hey, turna sen kimsin?

Transkript

HEY, TURNA
SEN KİMSİN?
ö ğ r e t m e n
k i t a p ç ı ğ ı
6-9
yaş
© ULUSLARARASI TURNA KORUMA VAKFI
WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koru ma Vakfı) Kasım 2014
Büyük Postane Ca ddesi, No:19 Kat:5 Bahçekapı, İstanbul
Tel: 0212 528 20 30
Faks: 0212 528 20 40
www.wwf.org.tr
[email protected]
Orjinali: ICF (Uluslararası Turna Koru ma Vakfı) tarafın dan hazırlanmıştır.
Activity Packets, Level I: Chick Chat: An Intro duction to Cranes
(Prescho ol - 2n d gra de)
Level II: Cranes, Ki ds an d Wetlan ds: Exploring Cranes an d Their Habitats
(3 - 5 gra de)
International Crane Fo un dation
E-11376 Sha dy Lane Rd. P.O. Box 447
Barabo o, WI 53913 USA
Phone: 608.356.9462
Fax: 608.356.9465
http://www.savingcranes.org/
Bu kitapçığın Türkçe uyarlaması, WWF-Türkiye tarafın dan yürütülen
‘Turnalar Hep Uçsun’ projesi kapsamın da Brisa’nın desteğiyle
hazırlanmıştır.
Çeviri ve tasarım uygulama: Tuğba Can
Uyarlama: Tuğba Can, Meltem Ceylan Alibeyoğlu,
Kerem Ali Boyla, Nilüfer Araç
Düzelti: Tuğba Uğur
Katkı sağlayanlar: Ozan Kaan Sa dıklar, Beng i Yetişer, Ezg i Söyler
Giriş
Turnalarla ilg ili bu eğitim mater yali, Uluslararası Turna Koru ma Koru ma
Vakfı tarafın dan hazırlanmıştır. Bir sivil to plu m kuruluşu olan Vakıf, 1973
yılın dan beri yer yüzün deki 15 turna türünün ve bu türlerin yaşa dıkları
sulak alanların korunmasına yönelik çalışmalar yürütmekte dir. Eğitim
etkinlikleri, koru ma çalışmalarının olmazsa olmaz bir parçasıdır. Vakıf da,
eğitim çalışmalarının bir parçası olarak web sayfasın da, öğrencilerin ve
eğitimcilerin turnalarla ilg ili farkın dalıklarının artmasına yönelik farklı
yaş gruplarına uygun çeşitli mater yallere yer ver miştir. Bu mater yaller
kolaylıkla web sayfasın dan pdf for matın da in dirilerek Türkçe, hayat
bilg isi, matematik, resim g ibi farklı derslerde uygulanabilir.
6 -9 yaş grubuna yönelik mater yaller, öğretmen kitapçığı ve öğrenci
kitapçığı olmak üzere iki parça dan oluşur. Öğrenci kitapçığı turnalarlarla
ilg ili farklı etkinlikleri içerir. Öğrenciler bu etkinlikleri, tek başlarına,
arka daşlarıyla, aileleriyle ya da öğretmenleriyle yapabilir. Öğretmen
kitapçığın da, öğrenci kitapçığını sınıfta nasıl uygulayabileceğinize, bir
sulak alana nasıl gezi planlayabileceğinize, ayrıca türle ilg ili hang i
projeleri geliştirilebileceğinize yönelik fikirler, tür ve sulak alanlar
hakkın da geniş bilg iler ve yararlanabileceğiniz kaynaklar bulunur.
Etkinliklerin başarısı, kitapçıktaki bilg ilerden faydalanarak hazırlıklı
olmanız, öğrencilerin ilg isini çekmeniz ve bu ilg iyi soru cevaplarla canlı
tutarak onları daha çok öğrenmeye teşvik etmenize bağlıdır.
İçindekiler
Öğrenci Kitapçığı Hakkın da .....................................................................................6
Turnalar Hakkın da ...................................................................................................12
Ana dolu Kültürün de Turnalar ...............................................................................17
Sulak Alanlar Hakkın da ..........................................................................................20
Başka Neler Yapılabilir ? Proje Fikirleri ..............................................................24
Sulak Alanlara Gezi Planlama ...............................................................................26
Yararlanabilecek Kaynaklar ..................................................................................34
Değerlen dir me .........................................................................................................38
Öğrenci Kitapçığı Hakkında
Değerli Öğretmenler,
etkinliklerden öğrencilerinizin yaş
düzeylerine uygun olanları seçerek
Öğrenci kitapçığı, bir ders
birkaçını, iste diğiniz sıra da ve
süresi için de yapılabilecek kısa
işle diğiniz konulara uygun olarak,
etkinlikler olarak planlanmıştır. Bu
örneğin matematik dersin de
etkinliklerin tümünü birkaç derste
to plama işlemi etkinliği olarak da
sıralı uygulayabileceğiniz g ibi
uygulayabilirsiniz.
Etkinlikler
Matematik
ve İlg ili
Dersler
Tablosu
Hayat Türkçe
Bilg isi
Oyun ve
Fiziki
Etkinlikler
Görsel
sanatlar
Be den
Eğitimi ve
Spor
Benim Adım Turna
Turnalar
Nere de Yaşar ?
Turnalar
Nerelerle Beslenir ?
Civciv Çıkacak Kuş
Çıkacak
Turna Kuklası
Yapalım
Taçlı Turna Adı
Nere den Gelir ?
Taçlı Turna
Benim Adım
Turna
Öğrencilerinizden türün fiziksel
özellikleriyle ken di fiziksel
Bu etkinlik, turnaların temel
özelliklerini karşılaştır malarını
fiziksel özellikleri hakkın da
isteyin.
bilg i verir. Etkinlik kâğıdını
yeterli sayıda çoğaltın ve
öğrencilerinizi sayfalarda bulunan
turnayı boyamaya yönlen dirin.
6
4Öğrenci kitapçığı sayfa 5
Turnalar
Nere de Yaşar ?
Turnalar
Bu etkinlik, turnaların yaşam
Nelerle Beslenir ?
alanları hakkın da bilg i verir.
