brezilya - Carpetrium

BREZİLYA
I. BAŞLICA SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER-2004
Nüfus (milyon, tahmin)
Dil
Din
Yönetim
Yüzölçümü
Başkent
Başlıca Şehirleri
(2000, bin kişi)
ve
179,1
Resmi dil Portekizce’dir. İş dünyasında
İspanyolca ve İngilizce de kullanılmaktadır.
Halkın büyük bir çoğunluğu Roma Katolik
Kilisesine bağlıdır.
Federal Cumhuriyet (26 eyalet)
Güney Amerika’nın yaklaşık olarak yarısını
kaplayan Brezilya’nın kuzeyinde Venezuela,
Kolombiya, Guyana, Fransız Guyanası ve
Surinam, güneyinde Bolivya, Paraguay, Arjantin
ve Uruguay, batısında ise Peru yer almaktadır.
Dünyanın en geniş ülkelerinden biri sayılan
Brezilya, 8,547,403 km2’lik bir alana yayılmış
olup, bu alanın %43.7’si tarıma uygundur.
Brasilia
nüfusu Brasilia (2 043), Sao Paulo (10 406), Rio de
Janeiro (5 852), Salvador (2 441), Belo
Horizonte (2 233), Fortaleza (2 138).
İklim
Topraklarının %93’ü tropikal bir bölge olan
Güney Yarımküre’de bulunan Brezilya’da iklim
bölgelere göre çeşitlilik göstermektedir.
GSYİH (milyar $) b
603,8
Kişi başına milli gelir ($)-2003
2 772
Enflasyon (%) b
6,5
GSYİH Büyüme Hızı (%) b
5,0
Mal İhracatı (fob,milyon $) b
94 648
Mal İthalatı (fob,milyon $) b
63 549
Dış Ticaret Dengesi b
31 099
Döviz
Kuru
(2004
Yılı 1 ABD $=2,94 Real ,
Ortalaması) b
Brezilya’nın para birimi “Real”dir.
b: EIU tahmini
Kaynak: 1. EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Report, Aralık 2004
2. EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Profile, 2004
2
II. GENEL EKONOMİK DURUM
2.1. Genel Ekonomik Durum
Temel Ekonomik Göstergeler
2000
GSYİH (Milyar $)
601,7
GSYİH büyüme hızı (%)
4,3
Ortalama tüketici fiyat enflasyonu (%)
7,0
Nüfus (Milyon)
170,1
Mal İhracatı (Fob, milyon $)
55 086
Mal İthalatı (Fob, milyon $)
55 783
Cari İşlem Dengesi (Milyon $)
24 224
Döviz rezervleri (Altın hariç, milyon $) 32 488
Toplam Dış Borç (Milyar $)
238,8
Borç-servis oranı (%)
93,2
Döviz Kuru (Ortalama, R:US$)
1,83
2001
510,0
1,3
6,8
172,4b
58 223
55 572
23 215
35 739
226,4
75,2
2,35
2002
460,8
1,9
8,5
174,6b
60 362
47 199
7 676
37 684
227,9
68,6
2,92
2003
505,5
0,5
14,7
176,9b
73 083
48 268
4 040
49 111
230,7b
70,7b
3,08
2004b
603,8
5,0
6,5
179,1b
94 948
63 529
5 638
52 599
220,8
50,3
2,94
a: Gerçekleşen, b: E.I.U tahmini
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Report, Aralık 2004
Brezilya zaman zaman karşı karşıya kaldığı ekonomik kriz ve sorunlara rağmen ekonomik
açıdan ciddi bir potansiyele sahiptir. Kapsamlı özelleştirme programı sayesinde, en fazla
yabancı sermaye yatırımı çeken ülkeler arasında ilk on sırada yer almakta olup, 2050
yılında Rusya, Hindistan ve Çin ile birlikte en büyük ekonomiler arasında yer alacağı
tahmin edilmektedir.
Brezilya, bol doğal kaynaklarından dolayı tarım ürünleri (kahve, şeker, portakal, kakao,
tütün), canlı hayvan ürünleri (et, tavuk eti), ağaç ürünleri (kağıt, kağıt hamuru), mineral ve
metal ürünlerinde (demir-çelik ve alüminyum) karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir.
1970’lerin sonuna kadar korumacı politikalar içe dönük ve etkin olmayan bir ekonomiye yol
açmış, birbirini takip eden dış şoklar hiperenflasyonu körükleyerek, yatırımı düşürerek,
gelir dağılımını kötüleştirmiştir. Brezilya, 1990’lı yıllardaki liberalizasyon çabalarının
sonucunda özellikle otomotiv sanayii ve altyapı modernizasyonunda özelleştirme ve
doğrudan yabancı yatırımlar sayesinde önemli gelişmeler sağlanmıştır.
Özellikle, otomotiv sanayii, yurtiçi satış ve toplam çıktı yönünden rekor kırmış, 1,8 milyon
araba üretimi ile Brezilya, dünyanın 10. büyük araba üreticisi olma sıfatını kazanmıştır.
3
Ekonomik Projeksiyon (yüzde değişme)
2003a 2004b 2005c 2006c
Reel GSYİH artış oranı
0,5b
5,0
3,6
3,1
Sanayi üretimi büyüme hızı
0,4
6,0
4,5
4,0
Sabit Sermaye yatırımları büyüme oranı
-5,1b
15,6
5,5
5,5
Enflasyon (Tüketici fiyatları, ortalama)
14,7
6,5
5,8
5,0
Mal İhracatı (milyar $)
73,1
94,9
96,5 100,1
Mal İthalatı (milyar $)
48,3
63,5
70,8
75,2
Cari İşlemler Dengesi (milyar $)
4,0
5,6
-3,3
-7,1
Dış Borç
230,7b 220,8 221,6 213,1
Döviz Kuru (Real:$)
3,08
2,94
2,95
3,94
a;gerçekleşen, b; EIU hesaplamaları
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Report, Aralık 2004
Brezilya’nın yaşadığı krizlerin etkisiyle sanayi üretim rakamlarında da değişiklikler olmakla
birlikte 2004 yılından itibaren daha olumlu gelişmeler beklenmektedir.
Sanayi Üretimi (% Yıllık Büyüme)
Toplam İmalat
Sermaye Malları
Ara Mallar
Tüketici Malları
Dayanıklı Mallar
Yarı Dayanıklı-Dayanıklı
Olmayan Mallar
1999
-0,7
0,3
0,2
6,2
14,5
4,2
2000
6,6
-14,1
2,9
5,3
11,2
3,7
2001
1,5
-9,2
1,8
-2,9
-9,4
-1,3
2002
-1,5
-1,0
3,2
2,7
0,4
1,5
2003*
-0,2
-0,5
1,4
-2,3
-5,1
-0,2
*:Ocak-Ekim Dönemi
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Profile, 2004
Yerel Eğilimler
Sao Paulo, Rio de Janeiro, Minas Gerais, ve Espirito Santo eyaletlerinden oluşan ülkenin
güney doğu bölgesi, gayrisafi yurtiçi hasılanın yarısından fazlasını oluşturmaktadır.
Merkezi-batı bölgesi ise ülkenin en hızlı büyüyen bölgesidir.
Bölgelere Göre Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (%)
Güney Doğu Güney Kuzey Doğu Merkezi-Batı Kuzey
1985
59,1
17,4
13,9
5,3
4,4
1997
58,6
17,7
13,1
6,3
4,4
2000
57,8
17,6
13,1
7,0
4,6
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Profile, 2004
İmalat sanayi, büyük ölçüde Sao Paulo eyaletinde yoğunlaşmaktadır. Fakat, Sao
Paulo’nun toplam gayrisafi yurtiçi hasıla içindeki payında azalış gözlenmektedir. Bahia
eyaleti, petrokimya, kağıt hamuru ve kağıt, Minas Gerais, otomobil ve çelik, Para,
madencilik ve alüminyum, Rio Grande do Sul, petrokimya ve Espirito Santo, çelik, kağıt
4
hamuru endüstrilerinde uzmanlaşmıştır. Rio de Janeiro eyaleti, son yıllarda petrol
sanayinin gelişimiyle dikkatleri toplamaktadır.
2.2. Doğal Kaynaklar ve Alt Yapı
2.2.1. Nüfus
Brezilya’da üç farklı ırk ve bunların karışımından söz edilebilir. Yerli halk yani Güney
Amerika yerlileri, Avrupa’dan gelmiş beyazlar ve Afrika’dan gelmiş siyahlar Brezilya
halkının günümüzdeki yapısını oluşturmaktadır. Halkın büyük bir çoğunluğu kentlerde
yaşamaktadır. Ortalama yaşam süresinin 67 yaş olduğu tahmin edilmektedir. 2004 yılında
Brezilya’nın nüfusunun 179,1 milyona ulaşmış olduğu tahmin edilmektedir. Bununla
beraber, 1996 nüfus sayımı nüfus büyüme oranının düştüğünü göstermektedir.
Doğum
oranındaki düşüşün bir sonucu olarak 1992 ve 1996 arasında yıllık nüfus büyüme oranı
%1,47 civarındadır. 2020 yılında nüfusun 200,3 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Yaşa Göre Nüfus Dağılımı (Toplam Nüfusa Oranı)
0-14
15-64
65+
1991
34,7
60,5
4,8
2000
29,6
64,5
5,9
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Profile, 2004
Uluslararası standartlara göre göreli olarak genç olmasına rağmen, Brezilya nüfusunun
1990’larda doğum ve ölüm oranlarındaki düşüşlerden dolayı yaşlandığını söyleyebiliriz.
1991 ve 2000 yılları gözönüne alındığında, 0-14 yaş grubunun toplam nüfusa oranı zaman
dilimi içerisinde düşüş gösterirken, 15-64 ve 65 ve üzeri yaş grubunun yine toplam nüfusa
oranı artış kaydetmektedir. 1996 yılında toplam nüfusun %78,4’ünü şehirli kesim
oluşturmaktadır. Kırsal kesimle karşılaştırıldığında, şehir ve kasabalardaki daha yüksek
oranlardaki nüfus büyümesi ve kırsal kesimden, şehirlere doğru yönelen göç,
şehirleşmenin nedenlerini teşkil etmektedir.
Ülke nüfusunun %77,5’ini oluşturan 120 milyon kişi kentlerde yaşamaktadır. Ekonomik
olarak aktif nüfusun sanayi ve hizmetler sektörlerinde faaliyet gösteren kesimlerinde yıllar
itibari ile bir artış gözlenmektedir. Gelir dağılımının oldukça bozuk olduğu ülkede sanayinin
yoğun olduğu Güney Doğu bölgesi diğer bölgelere göre nispeten refah içindedir.
2.2.2. Ulaşım ve İletişim
Brezilya’da devletin yıllar süren ihmali sonucu, ulaşım ve iletişim sektörleri açısından arz
ve talep arasında büyük bir boşluk söz konusudur. Yüksek maliyetli ve düşük kalitede
hizmetler Brezilya’nın uluslararası rekabet gücüne zarar vermektedir. Bununla beraber,
hükümetin ısrarlı özelleştirme programının bir sonucu olarak, gelecek birkaç yılda
sorunların azalacağı tahmin edilmektedir. Ülkenin ulusal telekomünikasyon firması
Telebras’ın başarılı şekilde özelleştirilmesi buna örnektir.
Ayrıca, mobil telefon sektöründe de yüksek miktarda alımların teklif edilmesi telekomda bir
yatırım patlamasına yol açmıştır. Aynı eğilim, son zamanlarda özelleştirme yapılan elektrik
sektöründe de kendini hissettirmektedir.
5
Karayolları
Ülkede en yaygın kullanılan ulaşım sistemi karayolları olup, yük taşımacılığının %60’ı
karayolları ile yapılmaktadır. Hükümet, karayollarını genişletmek, daha iyi yönetmek ve
yol-köprü geçiş ücretini teşkil etmek için özel sektöre imtiyazlar tahsis etmektedir. Ancak
özel sektörün bu alandaki suistimalleri nedeniyle taşımacılığa ilişkin düzenlemeleri yapmak
üzere, Şubat 2002’de ANTT (The Regulatory Agency for Transport-Agencia Nacional de
Transportes Terrestres) kurulmuştur.
Demiryolları
Brezilya yaklaşık 30 000 km. uzunluğunda etkin sayılmayan bir demiryolu ağına sahiptir.
Yük taşımacılığının %21’i demiryolu ile yapılmaktadır. Sistem, son zamanlarda hemen
hemen tamamen özelleştirilmiştir. ANTT, demiryolu ağının özelleştirilmesinden de
sorumludur.
