos
rine 2 milyon liraya kadar mütedavil sermaye tahsis 1942
edilmiştir.
22
Ağustos
Kömür Madenlerinde Çalışmakta Olan İşçilere Verilecek Ekmek Hakkında
Devlet sermayesiyle işletilen kömür madenlerinde, RG, 22
ocaklarında çalışan dahili işçilerin gündelik ekmekle- Ağustos
rinin 1000 grama ve harici işçilerin ekmek miktarını 1942
da 750 grama kadar çıkarmak için Ticaret Vekilliği’ne yetki verilmiştir.
24
Ağustos
Meclisin tatili hakkında
yayımlandı.
TBMM 1 Kasım 1942’ye kadar tatil edilmiştir.
25
Ağustos
Çekirdeksiz Kuru Üzüm İhracatının Murakabesine Dair Nizamnameye Bir Madde
Eklenmesi Hakkındaki Nizamnamenin Tadiline Dair
Olan Nizamname yayımlandı.
21 Ağustos 1937 tarihli Çekirdeksiz Kuru Üzüm İh- RG, 25
racatının Murakabesi Hakkında Nizamname’ye bir Ağustos
madde eklenmesine ilişkindir. Eklenen maddeyle 20 1942
günlük kontrol belgesi süresini 60 güne çıkarmaya
Ticaret Vekâleti’ne yetki verilmiştir.
25
Ağustos
Fındık İhracatının Murakabesi Nizamnamesine Bir
Madde Eklenmesine Dair
Olan Nizamname yayımlandı.
24 Ağustos 1937 tarihli Fındık İhracatının Muraka- RG, 25
besine Dair Nizamname’de değişiklik yapılmıştır. Ağustos
Eklenen maddeyle 20 günlük kontrol belgesi süresini 1942
60 güne çıkarmaya Ticaret Vekâleti’ne yetki verilmiştir.
324
Açıklamalar
Kaynak
RG, 24
Ağustos
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
25
Ağustos
Zeytinciliğin Islahına ve
Yabani Zeytinlerin Aşılattırılmasına Dair Nizamnamenin Tadili Hakkındaki
9 Mart 1940 tarihli Zeytinciliğin Islahına ve Yabani RG, 25
Zeytinlerin Aşılattırılmasına Dair Nizamnamenin Ağustos
6ncı maddesinin (B) fıkrası ile 8nci maddesi tadil 1942
edilmiştir.
25
Ağustos
Ereğli Kömür Havzası Maden Ocaklarında Çalışan
İşçilerin Sıhhi İhtiyaçlarının Teminine Dair Nizamname yayımlandı.
Bu Nizamname ile 17 Ocak 1936 tarihli Ereğli Kö- RG, 25
mür Havzası Maden Ocaklarında Çalışan Amelenin Ağustos
Sıhhi İhtiyaçlarının Teminine Dair Nizamname ilga 1942
edilmiştir. Yürürlüğe konan nizamnameyle Ereğli
kömürleri işletmesinde çalışan bütün maden işçilerinin her türlü sıhhi bakımları ile hasta ve kazazede
olanlarının muayene ve tedavilerini sağlamak amacıyla gerekli olan sağlık teşkilatı işletme tarafından
kurulması düzenlenmiştir.
25
Ağustos
2/18618 sayılı BKK yayım- Gümüşhane Valisi Hasip Koylan’ın Urfa Valiliği’ne RG, 25
landı.
naklen, Mülkiye müfettişi Nuri Atay’ın Erzurum, Ağustos
Samsun eski Vali muavini Edip Kutay’ın Gümüşhane 1942
ve Dâhiliye Vekâleti Hukuk Müşavir Muavini Saim
Hazar’ın Rize Vali vekilliklerine yeniden tayinleri
yapılmıştır.
26
Ağustos
Fahri Maliye Müfettişliği.
Alaattin Kayal’a Fahri Maliye Müfettişliği ünvanı RG, 26
Ağustos
verildi.
1942
26
Ağustos
Milli Emlak Umum Müdürlüğü’ne tayin yapıldı.
Milli Emlak Umum Müdürlüğü’ne Cemal Eyüpoğlu, RG, 26
Tahsilât Umum Müdürlüğü’ne Tevfik Koral’ın tayini Ağustos
1942
yapıldı.
26
Ağustos
Sıhhat ve İçtimai Muavenet Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Müfettişliği’ne RG, 26
Vekâleti’nde tayinler yaOp. Dr. Hayri Saran’ın, Edirne Sıhhat ve İçtimai Mua- Ağustos
pıldı.
venet Müdürlüğü’ne Dr. Vefik Giray’ın tayini yapıldı. 1942
26
Ağustos
Hariciye Vekâleti’nde tayin Hariciye Vekâleti Umumi Kâtipliği’ne Şevki Berker’in RG, 26
yapıldı.
tayini yapıldı. Ayrıca Ticaret Vekâleti İaşe Müsteşar- Ağustos
lığı Dağıtma Ofisi Umum Müdürlüğü'ne tayin edilen 1942
Celal Tevfik Karasapan'ın Hariciye Vekâleti’ne nakli
yapıldı.
26
Ağustos
Bazı kaymakamlıklara (8 adet), Mahalli İdareler Ge- RG, 26
nel Müdürlüğü Şube Müdürlüğü ve Bitlis Mektupçu- Ağustos
luğu’na tayinler yapıldı. 3. sınıf mülkiye müfettişlik- 1942
lerine Fahrettin İnal, Rıfat Bingöl ve Sıddık
Tümerkan’ın tayinleri yapıldı. İncesu Kaymakamı
Kamil İnkaya Vekâlet emrine alındı. Erzurum Valisi
Asım Türeli'nin Seyhan (Adana) İdare Heyeti üyeliğine tayini yapıldı.
28
Ağustos
Çelik pulluk uçdemirine el
konulması hakkında 2/18638
İstanbul’da Türk-Avrupa Limited Şirketi elinde bu- RG, 28
lunan çelik pulluk uçdemirine Ziraat Vekâleti’nce el Ağustos
konmasına dair Koordinasyon’un 382 sayılı kararının 1942
yürürlüğe konulması hakkındadır.
28
Ağustos
Kâğıtlara el konulmasına
ilişkin kararnamenin ilgası
BKK yayımlandı.
Gerçek ve tüzel kişilerin elinde ve gümrüklerde bu- RG, 28
lunan belli vasıftaki kâğıtlara el konulmasına ait 265 Ağustos
ve 347 sayılı kararların kaldırılmasına dair Koordi- 1942
nasyon’un 380 sayılı kararının yürürlüğe konması
hakkındadır.
1942 Yılı 325
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
31
Denizli’de köy adı değişikliği.
Denizli’nin Tavas kazasına bağlı Sarıyer köyünün adı RG, 31
Ağustos
“Narlıköy” olarak değiştirildi.
Ağustos
Kaynak
1942
31
Ağustos
Ceyhan kazasında köy adı
değişikliği ve müstakil köy
kurulması.
Ceyhan kazasının Mercin köyüne mahalle halinde RG, 31
bağlı bulunan Kerhane Köprüsü köyünün adı “Köp- Ağustos
rülü” olarak değiştirilerek müstakil köy haline geti- 1942
rilmiştir.
31
Ağustos
Bazı borçların silinmesi
hakkında 1312 sayılı
TBMM kararı yayımlandı.
Karar, mücbir ve zaruri sebepler dolayısıyla takip ve RG, 31
tahsiline imkân görülmeyen borçların silinmesine Ağustos
1942
ilişkindir.
1
Eylül
2/18578 sayılı Kararname
yayımlandı.
2654 Sayılı Kanuna Göre İşler Sermaye İle İdare RG, 1
Eylül 1942
Edilen İnekhaneler Talimatnamesi yayımlandı.
1
Eylül
Yapağılı deriler hakkındadır.
2
Eylül
Kömür işçilerinin fazla çalıştırılmaları hakkında
Kömür işçilerine fazla mesai getirildi. Bütün maden RG, 2
kömürü ve linyit işletmelerindeki işçilerin normal ça- Eylül 1942
lışma sürelerine üçer saate kadar fazla çalışma süresi
ilave edildi.
2
Eylül
Ticaret Vekâleti’nden Tebliğler.
İlk tebliğ, pamuğun 1942-43 mahsul senesi azami fi- RG, 2
yatları hakkındadır. İkinci tebliğ ise fındık ihracatının Eylül 1942
murakabesine dair nizamname hakkındadır.
4
Eylül
Vatandaşlıktan çıkarma işlemi yapıldı.
Yabancı bir devlete hizmet ettiği gerekçesiyle Adil RG, 4
Eylül 1942
Senger vatandaşlıktan çıkarıldı.
4
Eylül
Manganez hakkında 2/18585 İstanbul’un Kemerburgaz nahiyesindeki Cebeci kö- RG, 4
yünde çıkarılan manganez madeninin % 5 vergiye ta- Eylül 1942
bi tutulmasına karar verildi.
4
Eylül
İnhisarlar İdaresi Hakkında 4 Eylül 1942 tarihinden itibaren İnhisarlar İdaresi’nin RG, 4
2/18435 sayılı BKK yayım- buz, gazoz, soda, malt hülasası, asit karbonik yapıp Eylül 1942
landı.
satmasına izin verilmesi hakkındadır.
4
Eylül
Adliye Vekâleti bünyesinde 205 adet tayin yapıldı.
hakim, savcı ve yardımcılıklarına tayinler yapıldı.
5
Eylül
2/18624 sayılı BKK yayım- Umumi Murakabe Heyeti’nde açık bulunan üyeliğe RG, 5
Eylül 1942
landı.
Cevat Adıgün’ün tayini yapıldı.
5
Eylül
Kahve ve çaydan alınacak
tekel vergisi hakkında 2/
1 Haziran 1942 tarihinden itibaren her nevi kahvenin RG, 5
kilosundan asgari 300 ve azami 500 ve her nevi çayın Eylül 1942
kilosundan 29 Şubat 1943 tarihine kadar asgari 500
ve 1 Mart 1943 tarihinden itibaren 750 ve azami
1000 kuruş inhisar resmi alınmasına karar verilmiştir.
7
Eylül
Gıda Maddelerinin ve
Umumi Sıhhati İlgilendiren
Eşya ve Levazımın Hususi
Vasıflarını Gösteren Nizamname yayımlandı.
vardır.) Bu Nizamname 6 Mayıs 1930 tarihli 1593 Eylül 1942
sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu’nun 199uncu maddesine istinaden hazırlanmıştır.
8
Eylül
Bazı defterdarların tayinleri 13 adet tayin yapıldı.
yapıldı.
326
RG, 1
Eylül 1942
RG, 4
Eylül 1942
RG, 8
Eylül 1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
8
Eylül
Adliye Vekâleti bünyesinde 14 adet tayin yapıldı.
raportör, hakim, savcı ve
yardımcılıklarına tayinler
yapıldı.
8
Eylül
yapıldı.
Maliye Vekâleti Muntazam Borçlar Umum Müdür RG, 8
Eylül 1942
Yardımcılığına Adnan Çiftçi’nin tayini yapıldı.
8
Eylül
1942 ihraç mevsiminde sevk olunacak fındıkların ru- RG, 8
Eylül 1942
tubet dereceleri hakkındadır.
9
Eylül
Hariciye Vekâleti’nde terfi- Stockholm Elçisi Agah Aksel ve Marsilya Başkonso- RG, 9
ler yapıldı.
losu Bedi Arbel’in terfileri yapıldı. Bunlar dışında 32 Eylül 1942
adet terfi yapıldı.
10
Eylül
Urfa’da ilçe adı değiştirildi. Urfa’nın Yaylak kazasının adı “Bozova” olarak de- RG, 10
Eylül 1942
ğiştirildi.
10
Eylül
Denizli’de bazı köy bağlıla- Denizli’nin Honaz nahiyesine bağlı Belevi ve Kara- RG, 10
rı değiştirildi.
pınar köyleri Çal kazasının merkez nahiyesine bağ- Eylül 1942
landı.
10
Eylül
10
Eylül
Münakalat Vekâleti’nde ta- Yozgat PTT Müdürlüğü'ne Fahri Kutluay, Seyhan RG, 10
Eylül 1942
yinler yapıldı.
PTT Müdürlüğü'ne ise Ali Naci Baykal tayin edildi.
11
Eylül
11
Eylül
Bazı vali yardımcılıkları ile Konya, İzmir, Seyhan (Adana), Kars vali yardımcı- RG, 11
kaymakamlıklara tayinler
lıkları ile Kilis, Edremit ve Marmaris kaymakamlık- Eylül 1942
yapıldı.
ları’na tayinler yapıldı.
12
Eylül
Yapağı ve yüne el konması
BKK yayımlandı.
12
Eylül
Hükümetin kararları: Bütün Mali ihtiyaçlar için bilumum belediyeler memleketin C. 13
belediyeler hububat topla- her tarafından hububat satın almaya mezun kılınmış- Eylül 1942
maya memur edildi.
lardır. Bu salahiyet bilumum belediyelere hemen harekete geçerek memleketin her tarafından, borçlandırılan miktar haricinde kalan kısımdan lüzumlu hububatı almaları ve ekmek ihtiyaçlarını temin eylemeleri
vazifesini de vermektedir.
13
Eylül
Narha ve el koymaya muHer nevi gıda maddeleri üzerindeki el koyma hükümhalefet suçlarına ilişkin Ad- leri 25 Temmuz 1942 tarihinden itibaren kaldırılmışliye Vekâleti’nin tamimi.
tır. El koyma kararları kalktıktan sonra Adliye Vekâleti bu suçlardan dolayı Adliyece yapılmakta olan takibatın durdurulmasını bütün Müddeiumumîliklere
tebliğ etti. Buna dayalı olarak evvelce mezkûr hükümlere muhalefetten suçlu kimseler hakkında Milli
Korunma Kanunu’na göre hükmedilmiş olan cezaların infazı ile eldeki işlerin takibi durdurulmuştur.
RG, 8
Eylül 1942
Dâhiliye Vekâleti Seferberlik Müdürlüğü’ne Hüsa- RG, 10
Eylül 1942;
mettin Tuğaç’ın tayini yapıldı.
Kemal Artunç, Ömer Lütfi Tuncel ve Muvaffak Ba- RG, 11
tur’un İstanbul, Abdullah Karagülle’nin İskenderun Eylül 1942
ve Sami Erdöl'ün Çankırı emniyet amirliklerine tayinleri yapıldı.
Yapağı ve yünlere el konuldu. Gerçek ve tüzel kişile- RG, 12
rin ellerinde bulunan bütün yapağı ve yünün beyana Eylül 1942
tabi tutulması ve el konulmasına dair Koordinasyon’un 386 sayılı kararı yürürlüğe konuldu.
C. 14 Eylül
1942; U.
29 Eylül
1942
1942 Yılı 327
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
13
Eylül
İstanbul-Ankara tren hattı
bozuldu.
