Birinci Basamak Uygulama Rehberi

TARIM ÝÞÇÝLERÝNÝN
ÜREME SAÐLIÐI SORUNLARINA
BÜTÜNCÜL YAKLAÞIM
BÝRÝNCÝ BASAMAK UYGULAMA REHBERÝ
21
22
24
27
1. Kendi kendine
meme
muayenesinde
memelerin eller
kalçalardayken
gözlemlenmesi
4.Elle muayenede meme dokusu
yanda görülen þekillerde taranabilir.
Kendinize hangi usul daha rahat
geliyorsa onu benimseyin.
5.Yandaki þekilde elle
muayenede memenin
yukarýdan aþaðý-aþaðýdan
yukarý taranmasý
gösterilmiþtir.
2. Kendi kendine
meme
muayenesinde
memelerin eller
havadayken
gözlemlenmesi
3. Elle muayenede
elin üç parmaðýnýn iç
yüzeyleri kullanýlarak
tarama yapýlýr.
Þekilde yukarýdan
aþaðý-aþaðýdan yukarý
tarama usulü
gözlenmektedir.
6. Yatar pozisyonda elle muayenede
sað memenin deðerlendirilmesi.
7. Memelerin ayakta
elle deðerlendirilmesi
28
42
TETANOZ AÞISI
Td 1
Td 2
Td 3
Td 4
Td 5
Gebeliðin 4. ayýnda (ya da 4. aydan sonraki ilk karþýlaþmada)
Td 1'den en az 4 hafta sonra
Td 2'den en az 6 ay sonra (Gebelik sonrasý)
Td 3'ten en az 1 yýl sonra ya da bir sonraki gebelikte
Td 4'ten en az 1 yýl sonra ya da bir sonraki gebelikte
BÖLÜM 3
TARIMDA ÇALIÞANLARDA
ÜREME SAÐLIÐI SORUNLARINA
NEDEN OLAN BULAÞICI HASTALIKLAR
Aþaðýda kýsaca özetlenen hastalýklar, üreme saðlýðý sorunlarýna yol açan,
tarýmda çalýþanlarda sýk
görülen, önlenmesi ve tedavisi
mümkün hastalýklardýr. Çoðu
hastalýðýn önlenmesi erken
taný ve tedavi ile mümkündür.
Dolayýsýyla bu hastalýklar
hakkýnda bilgi sahibi olmak,
tespit etmeye yönelik öykü
almak ve risk gruplarýný
belirlemek önemlidir.
3.1. Sýtma
Ülkemizde sýtma olgu sayýsý azalmakla birlikte hala salgýnlar görülebilmektedir. Mardin ili Savur ilçesi Baþkavak köyünde 2012 yýlýnda gerçekleþen
salgýn buna bir örnektir. Genel olarak bakýldýðýnda sýtma Güneydoðu Anadolu
Bölgesi'nde endemik bir hastalýktýr. Sýnýr ülkeler olan Suriye, Ýran gibi ülkelerde
de sýtma endemik bir hastalýktýr. Özellikle yoksul gruplarda ve vektöre
maruziyetin yüksek olduðu gruplarda hastalýk daha fazla görülmektedir. Bu
nedenle tarým iþçileri sýtma açýsýndan öncelikli risk grubudur. Ayrýca bölgenin
sýcak olmasý nedeniyle, açýk alanlarda uyuma ve sýnýr ülkelerle bulunan
akrabalýk, turizm ve ticari
baðlantýlar nedeniyle her gün
ülkeler arasýndaki hýzlý göç
hareketi yaþanmaktadýr. Bu
nedenle hastalýk birçok kiþide
görülebilmektedir.
Hastalýk gebelerde aðýr
seyredebilmekte, ayrýca düþük, ölü doðum, düþük doðum aðýrlýðý ve prematür
57
doðumlara neden olmaktadýr. Çocuklarda geliþme geriliði en sýk görülen
durumdur. Bu nedenle hastalýðýn görülmemesi için önlem alýnmalýdýr.
Hastalýðýn kontrolünde en etkili müdahale erken taný ve tedavidir. Hastalýðýn
kuluçka süresi, yani enfekte sivrisinek ýsýrdýktan sonra belirtilerin baþlamasý için
geçen süre ortalama 10-14 gündür. Bu nedenle, endemik bölgelerde 14 günde
bir kapý kapý gezerek aktif sürveyans ile belirti verenlerden ince ve kalýn yayma
yaparak hastalar bulup hemen tedavi edilmelidir. Diðer yandan pasif sürveyans
kapsamýnda, doktora gelen ve bu belirtileri gösteren herkesten kan alýnýp (incekalýn yayma) vaka bulma çalýþmalarý yürütülmelidir.
Etken ve epidemiyoloji: Sýtmanýn nedeni, Plasmodium adýndaki tek hücreli
parazitlerdir. Bu parazitlerin tek rezervuarlarý insandýr. Sivrisinek hasta insanýn
kanýný emerek saðlýklý kiþiye taþýr. Parazitler vücuda girdikten uzun süre sonra
bile sýtmaya neden olabilir. Ülkemizde en yaygýn tip P.vivax dýr. P. malaria'nýn
yapmýþ olduðu sýtma nadirdir. Parazit anofel tipi sivrisineðin ýsýrmasýyla bulaþýr.
Plasmobium falciparum özellikle tropikal kuþakta sýk görülür. Asya, Afrika baþta
olmak üzere yurt dýþýna gidiþ halinde ülkemizde de saptanmaktadýr.
Klinik belirti ve bulgular: Hastada üþüme-titreme ile yükselen ve
nöbetlerle seyreden ateþ, terleme, halsizlik, yorgunluk, baþ aðrýsý, kas aðrýlarý,
kilo kaybý ve vücutta solukluk, karýn aðrýsý varsa sýtmadan þüphelenmek gerekir.
Çünkü sýtmada anemi çok hýzlý geliþir. Nöbetler halinde gelen ateþ, anemi,
splenomegali varlýðýnda sýtma mutlaka düþünülmelidir. P. vivax'da ateþ 48
saatte bir (günaþýrý) yükselir. Nadir görülen bir form olan P. malaria da ateþ 3
günde bir yükselir P. falciparum'un neden olduðu sýtmada, her gün ateþ
yükselebilir, uzun sürer, erken tedavi edilmezse ölümcül seyreder.
Taný ve ayýrýcý taný: Sýtma tanýsý için önce hekimlerin/ebe ve hemþirelerin
aklýna sýtma gelmelidir. Örneðin Þanlýurfa'da yapýlan bir çalýþmada 114 hastanýn
tümünün doktora gittiði, ancak hemen hemen tümüne bruselloz ya da tifo tanýsý
konulduðu görülmüþtür. Dolayýsýyla tekrarlayan nöbetler halinde gelen ateþ,
anemi ve splenomegali durumunda önce sýtma düþünülmelidir. Sekonder
enfeksiyon geliþmiþse eklenen diðer belirtiler ve ateþin sekonder enfeksiyon
nedeniyle her gün olmasý sýtma tanýsýnýn atlanmasýna neden olabilir. Kullanýlan
bazý antibiyotiklerin de (doksisiklin, tetrasiklin, trimetoprim sulfometaksazol,
sülfanamidler, klindamisin, azitromisin) sýtma kliniðini gölgeleyebileceði
unutulmamalýdýr. Dikkatli olmak gerekir. Sýtma tanýsý için günde 2 kez olmak
üzere 3 gün üst üste kan örneði alýnmasý gerekir. Ayýrýcý tanýda salmonelloz,
58
bruselloz ve ateþ ve hepatosplenomegali ile seyreden enfeksiyonlar yanýnda
ateþ, anemi ve splenomegaliye neden olan kalaazar da akla gelmelidir.
Tedavi: Tedavide kullanýlan ilaçlar, devlet tarafýndan ücretsiz
karþýlanmaktadýr. Ülkemizde klorokininin 3 gün
ve primakininin 14 gün
uygulandýðý tedavi þemasý uygulanmaktadýr. Gebelerde klorokin rahatlýkla
kullanýlabilir, ancak primakin verilmez. Primakin doðumdan 6 ay sonra (anne
sütü ile besliyorsa) kullanýlmalýdýr. Ýlaçlar ayný saatte alýnmalý, kusarsa tekrar
verilmeli ve tedavi tamamlanmalýdýr. Bildirimi zorunlu bir hastalýktýr (A grubu).
Korunma: Sivrisinek ýsýrýklarýndan korunmaktýr. Pencere ve kapýlar
sivrisineklerin geçiþine engel olacak tül veya perde ile kapatýlarak evlere
sivrinsek giriþi engellenmelidir. Özellikle alacakaranlýk ve gece vakitlerinde açýk
havada bulunmak veya çalýþmak zorunda kalýndýðýnda uzun kollu giysiler ve
pantolon giyilmelidir. Ayrýca haþere kovucular kullanýlmalýdýr. Sivrisinekler,
sýcak ve nemli yerlerde çok hýzlý ürerler. Bu nedenle sivsirisinek üreme
alanlarýnýn biyolojik yöntemlerle kontrolü büyük önem taþýmaktadýr.
Sýtma saptandýðý durumda Ýl Halk Saðlýðý Müdürlüðü Bulaþýcý Hastalýklar
Þubesini arayarak ilinizde sýtma þüpheli olgularda nasýl bir süreç izlendiðini
öðrenerek erken taný ve tedavi hizmetini iyi yönetmeniz beklenmektedir.
3.2. Baðýrsak parazitleri
Yapýlan çalýþmalar tarým iþçilerinde yaþam koþullarýna baðlý olarak baðýrsak
parazitlerinin sýk görüldüðünü göstermektedir. Örneðin beþ yaþ altý iki çocuktan
birinde çoðunluðunda Giardia intestinalis olmak üzere baðýrsak paraziti
bulunmaktadýr. Baðýrsak parazitlerinin büyük bir kýsmý kansýzlýk ve çocuklarda
geliþme geriliðine neden olabilir. Baþta el temizliði olmak üzere kiþisel temizliðe
özen gösterilmelidir. Týrnaklar kesilmelidir. Çið tüketilen sebze ve meyveler iyi
yýkanmalý; çið et, çið köfte tüketilmemelidir. Özellikle kancalý kurttan korunmak
için tarým alanlarýnda çýplak ayakla dolaþýlmamalýdýr.
Bazý baðýrsak parazitlerinin özellikleri ve bulaþma þekli;
Tenyalar (þerit-abdest bozan); Yaklaþýk 5-10 metre uzunluðundadýr.
Sýðýr ve domuz tenyasý olmaz üzere iki farklý tipi vardýr. Ülkemizde sýðýr
tenyasý yaygýndýr. Daha çok iyi piþmemiþ veya çið tüketilen sýðýr etleriyle
bulaþmaktadýr.
Kist hidatik (köpek tenyasý); kedi ve köpek dýþkýlarýnýn su ve gýdalara
59
bulaþmasý ya da doðrudan aðýz yoluyla alýnmasýyla bulaþýr. Baþta karaciðer
olmak üzere akciðerler, böbrekler, beyin ve az da olsa diðer organlarda
tutulum yapabilir.
Diðer baðýrsak parazitleri; Parazit yumurtalarýnýn bulaþtýðý su, sebze meyve
ve diðer gýdalarýn aðýz yoluyla alýnmasýyla bulaþýr.
Kancalý kurtlar; Vücuda daha çok ayak parmaklarý aralarýndan girerek kan
dolaþýmý yolu ile baðýrsaklara yerleþir.