Gemi Taşımacılığı
Brezilya, 7000 km. uzunluğundaki sahil hattı, 48 000 km nehir hattıyla nehir ve deniz
taşımacılığı yönünden büyük bir potansiyele sahiptir. Etkin olmayan ve maliyetli limanlara
rağmen, sektörde modernizasyona gidilmektedir. Tubarao ve Itaqui limanlarında, bilhassa
demir ve alüminyum cevherleri için özel yükleme-boşaltma tesisleri inşa edilmiştir. Eylül
1997’de limanların özelleştirilmesine başlanmıştır. Su taşımacılığına ilişkin düzenlemeler
için Antaq-The Agencia Nacional de Transportes Aquaviarios kurulmuştur.
Hava Yolları
Son zamanlarda yapılan düzenlemelerle fiyatlarda düşme gözlenmesine rağmen, hava
ulaşımı geleneksel olarak yüksek maliyetli bir alternatif olarak düşünülmektedir.
150’den fazla Brezilya şehri hava ulaşımı bağlantılarına sahiptir. Brezilya’da yerel olarak
faaliyet göstermekte olan çok sayıda küçük havaalanlarının yanı sıra, dört tane önemli
havaalanı bulunmaktadır. Ocak 1999’da realin devalüasyonundan beri ekonomide bir
iyileşme gözlenmesine rağmen, hava ulaşım sektörü ciddi finansal zorluklarla karşı
karşıyadır. Bu sorunlar, realin devalüasyonuyla ortaya çıkan maliyet kontrolünün
başarısızlığı faktöründen kaynaklanmaktadır. Sanayii etkileyen ölçek sorunlarından
dolayı, Brezilya sivil havacılık sektörünün yeniden yapılandırılması kaçınılmaz
gözükmektedir.
İletişim Hizmetleri
Brezilya, 49 milyonluk sabit telefon hat sayısı ile dünyada 5. sırada yer almaktadır. Mobil
telefonlarda ise 35 milyon abone sayısı ile dünyada ikinci büyük pazar konumundadır.
1993’deki ekonomik genişlemeden beri, iletişim hizmetlerine yönelik talepte hızlı bir artış
gözlenmiş, taleple, arz arasındaki boşluk açılmaya başlamıştır. Özelleştirme, bu soruna bir
çözüm olarak ortaya atılmıştır. Süreç, temmuz 1997’de başlamış ve cep telefonu
şebekelerinin işletilmesi doğrultusunda satış sözleşmelerinin gerçekleştirilmesine ivme
kazandırılmıştır. Yeni firmaların dijital teknoloji sistemlerini tesis etmesiyle, cep telefonu
tarifelerinin düşeceği umulmaktadır. Temmuz 1998’de ulusal telefon firması Telebras’ın
%51 hissesinin satışı yapılmıştır. Yabancı yatırımcılar da satışta önemli bir rol oynamıştır.
6
Sektör açısından düzenleyici kurum olarak görev yapan “Ulusal Telekomünikasyon
Acentası” (ANATEL), Temmuz 1997’deki yeni telekom yasasının kabul edilmesinden sonra
kurulmuştur. Bu kurum, hizmet güvenilirliliği, yeni hat tesis oranları ve tarife seviyeleri
üzerinde önemle durmaktadır. 2005 yılı sonuna kadar telefon ücretlerinde uluslararası
görüşmelerde %66, yurt içi uzak mesafelerde %24,6 oranında indirim beklenmektedir.
2.2.3. Enerji
Esas olarak iki enerji kaynağından bahsedilebilir: Petrol ve hidroelektrik. Petrol, yakıta
yönelik talebin %95’inden fazlasını karşılarken, hidroelektrik, ülkede tüketilen toplam
elektriğin %95’inden fazlasını oluşturmaktadır. Petrol üretimi günde 1,6 milyon varil olup
toplam enerji kullanımının %77’sini hidroelektrik enerji oluşturmaktadır. Gaz tüketimi düşük
seyretmekte ve kömür hemen hemen çelik endüstrisi tarafından tüketilmektedir. Üretim,
iletim ve dağıtımı içeren elektrik güç ekipmanı pazar hacmi 1999 yılında 2 milyar $
değerindedir. Yine 1999 yılında, elektrik güç ekipmanı yerel üretimi 1,8 milyar $, ihracat
160 milyon $, ithalat ise 315 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 1995 yılından beri kişi başına
düşen enerji tüketiminin artış göstermesine rağmen, ülkenin yetersiz enerji altyapısından
dolayı göreli olarak düşük kaldığı gözlenmektedir. Gelecek on yılda talebi karşılamak için
her yıl 8-10 milyar Real (2,8-3,4 milyar ABD $) arasında yatırım yapmanın gerekli olacağı
tahmin edilmektedir.
Diğer altyapı sektörlerinde olduğu gibi enerji sanayi de kurumsal bir dönüşüm sürecinden
geçmektedir. Elektrik üretim ve dağıtımının tamamen özelleştirilmesi hedeflenmektedir.
Yine de devlet, iletişim üzerindeki kontrolünü muhafaza edecektir. Özelleştirme programı
uluslararası firmaların Brezilya elektrik pazarına girmelerini sağlamıştır. 1996’da belli başlı
elektrik dağıtıcılarının özelleştirilmesinden sonra, 1997 ve 1998’de diğer dağıtıcıların ve
firmaların satılmasına devam edilmiştir.
Petrol
Derin su üretim teknolojisinde dünya lideri olan devlet petrol firması Petrobras, ham petrol
üretimini genişletmeye devam etmektedir. Petrobras’ın tekel konumu, 1997’nin ortalarında
Kongre’den yeni petrol yasasının geçmesiyle sona ermiştir. Yasayla, yeni ulusal petrol
acentası (ANP) kurulmuştur. ANP, petrol sektörünün düzenlenmesinden sorumlu olacaktır.
Yasa, Petrobras’ın özel, yerel veya yabancı girişimcilerle ortak yatırıma girmesine izin
vermektedir. 1998’in ortalarında ANP, Petrobras’ın üretim, geliştirme ve keşif faaliyetlerine
yönelik yönetim haklarının üçte birini kaybettiğini duyurmuş ve petrol keşfi ihale programını
başlatmıştır. 2002 yılında Petrobras’ı alan Arjantin kökenli firma, çevreyi kirletmesi
nedeniyle kamuoyunca kınanmıştır.
Gaz
Enerji sektörünün yeniden yapılandırılmasını takiben, doğal gazın Brezilya’nın enerji
sunumunda daha büyük bir paya sahip olacağı umulmaktadır. 1999’da faaliyete geçen ve
Bolivya’dan Brezilya’ya uzanan yeni gaz boru hattı sayesinde Brezilya’nın toplam enerji
tüketimi içerisindeki doğal gazın payının %2,5 iken, 2010 yılının sonunda %10’a çıkacağını
öngörmektedir. Rio de Janeiro’da gaz sunumuyla uğraşan iki firma özelleştirilmiş ve alıcılar
2005 yılının sonuna kadar önemli miktarda yatırım gerçekleştirileceği vaadinde
bulunmuştur.
7
2.3. Sektörel Durum
2.3.1. Tarım
Brezilya ekilebilir alanlar açısından zengin bir ülkedir. Ekilen alan, yaklaşık 45 milyon
hektardır. Çiftçileri, resmi kredilere daha az bağımlı kılacak bir finansman sisteminin
kurulmasıyla ekilen alanın kolaylıkla iki katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Hükümet
politikaları, genelde sanayileşme ve diğer tarım dışı faaliyetlerin desteklenmesine dayalı
olmaktadır. Brezilya, tarım ürünleri bakımından dünyanın en önemli ticaret yapan
ülkelerinden biri olmasına rağmen, sektör 1980’lerin sonuna kadar korumacı politikalara
maruz kalmıştır. Ülkenin çoğu yerinde kullanılan teknikler geri kalmış olup, gübre
kullanımına, tohum seçimine çok az önem verilmektedir. Büyük ölçekli makinalaşma
ülkenin güneyindeki eyaletlerle sınırlanmıştır. Bununla beraber, 1990’lardaki ticaret
liberalizasyonu Brezilya’nın tarımsal üretimdeki karşılaştırmalı avantajını güçlendirmiş
olup, verimlilik artmıştır.
Modern teknolojilere giriş yapılarak, tarımda makinalaşma oranı yükselmiş, gübreleme,
sulama metodları yaygınlaşmıştır. Tarım ve canlı hayvan ürünlerindeki genişleme,
ekonominin istikrara kavuşmasına ve fakir kesimin hayat standartlarının yükselmesine
katkı sağlamıştır. 1996-98’de büyümenin duraksamasına rağmen, tahıl üretimi 1991
yılında 56 milyon ton iken, 1999 yılında 82,6 milyon tona yükselmiştir.
Bilhassa ulaşım gibi altyapı eksikliği tarımsal ürünlerin arzını olumsuz etkileyen faktör
olarak göze çarpmaktadır.
Önemli Tarım Ürünlerinin Üretimi (bin ton)
Pamuk
Pirinç
Patates (ilk mahsul)
Patates(ikinci mahsul)
Patates(üçüncü mahsul)
Kakao
Kahve
Şeker Kamışı
Soğan
Fasulyeler (ilk mahsul)
Fasulyeler (ikinci mahsul)
Fasulyeler (üçüncü mahsul)
Portakal
Mısır (ilk mahsul)
Mısır (ikinci mahsul)
Soya
Buğday
2003
2 229
10 319
1 437
935
683
169
1 996
389 849
1 194
1 625
1 222
462
16 902
34 690
13 297
51 842
6 029
2004
3 620
13 356
1 441
929
513
177
2 454
411 010
1 133
1 454
1 182
416
18 262
31 133
10 817
49 202
6 007
% değişim
62,4
29,4
0,2
0,4
-24,9
4,5
22,9
5,4
-5,1
-10,5
-3,2
-10,0
8,1
-10,3
-18,6
-4,4
-0,4
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Report, Aralık 2004
Brezilya, önemli bir tarım ürünleri ihracatçısı ülkedir. Bir yüzyılı aşkın süredir Brezilya,
dünyanın en büyük kahve üreticisidir. Aynı zamanda portakal ve şeker kamışı üretiminde
de ilk sıralardadır. Son zamanlarda, soya fasulyesi; fasulye, pirinç gibi diğer gıda
8
ürünlerinin yerini almış ve geniş ölçüde ihracatı yapılmaya başlamıştır. Buğday üretimi ise,
sübvansiyonların kaldırılmasının bir sonucu olarak düşmüş ve Brezilya buğday ithalatçısı
olmuştur. Kümes hayvanları ve et üretiminde de büyük miktarda artışlar gözlenmektedir.
2.3.2. Madencilik
1995 yılında kabul edilen anayasa değişikliği ile madencilik sektöründe yabancı yatırıma
izin verilmiştir. Yabancı ülkeler, özellikle altın keşfine yönelik ilgi ve arzu göstermektedir.
Brezilya’nın en büyük madencilik firması “Companhia Vale do Rio Doce (CVRD)”, aynı
zamanda dünyanın en büyük demir cevheri üreticisidir. Mayıs 1997’de özelleştirilip,
Brezilyalı çelik imalatçısı Companhia Siderurgica Nacional (CSN) konsorsiyumu tarafından
satın alınmıştır.
Brezilya, büyük ölçüde mineral kaynaklarına sahip bir ülkedir. Demir rezervleri, dünya
toplamının üçte birine denk gelmektedir.Yine, Latin Amerika’nın en büyük boksit
yataklarına sahip ülkesi Brezilya’dır. Ülke açısından önemli diğer madenler ise manganez,
kömür, krom, altın ve çinkodan oluşmaktadır. Silikon açısından da Brezilya hatırı sayılır bir
ülkedir. Yıllık kapasitesi 130 000 ton olup, %85’i ihraç edilmektedir. Dünyadaki en geniş
niyobyum yatakları Amazon bölgesinde bulunmakta ve Brezilya, dünya rezervlerinin
%78’ini elinde tutmaktadır. Kıymetli ve yarı kıymetli taşlar, bakır, berilyum, alçı taşı, kireç
taşı, uranyum, toryum ve zirkonyum yönünden de Brezilya’nın bol rezervleri mevcuttur.
Mineral Üretimi (Bin ton)
Alüminyum
Boksit
Manganez
Kalay
Nikel
Çinko
Altın (Ton)
1998
2 075,0
11 961,0
1 940,0
14,2
25,7
87,5
65,0
1999
2 093,0
14 371,5
1 656,0
13,2
32,4
98,6
61,7
2000
2 167,0
14 290,3
1 925,0
13,8
32,0
100,3
60,8
2001
1 991,0
13 224,1
1 863,0
13,8
32,6
99,0
61,2
2002
2230,0
13 178,4
1 850,0
13,8
30,0
99,0
61,2
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Report, Aralık 2004
Sanayi merkezlerinin yakınında bulunan yüksek kaliteli demir cevheri yatakları 30 yılı aşkın
süredir işletilmektedir. Brezilya, dünyanın en büyük demir ihracatçısı olan Avustralya ile
rekabet etmektedir. İki ülke de, dünya ihracatı içerisinde hemen hemen %30 paya sahiptir.
