Liderlik ve Motivasyon

Liderlik ve Motivasyon
Barış BARAZ
Anadolu Üniversitesi
Plan
Liderlik
2)  Motivasyon
1) 
© Doç. Dr. Barış Baraz 
Anadolu Üniversitesi
Liderlik Süreci
Lider başkalarını, izleyicilerini belirli amaçlar doğrultusunda etkileyip,
yönlendirebilen kişidir. Liderin resmi bir makamı ya da yetkileri olması
gerekmez. Yönetici ise gücünün kaynağını makamdan, oturduğu
koltuktan alır. Ayrıca lider için formal organizasyon olması zorunlu
değildir
Lider = f ( lider, izleyiciler, koşullar )
§ Özellikler Teorisi (Lideri analiz eder)
§ Davranışsal Liderlik Teorileri (Liderlik
davranışlarını izleyicilere sorarak
analiz eder )
Özellikler
Teorisi
Davranışsal
Liderlik
Teorileri
Durumsal
§ Durumsal Liderlik Teorileri (Koşulları
Liderlik
analiz eder)
Teorileri
Bir futbol takımının başındaki teknik direktörün liderlik özellikleri sizce maçları kazanmaya yeter mi?
Liderlik Süreci
Davranışşal Liderlik Teorileri: Liderin, liderlik yaparken ne tür davranışlar
sergilediği üzerine yoğunlaşır. Sözgelimi izleyicileri ile nasıl haberleştiği, hangi
yetkileri devrettiği, nasıl planlama yaptığı, nasıl denetim yaptığı vb.
davranışlarını anlamak için izleyicilere sorular sorulur.
¢  Ohio
State Üniversitesi Liderlik Araştırması
¢  Michigan Üniversitesi Liderlik Araştırması (Kişiye dönük liderlik)
¢  Yönetim Tarzı Matriksi
Sizce liderliğin iş ve toplum hayatında bu kadar çok önemsenmesinin nedeni ne olabilir?
Liderlik Süreci
Davranışşal Liderlik Teorileri: Yönetim Tarzı Matriksi (Blake-Mouton)
¢ Cılız Liderlik (Çalışana ve üretime düşük ilgi) çoğunlukla kamu yönetiminde
“idare-i maslahat” olarak tanımlanan durumdur.
¢ Kulüp Liderliği (Çalışana yüksek, üretime düşük ilgi) beşeri ilişkiler,
işyerindeki mutluluk, huzur ön plandadır. Golf kulübü tipi örgütler için
uygundur.
¢ Orta Yolcu Liderlik (Çalışana ve üretime orta düzey ilgi) hem çalışanların
beklentileri istekleri morallerini düşürmeyecek düzeyde karşılanmakta, hem de
makul bir verimlilik elde edilmektedir.
¢ Görev Liderliği (Çalışana düşük, üretime yüksek ilgi) insanın, çalışanların
makinadan farkı yoktur. Verimlilik önceliktir. Çalışanların istekleri, beklentileri
önemli değildir.
¢ Ekip Liderliği (Çalışana ve üretime yüksek ilgi) hem çalışana, hem de
üretime yüksek ilgi gösterilen lider tipidir. Ancak işi başarma hevesi olan,
nitelikli çalışanlar ile istenilen sonuçlar elde edilir.
Liderlik Süreci
Davranışşal Liderlik Teorileri:
Yönetim Tarzı Matriksi
(Blake-Mouton)
Liderlik Süreci
Kendi kurduğunuz bir işletmenin
başındasınız. Çalışanlarınızı nasıl
görürdünüz, X Teorisi inancıyla mı yoksa Y
Teorisi inancıyla mı? Neden?
Davranışşal Liderlik Teorileri: X ve Y Teorisi
1957’de Douglas Mc Gregor tarafından geliştirilen teoriye göre; yöneticilerin
insan davranışları hakkındaki düşünceleri, gösterecekleri liderlik davranışını
etkiler. Bu düşünceler birbirine zıt görüşler içeren 2 grupta toplanabilir ve X
Teorisi ve Y Teorisi olarak adlandırılabilir.
X Teorisi şu varsayımları içermektedir:
¢ Normal olarak insanoğlu işi sevmez ve elinden geldiği kadar işten kaçar.
¢ Bu yüzden örgütsel amaçları yerine getirebilmek için zorlanmalı, denetlenmeli,
cezalandırılmalıdır.
¢ Normal bir insan yönetilmeyi tercih eder. Sorumluluktan kaçar.
Y Teorisi ise şu varsayımları içermektedir:
¢ İş oyun ve dinlenme kadar doğaldır.