Baðýrsak parazitleri, iþtahsýzlýk, bulantý, bazen kusma ve karýn aðrýsý, kilo
kaybý, anemi, baðýrsak týkanmasý, büyüme ve geliþme geriliði alerji gibi çeþitli
sorunlara yol açabilir.. Bu nedenle iyi öykü alýnmasý, ve gaita mikroskopisi ile
parazit araþtýrýlmasý çok önemlidir. Özellikle gebeler açýsýndan B12, demir ve
folik asit eksikliðine baðlý anemi önemli ve çok yaygýndýr. Özellikle B12 eksikliði
ile Giardia intestinalis arasýndaki iliþki bilinmektedir. Anemi saptanan olgularda
yalnýz vitamin-mineral desteði ile yetinmeyip aneminin nedeninin bulunup,
nedenin ortadan kaldýrýlmasý gerekmektedir. Parazit ilaçlarýnýn gebelik
sýrasýnda kullanýmý özellikle ilk üç ayda sakýncalý olduðundan gebelik öncesi
dönemde parazit varlýðýnýn saptanmasý ve tedavisi yanýnda ailelere bulaþma
þekli ve neler yapýlacaðýnýn öðretilmesi büyük önem taþýmaktadýr. Ayrýca aile
tedavisi yapmayý unutmamak gerekmektedir.
3.3. Toksoplazmoz
Toksoplazmoz Toxoplazma gondii ismi verilen parazitin yaptýðý bir
enfeksiyondur. Bulaþmasý piþirilmemiþ çið etlerin yenmesiyle ve kedi dýþkýsýnýn
ve kedi dýþkýsýyla temas etmiþ herhangi bir eþyanýn ellenmesiyle aðýz yoluyla
olur.
Enfeksiyon 5-18 gün süren kuluçka döneminin ardýndan normal saðlýklý
çocuk ya da yetiþkinlerde bir sorun yaratmadan çoðunlukla farkedilmeden
geçirilir ve tedavi gerektirmez. Enfeksiyon ilk 3 ayda bebeðe %15 gibi düþük
oranda geçebilir. Ýkinci trimesterde bebeðe geçiþ oraný %30, üçüncü trimesterde
geçiþ oraný %60'týr. Fakat ilk trimesterde bebeðe geçen
Enfeksiyon daha ciddi sorunlar yaratýr. Bebeðe geçen enfeksiyon düþük,
rahim içerisinde ölüm, beyin hasarý, hidrosefali (beyinde su toplanmasý),
serebral kalsifikasyon, görme problemleri (koryoretinit), zeka geriliði, iþitme
problemleri, geliþme geriliði, karaciðer ve dalakta büyüme, pnömoni, myokardit,
60
döküntü gibi problemler ortaya çýkmaktadýr. Bazý bebeklerde ise doðumda bir
anormallik izlenmemesine raðmen uzun dönem takiplerinde yýllar sonra görme
ve iþitme problemleri, nörolojik hasarlar izlenmiþtir. Gebelikte geçirilen
toksoplazma enfeksiyonunun bebeðe kesin zarar vereceði söylenemez, risk
yukarýda anlatýldýðý gibidir. Toksoplamoz saptanan gebede risk aileye anlatýlýr
aile gebeliðin sonlandýrýlmasýný ister ise gebelik sonlandýrýlýr. Aile gebeliðin
sonlandýrýlmasýný istemez ise gebe takip ve tedavi için bir merkeze yönlendirilir.
Gebelikte evde ya da çalýþtýðý ortamlarda kedi besleyenlerin ya da maruziyeti
olanlarýn dikkat etmesi gerekenler açýklanmalýdýr. Kedinin dýþkýsý ile gebeler
temas etmemelidir. Kediye dokunduktan sonra eller sabunla yýkanmalýdýr.
Gebelikte çið et ya da az piþmiþ et, salam, sucuk gibi yiyecekler yenmemelidir.
Çið etle temas sonrasý el yýkama ihmal edilmemelidir. Köfte yaparken elin aðza
götürülmesi, tuzuna bakmak da riskli olabilir.
3.4. Batý Nil Virüsü
Baþka nedenle açýklanamayan ateþ ile birlikte ensefalit, menenjit veya myelit
vakalarýnda Batý Nil Virüsü (BNV) düþünülmeli ve taný için gerekli çalýþmalar
Toplum Saðlýðý Merkezi Bulaþýcý Has-talýklar sorumlusu ile birlikte
yürütülmelidir. BNV,
enfekte sivrisinek ýsýrdýktan sonra 2-15 gün arasýnda
belirti vermektedir. Belirtileri baþ aðrýsý, ateþ, vücutta aðrý, deride kýzarýklýklar,
lenfadenopati þeklinde görül-mektedir. Þiddetli vakalarda yüksek ateþ ve baþ
aðrýsý yanýnda vücut kaslarýnda
zayýflýk, boyunu dik tutamama,
uyuþukluk, zihinsel bulanýklýk,
koma, kas titremeleri, kendinden
geçme görülebilir. Batý Nil
virüsünün anneden bebeðe olasý
tehlikeli etkileri geçe-bildiðinden
birçok insan hamilelik sýrasýnda
Batý Nil virüsünden korunma
yöntemlerini öðrenmelidir.
Hastalýktan korunmanýn en iyi
yolu sivrisinek ýsýrýklarýndan korunmaktýr (Bakýnýz sýtma korunma) Ýnsanlarda
kullanýlan bir aþý henüz yoktur. Batý Nil virusu dünyada ýlýman iklim bölgelerini
tercih eder. Genellikle yaz sonu veya sonbahar baþýnda ortaya çýkar. Kurak ve
sýcak dönemlerde daha çok görülür.
61
3.5. Kýrým-Kongo Hemorajik Ateþ (KKHA)
Keneler tarafýndan taþýnan bir Nairovirüs olan KKHA virusu'nun neden
olduðu ateþ, cilt içi ve diðer alanlarda kanama gibi bulgular ile seyreden hayvan
kaynaklý bir enfeksiyondur. Son yýllarda tedavide görülen geliþmelere raðmen,
bu enfeksiyonlarda ölüm oranlarý hala yüksektir.
Epidemiyoloji: Keneler otlaklar, çalýlýklar ve kýrsal alanlarda yaþarlar. 6-8
bacaklý, uçamayan, sýçrayamayan hayvanlardýr. Hayvan ve insanlarýn kanlarýný
emerek beslenirler ve bu sayede hastalýklarý insanlara bulaþtýrýrlar. Ülkemiz
kenelerin yaþamalarý için coðrafi açýdan oldukça uygun bir yapýya sahiptir.
Türlere göre deðiþmekle beraber kenelerin, küçük kemiricilerden, yaban
hayvanlarýndan evcil memeli hayvanlara ve kuþlara (özellikle devekuþlarý) kadar
geniþ bir konakçý spektrumlarý mevcuttur. Enfekte kan, ifrazat veya diðer
dokulara doðrudan temas ile de bulaþabilmektedir.
Klinik bulgular: Kene tarafýndan ýsýrýlma ile virüsün alýnmasýný takiben
kuluçka süresi genellikle 1-3 gündür; bu süre en fazla 9 gün olabilmektedir.
Enfekte kan, ifrazat veya diðer dokulara doðrudan temas sonucu bulaþmalarda
bu süre 5-6 gün, en fazla ise 13 gün olabilmektedir. Ateþ, kýrýklýk, baþ aðrýsý,
halsizlik, bulantý, kusma ishal, kas aðrýsý baþlýca þikayetlerdir. Kanama
pýhtýlaþma mekanizmalarýnýn bozulmasý sonucu;
Yüz ve göðüste kýrmýzý döküntüler ve gözlerde kýzarýklýk,
3
Gövde, kol ve bacaklarda morluklar
3
Burun kanamasý, dýþkýda ve idrarda kan görülür
3
Hepatosplenomegali saptanýr. Ölüm karaciðer, böbrek ve akciðer
yetmezlikleri nedeni ile olmaktadýr.
KKKA için intrauterin veya perinatal geçiþe dair bilgiler ilk defa Ergönül ve
arkadaþlarý tarafýndan KKA ile enfekte üç gebenin özellikleri ve hastalýðýn
bebeklerdeki gidiþini bildirerek gündeme gelmiþtir. Bildirilen üç gebenin
ikisinde kene ýsýrýðý öyküsü vardýr. Ýki gebede gebelik zamanýnda sonlanmýþ,
ancak bebekler doðum sonrasý ilk beþ günde masif kanama ile kaybedilmiþtir. Ýlk
vaka 38. gebelik haftasýnda enfekte olmuþ, oral ribavirin tedavisi almýþtýr.
Bebeðe geçiþ intrauterin veya perinatal dönemde olmuþtur. Ýkinci vakada anne
gebeliðin 19. haftasýnda baþvurmuþ, ribavirin verilmeksizin hasta iyileþmiþtir.
Annenin gebeliði zamanýnda sonlanmýþ, ancak bebek doðum sonrasý erken
dönemde nekrotizan enterokolit ve kanama tanýsý ile kaybedilmiþtir. Yirmi sekiz
hafta gebe iken baþvuran üçüncü gebe ise hastaneye yatýþýnýn üçüncü gününde
62
doðum gerçekleþemeden bebek ile beraber kaybedilmiþtir. Sonuç olarak bu
seride tüm bebekler kaybedilmiþtir.
Tedavi: Hastalýðýn kesin bir tedavisi bulunmamaktadýr. Destek tedavileri
yapýlýr. Ribavirin erken dönemde tedaviye baþlanýrsa fayda saðlamaktadýr.
Korunma: Hastalýðýn bulaþmasýnda keneler önemli bir yer tutmaktadýr. Bu
nedenle kene mücadelesi önemlidir fakat oldukça da zordur. Ýnsanlar
kenelerden uzak tutulabilir ise bulaþ önlenebilir. Çýplak ayak ya da kýsa giysiler
ile üreme alanlarýnda dolaþýlmamalýdýr. Görevi nedeni ile risk grubunda yer alan
kiþilerin hayvan ve hasta insanlarýn kan ve vücut sývýlarýndan korunmak için
mutlaka eldiven, önlük, gözlük, maske v.b. giymeleri gerekmektedir. Gerek
insanlarý gerekse hayvanlarý kenelerden korumak için haþere kovucu ilaçlar
(repellent) olarak bilinen böcek kaçýranlar dikkatli bir þekilde kullanýlabilir.
Bunlar sývý, losyon, krem, katý yað veya aerosol þeklinde hazýrlanan maddeler
olup, cilde sürülerek veya elbiselere emdirilerek uygulanabilmektedir.) Haþere
kovucular hayvanlarýn baþ veya bacaklarýna da uygulanabilir; ayrýca bu
maddelerin emdirildiði plâstik þeritler, hayvanlarýn kulaklarýna veya
boynuzlarýna takýlabilir. Kenelerin bulunduðu alanlara gidildiði zaman vücut
belli aralýklarla kene için taranmalýdýr. Diðer canlýlara ve çevreye zarar
vermeden, haþere ilacý (insektisit) ile uygulamanýn uygun görüldüðü durumlarda
çevre ilaçlanmasý yapýlabilir.
Vücuda yapýþmýþ keneler uygun bir þekilde kene ezilmeden, aðýzdan veya
baþýndan tutularak bir cýmbýz veya pens yardýmýyla çýkartýlýr. Kenenin
çýkarýlmasý için baþka yollar denenmesi risklidir. Kene çýkarýldýktan sonra
ýsýrýlan yer alkolle temizlenmelidir. Mümkünse kenenin taný için alkolde
saklanmasý uygun olur.