3 günden beri yağmakta olan şiddetli yağmurlar yü- U. 14
zünden İstanbul-Ankara tren hattının Derince ile Ya- Eylül 1942
rımca arasındaki demiryolu hattı bozuldu. İstanbul
treni bu yüzden Hereke’de kalmıştır.
14
Eylül
İki kişi vatandaşlıktan çıka- Romanya doğumlu Ali Ahmet adında birinin oğlu ol- RG, 14
rıldı.
duğunu söyleyen Selahattin ile Sürmene ilçesi Vadon Eylül 1942
köyüne kayıtlı Mehmet oğlu Ali Osman izinsiz olarak başka bir devletin uyrukluğuna geçtiği tespit edildiğinden vatandaşlıktan çıkarılmaları kararı alındı.
15
Eylül
Milli Müdafaa tahvilleri çı- Bu tahvillerden yüzde 7 faizli olanların kupürleri 20, U. 15
karıldı.
100, 500, 1000 ve ikramiyeli yüzde 5 faizli olanların Eylül 1942
ise 20, 100, 200 liralıktır. Ulus Gazetesi başyazarı
Falih Rıfkı Atay “Milli Müdafaa Tahvillerini Niçin
Almalısınız?” başlığını taşıyan yazısıyla hükümetin
iç borçlanma çabasını destekledi.
15
Eylül
Maliye Vekâleti ile Nafıa
Vekâleti’nde tayinler yapıldı.
Maliye Vekâleti Mali Tetkik Heyeti Başkanlığı’na RG, 15
Rüştü Koray, Müsteşar Yardımcılığına İhsan Pırnar Eylül 1942
ve Teftiş Kurulu Başkanlığına Şevket Adalan'ın tayinleri yapıldı. Nafıa Vekâleti Müfettişliği’ne Asım
Aksaçı'nın tayini yapıldı.
16
Eylül
1942 mahsulü olan pirinç
ve çeltiğin bir kısmına el
konulmasına karar verildi.
1942 yılı pirinç mahsulüne TMO’ca değer fiyatı üzerinden el konulması ve istenen nisbette teslim edenlerin kalan mahsulünün serbest bırakılması kararı alındı. Çeltiğin kilosuna 27.5, pirincin kilosuna 65 kuruş
verilecek, 15 tona kadar çeltiğin %10’u, fazlasının
%20’si teslim edilecek.
RG, 16
Eylül
1942; U.
17 Eylül
1942
16
Eylül
Zeytinyağı ve sabun fiyatları hakkındadır.
RG, 16
Eylül 1942
18
Eylül
Stalingrad sokaklarında
Alman ve Rus orduları birbirine karıştı.
Şehrin merkezindeki Kızılordu sarayı kanlı savaşlar- C. 19 Eylül
dan sonra işgal edildi, Alman kolları birçok noktadan 1942
Volga’ya ulaştılar.
18
Eylül
Daha sonra “Zoraki Diplomat” kitabını yazacak olan
Yakup Kadri Karaosmanoğlu Bern’den Lahey’e
tayin oldu.
Sofya Ortaelçiliği’ne Hasan Vasfi Menteş’in ve Bern RG, 18
Elçiliği’ne Lahey elçisi Yakup Kadri Karaosmanoğ- Eylül 1942
lu’nun tayinleri yapıldı.
18
Eylül
İzmir’de incir ve üzüm piyasası açıldı.
Ticaret Vekili İzmir’de incir ve üzüm piyasasını açtı.
18
Eylül
Tebliğ, çekirdeksiz kuru üzüm ve incir fiyatları hak- RG, 18
Eylül 1942
kındadır.
23
Eylül
İhtikâr suçluları hakkında
Adliye Vekâleti’nin tamimi.
Adliye Vekâleti, verilen cezaları hafif buluyor. Ceza- C. 24 Eylül
nın yalnız asgari haddinin değil, azami haddinin de 1942
tatbik edilmesi bildirildi. Milli Korunma Kanunu
mucibince mahkemeye verilmiş olanların hemen her
tarafta kanunun tayin ettiği cezaların asgari haddi ile
mahkûm edildikleri görülmektedir. Adliye Vekâleti
bu tatbik tarzıyla devlet bünyesini iktisat ve milli
müdafaa bakımından layıkıyla korunamayacağı mülahazasıyla müddeiumumîliklere bir tamim göndermiştir.
328
Kaynak
C. 19 Eylül
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
23
Eylül
Edirne doğumlu Osman oğlu Çingene Mehmet va- RG, 23
Eylül 1942
tandaşlıktan çıkarıldı.
23
Eylül
Dâhiliye, Münakalat, Maliye, Nafıa ile Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâletleri’nde tayinler yapıldı. Dâhiliye Vekâletinde bir kaymakam Vekâlet emrine
alındı.
Hadi İntepe’nin Kulp, Sezai Harmankaya’nın Kandıra kaymakamlıklarına, Şefik Erol’un Bolu Mektupçuluğu’na tayini yapıldı. Dâhiliye Vekâleti Mahalli İdareler Umum Müdürlüğü Şube Müdürlüğü’ne Münip
İlban’ın tayini yapıldı. Görülen lüzum üzerine Dikili
Kaymakamı Kemal Etizer Bakanlık emrine alındı.
Niğde PTT Müdürlüğü’ne Kadri Kut, Zonguldak
PTT Müdürlüğü’ne Hakkı Tartal’ın tayinleri yapıldı.
Bursa Defterdarlığı’na Hayrettin Taluy’un tayini yapıldı. Nafıa Vekâleti müfettişliklerine Şeref Solu ve
Nedim Bumin’in tayinleri yapıldı. Sıhhat ve İçtimai
Muavenet Vekâleti Hıfzıssıhha Dairesi Başkanlığı’na
Dr. Bilal Kamil İdil’in tayini yapıldı.
24
Eylül
Giriş Muamele Vergisi Talimatnamesi yayımlandı.
26
Eylül
Onuncu Dil Bayramı kutlandı.
Dil Kurultayı azası Atatürk’ün kabrini ziyaret etti, C. 27 Eylül
1942
bütün halkevlerinde tören yapıldı.
27
Eylül
Mahrukat Ofisi tevziata
başlıyor.
Kooperatife dahil olan memurlara taksitle odun ve C. 27 Eylül
kömür verilecek, halk da mahalle birliklerinden karne 1942
alacak.
28
Eylül
Maliye Vekâleti’nde tayinler yapıldı.
Vergiler Temyiz Komisyonu 1. Reisliği'ne Maliye RG, 28
Vekâleti Müsteşar Muavini Hüsnü Yümel'in ve üye- Eylül 1942
liğe Bursa Defterdarı Kemal Tükel'in tayinleri yapıldı.
28
Eylül
yapıldı.
Eskişehir Maarif Müdürlüğü’ne Hüsamettin Arkan’ın RG, 28
Eylül 1942
tayini yapıldı.
28
Eylül
3. sınıf mülkiye müfettişliklerine Ahmet Turgut Baş- RG, 28
kaya, Emin Göksal ve Cemal Babac’ın tayini yapıldı. Eylül 1942
Emniyet Umum Müdürlüğü Arşiv Müdürlüğü, Polis
Enstitüsü Dâhiliye Müdürlüğü, Erzurum Emniyet
Müdürlüğü ve Ankara Emniyet Müdürlüğü Şube
Müdürlüğüne tayinler yapıldı. Bunlara ek olarak 8
kaymakam tayini yapıldı.
29
Eylül
Dâhiliye Vekilliği’nde yeni Kurulan büro köylü borçlarının zamanında teslimini U. 30
bir büro kuruldu.
sağlayacak. Ticaret Vekilliğince borçlandırma konu- Eylül 1942
su etrafında Valiliklere yapılan tebligatın vaktinde
yerine getirilmesini takip etmek üzere Dâhiliye Vekilliğinde bir büro kurulmuştur. Büro borçlandırılmış
miktarların eksiksiz olarak zamanında alım yerlerine
teslimini temin yolunda valiliklerce yapılan çalışmaları takip edecek, Ticaret Vekilliğinde iaşe konuları
üzerinde yapılmış ve yapılmakta olan tebliğlerin yerine getirilmesi için gerekli çalışmaları daimi bir
kontrole tabi tutacaktır.
30
Eylül
Milli Müdafaa istikrazı tamamlandı.
RG, 23
Eylül
1942; 25
Eylül 1942
RG, 24
Eylül 1942
Milli Müdafaa tahvillerinin 40 milyon liralık ilk kıs- C. 1
mı 500 bin liralık talep fazlasıyla 15 günde tamamen Birinciteşrin
1942; U. 1
satıldı.
Birinciteşrin
1942
1942 Yılı 329
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
30
Kızılordu 80 kilometrelik
bir cephede taarruza geçti.
Don ile Volga arasında başlayan hücumlara sürülerle C. 1
Birinciteşrin
uçak ve yığınlarla tank iştirak ediyor.
Eylül
Kaynak
1942
1
Ekim
Akaryakıt miktarı hakkında Kara ve deniz vasıtalarına verilecek akaryakıt mikta- RG, 1
18807/2 sayılı kararname
rını tespit ve tahdit için Ticaret Vekâleti’ne yetki ve- Teşrinievyayımlandı.
rilmesine dair K/390 sayılı Kararın yürürlüğe konul- vel 1942
masına karar verildi.
1
Ekim
Ekmek satışı serbest bırakıldı.
İstanbul Belediyesi hudutları dışında kalan yerlerde C. 1
Birinciteşrin
ekmeğin satışının serbest bırakıldığı ilan edildi.
1942
1
Ekim
İstanbul’da Belediye seçimi.
11 kazadan toplam 67 üyelik için aday gösterilmiştir.
Bu üyelerden 20’si yenidir. Seçim faaliyeti ayın onuna kadar devam edecektir. Gazetelerde yer alan haberlerde oy sandıklarının çok kalabalık olduğu belirtilmiştir. Seçim sonuçlarını Cumhuriyet gazetesi 16
Ekim tarihli nüshasında duyurmuştur. Buna göre kullanılan oyların ilçelere göre dağılımı şu şekilde gerçekleşmiştir: Fatih: 48.800 kadın+47.900 erkek, Sarıyer: 6890 kadın+5590 erkek, Eyüp: 7660 kadın+6930 erkek, Kadıköy: 2600 kadın+3700 erkek,
Kartal: 510 kadın+690 erkek, Yalova: 617 kadın+335
erkek, Silivri: 508 kadın+550 erkek, Eminönü:
40.456 toplam, Beykoz: 1692 toplam.
1
Ekim
25 kişi vatandaşlığa alındı.
25 kişinin 1312 ve 2510 sayılı kanunların 6ncı mad- RG, 1
deleri doğrultusunda Türk vatandaşlığına alınmaları- Teşrinievvel 1942;
na İcra Vekilleri Heyeti’nce karar verildi.
C. 1
Birinciteşrin
1942; C. 2
Birinciteşrin
1942; C. 3
Birinciteşrin
1942; C.16
Birinciteşrin
1942
BCA:
30..18.1.2/
100.85..7.
3
Ekim
Sahtekâr Kaymakam: Kemal Etizer iki sene 11 ay
hapse mahkûm oldu.
Sahtekârlık suçundan dolayı muhakeme edilmekte C. 4
olan Dikili kaymakamı Kemal Etizer’in muhakemesi Birinciteşrin
bitti. Suçlu 2 sene 11 ay ağır hapse mahkûm oldu. 1942
Mahkeme Kemal Etizer’i Türk Ceza Kanunu’nun
324/1inci maddesi mucibince şiddet sebebine nazaran
takiben 2 sene 6 ay hapse, fakat sahtekârlık suçunu
defeatla işlediğinden bu cezanın altıda birinin zammı
ile 2 sene 11 aya mahkûm etti.
3
Ekim
Şiddetli yağmurlar nedeniyle Ankara ile İstanbul
arası tren seferleri inkıtaa
uğradı.
Geyve ile Doğançay arasında bozulan yolun tamirine C. 4
devam ediliyor, hareket eden trenler geri döndü. Ve- Birinciteşrin
zirköprü’de 85 ev hasara uğradı, İstanbul’da da bazı 1942
yerleri su bastı.
3
Ekim
Ekrem König Paris’te tevkif edildi.
Ekrem König Hariciye Vekâleti’nin mühürlerini tak- C. 4
lit ederek İspanya’ya tayyare satışı yapmakla suçla- Birinciteşrin
1942
nıyordu.
3
Ekim
Türk Hava Kurumu Ana
Tüzüğü değişikliği İcra
Heyeti Vekilleri’nce kabul
edildi.
16 Şubat 1925 tarihinde kurulmuş bulunan Türk Ha- RG, 3
Teşrinievva Kurumu’nun tüzüğü değiştirildi.
5
330
Ekim
Ankara’da Belediye seçimi. Ankara Belediye Meclisi azalıkları için hangi semt
seçicilerinin hangi günlerde rey vereceği 3 Ekim’de
tespit edilmiştir. Belediye Meclisi azasının seçimine
5 Ekim 1942 pazartesi günü sabahleyin saat 9’da başlanacak ve seçim işi 9 Ekim 1942 cuma günü saat
vel 1942
U. 3
Birinciteşrin
1942; U. 4
Birinciteşrin
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
19’da bitirilecektir. Bu devrede Ankara Belediye
Meclisi azası 40’a çıkmıştır. CHP Ankara İdare Heyeti’nce tespit edilen Ankara Belediye Meclisi aza
namzetleri arasında CHP Halkevleri Müfettişi Behçet
Kemal Çağlar, tüccar Vehbi Koç bulunmaktadır.
Adaylardan 38’i erkek, 2’si kadındır.
5
Ekim
Bir kişi vatandaşlıktan çıkarıldı. Abbas İldeniz ise
vatandaşlığa geri döndü.
6
Ekim
Emniyet Umum Müdürlüğü 6 adet tayin yapılmıştır.
bünyesinde emniyet müdürü tayinleri yapıldı.
6
Ekim
yapıldı.
Maarif Vekâleti Talim ve Terbiye Kurulu üyeliğine RG, 6
TeşrinievYunus Kazım Kuni'nin tayini yapıldı.
yapıldı.
Ticaret Vekâleti Dış Ticaret Dairesi İhtisas Mevkii RG, 6
TeşrinievBaşkan Yardımcılığına Fikri Diker'in tayini yapıldı.
Gümrük ve İnhisarlar Vekâleti’nde tayin yapıldı.
İnhisarlar Umum Müdür Yardımcılığına Ekrem RG, 6
TeşrinievNecmi İnel'in tayini yapıldı.
6
6
Ekim
Ekim
Hüseyin oğlu Ahmet yabancı bir devletin ordusuna RG, 5
hizmet ettiği anlaşıldığından vatandaşlıktan çıkarıldı. Teşriniev1938 tarihli 2/9536 sayılı Kararın Abbas İldeniz’in vel 1942
vatandaşlıktan çıkarılmasına ait olan hükmü kaldırılmıştır.
