UDK 621 .713.14 :744 .4 TURK STANDARDI TS B

UDK 621 .713.14 :744 .4 TURK STANDARDI TS B

UDK 621 .713 .14 :744 .4
TURK STANDARDI
TS
B-
GENEL TOLERANSLAR BOLUM 2 - TOLERANSI VERILMEMI,S s EKIL VE KONUMLAR iCiN
TOLERANSLAR
GIRD
mat edilen parcalarin sekil elemanlan daima olcUlere ve bir geometrik sekle sahiptir. OICu sapmalan ve
geometrik ozelliklerinden (sekil . Dogrultu ve Konum) sapmalardan dolayi parcanin foksiyonu icin toleranslar
gereklidir : bunlarin asilmasi fonksiyonu bozar .
BUtun sekil elemanlannin geometrisini ve olculerini garanti altina almak icin teknik resimde toleranslandirma
tam olmalidir : baska bir deyisle anlasilmaz olmamali veya atelyenin karanna veya muayene edenin
inisiyatifine birakilmamalidir.
OICU, sekil ve konumlar icin genel toleranslarrn kullanilmasi He soz konusu sartlar gerceklestirilerek islem
basitlestirilir.
1-AMAq
ISO 2768'in bu bolumU . sekil ve konum toleranslarr verilmeyen teknik resimdeki her sekil elemani icin sekil
ve konum gene) toleranslarini tespit ederek teknik resimlerin olculmendirilmesinin basitlestirilmesini
amarlar. Bu standard sekil ve konum genel toleranslarini uc tolerans sinifi icinde belirtir .
ISO 2768'in bu olUmO, ozellikle talas kaldirmak suretiyle islenmis sekil elemanlan icin kullanilabilir . Diver
metotlarla irnal edilmis sekil elemanlan icin bunlarin kullanilmasi mumkundur ; ancak bunun icin mutat
atelye tamliginin ISO 2768'in bu bolumundeki sekil ve konum genel toleranslarr icinde bulunup bulunmadrgi
goz onune alinarak bir ozel muayeneye ihtiyac vardir .
2 GENEL
Belirli bir tolerans sinifinin secilmesi suretiyle ilgili mutat atelye tamiigi goz onune alinmalidir . Bir munferit .
sekil elemaninin sekil ve konumu icin daha kucuk toleranslar gerektiginde veya daha buyuklerine izin
verildiginde ve ekomomik oldugunda bu toleranslar dogrudan dogruya ISO 1101'e ve buna tekabul eden TS
1304'e uygun olarak gosterilmelidir (A .2) .
ISO 2768'in bu bolumune gore sekil ve konum genel toleranslarr, teknik resimlerde ve ilgili dokurnanlarda
ISO 2768'in bu bolumundeki 6 .kisima uygun atif yapilarak belirtilmelidir . Bunlar ilgili sekil ve konum
toleranslar verilmeyen sekil elemanlan icin gererlidir .
~ekii ve konum genel toleranslarr, silindiriklik ozelliginin istisnasiyla, herhahgi bir cizginin sekli, herhangi bir
yuzeyin sekli . egim . ortak eksenlilik, konum ve toplam donme gibi sekil elemanlarinin butun toleransli
ozelliklerine uygulanabilir.
ISO 2768'in bu bolumune gore sekil ve konum genel toleransalari, ISO 8015'e gore toleranslandirmanin
esasinin gecerli oldugu ve teknik resimde gosterildigi her durumda kullanilrnalidir (B .1) .
3 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR
Bu standarda atif yapilan standardlarin numaralan ve adlarr asagrda verilrnistir .
ISO 1101 buna tekabul eden TS 1304 : Teknik Resim ; ?ekil ve Konum Toleranslan ; ,Sekil, Dogrultu, Yer ve
Donme Toleranslar . Genel . Terimler, Semboller, Teknik Resimlerin OICUlendirilmesi .
ISO 2768 - 1 Genel Toleranslar-Bolum 1 :Toleransi Verilmemis Uzunluk ve Acr OlrUleri !gin Toleranslar
ISO 5459 Teknik Resim : :Sekil ve Konum Toleransalan !gin Referanslar ve Referans Sistemleri
ISO 8015 Teknik Resim : Toleranslamanin Esasi
5 .1 - Munferit §ekil Elemanlarr Icin Toleranslar
5 .1 .1 - Dogrusallik ve Duzlemsellik
Dogrusallik ve duzlemsellik icin gene) toleranslar cizelge 1'de verilmistir . cizelge degerinin seciminde .
dogrusallrk toleransi icin ilgili cizginin uzunlugu ve duzlemsellik toleransi icin yuzeyin en buyuk kenar
uzunlugu veya dairesel yuzeyin capr esas alinmalidir .