¢ İnsanlar doğuştan tembel değildir.
¢ Her insanın potansiyeli vardır. Uygun şartlar altında kişi bunları geliştirir ve daha fazla sorumluluk
yüklenmeyi öğrenir.
¢ Dışarıdan denetim ve ceza ile korkutma insanları çalıştırmak için tek yol değildir. İnsanlar kendi
kendilerini yönetebilir, kendi kendilerini denetleyebilirler.
Liderlik Süreci
Davranışşal Liderlik Teorileri: Sistem 4 Yaklaşımı: Likert 1967’de “İnsani
Organizasyon” (The Human Organization) kitabını yazmıştır. Likert’ in
geliştirdiği modelde Sistem 1 , “Otoriter-hiyerarşik yönetim” i; Sistem 4 ise
“katılımcı yönetim” i ifade etmektedir.
Liderlik
Değişkeni
Astlara güven
Astların
algıladığı
serbestlik
Üstün astlarla
ilişkisi
Sistem 1
İstismarcı
Otokratik
Astlara güvenmez
Sistem 2
Yardımsever
Otokratik
Hizmetçi ile efendisi
arasındaki gibi bir
güven anlayışına
sahiptir
Astlar iş ile ilgili Astlar kendilerini
konuları tartışmak fazla serbest
konusunda
hissetmezler
kendilerini hiç
serbest
hissetmezler
İşle ilgili
Bazı astların fikrini
sorunların
sorar
çözümünde
astların fikrini
nadiren alır
Sistem 3
Katılımcı
Sistem 4
Demoktratik
Kısmen güvenir
fakat kararlarla ilgili
kontrole sahip olmak
ister
Astlar kendilerini
oldukça serbest
hisseder
Bütün konularda
tam olarak güvenir
Astlar kendilerini
tamamen serbest
hisseder
Genel olarak astların Daima astların
fikrini alır ve onları fikrini alır, onları
kullanmaya çalışır
kullanır
Liderlik Süreci
Durumsal Liderlik Teorileri: Durumsal Liderlik Teorileri “koşullar”
değişkenini ele alarak liderlik sürecini açıklar. Teoriye göre, farklı koşullarda
gösterilecek liderlik davranışı farklı olmalıdır. Hatırlanacağı gibi, Davranışsal
Liderlik Teorisi her koşulda katılımcı liderliğin daha iyi sonuçlar vereceğini öne
sürmekteydi. Oysa Durumsal Liderlik Teorileri her koşulda “o koşula uygun”
liderlik tarzının etkili olacağını savunmaktadır.
Fiedler’in Liderlik Teorisi
Amaç ve Yol Teorisi
Vroom ve Yettom Liderlik Teorisi
Yaşam Döngüsü Liderlik Teorisi
Üç Boyutlu Lider Etkinliği Teorisi
Sizce liderler hep olumlu işler için mi birilerini peşinden sürükler?
Motivasyon
Hayata farklı bakan kişileri ortak bir hedef çevresinde kenetlemek. Yöneticiler,
çalışanları motive ederek yönlendirmeye çalışırlar.
Motivasyon, “kişilerin belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere kendi arzu ve
istekleri ile davranmaları ve çaba göstermeleri” olarak tanımlanabilir.
İnsanlar, hoşlanmadıkları ve istemeden yaptıkları işlerde başarısız olurlar.
Çalışanların başarı elde etmeleri ve verimlerini arttırabilmeleri için
davranışlarını yönlendiren tüm ihtiyaçlarını ve sorunlarını bilmek ve örgütün
amaçları doğrultusunda onları yönlendirmek gerekmektedir. Motive olmuş
çalışan, örgüt amaçlarını benimser, takım çalışmalarına uyum sağlar, verimli
olarak çalışır ve işletmenin üreteceği katma değeri attırır.
Atatürk.
Yöneticiler odalarına kapanıp çalışanlardan uzaklaşırlarsa; kimlerin ne kadar katkı yapıp, ne kadar
ödül aldığını takip edemeyebilirler. Bu yüzden mümkün olduğunca çalışanlarıyla vakit geçiren
yönetici daha iyi sonuçlar alır. Bu durum literatürde “sürekli işyerinde dolaşan yönetim tarzı
(management by walking araund)” olarak adlandırılmaktadır.
Motivasyon
İnsanların nasıl motive edileceğini açıklayan “motivasyon teorileri” vardır. Bu
teorilerin bazıları “davranış öncesini” ele alarak (analiz ederek) motivasyonu
açıklar. Bunlara “Kapsam Teorileri” adı verilmektedir.