63
Zoonotik ve vektörle bulaþan hastalýklardan genel korunma yollarý
Gýdalarýn ve suyun fare idrarýndan korunmasý, gýdalarýn ve suyun fare
idrarýyla temasý önleyecek kutularda aðzý kapalý olarak saklanmasý
gerekmektedir,
Kedi, köpek gibi evcil hayvanlara kuduz aþýsý yaptýrýlmalý, sokak
hayvanlarýnýn belediyeler tarafýndan kontrolü saðlanmalýdýr,
Þüpheli ýsýrýklarda yara sabunlu suyla iyice yýkanmalý, aþý yaptýrýlmalýdýr,
Pastörize edilmiþ ya da UHT yöntemi ile paketlenmiþ uzun ömürlü sütler
tüketilmelidir. Çið süt tüketilecekse kaymak tuttuktan sonra karýþtýrýlarak
5-7 dakika kaynatýlmalý, ardýndan olabildiðince kýsa sürede soðutulmalýdýr,
Çið sütten yapýlmýþ taze peynir tüketilmemeli, tuzlu suda üç ay
bekletildikten sonra tüketilmelidir,
Et ve yumurtalar piþirilerek tüketilmelidir,
Þarbon þüphesi bulunan et ve deriye çýplak elle dokunulmamalýdýr,
Kuþ gribinden korunmak için hasta kanatlý hayvanlarla temas edilmemeli,
etleri ve yumurtalarý tüketilmemelidir,
Kenelerin bulaþ yolunu oluþturduðu hastalýklardan korunmak için kiþisel
koruyucu önlemlerle kenelerden uzak durulmalý (çevre ilaçlamasý
önerilmez) ve kenenin nasýl çýkarýlacaðý öðretilerek mevsimlik tarým
iþçilerine kene paketinin verilmesi saðlanmalýdýr,
Saðlýklý hayvan yetiþtirilmeli, hayvanlarýn saðlýk kontrolleri yaptýrýlmalý ve
hayvanlarýn uygun ilaçlar kullanýlarak ilaçlanmasý saðlanmalýdýr,
El temizliðine özen gösterilmeli, yemekten önce ve sonra, tuvaletten önce ve
sonra, dýþarýdan eve gelince eller sabun ve bol su ile 15-30 saniye iyice
yýkanmalýdýr,
Kiþisel temizliðe özen gösterilmelidir.
Kan yoluyla ve cinsel iliþki sýrasýnda bulaþan hastalýklar
3.6. Hepatit B
Güneydoðu Anadolu Bölgesi'nin endemik bir hastalýðýdýr ve mevsimlik tarým
iþçilerinde daha fazla görülmektedir. Çünkü kiþisel hijyen tedbirlerinin yeterince
alýnmadýðý, kalabalýk aile yaþantýsý ve yaþam koþullarýnýn kötü olduðu yerlerde
daha fazla görülür. Hepatit B, siroz ve karaciðer kanserine sebep olabilecek
sinsi bir hastalýktýr.
64
Hepatit B, ayný týrnak makasý, havlu, pedikür, manikür malzemesini
kullanma, virüs bulaþmýþ jilet veya dövme iðnelerini kullanma, ayný iðne veya
enjektörü kullanma ve enfekte kiþi ile vajinal, anal, oral cinsel iliþkiyle bulaþýr.
Yenidoðan bebeðin gebelik ve/veya doðum sýrasýnda virüse maruz kalmasý,
mesleki olarak enfekte kiþinin kaný veya diðer vücut sývýlarýyla temas oldukça
fazladýr.
Hepatit B'nin önlenmesi mümkündür. Evlilik öncesi muayenenin mutlaka
yapýlmasý, pozitif durumda diðer eþe 3 doz aþý yapýlmasý, çocuklara doðar
doðmaz ilk doz olmaz üzere, 3 kez aþý yapýlmasý, kiþisel bakým amacýyla
kullanýlan jilet, týrnak makasý gibi eþyalarýn kiþiye ait olmasýnýn saðlanmasý,
tek eþli olma ve kondom kullanma hastalýðýn kontrolünde oldukça önemlidir.
Gebe anne Hepatit B ise bebeði korumak için doðar doðmaz 12 saat içinde
bebeðe hepatit B immünglobulin uygulanýr ve 3 doz hepatit B aþýsýnýn ilki de
hemen yapýlýr.
3.7. Bel Soðukluðu
Ýdrar kanalý, rahim aðzý, makat ve boðaz
enfeksiyonuna sebep olabilir. Birçok kiþide
herhangi bir belirti göstermediði için, çoðu kiþi
bel soðukluðu enfeksiyonu taþýdýðýný bilmez. Bel
soðukluðu, mikrobu taþýyan ile cinsel (özellikle
vajinal ve anal) temas yolu ile bulaþýr. Tedavi
edilmeyen kadýnlarda, alt karýn bölgesine
yayýlarak uterusta, tüplerde ve yumurtalýklarda
enfeksiyona neden olur. Belsoðukluðu doðum
sýrasýnda anneden bebeðe bulaþarak bebeðin gözlerine zarar verebilir. Hýzlý bir
þekilde tedavi uygulanmadýðý takdirde, bebeðin gözlerinde ciddi ve kalýcý hasara
yol açabilir.
3.8. HIV/AIDS
HIV Ýnsan Baðýþýklýk Yetmezliði Virüsü (Human Immunodeficiency Virus) adý
verilen, vücudun baðýþýklýk sistemini (enfeksiyonlara karþý savunma
mekanizmasýný) güçsüzleþtiren bir virüs nedeniyle oluþur. Bu sebeple kiþi,
enfeksiyon ve hastalýklarla savaþma yeteneðini kaybeder.
HIV /AIDS'le yaþayan kiþilerin yaþam sürelerini uzatan ilaçlar mevcuttur,
65
ancak tedavisi henüz yoktur. HIV (+) birisiyle vajinal, oral veya anal cinsel iliþki
sýrasýnda kan, meni ve vajinal salgýlarýn karýþmasý ile bulaþýr. Vajinal cinsel iliþki
sýrasýnda, üreme organlarýnýn anatomisi nedeniyle kadýnlarýn HIV ile enfekte
olma riski erkeklere oranla daha yüksektir. Virüsü taþýyan bir anneden anne
karnýndaki bebeðe göbek kordonu aracýlýðýyla, doðum sýrasýnda vajinal sývýlar
veya anne sütü aracýlýðýyla bebeðe bulaþabilir. HIV/AIDS'in önlenmesi
önceliklidir.
3.9. Herpes (genital uçuk)
Gebelik sýrasýnda enfeksiyonlar, düþük, bebekte geliþim geriliði ve erken
doðum riskini artýrýr. Annenin doðum sýrasýnda aktif genital herpes enfeksiyonu
geçiriyor olmasý durumunda, bebek genellikle sezeryan ile dünyaya getirilir.
Doðumda herpes ile enfekte olan bebeklerin %30-60'ý ilk bir ay içinde
ölmektedir. Geri kalanýnda ise zeka geriliði ve nöbet geçirme gibi uzun süreli
saðlýk problemleri ortaya çýkmaktadýr.
BÖLÜM 4
Cinsel yolla bulaþan hastalýklar, kadýnda, erkekte ve doðacak bebekte ciddi
saðlýk sorunlarýna yol açar. Bu nedenle evlenene kadar cinsel iliþkiye
girilmemesi, evli çiftlerin tek eþli olmasý ve kondom kullanmasý (kondom
yüzde yüz koruyucu deðildir) önerilir. Buna güvenli cinsel yaþam denir.
TARIM ÝÞÇÝLERÝNE TEMEL SAÐLIK HÝZMETLERÝNÝN
ULAÞTIRILMASINDA ÝZLENECEK ADIMLAR VE
HUKUKSAL ÇERÇEVE
4.1. Tarým iþçilerine temel saðlýk hizmetlerinin sunumunda önerilen
adýmlar
Halkýn saðlýðýný korumaya yönelik yapýlacak çalýþmalar yasal
düzenlemelerle belirlenmiþtir. Çünkü devletin öncelikli görevlerinden biri
halkýn saðlýðýný korumadýr. Birinci basamak saðlýk kuruluþlarýnda tarýmda
çalýþanlara üreme saðlýðý hizmetlerini sunarken yasal düzenlemeleri bilmek iþi
kolaylaþtýrýr. Ancak yeni ihtiyaçlara göre mevzuat sürekli yenilendiði için gerek
66
Resmi Gazete sitesinden, gerekse Saðlýk Bakanlýðý web sayfasýndan takip etmek
gerekmektedir. Bu rehberin basým tarihine kadar yürürlükte olan yasal
düzenlemeler bölüm sonunda verilmiþtir. Yasal düzenlemelerin uygulamaya
geçirilmesi ise, ancak saðlýk ve diðer sektör çalýþanlarýnýn halkýn saðlýðýný
koruma bilgi, beceri ve bilincine baðlýdýr. Saðlýk çalýþanlarý toplumun saðlýðýnýn
korunmasý ve geliþtirilmesinde lider olmak ve kurumlarý harekete geçirmek
zorundadýr. Çünkü saðlýk çalýþaný dýþýndaki kiþiler hastalýk ve erken ölüm
nedenlerini yeterince bilememektedirler. Bu nedenle, saðlýk çalýþanlarý gerek
katýldýðý toplantýlarda, gerekse farkýndalýk toplantýlarý düzenleyerek bu bilinci
geliþtirmek zorundadýr. Bu görev, resmi veya resmi olmayan ortamlarda sürekli
yapýlan saðlýk eðitimi çalýþmalarýyla ve denetim, izleme ve deðerlendirmelerle
yerine getirilir.
Toplumun saðlýðýný koruyucu/geliþtirici hizmetlerde sektörler arasý iþbirliði
büyük önem taþýmaktadýr. Dolayýsýyla bu ilkenin hukuksal çerçevesi
bulunmaktadýr.
Yaptýrým gücü olan, 1930 yýlýnda Umumi Hýfzýsýhha Kanunu
gereði il ve ilçelerde toplanmasý gereken Ýl/ilçe Hýfzýsýhha Kurullarýna, il/ilçenin
saðlýk sorunlarýyla ve çözümleriyle ilgili tüm kurumlarýnýn üst düzey
yöneticilerinin katýlýmý zorunludur ve kararlarý baðlayýcýdýr.
67
Umumi Hýfzýssýhha Kanunu (1593/ 24/4/1930 / 6/5/1930 Sayý : 1489)
1930 yýlýnda çýkarýlan ve 'Halkýn Saðlýðýný Koruma' kanunu olan Umumi
Hýfzýssýhha Kanunu, toplum saðlýðýný korumak için her türlü etkilenime yönelik
önlemleri ele alan kanunda yer almayan ve günün þartlarýna ya da yaþanýlan
bölgenin özelliklerine göre yeni düzenleme gerektiðinde oluþturduðu kurullarla
bunun çözümlenmesini öngören bir yasal düzenlemedir. Dolayýsýyla halk saðlýðý
hizmetlerinden sorumlu kurumlar, toplum saðlýðýný korumak için herhangi bir
önlem ya da düzenleme yapmasý gerektiðinde il ya da ilçede Umumi Hýfzýssýhha
Kurulu'nu toplar ve kararlarýný alarak, uygulanmasýný saðlarlar. Bu kurulla ilgili
maddeler aþaðýdadýr.
Beþinci Fasýl
Vilayetler ve kazalar umumi hýfzýssýhha meclisleri
Madde 23 - Her vilayet merkezinde bir umumi hýfzýssýhha meclisi toplanýr. Bu
meclis mahalli sýhhat ve içtimai muavenet müdürü, nafýa mühendisi, maarif, baytar
müdürü, mevcutsa sahil sýhhiye merkezi tabibi, bir hükümet ve belediye tabibi ve
hastane baþtabibi ile garnizon ve kýt'a bulunan yerlerde en büyük askeri tabip ve
serbest sanat icra eden bir tabip ve bir eczacýdan ve belediye reisinden mürekkeptir.