RG, 6
Teşrinievvel 1942
vel 1942
vel 1942
vel 1942
7
Ekim
Hariciye Vekâleti’nde mer- Rodos Başkonsolosu, Tebriz Konsolosu ve Rizaiye RG, 7
keze nakiller ve tayinler
Konsolosluğu memurunun merkeze nakilleri yapıldı. Teşrinievyapıldı.
Tebriz, Rizaiye ve Tahran Büyükelçiliği başkâtipli- vel 1942
ğine tayinler yapıldı.
7
Ekim
8
Ekim
Tevhidi İçtihat Kararları
Takibi şikayete bağlı davalarda, iş beratle neticelen- RG, 8
diği taktirde masraf ve borçların davacı mahiyetinde- Teşrinievvel 1942
ki müştekiden alınmasına dairdir.
8
Ekim
Resmi makamlara verilen istidalarda yazılı hakareti RG, 8
tazammun eden sözlerin, aleniyet ve ihtilat unsurları Teşrinievvel 1942
hasıl olduğu taktirde, suç teşkil edeceğine dairdir.
8
Ekim
Tecil olunan cezayı istilzam eden suç bir cinsten ol- RG, 8
madığı taktirde tekerrürün tatbik edilmeyeceği hak- Teşrinievvel 1942
kındadır.
9
Ekim
Ankara’da Belediye seçimi
bitti.
Belediye seçimlerinde 44.197 yurttaş rey verdi. Rey- U. 10
lerini kullananların nisbeti yüzde 95’tir. Bunlardan Birinciteşrin
18.922’si kadın, 25.275’i erkektir. Ankara Belediye 1942
Meclisine bu seçimle 40’ı asıl ve 40’ı yedek olmak
üzere 80 aza seçilmiştir. Asıl azalardan 36’sı Ankara
Belediye Meclisi’nde önceden yer alan kişilerdir.
Meclis’e bu seçimde yeni olarak dört aza katılmıştır.
9
Ekim
Pahalılığa karşı tedbirler.
İstanbul mebuslarının tespit ettikleri umumi halk di- C. 10
leği ekmekten karne usulünün kaldırılmamasına dair- Birinciteşrin
1942
dir.
RG, 7
Teşrinievvel 1942
1942 Yılı 331
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
9
Ekim
Maden üretiminden vergi
alınması.
Burdur ilinin Sultandere yöresinde bulunan linyit RG, 9
madeninden % 3 üretim vergisi alınmasına İcra Ve- Teşrinievvel 1942
killeri Heyeti’nce karar verildi.
10
Ekim
Halkın ihtiyacı için Belediyelerin serbest piyasadan
hububat satın almaları.
Bazı vilayetlerden istihsal mıntıkalarına gönderilen
mutemetlerin serbest piyasadan hububat satın almalarına mahalli idare amirlerince müsaade olunmadığının Ticaret Vekâleti’nce öğrenilmesi üzerine Vekâlet
valiliklere bir tamim göndererek halkın ihtiyacını temin etmek mevkiinde olan belediyelerin serbest piyasadan mubayaada bulunmalarına mani olunmamasını tebliğ etti.
10
Ekim
Ticaret Vekâleti ekmeğe
patates karıştırılmasını tavsiye etti.
Yurdun bazı mıntıkalarında ekmeklik una patates ka- U. 11
rıştırıldığı ve bu suretle elde dilen ekmeğin de beyaz, Birinciteşrin
yumuşak ve lezzetli olduğu anlaşıldığından Ticaret 1942
Vekâleti bütün vilayetlere lüzumu halinde ekmeğe
patates karıştırılmasını tavsiye etmiştir.
10
Ekim
Atlantik boğuşması: Alman Amerikan deniz inşaatı da dev adımlarla ilerleyerek C. 11
denizaltıları yeniden 24
Eylül’de 1.177.300 tonluk doksan üç gemi teslim etti. Birinciteşrin
1942
müttefik gemisi batırdı.
10
Ekim
İzmir Selçuk’ta yeniden be- İzmir’in Kuşadası kazasına bağlı Akıncılar nahiyesi- RG, 10
Teşrinievlediye kuruldu.
nin merkezi olan Selçuk köyünde belediye kuruldu.
C. 11
Birinciteşrin
1942; U.
11
Birinciteşrin
1942
vel 1942
10
Ekim
2/18815 sayılı BKK yayım- Telsiz ücretleri tarifesinde değişiklik yapılmasına RG, 10
Teşrinievlandı.
ilişkindir.
vel 1942
14
Ekim
Salomonlarda yeni bir deniz muharebesi oldu.
Altı Japon harb gemisi batırıldı, Amerika’nın da bir C. 15
Birinciteşrin
muhribi battı ve birçok gemileri hasara uğradı.
1942
14
Ekim
Ankara, İstanbul ve İzmir’de karne usulü.
Ankara, İstanbul ve İzmir’de karne usulü kaldırılma- C. 15
yacak. Dul, yetim, tekaüd, maluliyet ve hidematı va- Birinciteşrin
taniye maaşı alanlara 10 günde bir aynen ekmeklik 1942
hububat verilecek.
15
Ekim
Londra Belediye Reisi Ankara Vali ve Belediye Reisi’ne BBC vasıtasıyla bir
mesaj gönderdi. Berlin
Radyosu da benzer bir mesaj yayınladı.
Ankara’nın Hükümet merkezi olarak seçildiği günün
19uncu yıldönümünde Londra Belediye Reisi Ankara
Vali ve Belediye Reisi Nevzat Tandoğan’a bir
mesaj gönderdi: “Ankara erkekleri, Ankara kadınları
ve Ankara çocukları! Londra size en samimi dileklerini göndermekte ve saadet, refah temenni etmektedir.”
15
Ekim
Başvekâlete bağlı Vakıflar Vakıflar Umum Müdürlüğü Teftiş Kurulu Başkanlı- RG, 15
Genel Müdürlüğü’nün mer- ğı, Vakıflar Müfettişliği, İzmir, Balıkesir, Mersin ve Teşrinievvel 1942
kez ve taşra örgütüne tayin- Kayseri vakıflar müdürlüklerine tayinler yapıldı.
ler yapıldı.
15
Ekim
Dâhiliye Vekâleti’nde tayinler yapıldı. İki kaymakam Vekâlet emrine alındı.
332
U. 16
Birinciteşrin
1942; C.
17
Birinciteşrin
1942
Ankara İl İdare Kurulu Üyeliği’ne İlhan Sakızlı, Ba- RG, 15
baeski, Bayramiç kaymakamlıklarına Raşit Eremsoy Teşrinievve İhsan Sabri Çağlıyan, Afyon Mektupçuluğu’na vel 1942
Nusret Ünlütürk’ün tayinleri yapıldı. Torbalı kaymakamı Hayri Bingöl ile Of kaymakamı Tevfik Besim
bakanlık emrine alındı.
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
15
Ekim
Sıhhat ve İçtimai Muavenet Bolu Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürlüğü’ne Dr. RG, 15
Vekâleti’nde tayinler yaReşit Talimcioğlu’nun, Ağrı Sıhhat ve İçtimai Mua- Teşrinievpıldı.
venet Müdürlüğü’ne Dr. Mazhar Cemil Esen’in tayi- vel 1942
ni yapıldı.
17
Ekim
Gümrüklerden çekilmeyen
mallar hakkında 2/18841
sayılı kararname yayımlandı.
17
Ekim
Amerikalılar Afrika’da Liberya’yı işgal etti.
18
Ekim
Ankara, İstanbul ve İzmir’in un ihtiyacı.
Belediyelerin kendi vasıtalarıyla ihtiyacı temin ede- C. 19
meyecekleri anlaşıldığından hububat Ofis tarafından Birinciteşrin
1942
verilecek.
19
Ekim
Adana’da tüccarın sakladığı 32 ton şeker meydana
çıkarıldı.
Vilayetin emriyle piyasada yapılan sıkı bir kontrol C. 20
sonucunda 7 tüccar ve bakkalın depolarında 32 tona Birinciteşrin
yakın saklı şeker bulunduğu meydana çıkmıştır. Ka- 1942
raborsada kilosunu 250 kuruşa satan bu kişiler mahkemeye verildi.
19
Ekim
Tokat, Sinop, Kocaeli, Ağrı, Antalya ve Trabzon ma- RG, 19
arif müdürlüklerine Abdullah Akal, Bedri Ahıskalı, TeşrinievFahrettin Alper, Melih Kınay, Ali Rıza Uysal ve Ne- vel 1942
bi Taşar’ın tayinleri yapıldı.
20
Ekim
Dâhiliye Vekili’nin Reisliği’nde “Valiler Toplantısı”
yapıldı.
Vilayetlerin iaşe durumunu görüşmek üzere Dâhiliye U. 21
Vekili Recep Peker reisliğinde Ankara Vali ve Bele- Birinciteşrin
diye Başkanı Nevzat Tandoğan, İstanbul Vali ve Be- 1942
lediye Reisi Lütfi Kırdar, İzmir Valisi Sabri Öney,
Bursa Valisi Fazlı Güleç, Eskişehir Valisi Hamit
Oskay ve Kastamonu Valisi Mithat Altıok’un katıldığı bir toplantı yapıldı.
20
Ekim
Devletçe el konulan hububat miktarlarında değişiklikler yapıldı.
2/18365 sayılı Kararla yürürlüğe konulmuş olan
K/366 sayılı Kararın bazı maddelerinin değiştirilerek
yerine Koordinasyon Heyeti Reisliği’nin K/391 sayılı
Kararı’nın konulmasına karar verildi. Bu değişikliklere göre Hükümet hisseleri her tarafta alım merkezlerine teslim edilinceye kadar 1942 yılı hububat mahsulünün satışı ve izinsiz nakli yasaklanmıştır. Hükümet hissesi teslim olunduktan sonra geri kalan miktar
üzerindeki nakil ve satış tahdidi yerinde yapılacak
ilanlarla kaldırılacaktır. Hükümet hissesini müddetinde teslim etmeyen müstahsilin bilumum hububat
elkoyma hükmüne tabi tutulacaktır.
RG, 20
Teşrinievvel 1942;
U. 21
Birinciteşrin
1942; U.
22
Birinciteşrin
1942
20
Ekim
Vurgunculukla mücadelede Belediyelerin fiyat murakabesi ve vurgunculukla mübelediyeleri aydınlatacak
cadele işlerinde faaliyetini takip ve belediyeleri bu
bir büro kuruldu.
hususta tenvir ve ikaz etmek üzere Ticaret Vekilliğinde mütehassıs elemanlardan mürekkep bir büro
kurulmuş ve faaliyete başlamıştır. Ticaret Vekilliği
Belediyelere bir tamim göndererek fiyat kontrolü ve
vurgunla mücadele konusunda açıklamalarda bulunmuştur. 371 sayılı Koordinasyon kararıyla lağvedilen
Fiyat Murakabe komisyonları vazife ve salahiyetleri
belediye encümenlerine devredilmiş ve belediyeler
U. 21
Birinciteşrin
1942; U.
22
Birinciteşrin
1942
Gümrüklerden Çekilmeyen Malların Çekilmesi İçin RG, 17
31 Mayıs 1940 Tarihli ve 2/13647 sayılı Kararname Teşrinievile Ticaret Vekâletine Verilmiş Olan Salahiyetin Kul- vel 1942
lanılması Hakkında Talimatname yayımlandı.
C. 18
Birinciteşrin
1942
1942 Yılı 333
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
fiyat murakabe ve vurgunla mücadele işleri ile görevlendirilmiştir. Bu doğrultuda tamimde söz konusu
komisyonların kaldırılmasının ve bu görevlerin belediyeye bırakılması fiyat hareketlerinin kontrolsüz bırakılacağı anlamına gelmediği vurgulanarak belediyelerin MKK’nın kendilerine verdiği yetkileri kullanmaları istenmiştir. Bu hususta belediyelerde bir fiyat murakabe ve ihtikârla mücadele bürosunun kurulması zorunlu görülmüştür.
21
Ekim
Nahiye adı değişikliği yapıldı.
Muğla’nın Köyceğiz kazası Dalaman nahiyesinin Or- RG, 21
taca köyüne nakledilerek nahiye adının “Ortaca” ola- Teşrinievvel 1942
rak değiştirilmesine karar verildi.
21
Ekim
Ticaret Vekâleti ve Maliye
Vekâleti’nde tayin yapıldı.
Ticaret Vekâleti Mıntıka Ticaret Müdürlüğü’ne Cev- RG, 21
det Arıkut tayin edildi. Devlet Denizyolları Muhase- Teşrinievbe Müdürlüğü’ne Tevfik Rıza Pırnal’ın tayini kabul vel 1942
edildi.
23
Ekim
Milli Korunma Kanunu hükümlerine muhalif hareket RG, 23
edenler hakkında TCK’nın 69. maddesine göre ceza Teşrinievvel 1942
tayin edileceği hakkındadır.
24
Ekim
Mahkemeler ve mahkemeler ile kaza salahiyetini haiz RG, 24
Teşrinievheyetler arasında zuhur eden ihtilaflar hakkındadır.
vel 1942
27
Ekim
yayımlandı.
Hükümetçe Ekmek ve Ekmeklik Hububat ve Sair Eş- RG, 27
ya ve Maddelerin Dağıtılmasına Dair Talimatname Teşrinievvel 1942
yayımlandı.
28
Ekim
Maden üretiminin vergilendirilmesi.
İcra Vekilleri Heyetince Bursa’nın Çökene ve Teker- RG, 28
ler köylerinde bulunan krom madeni üretiminin % 10 Teşrinievvel 1942
vergilendirilmesine karar verildi.
29
Ekim
Cumhuriyet Bayramı tüm
yurtta kutlandı.
Cumhurbaşkanı İsmet İnönü millete hitabında “…
doğru yoldan sapan soysuzların, ne kadar marifetli ve
hilyeli olurlarsa olsunlar eninde sonunda her halde
yakalanacaklarına zerre kadar şüphe etmeyiniz” dedi.
31
Ekim
Devlet resim ve heykel ser- Devlet resim ve heykel sergisi Ankara’da Başvekil C. 1
İkinciteşrin
gisi açıldı.
tarafından açıldı.
C. 29
Birinciteşrin
1942; U.
30
Birinciteşrin
1942
1942
31
Ekim
Afrika’da harekat.
8inci İngiliz ordusu yeniden taarruza başladı. Mı- C. 1
İkinciteşrin
sır’da yeni İngiliz taarruzu başladı.
1942; C. 2
İkinciteşrin
1942
1
1
334
Kasım
Kasım
Abdülhalik Renda, Büyük
Millet Meclisi Başkanlığı’na seçildi.
TBMM’de riyaset divanı seçimi yapılarak Meclis Re- C. 2
İkinciteşrin
isliğine Abdülhalik Renda ittifakla seçildi.