Bu etkinlik, turnaların besinleri
Etkinlik kâğıdını yeterli sayıda
hakkın da bilg i verir. Etkinlik
çoğaltın ve öğrencilerinizi
kâğıdını yeterli sayıda çoğaltıktan
sayfalarda bulunan sulak alanı
sonra etkinliğe, öğrencilerinizden
boyamaya yönlen dirin. Bu ara da
bir turna olduklarını hayal
soru-cevap yöntemiyle sulak alanla
etmelerini isteyerek başlayın.
ilg ili onlara bilg i verin. Sulak alana
Hatta sınıfta bir turna olarak
g ittiniz mi hiç? Bir sulak alanın
gezinmelerine izin verin. Gezinen
diğer yaşam alanların dan, örneğin
öğrencilerinize “Gece oldu,
or man dan, bo zkırdan farkı ne?
uyuyacaksınız diyerek turnaların
Sulak alan da neler gördünüz?
tek bacak üzerin de, kafalarını
Ne den turnalar sulak alan da
o muzlarına gömerek nasıl
yaşamayı tercih e der ?
uyu duklarını anlatın.
4Öğrenci kitapçığı sayfa 6 -7
7
Bunu canlan dır malarını isteyin.
Civciv Çıkacak
Sonra güneşin doğmak üzere
Kuş Çıkacak
olduğunu, uyanmalarını,
Bu etkinliği matematik dersin de
esnemelerini, tüylerini
to plama çıkar ma işlemi
temizlemelerini ve su içmelerini
alıştır ması olarak yapabilirsiniz.
söyleyin. Bunu da canlan dırdıktan
Öğrencilerinize turnaların
sonra sıra da ne olduğunu sorun
yu murtlayarak çoğaldığını söyleyin.
onlara. Karnım acıktı diyen olursa,
Onlara yu murta dan çıkan turna
peki ne yiyeceksiniz? diye sorun.
yavrusuna ne den diğini sorun.
Ardın dan öğrencilerinizi yerlerine
Civciv cevabını aldıktan sonra,
otur maya davet e dip etkinlik
hiç turnaların civcini görüp
sayfalarını dağıtın ve turnaların
gör me diklerini sorun. Merak
neyle beslen diğini bir daha sorun.
e diyorlarsa, bunu eğlenceli bir
Sayfa daki yiyeceklerden turnaların
şekilde nokta birleştir me oyunuyla
besini olanları boyamalarını ya da
öğrenebileceklerini söyleyin ve
işaretlemelerini isteyin.
yeterli sayıda çoğalttığınız etkinlik
sayfalarını dağıtın. Bu etkinliği
4Öğrenci kitapçığı sayfa 8-9
Allı Turna öyküsüyle birlikte
uygulayabilirsiniz.
4Öğrenci kitapçığı
sayfa 10 -11
Turna Kuklası Yapalım
Resim dersin de
yapabileceğiniz
bu etkinlik
öğrencilerinizin
turnanın vücut
yapısını incelemelerini
sağlayacak.
8
Kuklayı hazırla dıktan sonra
Masalı oku duktan sonra
atık malzemelerle süslemeler
öğrencilerinize öykünün resimlerini
yapabilirsiniz ya da farklı türlerin
ve bu resimlerle ilg ili metinleri
özelliklerini söyleyerek, örneğin
dağıtın. Onlardan resimleri
taçlı turnanın kafasın daki uzun
boyamalarını ardın dan bunları
tüyler ekleyerek öğrencilerin
ve metinleri kesip çıkar malarını
farklı turna türlerini tanımalarını
söyleyin. Bu işlem bitince onlardan
sağlayabilirsiniz. Ayrıca kuklalarla
masalı anlatan resimleri ve ilg ili
bir gösteri hazırlayabilirsiniz.
metinleri eşleştir melerini isteyin.
Hazırlanan resimleri ve metinleri
Taçlı Turna Adı Nere den
sonraki derslerinizde kullanmak
için saklayabilirsiniz.
Gelir ?
Öğrencilerinize turnalarla
ilg ili bir Afrika masalı
okuyabilirsiniz. Bu oku ma
etkinliğine başlama dan
önce öğrenci sayfasın daki
resim ve metinlerden
yeterli sayıda çoğaltın.
Etkinliğe öğrencilerinize,
için de hayvan geçen
masalları sorarak
başlayın. Öğrencilerinizin
cevaplarını aldıktan
sonra onlara turnalarla
ilg ili bir Afrika masalı
okuyacağınızı söyleyin.
Bu masal, taçlı turnaların
a dlarının nere den geldiğini
anlatır.
9
Resimleri ve metinleri
4İyiler hep kazanır. Masallar
eşleştirdikten sonra öğrencilerinize
mutlu sonla biter.
taçlı turna hakkın da bilg i
verebilirsiniz.
TAÇLI TURNA
Oku ma etkinliğine, ülkemizde
yaşayan turnanın a dının
Afrika’da Sahra Çölü’nün
nere den geldiğini sorarak devam
güneyin de iki taçlı turna türü
e debilirsiniz. Onları bu konu da bir
yaşar: Gri taçlı turna ve kara
masal yazmaya ve resimlen dir meye
taçlı turna. Bu turnalar, göçmen
yönlen dirin.
değildir ve sulak çayırlara yuva
yaparlar. Turnalara a dını veren
Benzer etkinliği ülkemizde yaşayan
ve bir tacı an dıran süslü kafa
ya da en sevdikleri hayvanlar
tüyleriyle ilg ili bilim insanlarının
hakkın da da yapabilirler. Bu
farklı varsayımları var. Kimi bilim
hayvanların ilg inç özelliklerin den
insanlarına göre bu tüyler, türün
yola çıkarak bir masal yazıp onu
eş bulmasına katkıda bulunuyor,
resimlen direbilirler.
kimilerine göre sıcak Afrika
güneşin de bir şapka g ibi gölgelik
Yazmaya başlama dan önce
yapıyor. Bazı bilim insanları da
öğrencilerinize masallarla ilg ili
bu uzun kafa tüyleri sayesin de
bazı temel bilg ileri verebilirsiniz.
kuşun Afrika otlakların da kolayca
Masallarda:
saklan dığını düşünüyor.
4Olağanüstü şeyler
gerçekleşebilir. Ejderhalar uçabilir,
ağaçlar konuşabilir.
10
4Kahramanlar gerçeküstü
Allı Turna
özelliklere sahip olabilir. Küçük
Bu etkinlik sayfası, allı
bir çocuk dev bir fili havaya
turna hakkın da bir öyküyü
kaldırabilir.
içerir. Sayfaların çift taraflı
4Yer ve zaman belirsizdir.
yeterli sayıda çıktısını alın
4Söze “Bir var mış bir yokmuş” g ibi
ve öğrencilerinize dağıtın.
tekerlemelerle başlanır.