Meclis valinin veya valiye bilvekale sýhhiye müdürünün riyaseti altýnda içtima
eder. Valinin tensip edeceði bir zat kitabet vazifesini ifa ve zabýtlarý tanzim eder.
Madde 24 - Kazalarda bu meclisler kaymakamýn riyaseti altýnda Hükümet tabibi,
mevcut ise bir Hükümet baytarý ve askeri tabip, belediye tabibi ve serbest icrayi
san'at eden ve kaymakam tarafýndan intihap edilen bir tabip ve serbest eczacý ile
belediye reisinden terekküp eder.
Madde 25 - Umumi hýfzýssýhha meclisleri müntehap azasý her üç senede bir deðiþir.
Eski azanýn yeniden intihabý caizdir. Her defa tebeddülünde kaymakamlar
tarafýndan vilayetlere, valilerce de Sýhhat ve Ýçtimai Muavenet Vekaletine bildirilir.
Madde 26 - Umumi hýfzýssýhha meclisleri alelade ayda bir kere içtima ederler.
Ahvali fevkalade veya bir sari ve salgýn hastalýk zuhurunda valinin daveti veya
Sýhhat ve Ýçtimai Muavenet Vekaletinin talebi üzerine daha sýk toplanýrlar.
Tarým alanlarýnda hastalýklarý ve erken ölümleri önlemek için yürütülecek
çalýþmalar iki aþamada ele alýnmalýdýr. Bunlardan biri tarým alanlarýnda diðeri
ise ikamet ettikleri illerde yapýlmasý gereken hizmetlerdir. Her iki aþamada da
hizmetlerin iyi planlanmasý baþarýnýn altýn kuralýdýr. Kim, nerede, hangi iþi,
hangi kaynaklarla, ne zaman yapacak sorularýna yazýlý olarak cevaplar
oluþturulmalý ve ilgili kiþi ve kurumlara teblið edilmelidir. Bu noktada ihmal
edilmemesi gereken, gerek tarým alanlarýnda gerekse ikamet adreslerinde
hizmet verecek saðlýk çalýþanlarýnýn hizmet-içi eðitimidir. Çünkü görevlendirilen
68
kiþi bu risk grubunun ihtiyaçlarýný ve özelliklerini bilmeyebilir. Koruyucu saðlýk
hizmetlerinin baþarýlý sunumu için de mutlaka hizmet verilecek toplumu iyi
tanýmak gerekir. Bu nedenle 'toplumu tanýma' birinci basamak saðlýk çalýþanýna
yasal düzenlemelerle de verilmiþ bir görevdir. TSM (Toplum Saðlýðý Merkezi)
mevzuatýnda tüm saðlýk çalýþanlarýnýn birinci görevi sorumluluðundaki bölgeyi
ve toplumu tanýma olarak yer almýþtýr. Toplumu tanýma, hizmet sunulacak
toplumun yaþ, cinsiyet, öðrenim durumu, öncelikli saðlýk sorunlarý, davranýþlarý,
kültürel özellikleri, yaptýklarý iþler, maruz kaldýklarý biyolojik, fiziksel, kimyasal
ve psikososyal etkilenimler gibi bir insaný erken ölüme götüren ya da
hastalanmasýna neden olan tüm
faktörleri öðrenmek anlamýndadýr.
Bu nedenle rehberin birçok yerinde
tarýmda çalýþanlara yönelik ayrýntýlý
bilgiler yer almaktadýr. Ancak bu
þekilde mekanizmalar iyi tanýmlanarak, hastalýklarýn/erken ölümlerin önlenmesi için hangi iþlerin,
nasýl yapýlacaðý planlanýp uygulanabilir.
Tarým alanlarýnda üreme saðlýðý baþta olmak üzere, temiz içme-kullanma
suyu saðlanmasý, toplum beslenmesinin iyileþtirilmesi, bulaþýcý hastalýklarýn
kontrolü gibi temel saðlýk hizmetlerini sunarken aþaðýdaki yol izlenebilir;
1. Tarlalarda sunulacak temel saðlýk hizmetleri, Þubat ayýnda
Mevsimlik Tarým Ýþçileri Ýzleme Kurulu (Baþbakanlýk Genelgesi uyarýca
oluþturulmuþtur, bölüm sonunda ilgili maddeler yer almaktadýr) ve/veya Ýl/Ýlçe
Umumi Hýfzýssýhha Kurulu'nda
gündem oluþturularak yapýlacak
çalýþmalar karara baðlanabilir.
Toplantýda klor temini, barýnma
yerlerinin düzenlenmesi, üreme
saðlýðý hizmet sunumu için malzeme ve kaynaklarýn ayrýlmasý gibi
tüm iþler, ilgili kurumlara iþbölümü ilkelerine uygun olarak
69
daðýtýlýr ve saðlýk hizmeti il/ilçe Toplum Saðlýðý Merkezi'nin koordinasyonunda
yerine getirilir. Kurumsal iþbölümü kapsamýnda;
1.1. Gýda, Tarým ve Hayvancýlýk Ýl Müdürlüðü tarafýndan tarýmsal üretim için
il/ilçeye gelen iþçi ailelerin yoðun yaþadýðý bölgelerin ve yaþam alanlarýnýn
adresleri ve yaklaþýk nüfuslarý tespit edilir.
1.2. Saðlýk, eðitim, sosyal hizmetler gibi konuyla doðrudan ilgili kurum
temsilcilerinden bir komisyon
oluþturularak, yaþam alanlarýnda
hastalýklara ve sosyal sorunlara
neden olabilecek faktörler incelenerek, yapýlmasý gereken çalýþmalar ve ihtiyaç listeleri hazýrlanarak, planlama yapýlýr.
1.3. Özellikle Nisan-Ekim
aylarýnda tarým alanlarýnda çalýþacak doktor, ebe, hemþire, saðlýk
memuru gibi saðlýk çalýþanlarýnýn, en az 15 günde bir ziyarete uygun þekilde
listesi hazýrlanýr, onaylarý alýnýr ve hizmet-içi eðitim verilir.
1.4. Yaþam alanlarýnýn krokileri çizilerek, göç süreci baþladýktan sonra ekte
örneði sunulan kartlarla gebe, bebek, loðusa ve 15-49 tespitleri yapýlabilir.
Böylece saðlýk hizmetinin sürekliliði
için kiþiler kayýt altýna alýnmýþ olur,
ve yapýlan giriþimler baðlý olduklarý
ilin Halk Saðlýðý Müdürlüðü'ne
bildirilir. Nüfusa göre arazi tipi
çukurlu tuvalet yapýmý, su klorlama
ya da mümkünse otomatik klorlama
cihazlarýnýn takýlý olduðu depolarla
hizmet sunulabilir.
1.5. Tarým alanlarýnda saðlýk
hizmetinin uygun þekilde dizayn edilmiþ (tuvalet, aþýlar için mini buzdolabý,
mikroskop, bebek ve yetiþkin tartýsý, tansiyon aleti, enjektabl, hap, kondom gibi
kontraseptifler…) gezici saðlýk araçlarýyla verilmesi ideal yaklaþýmdýr. Tarýmsal
üretimin yaygýn olduðu bölgelerde ihtiyaca göre bu araçlarýn alýnmasý hizmetin
kalitesini artýrýr ve saðlýk çalýþanýna kolaylýk saðlar. Unutulmamasý gereken,
70
gezici saðlýk ünitesinin asli görevi
koruyucu saðlýk hizmetidir. Araçlarda
üreme saðlýðý ve çevre saðlýðý hizmetlerine yönelik malzemeler ve akýþ
þemalarý asýlý olmalýdýr.
2. Tarým iþçileri ikamet adreslerine döndüklerinde, Aile Saðlýðý
Merkezleri (ASM) ve doðrudan TSM tarafýndan yürütülmesi gereken hizmetler
vardýr. Tarým iþçileri Ekim sonu - Mart sonuna kadar yaklaþýk beþ ay ikamet
adreslerinde yaþamaktadýr. Belirtilen aylar, tarým iþçilerinin ikamet ettikleri
illerde üreme saðlýðý hizmetlerinin etkinliði açýsýndan çok iyi deðerlendirilmesi
gereken bir dönemdir. Ýl/Ýlçe TSM'leri Kasým-Mart arasýndaki koruyucu saðlýk
hizmetlerini tarým iþçileri yaþadýklarý yerlere gelmeden ortalama 2 ay önce
planlamalý (kim, nerede, hangi iþi, hangi kaynaklarla, ne zaman yapacak) ve ilgili
kiþilere teblið ederek, hizmet-içi vermelidir.
Bilindiði gibi ASM kiþiye yönelik koruyucu saðlýk hizmetlerini, TSM ise
topluma yönelik koruyucu saðlýk hizmetlerini yürütmekle yükümlüdürler.
Tarýmda çalýþanlara yönelik TSM düzeyinde yapýlabilecek ve etkinliði
kanýtlanmýþ bazý çalýþmalar aþaðýda yer almaktadýr;
2.1. TSM tarafýndan mevsimlik tarým iþçilerinin yoðun yaþadýðý bölgelerin aile
hekimleri ile aile saðlýðý elemanlarýna
yönelik tarým iþçileri dönmeden yaklaþýk
Eylül ayýnda farkýndalýk toplantýsý, yeni
baþlayan hekim, ebe ve hemþirelere ise
ortalama 2 günlük hizmet-içi eðitim
toplantýsýnýn düzenlenmesi, her dönem
öncesi konu hakkýnda farkýndalýðý artýrýcý
resmi yazýlarýn gönderilmesi ve afiþlerin
ASM'lere asýlmasý,
2.2. Büyük çoðunluðunun aile hekimi baþka ilde
olduðu için ya da gebe ve bebekler kayýt altýnda olmadýklarýndan TSM tarafýndan saha çalýþmalarýnýn yapýlmasý, saha çalýþmalarý sýrasýnda aþý ve taramalarýn
yapýlmasý ve aile hekimlerine yönlendirilmeleri,
71
2.3. Mevsimlik tarým iþçileri ikamet adreslerine döndüklerinde her beþ kiþiden ikisinin
Kur'an Kursu'na gitmeleri nedeniyle yine EylülEkim ayýnda din görevlilerine yönelik eðitim
verilmesi (Program kapsamýnda geliþtirilen 'Din
Görevlisi Eðitim Modülü' kullanýlabilir),
2.4. Her mahallede içlerinden seçilecek
her yaþ ve cinsiyetten kiþilere ortalama 10
günlük eðitim verilmesi ve ASM ile toplum
arasýnda köprü olmalarýnýn saðlanmasý,
(program kapsamýnda geliþtirilen 'Saðlýklý
Yaþam Rehberi' ve broþürler kullanýlabilir),
2.5. Yaklaþýk Þubat-Mart aylarýnda listesini
bulunduðunuz yerin ÝÞKUR Müdürlüðü'nden
alacaðýnýz tarým iþ aracýlarýna ortalama 1 günlük
eðitim verilmesi,
2.6. Ziraat Odasý iþbirliðiyle mevsimlik iþçi
çalýþtýran çiftçilere farkýndalýk eðitimi yapýlmasý.
4.2. Tarým iþçilerine temel saðlýk hizmetlerinin sunumuna yönelik
hukuksal çerçeve
4.2.1. Mevsimlik Gezici Tarým Ýþçilerinin Çalýþma ve Sosyal Hayatlarýnýn
Ýyileþtirilmesi Baþbakanlýk Genelgesi - (2010/6)
Belirtilen Genelge ile tarým iþçiliði göçü veren ve alan illerde “Ýl/Ýlçe
Mevsimlik Gezici Tarým Ýþçileri Ýzleme Kurulu” oluþturulmasý gerekir.