1942
İsmet İnönü TBMM’nin al- “Şuursuz bir ticaret havası, haklı sebepleri çok aşan RG, 2
tıncı seçim döneminin dör- bir pahalılık belası, bugün vatanımızı ıstırap içinde Teşrinisani
düncü toplantı yılını açtı.
bulunduruyor… Bulanık zamanı, bir daha ele geçmez 1942
fırsat sayan eski batakçı çiftlik ağası, ve elinden gelse
teneffüs ettiğimiz havayı ticaret metası yapmaya yeltenen gözü doymaz vurguncu tüccar, ve bütün bu sı-
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
kıntıları politika ihtirasları için büyük fırsat sanan ve
hangi yabancı millet hesabına çalıştığı belli olmayan
bir kaç politikacı, büyük bir milletin bütün hayatına
küstah bir surette kundak koymaya çalışmaktadırlar.
Üç beş yüzü geçmeyen bu insanların vatana karşı
aşikar olan zararlarını gidermek yolu elbette vardır...
Ticaretin ve iktisadi faaliyetlerin serbestliğini bahane
ederek milleti soymak hakkını hiç kimseye, hiçbir
zümreye tanımamalıyız.”
1
Kasım
Elektrik Fiyatlarına zam
yapıldı.
Elektrik fiyatlarına kilovat başına 2 kuruş zam yapıl- C. 1
İkinciteşrin
dı.
1941-1942 öğretim yılında mezun olanların sayısı U. 3
719, sınıf geçenlerin sayısı da 5703’tür. Üniversi- Sonteşrin
1942
te’nin talebe sayısı bu yıl 11.000 kişiyi buldu.
1942
2
Kasım
İstanbul Üniversitesi yeni
öğretim yılına Rektör Cemil Bilsel’in nutkuyla başladı.
2
Kasım
Dâhiliye Vekâleti’nde tayin Savur Kaymakamlığı'na Cemil Calı'nın tayini yapıldı. RG, 2
Teşrinisani
yapıldı.
1942
3
Kasım
Belediye Kontrol Teşkilatı
genişliyor.
İaşe ve fiyat murakabe işlerinin belediyelere devri U. 4
üzerine belediyelerin kontrol teşkilatlarını genişlet- Sonteşrin
mek gerekmiştir. Ticaret Vekilliği belediyelere veri- 1942
lecek iaşe kadroları üzerinde incelemeler yapmaktadır. Verilecek kadrolar belediyelerin nüfusu göz önüne alınarak hazırlanmıştır. Kadrolar 4 tipe ayrılmıştır.
A tipi kadrolar nüfusu 5-10 bin arasında bulunan belediyelere, B tipi kadrolar nüfusu 10-25 bin arasında
bulunan belediyelere, C tipi kadrolar nüfusu 25-50
bin arasında bulunan belediyelere, D tipi kadrolar ise
nüfusu 50 binin üzerinde olan belediyelere verilecektir.
3
Kasım
kabul edildi.
Sümerbank’ın Teknik Umum Müdür Muavinliği’ne RG, 3
Teşrinisani
Bülent Büktaş’ın tayini yapıldı.
1942
3
Kasım
kabul edildi.
Lüzumunda ecnebi memleketlerde ve Türkiye’de şu- RG, 3
beler açmak ve Türkiye’de turizmin oluşmasına ça- Teşrinisani
lışmak üzere İstanbul’da Türkiye Turing ve Otomobil 1942
Kulübü kurulmasına izin verilmesi hakkındadır.
3
Kasım
Muğla’da köy bağlılığı değişikliği yapıldı.
Muğla Vilayeti’nin Köyceğiz kazasına bağlı Dala- RG, 3
man nahiyesinin Çakallık, Eskiköy, İslamkerim, Teşrinisani
Akçataş, Kapukargın, Çürükarda, Feyziye, Söğüt, 1942
Kızılyurt, Karadonlar köylerinin manevi şahsiyetleri
kaldırılarak Ortaca Köyüne naklolunmuşlardır.
3
Kasım
Aydın’da köy birleştirmesi
yapıldı.
Aydın Vilayeti’nin Nazilli kazasının Horsunlu nahi- RG, 3
yesine bağlı Gereniz köyü ile Fethiye köyleri birleşti- Teşrinisani
1942
rilmiştir.
4
Kasım
Von Papen’e karşı suikast
davası yeniden başladı.
Temyiz Mahkemesi’nin bozma kararı üzerine Von U. 5
Papen’e karşı suikast davası yeniden başladı. Kavak- Sonteşrin
lıdere yolu üzerinde Alman Büyükelçisi von Papen 1942
ve eşine yakın bir mesafede patlayan bir bomba dolayısıyla Ankara Ağır Ceza Mahkemesinde geçen
1942 Yılı 335
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
dava, suçlu olarak ele geçirilen Karnilof, Pavlof,
Abdurrahman Sayman ve Süleyman Sağol adında 4
şahsın mahkumiyeti ile sonuçlanmıştı. Ankara Ağır
Ceza Mahkemesi, olay sırasında patlayan cismin etkisiyle ölen Ömer Tokad’ın Von Papen’i teammütle
öldürmeye tam derecede teşebbüs ettiği kanaatine
varmış Sovyet tebasından İvan oğlu Lionit Karnilof
ve Nikolay oğlu Giyorgi Pavlof’u da Ömer Tokad’ı
bu fiile azmettirmekten suçlu saymıştı. Abdurrahman
Sayman ve Süleyman Sağol da Pavlof ve Karnilof’a
bilerek yardım ve müzaharetten mahkum olmuşlardı.
Karnilof ve Pavlof’un cezaları yirmişer, diğerleri
onar sene hapisti. Ayrıca bir kısım masrafları da ödeyeceklerdi. 17 Haziran’da Ağır Ceza Mahkemesi’nin
tefhim ettiği bu karar suçlular tarafından temyiz
edilmişti.
4
Kasım
Türk Ceza Kanunu’nun 109uncu maddesinin veçhi RG, 4
Teşrinisani
tatbiki hakkındadır.
1942
5
Kasım
İstanbul Belediyesi piyasayı kontrol ediyor.
İstanbul Valisi ve Belediye Reisi Dr. Lütfi Kırdar’ın C. 6
başkanlığında Vali muavini Ahmet Kınık, Belediye İkinciteşrin
Reis Muavini, Teftiş Heyeti Reisi ve Belediye İktisat 1942
Müdürü’nden oluşan komisyon düzenli olarak her
akşam toplanarak fiyatlara ilişkin olarak belediye
müfettişlerinin verdikleri raporları incelemektedirler.
Son iki ayda kazalar hariç Belediye İktisat Müdürlüğü tarafından yapılan teftişler sırasında ihtikâr suçları
tespit edilerek çok sayıda kişi adliyeye verilmiştir.
5
Kasım
Ticaret, Sanayi Odaları, Ticaret borsaları ve esnaf birliklerine ilişkin kanun projesi.
Ticaret Vekilliği’nce hazırlanan bir kanun projesine U. 6
göre Ticaret, Sanayi Odaları, Ticaret borsaları ve es- Sonteşrin
naf birlikleri mesleki temsil esasına göre amme mü- 1942
essesesi oluyor. Bu kurumlar mensupları sıkı bir disiplin altına alınmaktadır.
6
Kasım
Mısır’da Mihver Ordusu:
Elalemeyn cephesinde bozulduktan sonra Mersa
Matruh’a kadar çekildi.
Bozgun halinde çekilen Almanlar’ın arkasında İtal- C. 7
yanlar dümdar muharebesi veriyorlar. Times’a göre İkinciteşrin
Mihverciler kuvvetlerinin beşte dördünü kaybettiler. 1942, U. 7
Sonteşrin
1942
6
Kasım
İzmit Belediye Reisi tevkif
edilerek serbest bırakıldı.
İzmit Belediye Reisi Kemal Öz turşucu Sabahaddin C. 7
Palabıyık adında birisine 6 tane ekmek karnesini hu- İkinciteşrin
susi olarak verdiği iddiasıyla tevkif edilerek milli ko- 1942
runma mahkemesine verilmiştir.
6
Kasım
kabul edildi.
Bilecik Valisi Rifat Şahinbaş'ın Isparta Valiliği'ne, RG, 6
Isparta Valisi Selahattin Üner'in Bilecik Valiliği'ne Teşrinisani
1942
naklen tayinleri yapıldı.
7
Kasım
Torbalı, Hekimhan, Dikili, Manavgat, Feke kayma- RG, 7
kamlıkları, Nüfus İşleri Genel Müdürlüğü 2. Şube Teşrinisani
Müdürlüğü ve Zonguldak ile Gümüşhane mektupçu- 1942
luklarına tayinler yapıldı.
8
Kasım
Amerika, Fas ve Cezayir’e
asker çıkardı, Fransa ile
muharebe başladı.
Cezayir, Oran, Casablanca şehirleri etrafında şiddetli C. 9
İkinciteşrin
çarpışmalar oluyor.
336
1942
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
9
Kasım
“Piyasa şiddetle kontrol
ediliyor.”
Tetkikler yapan Belediye Teftiş Heyeti’nin raporları C. 10
üzerine bir kısım zeytinyağı tüccarları mahkemeye İkinciteşrin
1942
verildi.
9
Kasım
Fahri Maliye müfettişliği.
Rüştü Koray’a fahri maliye müfettişliği unvanı veril- RG, 9
Teşrinisani
di.
1942
9
Kasım
Dâhiliye Vekâleti’nde tayin İstanbul Emniyet Müdürlüğü’ne Haluk Nihat Pepe- RG, 9
Teşrinisani
yapıldı.
yi’nin tayini yapıldı.
1942
9
Kasım
Burdur Valiliğine tayin yapıldı.
İstanbul Emniyet Müdürü Kamuran Çuhruk'un Bur- RG, 9
Teşrinisani
dur Valiliği'ne tayini yapıldı.
1942
10
Kasım
Atatürk’ün dördüncü ölüm
yılı.
“Devletimizin banisi ve milletimizin fedakâr, sadık
hadimi, insanlık idealinin aşık ve mümtaz siması, eşsiz kahraman Atatürk! Vatan sana minnettardır” İsmet İnönü. Cumhuriyet ve Ulus gazeteleri Atatürk’ün
dördüncü ölüm yılında Atatürk’e ilişkin yazılara geniş yer vermişlerdir.
10
Kasım
yayımlandı.
Belediyeler Bankası Esas Nizamnamesinin A Fıkra- RG, 10
sının Değiştirilmesi Hakkındaki Nizamname yayım- Teşrinisani
landı. “A-Belediyelere, şehirlerin tanzim ve tesisi iş- 1942
lerinde yapacakları esaslı amme hizmetleri için ve
fevkalade hallerde belde halkının iaşe ve havayici zaruriye ihtiyaçlarını temin etmek üzere lüzumlu maddeleri satın almak, depo etmek ve halka satmak gibi
muameleler için muhtaç olacakları parayı, yapılacak
işlerin ehemmiyetine ve belediyelerin ödeme kabiliyetlerine göre ikraz etmek kısa veya uzun vadeli
avans vermek ve cari hesaplar açmak veya bunlara
tavassut ve kefalet etmek.”
10
Kasım
Oran Amerikalılar tarafından zaptedildi.
Tunus Beyi, Amerika ordusunun geçmesine müsaade C. 11
İkinciteşrin
etti, Amerikalılar Tunus’a girdiler.
Fransız Afrika’sı teslim oldu.
Alman ve İtalyan orduları bütün Fransa’yı istila etti- C. 12
İkinciteşrin
ler, Pétain işgali protesto ederek Vichy’den ayrıldı.
4 adet tayin yapıldı.
11
Kasım
U. 10
Sonteşrin
1942, C.
10
İkinciteşrin
1942
1942
1942
11
Kasım
11
Kasım
Şeker beyana tabi tutuldu
Şeker satanlar Hükümete beyanname verecekler. 12 RG, 11
ve üç gün satışı yasaklandı. Kasım’da alınacak yeni kararla şeker satışı yasağı 3 Teşrinisani
1942; U.
gün daha uzatılacaktır.
RG, 11
Teşrinisani
1942
11
Sonteşrin
1942
12
Kasım
4305 Sayılı Varlık Vergisi
Hakkında Kanun yayımlandı.
Büyük Millet Meclisi’nde hararetli müzakereler sonucunda varlık kanun layihası müttefikan kabul edildi. Bunu yalnız tüccarlar, büyük çiftçiler ve irat sahipleri verecektir.
RG, 12
Teşrinisani
1942;
C. 12
İkinciteşrin
1942,
U. 12
Sonteşrin
1942
1942 Yılı 337
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
12
Franz Von Papen’e suikast
davası.
Keskin Ağır Ceza mahkemesi maznunların reddi ha- C. 13
İkinciteşrin
kim talebini reddetti.
Kasım
Kaynak
1942
12
Kasım
Üniversitelere ucuz ekmek. Üniversite talebelerine ve ecnebi mektep hocalarına C. 13
da memur karnesi verilecek. Fakülte dekanlıkları ta- İkinciteşrin
lebelere beyannameleri dağıtmaya başlamıştır. Be- 1942
yannameler iki güne kadar doldurulup Dekanlıklara
teslim edilmiş olunacaktır. Daha sonra bu kişilerin
ellerindeki karneler memur karneleriyle değiştirilecektir.
13
Kasım
Varlık Vergisi tatbikatına
her tarafta başlandı.
Hükümetin yeni tedbirleri sayesinde tedavülden 300 C. 14
milyon liranın Hazineye iade edilebileceği umuluyor. İkinciteşrin
Müttefikler Tunus’ta.
Birinci İngiliz ordusu Bizert üzerine yürüyor. Tu- C. 15
İkinciteşrin
nus’ta Mihver kıskaç içine alındı.
14
Kasım
1942
1942
14
Kasım
Nebati yağlara hükümetçe
el konulması hakkında
Nebati yağlara Milli Korunma Kanunu’nun muaddel RG, 14
14üncü maddesine dayanılarak hükümetçe el konul- Teşrinisani
du. Koordinasyon'un nebati yağların % 15'ine değer 1942
fiyatları peşin olarak ödenmek suretiyle hükümetçe
satın alınmak üzere el konulmasına dair K/393 sayılı
Kararı'nın yürürlüğe konulmasına karar verildi.
16
Kasım
Nebati Mahsullerin ve pirinayı Tasir veya Tasfiye
Eden Sınai Müesseselerden
Muamele Vergisinin Aynen
Alınması Hakkında 4307
Kanunun birinci maddesine göre Maliye Vekaleti, RG, 16
nebati mahsulleri ve pirinayı tasir veya tasfiye etmek Teşrinisani
suretiyle üretilmiş bulunan yağlardan 3843, 4040 ve 1942
4290 sayılı kanunlar çerçevesinde alınmakta olan
muamele vergilerini, tespit edeceği cins yağlar için
ve lüzum göreceği mahallerde para yerine yağ olarak
almaya yetkili kılınmıştır.