2002 yılında Brezilya’nın demir cevheri ve konsantreleri ihracatı yaklaşık 3 049 milyon $
olarak gerçekleşmiştir. Aynı zamanda Brezilya, dünyanın altıncı en büyük alüminyum
üreticisidir. Brezilya’nın 400 milyon tondan fazla manganez rezervine sahip olduğu tahmin
edilmektedir. Brezilya, Endonezya’dan sonra, dünyanın ikinci büyük kalay üreticisidir.
Fakat, elle işletilen rezervler tükendiği için üretim sürekli olarak düşmektedir. 1989 yılında
üretilen kalay miktarı 50 200 tonken, 1999 yılında 13 200 tona düşmüştür.
Altın açısından, Brezilya dünyada onuncu büyük üreticidir. 1999 yılında üretimi 65 ton olan
altın cevherinin 1997 yılında ihracatı yaklaşık 47,2 tonu bulmuştur. Brezilya kömür
yataklarının ise 32 milyar ton olduğu tahmin edilmektedir. Yerel çelik endüstrisi kömürün
önemli bir ithalatçısıdır.
Madencilik alanında en büyük değişiklik, Amazonlarda ve kuzey bölgesinde ekolojik
dengeye duyarlı idari düzenlemelerin yapılmış olmasıdır.
9
2.3.3. İmalat Sanayi
Brezilya, 1930’lardan itibaren ithal ikameci sanayileşme modeli ile büyük imalat sektörünü
geliştirmiştir.1970’lere gelindiğinde ihracat üretim kapasitesi genişlemiş ve yüksek
yatırımlar gerçekleştirilmiştir. 1980’lerde ise, Brezilya temel ara malları ihraç eder hale
gelmiştir. 1990’larda ticaretin serbestleştirilmesi süreci imalat sektörünü dış rekabete
maruz bırakmıştır.
Sermaye malları, girdiler ve parçalar çok daha düşük maliyette ithal edilebildiği için, tüketici
malları ticari serbestleşmeden faydalanmıştır. 1994-96’da düşük gelir grupları lehine
yapılan gelir bölüşümü ve kredilerin genişlemesi tüketici mallarına yönelik talebi
tırmandırmıştır. Bununla beraber, o zamandan beri yüksek faiz oranları tüketimi
frenlemektedir.
Dayanıklı olmayan tüketim malları sektörü, ticari serbestleşmeden ve güçlü döviz
kurundan olumsuz etkilenmiştir. Sanayi, 1997 yılında sadece %0,7 oranında büyümüş ve
1998 yılında daralmıştır. Ayakkabılar üzerine konan yüksek ithalat tarifelerinin
sürdürülmesine ve 1995 yılından beri ithal edilen bazı çeşit kumaşlar üzerine konan
kotaların varlığına rağmen, Asyalı üreticilerle olan rekabet tekstil, giyim ve ayakkabı
üretimini etkilemiştir. Brezilya ayakkabı üretiminde dünyada üçüncü sırada yer almaktadır.
Ocak 1999’da Realin devalüasyonu gıda işleme gibi endüstrilerde ithal ikameciliğini
yaygınlaştırmıştır. Dayanıklı olmayan tüketim malları sektörünü etkileyen diğer bir olay ise
bilhassa içecek sektöründe gerçekleşen birleşmelerdir. Mart 2000’de Brezilya’nın en büyük
iki içecek üreticisi Brahma ve Antarctica birleşerek, Ambev isminde yeni bir firmanın
doğmasına sebep olmuştur. Ambev, şimdi yurtiçi pazarın %70’inden fazlasını kontrol
etmekte olup, dünyanın en büyük biracılık firmalarından biridir.
Bilgisayar Donanımı
Bilgisayar donanım sektörü, Brezilya’daki önemli sektörlerden birisidir. 1999 yılında pazar
hacmi 6,2 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. 2000 yılının ilk çeyreğinde, bilgisayar donanım
sektörü, 1999 yılının ilk çeyreğiyle karşılaştırıldığında %80 büyümüştür. Sanayi uzmanları,
PC satışlarındaki artışın internet patlamasından kaynaklandığını öngörmektedir. Çok
sayıda Brezilyalı internet servis sağlayıcısı internete bedava girişi özendirmektedir.
Brezilya’daki PC’lerin çoğu, IBM, Compaq, ABC Bull, Hewlett Packard ve Dell gibi global
firmalar tarafından yerel olarak imal edilmektedir. Bilgisayar donanımı ürünlerine ait ithalat
tarifesi yaklaşık %18’dir. 2006 yılına kadar bilgisayar ürünlerine yönelik ithalat tarifelerinin
%12-%16 arasında olacağı tahmin edilmektedir.
Brezilya’daki yazılım pazarı, ekonominin belirli sektörlerinin (dikey kesim) bilgiye yönelik
spesifik çözüm talebi ile bazı alanların (yatay kesim) teknolojiye veya uygulanabilir
metodolojilere yönelik talebinden oluşmaktadır. Dikey kesim, finans, sanayi, ticaret, kamu
sektörü ve telekomünikasyondan oluşmaktadır. Yatay kesim ise belgelerin ve hizmetlerin
elektronik yönetiminden oluşmaktadır.
Brezilya’nın yazılım ithalatında, ABD, İsrail, Almanya ve Fransa başı çekmektedir.
Otomotiv
Otomotiv sanayiine uygulanan ithalat rejimi son yıllarda değişiklik göstermiştir. 1994’ün
ikinci yarısında Real planı tarafından yaratılan talepteki yükseliş ithalatta patlamaya yol
10
açmış, bu da hükümeti 1995 yılında ithalat tarifelerini %70’e çıkarmaya zorlamıştır. 1 Ocak
1996’da hükümet yeni bir otomotiv rejimini gündeme sokmuştur. Bu rejimle, otomobil ithal
edecek imalatçılara, yatırım veya ihracat yapmaları koşuluyla, standart ithalat tarifesinin
yarısının uygulanması, ayrıca, bu imalatçılara sermaye malı ve girdi ithalinde de sırasıyla
%90 ve %85 tarife indirimi yapılması planlanmıştır. Otomobiller üzerindeki tarife Ocak
1997’de %63’e, Ocak 1998’de %49’a indirilmiştir. 2000 yılında ise yeni bir rejim yürürlüğe
girerek, ithalat tarifesi %35’e düşürülmüştür. Otomotiv sektöründeki uzunca bir
durgunluktan sonra, otolar üzerindeki verginin azaltılması sonucu, üretim 1992 yılında 740
325 adet iken, 1997 yılında 2 milyon adete yükselmiştir. Fakat, 1997 yılından beri
uygulanan sert tedbirlerin etkisi şiddetli olmuştur. 1998’in başında yetersiz kalan yurtiçi
talebe bir tepki olarak artan ihracata rağmen, yılın geri kalanında ticaret performansı hayal
kırıklığı yaratmıştır. Ayrıca, üretimde de düşme gözlenmiştir. 1999 yılında Realin
devalüasyonu, sanayiye darbe vurmuştur. Yine 1999 yılında üreticiler ve hükümet
arasında vergi anlaşması yapılmasına rağmen, 1998’e göre üretim %15, ihracat %33
oranında azalma kaydetmiştir. Bununla beraber, 2000 yılının başlarında otomotiv üretimi,
tüketici gelirlerinin artması ve faiz oranlarının düşmesi sonucu yükselişe geçmiştir. 2002
yılında 1,8 milyon araba üretilmiş ve dünya sıralamasında Brezilya 10. olmuştur.
Önemli otomobil imalatçıları, Brezilya’nın son ekonomik zorluklarından olumsuz yönde
etkilenmemiştir. Ford, Mercedes Benz, Volkswagen ve Renault tarafından yeni yatırımlar
yapılmıştır. Brezilya’nın potansiyel büyük otomobil pazarında paylarını artırmak isteyen
uzun vadeli bakış açısına sahip yabancı yatırımcılar, Brezilya’yı diğer Latin Amerika
pazarlarına da açılmak için bir ihracat üssü olarak kullanmayı düşünmektedir. Brezilya’nın
araç ihracatının büyük bir bölümü başta Arjantin olmak üzere komşu Latin Amerika
ülkelerine gerçekleşmektedir.
Otomotiv Yan Sanayi
Brezilya, özellikle motor bloğu ve sac karoseri parçaları konusunda hammadde ve
teknolojik avantajlarını kullanarak, dünya üzerinde oldukça önemli bir ülke konumuna
geçmiştir. Ülkede, otomotiv sektörüne yön veren ana sanayilerin gerçekleştirdiği önemli
yatırımlar sonucunda motor bloğu üretimi ve ihracatı yapılmaktadır. Brezilya yan sanayi
ihracatında Almanya ve Arjantin hatırı sayılır paylara sahiptir.
Brezilya’nın yan sanayi ithalatında başlıca ülkeler, ABD, Almanya, İtalya, Arjantin ve
Japonya’dır. Brezilya’nın yan sanayi ithalatı ana sanayi yatırımlarıyla paralellik arz
etmektedir. Otomotiv sanayinde dünya üzerinde söz sahibi ve daha da önemlisi
Brezilya’da önemli yatırımları olan ülkelerden yapılan ithalat dikkat çekmektedir. Global
rekabet, Brezilyalı yan sanayicileri ulusal ve uluslararası rekabet açısından etkilemektedir.
1995 yılından sonra indirilen gümrük vergi oranlarının da etkisi ile firmalar, hem teknolojik,
hem de finansal zorlukların üstesinden gelmek amacıyla yabancılarla ortak yatırımlara
yönelmiştir. Otomotiv sektöründe gerek ana sanayinin girdilerinde, gerekse de yedek
parça piyasasında ithalat oranı yerli üretime göre oldukça fazladır. Otomotiv sanayinin yurt
dışından tedarik ettiği parçaların büyük bir çoğunluğu ana sanayinin kendisi tarafından
doğrudan doğruya ithal edilmektedir. Genelde, lisansör firmanın kaynakları kullanılarak
temin edilen yan sanayi ürünleri ithalatın büyük kısmını oluşturmaktadır. Tüm dünyada
olduğu gibi Brezilya da orijinal yedek parçaların dağıtımının ana sanayinin insiyatifindeki
yetkili satıcılar tarafından sağlandığı görülmektedir.
Brezilya’da otomotiv yedek parçalarının %60’ı toptancı veya dağıtıcıların üzerinden
tüketiciye ulaşmakta, geriye kalan %40’lık kısım ise orijinal ekipman imalatçıları (OEM)
aracılığı ve yetkili satıcılar eliyle tüketicilere ulaşmaktadır. Toptancı ve dağıtıcıların elindeki
11
yedek parçaların %70’inin perakendeciler, %20’sinin servis ve tamirhaneler aracılığıyla
tüketiciye, %10’unun ise doğrudan tüketiciye ulaştığı tahmin edilmektedir. Yetkili satıcıların
elindeki ürünlerin ise %60’ının servis ve tamirhaneler vasıtasıyla tüketiciye, geriye kalan
%40’ının ise doğrudan tüketiciye ulaştığı tahmin edilmektedir.Orijinal olmayan otomotiv
yedek parçalarının ithalattan tüketiciye ulaşmasına yarayan zincirin ilk halkalarında
karşımıza üreticiler, ithalatçılar ve geniş bayilik ağına sahip toptancı/dağıtıcılar
çıkmaktadır. Söz konusu ürünlerin tüketiciye ulaşmasından önce ise servisler, bağımsız
perakendeciler veya bayilik ağı dahilinde çalışan perakendeciler bulunmaktadır.
Ülkenin en önemli fuarı iki yılda bir Sao Paulo’da gerçekleştirilen AUTOMEC fuarıdır.
Bunun yanısıra, Brezilyalı firmaların coğrafi konumları itibariyle yakın buldukları ABD’de
düzenlenen MEMA Show gibi fuarlara katılmakta oldukları, ayrıca uluslararası önemi
kanıtlanmış olan Automechanica ve Equipe’Auto fuarlarında da sıkça yer aldıkları
saptanmıştır.