Ýl/ilçedeki tüm ilgili kurumlar kurulun üyesidir ve amacý yapýlacak çalýþmalarý
planlayarak, uygulamalarý izleme ve bildirmedir. Aþaðýda halk saðlýðý ile ilgili
maddeler düzenlemedeki madde numaralarý ile yer almaktadýr.
3. Ýþçilerin göç döneminde yolculuklarýnýn güvenli ve saðlýklý bir þekilde
yapýlabilmesi maksadýyla; göç alan ve veren yerler arasýnda ulaþým ile ilgili
koordinasyon saðlanacak, trafik denetimleri artýrýlacak, araç ve trafik
güvenliðinin gerektirdiði kontroller hassasiyetle ve sýklýkla yapýlacak, ilgili
kamu kurum ve kuruluþlarýnca gerekli bütün tedbirler alýnacaktýr.
72
5. Ýþçilerin ihtiyaç duyduðu ekmek ve yemek piþirme, çamaþýr ve bulaþýk
yýkama ile tuvalet ve banyo mahalleri gibi asgari ihtiyaçlarýn karþýlandýðý
barýnma yerlerinin iþverenlerce karþýlanmasý saðlanacak, bunun saðlanamadýðý
bölgelerde; iþçilerin yoðun olarak çalýþtýðý yerlere en yakýn mesafede, alt yapýsý il
özel idarelerince hazýrlanacak toplulaþtýrýlmýþ uygun yerleþim yerleri
oluþturulacaktýr.
6. Yerleþim alanlarýnýn; doða olaylarýndan fazla etkilenmeyecek, elektrik, su,
kanalizasyon, yol gibi hizmetlerin sunumunun kolaylýkla saðlanabileceði, saðlýk
þartlarý uygun, tehlikeli tesislere ve girilmesi yasak yerlere yeterli mesafede,
barýnacak iþçilerin sayýsýna uygun büyüklükteki hazine arazileri arasýndan
seçilmesine özen gösterilecektir.
7. Toplulaþtýrýlmýþ çadýr yerleþim yerlerinde il özel idarelerince seyyar
kolaylýk tesisleri kurulacaktýr. Kolaylýk tesislerinde; tuvalet, banyo, çamaþýr ve
bulaþýk yýkama yerleri ile ekmek piþirme imkânlarý ve gerektiðinde derslik
olarak kullanýlabilecek sosyal tesis bulundurulacaktýr. Ýhtiyaç duyulacak çadýr ve
seyyar kolaylýk tesisleri imkânlar ölçüsünde öncelikle bölgedeki Türkiye Kýzýlay
Derneði, valilikler ve belediyelere ait depolardan temin edilecektir. Ýhtiyaçlarýn
bu þekilde karþýlanamamasý halinde il özel idarelerince kiralama ve hizmet satýn
alma yoluna gidilecektir.
8. Bu yerleþim yerlerindeki içme ve kullaným suyu ile elektrik ihtiyacý; þebeke
tesisi, mahallinde sondaj, su tanký/tankeri, elektrik hattý tesisi veya jeneratör
temini suretiyle il özel idarelerince saðlanacak ve kullaným bedelleri
kullananlardan alýnacaktýr.
9. Toplulaþtýrýlmýþ çadýr yerleþim yerlerinin belli aralýklarla her türlü
haþerelere karþý ilaçlanmasý ile çöplerin alýnmasý, mücavir sýnýrlara göre ilgili
belediye veya il özel idaresi tarafýndan yerine getirilecektir.
10. Ýþçilerin ve ailelerinin kimlik bilgileri 1774 sayýlý Kimlik Bildirme Kanunu
esaslarýna göre alýnacak, ayrýca, mahalli kolluk kuvvetlerince bunlarýn
konakladýklarý bölgelere gece ve gündüz mutat zamanlarda güvenlik amaçlý
devriye faaliyetleri yapýlacaktýr. Ayrýca bu iþçiler ve ailelerine iliþkin bilgiler
Türkiye Ýþ Kurumunca alýnacak ve bunlar hakkýnda veri tabaný oluþturulacaktýr.
11. Ýþçilerin ve ailelerinin bulaþýcý ve salgýn hastalýklara karþý düzenli saðlýk
taramalarý, çocuklarýn geliþimi ve gebelik takipleri periyodik olarak yaptýrýlacak,
bu hizmetler için gerekirse mobil saðlýk ekipleri oluþturulacaktýr. Bunlarýn
aileleri ve çocuklarý sosyal hizmetler kapsamýnda bilgilendirilecek, psikolojik
73
destek verilecek ve varsa özürlü ve yaþlýlarýn Devletimizin bu kesimler için
sunduðu imkân ve hizmetlerden yararlandýrýlmalarý saðlanacaktýr.
15. Tarýmda iþ aracýlarýnýn belgelendirilmesi zorunlu hale getirilecek,
belgesi olmayan iþ aracýlarýnýn iþçi temin etmelerinin önlenmesi ve iþ aracýlarý ile
iþverenler veya doðrudan iþçiler ile iþverenler arasýnda sözleþme yapýlmasýnýn
saðlanmasý için gerekli tedbirler alýnarak, vaki uyuþmazlýklarda maðduriyetlerin önüne geçilecektir. Ýþveren/iþ aracýsý ve iþçi arasýndaki ücret alacaðýna
iliþkin uyuþmazlýklarýn öncelikle il ve ilçelerde kurulacak izleme kurullarýnda
çözümlenmesine çalýþýlacaktýr.
16. Belgesi olmayan ve sözleþme imzalamadan iþ alan aracýlar Türkiye Ýþ
Kurumu tarafýndan “Tarýmda Ýþ ve Ýþçi Bulma Aracýlýðýna Ýzin Verilmesi ve Aracýlarýn Denetimi Hakkýnda Yönetmelik” hükümleri çerçevesinde denetlenerek,
ilgili mevzuatý çerçevesinde gereði yapýlacaktýr.
17. Tüm bu tedbirler ve çalýþmalar valiliklerin gözetim ve denetiminde icra
edilecek, tedbirlerin doðru anlaþýlmasý ve uygulanmasý için göç veren illerde
iþçiler ve aracýlara, göç alan illerde ise iþverenlere ve yöre halkýna yönelik
bilgilendirme ve bilinçlendirme çalýþmalarý planlanacak, il düzeyinde alýnacak
tedbirler valiliklerce ilan edilecek, aykýrý davrananlar hakkýnda idari ve cezai
yaptýrým uygulanmasý için gerekli iþlemler geciktirilmeden yapýlacaktýr.
18. Tüm bu faaliyetler için ihtiyaç duyulan kaynak, valiliklerce hazýrlanacak
projeler doðrultusunda; 4447 sayýlý Ýþsizlik Sigortasý Kanununun geçici 6.
maddesinde yer alan ekonomik kalkýnma ve sosyal geliþmeye yönelik altyapý
yatýrýmlarý için iþsizlik sigortasý fonundan aktarýlan kaynaklardan Çalýþma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlýðýnca il özel idarelerine gönderilecek ödenekler ile
imkanlar ölçüsünde Sosyal Yardýmlaþma ve Dayanýþma Vakýflarý ve il özel
idarelerinin bütçelerinden karþýlanacaktýr.
19. Ýl/Ýlçe Mevsimlik Gezici Tarým Ýþçileri Ýzleme Kurullarýnca, mevsimlik
çalýþma döneminin baþýnda ve sonunda, o il ve ilçede yürütülen faaliyetler,
karþýlaþýlan sorunlar ve çözüm önerileri Mevsimlik Gezici Tarým Ýþçileri Ýzleme
Kurulunda görüþülmek üzere Çalýþma ve Sosyal Güvenlik Bakanlýðýna
gönderilecektir.
4.2.2. Tarýmda Ýþ Aracýlýðý Yönetmeliði-2010
Tarým iþçilerinin yaklaþýk yarýsý tarým iþ aracýlarý ile iþe götürülmektedir. Bu
nedenle tarým iþ aracýsýna önemler görevler verilmiþtir. Ancak yapýlan
74
çalýþmalarda tarým iþ aracýlarýnýn eðitim düzeyinin düþük olduðu ve
görevlerinin yeterince farkýnda olmadýklarý görülmüþtür. Aþaðýda yönetmelikte
yer alan bazý maddeler verilmiþtir.
Madde 6- Aracýda aranýlan nitelikler
a) Türkiye Cumhuriyeti vatandaþý olmak,
b) 18 yaþýný bitirmiþ olmak,
c) Kamu haklarýndan yoksun bulunmamak,
ç) Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiþ olsa
bile; kasten iþlenen bir suçtan dolayý bir yýl veya daha fazla süreyle hapis cezasýna
ya da affa uðramýþ olsa bile devletin güvenliðine karþý suçlar, Anayasal düzene ve
bu düzenin iþleyiþine karþý suçlar, milli savunmaya karþý suçlar, devlet sýrlarýna
karþý suçlar ve casusluk, zimmet, irtikâp, rüþvet, hýrsýzlýk, dolandýrýcýlýk,
sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karýþtýrma, edimin
ifasýna fesat karýþtýrma, suçtan kaynaklanan malvarlýðý deðerlerini aklama veya
kaçakçýlýk suçlarýndan mahkûm olmamak,
d) En az ilkokul mezunu olmak.
(2) Ayrýca, Kurumca belirlenen miktardaki masraf karþýlýðýnýn yatýrýlmasý ve
tüzel kiþilerce þirket kuruluþ sözleþmesinin yayýmlandýðý ticaret sicil gazetesinin
bir örneðinin Kuruma ibraz edilmesi þarttýr.
Madde 11-Yükümlülük
(1) Aracýlýk yapmak üzere, izin verilen gerçek veya tüzel kiþiler;
d) Ücretlerin kararlaþtýrýlan ödeme biçimine göre (günlük, haftalýk, aylýk,
parça baþýna, götürü, vs.) iþverence her iþçinin kendisine ödenmesini
saðlayacaklarýný,
e) Ýþçilerin günlük brüt kazançlarýnýn 4857 sayýlý Ýþ Kanununun 39 uncu
maddesinde belirtilen asgari ücretin altýnda olmayacaðýný,
f) Ýþçilerin barýnma yerlerini, yeme ve yatma durumlarýný saðlýða ve barýnma
koþullarýna uygun biçimde saðlamak için mahalli mülki idare amirlikleri
nezdinde gerekli baþvurularý yaparak takip etmeyi, kabul ve taahhüt ederler.
4.2.3. Toplum Saðlýðý Merkezilerinin Kurulmasý ve Çalýþtýrýlmasýna
Dair Yönerge-2010
14-4. Bölgesinde bulaþýcý hastalýk salgýnýna neden olabilecek aþýlama
problemleri, mevsimsel deðiþimler, çevre þartlarýndaki deðiþimler, yerleþim
75
birimlerinin alt yapý durumlarý gibi durumlarý yakýndan izler ve gerekli önlemleri
almak için ilgili kurumlarla iþbirliði yapar.
16-1. Sýtma savaþý ile ilgili her türlü plan ve program toplum saðlýðý merkezi
tarafýndan yapýlýr. Sýtma þüphesi ile gönderilen hastalarýn tetkiklerinin yapar
veya yaptýrýr. Sýtma þüphesi olup toplum saðlýðý merkezine gelemeyen hastalara
ulaþarak numuneleri yerinde alýr.