16
Kasım
Devletçe Parasız Verilecek
Giyim Eşyası Hakkında
Kanun yayımlandı.
Teşrinisani
vardır.)
Bu kanunda yazılı esaslara göre bir defalık devletçe 1942
parasız giyim eşyası verilmesine ilişkindir.
16
Kasım
Şeker ve Şeker Pancarına
Zam Yapılması Hakkında
Şeker ve şeker pancarına zam yapılması kararı alındı. RG, 16
Buna göre fabrikalarda şekerin toptan fiyatı ambalaj Teşrinisani
masrafları hariç olmak üzere kristal şeker için 1942
480 kuruş, küp şeker için 500 kuruş olarak belirlenmiştir.
16
Kasım
Hükümetçe Ekmek ve Ekmeklik Hububat ve Sair
Eşya ve Maddelerin Dağıtılmasına Dair Talimatnamenin Şeker tevziatına Ait
Olan 16-20 nci Maddelerini
Değiştiren Ek Talimatname
yayımlandı.
RG, 16
Teşrinisani
1942
16
Kasım
Stokçuluğun yasaklanması
BKK yayımlandı.
338
Her türlü sanat ve ticaret adamının faaliyet sahaları RG, 16
haricindeki maddeleri ve tüccar olmayanların her- Teşrinisani
hangi bir malı ticaret amacıyla stok etmelerinin ya- 1942
saklanması kararı yürürlüğe konmuştur.
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
17
Kasım
Bazı tahsis edilen kredilerin Bazı müesseseler adına Milli Korunma Kanunu’na RG, 17
iptali hakkında 2/18946 sa- dayanılarak tahsis edilmiş bulunan kredilerin iptaline Teşrinisani
yılı BKK yayımlandı.
ilişkindir. Bu kapsamda iptal edilen krediler arasında 1942
Petrol Ofisi’ne tahsis edilmiş bulunan beş milyon liralık sermayenin iki buçuk milyon lirası, İstanbul
Mahrukat Ofisi’ne tahsis edilen iki buçuk milyon liralık mütedavil sermayenin bir milyon lirası, Ziraat
Vekâleti’ne tahsis edilen 80280 liralık teşkilat masrafından bakiye kalan 63.115 lira yer almaktadır.
17
Kasım
Milli Korunma Mahkemeleri kadrosu hakkında 2/
26 Şubat 1942 tarihinde 2/17450 sayılı BKK ile ku- RG, 17
rulmuş bulunan Milli Korunma Mahkemeleri kadro- Teşrinisani
suna 40 lira asli maaşlı iki müddei umumi muavinliği 1942
kadrosu ilave edilmiştir.
17
Kasım
Kükürt ithali hakkında 2/
Hariçten kükürt ithali için Etibank emrine tahsis olu- RG, 17
na 500.000 liralık mütedavil sermayenin 625.000 li- Teşrinisani
1942
raya yükseltilmesi hakkındadır.
18
Kasım
Türkiye’ye Giren Bazı
Maddelerden Alınacak Giriş İstihlak Vergisi Talimatnamesi yayımlandı.
RG, 18
Teşrinisani
1942
19
Kasım
Şehir ve kasabalarda emniyet ve asayiş işlerine yardım edecek bekçilerin ailelerine iaşe yardımı kabul
edildi.
Şehir ve kasabalarda emniyet ve asayiş işlerine yar- RG, 19
dım edecek çarşı, mahalle ve kır bekçilerinin de me- Teşrinisani
mur ve müstahdemlere uygulanması kararlaştırılan 1942
iaşe tedbirlerinden aileleriyle birlikte istifade ettirilmesine karar verildi.
19
Kasım
Toprak Mahsulleri Ofisi’ne TMO İdare Meclisi Başkanlığı'na İstanbul Belediye RG, 19
tayinler yapıldı.
İktisat Müdürü Saffet Sezen'in ve üyeliklere Konya Teşrinisani
Ticaret Müdürü Halil Mithat Karagülle, eski Adana 1942
Valisi Faik Üstün ve Ziraat Başmüfettişlerinden Salih
Ekim'in tayinleri yapıldı.
19
Kasım
Bazı illerin belediye başkanlıklarına seçilenlerin
başkanlıkları onaylandı.
19
Kasım
Çarşı, mahalle ve kır bekçi- Karar şehir ve kasaba sınırları içinde emniyet ve asa- RG, 19
leri hakkında 2/18948 sayılı yiş işlerinden polis ve jandarmaya yardımcı birer un- Teşrinisani
BKK yayımlandı.
sur olarak görev yapan çarşı, mahalle ve kır bekçile- 1942
rinin de memur ve müstahdemler hakkında uygulanan iaşe tedbirlerinden aileleriyle birlikte yararlandırılmaları hakkındadır.
20
Kasım
35 adet tayin yapıldı.
21
Kasım
Kabotaj Gümrük Talimatnamesi yayımlandı.
Talimatname 1 Aralık 1942’den itibaren yürürlüğe RG, 21
girecektir. Talimatnamede kabotaj bir Türk limanın- Teşrinisani
dan başka bir Türk limanına denizden eşya ve yolcu 1942
taşınması olarak tanımlanmıştır.
23
Kasım
3611 Numaralı Kanunun 6
ncı Maddesi Mucibince
(8.1.1943 Tarihli ve 5299 sayılı RG’de düzeltmesi RG, 23
Teşrinisani
vardır.)
Antakya, Antalya, Çanakkale, Çoruh, Denizli, Elazığ, RG, 19
Isparta, Kars, Kayseri, Muş, Niğde, Sivas ve Sinop Teşrinisani
illeri belediye başkanlıklarına seçilenlerin Başkanlık- 1942
ları onaylandı.
RG, 20
Teşrinisani
1942
1942 Yılı 339
G. Ay
Olay/Mevzuat
Yapılacak Elektrik Tesislerinin Kabulleri Hakkında
Talimatname kabul edildi.
Açıklamalar
Kaynak
1942
23
Kasım
Stalingrad’ı kurtarmak için
büyük bir muharebe başladı.
Kızılordu’nun şehrin şimal ve cenubundan yaptığı ta- C. 24
arruzlardan sonra muhtelif noktalarda Alman hatları- İkinciteşrin
1942
na girdiği bildiriliyor.
24
Kasım
İlk kararın özü; kaçakçılığın men ve takibi hakkında RG, 24
1918 numaralı kanunu 3777 numaralı kanunla tadil Teşrinisani
olunan 55nci maddesinin son fıkrası hükmüne tevfi- 1942
kan değeri 50 liradan fazla eşyanın müsaderesine dair
sadır olan hükümlerin temyiz kabiliyeti olduğuna dairdir. İkinci kararın özü; takibi şikayete bağlı suçlardan mağdurun zabıt varakasına dercolunan mücerret
şikayet ve beyanlarıyla muhakeme esnasında mesbuk
şikayetlerin takibat ve duruşma icrasına esas olamayacağı hakkındadır.
25
Kasım
2/19008 sayılı BKK yayım- Umumi, Mülhak ve Hususi Bütçelerle, Belediye Büt- RG, 25
landı.
çelerinden ve 3659 Sayılı Kanuna Tabi Müessese ve Teşrinisani
Teşekküllerden Aylık Alanlara Parasız Verilecek Gi- 1942
yim Eşyasının Temin ve Tevzi Suretine Dair Talimatname yayımlanmasına ilişkindir.
25
Kasım
Vilayet Umumi Meclis seçimi yapıldı.
Ankara merkez ve kazalarında Vilayet Umumi Mec- U. 26
lis seçimi yapıldı. Seçim yapılan kazalar Ayaş, Bala, Sonteşrin
Beypazarı, Çubuk, Haymana, Kalecik, Keskin, Kızıl- 1942
cahamam, Nallıhan, Polatlı, Şereflikoçhisar’dır. Kullanılan oylar sonucunda üyeliklere CHP adayları seçilmiştir.
26
Kasım
Askeri Hastanelere Alınacak Ahali ve Fukara Hakkındaki Nizamnameyi Tadil Eden Nizamname yayımlandı.
Yapılan değişiklik şu şekildedir: “Askeri hastane ve RG, 26
sıhhi müessese olmıyan yerlerde, tedaviye muhtaç Teşrinisani
görülen bütün ordu mensupları, Hükümete ve vilayet 1942
hususi idarelerine ve belediyelere ait hastanelerde ve
sıhhi müesseselerde tedavi olunurlar ve bunların tedavi masrafları tamamen ait olduğu vekalet veya daireleri bütçelerinden verilir.”
26
Kasım
Maarif ve Üniversite teşkilatı genişliyor.
İstanbul Üniversitesindeki profesörlük kadrolarına C. 27
ilaveler yapılacaktır. Maarif Vekâleti merkez ve vila- İkinciteşrin
yetler teşkilat ile İstanbul Üniversitesi’nin ve bir kı- 1942
sım müesseselerin kadrolarında bazı değişiklikler yapan kanun layihasını hazırlayarak Meclis’e verdi.
Teklif edilen lahiya ile İstanbul Üniversitesi idare ve
tedris kadrosu da genişletilmektedir. Yeni layiha ile
mevcud 70 lira maaşlı üç profesörlük kadrosu ile doçentlik kadrolarından sekizi kaldırılarak yerine onbeş
tane 80 liralık profesörlük kadrosu konmuştur.
26
Kasım
Sıhhat ve İçtimai Muavenet Erzincan Sıhhat ve İçtimai Muavenet Müdürlüğü'ne RG, 26
Vekâleti’nde tayinler yaRefet Onur'un, Çoruh Sıhhat ve İçtimai Muavenet Teşrinisani
1942
pıldı.
Müdürlüğü'ne Dr. Naci Kanşiray'ın tayini yapıldı.
27
Kasım
2/18959 sayılı BKK yayım- Devlet Şurası'nda açık bulunan savcılığa birinci sınıf RG, 27
Teşrinisani
landı.
muavinlerden Ziya Önen'in tayini yapıldı.
1942
340
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
27
Kasım
İstanbul Kadastro Hakimliği, İzmir Asliye Ceza Ha- RG, 27
kimliği, İzmit Savcılığı, Orhangazi, Şereflikoçhisar, Teşrinisani
Kırıkhan hakim ve yardımcılığı ve Afyon üye yar- 1942
dımcılığına tayinler yapıldı.
27
Kasım
Afyon, Aydın, Bursa, Edirne, Manisa, Çorum, Ordu RG, 27
ve Çankırı belediye başkanlıklarına seçilenlerin Baş- Teşrinisani
1942
kanlıklarının onayı yapıldı.
30
Kasım
Bazı kaymakamlar Bakanlık emrine alındı.
Görülen lüzum üzerine İncesu ve Ürgüp kaymakam- RG, 30
ları Mahmut Nedim Hivel ve Mahmut Şahin’in Ba- Teşrinisani
1942
kanlık emrine alınmalarına karar verildi.
1
Aralık
1 kişinin vatandaşlığa alınmasına karar verildi.
1936 yılından beri Türkiye'de oturan İsviçre uyruklu RG, 1
Ojen kızı Alice Besse'nin vatandaşlığa alınmasına ka- Kanunuevvel 1942
rar verildi.
2
Aralık
Bazı kaymakam ve mek30 adet tayin yapıldı.
tupçuluklar ile Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü ve
Ankara Hukuk İşleri Müdürlüğü'ne tayinler yapıldı.
2
Aralık
Samsun, Burdur, Balıkesir, Tokat, Konya, Bitlis, RG, 2
Kırklareli, Siirt, Kastamonu, Kütahya, Erzurum, KanunuevAmasya, Bilecik, Bolu, Mersin, Yozgat, Rize, Adana, vel 1942
Tekirdağ ve İzmir belediye başkanlıklarına seçilenlerin onayı yapıldı.
3
Aralık
Nakil Vasıtaları İçin Ücretli
Çalışma Mecburiyeti Konması Hakkında 2/19032 sayılı BKK yayımlandı.
Hakkari ve Mardin vilayetlerinde iaşe maddeleri nak- RG, 3
line uygun bilumum nakil vasıtaları için Milli Ko- Kanunuevrunma Kanunu’nun muaddel 36ncı maddesine daya- vel 1942
nılarak ücretli çalışma mecburiyeti konulmasına ilişkindir.
4
Aralık
yürürlüğe kondu.
Zeki Kokgil’in istifası üzerine açılan İstanbul Mah- RG, 4
rukat Ofisi Umum Müdürlüğü'ne Emekli General Kanunuevvel 1942
Seyfettin Akkoç'un tayini yapıldı.
5
Aralık
Çorum’da zelzele oldu.
Osmancık nahiyesinde ve civarındaki zelzele büyük C. 6
zararlara sebep oldu. Birçok köy tamamen, büyük bir Birincikanun
1942
kısım da korkunç surette hasara uğradı.
5
Aralık
Seferberlikte veya Fevkalade Hallerde Askeri Şahıslara Ait Hukuk Davalariyle
İcra Takiplerinde Yapılacak Muameleler Hakkında
Bu kanun seferberlikte veya olağanüstü hallerde as- RG, 5
keri hizmet sebebiyle ikametgâhlarından devamlı ola- Kanunuevrak ayrılmış bulunan askeri şahıslar hakkında açılmış vel 1942
veya açılacak hukuk davalarında bu kişilerin muhakemede bizzat hazır bulunmalarında kesin zorunluluk
görülenlerin davaları mahkeme kararıyla seferberliğin ve olağanüstü halin sona erdiği tarihten itibaren
iki ay sonraya ertelenmesini düzenlemektedir.
5
Aralık
yapıldı.
Ticaret Vekâleti Ticaret Mıntıka Müdürlüğü'ne Me- RG, 5
Kanunuevsut Şarman'ın tayini yapıldı.
5
Aralık
Kaynak
RG, 2
Kanunuevvel 1942
vel 1942
Un Fabrikasına El KonulMilli Korunma Kanunu’nun muaddel 18nci maddesi- RG, 5
ması Hakkında 2/19085 sa- ne dayanılarak Eskişehir'de Hamdi Gamgam'a ait Un Kanunuevyılı BKK yayımlandı.
ve İrmik Fabrikası'na bina, tesisat, makine, alet ve vel 1942
edevatı ile Hükümet tarafından el konulmasına dairdir.
1942 Yılı 341
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
5
Vatandaşlığa alınma işlemi
yapıldı.
İzmir Belediyesi Un Fabrikası’nda Ustabaşı mühtedi RG, 5
KanunuevTarık Uzmanın kızı ‘Margarit’ vatandaşlığa alındı.
Isparta Vilayeti’nin Yalvaç kazasının Terziler köyüne RG, 5
bağlı Söbü Çayırı ile Eyüpler köyüne bağlı İleği Çift- Kanunuevlikleri birleştirilerek İleği Köyü adıyla müstakil bir vel 1942
köy haline getirilmiştir.