1
Z
- U D K 621 .7113 .114 :744 .4
TURK STANDARD
TS j `f 1
cIZELGE I - Dogrusallik ve Duzlemsellik !gin Genel Toleranslar
Tolerans
Sinifi
H
K
L
<_ 10
0 .02
0,05
0,1
Anma OlcusO Alanlan !gin Dogrusallik
ve Duzlemsellik Genel Toleranslan
300
> 10
> 30
> 100
< 30
<_ 100
300
< 1000
0,2
0,3
0,05
0,1
0,1
0,2
0,4
0,6
0,4
0,8
1,2
0,2
> 1000
<_ 3000
0,8
1,6
5 .1 .2 - Dairesellik
Dairesellik igin genel tolerans, rap toleransinin says degerine e~ittir ve donme toleransi igin Cizelge 4'de
verilen degerden daha buyuk olamaz (Ek B .2) .
5 .1 .3 - Silindiriklik
Silindiriklik igin genel toleranslar tespit edilmemi§tir .
NOT 1 - Silindirik sapmasi ; dairesellik-dogrusallik-ve kar~ilikli ana rizgilerin paralellik sapmalari olan ur
bile§enden bir araya gelmektedir . Bu bile~enlerden biri, kendi ozel toleranslan veya kendi genel
toleranslanyla belirtilir.
NOT 2 - Fonksiyon sebebiyle silindiriklik sapmasi dairesellik, dogrusallik ve paralellik genel toleranslannin
kombine etkisinden (Kisim B .3) daha kuruk olma mecburiyeti durumunda, silindiriklik toleransi ISO 1101 ve
buna tekabul eden TS 1304'e gore ilgili §ekil elemaninin yaninda ozel olarak verilmek mecburiyetindedir .
Amaca uygun olmasi bakimindan mesela bir ali§tirmadan ortU §arti (E ) tespit edilmelidir.
5 .2 - Ilgili ~ekil Elemanlari Icin Toleranslar
5 .2 .1 - Genel
5 .2 .2 .'den 5 .2 .6'ya kadar olan kisimlarda tespit edilen toleranslar, birbirlerine gore referans olabilen ve bu
ili§kileri ozel olarak belirtilmeyen butun sekil elemanlan igin gererlidir .
5 .2 .2 - Paralellik
Paralellik igin genel tolerans, olru toleransi veya duzlemsellik ve dogrusallik toleransalannin en buyugunun
says degirene e~ittir. Her iki §ekil elemanindan daha uzunu referans elemani olarak gererlidir . sSekil
elemanlannin anma olruleri e§it oldugunda, herbiri referans elemani olarak kullanilabilir (B .4) .
5 .2 .3 - Diklik
Diklik igin genel toleranslar (~izelge 2'de verilmi~tir. Dik ariyi te~kil eden heriki koldan daha uzunu referans
elemani olarak kullanilir . ~ekil elemanlarinin anma 61g0leri edit oldugunda, herbiri referans elemani olarak
kullanilabilir.
Cizelge 2 - Diklik !gin Genel Toleranslar Degerler mm dir .
Tolerans
Sinifi
H
K
L
2
Arinin Kisa Kolu igin Anma Olrusu Alanlanna Gore
Diklik Genel Toleranslan
> 1000
_< 10
> 100
300
< 300
< 1000
- 3000
0,3
0,5
0,2
1
0 .4
0,6
0,8
1 .5
2
1
O
3..~
UDK 621 .713 .14 :744 .4
TURK STANDARD!
Z-
TS
5 .2 .4 - Simetriklik
Simetriklik igin gene] toleranslar, Cizelge 3'de tespit edilmi§tir . Heriki ~ekil elemanlarindan daha uzunu
referans elemani olarak geger]idir . s ekil elemanlarinin anma oIgUleri e§it oldugunda . herbiri referans
elemani olarak kullanilabilir .
NOT - Simetriklik !gin Genel Toleranslar
- Heriki §ekil elemaninin enaz biri bir simetri duz]emine sahip oldugunda veya
- Heriki §ekil elemaninin eksenleri birbirine dik bulundugunda gegerlidir .