Onlardan, sayfaları uygun şekilde
sıralayıp ikiye katlamalarını ve
çıkıyor ? Çıktığın da ne yapıyor ?
zımba yardımıyla kenarın dan
Neye benziyor ? Kiminle tanışıyor ?
birleştir melerini isteyin.
Tanıştıktan sonra ne yapıyorlar ?
Kitapları hazır olunca öyküyü
Allı turna a dı nere den geliyor ?
yüksek sesle okuyun. Ardın dan
Turnalar ne den tehlike altın da?
onları öykünün resimlerini
Nesilleri ne den tükeniyor ?
renklen dir meye yönlen dirin ve
Turnalara kim yardım e diyor ?
sorular sorun. Allı turna yavrusu
Siz turnalara nasıl yardım
yu murtanın için de
e debilirsiniz?
ken dini
nasıl hisse diyor ?
Yu murta dan nasıl
4Öğrenci kitapçığı sayfa 20 -33
11
Turnalar Hakkında
Turnalar uzun bacaklı, uzun
Yaşam Alanları
boyunlu, büyük ve zarif kuşlardır.
Turnalar, dünya genelin de
Gövdeleri gri, baş ve boyunları
kuzeydeki ibreli or man kuşağın da
siyahtır, yanakların dan aşağıya
ürerler. Ülkemizdeyse Doğu
inen beyaz şerit gözükür. Kuyruk
Ana dolu’daki yüksek çayırları
tüyleri kabarık ve süslüdür.
tercih e derler. Üreme sezonu
Genellikle sürüler halin de
boyunca nehir ve göl çevresin deki
görülürler.
ıslak çayırları ve mevsimsel
taşkınları kullanırlar. Yuva
Uzaktan gri balıkçıl ya da
alanlarını, bu tür erişimi mümkün
leylekle karıştırılabilirler, gri
olmayan bataklık bölgelere ve
balıkçıldan boyunlarını gövdelerine
geçişi mümkün olmayan çamurluk
çekmemeleriyle, leylekten de
alanlara yaparlar.
gövdelerinin beyaz olmamasıyla
ayrılırlar.
Üreme den sonra tüy dökümün de
uçamaz hale gelirler ve bu
Sesleri bir
korunmasız dönemlerin de
borazanı
g izlenmek için yüksek kamışlarla
an dırır, çatlak ve
örtülü olan sığ sulak alanları
yankılıdır, uzaktan
tercih e derler.
hoş gelir. Uçarken düz
ya da V şekilli sıralar
oluştururlar.
Üremenin olma dığı dönemlerde
bu türün bulun duğu yaşam
alanları; taşkın alanları, çalılık
bataklıklar, sığ korunmalı
Boyutları
Boyu: 150 cm
Kanat açıklığı: 220 -250 cm.
Ağırlığı: 6 -8 kg.
12
körfezler, pirinç tarlaları, çayırlar
ve bo zkır benzeri alanlardır. Bu
dönemde nehir, göl ve rezer vuar
çevrelerin de, ku msal alanlarda
ve düz çamurluklarda da
görülebilirler. Tarımsal alanlarda
az sayıda da Göksu Deltası,
yiyecek aramak için yüksek
Sultansazlığı ve Ceylanpınar’da
sayılarda to plan dıkları görülür.
kışlar.
Geceleme alanların dan besin
bulmak için 20 kilo metre uzağa
Turnalar, büyük gruplarla
uçabilirler.
sonbaharda göç e der; göç eylül
Göç
başın dan ekim başına ka dar
sürer. Ancak tem muz ayın da,
Ülkemizde görülen turnaların
aile gruplarının ve üremeyen
büyük çoğunluğu Kara deniz’in
kuşların önce den harekete
kuzeyin den gelen göçmen kuşlardır.
geçtiği de görülür. Afrika’da
Sayıları bilinmeyen, tahminen 100
kışı geçirecekleri ana bölge Nil
bin civarın da olan bu to pluluk, ana
Nehri’dir. Üreme alanlarına martta
ve tali göç yollarını kullanır.
dönmeye başlarlar. Yılın büyük bir
Ana göç yolu, Kırım’dan
bölümün de grup halin de yaşamayı
Kara deniz’in ortasın dan aşağıya
severler. 10 -50’den başlayarak
iner, Orta Kara deniz kıyıların da
400 kuşa varan sürüler halin de
ülkemize g irer, ora dan aşağıya
göç e derler. Üreme sezonu dışın da
İç Ana dolu üzerin den Doğu
önemli alanlarda birkaç binlik
Akdeniz kıyılarına devam e der.
gruplar halin de to planırlar.
Bura da kuşların bir kısmı Kıbrıs
ve devamın da doğru dan Akdeniz
Üreme
üzerin den uçarak Mısır kıyılarına
Turnalar yaşamları boyunca aynı
ulaşırken, diğerleri Adana ve
eşle ürer. Üremeye nisan sonu
Antakya o vaları üzerin den İsrail’e
ile mayıs başların da başlarlar.
doğru iner, ora dan Afrika’ya
Çiftler üreme sırasın da geniş
geçerler. To pluluğun küçük bir
yuvalama alanları için de yalnız
kısmı olan 3.000 -5.000 kuş düzenli
yaşarlar. Diğer yan dan ergen ya
olarak Adana’daki Akyatan Lagünü
da çiftleşmemiş erişkinler 6 -10
ve Yu murtalık Lagünlerin de,
bireylik gruplar halin de yazı
13
to prak solucanları, kırkayaklar,
örümcekler, or man biti, kurbağa,
kör kertenkele, kertenkele, yılan,
küçük memeliler (kemirgen ve kır
geçirirler. Her iki yılda bir
faresi ), balık ve zaman zaman
erişkinler üreme sonrasın da, kışı
da küçük kuşların yavrularını da
geçirecekleri to praklara hareket
yerler.
etme den önce, tümüyle tüylerini
döktükleri bir dönemden geçerler.
Turnaları Neler Tehdit Ediyor ve
Bu süre için de de yaklaşık altı
Nasıl Korunuyorlar ?
hafta boyunca uçamazlar.