Aralık
Kaynak
vel 1942
5
Aralık
Isparta’da bir müstakil köy
kuruldu.
7
Aralık
Münakalat Vekâleti’nde ta- Münakalat Vekâleti Teftiş Heyeti Reisliği 2. Sınıf RG, 7
Kanunuevyin yapıldı.
Müfettişliğine Hikmet Ilgaz'ın tayini yapıldı.
vel 1942
7
Aralık
İstanbul Polis Mektebi Müdürlüğü, Aydın ve İzmir RG, 7
emniyet müdürlükleri, 3. Umumi Müfettişlik Yabancı Kanunuevİşler Müdürlüğü ve 4. Umumi Müfettişlik Emniyet vel 1942
Müşavirliği’ne tayinler yapıldı.
8
Aralık
yayımlandı.
İstanbul, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale ve RG, 8
Kocaeli illerinde ilan edilmiş Örfi İdare’nin altı ay Kanunuevvel 1942
daha uzatılmasına karar verildi.
8
Aralık
Çukurova’da varlık vergisi
tatbikatı.
Mersin’le Tarsus’ta bazı tüccar ve fabrikatörlere 42 C. 9
Birincikanun
bin liradan 1 milyon liraya kadar vergi tarhedildi.
8
Aralık
1942
Bir kaymakam Vekâlet em- Görülen idari lüzum üzerine Ödemiş Kaymakamı İh- RG, 8
Kanunuevrine alındı.
san Kurtan Bakanlık emrine alındı.
vel 1942
9
Aralık
Türkiye-İsviçre ticaret anlaşması.
Türkiye-İsviçre ticaret anlaşması Hariciye Vekâle- C. 10
ti’nde imzalandı. Anlaşmaya göre her iki ülke arasın- Birincikanun
da 60 milyon franklık mübadele yapılması karara 1942
bağlandı.
10
Aralık
Tahran’da kargaşalıklar.
Halk parlamento meydanında nümayiş yaptı, mağa- C. 11
zaları yağma etti, asker ateş ederek nümayişçileri da- Birincikanun
1942
ğıttı.
10
Aralık
TBMM Kararı: Kars MeSon Telgraf Gazetesi’nin 14 Ekim 1941 tarihli nüs- RG, 10
busu Etem İzzet Benice’nin hasında yayımlanan “Ankara-İstanbul Treninde Yeni Kanunuevteşrii masuniyeti
Bir Cürmü Meşhut” başlıklı yazıdan dolayı açılan vel 1942
amme hukuku davasına katılması gereken gazete sahibi ve halen Kars mebusu olan Etem İzzet Benice
hakkındaki kamu davası düşmüş olduğu için Meclis’ce müzakereye ilişkin bir durum olmadığına karar
verilmiştir.
11
Aralık
Edirne’de Varlık Vergisi
mükellefleri ilan edildi.
Valinin reisliğinde çalışmakta olan komisyon işini bi- C. 12
tirerek mükelleflerin isimleriyle tahakkuk ettirilen Birincikanun
vergi miktarlarını gösteren listeler şehrin işlek yerle- 1942
rine asılmıştır.
12
Aralık
Maaş Kanununa Ek 4161 Sayılı Kanunun Bazı Mad- RG, 12
Kanunuevdelerini Değiştiren Kanun yayımlandı.
12
342
Aralık
vel 1942
Vatan gazetesinin iki ay
Gazetenin kapatılmasına gerekçe olarak “memleketin RG, 12
kapatılmasına karar verildi. umumi siyasetine dokunacak mahiyette neşriyatta bu- Kanunuevvel 1942
lunmak” gösterildi.
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
12
Aralık
İnhisarlar Umum Müdürlüğü Mütedavil Sermayesi- RG, 12
nin 63.000.000 Liraya Çıkarılması Hakkında Kanun Kanunuevvel 1942
yayımlandı.
13
Aralık
Çorum’da yeni zelzeleler
oldu.
Birçok köyde toplam 589 ev yıkıldı, 25 kişi hayatını C. 14
Birincikanun
kaybetti.
1942
14
Aralık
Krom madeni hakkında
Bursa ilinin Piribeyler köyünden ölü Ahmet Şükrü RG, 14
2/19119 sayılı BKK yayım- Özyürük tarafından aranarak ortaya çıkarılan krom Kanunuevlandı.
madeni üretiminin %10 vergiye tabi tutulmasına iliş- vel 1942
kindir.
14
Aralık
Diyarbakır Belediye Başkanlığı'na seçilen Nazım RG, 14
Önen'in, Malatya, Van, Eskişehir, Muğla, İzmit illeri Kanunuevbelediye başkanlıklarına seçilen Şefik Tuğay, Şükrü vel 1942
Yürüg, Kamil Kaplanlı, İskender Alper, Kemal
Özün'ün görevlerinin onayı yapıldı.
15
Aralık
Varlık Vergisi Listeleri.
Vergi miktarı İzmir’de 27, Ankara’da 14, Adana’da C. 16
Birincikanun
58.5 milyon lirayı bulmaktadır.
1942
15
Aralık
Türkiye-Macaristan Ticaret
Anlaşmasına Merbut A Listesinde Yazılı Barsak ve
Amyant Kontenjanlarının
Tezyidi Hakkında Türk ve
Macar Hükümetleri Arasında Teati Edilen Mektupların Tasdikına Dair 4315
16
Aralık
İstanbul’un Varlık Vergisi
kesinleşti.
Vali Lütfi Kırdar’ın beyanatı “İstanbul şehrinin öde- C. 17
Birincikanun
yeceği varlık vergisi yekünu 330 milyon liradır”.
RG, 15
Kanunuevvel 1942
1942
17
Aralık
Mükellefler arasından tramvay ve elektrik idaresi, 674
bin lira ile ilk tediyeyi yaptı.
Milyondan yukarı vergi ödeyecek 11 vatandaş bu- C. 18
lunmaktadır. Çikvaşirli ailesi 1.6 milyon, Halil Ali Birincikanun
Bezmen 1.5 milyon, Dilberzadeler 1.212.000, 1942
Gislavet lastik şirketi 1.2 milyon, Later Zilberman,
Jak ve İzak Salomon biraderler, Armenak
Şekerciyan, Vahan Dikiciyan ve şürekası, Mihran
Ohanyan, H.B.Kori, Narlıyan Lütfiyan ve Şalon biraderler için birer milyon vergi tarh edilmiştir.
17
Aralık
4320 sayılı Mebus Seçimi
Kanunu yayımlandı.
Cumhuriyet döneminde yapılmış bulunan tüm seçimler 1908 tarihli İntihabı Mebusan Kanunu Muvakkatı
ve bu yasanın daha sonraki değiştirilmiş hükümlerine
göre yapılmıştır. Bu açıdan Mebus Seçimi Kanunu,
Cumhuriyet tarihinde kabul edilmiş, ilk toplu ve bütünsel olma özelliğini taşıyan seçim yasasıdır. Kanuna göre mebus seçimi illere göre yapılır. Her vilayet
bir seçim dairesi ve her nahiye bir seçim şubesi olarak belirlenir. Her 40.000 nüfus için bir mebus seçilir. Bir seçim dairesi nüfusu 40.000’den az olsa da
mebus seçme hakkı bulunmaktadır. Seçmen olabilmek için Türk olmak, 22 yaşını bitirmiş olmak, kamu
hizmetlerinden mahrum edilmemiş olmak, mahcur
olmamak, yabancı uyruktan olduğu iddiasında bulunmuş olmamak ve yabancı bir devletin resmi hiz-
RG, 17
Kanunuevvel 1942;
Cemil Koçak,
Türkiye’de
Milli Şef
Dönemi,
Cilt 2,
s.285-288.
1942 Yılı 343
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
metinde bulunmamak şartları yer almıştır. Seçimlerin
iki dereceli olması düzenlenmiştir. Buna göre önce
birinci seçmenler ikinci seçmenleri, daha sonra da
ikinci seçmenlerin mebusları seçmesi öngörülmüştür.
17
Aralık
Gedikli Erbaşların Maaşlarının Tevhid ve Teadülüne
Dair 3779 Sayılı Kanuna
Ek 4321 sayılı kanun yayımlandı.
1940 tarihli 3779 sayılı kanuna iki madde ilavesi ya- RG, 17
pılmıştır: “Madde 1-Gedikli subaylar da gedikli er- Kanunuevbaşlar gibi 3779 sayılı kanunun 9uncu maddesine gö- vel 1942
re iaşe ve ilbas edilirler. Madde 2-1010 ve 1453 sayılı kanunların gedikli subaylara birer er tayını verilmesine dair bulunan hükümleri kaldırılmıştır.”
17
Aralık
Muharip Yabancı Ordu
Mensuplarından Türkiye’ye
İltica Edenler Hakkında
4104 Sayılı Kanunun Tadiline Dair 4322 sayılı kanun
yayımlandı.
1941 tarihli 4104 sayılı kanunun 4 üncü maddesi de- RG, 17
ğiştirilmiştir. “Gözaltı edilmiş subay ve askeri me- Kanunuevmurlarla eratın iaşe ve ilbasları ve kendilerine yapıla- vel 1942
cak yardım hakkında mensup oldukları Hükümetlerle
mukavele akdine Hükümet mezundur. Mukavele bulunmadığı takdirde bu hususta yapılacak masraflar ve
nakdi yardımlar Hükümetçe takdir olunur ve bu masraflar Milli Müdafaa Vekâleti kara, deniz ve hava kısımları bütçelerinde açılacak hususi birer fasla mevzu
tahsisattan ödenir.”
17
Aralık
Türkiye ile Almanya arasında ticaret anlaşması.
Türkiye ile Almanya Arasında Ticari Mübadelelerin RG, 17
Tanzimine Dair 9 İlkteşrin 1941 tarihli Anlaşmaya KanunuevEk Anlaşmanın Tasdikine Dair 4324 sayılı kanun ya- vel 1942
yımlandı.
21
Aralık
Milli Şef İsmet İnönü bayramı Bursa bölgesinde geçirdi.
İnönü diyor ki: “Varlık vergisi bütün milletin vicda- C. 22
Birincikanun
nında doğru ve haklı bir tedbir telakki olunmuştur.”
Erbaa kasabasında çok şiddetli sarsıntılar oldu.
Resmi bilgiye göre 418 kişi öldü, 484 kişi yaralandı, C. 22
Birincikanun
3809 bina tamamen veya kısmen yıkıldı.
TBMM Kararı.
Avukatlık Kanununun muvakkat dördüncü maddesi RG, 22
KanunuevA fıkrasının tefsirine mahal olmadığı hakkındadır.
21
22
Aralık
Aralık
1942
1942; C. 23
Birincikanun
1942; C. 24
Birincikanun
1942
vel 1942
23
Aralık
Franz Von Papen’e suikast
davası karara bağlandı.
Pavlof ve Kornilof 16’şar sene 8’er ay, Abdurrahman C. 24
ve Süleyman da onar sene ağır hapse mahkûm oldu- Birincikanun
1942
lar.
23
Aralık
Kararın özü; Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nun RG, 23
2307 numaralı kanunla değiştirilen 365 inci maddesi Kanunuevhükmünün makabline de teşmili lazım geleceğine da- vel 1942
irdir.
24
Aralık
İdareyi Hususiyeyi Vilayat Dâhiliye Vekâleti’nce yayımlanan tamimle 1927 ta- RG, 24
Talimatnamesine Müzeyyel rihli il özel idareleri muhasebe usulü talimatnamesine Kanunuevvel 1942
Talimatname yayımlandı.
dört madde eklenmiştir.
24
Aralık
Dışişleri Bakanlığı merkez 5 personel merkeze tayin edilirken, 10 personel taşra RG, 24
Kanunuevve taşra teşkilatları arasında teşkilatına tayin edildi.
vel 1942
yapılan tayin ve merkeze
almalar gerçekleşti.
344
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
Kaynak
25
Aralık
Gümüşhane, Kırşehir, Zonguldak, Çölemerik beledi- RG, 25
ye başkanlıklarına seçilen Sami Zarbo, Rüştü Yurda- Kanunuevkul, Süleyman Faik Ertaman, Reşit Keskin'in başkan- vel 1942
lıklarının onayı yapıldı.
25
Aralık
Aydın’da köy bağlısı değişikliği yapıldı.
Aydın vilayetinin Germencik nahiyesine bağlı RG, 25
Kızılcagedik köyü buradan kaldırılarak Şarlak diğer Kanunuevvel 1942
adı Bağlararası mevkiine naklolunmuştur.
26
Aralık
4325 Sayılı Ankara Elektrik ve Havagazı ve Adana
Elektrik Müesseselerinin
İdare ve İşletmeleri Hakkında kanun yayımlandı.
Bu kanun doğrultusunda Ankara Elektrik ve Havaga- RG, 26
zı ve Adana Elektrik hizmetlerini görmek üzere bu Kanunuevkentlerin belediyelerince (Ankara Elektrik ve Hava- vel 1942
gazı İşletme Müessesesi) ve (Adana Elektrik İşletme
Müessesesi) kurulur. Tüzel kişiliğe sahip olan bu kuruluşlar adı geçen belediyelere bağlı olmak üzere birer umum müdürlük veya müdürlük tarafından idare
edilir. Ankara Elektrik ve Havagazı İşletme Müessesesi’nin itibari sermayesi 5.000.000 lira, Adana
Elektrik İşletme Müessesesi’nin itibari sermayesi
2.000.000’dır.
26
Aralık
1933 ve 1934 Türk Borçları
Tahvillerinin Ödenmesi
İçin Anlaşmalar Yapılabilmesine Dair 4326 sayılı
kanun yayımlandı.
3 maddeden oluşan bu kanunun ilk maddesine göre RG, 26
1933 ve 1934 Türk Borcu tahvillerine ait tediye kar- Kanunuevşılıklarının tesisine, kuponların ödenmesine, itfaların vel 1942
yapılmasına ve mali hizmetlerin gördürülmesine ait
olmak üzere ilgili hamiller veya onları temsil eden
Hükümet veya teşekküller ile anlaşmalar yapmaya
Maliye Vekili yetkili kılınmıştır.
26
Aralık
Kanuna Ek 4327 sayılı kanun yayımlandı.
Bu ek kanun ile yabancı memleketlere daimi veya RG, 26
muvakkat memuriyetle gönderilenlerin yevmiyeleri Kanunuevhariç olmak üzere bilumum harcırah yevmiyelerine vel 1942
%50 oranında zam yapılmıştır.
26
Aralık
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkındaki Kanun
Hükümlerini Değiştiren 4328
Bu kanunla 1930 tarihli 1567 sayılı kanunun 3ncü ve RG, 26
4ncü maddeleri değiştirilmiştir. Bu madde değişiklik- Kanunuevleri Türk Parasını Koruma hakkındaki kararlara aykı- vel 1942
rı hallere ait takip ve suçların muhakeme usulü ile bu
kararlara aykırı hareket edenlere verilecek cezalara
ilişkindir.