16-2. Sýtmanýn yerli bulaþ olduðu yerleþim birimlerinde aktif sürveyans
yapar, pasif sürveyansýn aile hekimince yapýlmasýný izler.
18-1.Ýlgili diðer saðlýk kuruluþlarýyla iþbirliði içinde üreme saðlýðý, aile
planlamasý ve diðer ana çocuk saðlýðý hizmetlerinin koruyucu saðlýk hizmetleri
ilkelerine uygun biçimde aile hekimlerince uygulanmasýný saðlar.
22-2. Günlük hayatta karþýlaþýlabilecek kazalar ve riskli durumlar için halkýn
bilinç seviyesini yükseltmeye yönelik çalýþmalar yapar.
24-1. Bölgesinde insan saðlýðý ile ilgili her türlü çevre þartlarýný izler ve
deðerlendirir. Önlem alýnmasý gereken durumlarda ilgili kurumlarla iþbirliði
yapar.
24-2. Ýçme ve kullanma sularýnýn kontrolünü yapar…Tespit edilen eksiklikler
veya oluþan kirliliklerin giderilmesi için ilgili kurum ve kuruluþlara bilgi verir,
alýnacak önlemleri takip eder.
25. Bölgesindeki tüm çalýþanlarýn ve iþyerlerinin, özellikle saðlýk açýsýndan
tehlikeli iþyerlerinin kayýtlarýna ulaþarak koruyucu ve önleyici saðlýk
hizmetlerinin sunulmasý için iþyeri ve diðer kurumlarla iþbirliði yapar.
29. Bölgesindeki okul, özellikle yatýlý bölümü olan veya özellikli
okul,yurt,huzurevi ve çocuk esirgeme kurumu,otel,motel,pansiyon gibi
konaklama yerlerinin saðlýk ve genel hijyen koþullarý yönünden yýlda en az 2 kez
kontrolünü yapar.
4.2.4. Halkýn Saðlýk Eðitimi Yönetmeliði-(Aðustos 2000)
Yönetmeliðin amacý; toplumu oluþturan kiþilerin saðlýk bilincini ve
davranýþýný geliþtirerek, saðlýklarýný koruyabilir, saðlýk hizmetlerine katýlabilir,
saðlýk haklarýný savunabilir hale getirmek üzere halkýn bilgilendirmektir.
5- Bakanlýðýn halkýn saðlýk eðitimi ile ilgili görev, yetki ve sorumluluklarý
çerçevesinde hedefleri þunlardýr:
c) Halkýn saðlýk bilincini ve davranýþýný geliþtirerek, saðlýklarýný koruyabilir,
saðlýk hizmetlerine katýlabilir ve saðlýk haklarýný savunabilir hâle getirmek.
76
4.2.5. Gezici Saðlýk Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkýnda
Yönerge-2006
Bu Yönerge, saðlýk hizmetlerine ulaþýlabilirliðin arttýrýlmasý ve bütün
vatandaþlarýn birinci basamak saðlýk hizmetlerinden yararlanmasý için, gezici
saðlýk hizmetlerinin nasýl yürütüleceðine açýklýk getirmek için planlamýþtýr.
5- a) Gezici saðlýk hizmeti, saðlýk kurumu dýþýnda köy, mahalle ve ailelerin
evlerinde yürütülen koruyucu saðlýk hizmetleri ile gerekli hallerde ayaktan
teþhis ve tedavi hizmetleridir.
b) Gezici saðlýk hizmetleri birinci basamak saðlýk hizmetleri içerisinde
düzenli olarak verilir.
c) Gezici saðlýk hizmetleri ile farklý sebeplerle saðlýk hizmetlerinden
yararlanamayan nüfusa temel saðlýk hizmetleri yerinde sunulur. Bu yolla hizmet
sunumunda, koruyucu saðlýk hizmetleri ve riskli gruplar için ayakta taný ve
tedavi hizmetleri, öncelikle riskli yerler (saðlýk kurumlarýna uzak ve nüfusun
yoðun olduðu yerler vb.) ve riskli gruplara (bebek ve çocuk, gebe ve lohusa,
yaþlýlar, kronik hastalýðý olanlar vb.) sunulur.
d) Gezici saðlýk hizmetleri için en az ayda bir gidilecek þekilde planlama
yapýlýr. Verilecek hizmetin özelliðine göre ziyaret sayýsý arttýrýlabilir (Örnek:
Lohusa izlemi vb.).
f) Gezici saðlýk hizmetlerinin planlanmasý ve yürütülmesi, yerleþim yerinin
baðlý olduðu Saðlýk Ocaðý tarafýndan yapýlýr ve yürütülür. Saðlýk Ocaðýnýn
þartlarýnýn uygun olmamasý durumunda; (personel, araç eksikliði, vb.) Saðlýk
Grup Baþkanlýðý/Saðlýk Müdürlüðü ilgili kurum/kuruluþlar ile iþbirliði yapýlýr ve
uygulanýr.
g) Gezici saðlýk hizmetleri, tercihen saðlýk kurumu veya þartlarý uygun olup
toplum tarafýndan kabul edilebilir bir yerde ve evlerde sunulur.
6- Gezici saðlýk hizmetleri kapsamýnda verilen hizmetler þunlardýr:
Ana saðlýðý hizmetleri,
Çocuk saðlýðý hizmetleri,
Baðýþýklama hizmetleri,
Bulaþýcý hastalýklarla mücadele,
Kronik hastalýklarla mücadele,
Okul saðlýðý hizmetleri,
Yaþlý saðlýðý hizmetleri,
77
Toplum beslenmesi hizmetleri,
Üreme saðlýðý ve aile planlamasý hizmetleri,
Taný ve tedavi hizmetleri (gerekli hallerde),
Halkýn saðlýk eðitimi,
Çevre saðlýðý hizmetleri.
7- Ana saðlýðý hizmetleri, 15-49 yaþýndaki bütün kadýnlara, gebe ve
lohusalara götürülen hizmetlerdir. Doðum öncesi bakým, anne ve fetüsün
gebelik süresince, düzenli aralýklarla muayene edilip uygun önerilerde
bulunularak izlenmesidir. Anne adayý, gebeliðinin 12'inci haftasýna kadar tesbit
edilir ve kendisi ile ilgili bir “gebe-lohusa izleme fiþi” çýkartýlýr.
8- Bir bebeðin anne rahminden baþlayýp okula gidinceye kadar altý yýl
boyunca izlenmesi, onun bedenen, ruhen ve sosyal yönden saðlýklý bir insan
olmasý için gereklidir.
9- Aþý uygulamalarý, Bakanlýkça gönderilen en son aþý genelgesi esaslarýna
uyularak yapýlýr.
10- Bulaþýcý hastalýklarýn önlenmesi, tanýsý ve tedavisi, kayýt bildirimi,
kontrolü, daha önce var olduðu tespit edilen veya mevcut olan salgýnlarýn ihbarý
ile ilgili hizmetler yürütülür.
11- Toplum saðlýðý açýsýndan önemli olan kronik hastalýklar ile ilgili koruyucu
ve tedavi edici hizmetler verilir. Gerektiðinde uygun saðlýk kuruluþlarýna sevk
yapýlýr.
14- Yetersiz ve dengesiz beslenmenin birçok hastalýða zemin hazýrlamasý
nedeniyle, kiþilerin dolayýsýyla toplumun beslenme düzeyinin iyileþtirilmesi
çalýþmalarýný kapsar.
15- Aile planlamasý, ailelerin istedikleri zaman ve saðlýk, eðitim gibi sosyoekonomik þartlarýný da göz önünde bulundurarak sahip olmak istedikleri çocuk
sayýsýna karar vermeleridir.
16- Gezici saðlýk hizmetlerinin yürütülmesinde asýl olan koruyucu saðlýk
hizmetlerinin verilmesidir. Özellikle riskli gruplar için olmak üzere gerekli
hallerde taný ve birinci basamak tedavi hizmetleri de verilebilir.
17- Toplum saðlýðýnýn korunmasý ve geliþtirilmesi amacýyla saðlýk eðitimi
çalýþmalarý yapýlýr.
18- Bu hizmetler baþlýca içme ve kullanma sularýnýn kontrolü, konut saðlýðý,
çöp ve atýklarýn, gübreliklerin ve tuvaletlerin kontrolü ve iyileþtirilmesi, yörenin
özelliðine göre çevresel risklerin deðerlendirilmesi ve buna yönelik iyileþtirme
78
çalýþmalarý ile halkýn eðitimi çalýþmalarýdýr.
19- Gezici ekipte, hekim, ebe, hemþire, saðlýk memuru ve çevre saðlýðý
teknisyeni görev alýr. Verilecek hizmetin özelliðine ve personel durumuna göre
kimlerin ekipte bulunacaðýna karar verilir. Gerekli durumlarda diðer personel
de bu ekibe dahil edilebilir (diþ tabibi, laboratuvar teknisyeni vb.).
4.2.6. Gebe veya Emziren Kadýnlarýn Çalýþtýrýlma Þartlarýyla Emzirme Odalarý ve Çocuk Bakým Yurtlarýna Dair Yönetmelik (14/07/2004 /
25522)
Madde 1 - Bu Yönetmeliðin amacý, iþyerlerindeki gebe, yeni doðum yapmýþ
veya emziren iþçilerin iþteki güvenlik ve saðlýðýnýn geliþtirilmesini destekleyecek
önlemler uygulamak ve bu iþçilerin hangi dönemlerde ne gibi iþlerde
çalýþtýrýlmalarýnýn yasak olduðunu, çalýþtýrýlabileceði iþlerde hangi þart ve
usullere uyulacaðýný, emzirme odalarýnýn veya çocuk bakým yurtlarýnýn (kreþ)
nasýl kurulacaðýný ve hangi þartlarý taþýyacaðýný belirlemektir.
Özel Riskler
Madde 6 - Gebe, yeni doðum yapmýþ ve emziren iþçinin güvenlik ve saðlýðý için
tehlikeli sayýlan kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenlerin ve sanayi proseslerinin
iþçinin üzerindeki etkilerinin deðerlendirilmesi sonucu, bunlar için alýnacak
genel önlemlerle birlikte aþaðýda belirtilen durumlarla ilgili riskler ve alýnacak
özel önlemler belirtilmiþtir;
a) Fiziksel etkenlerden;
1) Þok ve titreþim ile ilgili olarak; gebe iþçinin, ani darbelere, sarsýntýya, uzun
süreli titreþime maruz kalacaðý iþlerde ve iþ makinelerinde, delicilerde
çalýþtýrýlmalarý yasaktýr.Vücudun alt kýsmýný, bilhassa karýn bölgesini etkileyen
düþük frekanslý uzun süreli titreþime ve sürekli sarsýntýya maruziyeti de
önleyecek tedbirler alýnýr.
c) Ancak, iþçinin çalýþtýrýlmasýnda zorunluluk varsa ve teknik olarak bu
maddeler daha az zararlý olanlarla deðiþtirilemiyorsa, gebe iþçi, mutajen ve
üreme için toksik maddelerle, emziren ve yeni doðum yapmýþ iþçi, emzirilen
çocuða zararlý olabilen kimyasallarýn dýþýndaki maddelerle, ancak her türlü
önlem alýnarak ve saðlýk durumlarý ile maruziyet düzeyleri sürekli kontrol
altýnda tutularak çalýþtýrýlabilir.
d) Çalýþma koþullarý ile ilgili olarak;
79
1) Gebe ve yeni doðum yapmýþ iþçinin kendilerinin ve bebeklerinin saðlýðýný
olumsuz etkileyecek þekilde elle yükleme ve araçsýz taþýma iþlerinde
çalýþtýrýlmalarý yasaktýr. Bu tür iþlerde risk deðerlendirmesi yapýlýr,
gerektiðinde iþ deðiþikliði saðlanýr.