Takım Tezgahları
Brezilya pazarı 1990 yılında ithalata açıldıktan sonra, çok sayıda yerel makine imalatçısı
uluslararası imalatçıların temsilciliğini ve dağıtımını yapmaya başlamıştır. Takım
tezgahlarının yerel temsilcileri teknik dergilere reklam vermekte ve önemli ticari fuarlara
katılmaktadır. Uluslararası takım tezgahı imalatçıları, satış ofisinin yanı sıra, gösteri odası,
makine parçaları ve teknik yardım, eğitim bölümlerinden oluşan teknoloji merkezlerine de
sahiptir. Brezilya’nın takım tezgahları ithalatında Almanya’nın payı %25, İtalya ve ABD’nin
payları sırayla %18 ve %15’dir.
Tarım Makinaları
Brezilya tarım yönünden büyük bir potansiyele sahip ülkedir. ABD, İtalya, Avustralya,
İsveç, İsrail, Fransa, Hollanda ve Japonya, Brezilya’nın ithalatında önemli ülkelerdir. Tarım
makinaları pazarına girişte en önemli faktörler etkin dağıtım kanalları ve yerel teknik
yardım olarak sıralanmaktadır
Plastik İşleme Makinaları
Otomotiv ve ev aletleri sektörleri, plastik işleme makinaları sektörünün son kullanıcılarıdır.
Brezilya ekonomisinin küreselleşmesi, uluslararası plastik işleme makinaları imalatçılarını
Brezilya’da tesis kurmaya teşvik etmektedir.
İş Makinaları
Brezilya iş makinaları pazarı altyapı projelerindeki genel yavaşlamadan dolayı azalmıştır.
Brezilya’nın ithalat pazarında tek başına ABD’nin payı %50’dir. Genelde, Caterpillar,
Volvo, Case ve Komatsu gibi çok uluslu firmaların yerel temsilcileri, Brezilya pazarına
tedarikte bulunmaktadır. Bunlar, aynı zamanda Brezilya, Arjantin, Paraguay ve Uruguay
tarafından oluşturulan Mercosur ülkelerine de ihracat yapmaktadır. Mercosur Anlaşmasına
göre, %60 oranında yerel parçaya sahip makine, Brezilya ürünü olarak düşünülmekte ve
Mercosur ülkelerine ihraç edilirken, ithalat vergisinden muaf tutulmaktadır. Uluslararası
pazarda teknik açıdan rekabetçi olabilmek için, yerel imalatçılar yüksek teknolojiye sahip
büyük miktarda parça ithal etmektedir.
12
Gıda İşleme ve Ambalaj Makinaları
Brezilya gıda sanayi yeni yatırımlara tanıklık etmektedir. Gıda sanayindeki olumlu
gelişmelerde esas olarak ihracattaki artışın katkısı bulunmaktadır. Brezilya gıda işleme ve
ambalaj makinaları pazarının 2005 yılında da büyüyeceği tahmin edilmektedir. Brezilya’nın
gıda işleme ve ambalaj makinaları ithalatında başlıca ülkeler, Almanya, İtalya ve ABD
olarak sıralanmaktadır.
Ara Mallar
1990’larda ara mallardaki üretim büyümesi tüm imalat sanayinin ortalamasından daha
aşağıda olmasına rağmen, Brezilya önemli bir üretici konumundadır. Çelik ve petrokimya
sanayileri özelleştirilip, yeniden yapılandırılmıştır. Brezilya, dünyanın sekizinci en büyük
çelik üreticisidir. Çelik sanayi bilhassa yarı-mamul ürünler gözönüne alındığında, Brezilya,
düşük maliyetli, yüksek kaliteli girdi, modern tesis ve teknolojilerin vasıtasıyla uluslararası
alanda rekabet edebilecek güçtedir. Kağıt ve selüloz sektörünün satışlarında
devalüasyondan sonra bir artış yaşanmıştır. Brezilya, dünya üretiminde 10. sıradadır.
İnşaat
İnşaat sanayi, 1990’lardaki ekonomik çöküşten son derece olumsuz etkilenmiş, fakat
1996’dan beri iyileşmeye başlamıştır. Fiyat istikrarı yeni konutlara olan talebi artırıp,
sektörel üretim, 1996’da %5,2, 1997’de %8,5 oranında genişleme göstermiştir.1997’nin
sonundan beri ekonomik istikrarsızlığın sektörü yaralamasına rağmen, bu durum 1998
yılında demiryolları, limanlar, anayolları, elektrik ve telekomünikasyonun özelleştirilmesiyle
telafi edilebilmiştir. Özelleştirme çabaları, yatırım projeleri dalgası yaratmıştır. Brezilya’nın
gelişim periyodunda yapılan önemli kamu yatırımlarıyla büyüyen önemli inşaat firmaları,
son zamanlarda faaliyetlerini deniz ötesi ülkelere yaymakta başarı sergilemişlerdir. Bu
firmalara örnek olarak, Norberto Odebrecht, Andrade Gutierrez, Camargo Correa, CR
Almeida, Mendes Junior ve Votorantim gösterilebilir. Orta vadede sektörde, özellikle yol
yapımı, enerji üretimi ve konut alanında önemli gelişmeler beklenmektedir
III. DIŞ TİCARET
Savaş sonrası tarih boyunca, Brezilya ekonomisi dış ticaret dengesi açısından sürekli
sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Bu sorunların temelini ise, 1950’lerin ortasındaki hızlı
sanayileşmeden önce ekonominin doğal kaynak ürünleri ihracatına bağlı olması
oluşturmaktaydı. Bununla beraber, 1970-80’de ihracatın çeşitlendirilmesi ve imalat sanayi
ihracatının büyümesiyle, ticaret açığı artmış, ekonomik faaliyetler ivme kazanmıştır. Bu
açıklar karşısında, 1982-84, 1990-92’de şiddetli istikrar programları uygulanmıştır.
1989’da başkan Fernando Collor de Melo’nun seçilmesini takiben, Brezilya, ticareti
serbestleştirme programına kalkışmış ve ihracat performansını yükseltmeye çalışmıştır.
1991 yılından sonra Mercosur Gümrük Birliğinin oluşturulmasıyla, Arjantin, Paraguay ve
Uruguay ile olan tarife ve tarife dışı engellerin kaldırılmasına önem verilmiştir. 1990’ların ilk
dört yılında ticaret fazlalıkları gerçekleştirilmiştir.
1994 yılında Realin fırlaması, önemli miktarda değer kazanmasına yol açmış, yurtiçi talep
genişlemiş ve gelecek üç yılda ithalat patlama yapmıştır. İhracatçıların büyüyen yurtiçi
talep üzerine yoğunlaşmaları sonucunda ticaret açıkları kaçınılmaz olmuştur. 1995 yılında
ticaret açığı 3,5 milyar $iken, 1997 yılında 6,6 milyar $ tırmanmıştır. 1997’nin ortasında
giderek büyüyen ticaret açığı uluslararası yatırımcılar arasında endişeye yol açmaktaydı.
13
Bu endişeleri gidermek amacıyla, hükümet 1997 ve 1998’de acil uyum planları
hazırlamıştır. Bununla beraber 1998 yılında yapılan seçimlerin etkisiyle, ticaret açığı
sadece marjinal olarak daralma göstermiştir. 1999 yılının ocak ayında yapılan devalüasyon
ve daraltıcı maliye ve para politikalarının etkileriyle beraber ticaret açığı 1,2 milyar $’a
düşmüştür. 2001 yılında, dış ticaret fazla verir hale gelmiş, 2002-03 yıllarında da fazla
vermeye devam etmiştir.
Dış Ticaret (Milyon $, fob)
İhracat
Temel Mallar
Sanayi Malları
Yarı İşlenmiş Ürünler
İthalat
Sermaye Malları
Ara
Mallar/Hammaddeler
Tüketim Malları
Petrol
Denge
1998
51 140
12 977
37 507
8 120
57 730
16 098
26 813
1999
48 011
11 828
35 311
7 982
49 272
13 555
24 042
2000
55 086
12 561
41 027
8 499
55 783
13 590
28 524
2001
58 222
15 342
41 144
8 243
55 573
14 807
27 343
2002
60 362
16 952
33000
8 965
47 241
11 643
23 445
10 712
4 107
-6 590
7 418
4 257
-1,261
7 307
6 362
-697
7 147
6 276
2 649
5 908
6 246
13 121
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Profile, 2004
Başlıca Ticari Partnerleri-2003
İhracat
% İthalat
%
ABD
23,1 ABD
20,2
Hollanda 5,8 Arjantin
9,7
Çin
6,2 Almanya 8,7
Almanya
4,3 Japonya
5,2
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Report, Aralık 2004
3.1.Uluslararası Kuruluşlarla Bağlantılar ve Diğer Ülkelerle İlişkiler
Brezilya, BM, IMF ve Dünya Bankası gibi pekçok uluslararası kuruluşun üyesidir. Özellikle
Latin Amerika ülkeleri ile yakın ticari ve siyasi bağları olan Brezilya, Latin Amerika
Entegrasyonu Birliği (LAIA)’ya üyeliğinin yanısıra Arjantin, Paraguay ve Uruguay ile birlikte
1991 yılında Mercosur (Portekizcesi Mercosul) Ortak Pazarı’nı kurmuştur. Bu ticaret
Anlaşması ile 1995 yılında söz konusu ülkeler arasında Gümrük Birliği oluşturulmuştur.
Dört üye ülke (Brezilya, Arjantin, Paraguay ve Uruguay) bölge içi ticaretin %90’ınında
tarifeleri kaldırarak, ithalatın %85’ini kapsayan Ortak Gümrük Tarifesini (OGT) kabul
etmiştir. 2006 yılına kadar ithalatın tamamında OGT’nin uygulanması beklenmektedir. %020 arasında değişen OGT oranı 11 tane farklı tarife oranını içermekte olup, ortalama OGT
oranı %11’in biraz üzerindedir. Brezilya ve Arjantin, otomotiv ürünleri ticaretini düzenleyen
bir anlaşma imzalayarak, 2006 yılından itibaren otomotiv ürünleri açısından tamamen
serbest iç pazar yaratılmasını kabul etmiştir. 1996 yılında Mercosur ülkeleri arasındaki
ticaret 5,1 milyar $ iken 1998 yılında 20,3 milyar$’a yükselmiştir.
14
Latin Amerika ve Karayip ülkelerinin oluşturduğu danışma, koordinasyon ve işbirliğinin
yanısıra iktisadi ve sosyal gelişimi de hedefleyen hükümetlerarası bir kuruluş olan
SELA’nın da üyesi olan Brezilya, Latin Amerika ülkelerinden oluşan ve bölgesel
entegrasyon ile işbirliğini artırmayı hedefleyen ve Rio Grubu olarak da bilinen 8’ler
Grubu’na bağlıdır. Brezilya’nın çeşitli ülkelerle imzalanmış ekonomik ve teknolojik işbirliği
anlaşmaları da mevcuttur.
Brezilya-Avrupa Birliği İlişkileri
AB ile Brezilya arasındaki 1992 tarihli İşbirliği Çerçeve Anlaşması ve 1995 tarihli
AB-MERCOSUR Bölgelerarası İşbirliği Anlaşması, taraflar arasındaki ilişkilerin temelini
oluşturmakta ve ticaretin de dahil olduğu bir çok alanda işbirliği olanaklarının çerçevesini
çizmektedir. Bu anlaşmaların yanısıra Kasım 2002’de imzalanan Tekstil Sektörü Hakkında
Mutabakat Zaptı ile AB Brezilya’ya uyguladığı tüm tekstil kotalarını kaldırmış buna karşılık
olarak da Brezilya maksimum gümrük vergisi düzeylerine riayet etmeyi, AB menşeili tekstil
ve konfeksiyon ürünlerine tarife dışı engeller uygulamamayı ve bu sektörlerde uyguladığı
ek vergiyi kaldırmayı kabul etmiştir.
Diğer taraftan, AB-Brezilya ilişkileri AB-MERCOSUR Serbest Ticaret Anlaşması’nın
tamamlanmasıyla birlikte şekillenecektir. Söz konusu Anlaşmaya ilişkin müzakerelerin son
turu Temmuz 2004’te Brüksel’de gerçekleştirilmiş olup, iki bölge arasında bir serbest
ticaret alanı kurulması hedeflenmektedir.
Brezilya AB’nin Latin Amerika ülkeleri içinde en önemli ticaret ortağıdır. AB’li ihracatçılar
için çok önemli bir pazar konumunda olan Brezilya aynı zamanda sayılı tedarikçiler
arasında yer almaktadır. 2003 yılında AB-Brezilya ticaret hacmi 30 milyar USD’ye
yaklaşmıştır. Brezilya’nın AB ile ticareti Brezilya’nın toplam ticaretinin % 26,5’ine, AB’nin
toplam ticaretinin ise % 1,7’sine denk gelmektedir.