26
Aralık
4329 Sayılı Dâhiliye Memurları Kanununun İkinci
ve Üçüncü Maddelerini
Değiştiren 4089 Sayılı Kanunun Birinci Maddesine
Ek Kanun yayımlandı.
Bu kanuna göre Siyasal Bilgiler Okulu ile Hukuk Fa- RG, 26
kültesi’nden mezun olanlar askerlik vazifesine çağ- Kanunuevrılmış olupta yirmi dokuz yaşını bu vazifelerini ifa vel 1942
sırasında geçirmiş bulunurlarsa bu yaş durumları maiyet memurluklarına alınmalarına engel oluşturmaz.
26
Aralık
Tunceli Vilayetinin İdaresi Bu kanunla 1936 tarihli 2884 sayılı kanun iki yıl da- RG, 26
KanunuevHakkındaki 2884 Numaralı ha uzatılmıştır.
vel 1942
Kanun Hükümlerinin İki
Yıl Daha Uzatılmasına Dair
28
Aralık
Kızılordu’nun taarruzu.
Rus kuvvetleri dört günlük taarruz neticesinde 40 ila C. 29
Birincikanun
60 km ilerledi ve birçok meskûn mahal işgal edildi.
1942
1942 Yılı 345
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
28
Aralık
TBMM kararları.
Devlet Şurası’na yönelik bazı seçimler yapıldı. Dev- RG, 28
let şurası Birinci Daire Reisliği’ne Salahattin KanunuevOdabaşıoğlu; Ankara Maarif Müdürü Rasim Arsan vel 1942
ve Münakalat Vekâleti Hukuk Müşaviri Raşit
Çelebioğlu Devlet Şurası azalıklarına seçilmişlerdir.
29
Aralık
Kanunun 9uncu Maddesine
Bir Fıkra Eklenmesine Dair
Eklenen fıkra şu şekildedir: “21/12/1936 tarih ve RG, 29
3080 sayılı kanunun 3üncü maddesinde tasrih olunan Kanunuevhat başbakıcı ve bakıcılarıyla başmüvezzi ve müvez- vel 1942
zilere yakarki esaslar dairesinde ve (B) fıkrasındaki
miktarda yakacak zammı verilebilir.”
29
Aralık
Posta, Telgraf ve Telefon
Umum Müdürlüğü Süvari
Müvezzilerine Hayvan
Yem Bedeli Verilmesi
7 maddeden oluşan kanunun 2nci maddesi bu yasa RG, 29
uyarınca hayvan tedarik eden süvari müvezzilere ay- Kanunuevda 15 lirayı geçmemek üzere mahalli şartlara göre vel 1942
hayvan yem bedeli verileceği ve bu bedelin borç için
haczedilemeyeceğini düzenlemiştir.
29
Aralık
Hava Sınıfı Mensuplarına
Verilecek Zamlar ve Tazminler Hakkındaki 3485
Sayılı Kanunun 10, 12 ve
14 üncü Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun 4334 sayılı kanun yayımlandı.
Bu kanun 1938 tarihli 3485 sayılı kanunun 3 madde- RG, 29
sini değiştirmektedir. Kanunun 10ncu maddesi şu şe- Kanunuevkilde değiştirilmiştir: “Haritacı subay ve haritacı as- vel 1942
keri memurlar ile havacılıkta daimi veya muvakkat
olarak çalışan ve fakat uçucu olmayıp ta icabında vazife ile uçacak olan doktorlar, telsizci subaylar, elektrikçiler, tüfekçiler gibi fenni vazife erbabına her uçuş
saati için maaş veya ücretlerinden başka olarak üçer
lira verilir. Şu kadar ki, haritacı subaylar ile haritacı
askeri memurlardan maaşına bu suretle verilecek paranın aylık yekûnu 40 lirayı geçemez.”
29
Aralık
Subay Yüksek Mühendis,
Askeri Yüksek Mühendis
ve Askeri Mühendislere
Verilecek İhtisas Ücreti
Verilecek ihtisas ücretleri kanunda şu şekilde düzen- RG, 29
lenmiştir. Subay yüksek mühendislerle askeri yüksek Kanunuevmühendislere maaşları tutarının %25-50si oranında; vel 1942
Askeri mühendislere maaşları tutarının %10-20’si
oranında; Subay yüksek mühendislerle askeri yüksek
mühendislere verilecek tahsisatın azami miktarı, ancak doktora yapmak veya bir eser ortaya çıkarmak
yoluyla benzerleri arasında temayüz edenlere verilir;
% oranlar belli şartlarda Genelkurmay Başkanlığının
oluruyla Milli Müdafaa Vekâletince artırılabilir; Her
derecedeki ihtisas ücreti en az iki sene geçmedikçe
artırılmaz.
29
Aralık
Devlet Konservatuarının
Tiyatro Opera ve Balet Şubelerinden Mezun Olanlara
Giyim Eşyası Verilmesi
Bu kanun Devlet Konservatuarının tiyatro opera ve RG, 29
balet şubeleri öğrencilerinden devlete hizmet taahhüt Kanunuevetmiş olanların mezun oldukları zaman 250 lirayı vel 1942
geçmemek üzere Konservatuar idaresi tarafından giyim ihtiyaçlarının karşılanmasını düzenlemektedir.
29
Aralık
Fevkalade İhtiyaçlar İçin
Milli Müdafaa Vekilliğince
Yurda Sokulacak Maddelerin Vergi Muaflıkları Hakkında 4340 sayılı kanun
yayımlandı.
Bu kanunla Milli Müdafaaya ait olağanüstü ihtiyaçlar RG, 29
için gerekli olan şeyleri gümrük vergisi ve zamlarıyla KanunuevHazineye, Özel İdarelere ve Belediyelere ait her türlü vel 1942
vergi, resim, harç ve zamları ile ardiye ücretinden
muaf olarak ülkeye sokmaya İcra Vekilleri Heyeti
yetkili kılınmıştır.
346
Kaynak
G. Ay
Olay/Mevzuat
Açıklamalar
29
TBMM Kararı.
Devlet Şurası İkinci Daire Reisliği’ne Devlet Şurası RG, 29
Kanunuevazasından Hazım Töregün seçilmiştir.
Aralık
Kaynak
vel 1942
30
Aralık
Milli Korunma Mahkeme- Milli Korunma Mahkemeleri kadrosuna 50 lira asli RG, 30
Kanunuevleri kadrosu hakkında
maaşlı üç müddeiumumî muavini ilave edilmiştir.
vel 1942
30
Aralık
Maraş’ta nahiye merkezi
bağlılığı geçici olarak değiştirildi.
Maraş Vilayeti’nin Çokak Nahiyesi merkezi, nahiye RG, 30
ve karakol binası tamir edilinceye kadar muvakkaten Kanunuevvel 1942
Akifiye köyüne naklolunmuştur.
31
Aralık
Devlet Demiryolları Nakliyatındaki Ziya ve Hasarların Tazmin Suretlerine Dair
3259 Sayılı Kanuna Ek
Bu kanunla 1937 tarihli 3259 sayılı Rumeli Demir- RG, 31
yolları İşletme Nizamnamesinin Zıya ve Hasar Taz- Kanunuevminatına Müteallik Birinci Bab 29, 37, 42 ve İkinci vel 1942
Bab 20nci Maddelerindeki Hadlerin Tadiline Dair
Kanunun birinci maddesine ek yapılmıştır.
31
Aralık
Jandarma Subaylarından
Bu kanunla 3922 sayılı kanun hükmü 1946 yılına ka- RG, 31
KanunuevMütekait Yüzbaşı ve Üsdar uzatılmıştır.
vel 1942
teğmenlerin Kaza Jandarma
Komutanlıklarında
Mütekaiden İstihdam Edilecekleri Hakkındaki 3922
Sayılı Kanun Hükmünün
Uzatılmasına Dair 4344 sayılı kanun yayımlandı.
1942 Yılı 347
ZAMANDİZİNE EK:
1942 Yılında Orman Tahdit Komisyonları ve Kararları
Gün ve Ay
Komisyon
Karar
26 Şubat
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Reisliği’nden tebliğ
Balıkesir Vilayeti Dursunbey Kazasının Gökçedağ Nahiyesinin Reşadiye Köyü Hududu dahilinde yapılan tahdide ait mazbatalar icmalidir.
12 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına bağlı Hamzalar Köyünün orman tahdit zabıtnamesidir.
13 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına bağlı Aşağı Güney Köyünün orman tahdit zabıtnamesidir.
14 Mart
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Balıkesir Vilayeti Dursunbey Kazasına bağlı Hondular Köyü hududu
dahilinde yapılan tahdide ait mazbatalar icmalidir.
16 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Merkez Kazasına bağlı Kozağaç köyü orman tahdit zabıtnamesi hülasasıdır.
16 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Merkez Kazasına bağlı Körpeş köyü orman tahdit zabıtnamesidir.
17 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına bağlı Dudaş Köyünün orman tahdit zabıtnamesidir.
19 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Merkez Kazasına bağlı Karabire Köyünün orman tahdit zabıtname hülasasıdır.
19 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına bağlı Sekli Köyü orman tahdit zabıtnamesi hülasasıdır.
19 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına bağlı Köst Köyüne ait orman tahdit zabıtnamesi hülasasıdır.
20 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına bağlı Dağşıhlar Köyünün orman tahdit zabıtnamesidir.
21 Mart
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Balıkesir Vilayetinin Dursunbey Kazasının Gökçedağ Nahiyesinin Hasan Ören Köyü hududu dahilinde yapılan tahdide ait mazbatalar icmalidir.
24 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Merkez Kazasına bağlı Hırka Köyü orman tahdit zabıtnamesi
hülasasıdır.
24 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına bağlı Yukarıgüney Köyünün orman tahdit zabıtnamesidir.
348
Gün ve Ay
Komisyon
Karar
26 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına bağlı Nuhkoca Köyünün orman tahdit zabıtnamesidir.
26 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasının Karaşar nahiyesine bağlı Karaveren Köyü sınırı
içindeki Devlet ormanları tahdidine ek zabıtnamedir.
26 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına bağlı Karaşar nahiyesinin Karaveren Köyü devlet
ormanı tahdidine ait zabıtnamesidir.
26 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Merkez Kazasına bağlı Boyalı Köyü orman tahdit zabıtnamesidir.
27 Mart
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına tabi Sama Köyü orman tahdit zabıtnamesidir.
3
Nisan
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Balıkesir vilayeti Dursunbey Kazası Gökçedağ Nahiyesinin Hıyarca
Köyü hududu dâhilinde yapılan tahdide ait mazbatalar icmalidir.
3
Nisan
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına bağlı Zaviye (Zeyve) Köyü orman tahdit zabıtnamesidir.
9
Nisan
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasına bağlı Kuyucak Köyü orman tahdit zabıtname hülasasıdır.
24 Nisan
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Balıkesir vilayeti Dursunbey Kazası Gökçedağ nahiyesinin Kızılcadere
Köyüne bağlı Kılca Mahallesi hududu dahilinde yapılan tahdide ait
mazbatalar icmalidir.
25 Nisan
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasının Sarıağıl Köyü orman tahdit zabıtname hülasasıdır.
25 Nisan
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasının Çakıloba Köyü orman tahdit zabıtname hülasasıdır.
27 Nisan
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Balıkesir vilayeti Dursunbey Kazasının Gökçedağ nahiyesine bağlı
Çamharman Köyü hududu dahilinde yapılan tahdide ait mazbatalar icmalidir.
27 Nisan
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Akçaalan Köyü hududu dahilinde yapılan tahdide ait mazbatalar icmalidir.
8
Mayıs
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Beypazarı Kazasının Kaplan Köyü orman tahdit zabıtnamesidir.
12 Mayıs
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Şuayıplı Köyü devlet ormanlarının zabıt hulasasıdır.
1942 Yılı 349
Gün ve Ay
Komisyon
Karar
12 Mayıs
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Gökmaslı Köyü devlet ormanının hudutlarına ait zabıt hulasasıdır.
13 Mayıs
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Şile Kazası Yakuplu devlet ormanının hudutlarına ait
zabıt hulasasıdır.
13 Mayıs
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Şile Kazası Ağva nahiyesine bağlı İsa köyü devlet ormanının hudutlarına ait zabıt hulasasıdır.
18 Mayıs
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Şile Merkez Kazasına bağlı Ekşiköy devlet ormanının
hudutlarına ait zabıt hulasasıdır.
18 Mayıs
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Şile Kazasına bağlı Kurfallı Köyü devlet ormanının hudutlarına ait zabıt hulasasıdır.
20 Mayıs
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Kızılcadere Köyü hududu dahilinde yapılan tahdide ait mazbatalar icmalidir.
20 Mayıs
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Köyüne bağlı Köşeyeri Mahallesi hududu dahilinde yapılan tahdide ait
mazbatalar icmalidir.
26 Mayıs
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Köyüne bağlı Mahallar hududu dahilinde yapılan tahdide ait mazbatalar
icmalidir.
9
Temmuz 7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayetinin Çatalca Kazasına bağlı Boyalık nahiyesinin İmrahor
köyü dolayındaki Alantepe ormanının tahdididir.
9
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Şile Kazası Kumcadağ devlet ormanının sınırlarına ait
mazbatasıdır.
9
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasına bağlı Turanlı nahiyesine bağlı Karar
Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
13 Temmuz 7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Osmanköy, Göktepe devlet ormanları zabıt hulasasıdır.
Tahdid Komisyonu
Göksu, Aktepe devlet ormanlarının zabıt hulasasıdır.
Tahdid Komisyonu
Antalya vilayeti Kaş kazasına bağlı Kalkan nahiye merkezi Kalkan Köyünün orman hudutlarına dair zabıtların hülasasıdır.
Tahdid Komisyonu
Antalya vilayeti Kaş kazasının Kalkan nahiyesine bağlı Hacıoğlan Köyünün orman tahdit zabıtları hülasasıdır.
350
Gün ve Ay
Komisyon
Karar
Tahdid Komisyonu
Balıkesir vilayeti Dursunbey Kazasının Gökçedağ nahiyesinin
Kızılcadere Köyüne bağlı Karaağaç Mahallesi hududu dahilinde yapılan
tahdide ait mazbatalar icmalidir.
4
Ağustos
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Kartal Kazasının Samandıra nahiyesi Kurtdoğmuş Köyü sınırları içinde Kaymaz adlı çiftliğin zabıt hulasasıdır.
7
Ağustos
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Kuşlukaya, Hacıllı devlet ormanlarının zabıt hulasasıdır.
12 Ağustos
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının merkez nahiyesine bağlı Eymir Köyü sınırı dahilindeki (Kaaracapınar, Selamlık, Beyköy, Akçaalansekisi, Akseki,
Karageriş, Erenler Tepesi, Bakacak, Sakadağı, Öküzboğazı) devlet ormanlarının tahdit zabıtıdır.