Gebelik süresi boyunca hiçbir surette elle taþýma iþi yaptýrýlmaz.
2) Kiþisel koruyucular gebe, yeni doðum yapmýþ ve emziren iþçiyi tam
koruyacak þekilde vücuduna uygun olmalý, bu kiþilerin hareketlerine engel
olmamalý ve vücut ölçüleri deðiþtikçe yenileri temin edilmelidir. Uygun koruyucu
saðlanamadýðý durumlarda iþçi bu iþlerde çalýþtýrýlamaz.
Çalýþma Saatleri
Madde 10- Gebe, yeni doðum yapmýþ ve emziren iþçi günde yedi buçuk
saatten fazla çalýþtýrýlamaz.
Gebe Ýþçinin Muayene Ýzni
Madde 12- Gebe iþçilere gebelikleri süresince, periyodik kontrolleri için
ücretli izin verilir.
4.2.7. Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi
Hakkýndan Yönetmelik (10/06/2004 / 25488)
Madde 1- Bu Yönetmelik, iþçilerin biyolojik etkenlere maruziyetten
kaynaklanan veya kaynaklanabilecek saðlýk ve güvenlik risklerinin önlenmesi ve
bu risklerden korunmasýna dair esas ve usulleri düzenlemek amacýyla
hazýrlanmýþtýr.
Madde 2. a) Biyolojik etkenler: Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya
zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak deðiþtirilmiþ olanlar da dahil
mikroorganizmalarý, hücre kültürlerini ve insan parazitlerini,
Madde 8
4) Hijyen önlemleri, biyolojik etkenlerin çalýþma yerlerinden kontrol dýþý
dýþarýya taþýnmasý veya sýzmasýnýn önlenmesi veya azaltýlmasýný saðlayacak
þekilde uygulanýr.
Biyolojik Etkenlere Maruziyetin Olabileceði Ýþler Listesi
Gýda üretilen fabrikalarda çalýþma.
Tarýmda çalýþma.
Hayvanlarla ve/veya hayvan kaynaklý ürünlerle çalýþma.
Saðlýk hizmetlerinin verildiði yerlerde, karantina dahil morglarda çalýþma.
Mikrobiyolojik teþhis laboratuvarlarý dýþýndaki kliniklerde, veterinerlik ve
teþhis laboratuvarlarýndaki çalýþma.
Atýklarý yok eden fabrikalarda çalýþma.
Kanalizasyon, arýtma tesislerindeki çalýþma.
80
81
Pestisit Kullanýmý
Saðlýk hizmeti kullanýmý
2 Kurallara uygun kullanýlýyor
3 Kurallara dikkat edilmiyor
Bakteriyolojik Analiz Sonucu:......................
2 Gezici saðlýk hizmeti
3 Sadece hastane hizmeti
Su Kontrol Tarihi: ......................................
2 Yakýlýyor
3 Açýkta
biriktiriliyor
0-Yok
Sonraki
Klor Düzeyi:.............................................
Ýlk
Tarlada tuvalet durumu
1. Kuru-çukurlu-seyyar tuvalet
2. Sýhhi olmayan açýk alan
1. Kuru-çukurlu-seyyar tuvalet
2. Sýhhi olmayan açýk alan
3. Klozet var ve kullanýlýyor
4. Klozet var ancak kullanýlmýyor
Barýnma yerinde
tuvalet durumu
Elektrik durumu: 1- Var
En yakýn hastaneye uzaklýðý:……………km
En yakýn aile hekimine uzaklýðý:……….km
ÇEVRESEL RÝSKLER AÇISINDAN GÖZLEMLER…………………………………………………………………………………………………………….................………...……………
1 Kullanýlmýyor
1 Misafir aile hekimliði hizmeti
Klor durumu
1. Klorlu
0. Klorsuz
1. Akarsu
2. Kuyu suyu
3. Sondaj
4. Kaynak Suyu
5. Þebeke Suyu
1 Gömülüyor
Sonraki
Çöp durumu
Ýlk
Klor durumu
1. Klorlu
0. Klorsuz
Ailelerin ilk konaklama tarihi:…..….
Okul durumu;
1-Konaklama alanýnda var
2-En yakýn okulda sýnýf oluþturulmuþ
0-Yok
Barýnma yerinde
su kaynaðý
Çocuklar için güvenli oyun alanlarý;
1-Var
0-Yok
Ailelerin ayrýlýþ tarihi:……........…….
15-49 yaþ kadýn……..…..
Tel:…………………………..…..………….
Ýl……………………....………….
1. Akarsu
2. Kuyu suyu
3. Sondaj
4. Kaynak Suyu
5. Þebeke Suyu
0-1 yaþ arasý çocuk…….
Görevi…………………………...…..………
Köy………………........…………..
TV ya da sohbet amaçlý alan varlýðý;
1-Var
0-Yok
Kiþi sayýsý….......…
Adý-soyadý:………………….......…………..
Ýlçe………………........…………..
Tarlada
su kaynaðý
Aile sayýsý .....……
Yaþam alaný sorumlusu;
Yaþam alaný adresi:
……….…………......… MEVSÝMLÝK TARIM ÝÞÇÝLERÝ
YAÞAM ALANI DEÐERLENDÝRME FORMU
82
1 Aþýsýz
1 Sadece Anne Sütü
:
:
Aþý durumu
Anne Sütü
Aðýrlýk
(kg.)
Boy
(cm)
2 Ek Gýda ve Anne Sütü
2 Eksik aþýlý
2 Saha ekibi aldý
Ýzlem
Tarihi
FKÜ
4 Bilinmiyor
4 Alýnmamýþ
3 Anne Sütü Almýyor
3 Tam aþýlý
3 Bilinmiyor
Fontanel
1.Açýk
2.Kapalý
Anne Sütü
Aþý
Durumu
Yapýlan Aþý
Kaçýncý Doz
Sonraki Ziyaret
Tarihi
Kundak, genel hijyen gibi konularda düþünceler .......................................................................................................................................................................................................................
1 Daha önce alýnmýþ
:
Doðum
Tarihi
FkÜ
6
5
4
3
2
1
Ad Soyad ve T.C. No.
MEVSÝMLÝK TARIM ÝÞÇÝSÝ ÇOCUK (0-59 AY) ÝZLEM FORMU
83
Durum
1 Normal
15-49 yaþ
2 Gebe
3 Emzikli
7
6
5
4
3
2
1
Yaþ
Ýzlem
Tarihi
Derece 3
*Son doðum 5 yýldan çok
*Eþi baþka yerde
*Gebeliði önleyici yöntem
kullanan
*Çocuðu olmayan
1 Canlý doðum
2 Ölü doðum
3 Düþük
4 Sezeryan
Gebelik Sonucu
0 Kullanmýyor
1 Hap
2 Kondom
3 Ria
4 Enjeksiyon
Sonraki
Ziyaret
Tarihi
Yöntem Kullanmama
Nedeni
5 Nor Plant
1 Gebe/Emzikli
6 Tüp lig.
2 Eþi baþka yerde
7 Geri çekme 3 Eþi istemiyor
8 Vazektomi
4 Kendisi istemiyor
9 Diðer
5 Kýsýrlýk
etkisiz yöntem 6 Bekar
7 Menapoz
8 Yönteme ulaþamama
9 Yöntem bilmiyor
Aile Planlamasý Yöntemi
Gebede
Çocuk
Yapýlan
Yöntem
Ýlk
Kalp Gebelik
AP
Gebe
Ödem
Risk
Gebelik Gebenin Gebenin
Kullanmama TT/Td TT/Td
Durumu Haftasý Aðýrlýðý Kan Basýncý 1. Var Htc / Hb Sesi Sonucu Yöntemi
Nedeni
Durumu Dozu
Sayýsý
2. Yok
Derece 2
*4 ve daha az doðuranlar
*Baþka çocuk istemeyen
*Gebeliði önleyici yöntem
kullanmayan
Durum
Derece 1
*18 yaþ altý
*35 yaþ üstü
*4 ve daha fazla doðum
*Son doðum 2 yýldan kýsa
*Sistemik hastalýk varlýðý
*Kötü gebelik ve doðum öyküsü
Risk Durumu
Ad Soyad ve
T.C. No.
MEVSÝMLÝK TARIM ÝÞÇÝSÝ KADIN ÝZLEM FORMU
Program Ekibi
Prof.Dr. Zeynep ÞÝMÞEK
Yrd.Doç.Dr. Fatma ERSÝN
Yrd.Doç.Dr.Fatma GÖZÜKARA
Doç.Dr. Fuat DÝLMEÇ
Doç.Dr. Mete KÖKSAL
Yrd.Doç.Dr. Neþe Gül HÝLALÝ
Dr.Gökhan YILDIRIMKAYA
Ebe Gözde ERÇETÝN
Dr. Burcu KARA
Harran Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD
Harran Üniversitesi Saðlýk Yüksekokulu Hemþirelik
Bölümü Halk Saðlýðý Hemþireliði AD
Harran Üniversitesi Saðlýk Yüksekokulu Hemþirelik
Bölümü Doðum ve Kadýn Hastalýklarý Hemþireliði AD
Harran Üniversitesi Týp Fakültesi Týbbi Biyoloji ve Genetik AD
Harran Üniv. Týp Fak. Histoloji ve Embriyoloji AD
Harran Üniv. Týp Fak. Kadýn Hastalýklarý ve Doðum AD
Birleþmiþ Milletler Nüfusu Fonu
Program Asistaný
Harran Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD
Bilim Komisyonu
Prof.Dr. Ayþe AKIN
Prof.Dr. Kafiye EROÐLU
Prof.Dr. Muhsin AKBABA
Prof.Dr. Fatma ULUTAN
Prof.Dr. Melikþah ERTEM
Prof.Dr. Günay SAKA
Yrd.Doç.Dr. Rabia SOHBET
Baþkent Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD
Koç Üniversitesi Hemþirelik Yüksekokulu
Çukurova Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD
Gazi Üniversitesi Týp Fakültesi Enfeksiyon Hastalýklarý AD
Ýzmir Halk Saðlýðý Müdürlüðü
Dicle Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD
Gaziantep Üniv. Saðlýk Bilimleri Fak.Halk Saðlýðý Hem. AD
Katkýda Bulunanlar
Dr. Canan DEMÝR
Dr. Ayþana Zehra KEKLÝK
Öðr.Gör.Dr. Sare MIHÇIOKUR
Öðr.Gör. Sami AKPÝRÝNÇ
Öðr.Gör. Gülcan GÜRSES
Yrd.Doç.Dr. Nebiye YENTÜR DONÝ
Uzm.Dr. Özgür ERDEM
Dr. Aslýhan KAHRAMAN KAÇAN
Selahattin TAÞOÐLU
Betül ÇÝÇEK
Dr. Mustafa KUTLU
Uzm.Dr. Nurettin ÖZDENER
Uzm.Dr. Ýlker KAYI
Uzm.Hem. Evin KIRMIZITOPRAK
Þb.Md. Mesut HAMÝDANOÐLU
Dr. Mustafa AÐAR
Hemþire Þefika CEBE
Dr. Hakan BAZOÐLU
Dr. Ahmet ÇELÝK
Harran Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD
Harran Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD
Baþkent Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD
Harran Üniversitesi Saðlýk Hizmetleri MYO
Harran Üniversitesi Saðlýk Hizmetleri MYO
Harran Üniversitesi Saðlýk Hizmetleri MYO
Saðlýk Bakanlýðý Türkiye Halk Saðlýðý Kurumu
Saðlýk Bakanlýðý Türkiye Halk Saðlýðý Kurumu
Saðlýk Bakanlýðý Türkiye Halk Saðlýðý Kurumu
Saðlýk Bakanlýðý Türkiye Halk Saðlýðý Kurumu
Adýyaman Halk Saðlýðý Müdürü
Mardin Halk Saðlýðý Müdürü
Adýyaman Halk Saðlýðý Müdür Yardýmcýsý
Mevsimlik Tarým Ýþçilerinin Haklarýnýn Korunmasý ve
Geliþtirilmesi Derneði
Þanlýurfa Saðlýk Müdürlüðü Ýl Halk Saðlýðý Þube Müdürü
Þanlýurfa Halk Saðlýðý Müdür Yardýmcýsý
Adýyaman Aile Saðlýðý Merkezi
Adýyaman Aile Saðlýðý Merkezi
Adýyaman Aile Saðlýðý Merkezi
84
Program kapsamýnda geliþtirilen materyal
3
Broþürler
1. Kimlik numarasý olmayanýn doktoru olmaz
2. Anne ve bebek ölümleri kader deðildir
3. Çalýþma hayatý saðlýðýmýzý etkiler
4. Herkes 18 yaþýný bitirene kadar çocuktur
5. Akraba evliliði çocuklarýn hasta ya da sakat olma ihtimalini artýrýr
6. Bebekler öksüz anneler evlatsýz kalmasýn
7. Gebelikte en az 4 kez kontrol gerekir
8. Doðum hastanede yapýlmalýdýr
9. Korku deðil 'bilmek' seni yaþatýr
10. Erken taný hayat kurtarýr
11. Daha çok kazanmak için iþçilerimizin saðlýðýný koruyalým
12. Muhtar toplumun hizmete ulaþmasýnda köprüdür
3
Açýk Mektuplar
1. Aile Hekimine Açýk Mektup
2. Aile Saðlýðý Elemanýna Açýk Mektup
3
Afiþ (Saðlýk çalýþanlarýnýn farkýndalýðýný arttýrmak için)
1. Gebelik ve Doðum Öncesi - Sonrasý Muayene ve Saðlýk Eðitimi Hayat
Kurtarýr
3
Eðitim Kitaplarý
1.Tarým Ýþçilerinde Üreme Saðlýðý Sorunlarýna Bütüncül Yaklaþým;
Birinci Basamak Uygulama Rehberi
2. Din Görevlisi Saðlýk Rehberi
3. Saðlýk Yaþam Rehberi (Döner kartlý)
3
Radyo Spotlarý
1. Tarým Ýlaçlarýnýn Üreme Saðlýðýna Etkisi
2. Evde Doðumun Sonuçlarý
3. Adölesan Evlilik
4. Aile Planlamasý
5. Doðum Öncesi Bakým
85
4. Kaynaklar
1. Dünya Saðlýk Örgütü Maternal mortality, Fact sheet N°348, May 2012;
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs348/en/index.html (eriþim tarihi:
01.11.2012)
2. International Labor Office. Global Employment Trends 2011, International
Labor Organization, 2011,
http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@dgreports/@dcomm/@publ/docume
nts/publication/wcms_150440.pdf; (Eriþim Tarihi: 08.06.2013).