Dünya da 15 türü bulunan
Beslenmeleri
turnanın iki türü Türkiye’de yaşar:
Turna ( Grus grus) ve Telli Turna
Turnalar hem üreme, hem de
(Anthropoides virgo). Sibir ya ( Ak)
üreme dışı dönemde hem bitki
Turnası (Grus leucogeranus) ise
hem de hayvanlarla beslenirler,
rastlantısal olarak göç dönemin de
yani hepçildirler. Ot kökleri ve
görülmekte dir.
filizleri, to prak altı gövdeleri,
yu mru kökler (örneğin patates),
Turnaları tehdit e den en önemli
ekinlerin ve yabani otların
etken, yaşam alanları olan
yaprakları (örneğin yabani hardal,
arazilerdeki değişikliklerdir. Islak
yonca, ısırgan, sıçan kulağı g ibi ),
çayırları besleyen nehirlerde
su otu, karga üzümü ve yaban
baraj yapılması, yoğunlaşan tarım,
mersini meyveleri, tahıllar (örneğin genişleyen sulama sistemleri ve
buğday, arpa, yulaf, çavdar, mısır,
meraların tarıma açılması, tür için
pirinç), bezelye, zeytin, meşe
yaşam alanı kaybına ne den olur.
palamu du, se dir fıstığı, yer fıstığı
14
ve tohu m kabukları yerler. Erişkin
Turnaların yaşam alanı olan ıslak
(böcek, sinek) ve lar va halin deki
çayırlar, hayvancılık faaliyetinin
(Lepidoptera) böcekler, salyango z,
yoğun olduğu alanlardır. Buralarda
aşırı ve plansız otlatma üreyen
2012 Kır mızı Listesi’ne göre
turnalar için rahatsızlık verir.
dünya genelin de ‘Düşük Öncelikli’,
Bu duru m kargag illerin, yabani
Türkiye’de ‘Tehdit Altın da’dır. 4915
do muzların ve tilkilerin yuvalarını
sayılı Kara Avcılığı Kanunu’na
işgal etmesine ne den olacağın dan
göre de Or man ve Su İşleri
bu kuşların üreme deki başarılarını
Bakanlığınca Koru ma Altına Alınan
azaltır. Ayrıca Türkiye’de
Yaban Hayvanları listesin de yer
yu murtalarının to planması da
almakta dır. Turna Türkiye’de
üreyen po pülasyon için bir tehdit
avlanması yasak bir kuş türüdür.
unsuru dur. Rekreasyonel kullanım,
yaya ya da araçla ücra yerlerde
Dünya üzerin deki yayılışı
dolaşma, piknik ve rastgele avcılık
Üreme alanları; İskan dinavya,
yapma turna po pülasyonlarının
Baltık Denizi kıyıları, Rusya ve
üremesini etkiler.
Güney Sibir ya. Kışlama alanları,
İber Yarıma dası ve Kuzey Afrika.
Islak çayırların çevresin deki göl
Türkiye, Doğu Akdeniz ülkeleri ve
ve nehirlerin su rejimine müdahale
Nil Va disi; Pakistan ve Hin distan;
ve drenaj, kurutma çalışmaları
Güney Çin ve çevre ülkeleri.
ve alanların tarıma açılması ci ddi
tehditlerdir. Bu bölgelerdeki
Türkiye’deki yayılışı
tarımsal yoğunlaşma bu alanların
Üreme alanları; Kızılır mak Deltası,
geriye dönüşü olmayacak şekilde
Bolu Yeniçağ Gölü ve Sivas,
yok olması anlamına gelebilir.
Erzuru m, Erzincan, Muş, Ağrı,
Van, Kars bölgelerin de yüksek
Göç yolların da ve kışla dıkları
çayırlarda küçük göl kenarların da
bölgelerde turnalar geceleme
üre dikleri gözlenmekte dir. Kışlama
alanlarının bo zulması, yasa
alanları; Çukuro va Deltası, Göksu
dışı avcılık g ibi tehlikelerle
Deltası, Sultansazlığı, Ereğli Ovası,
karşı karşıya dır. Turnalar, IUCN
Ceylanpınar ve Tuz Gölü önemli
(Uluslararası Doğa Koru ma Birliği )
kışlama alanlarıdır.
15
IUCN (Uluslararası Doğa Koru ma Birliği ) Kır mızı Listesi,
tam a dıyla Nesli Tükenme Tehlikesi Altın da Olan Türlerin Kır mızı
Listesi, bitki ve hayvan türlerinin kapsamlı bir şekilde küresel
koru ma duru munu ortaya koyan bir envanterdir. IUCN Kır mızı
Listesi, Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koru ma
Birliği tarafın dan yürütülür. Bu birlik, küresel ölçekte tükenme
riskleri yüksek olan türleri sınıflan dıran bir liste yayımlar. Listenin
kategorileri şöyle dir:
4Tükenmiş (EX ): Kuşkuya yer bırakmayacak delillerle soyu tükenmiş
olduğu ispatlanan türler.
4Doğal ortamın da tükenmiş (EW): Doğa da soyu tükenmiş, fakat
diğer alanlarda (yetiştir me veya serg ileme amaçlı) varlığını sürdüren
türler.
4Kritik yok olma tehlikesin de (CR): Doğa da nesli tükenme tehlikesi
ha d safha da olan türler.
4Yok olma tehlikesin de (EN): Doğa da nesli tükenme tehlikesi çok
yüksek olan türler.
4Hassas ( VU): Doğa da nesli tükenme tehlikesi büyük olan türler.
4Nere deyse tehdit altın da (NT ): Şu an da tehlike de olmayan fakat
yakın gelecekte VU, EN veya CR kategorisine g ir meye a day olan
türler.
4Asgari en dişe (LC): Yaygın bulunan türler.
4Yetersiz veri (DD): Üzerin de yeterli bilg i bulunmayan türler.
4Belirleneme di (NE): Şimdiye ka dar yukarıdaki kriterlere uygunluğu
değerlen dirilmemiş türler.
Son güncellenen listeye göre dünya da 16.118 tür yok olma
tehlikesi altın da olarak belirlenmiştir. Bunlardan, 7.725’i
hayvan, 8.390’ı bitki ve 3’ü mantardır.