AB’nin Brezilya’daki yatırımları 2002 yılı itibariyle 78 milyar USD’ye ulaşmıştır. Söz konusu
yatırımlar telekomünikasyon, enerji, bankacılık, otomotiv sanayi, tarım sanayi alanlarında
yoğunlaşmıştır.
3.2. İhracat
1997 ve 1999 yılları arasında Brezilya’nın ihracat kazançları 53 milyar $’dan, 48 milyar $’a
düşmüştür. İhracat performansının düşüklüğü kısmen kahve ve soya fasulyesi gibi
ürünlerin fiyatları üzerindeki baskı ile, Brezilya’nın, ikinci en önemli ticari partneri olan
Arjantin gibi geleneksel dış pazarlara yaptığı ihracatın azalmasından kaynaklanmaktadır.
Bununla beraber, realin aşırı değer kazanması (Ocak 1999’a kadar) ve imalat sektöründe
uzun dönemli yapısal rekabet sorunları da, Brezilya’nın ihracatını azaltan diğer etkenler
olarak düşünülmektedir.
1990’lardaki ticaret serbestleşmesi, ticareti yapılabilir sektörlerin rekabet gücünde sınırlı
ölçüde iyileşmeye yol açmıştır. Aynı zamanda Brezilyalı ihracatçılar, diğer gelişen ülkeler
tarafından yapılan devalüasyonlarla karşı karşıya kalmıştır. Bunun yansıra Brezilyalı
ihracatçılar, yüksek borçlanma maliyetleri, zayıf ulaşım altyapısı gibi yapısal dezavantajları
da göğüslemeye devam etmektedir.
Ayrıca, finansal pazarlardaki istikrarsızlık ve ticari finansman kredisinin azlığı, ihracat
hacminin büyümesini kısıtlamaktadır. Fakat, bu kısıtlar 1999’un ikinci yarısında
gevşemeye başlamış, ihracatçıların yeni maliyet avantajıyla ve komşu pazarlardaki
15
canlanmanın da yardımıyla, ihracat hacmi tırmanmaya başlamış, sanayi ürünleri
ihracatında artış gözlenmiştir.
Brezilya’nın 2003 yılı toplam mal ihracatı 73 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı için
ise 94,4 milyar $ olacağı tahmin edilmektedir. Uçaklar, yolcu ve kargo araçları ve yan
sanayi, ayakkabı, elektrik ve kompresör ekipmanı, çelik ürünleri, mobilya, kağıt ve kağıt
hamuru, şeker, portakal suyu, kahve, et, demir cevheri, alüminyum Brezilya’nın en önemli
ihraç ürünlerini oluşturmaktadır. ABD, Arjantin, Hollanda, Almanya, Japonya, İtalya ve
İngiltere, Brezilya’nın başlıca ihraç pazarları arasında sayılmaktadır.
Önemli İhraç Ürünleri- (Milyon $)
Toplam İhracat
Soya ürünleri
Kahve
Portakal suyu
İşlenmiş/ham
şeker
Et
Demir ve Çelik
Ürünleri
Yolcu Taşıtları
Uçak
Ayakkabı
1998
51
140
2 902
2 332
1 262
1 943
1999
48
011
2 157
2 230
1 235
1 910
2000
55
086
2 488
1 559
1 019
1 199
2001
58
223
3 141
1 208
813
2 279
2002
60
362
3 032
1 195
869
982
739
999
875
796
806
859
1 292
602
1 335
813
1 619
1 159
1 387
1 139
1 772
1 342
1 768
3 054
1 617
1 951
2 839
1 684
2 005
2 335
1 516
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Profile, 2004
Brezilya’nın İhracatında Başlıca Ülkeler (Milyon $)
ABD
Arjantin
Japonya
Meksika
Çin
AB Ülkeleri
Hollanda
Almanya
İtalya
İngiltere
Fransa
1998
9 872
6 746
2 205
1 002
905
14
748
2 745
3 006
1 931
1 339
1 229
1999
10
849
5 364
2 193
1 068
676
13
736
2 594
2 544
1 845
1 437
1 200
2000
13
366
6 233
2 472
1 711
1 085
14
784
2 796
2 526
2 146
1 498
1 732
2001
14
378
5 002
1 986
1 868
1 902
14
865
2 863
2 502
1 809
1 705
1 648
2002
15
535
2 342
2 098
2 342
2 520
15
113
3 182
2 537
1 817
1 769
1 525
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Profile, 2004
16
3.3. İthalat
1997 ve 1999 yılları arasında düşük yurtiçi talepten dolayı, ithalat değeri 59.8 milyar
Dolardan, 49,2 milyar Dolara düşmüştür. Aynı dönemde tüketici malları ithalatı da üçte bir
oranında azalmıştır. Hammadde ve sermaye malları ithalatı ise sırasıyla %17 ve %11
oranında düşüş kaydetmiştir.1999 yılının sonundan beri, yurtiçi talebin canlanması ve
Realin istikrara kavuşmasıyla ithalatta artma gözlenmektedir. Brezilya, kısa ve uzun
vadede sürdürülebilir dış dengeyi sağlamak için büyüyen ticari fazlalıklara ihtiyaç
duymaktadır. Bunun için de ihracat büyümesinin sürekli olması şarttır. Brezilya’nın 2000
yılı ithalatında ağırlığı olan ürünler, makina-elektrikli aletler, kimya ürünleri, petrol ve
türevleri olarak sıralanmaktadır. ABD, Arjantin, Almanya, İtalya, Japonya, Şili ve Uruguay
Brezilya’nın önemli ithalat partnerleri arasındadır.
Önemli İthal Ürünleri – (Milyon $)
Toplam İthalat
Sanayi Makineleri
Petrol ve Yağlar
Kimyasallar ve
Eczacılık Ürünleri
Yolcu Taşıtları
Mineraller
Gıda Maddeleri
1998
57 174
5 581
4 109
7 684
1999
49 210
4 813
4 257
7 252
2000
55 783
3 923
6 362
7 848
2001
55 573
4 862
6 276
7 952
2002
47 241
4 367
6 246
7 297
2 677
3 945
2 514
1 214
3 729
1 656
1 211
4 943
1 507
1 405
4 438
1 169
730
3 061
1 085
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Profile, 2004
Brezilya’nın İthalatında Başlıca Ülkeler
ABD
Arjantin
Japonya
Şili
Uruguay
AB Ülkeleri
Almanya
İtalya
1998
13 698
8 031
3 274
817
1 042
16 866
5 252
3 232
1999
11 883
5 814
2 576
719
647
15 044
4 767
2 598
2000
13 017
6 841
2 961
974
602
14 062
4 425
2 172
2001
13 042
6 206
3 064
849
503
14 819
4 812
2 184
2002
10 436
4 744
2 348
649
485
13 134
4 812
1 762
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Brazil, Country Profile, 2004
17
IV. TÜRKİYE-BREZİLYA TİCARİ ve EKONOMİK İLİŞKİLER
4.1. Türkiye-Brezilya Dış Ticareti
Türkiye-Brezilya İkili Ticareti (Milyon ABD$)
İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE
1996
43,2
291,7
334,9
-248,5
1997
47,9
330,1
378,0
-282,2
1998
43,9
407,4
451,3
-363,5
1999
33,7
226,2
259,9
-192,5
2000
41,7
302,5
344,2
-260,8
2001
89,8
212,1
301,9
-122,3
2002
49,0
236,1
285,1
-187,1
2003
50,2
401,8
452,0
-351,7
2004*
55,7
485,1
540,8
-429,4
* Ocak-Ekim verileri
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı, EBİM
Dış ticaret rakamlarına gözatılacak olursa, 2003 ylında Türkiye’nin Brezilya’ya ihracatı 50
milyon $, Brezilya’dan ithalatı ise 401 milyon $’dır. İhracatımızda otomotiv ve yan sanayi,
yenilen meyvalar, kazanlar, makinalar, dokumaya elverişli mensucat, tütün, kahve, kauçuk,
demir çelik eşya, plastikler önemli yer tutarken, ithalatımızda metal cevherleri, kazanlar,
makinalar, tütün, demir çelik, elektrikli makinalar, gıda sanayi döküntüleri, otomotiv ve yan
sanayi, yağlı tohum ve meyvalar, kahve ön sıralarda gelmektedir.
Bu çerçevede, ikili ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi önem kazanmaktadır. Brezilya
ile ülkemiz arasında kurulacak yakın ekonomik işbirliği, Brezilya ile birlikte Arjantin,
Paraguay ve Uruguay’ın üye oldukları MERCOSUR (Güney Ortak Pazarı) ile ortaya
çıkacak geniş pazardan Türk firmalarının da yararlanmasına yol açacaktır. Diğer yandan
Brezilya’lı firmalar Türkiye üzerinden Avrupa ve diğer komşu ülke pazarlarına girme
şansına sahip olabileceklerdir.
Brezilya’ya İhracatımızda Başlıca Ürünler (1000 ABD$)
GTİP
08
87
84
40
09
39
70
73
24
72
17
29
20
85
ÜRÜN ADI
Yenilen Meyvalar, Kabuklu Yemişler, Turunçgil ve Kavun Kabuğu
Motorlu Kara Taşıtları, Traktör, Bisiklet, Motosiklet ve Diğer
Kazan; Makina ve Cihazlar, Aletler, Parçaları
Kauçuk ve Kauçuktan Eşya
Kahve, Çay, Paraguay Çayı ve Baharat
Plastik ve Plastikten Mamul Eşya
Cam ve Cam Eşya
Demir veya Çelikten Eşya
Tütün ve Tütün Yerine Geçen İşlenmiş Maddeler
Demir ve Çelik
Şeker ve Şeker Mamulleri
Organik Kimyasal Müstahsallar
Sebze, Meyva, Bitki Parçaları, Sert Kabuklu Yemiş Konserveleri
Elektrikli Makina ve Cihazlar, Aksam ve Parçaları
18
2002
6956
14839
2712
484
3328
609
234
2304
2998
228
0
101
1063
1863
2003
6440
15601
4721
2199
2705
977
396
1198
3485
575
166
43
807
825
2004*
12944
10747
5644
3558
2209
2136
2002
1896
1641
1108
1061
1058
978
949
21
32
94
25
90
59
Yenilen Çeşitli Gıda Müstahzarları
Debagat ve Boyacılıkta Kullanılan Hülasa, Boya, Macun, Sakızlar
Mobilyalar, Aydınlatma, Reklam Lambaları, Prefabrik Yapılar
Tuz, Kükürt, Toprak ve Taşlar, Alçılar ve Çimento
Optik, Fotoğraf, Sinema, Ölçü, Kontrol, Ayar Cihazları, Tıbbi
Aletler
Emdirilmiş, Sıvanmış, Kaplanmış Mensucat, Bunlardan Teknik
Eşya
251
600
328
1345
49
369
910
599
489
148
834
824
797
635
620
245
4264
577
2002
67915
24691
6072
11867
23523
9083
19493
6639
0
4295
1591
10591
5022
2636
11774
5040
1826
1920
0
0
2003
61715
52296
33491
19594
43156
20659
40740
7648
4308
4032
7872
11044
7837
7780
4708
9193
3439
8402
14510
0
2004*
84167
75195
43716
31460
29096
24448
24306
19134
15004
13869
11997
11790
11055
10445
10073
7578
7194
6145
5673
5533
* Ocak-Ekim verileri
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı, EBİM
Brezilya’dan İthalatımızda Başlıca Ürünler (1000ABD$)
GTİP
26
84
85
87
24
23
72
47
10
15
55
09
48
39
52
40
64
29
12
22
ÜRÜN ADI
Metal Cevherleri, Cüruf ve Kül
Kazan; Makina ve Cihazlar, Aletler, Parçaları
Elektrikli Makina ve Cihazlar, Aksam ve Parçaları
Motorlu Kara Taşıtları, Traktör, Bisiklet, Motosiklet ve Diğer
Tütün ve Tütün Yerine Geçen İşlenmiş Maddeler
Gıda Sanayii Kalıntı ve Döküntüleri, Hazır Hayvan Gıdaları
Demir ve Çelik
Odun Hamuru; Lifli Selülozik Maddelerin Hamurları, Hurdalar
Hububat
Hayvansal ve Bitkisel Yağlar ve Bunların Müstahsalları
Sentetik ve Suni Devamsız Lifler
Kahve, Çay, Paraguay Çayı ve Baharat
Kağıt ve Karton; Kağıt Hamurundan Kağıt ve Kartondan Eşya
Plastik ve Plastikten Mamul Eşya
Pamuk
Kauçuk ve Kauçuktan Eşya
Ayakkabılar, Getrler, Tozluklar vb Eşya ve Aksamı
Organik Kimyasal Müstahsallar
Yağlı Tohum ve Meyvalar, Sanayi Bitkileri, Saman, Hayvan Yemi
Meşrubat, Alkollü İçkiler ve Sirke
* Ocak-Ekim verileri
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı, EBİM
4.2. Türkiye-Brezilya Anlaşmalar ve Protokollar
Ticaret, Ekonomik ve Sınai
İşbirliği
Turizm Alanında İşbirliği
Anlaşması
Kültür ve Eğitim Alanında
İşbirliği Anlaşması
KEK I. Dönem Protokolü
İmza
Tarihi
10.04.1995
İmza
Yeri
Brasilia
-
-
RG Tarih
No’su
28.05.199522296
-
ve Yürürlüğe
Tarihi
19.03.1997
-
-
-
-
07.10.2004
Brasilia
-
-
Giriş
-
Türkiye, Latin Amerika ilişkilerinin başlangıcı 19. yüzyıla dayanmaktadır. 1860’lardan,
Birinci Dünya Savaşının sonuna kadar dönemin Osmanlı İmparatorluğu’ndan Latin
19
Amerika’ya çeşitli göç dalgaları vuku bulmuştur. Bu Türk olmayan, çoğunluğu Arap
göçmenlere Osmanlı İmparatorluğu pasaportları nedeniyle “El Turco” denmiştir. Osmanlı
İmparatorluğu ile bazı Latin Amerika ülkeleri arasında diplomatik ve konsüler ilişkiler
1800'lerin sonlarında başlamıştır.
Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılışı ve Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde Türkiye
Cumhuriyeti'nin kuruluşu ile birlikte Latin Amerika'da mukim diplomatik temsilcilik
sayısında artış olmuştur. Bugün Türkiye'nin Arjantin, Brezilya, Şili, Küba, Meksika ve
Venezuela'da Büyükelçilikleri bulunmaktadır. Akreditasyon listesi bölgedeki 33 ülkenin
tamamını kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Zaman içinde yeni diplomatik ve konsüler
misyonlar açılması planlanmaktadır.
Türkiye, 16 Eylül 1998 tarihinde Amerika Devletleri Örgütü'ne (OAS) daimi gözlemci üye
olmuştur. Bölgesindeki entegrasyon girişimlerine öncülük eden Türkiye, Güney Ortak
Pazarı MERCOSUR, Karayipler Topluluğu CARICOM, ACS, AND Birliği, ALCA Serbest
Ticaret Bölgesi girişimi, ALADI ve Latin Amerika ve Karayiplerdeki diğer bölgesel işbirliği
çabalarını yakından izlemektedir. MERCOSUR ve Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) İş
Konseylerinin üye ülkeler arasındaki ekonomik ve ticari işbirliğini teşvik amaçlı faaliyetleri
iki örgüt arasındaki işbirliğine katkıda bulunmaktadır.
Son yıllarda Türkiye ile Latin Amerika ülkeleri arasında ekonomik, siyasi, konsüler, turizm,
askeri, kültürel ve eğitimsel alanlarda birçok ikili anlaşma yapılmıştır. Türkiye ile Brezilya
arasında 1927 yılında “Dostluk Anlaşması”, 1950 yılında “Hava Ulaştırma Anlaşması”,
1995 yılında “Ticari, Ekonomik ve Sınai İşbirliği Anlaşması”, “Kültür ve Eğitim Alanında
İşbirliği Anlaşması”, “Turizm Alanında İşbirliği Anlaşması” ve “Resmi Pasaportlar İçin Vize
Muafiyeti Anlaşması” imzalanmıştır. 1998 yılında ise, yine iki ülke arasında “Siyasi İstişare
Mekanizması Kurulmasına İlişkin Mutabakat Zaptı” imzalanmıştır. 2004 yılı ekim ayında
KEK 1. Dönem Protokolü imzalanmış bulunmaktadır.
4.3. Türkiye-Brezilya Ticaretinde Karşılaşılan Sorunlar
Brezilya'ya Uygulanan Canlı Hayvan ve Hayvansal Ürün İthalatı Yasağı: Uluslararası
Salgın Hastalıklar Ofisi'nin (OIE) hastalık bültenlerinde, Brezilya'da şap hastalığının
görüldüğü bildirilmiştir. Sözkonusu hastalığın ülkemize bulaşmasını engellemek amacıyla,
3285 sayılı Hayvan Hastalığı ve Zabıtası Kanunu'nun 7. ve bu Kanun'a ilişkin Yönetmeliğin
15. maddesi gereğince, Brezilya'dan canlı hayvan ve hayvansal ürünlerin ülkemize ithalatı
23 Eylül 2000 tarihinden itibaren yasaklanmıştır.
20
V. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER
5.1. Dış Ticaret Mevzuatı
Brezilya, Dünya Ticaret Örgütü (WT0)’ne üyedir. Gümrük tarife yapısı Armonize Sistem
(HS-Harmonized Commodity Coding-Description System)’dir. Ayrıca, gümrük değerleme
ve anti damping ile ilgili anlaşmaları da imzalamıştır. Brezilya’da ihracatı artırıp, ithalatı
azaltmaya dayanan bir dış ticaret politikasının izlenmesi bazı ithal mallara yüksek vergiler
ve kotalar uygulanması sonucunu doğurmuştur. Gümrük idarelerince belirlenen
gümrüklerle ilgili uygulamaların yanısıra, diğer ilgili devlet kuruluşları da ithalatı
düzenleyici, çeşitli limanlardan girişlerin ve malın kullanımının veya saklanmasının
kısıtlanması, etiketleme ve işleme koşullarının belirlenmesi gibi kurallar koyabilir. Yabancı
ihracatçı, Brezilyalı ithalatçının paketleme, etiketleme gibi konularda doğru bilgilere sahip
olduğundan emin olmalıdır. Bu konularla ilgili yanlış bilgilenme malın Brezilya’ya girişinde
önemli engellerle karşılaşmasına yol açar.
Fiyatı 3 500 Dolar veya üzerinde olan lüks tekneler, bazı tarımsal kimyevi maddeler,
sağlık, güvenlik ve ahlak açısından yasaklanan bazı ilaçlar, uyuşturucu maddeler,
kullanılmış tüketim mamulleri, ayrışamayan deterjanlar ve bazı tarım ilaçlarının ithali
yasaktır.
Bazı istisnalar dışında bütün ithalatlarda, ithalat lisans veya izni alınması zorunludur.
İthalat lisansları Dış Ticaret Kurumu SECEX tarafından verilmektedir. İthalatçılar SECEX
adlı kuruluşa kaydolmak ve her mal için ithalat lisansı almak zorundadırlar. Tüm ithalatlar
yapılan ithalatın değerine ve tipine göre ya tamamen ödenmiş ve yerel bankalarca finanse
edilmiş akreditifle veya enaz 180 gün vadeli kredi ile yapılır.
İthalat için yapılması gerekli işlemler şunlardır:
-İthalatçı tarafından; ihracatçı, menşe ülke ve liman, boşaltma limanı, malın tanımı, döviz
cinsinden FOB değeri belirtilecek şekilde ve istenecek diğer dökümanlarla ithalat lisansı
başvuru formu doldurulur,
-Başvuru için harç ödemesi yapılır,
-İthal edilecek malın fiyatının incelenmesi için ihracatçıya ait katalog, fiyat listesi veya
proforma fatura formuna eklenir,
-İthalat lisansı alınır.
İhracat için de genel olarak lisans istenmektedir. İhracatta vergi uygulaması yoktur.
İhracatı teşvik etmek için, katma değer vergisi muafiyeti ve ihracatın finansmanı için vergi
muafiyeti uygulanmaktadır. İhracatta kullanılacak hammadde ve yarı mamullerin
gümrüksüz getirilmesine imkan tanınmaktadır.
İthalatta yarı mamullerin vergi oranları bitmiş ürüne göre daha düşüktür. Bu durum, bazı
firmaları bir bütünün parçalarını ayrı ayrı ithal ederek ülke içinde bütünleştirme yoluna
itmiştir.
5.1.1. İthalat Politikaları
Tarifeler
Tarifeler, Brezilya’da ithalatı düzenleyici mekanizma olarak göze çarpmaktadır. İthalat
tarifeleri, %5 ile %32 arasında değişmektedir. Brezilya’nın ortalama tarife oranı %14
21
civarındadır. Yerel olarak üretilmeyen çoğu sermaye malında ise %5’lik ithalat tarifesi
uygulanmaktadır. Makinalar üzerindeki tarife oranı da %18’dir.
1994 yılının sonunda ve 1995’in başında ithalat patlamasına ve aylık dış ticaret açıklarına
önlem olarak, Mart 1995’de hükümet, otomobil, motorsiklet ve oyuncakları içeren dayanıklı
tüketici malları üzerindeki ithalat tarifelerini yükseltmiştir. Bazı ürünlerde %70’e kadar çıkan
tarife oranları 1996’ya kadar yürürlükte kalmıştır. Bununla beraber, 1996 yılında hükümet
2000 yılına kadar otomobiller ve oyuncaklar üzerine yüksek tarife oranları uygulanmasının
sürdürülmesini kararlaştırmıştır. Brezilya, WTO’ya olan yükümlülükleri doğrultusunda,
tarife oranlarını periyodik olarak düşürmek zorundadır. Bazı gıda ve kimyevi ürünlerde de
yüksek tarifeler göze çarpmaktadır.
Gümrük vergileri genel olarak malın CIF değeri üzerinden değer esasına göre belirlenir.
Genel olarak, fatura değeri fiyatı belirlemek için kullanılır ancak yerli ürünleri korumak veya
zorunlu mallar dışında kalan malları vergilendirmek için asgari ithalat değeri veya taban
fiyat belirlenebilir veya özel vergi oranları uygulanabilir. Ülke ekonomisi için özel öneme
sahip çeşitli sanayi kolları veya kuruluşlara kuruluş yerlerine, malın niteliğine, malın ülke
ekonomisindeki önemine bağlı olarak gümrük vergisi muafiyeti veya indirimleri sağlanabilir.
Daha önce de belirtildiği gibi, 1991 yılında, Brezilya, Arjantin, Paraguay ve Uruguay
arasında üye ülke sınırlarında bir ortak pazar “Mercosur”’u oluşturmayı hedef alan bir
anlaşma yapılmıştır. Pazarın en önemli adımını ise 1 Ocak 1995’de üye ülkeler ile Brezilya
arasında yürürlüğe giren Gümrük Birliği ve buna bağlı olarak Ortak Gümrük Tarifesi (CET)
oluşturmaktadır. Brezilya, ithalatının %85’inde CET’i uygulamaktadır. 2006 yılında ithalatın
tamamında CET geçerli olacaktır. CET oranları %0 ve %20 arasında değişmektedir.
İstisna sayılan bazı ürünler ise telekomünikasyon ekipmanı, bilgisayarlar, bazı sermaye
malları, ayakkabılar, otomobiller ve tüketici elektroniğidir. CET tarafından kapsanan
ürünlerde Brezilya’nın maksimum tarife oranı %20, en yaygın uygulanan tarife oranı %14
ve ortalama tarife oranı %11.7’dir. ABD ve diğer WTO üye ülkelerinin talebi üzerine,
MERCOSUR üyeleri, MERCOSUR’un WTO’ya olan yükümlülüklerini incelemek ve ticari
engellerin tamamen azaltılmasını sağlamak için bir WTO çalışma grubunun kurulması
konusunda anlaşmaya varmışlardır. Çalışma grubunun ilk toplantısı 1995 yılında, ikinci
toplantısı 1996 yılında yapılmıştır.
İthalat Lisansı
Genelde ithalat işlemlerinde ithalat lisansının alınması zorunludur. 2 Ocak 1997’de Dış
Ticaret Kurumu SECEX, ithalat lisans işlemlerini kolaylaştırmak amacıyla kompüterize
ticari dökümantasyon sistemini yürürlüğe koymuştur. Bazı teknik sorunlar yaşanmasına
rağmen, hükümetin yakında sorunları çözeceği umulmaktadır. Bu sistem sayesinde ithalat
dökümantasyonunun işlenmesi kolaylaşacak, ve hükümet ticari istatistikleri muhafaza
edebilecektir.