Ornekler (B .5) .
cIZELGE 3 - Simetriklik !gin Genel Toleranslar
Tolerans
Sinifi
H
K
L
Anma Olgusu Alanlarina Gore Simetriklik
Toleranslar
> 1000
< 100
> 100
> 300
< 3000
<_ 300
_< 1000
0 .5
0 .6
1
0 .6
1
1,5
2
5 .2 .5 - Ortak Eksenlilik
Ortak eksen]ilik igin gene) toleranslar tespit edilmemigtir .
NOT - Ortak eksenlilik ve ai
d resellik sapmalarindan donme sapmalan to ekkul ettigi igin, ortak eksenlilik
sapmasi, ekstrem durumda o
d nmeye alt cizelge 4'de verilen degerde o]malidir .
5 .2 .6 - Donme
Donme igin genel toleranslar (dairesellik, yalpa ve ilgili done) yuzeyler) cizelge 4'de verilmi§tir .
Donme igin genel toleranslarda, referans elemani olarak oyle gosterildiklerinde yatak yerleri gegerlidir .
Aksi taktirde, donme igin referans elemanr olarak heriki ~ekil elemanindan daha uzunu gegerlidir . Heriki
§ekil elemaninin anma o]gusu egit oldugunda, herbiri referans elemani olarak kullanilabilir .
(;IZELGE 4 - Donme !gin Genel Toleranslar
Tolerans Sinrfi
H
K
L
Donme Toleranslar
0 .1
0,2
0,5
6 - Teknik Resimlerin Olgulendirilmesi
6 .1 - ISO 2768'in u
b bolumune uygun gene) toleranslar, ISO 2768-1'e uygun gene) toleranslara baglantili
olarak gegerlidir ve teknik resim yazi aln
a inin iginde veye yaninda apgrdaki olgulendirme ile verilmelidir,
a) "ISO 2768
b) ISO 2768-1'e uygun tolerans sinifi ;
c ISO 2768'in bu bolumune uygun tolerans sinifi .
)
Ornek : ISO 2768-mK
Bu durumda, ISO 2768-1'e gore agr oIgUleri igin gene] toleranslar olgUlendirilmemi§ 90°'lik agilar igin gegerli
o]mayip, burada ISO 2768'in bu 2 . bolumundk
e i diklik igin tespit edilen genel toleranslar gegerlidir .
6 .2 - Olguler igin genel toleraslar (tolerans sinifi m) gegerli olmadigrnda, ilgili tanitma harfi atrlir.
Ornek -ISO 2768-K
3
• UDK 621 .713 .14 :744 .4
TS I ;~ep-Z_
TURK STANDARDI
6 .3 - Butun munferit olgu elemanlari 1) igin (E) ortu ~artn da gegerli oldugu durumlarda, kisrm 6 .1'e uygun
olarak genet gosterime E harfi eklenmelidir .
Ornek -ISO 2768-mK-E
NOT - ( E ) ortU sarti, mesela yarn mamuller gibi olgu toleransindan daha buyuk munferit olgulendirilmis
dogrusallik toleransli §ekil elemanlan igin gegerli olmayabilir .
7 Ret
Ba§kaca belirtilmedikge ve fonksiyonu da bozmadigr surece genel toleranslarini ihtiva etmeyen
hemen reddedilmez (Ek A .4) .
is
pargalarn
Ek A
(Bu ek bilgi igin verilmi~tir)
Geometnk Ozellikler !gin Genel Toleranslarin Tasarimi
A .1 Genet toleranslar ISO 2768'in bu bolumunun 6 .kismina uygun olarak olcUlendirilmelidir .
Genel toleranslarin degerleri, mutat atelye tamlngi tolerans sinifina uygun olmalidir . Uygun tolerans sinifi
segilerek teknik resimde belirtilmelidir .
A .2 - Mutat atelye tamligrna uygun yukarrda belirtilen tolerans degerleri . imalat toleransini buyulterek
ekseriya ekonomik kazang saglamaz . Mutat takrm tezgahlarinda normal Baba ile kurallari iginde sekil
elemanlari daha buyuk sapmalar ile imal edilmez . Mesela bir atelyede irnal edilen sekil elernaninin gapi 25
mm ± 0 .1 mm, uzunlugu yakla~rk 80 mm olsun, bunun mutat atelye tamligi ISO 2768-mH'a esit veya daha
ince olsun, geometrik sapmalar dairesellik igin, ana gizginin dogrusallrgi ve donme igin 0,1 mm'den daha
kuguk clsun (Degerler ISO 2768'in bu bolOmunden alinmrstir), Daha buyuk tolerans verileri kullanilmis olsa
bzellikle bu atelye igin avantaj saglamaz.