16
Anadolu Kültüründe Turnalar
Çatalhöyük ve Göbekli Tepe’de
bulgu dur. Eski Türklerin turnaya
yapılan kazı çalışmaları, Ana dolu
mistik bir anlam yükle diği, turna
tarihinin, tarih öncesine ka dar
g iysisinin şamanların kuvvetini
g ittiğini gösterir. Dini tören alanı
arttırdığına inan dıkları biliniyor.
olduğu düşünülen Göbekli Tepe’de
Turnaların ölen insanların ruhlarını
12.000 yıl öncesin den kayıtlar
cennete taşıdıkları düşünülüyor.
bulunur. Bunlar arasın da taş
Tüm bunlar, bu zarif ve büyük
tabletler üzerine oyulmuş turna
kuşun yer yüzün deki birçok kültürü
figürleri var.
olduğu g ibi Ana dolu’da yaşamış
halkları da etkile diğini gösteriyor.
Turna, Ana dolu’da iyilik sembolü
kabul e dilmiş, halk e debiyatın da
ulak, kız, güzellik, uğur, bereket,
gurbetin simgesi olmuş. Pir Sultan
Ab dal, Aşık Veysel, Karacaoğlan
g ibi halk o zanları eserlerin de
turnaya yer ver miş:
Alay alay olmuş gelen turnalar,
Göbekli Tepe’de üzerin de
turna ve diğer su kuşları
olan taş tablet
Kana dı var, kolları var turnanın.
Silkinip uçamaz menzil görenler,
Gökyüzün de yolları var turnanın.
Tarihi 9000 yıl öncesine dayanan
Silkinip uçar da kana dın çatar,
ve yer yüzün deki ilk tarım
Seçer kılavuzlar önüne katar.
to plulukların dan birinin yaşa dığı
Hasan Hüseyin’in semasın tutar,
Çatalhöyük’te turna kemiklerin den
Kerbela’da mekânı var turnanın.
yapılmış aletler ortaya çıkarılması
da turnaların günlük yaşamda
Sesleri naziktir methi okunur,
yerini gösteren önemli bir
Avazı bağrımı deler dokunur.
17
Yalabık yalabık tüyler takınır,
Sen ördek ol ben göl olam
Eğrim eğrim telleri var turnanın.
Sen yolcu ol ben yol olam
İster kapın da kul olam
Pir Sultan, yardımcın yara dan
Turnam senin sunam senin
olsun,
Aşık olan aşık di darın bulsun.
Sen keklik ol Veysel çalı
Arif olan anlar, cahil ne bilsin,
Saklasın gel seni dalı
Her mana dan dilleri var turnanın.
Yolun da kurban olmalı
Pir Sultan Ab dal
Aşık Veysel
Geçti bahar geldi yazın
Aman turnam bana yarim gücenmiş
Sinemi deler avazın
Beni görse yoldan çıkar yan g i der
Gönül suyu gözlerimden akıyor
Ah ettikçe ciğerimden kan g i der
Tara turnam tellerini
Issız ko ma göllerini
Cese dimi göz yaşıyla yusunlar
Yesem du du dillerini
Mezarımı yol üstüne kosunlar
Gelen geçen garip ölmüş desinler
Dünya bir yol ge da g i der han
Avcın benim kıymam cana
g i der
Göz göz yara açtın bana
Tellerin atmam yabana
Ecel eli ömür ipin düğümler
Kıyamettir bana bu gün düğünler
Karacaoğlan döğüş günü bu günler
Gövel turnam gölde döner
Dur maz ismin dilde döner
Leblerin den emen kanar
18
Kirpikler var gönül ile cenk e der
Karacaoğlan
Turnalar destanlara da konu
kutsal kabul e dilen bir hayvan dır
olmuş. Köroğlu destanın da, Köroğlu
ve turnalara zarar ver menin
zaman zaman beylerini turna teli
uğursuzluk getirdiğine inanılır.
getir meleri için Bolu’ya ya da
Ana dolu’da a dını turna dan almış
Bağdat’a gön derir. Destan da böyle
göl ve dağlar vardır. Van’da Turna
bir yolculukta zin dana düşen bir
Gölü, Erzuru m’da Turnagöl Dağı ve
bey, turnalarla haber gön derir:
Maraş’ta Turna dağı g ibi. “turnayı
...Durnam nazlı beyler kolları bağlı
gözün den vur mak”, “eşin den
Bolu Beyi tuttu g itti deng varın
ayrılmış turnaya dönmek” g ibi halk
Bir düşürün verin çamlıbellere
deyimleri de turnayla tarihsel
Kurdu dar ağacın astı deng varın...
ilişkimizin bir kanıtı g ibi dir.
Alevi Bektaşi kültürünün de
Bu bölüm, Doğa Derneği’nin bir
kitapçığın dan derlenmiştir. Kaynak:
Aksu, F.e d.(2013).Biyo -Kültürel Açıdan
Turna (Grus grus) Araştır ması 2013.
Doğa Derneği, Ankara, Türkiye
önemli bir figürü olan turnaya
Cem ayini sırasın da okunan
nefeslerin en ünlülerin den birin de
rastlanır. Turna semahı da kuşun
görkemli dansının bu kültürü nasıl
etkile diğini gösterir.
Ana dolu’nun birçok yerin de turna
19
Sulak Alanlar Hakkında
Sulak alanlar, tro pik or manlardan
depolayarak, taşkınları kontrol
sonra biyolojik üretimin en yüksek
e derek, kıyılarda deniz suyunun
olduğu ekosistemlerdir. Genellikle
g irişini önleyerek bölgenin su
derinliği 6 metreyi geçmeyen, su
rejimini düzenler. Bulun dukları
altı ve su üstü bitkilerin, sucul
yöre de nem oranını yükselterek,
hayvanların gelişmesine olanak
başta yağış ve sıcaklık olmak
sağlayan, çoğunluğu saz, kamış
üzere yerel iklim elemanları
g ibi yüksek, kuşların saklanmasına,
üzerin de olu mlu etki yapar.
yuvalanmasına ve barınmasına
Dünya daki karbonun %40’ını sulak
uygun olan alanlardır.
alanlar muhafaza etmekte dir;
turbalık ve or manlık sulak alanlar
Sulak alanların başlıca işlev ve
özellikle karbonun depolanması
değerleri;
açısın dan çok önemli dir.