5.1.2. İhracat Politikaları
Brezilya’da ihracatı teşvik politikaları özellikle 1960’ların sonlarında ve 1970’lerin başında
etkin olmuştur. Devlet, ihraç ürünleri listesini çeşitlendirmek amacıyla vergi ve kredi
avantajları sağlayarak sanayi ürünleri ile katma değeri yüksek malların ihracatını teşvik
etmeye çalışmış, ancak 1980’li yıllarda yaşanan ekonomik kriz ve bunun sonucu
kaynaklardaki azalmayla beraber, bu uygulamalardan vazgeçilmiştir. Bununla beraber,
Brezilya hükümeti ihracata yönelik üretimi teşvik etmek amacıyla çok çeşitli vergi ve tarife
teşvikleri sunmaktadır. İhracata yönelik mal üretiminde kullanılacak ekipman ve
22
materyallerin ithalatında vergi ve tarife muafıyeti sözkonusudur. Ayrıca, mamul madde
ihracatı ile ilgili mal ve hizmetlere ve sanayi mallarına katma değer vergisi muafiyeti
sağlanmakta, ihracat için yapılan işlemlerde vergi muafiyeti uygulanmaktadır.
Dış ticaretin canlandırılması için 1991’de ihracatın finansmanının sağlanmasına yönelik
PROEX adlı bir program uygulanmaya başlanmıştır. Bu program dahilinde getirilen
uygulamalarla, mamul ve hammadde ihracatı vergiden muaf tutulmuş, ihracatın
finansmanı için kullanılan hükümet fonları piyasa oranlarından değil, daha düşük oranlarla
faizlendirilmiştir. Ayrıca, Merkez Bankası ile ilgili işlemler basitleştirilerek, ihracatçıların
eğitimi ve desteklenmesine yönelik bir program uygulamaya konulmuştur.
5.2. Standartlar ve Etiketleme
Belli sektörlerde, ilgili kurumlar kendi standartlarını oluşturmaktadır. Brezilya, çok sayıda
düzenlemelere sahiptir. Son zamanlarda, elektro-tıbbi ekipmanlara yönelik düzenlemeler
çıkarılmıştır. Telekomünikasyon ürünlerinin testi ve belgelendirilmesiyle ilgili düzenlemeler
de mevcuttur. Güvenlik standartları çok çeşitli elektrikli ürünlere uygulanmakta olup,
uygulanabilir standartlar genelde uluslararasıdır. 1973 yılında federal yasayla ulusal
metroloji kurumu SINMETRO özel ve kamu kurumlarının oluşturduğu temsilcilerle
kurulmuştur. Brezilya teknik standartlar derneği ABNT tanımlanmış standartlar
organizasyonu, INMETRO ise ulusal akreditasyon kurulu olarak görev yapmaktadır. Tüm
sektörlere ilişkin ulusal standartlar ABNT tarafından geliştirilmektedir. Bazı alanlarda ABNT
kendi standartlarını, ISO ve ABD standartlarına dayandırmaktadır. ABNT, aynı zamanda
hem ürünler hem sistemler için bir belgelendirme organizasyonudur. Brezilya’da çoğu
standartlar gönüllü niteliktedir. Alıcı ve satıcı, hangi tip ürün standardının uygulanacağının
belirlenmesi açısından sorumluluğu paylaşmaktadır. Brezilya, faaliyetlerin yoğunluk
gösterdiği sektörler açısından standart ve belgeleme faaliyetlerine yönelik olarak ulusal
planlama dökümanları sistemini geliştirmiştir.
Brezilya, faal bir MERCOSUR üyesi olduğu için MERCOSUR standartları ve
düzenlemelerinin geliştirilmesine katkıda bulunmaktadır. MERCOSUR standartları,
Arjantin, Brezilya, Paraguay ve Uruguay’ın özel sektörle ilgili standart kurumlarının
katılımıyla oluşturulmuş bir komite tarafından geliştirilmektedir. MERCOSUR Standartlar
Derneği, Sao Paulo’da yerleşiktir. Gönüllü standartların çoğu, çelik ürünleri, çimento ve
betonla ilişkilidir. Elektrik güvenliği alanında da birkaç yüz tane ek standart hazırlanma
aşamasındadır. Yerel teknik düzenlemeler MERCOSUR alt çalışma grupları içerisinde
geliştirilmekte ve/veya armonize edilmektedir. Bu alt çalışma grupları, otomotiv, gıda,
metroloji, elektrikli ürünlerin güvenliği, oyuncaklar ve diğer alt çalışma grupları olarak
sınıflandırılmaktadır.Diğer alt çalışma grupları da, telekomünikasyon ve sağlık konuları
üzerine yoğunlaşmaktadır. Uygulanabilir olması için Armonize MERCOSUR düzenlemeleri
her ülke tarafından kabul edilmelidir.
Etiketleme açısından, 1990 yılından beri geçerli olan müşteri koruma yasasına göre, ürün
etiketi kolayca okunmalı ve ürünün niteliği, miktarı, kompozisyonu, fiyatı, garanti süresi, raf
ömrü, orijini, ve tüketicinin, sağlık, güvenliğine yönelik riskleri hakkındaki doğru bilgileri
içermelidir. İthal edilen ürünlerde ise bu bilgilerin Portekizceye çevrilmiş hali mutlaka yer
almalıdır. Ayrıca, resmi ölçüm sistemi metrik birimler olduğu için, ürün etiketlerinde de
metrik birimler kullanılmalıdır.
23
5.3. Kamu İhaleleri
Brezilya’da genel olarak ulusal satın alma politikası uygulanmaktadır. Devlet kontrolündeki
sektörün büyüklüğünden dolayı kamu ihaleleri politikalarında ayrımcılık gözlenmektedir.
Telekomünikasyon, bilgisayar ve bilgisayar yazılımı sektörlerinde ulusal kamu alımı
politikaları izlenmektedir.Bununla beraber, Brezilya’da üretim tesislerine sahip yabancı
firmalara kamu alımlarında öncelik tanınmaktadır. Brezilya’daki özelleştirme programının
hız kazanmasıyla farklılık gözetmeyen kamu alımı politikaları da kabul görmektedir.
Telekomünikasyon, petrol ve doğal gaz dağıtımı devlet tekelinin tamamen, yabancıları da
içeren özel sektöre açılmasıyla, yabancı tedarikçilerin maruz kaldığı bazı engellerin
aşılması kolaylaşabilecektir.
Özelleştirmeler tamamlansa bile, Brezilya’da üretim
tesislerine sahip yabancı firmalara kamu alımlarında öncelik tanınması muhtemel
gözükmektedir. 1993 yılındaki 8666 sayılı yasayla enformatik ve telekomünikasyon hariç
çoğu kamu alımı ihalelerinde ürün veya hizmetin uyruk ya da kökeni ne olursa olsun tüm
alıcılar için farklılık gözetilmemesi kararlaştırılmıştır. Fakat, 1993 yılının sonlarındaki
düzenlemeyle kamu ihalelerinde Brezilya’da üretilen telekomünikasyon, bilgisayar ve dijital
elektronik mallara öncelik verilmiştir. 1994 yılındaki 1070 sayılı kararnameyle, yerel olarak
üretilen bilgisayar ürünlerine ihalelerde öncelik verilmesi koşulları düzenlenmiştir.
5.4. Fikri Mülkiyet Hakları
Brezilya’da 1996 yılında kabul edilen sanayi mülkiyet yasası 1997 yılında yürürlüğe
girmiştir. Bu yasa Brezilya’nın sanayi mülkiyet rejiminin çoğu yönlerini iyileştirmektedir. İlaç
ve kimya ürünlerinin, önceki yasa çerçevesinde patenti olmayan icatların patent korunması
bu yasayla mümkün olabilecektir.
Patent, marka, telif hakkı, bilgisayar yazılımlarının korunmasına ve görsel-işitsel alanlarda
korsanlığın önlenmesine ilişkin mevzuata göre yasalara uyulmaması durumunda neden
olunan zararın ve ceza ödemelerinin yanısıra hapis ve mallara el koyulması gibi
yaptırımlar vardır. Bir patent veya icadın haklarının korunma süresi başvurunun
yapılmasından itibaren 20 yıldır. İsim, kelime, amblem, şekil ve sayılar marka olarak tescil
edilebilir. Brezilyalıların tescil ettirebilecekleri markalara kısıtlama getirilmiştir. Ülkede
yaygın olarak kullanılanlar dışında markalar yabancı kelime içermez. Sanat ürünlerinin
korunması konusunda pek çok anlaşmayı imzalamış olan Brezilya’da telif hakları da
korunmaktadır.
5.5.Yabancı Sermaye
Brezilya’da yabancı yatırımlara oldukça serbest bir yaklaşım vardır. Bununla beraber,
devlet tekelinde olan petrol arama ve çıkarma, iletişim-medya, maden cevherleri, atom
enerjisi, madenler ve diğer minerallerin araştırma ve çıkarılması, kırsal bölgelerde mülkiyet
edinme, hava taşımacılığı ve finans sektörünün bazı dallarında yabancı yatırımlara bazı
kısıtlamalar getirilmiştir. Yapılan anayasa değişiklikleriyle, yerli ve yabancı sermayeye
sağlanan teşvikler arasındaki farklılığın yok edilmesine çalışılmaktadır. Devlet tekelindeki
telekomünikasyon, petrol ve doğal gaz dağıtımı özel sektöre açılmıştır.
Kamu ihalelerinde, yabancı mühendislik ve inşaat firmalarının teknik hizmet sağlamalarına
eğer Brezilya firmaları teknik hizmeti yerine getirebilecek kapasitedeyse izin
verilmemektedir. Yabancı hukuk, muhasebe, vergi, yönetim danışmanı firmalarla, inşaat ve
mühendislik firmaları çeşitli sebeplerle engellenerek, Brezilyalı firmalarla yerel ortaklık
yapmaya zorlanmakta, yabancı yöneticiler üzerine kısıtlama getirilmektedir. Yabancı
ortaklıklarda ve ortak girişimlerdeki genel eğilim, yabancı hissedarların hisselerinin
24
azınlıkta tutulmasıdır. Brezilya hükümeti, eğer yabancı yöneticiler yeni bir teknoloji
sağlayamazlarsa, Brezilya’daki verimliliği artıramazlarsa ya da yeni yatırımı ülkeye
kanalize edemezlerse, yabancı yöneticileri kabul etmeme hakkına sahiptir. Ülkede,
yabancılar tarafından kontrol edilen Brezilya şirketlerinin bazı teknolojik faaliyetlerine
kısıtlama getirilmesi gibi uygulamalar sözkonusu olabilmektedir.
Brezilya hükümeti, ülkenin ekonomik büyümesine katkıda bulunacağına inanılan ve
hükümetin öncelikli alanlar listesinde yer alan sektörlerdeki yatırımlara teşvik
sağlamaktadır. Bu alanlar; tarım, teknoloji, emek ağırlıklı sanayi kolları ile ihtiyacı ithalat
yoluyla karşılanan malların üretimini kapsamaktadır.Turizm, ağaçlandırma, gemi yapımı,
selüloz, kimya, petro-kimya, otomotiv, uçak sanayi ile tekstil ve yiyecek maddeleri
sektörleri de teşvik sağlanan alanlardır.Ülkeye gelen yabancı sermayenin Merkez
Bankasında kaydedilmesi zorunludur. Bu, yatırımcının ve yapılan yatırım miktarının tespiti
için gereklidir. Karın yatırımcı ülkeye ödenmesi ve transferi yatırımın yapıldığı para birimi
üzerinden gerçekleştirilir.
Mali kurumlar ve özelleştirilmiş şirketler ile iletişim, havacılık, madencilik ve hidroenerji,
elektronik, deniz taşımacılığı sektörleri dışında kalan sektörlerde %100 yabancı sermayeli
yatırıma izin verilmektedir.
5.6. Diğer Kısıtlamalar
1988 yılında getirilen kısıtlamalarla milli şirketlerle yabancı şirketlere farklılıklar getirilmiştir.
Milli şirketlere ülkenin gelişimi için önemli görülen faaliyetlerde bazı kolaylıklar
sağlanmaktadır. Bir milli şirket kontrolü Brezilya’da yaşayan kişilere ait olan şirketler veya
hükümetin sahip olduğu yerel birimlerdir. Brezilya’da yerleşik olanlar dahil yabancıların,
ülkede faaliyette bulunan yabancı bir şirketin veya yabancıların denetimindeki bir Brezilya
şirketinin kırsal bölgelerde toprak sahibi olmasına bazı kısıtlamalar getirilmiştir. Bu
kısıtlamalar ya satın alınacak alanın kısıtlanması ya da alanın kullanılacağı amacın tespiti
şeklinde olabilir. Şehirlerde yabancıların toprak ve bina sahibi olmalarına kısıtlama
getirilmemiştir. Brezilya’nın sınır bölgelerinde yabancı mülkiyete sınırlamalar getirilmiştir.
Finansal alanda yapılacak yabancı yatırımlar için kanun, ülkede doğabilecek vergi
yükümlülüğü nedeniyle bir resmi temsilci atanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu temsilcinin
ülkede faaliyette bulunmaya yetkili finansal kurumlardan olması zorunludur. Ülkedeki
yabancı yatırımlar daha çok anonim veya limited gibi şirket ortaklıklarıdır. Bu tür
ortaklıklarda federal hükümetin iznine gerek yoktur.