13 Ağustos
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir Vilayeti Bergama Kazasına bağlı Turanlı nahiyesine bağlı
Ürkütler Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasası.
18 Ağustos
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının merkez nahiyesine bağlı Sobran Köyü sınırı içindeki
(Öküzboğazı, Sarıkaya Bakacak, Tavşancı, Türbe, Yakupların günası,
Davut Dede, Meşeli, Adaca, Emir, Tozgün Ağası, Sıak, Çobanlık,
Karakaya) devlet ormanlarının tahdit zabıtıdır.
19 Ağustos
6 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Antalya vilayeti Kaş kazasının Kalkan nahiyesine bağlı Sidek Köyünün
orman tahdit zabıtları hülasasıdır.
24 Ağustos
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının Çayırhan nahiyesine bağlı Nallıgölcük Köyü sınırı
dahilindeki Kışla, Sovucakpınar, Karabelen, Eriklidere, Kuzupınarı,
Çalıyayla devlet ormanlarının tahdit zabıtıdır.
27 Ağustos
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Şile Merkez Kazaya bağlı Kabakoz devlet ormanlarının
zabıt hulasasıdır.
31 Ağustos
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasına bağlı Çayırhan nahiyesi orman tahdit zabıtıdır.
31 Ağustos
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının Çayırhan nahiyesine bağlı Harami Köyü sınırı dahilindeki (Camili Türbe, Değirmece, Kelağanın göbedi, Karakuz,
Teknepınar, Aloğlan, Deregöbet) devlet ormanlarının tahdit zabıtıdır.
5
Eylül
6 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Antalya Vilayeti Kaş kazasının Kalkan nahiyesine bağlı Bezirgan Köyünün orman tahdit zabıtları hülasasıdır.
10 Eylül
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının Çayırhan nahiyesine bağlı Uluköy orman tahdit
zabıtıdır.
10 Eylül
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının Çayırhan nahiyesine bağlı Atça Köyü sınırı dahilindeki (Karabelen, Okkabaşı, Küçüksivri, Eskiköy, Aktepe) devlet ormanlarının tahdit zabıtıdır.
10 Eylül
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının Çayırhan nahiyesine bağlı Kızılöz Köyü sınırı dahilindeki (Karabelen, Yayla, Balçayı, Kışlak, Derince, Topraklı) devlet
ormanlarının tahdit zabıtıdır.
1942 Yılı 351
Gün ve Ay
Komisyon
Karar
10 Eylül
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının merkez kasabasının sınırı dahilindeki (Emirtoz
Günağası, Mahmutdede, Sobrankuzu, Karanlıkdere) devlet ormanlarının
tahdit zabıtıdır.
10 Eylül
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının Çayırhan nahiyesine bağlı Emincik Köyü sınırı içindeki Haladoruğu, Hıdıroğlu, Karageriş, Gökdere kaşı devlet ormanlarının tahdit zabıtıdır.
12 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Örenli Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
12 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Paşa Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
12 Eylül
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının Çayırhan nahiyesine bağlı Şürüm Köyü sınırı içindeki Hıdırpınarı, Elbasan Deresi, Yörükpınarı, Gökçeburun, Kışla devlet
ormanlarının tahdit zabıtıdır.
12 Eylül
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının Çayırhan nahiyesine bağlı Karaköy orman tahdit
zabıtıdır.
12 Eylül
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının Merkez nahiyesine bağlı Belören Köyü sınırı içindeki Onsekizderesi, Mazıburnu, Dede, Fındıkçukuru, Kurtdümeni,
Soğucak, Keklikharmanı devlet ormanlarının tahdit zabıtıdır.
12 Eylül
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının Merkez nahiyesine bağlı Sarıkaya Köyü sınırı içindeki Fındıklıdere, Topalosman dağı, Deli Mehmet Göbedi, Karabelen
veya Çamlıbelen, Kayadibi, Yanıkkaşı, Namazgöbedi, Koçderesi ve
Eymir Köyü sınırı dahilindeki Sarıkaya Boğazı devlet ormanlarının tahdit zabıtıdır.
12 Eylül
1 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Çatalca Kazasına bağlı Boyalık nahiyesinin Haraççı
Köyü ormanı tahdidine ait zabıt hulasasıdır.
14 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı İyiller Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
14 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Tırmanlar
14 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Akçenger
15 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Durmuşlar
17 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Yeniler Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
17 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Yalnızdam
352
Gün ve Ay
Komisyon
Karar
17 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Alfatlı Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
17 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Çaltıkoru
18 Eylül
6 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Antalya vilayeti Kaş kazasının Kalkan nahiyesine bağlı Margaz Köyünün orman tahdit zabıtları hülasasıdır.
18 Eylül
6 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Antalya vilayetinin Kaş kazasının Kalkan nahiyesine bağlı Ovagelmiş
Köyü ormanları ile Okaliptüs Fidanlığı ve Kaş Kaş Kazası ile Fethiye
Kazası hududuna dair orman tahdit zabıtları hülasasıdır.
18 Eylül
6 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Antalya vilayeti Kaş kazasının Kalkan nahiyesine bağlı Fırnaz Köyünün
orman tahdit zabıtları hülasasıdır.
22 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Sarıcaoğlu
24 Eylül
2 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Nallıhan Kazasının Çayırhan nahiyesine bağlı Çiği Köyü sınırı içindeki
(Halakaşı, Kavaklı, Tezbel, Kocakarı Pınarı, Çatalçam, Karageriş) devlet ormanlarının tahdit zabıtıdır.
24 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Muratlar
26 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Yortanlı Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
26 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Pireveliler
26 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Dere Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
26 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Çamoba Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
26 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Caber Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
30 Eylül
1 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Çatalca Kazasına bağlı Boyalık nahiyesinin Boğazköy
tahdidine ait zabıt hulasasıdır.
30 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Kozluca Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
1942 Yılı 353
Gün ve Ay
Komisyon
Karar
30 Eylül
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Sarıcalar
1
Ekim
1 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Çatalca Kazasına bağlı Boyalık
Arnavutköyü ormanı tahdidine ait zabıt hulasasıdır.
1
Ekim
1 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Çatalca Kazasına bağlı Boyalık nahiyesinin Boğluca
köyü ormanı tahdidine ait zabıt hulasasıdır.
8
Ekim
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasının Turanlı nahiyesine bağlı Mahmudiye
16 Ekim
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Merkez Kazasına bağlı Avunduruk Köyündeki
tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
17 Ekim
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Merkez Kazasına bağlı Yanıgüde Köyündeki
tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
21 Ekim
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Kartal Kazası Samandıra nahiyesi Ballıca devlet ormanlarının zabıt hulasasıdır.
22 Ekim
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Kartal Kazası Samandıra nahiyesi Yatak alçağı, Üvek
bayırı, Sığır Eğreği, Köy üstü ve Göçbeyliği devlet ormanlarının zabıt
hulasasıdır.
24 Ekim
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasına bağlı İncecikler Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
26 Ekim
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Dereköy hududu dahilinde yapılan tahdide ait mazbatalar icmalidir.
3
Kasım
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Aalagüney Köyü hududu dahilinde yapılan tahdide ait mazbatalar icmalidir.
4
Kasım
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasına bağlı Kapıkaya Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
5
Kasım
12 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
Balıkesir vilayeti Dursunbey Kazasının Gökçedağ nahiyesinin Hindikler
Köyü hududu dahilinde yapılan tahdide ait mazbatalar icmalidir.
11 Kasım
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasına bağlı Çakırlar Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
20 Kasım
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasına bağlı Yerli Tahtacı Köyündeki tahdit
kararına ait mazbata hulasasıdır.
354
nahiyesinin
Gün ve Ay
Komisyon
Karar
24 Kasım
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Adalar Kazası Burgaz Adası nahiyesi merkezinde Burgaz çam ormanlarının zabıt hulasasıdır.
24 Kasım
1 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Eyüp Kazasının Kemerburgaz nahiyesine bağlı Çiftalan
Köyü civarındaki Ergene ormanı tahdidine ait zabıt hulasasıdır.
1
Aralık
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasına bağlı Narlıca Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
1
Aralık
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasına bağlı Sağancı Köyündeki tahdit kararına ait mazbata hulasasıdır.
8
Aralık
7 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Adalar Kazası Büyükada merkezinde Büyükturüstü ormanının zabıt hulasasıdır.
23 Aralık
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasına bağlı Çam Köyündeki tahdit kararına
ait mazbata hulasasıdır.
23 Aralık
5 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İzmir vilayeti Bergama Kazasına bağlı Tepe Köyündeki tahdit kararına
ait mazbata hulasasıdır.
30 Aralık
1 Numaralı Orman
Tahdid Komisyonu
İstanbul vilayeti Çatalca Kazasının Yazla, Tafra, Celep Dağyenice köyleri arasında Terkos Gölü batı kenarında Kurtköy-Saraçköy adındaki
ormanların yapılan tahdidine ait zabıt hulasasıdır.
1942 Yılı 355
KAYNAKÇA
Ahmad, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Çev. Yavuz Alogan, 6. Basım, Kaynak
Yayınları, İstanbul 2007.
Akar, Rıdvan, Varlık Vergisi: Tek Parti Rejiminde Azınlık Karşıtı Politika Örneği, Belge
Yayınları, İstanbul 1992.
Aktar, Ayhan, Varlık Vergisi ve ‘Türkleştirme’ Politikaları, 9. Baskı, İletişim Yayınları,
İstanbul 2008.
Atay, Falih Rıfkı, “Ekmek İçin Alınan Tedbir”, Ulus, 13 Sonkanun 1942.
Atay, Falih Rıfkı, “Yarın Ekmeklerimizi Kart Karşılığı Alacağız”, Ulus, 16 Sonkanun
1942.
Atay, Falih Rıfkı, “Millet Meclisinin Dünkü Kararı”, Ulus, 3 Şubat 1942.
Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi (1838’den 1995’e), Dördüncü Kitap, Tekin Yayınevi, İstanbul 2000.
Avcıoğlu, Doğan, Türkiye’nin Düzeni: Dün-Bugün-Yarın, Birinci Kitap, Tekin Yayınevi,
İstanbul 1998.
Aydemir, Şevket Süreyya, İkinci Adam İsmet İnönü: 1938-1950, II. Cilt, Remzi Kitabevi,
İstanbul 1968.
Başar, Ahmet Hamdi, “İaşe Teşkilatı”, Cumhuriyet, 2 Temmuz 1942.
Başar, Ahmet Hamdi, “İaşe Davamız Nasıl Başladı ve Nasıl Devam Etti?”, Cumhuriyet,
8 Temmuz 1942.
Boratav, Korkut, 100 Soruda Türkiye’de Devletçilik, Gerçek Yayınları, İstanbul 1974.
Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2002, 8. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara
2004.
Çavdar, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi: 1839-1950, 3. Baskı, İmge Kitabevi, Ankara 2004.
Goloğlu, Mahmut, Milli Şef Dönemi (1939-1945) Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Üçüncü
Kitap, Kalite Matbaası, Ankara 1974.
Güçlü, Muhammet, “Varlık Vergisi ve Seyhan (Adana) Uygulaması”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, Cilt 21, Sayı 203.
İnönü, İsmet, Defterler (1919-1973), 1. Cilt, Yayına Hazırlayan Ahmet Demirel, Yapı
Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
Kafaoğlu, A. Başer, Varlık Vergisi Gerçeği, Kaynak Yayınları, İstanbul 2002.
Koçak, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945): Dönemin iç ve dış politikası
üzerine bir araştırma, Cilt 1, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2007.
Koçak, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945): Dönemin iç ve dış politikası
üzerine bir araştırma, Cilt 2, 2. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
Küçük, Yalçın, Türkiye Üzerine Tezler 1 (1908-1978), 3. Baskı, Tekin Yayınevi, İstanbul
1980.
Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, 7. Baskı, Türk Tarih
Kurumu Basımevi, Ankara 1998.
Makal, Ahmet, Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, İmge
Kitabevi, Ankara 1999.
Metinsoy, Murat, İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye: Savaş ve Gündelik Yaşam, Homer
Kitabevi, İstanbul 2007.
356
Ökte, Faik, Varlık Vergisi Faciası, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul, t.y.
Pur, Hüseyin Perviz, Varlık Vergisi ve Azınlıklar, Eren Yayıncılık, İstanbul 2007.
Taner, Timur, Türk Devrimi ve Sonrası, İmge Kitabevi, Ankara 1993.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre VI, Cilt 22, İçtima 3, Yirminci İnikat, 24 XII 1941.
T.C. Dışişleri Bakanlığı, Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl: İkinci Dünya Savaşı Yılları
(1939-1946), T.C. Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü, Ankara 1973.
Tezel, Yahya S., Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), 5. Baskı, Tarih
Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
Turan, Kemal, “Milli Korunma Kanunundaki Değişiklikler Dolayısıyla İdarenin Yeni
Vazifeleri”, Ulus, 13 Şubat 1942.
Turan, Kemal, “Karne Usulünde Emanet”, Ulus, 12 Sonkanun 1942.
Weisband, Edward, 2. Dünya Savaşı ve Türkiye, Çev. M. A. Kayabağ ve Ö. Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul 2002.
Weisband, Edward, İkinci Dünya Savaşında İnönü’nün Dış Politikası, Çev. Ali Kayabal,
Milliyet Yayınları, 1974.
Yetkin, Çetin, Türkiye’de Tek Parti Yönetimi: 1939-1945, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 1983.
Yetkin, Çetin, Karşıdevrim 1945-1950, 4. Basım, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i
Hukuk Yayınları, Antalya 2006.
Başbakanlık Arşiv Belgeleri (BCA)
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü Kataloğu.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü Kataloğu (1924–1949), Ankara 1999.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Bayındırlık Bakanlığı Kataloğu.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığı, Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı Kataloğu.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden Dairesi Başkanlığı Kataloğu
1870-1951, Ankara 2001.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Müşterek Kararnameler Kataloğu.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı, Toprak İskân Müdürlüğü Kataloğu.
Gazeteler
Resmi Gazete
Cumhuriyet Gazetesi
Ulus Gazetesi
1942 Yılı 357

1942: `A`dan Z`ye Bozuk Devlet`in Yeniden Yapılanması

Transkript

Benzer belgeler

neşeli kalpler sınıfı 21-25 mart haftalık bülten

8/A SINIFI A GRUBU Değerli Velilerimiz, Bir hafta

II. Dünya Savaşı Yıllarında Ekim Seferberliği

SERBEST ZAMAN ETKİNLİĞİ Çocukların kendilerini, duygu ve

ÖZEL ASÇAY ANAOKULU İNCİ TANELERİ SINIFI

özel yıldız ilkokulu

indirmek için tıklayınız

indirmek için tıklayınız

z bülten - Kampüs Koleji

İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye`de Tarım Politikası Arayışları