1. içme suyu sağlama,
2. taşkın kontrolü,
Sulak alanların tarım alanlarına
3. yeraltı sularını beslemesi,
dönüştürülmesi büyük miktarda
4. besin ve tortul ma dde depolama,
karbon dioksitin açığa çıkmasına
5. iklim değişikliğinin kontrolü,
ne den olur. Küresel iklim
6. doğal arıtım,
değişikliğinin %60’ı karbon dioksit
7. tarım, hayvancılık ve balıkçılık,
gazın dan kaynaklanır. Küresel
8. saz kesimi,
iklim değişikliğinin gelecek 100
9. turizm,
yılda tam anlamıyla hisse dileceği
10. ulusal güvenlik,
düşünüldüğün de, dünyanın çeşitli
11. kültürel kullanım,
yerlerin de yaşanacak aşırı hava
12. rekreasyonel olanaklar olarak
olaylarının kontrolün de kıyı
özetlenebilir.
sulak alanlarının işlevi önem
kazanacaktır. Sulak alanları
20
Sulak alanlar yeraltı sularını
sağlıklı biçimde muhafaza etmek,
besleyerek ya da boşaltarak, taban
yok olmalarını engellemek ve
suyunu dengeleyerek, sel sularını
kayıpları telafi etmek bu konu da
atılacak önemli a dımlar arasın da dır. alanlar; yıl boyu su varlığı, bitki
Sulak alanlar karbon depolayarak
ve besin ma ddesi zeng inliği, iklim
iklim değişikliği kontrolün de
koşulları yönün den su kuşlarının
rol oynamakla birlikte, rüzgâr,
barınma, beslenme ve korunmaları
dalga ve akıntı etkilerini azaltır.
için çok daha uygun dur.
Bunun yanı sıra yeraltı sularının
depolanmasını dengeler, azotu ve
Özellikle soğuk kış koşulların da
fosforu arıtır, kimyasalları süzer,
Ana dolu yaylasın daki göllerin
doğal arıtım sağlar. Sulak alanlar,
donması sonucu, bura da kışlayan
barın dırdığı biyoçeşitliliğin ve
kuş po pulasyonları kıyılardaki
iklime olan olu mlu etkisinin yanı
sulak alanlarda barınır.
sıra ero zyon ve tortul ma dde
kontrolü sağlayarak to prağın
Türkiye, 1994 yılın da Uluslararası
korunmasına yardımcı olur.
Ramsar Sözleşmesi’ne taraf
Türkiye’deki Sulak Alanlar
olmuş, Ramsar Alanı olarak ilan
ettiği sulak alanları koruyacağını,
Sulak alanlar, üç tarafı denizlerle
alanların yönetim planlarını
çevrili olan ülkemizin sahip olduğu
hazırlayacağını ve sürdürülebilir
değişik iklim, to poğrafya, yükselti,
kullanımını sağlayacağını taahhüt
to prak yapısı ve geçirgenliğine
etmiştir. Ramsar Sözleşmesi
bağlı olarak farklı özellikler
kriterlerine göre Türkiye’de 1327
gösterir.
sulak alanın 135’i Uluslararası
Öneme Sahip Sulak Alan olarak
Türkiye’deki sulak alanlar, sahile
belirlenmiştir. 76 alan dan 56’sı su
yakın sulak alanlar ve Ana dolu’daki
kuşları, 4’ü balık, 16’sı ise hem
yaylalarda bulunan sulak alanlar
su kuşları, hem de balık kriterleri
olmak üzere iki gruba ayrılabilir.
bakımın dan uluslararası öneme
Bu iki grup iklim koşulları
sahiptir. Ramsar alanı olmak için
bakımın dan önemli farklılıklar
gerekli kriterler şunlardır:
gösterir. Sahile yakın sulak
21
22
1. Bir sulak alanın eşine az
5. 20.000 su kuşunu düzenli olarak
rastlanır olması ya da sıra dışı
desteklemesi,
biyocoğrafi bölge de özgün bir
6. Po pülasyonları hakkın da
örnek oluştur ması,
veri e dinmenin mümkün olduğu
2. Bir sulak alanın kayda değer
bir sulak alanın su kuşlarının
miktarda na dir, tehlikeye düşebilir
bir tür ya da alt türlerinin
ya da tehlike altın daki bitki ve
po pülasyonun daki bireylerin %1’ini
hayvan türlerini desteklemesi ya
düzenli olarak desteklemesi,
da bu türlerin bir ya da daha
7. Balık alt türlerini, yaşam
fazla bireylerini kayda değer
evrelerini, sulak alanın yararları
sayıda içer mesi,
ve/ya da değeri, dolayısıyla
3. Bir sulak alanın flora ve
küresel biyolojik çeşitliliğine işaret
faunanın özellikleri ile kalitesin de
e den türler arası ilişkileri ve/ya
dolaylı bir bölgenin ekolojik ve
da po pülasyonları barın dır ması,
genetik çeşitliliğini sürdürebilmek
8. Sulak alanın için de ya da
için özel bir değere sahip olması,
sulak alana bağlı başka bir
bir sulak alanın, en demik bitki
yerde, balıklar için önemli bir
ya da hayvan türleri ya da
besin kaynağına sahip olması,
to plulukları açısın dan özel bir
yu murtlama ortamı ya da yavru
değere sahip olması, bir sulak
balıkların beslenme ve barınma
alanın değerlerini, verimliliğini ya
ortamı ve/ya da balıkların göç yolu
da çeşitliliğini gösterecek özellikte
üzerin de bulunması.
önemli sayıda su kuşu grubunu
Bu kriterlere uygun sulak
düzenli olarak desteklemesi,
alanlarımızın bazıları; Kuş (Manyas)
4. Bir sulak alanın, bitki ya da
Gölü, Burdur Gölü, Sultansazlığı,
hayvanların biyolojik döngülerinin
Seyfe Gölü, Göksu Deltası,
kritik safhaların da bu bitki ve
Kızılır mak Deltası, Uluabat Gölü,
hayvan türlerine habitat olması
Akyatan Lagünü, Ge diz Deltası,
açısın dan özel bir öneme sahip
Yu murtalık Lagünü, Meke Gölü ve
olması,
Kızören Obruğu’dur.
Ramsar Sulak Alanlar Sözleşmesi Ne dir ?
Sulak Alanlar Sözleşmesi, İran’ın Hazar Denizi’nin güney
sahillerin de yer alan Ramsar şehrin de, 2 Şubat 1971’de
yapılan hükümetlerarası bir anlaşma dır. “Sulak Alanlar
Sözleşmesi” veya “Ramsar Sözleşmesi” olarak a dlan dırılır.