3. World Health Organization. World Health Statistics; A snapshot of global
health. World Health organization 2012.
http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/70889/1/WHO_IER_HSI_12.1_eng.pdf
(Eriþim Tarihi: 08.06.2013).
4. Türkiye Ýstatistik Kurumu.
http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10761&tb_id=2
(eriþim tarihi: 08/03/2012)
5. ILO. Towards a fair deal for migrant workers in the global economy. Genava:
International Labour Office, 2004.
6. Þimþek Z.Mevsimlik Tarým Ýþçilerinin ve Ailelerinin Ýhtiyaçlarýnýn Belirlenmesi
Araþtýrmasý 2011. Harran Üniversitesi ve Birleþmiþ Milletler Nüfus Fonu.
7. World Health Organization. Social determinants of health: the solid facts. (Eds:
Richard Wilkinson, Michael Marmot). 2. edition. International Centre for Health
and Society, 2003, Denmark
8. Millennium Development Goals (MDGs). Fact sheet N°290; November 2012
(Eriþim tarihi 08.06.2013;
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs290/en/index.html
9. Berkman LF, Kawachi I. Social Epidemiology. Oxford University Pres, 2000.
10. Hurst P, Temrine P, Karl M. Agricultural workers and their contribution to
sustainable agriculture and rural development. 2007, International Labour
Organization, Food and Agriculture Organization, International Union of Food,
Agricultural, Hotel, Restaurant, Catering, Tobacco and Allied Workers'
Associations.
11. Donham KJ, Thelin A. Agricultural Medicine Occupational and Environmental
Health for the Health Professionals. Blackwell Publishing All right reserved, 2006.
12. Agricultural Medicine, A Practical Guide, (Ed: James E Lessenger) 2006;282299.
13. Hansen E, Donohoe M. Health issues of migrant and seasonal farmworkers. J
Health Care Poor Underserved 2003; 14(2): 153-164
14. Morrison HI, LWilkins K, Semenciw R ve ark. Herbicides and cancer. J Natd
Cancer Inst 1992; 84:1866-1874
15. Baker SR, Wilkeson CF, eds. Advances in modern environmental toxicology,
vol XVIII. The effects of pesticides on human health: exposure to pesticides.
Princeton, NJ:Princeton Scientific Publishing Co. 1990;35-130.
16. Ronda E, Regidor E. Higher birth weight and lower prevalence of low birth
weight in children of agricultural workers than in those of workers in other
occupations. J Occup Environ Med. 2003 Jan;45(1):34-40.
86
17. Zahm SH, Blair A. Cancer among migrant and seasonal farmworkers: An
epidemiologic review and research agenda. Am J Ind Med 1993 Dec;24(6):753-66
18. Goldberg R. L, Janssen S. Reproductive Hazards. Agricultural Medicine, A
Practical Guide. Eds: Lessenger J.E. Springer, 2006, 492-504
19. Fuortes L, Clark MK, Kirchner HL ve ark. Association between female
infertility and agricultural work history. Am J Ind Med 1997; 31:445-451
20. Munger R, Isacson P, Hu S ve ark. Intrauterine growth retardation in Iowa
communities with herbicide contaminated drinking water supplies. Environ Health
Perspect 1997; 105:308-314
21. Engel LS, O'Meara ES, Schwartz SM. Maternal occupation in agriculture and
risk of limb defects in Washington State, 1980-1993. Scand J Work Environ Health
2000;26:193-198
22. Guidelines On The Prevention Of Toxic Exposures Education And Public
Awareness Activities. World Health Organization in Collaboration With The
United Nations Environment Programme And The International Labour
Organization, 2004; eriþim:
http://www.who.int/ipcs/features/prevention_guidelines.pdf
23. Dejmek J, Selevan SG, Benes I, Solansky I', Sram RJ. Fetal growth and maternal
exposure to particulate matter during pregnancy. Environ Health Perspect.
1999;107(6):475–80. [PMC free article] [PubMed)
24. Poursafa P, Kelishadi R.What health professionals should know about the
health effects of air pollution and climate change on children and pregnant mothers.
Iran J Nurs Midwifery Res. 2011 Summer;16(3):257-64.
25. Glanz K, Rimer BK, Viswanath K. (Ed). Health behavior and health education
theory, research, and practice. San Francisco, CA : Jossey Bass, 2008.
26. Oliver-Vazquez M, Ayendez MS, Perez ES, Almodovar HV, ve ark. Breast
cancer Health Promotion Model for older Puerto Rican women: Results of a pilot
programme. Health Promotion International 2002;17(1):3-11
27. Halk Saðlýðý Temel Bilgiler (Ed: Prof.Dr. Çaðatay GÜLER, Prof.Dr. Levent
AKIN), Hacettepe Üniversitesi Yayýnlarý, 2006.
28. Megan M, Meaghan E. Trainor. Adolescence extended: Implications of new
brain research on medicine and policy. Acta Paediatrica, 2012
h t t p : / / w w w. n c b i . n l m . n i h . g o v / p u b m e d / 2 3 1 7 6 1 6 0 ( E r i þ i m t a r i h i
14.10.2012).GLOBOCAN 2008: Estimated cancer Incidence, Mortality,
Prevalence and Disability-adjusted life years (DALYs) Worldwide in 2008,
http://globocan.iarc.fr/ Erþim 27.03.2013
29. Eser S . ( 2012) Dünyada Ve Türkiye'de Kanser Sürveyansý” Türkiye'de Bulaþýcý
Olmayan Hastalýklar” HASUDER Türkiye Saðlýk Raporu( Ed: Prof. Dr. Belgin
Ünal), Ýzmir.
30. Ergör G . ( 2012). ” Kanser Mortalitesi” Türkiye'de Bulaþýcý Olmayan
Hastalýklar” HASUDER Türkiye Saðlýk Raporu( Ed: Prof. Dr. Belgin Ünal), Ýzmir.
31. Türkiye kanser Ýnsidanslarý. Saðlýk Bakanlýðý Türkiye Halk Saðlýðý Kurumu
Kanser
Daire Baþkanlýðý, http://kanser.thsk.gov.tr/index.php/dairefaaliyetleri/kanser-istatistikleri/102-turkiye-kanser-insidanslar%C4%B1.html
Eriþim 27 .03. 2013
32. Shafey O, Dolwick S, Guindon GE. Tobacco Control Country Profiles, (2. Ed.).
87
Atlanta: American Cancer Society. 2003.
33. Lindbohm MJ, Sallmén M, Taskinen H. Effects of exposure to environmental
tobacco smoke on reproductive health.
Scand J Work Environ Health 2002;28:84-96.
34. American Society for Reproductive Medicine. Smoking and infertility. Fertil
Steril 2004;82:62-6.
35. Terzioðlu, F., Yücel, Ç., Karatay, G. (2008). Sigara ve Ýnfertilite. (s. 61-73).
Bilir N, (Ed.) Tütünle Mücadele Bilgi Serisi. Saðlýk Bakanlýðý Yayýn No: 735.
Ankara: Klasmat Matbaacýlýk.
36. Zenzes, M.T. (2000). Smoking and reproduction: gene damage to human
gametes and embryos. Hum Reprod Update, 6, 122-31.
37. Kublay, G., Terzioðlu, F., Karatay, G. (2008). Gebelik ve Sigara. Eriþim:
30.01.2012. http://www.saglik.gov.tr/GARD/dosya/1-36757/h/f-17-gebelik-vesigara.pdf. Saðlýk Bakanlýðý Yayýn No: 731. s.7-11.
38. Haug, K., Irgens, L.M., Baste, V., Markestad, T., Skjaerven, R., Schreuder, P.
(1998). Secular trends in breast feding and parental smoking. Acta Paediatr, 87,
1023-7.
39. Demir, R., Kaya, M., Üner, M., Erbengi, T. (1991). The Effects of Cigarette
Smoking on Placental Barrier. Turkiye Klinikleri J Gynecol Obst, 1, 30-6.
40. Bilir N. (2005). Sigara Kullanýmýnýn Kadýn Saðlýðýna Etkileri ve Kontrolü.
s.1-7. Eriþim:22.03.2012.
http://www.huksam.hacettepe.edu.tr/Turkce/SayfaDosya/sigara_kul_kadin_sagli
na_etkileri.pdf.
41. American Society for Reproductive Medicine (2004). Smoking and infertility.
Fertil Steril, 82, 62-6.
88
GEBELÝK VE DOÐUM ÖNCESÝ / SONRASI
MUAYENE VE SAÐLIK EÐÝTÝMÝ HAYAT KURTARIR
annede