Bununla beraber, bir sekil elemani igin fonksiyon sebebiyle ' Genet Toleranslar"dan daha kuguk bir tolerans
degeri gerekli oldugunda, bu daha kuguk tolerans ilgili sekil elemann ustunde verilmelidir . Bu tolerans gene]
toleranslarin gegerlilik alani dr§rndadnr .
Bir sekil elemaninin fonksiyonu, genel toleranslar degerine exit veya daha buy(jk bir geometrik toleransa izin
verdiginde bu ozel olarak verilmeyip, bilhassa teknik resimde kisim 6'ya uygun olarak belirtilmelidir . Bu tip
tolerans . sekil ve konumlar igin genel toleranslarin tasarrminin tam uygulamasina imkan verir.
Fonksiyonun gene) toleranslardan daha buyuk bir teloransa izin verdigi ve daha buyuk toleransla imalatta
ekonorrik bir kazancin hedeflendigi "Kural istisnasi" vardir . Bu ozel durumlarda . mesela ince kalnnlikli .
yuksugun bir daha buyu dairesellik toleransi gibi,, daha buyuk seil veya konum toleranslan ozel olarak
eleman n uzerinde verilmelidir.
A .3 Genel Toleranslarin Kullanilmasiyla A§agrdaki Faydalar Saglanir :
a) Teknik resimler daha kolay okunur ve uygulayicilar arasinda daha iyi anlasma saglanir .
b) Fonksiyon genel toleransa e§it veya daha buyuk bir toleransa izin verdiginde, ayrintili tolerans hesaplan
yapma mecburiyeti olmadigr igin konstruktorler zaman kazanir .
c) Mutat imalat gabasiyla hengi sekil elemanlarinin imal edilebilecegine dair bilgi teknik resimden aninda
elde edilebilmelidir.
d) s ekil ve konum toleranslan ozel olarak verilen kalan sekil elemanlan fonksiyonlarinin izafi olarak kuguk
toleranslan gerektirmesiyle ve bunun igin ozel gayret gosterilme mecburiyeti olan herbiri agirlrkli olan
elemanlardnr, Bu imalat planlamasi igin yardimci ve muayene isteklerinin analizinde kalite kontrolunu
destekler .
e) "Mutat atelye tamligi", sozIesmenin yapilmasindan once bilindi6i igin alicr ve saticilar siparisler uzerinde
suratle mutabakat saglarlar. Mutabakatin saglanmasi sirasinda teknik resimler bu noktada tam oldugu igin
alici ve satici arasinda herhangi bir anlasmazlik gikmaz .
Eu imkanlar, gene) toleranslarin asrlmadigrna dair yeterli guvenirligin soz konusu oldugu durumlarda
tamarnen faydalndir . Ba~ka bir deyisIe belirli bir atelyede mutat atelye tamligi teknik resimde verilen genel
toleranslara esit veya daha buyuk oldugunda faydalidir .
Bu yuzden her atelye .
- Olgmeler suretiyle mutat atelye tamligrni tespit etmelidir.
- Sadece kendi mutat atelye tamligina esit veya daha buyuk genet toleranslan olan teknik resimleri kabul
etmelidir.
UDK 621 .713 .14 :744 .4
TURK STANDARDI
rC -2-
TS
- Mutat atelye tamli6inin kotule~memesini, rastgele numunelerle garanti altina almalidir .
., ekil ve konumlar igin genel toleranslarin tasarimiyla butun belirsizligi ve yanli§ anla~mazliklan ale . .iyi atelye
i§i" deyimine artik gerek yoktur. "iyi atelye iii" nin gerekii tamli6i §ekil ve konumlar igin gene) toleranslarla
tarif edilir.
A . 4 - Fonksiyon ekseriya genel toleranstan daha buyuk bir toleransa izin verir . Bu yuzden bir i§ pargasinin
herhangi bir gekil elemaninin genel toleransi a§ildi6inda bu parganin fonksiyonu her zaman bozulmaz .
Fonksiyonun bozulmasi halinde genel tolerans sinirlarinin a~ilmasi parganin reddine sebep olur .
Ek B
(Bu ek bilgi igin verilmi~tir) .