Bir de “davranış sonrasını” ele alarak motivasyonu açıklayan teoriler vardır.
Bunlar da “Süreç Teorileri” adını almaktadır.
Sizce bir personel sadece maddi ödüllerle
motive olur mu?
Motivasyon
Kapsam Teorileri, kişinin içinde bulunan ve kişiyi belirli yönlerde davranışa
sevk eden faktörleri anlamaya önem vermektedir. Eğer yönetici, çalışanlarını
belirli şekillerde davranmaya zorlayan bu faktörleri anlayabilirse, çalışanlarını
örgüt amaçları doğrultusunda yönlendirebilir.
En çok bilinen Kapsam Teorileri Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi,
Herzberg’in Çift Faktör Teorisi, Mc Clelland’ın Başarma İhtiyacı Teorisi ve
Alderfer’in ERG Teorisi’dir.
Sizce motivasyonun bu kadar önemsenmesinin nedeni nedir?
Örnek: Fransadaki Fabrika
Motivasyon
Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Teorisi:
Abraham Maslow tarafından 1943 yılında geliştirilmiş bir motivasyon teorisidir.
İnsanların belirli kategorilerdeki ihtiyaçlarını karşılamalarıyla, kendi içlerinde bir
hiyerarşi oluşturan daha üst ihtiyaçları tatmin etme arayışına girdiklerini ve
bireyin kişilik gelişiminin, o an için baskın olan ihtiyaç kategorisinin niteliği
tarafından belirlendiğini öne sürmektedir. Birey, bir kategorideki ihtiyaçları tam
olarak gideremeden bir üst düzeydeki ihtiyaç kategorisine, geçemez.
Maslow, ihtiyaçları şu şekilde gruplandırır:
¢ Fizyolojik ihtiyaçları (temel içgüdüsel ihtiyaçlar, beslenme, su içme, uyuma)
¢ Güvenlik ihtiyaçları (can ve mal varlıklarının korunması, iş güvenliği, mülkiyet güvenliği,
tehlikelerden korunma)
¢ Sosyal ihtiyaçlar (sevme, sevilme, arkadaşlık, şefkat, yardımseverlik, dostluk, aile, gruba girme)
¢ Saygınlık ihtiyacı (sevmek, sevilmek dışında bireylerin kendilerine saygı duyulması, kendine
güven, başarı kazanma, prestij)
¢ Kendini gerçekleştirme ihtiyacı (zorlu hedefleri başarmak, erdem, yaratıcılık, problem çözme,
potansiyelini geliştirme)
Motivasyon
Yönetici, eğer
çalışanların hangi
ihtiyacını tatmin
etmek istediğini
anlayabilirse, o
ihtiyaçlarını tatmin
edebileceği ortamı
yaratarak onların
belirli şekilde
davranmalarını
sağlayabilir.
Motivasyon
Bir de “davranış sonrasını” ele alarak motivasyonu açıklayan teoriler vardır.
Bunlar da “Süreç Teorileri” adını almaktadır.
¢ Süreç
Teorileri: Süreç Teorileri kişilerin hangi amaçlar etrafında ve nasıl
motive edildikleri ile ilgilidir. Belli bir davranışı gösteren kişinin bu davranışı
tekrarlamasının nasıl sağlanacağı Süreç Teorilerinin açıklamaya çalıştığı
sorudur.
Vroom’un Beklentiler Teorisi
Porter Lawler Teorisi
Eşitlik Teorisi
Sizce eşit bir şekilde ödül alamadığı için işi yavaşlatan bir personel sizce haklı
mıdır?
Motivasyon
¢ 
Eşitlik Teorisi: John Stacey Adams tarafından 1963’de geliştirilen Teoriye
göre; kişi kendisinin harcadığı gayret ve karşılığında elde ettiği sonucu aynı
iş ortamında başkalarının harcadığı gayret ve elde ettikleri sonuç ile
karşılaştırır. Bu karşılaştırma genellikle kişinin gayret ile sonucu içeren bir
oran oluşturması ile olur.
¢ 
Karşılaştırma sonucu bir eşitsizlik algılayan kişi bu eşitsizliği giderici şekilde
davranır. Sözgelimi; daha az çalışır, daha çok ücret talep eder, işi bırakır,
devamsızlığı artar, başkalarını performanslarını düşürme yönünde
etkilemeye çalışır vb.
¢ 
Çalışanlarını motive etmek için bir yönetici eşit gayreti, eşit şekilde
ödüllendirmelidir