Ramsar Sulak Alanlar Sözleşmesi’nin misyonu ‘yerel,
bölgesel ve ulusal faaliyetler ve uluslararası işbirliği
yoluyla dünya çapın da sürdürülebilir kalkınmaya ulaşma
he deflerine katkıda bulunmak amacıyla tüm sulak alanların
korunması ve akılcı kullanımıdır.’ Ramsar, doğal kaynakların
bilinçli kullanımı ve korunması üzerine hükümetlerarası
mo dern küresel anlaşmaların ilki dir.
2008 yılın dan beri Ramsar Sulak Alanlar Sözleşmesi’ne
158 ülke ve 163 milyon hektardan oluşan 1.801 sulak alan
dahildir. Sözleşme uyarınca ilk zorunluluk, Uluslararası
Öneme Sahip Sulak Alanlar Listesi’ne (Ramsar Listesi )
katılabilmek için en az bir sulak alan belirtmek ve bu
sulak alan ya da alanların korunması ve bilinçli kullanımını
desteklemektir. Bir sulak alanın Ramsar Listesi’ne
seçilebilmesi için ekolojik, botanik, hi drolojik, limnolojik ve
zo olojik açıdan önemi göz önün de bulun durulur.
23
Başka Neler Yapılabilir?
Proje Fikirleri
Öğrencilerinizle turnaları nasıl
Öğrencilerinize turnanın seslerini
koruyabileceğiniz hakkın da
dinlettirin. Ardın dan basit aletlerle
konuşun ve ardın dan onları bir
turna sesi çıkarabilecek müzik
slogan bulup poster hazırlamaya
aleti tasarlamalarını sağlayın.
yönlen dirin. Posterleri sınıf
panonuzda serg ileyin.
Öğrencilerinizi çevre deki bir sulak
alana götürüp ora da onların doğal
Okulunuzun bahçesin de, bir parkta
malzemeler to plamalarını sağlayın.
kuşları gözlemlemelerini sağlayıp
Bu malzemelerle ilg inç yaratıklar
onları bir albüm hazırlamaya
tasarlamalarını sağlayın.
yönlen dirin.
Bir yazarı okulunuza davet e dip
Öğrencilerinize internetten
on dan sınıfınıza turnalarla ilg ili
kolayca bulabileceğiniz turna
bir öykü anlatmasını isteyin.
dansını izlettirin ve onlardan bu
danstan esinlenip bir perfor mans
Ezo p masalların dan turnalarla
hazırlamalarını isteyin. Aileleri
ilg ili olan bir masalı seçin ve
çağırıp perfor manslarını
öğrencilerinizin bunu sınıfta
serg ilemelerini sağlayın.
canlan dır malarını sağlayın.
Öğrencilerinizden sulak alan da
Turnaların beslen diği bitkilerden
yaşayan bir hayvan seçmelerini
birini seçin ve bunu okul
isteyin. Ardın dan bunun
bahçenizde yetiştirin.
fotoğrafını bulmalarını ve çıktı
almalarını sağlayın. Ardın dan bu
fotoğraflardan yararlanarak bir
kolaj çalışması yapın.
24
Öğrencilerinize turna ve diğer
Öğrencilerinizden turnayı
su kuşlarının fotoğraflarını
incelemelerini ve atık malzemelerle
getirin ve öğrencilerinizin bunları
bir turna kostümü hazırlamalarını
incelemelerini ve vücutların daki
isteyin. Hazırlanan kostümleri
geo metrik şekilleri keşfetmelerini
okulunuzda bir defile düzenleyerek
sağlayın.
serg ileyin.
Turnanın sevdiği besinleri inceleyin
Öğrencilerinizle bildikleri oyunları
ve bu besinlerden esinlenerek
sorup ardın dan turnanın dans
turna keki yapın.
sırasın da yaptığı hareketleri
anlatın. Bu hareketlerden
Öğrencilerinize büyükanne ve
esinlenerek yeni bir oyun
büyükbabalarıyla konuşmalarını,
tasarlamalarını isteyin.
onlardan turnalarla ilg ili bildikleri
türkü, hikâye ve destanları
Çevrenizdeki bir sulak alanı
öğrenmelerini isteyin. Büyükanne
ziyarete e dip bu sulak alanla ilg ili
ve büyükbabaları sınıfınıza
projeler geliştirin. Örneğin sulak
davet e derek onların bildikleri,
alan da yaşayan kuşların gagalarını
türkü, hikâye ve destanları diğer
ya da ayaklarını inceleyebilirsiniz.
öğrencilerinize de anlatmalarını
sağlayın.
Sınıfınıza bir doğa koru ma uzmanı
davet e dip ne den bu mesleği
seçtiğini, ne g ibi çalışmalar
yaptığını öğrencilerinize
anlatmasını isteyin.
25
Sulak Alanlara Gezi Planlama
Sulak alanlar, yer yüzünün en
çalışmalarına önemli katkılarda
üretken ekosistemlerin den biri
bulunabilirsiniz.
olarak doğa gözlemi yapmak,
bir yaşam alanını tanımak, canlı
Amacınızı belirle dikten sonra
çeşitliliğini keşfetmek için eşsiz
okulunuzun yakının daki sulak
fırsatlar sunar. Öğrencilerinize
alanları belirleyin. Bu sulak
bu deneyimi yaşatmak için
alanları, yürüyüş yapmaya
yakınınızdaki bir sulak alana gezi
uygunluğu, birden fazla gezi
düzenleyin.
yapma olanağı ve fazla sayıda
canlı gör me şansı yönlerin den
Amacınıza ulaşmak ve en az
değerlen dirin. Bulun duğunuz
sorunla karşılaşmak için geziyi
yerde bir doğa koru ma kuruluşu
düzenleme den önce iyi bir
varsa onlardan bu konu da destek
plan yapın. Öncelikle bir amaç
alabilirsiniz.
belirleyin. Öğrencilerinize sulak
26
alanlarla ilg ili neleri merak
Sulak alanı değerlen dirirken şu
ettiklerini sorun. Bu gezi ile
soruları da sorabilirsiniz:
sorulardan birini ya da birkaçını
Sulak alan ziyaretçilere açık mı?
cevaplamaya çalışabilirsiniz. Sulak
Geziyi planlarken hang i izinleri
alan daki bitkileri gözlemlemek,
almak gerekiyor ? Sulak alan da
hayvanları gözlemlemek, kuşları
ziyaretçi merkezi var mı? Merkez,
ya da böcekleri gözlemlemek,
rehberlik hizmeti veriyor mu,
sulak alanın nasıl korun duğunu
bir okul programı uyguluyor mu?
araştır mak, sulak alanı tehdit
Ziyaretçi merkezleriyle görüşerek
e den etkenleri belirlemek g ibi
gezi amacınıza uygun sulak alanı
bir amacınız olabilir. İlk doğa
belirleyebilirsiniz. Sulak alanı
gözleminizi yaparken basit bir
ziyaret etmek ücretli mi? Ulaşımı
amaç belirleyin. Gözlem yapmayı
nasıl? Konaklama alanı var mı?