Brezilya’da yabancı yatırımların %50’den fazlası; ABD, Almanya ve Japonya kaynaklıdır.
Son yıllarda AB üyelerinin payları da artış göstermektedir.
Sermaye yatırımlarından kaynaklanan karın ülke dışına çıkarılmasında miktar kısıtlaması
olmayıp, özelleştirilen sahalarda da yabancı yatırım şansı mevcuttur. Fakat, özelleştirme
planı çerçevesinde ülkeye gelen yabancı sermayenin 6 yıl ülkede kalması zorunludur.
Brezilya’da mevcut yabancı sermaye genellikle üretken alanlarda yoğunlaşmaktadır.
Sanayi sektöründe üretilen katma değerin yaklaşık üçte biri yabancı şirketlerce
sağlanmaktadır.
5.7. Kambiyo Mevzuatı
Döviz kontrolü ve yabancı yatırımlarla ilgili politikalar Maliye Bakanının başkanlığındaki bir
konsey tarafından belirlenmektedir. Yabancı sermayeye genelde yerli sermaye ile aynı
haklar tanınmakta olup, bazı sektörler için de kısıtlamalar sözkonusudur. Her tür yabancı
25
sermaye ülke dışına yapılacak ödemeler için Merkez Bankası’na kaydedilmek zorundadır.
Sermaye artırımlarının da bir ay içinde Merkez Bankası’na bildirilmesi zorunludur. Döviz
kredisinin ülkeye getirilebilmesi için Merkez Bankası’ndan ön izin alınması zorunludur.
Dövizli işlemlere genel olarak sıkı kontrol uygulanmaktadır. Dövizli işlemler sadece dövizle
işlem yapmaya yetkili kuruluşlarca yapılabilir. Merkez Bankası bu işlemleri oldukça sıkı bir
şekilde kontrol etmektedir. Yerli veya yabancı yatırımcıların döviz hesabı açtırmalarına izin
verilmez. Buna karşılık, yerleşik olmayan kişiler veya kurumlar dövizle işlem yapma
yetkisine sahip bankalarda yerel para birimiyle hesap açabilirler. Merkez Bankası’nda
kayıtlı olan sermaye miktarı kadar sermaye vergi ödemeden ülke dışına çıkarılabilir. Bu
miktarın üzerinde paranın ülke dışına çıkarılabilmesi için %25 oranında tevkifat vergisi
uygulanması ve Merkez Bankası’ndan ön izin alınması gereklidir. Yabancı sermayenin
kayıtlı olması ve dağıtılmamış karın bulunması durumunda karın ülke dışına
çıkarılmasında hiçbir kısıtlama ve limit yoktur. Ülke dışına çıkarılan paraya %15 veya daha
düşük olan anlaşma oranlarında vergi uygulanmaktadır. Teknoloji transferi, patent ve
marka ile ilgili ödemelerde Merkez Bankası’ndan ön izin alınması mecburidir. İthalat lisansı
bulunması şartıyla ithalat bedellerinin ödenmesinde hiçbir sorun bulunmamaktadır.
5.8.Vergi Mevzuatı
Brezilya’nın vergi sistemi, vergilendirilebilir her türlü gelire uygulanan vergilerden meydana
gelmektedir. Ülkede satış ve hizmet vergisinin yanısıra katma değer vergisi ve kentlerdeki
gayrimenkullere yönelik mülkiyet vergisi gibi çeşitli vergiler uygulanmaktadır.
5.9. Şirket Kuruluşu
Brezilya’da yabancılar anonim veya limited şirket kurabilir, bir yabancı firmanın alt kolu
veya şube olarak faaliyette bulunabilirler.
Anonim Şirket
Mali sektör, sigortacılık ve ihracat şirketleri dışında asgari sermaye miktarının aranmadığı
anonim şirketlerde asgari iki hissedar bulunması gereklidir. Hissedar sayısı için üst sınır
yoktur.
Limited Şirket
Özel limited şirketlerin kuruluşunda şirket isminde Limitada veya kısaltması olan Ltda
ibaresinin kullanılması gereklidir. Limited şirket kuruluşunda asgari sermaye miktarı ve
ortak sayısına kısıtlama getirilmemiştir. Yerleşik olmayan bir kişi bir ticari ortaklıkta
hissedar olabilir ancak mesleki bir ortaklıkta hissedar olamaz.
Ortak Girişim
Ortak girişim anonim veya limited şirket şeklinde oluşturulabilir. Yabancı kişi ve kuruluşlar
yerel bir ortak olsun veya olmasın bir ortak girişim oluşturabilirler. Bir ortak girişim, özel bir
ortaklık veya bir konsorsiyum şeklinde de kurulabilir. Bu konsorsiyum, bir hizmet veya mal
sunumu için yapılan sözleşmeleri uygular. Bu sözleşmelerin özelliği genelde iki veya daha
çok sayıda kuruluşun bir işi yapmak üzere bir araya gelmeleridir.
26
Şube Kuruluşu
Brezilya’da şube açmak isteyen bir yabancı şirketin Federal Hükümetten izin alması
zorunludur. Sadece devlet başkanı şube açılışına onay verebilir. Şubenin, merkez ofisin
adı altında faaliyet göstermesi ve isminde “Brazil” ibaresini taşıması gereklidir. Şubenin bir
miktar sermayeye sahip olması gereklidir. Ancak borçlardan şube değil merkez
yükümlüdür. Şubenin kapatılması merkezin kararı ile gerçekleşebilir.
27
VI. İŞADAMLARININ PAZARDA DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSUSLAR
6.1. Ülkeye Giriş Şartları
Ülkeye girişte Mercosur üyesi ülke vatandaşları ile Brezilya’nın karşılıklı anlaşma yaptığı
ülke vatandaşları dışında kalan yabancılar için vize zorunludur. Pasaportların ülkeye giriş
tarihinden itibaren altı ay süreyle geçerli olması gereklidir. Turist ve transit vizeler genelde
iki gün içinde hazırlanır. Vize, turistler için 90 gün, transit yolcular için 10 gün süreyle
verilir. Türk vatandaşları için Brezilya Hükümeti vize uygulamaktadır.
6.2. Resmi Tatiller
1 Ocak
Şubat
Mart
21 Nisan
1 Mayıs
Haziran
7 Eylül
12 Ekim
15 Kasım
24-25 Aralık
: Yılbaşı
: Karnaval
: Paskalya
: Tiradentes Günü (Milli Kahraman)
: İşçi Bayramı
: Corpus Christi
: Bağımsızlık Günü
: Lady Aparecida (Dini tatil)
: Cumhuriyet Bayramı
: Noel Tatili
6.3. İş Alt Yapısı
Para Birimi
Ülkenin para birimi “Real”dir. Pek çok otel ve mağazada döviz ve uluslararası kredi kartları
kabul edilmektedir.
İş Saatleri
Hafta arası; bankalar 10.00-16.30, resmi kurumlar ve özel sektör kuruluşları 9.00-18.00,
mağazalar ise 9.00-19.00 saatleri arasında açıktır. Kuzey ve kuzeydoğu bölgelerinde işe
başlama saati 8.00’dir.
Uluslararası İletişim
Brezilya ile telefon ya da faks iletişimi kurmak için ülke kodu olarak +55 tuşlandıktan sonra,
şehir kodu ve abone numarasına geçilecektir. Önemli şehirlerin kodları şöyledir: Sao Paulo
(011), Rio de Janeiro (021), Brasilia (061), Belo Horizonte (031).
Yerel Saat
Brezilya, Greenwich zaman ayarına göre 3 saat geridedir. Türkiye’nin Brezilya ile
arasındaki saat farkı 5 saattir (Türkiye 5 saat dilimi öndedir).
İklim
Ülkenin büyük bölümünün güney yarımkürede bulunması dolayısıyla mevsimlerin ters
olduğu unutulmamalıdır. Haziran-Ağustos ayları kış mevsiminin en sert dönemidir. Eylül-
28
Aralık ayları arası ilkbahar, Aralık-Mart ayları arası yaz, Mart-Haziran ayları arası
sonbahar, Haziran-Eylül ayları arası kış mevsimi yaşanır.
Rio de Janeiro
Aylar
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Maksimum
Sıcaklık ©
29,0
29,0
28,0
27,0
25,0
24,0
24,0
24,0
24,0
25,0
26,0
28,0
Minimum
Sıcaklık ©
24,0
23,0
22,0
21,0
19,0
18,0
17,0
18,0
18,0
20,0
20,0
22,0
Limanlar
Rio de Janeiro, Rio Grande, Salvador, Belem, Fortaleza, Francisco do Sol, Manausi,
Paranagua, Sao Paulo.
Denizyolları
Lloyd Brasileiro, Bottacchi Line, Columbus Line, Crowley Maritime.
Havayolları
Aerolineas Argentinas, Alitalia, American Airlines, British Airways, Canadian Airlines,
Iberia, Japan Airlines.
Havaalanları
Galeao International Airport, Guarulhos International Airport, Viracopos International
Airport.
Ağırlık ve Ölçü Birimi
Metrik Sistem.
29
VII. GENEL DEĞERLENDİRME
Taze ve kurutulmuş üzümler, fındık, anason, rezene, kişniş ve kimyon, mayalar ve pamuk
Brezilya’ya yönelik en önemli ihraç ürünlerimiz arasındadır. Ayrıca, kurutulmuş meyva ve
meyva karışımları, sert kabuklu yemiş, çekirdekler ve karışımı konserveler, tütün, demirçelik tellerden örme halat, kablo ile taşıt aksam ve parçaları da ihracat potansiyeli olan
diğer ürünlerimizdir. Ülkemiz taşıt yan sanayi ürünlerinin son yıllarda tüm dünya üzerinde
edindiği saygın ve olumlu imaj Brezilya’da da mevcuttur. Genel olarak ülkemiz ürünlerinin
kalitesi ve fiyatları sektör yetkililerince uygun ve benzerleriyle rekabet edebilir düzeyde
bulunmaktadır. Brezilya ithalatçılarının çalışmayı tercih ettikleri ihracatçı profillerini ve
çalışma şartlarını aşağıdaki şekilde ifade etmek mümkündür:
-Yerleşik bir şirket olması (En az 10-15 yıllık bir geçmişinin olması),
-Ürünlerde kalite ve standartların tutturulmuş olması,
-Kendilerinin Brezilya pazarında tek satıcı (ithalatçı) konumunda tutulması,
-İyi bir iletişim konusunda beklentilerine yanıt verilebilmesi (Karşılıklı ziyaretler, müşteri
tatminine dönük çalışmalar).
Bununla beraber, iki ülkenin benzer ekonomik yapıda olmaları, coğrafi uzaklık, Brezilya
ekonomisindeki sorunlar, bu ülkeye ihracatımızı olumsuz etkilemektedir. Yine de, Brezilya,
alternatif dış pazar arayan ihracatçılarımız için, değerlendirilmesi gereken önemli bir pazar
olarak göze çarpmaktadır.
Brezilya, dünyanın tarım ve hayvancılık yapan önemli ülkeleri arasında yer almaktadır.
İhracatının önemli bir bölümü tarımsal ürünlerden oluşan Brezilya ile bu alanda işbirliği
olanakları mümkündür. Özellikle Güneydoğu Anadolu Projesi çerçevesinde, bu bölgede
gerçekleştirilecek olan ortak hayvancılık yatırımları sayesinde iki ülke, talebin sürekli
artmakta olduğu Ortadoğu pazarına kolaylıkla girme şansına sahip olabilecektir. Ayrıca,
Brezilya, Ortadoğu ülkeleriyle ticari ilişkilerini geliştirebilmek için Türk Serbest
bölgelerinden yararlanabilecektir. Bu bölgelerdeki depolama olanakları ve mevzuat
kolaylıkları Brezilya’ya önemli fırsatlar sunmaktadır. Öte yandan, Brezilya ile ülkemiz
arasında kurulacak yakın ekonomik işbirliği, Brezilya ile birlikte Arjantin, Paraguay ve
Uruguay’ın da üyesi oldukları MERCOSUR ile ortaya çıkacak geniş pazardan Türk
firmalarının da yararlanmasına yol açacaktır.
Türkiye ile AB arasında Gümrük Birliğini tesis eden 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nın
16. maddesi uyarınca ülkemizin müzakerelerinde son aşamaya gelinen AB-MERCOSUR
Serbest Ticaret Anlaşması’nı üstlenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, bir MERCOSUR
üyesi olarak Brezilya ile girişimlerde bulunulması yararlı olacaktır.
30