Di6er Bilgiler
B . 1 - ~ ekil ve Konumlar Igin Genel Genel Toleranslar (Kisim 5)
Ba6imsizlik prensibine gore (ISO 8015) , sekil ve konumlar igin genel toleranslar, i§pargasinin ~ekil
elemanlarinin gergek olgulerinden ba6imsizligi gegerlidir . Buna gore, ~ekil elemanlari her yerde en gokmalzeme-olgusune sahip olduklarinda, §ekil ve konumlar igin genel toleranslar bu durumda faydalidir . (,Sekil
B .1) .
(E) ortu ~arti ozel olarak ya dogrudan dogruya ilgili ~ekil elemaninin yaninda veya bu standardin 6 kismina
uygun olarak butun ~ekil elemanlan igin genel belirtiidi6inde, bu istege de dikkat edilmek mecburiyeti vardir .
1
Olguler mm dir .
o:
L -
250
C.
i
T
9.
i
,Sekil B .1 Ba6imsizlik Prensibi, Bir ~ekil Elemaninda Izin Verilen En Buyuk Sapmalar
B .1 - Dairesellik (Kisim 5 .1 .2)
- Ornekler
Ornek 1 (~ ekil B .2)
capin sinir sapmalan, do6rudan dogruya teknik resimde gosterilmelidir . Dairesellik igin genel tolerans, gap
toleransinin says de6erine e§ittir .
Ornek 2 ( sSekil B .2)
ISO 2768-mK olgulendirilmesine uygun genel toleranslar 25 mm Ilk bir gap igin sinir sapmalan ± 0 .2 mm
olarak kullanilabilir . Bu sinir sapmalan 0,4 tolerans de6erini, gizelge 4'un 0,2 mm ilk degerinden daha
buyuktur. Bu yuzden 0,2 mm Ilk de6er dairesellik toleransi igin gegerlidir .
B .3 Silindirik (Kisim 5 .1 .3'de Not 2)
Dairesellik, Do6rusallik ve paralellik igin gene) toleranslarin kombine etkisi, OIgu toleranslan ale de belirli
sinirlara oturtulduklan igin, geometrik sebeplerden ug munferit toleransin topiamindan daha kuguktur .
Sonucun basitle§tirilmesi igin, (E) ortu ~artinin veya bir ozel silindirik ~ekil toleransinin verilip verilmedigi,
ayni zamada bu ug munferit toleransin toplami goz onune alinabilir .
5
UOK621 .71314 :7444
TS
TURK STANDARD
BA - Para!eUik(K :o/nm 5.2 .2)
'
Pona!eUikoapmo!an . 6!96 kdarandannm sayi d 'edahni (~eki! B .3)veym d
Vo!ensnslon (~eki! B .4) sayde`edehniom/dmndmc
hk veymdCjdamoeUih
00 VM-K
,
L~5~'
ISO 2768-mK
,-
~7-- ~-
-7-
'
/
I "t -
-1
.
12
2efum^s
cW
_
'
[
Az,~ ze6L
pWr^^^^,A\
w
l
L
'
\~~~.` w~
I
.
I
.
!~ekU B .5 Sirnothk!ik Gone! Tolerunsmnnm 8rnoWer (Referanslar Kismi 5 .2 .4)
6
'` .
' .` .
^
UDK 621 .713 .14 :744 .4
TURK STANDARDI
TS
f .5& o - 'e
B .6 - Teknik Resim Ornegi
32,5
50
24,0
0 0 0,1
i-i
GIM
A~i
rolL~gn~
~' i 5
.! i
//TO 2]
=i0- 5_ B J
8 ;'03
/
0,08 B
6
r/
0,02
0,1_B
,
2`-42)x 45°fit`;
~L
2
010,0
c1
6 t*01/
NOT 1 - Ince iki noktali kesik gizgilerle (dikdortgen ve daire ~ekilli) olcUlendirilmi~ toleranslar genel
toleranslardir . Bu tolerans degerlerine ISO 2768-mH degerine edit veya daha kucUk mutat atelye tamligi lie
normal imalatla ula§ilir ve mutat tarzda muayeneye ihtiyag yoktur .
NOT 2 - Mesela diklik toleransi dogrusallrk sapmasini da sinirlandirdigi gibi, diger §ekil ve konum sapmalari
da kendi ~ekil elemanlarinin birkag tolerans Ozelliklerini sinrrlandirdrgi butun genel toleranslar
b1g6lendirilmemi%ir. (Sekil B .6)
7
', -