öğren dikçe amatör projeler
Öğrencilerinizle birlikte
geliştirip ülkemizdeki doğa koru ma
mola verirken su, tuvalet
gereksinimlerini karşılayabilecek
İyi bir doğa gözlemi, iyi kayıt
donanımı var mı? Yiyeceğinizi
tutmayı gerektirir. İyi kayıt doğru,
yanınızda götürürseniz piknik
eksiksiz ve herkes tarafın dan
yapılabilecek uygun yer var mı?
anlaşılabilir olmalıdır. Ayrıca
Herşeyden önemlisi güvenli
iyi kayıt, elde e dilen bilg ilerin
mi ve acil duru mda yakın da
değerlen dirilmesi ve
ulaşabileceğiniz sağlık kuru mu var
rapor yazımı g ibi süreçleri de
mı?
kolaylaşırırır.
Amacınızı belirle dikten sonra
Not alma, en yaygın kayıt etme
öğrencilerinize nasıl doğa
yöntemi dir. Not almak için kalem
gözlemi yapacaklarını açıklayın.
ve kâğıt kullanılabilir. Notlar
Doğa gözlemi yaparken duyu
elektronik bir cihaza, yani
organlarımızı, çoğunlukla da
bir tablete ya da bilg isayara
gözlerimizi kullanırız. Ancak
kayde dilebilir veya gözlemler
gözlem yapmak yalnızca dikkatli
önce bir kâğıda, deftere yazılıp
bakmayı değil, dikkatli dinlemeyi,
sonra bilg isayara aktarılabilir.
koklamayı, kısaca dikkatli
Bunun dışın da fotoğraf makinesi,
incelemeyi içerir.
ses kayıt ya da görüntü kayıt
cihazı kullanmak gözlemleri nitelik
Doğa gözleminin bir amacı vardır.
ve nicelik olarak zeng inleştirir.
Bu amaç doğrultusun da bir gözlem
Not alırken, önce den geliştirilen
planı hazırlanır. Örneğin bir hafta
gözlem for mlarını kullanmak işleri
boyunca, belirli günlerde belirli bir kolaylaştırır. Bu for mda, tarih,
saatte, bir saat boyunca gözlem
saat, gözleme katılan kişiler, hava
yapmak yeterli olabilir. Gözlemleri
koşulları, fiziki ortamla ilg ili
kaydetmek için gözlem for mları
bilg iler yer alabilir.
hazırlanır.
27
Gözlemi yapanlar, ilg ilerini çeken,
uzaklıklar kayde dilir. Gözlem
şaşırdıkları, garip buldukları
yapılacak hatlar rastgele de
olayları, merak ettikleri soruları
seçilebilir, alanın bitki örtüsü,
da yazmalıdır. Ayrıca gözlemlerin
yer şekilleri ve yollar göz önüne
yalnızca yazılı olması gerekmez,
alınarak da belirlenebilir.
çünkü bazı gözlemleri çizim yolu
ile ifa de etmek daha kolaydır.
Gözlemleri kayde derken coğrafi
Gözlem ne ka dar ayrıntılı olursa
işaretlere iyi dikkat e din. Sulak
araştır ma da o ka dar çok yol kat
alan daki söğütlerin olduğu bölge de
e dilir.
saat sekiz yönün de beş leylek
gözlemlen di g ibi.
Elbette doğa gözlemi tüm
sulak alanı içeremez. Gözlem
Farklı mevsimlerde farklı gözlemler
planı yaparken uygun alanları
yapacağınızı unutmayın. Örneğin
belirlemeniz gerekir. Bu “örnek
Akyatan Lagünü’n de turnaları
alan” olarak a dlan dırılır. Elbette
gözlemlemek istiyorsanız kış
örnek alan belirlemek amacına
mevsimini seçmeniz gerekir.
göre değişebilir. Bitkileri
28
gözlemleyecekseniz örnek alanı
Doğa gözlemi yaparken bitki, kuş,
belirlemek daha kolaydır, çünkü
hayvan rehber kitapları, alan da
bitkiler sabittir. Ancak kuşları
daha önce yapılmış araştır ma
gözlemleyecekseniz bunun tekniği
sonuçların dan yararlanabilirsiniz.
farklıdır. Gözlemciler, uzunluğu
Böylece gördüğünüz ama a dını
bilinen bir hat boyunca belli
bilme diğiniz kuşu, rehber kitaptan
bir yön de ilerler ve bu ara da
bakarak tanıyabilir, önceki
gördükleri kuşları sayarlar.
araştır maları okuyarak sulak
Örneğin, belli bir hat üzerin de
alan da hang i kuşlar yaşa dığı
ilerleyerek her iki yön de bulunan
hakkın da bilg i sahibi olabilirsiniz.
kuşların sayımı yapılıyorsa her
Bu bilg ileri gezi den önce
bir kuşun görüldüğü ve duyulduğu
öğrencilerinizle paylaşmanızda
yarar var. Böylece, gezi sırasın da
uymalarının önemini açıklayın.
nelerle karşılaşabilecekleri
Öğrencileri grup halin de çalışmaya
hakkın da bir fikirleri olur.
yönlen dirin. Grup halin de çalışmak
daha kolay ve eğlenceli dir.
Yönünüzü bulmak için pusula,
İşbölümü yapmayı gerektirir.
sulak alanın haritası, gözlem
yapmayı kolaylaştıran büyüteç,
Gezi sırasın da öğrencilerinizi
dürbün g ibi aletler, örnek
canlıları rahatsız etmemeleri,
to plamaya yarayacak kaplar, ölçüm
çevreyi kirletmemeleri konusun da
yapma aletleri, örneğin bitkinin
uyarın.
boyunu ölçmeye yarayacak metre
g ibi malzemeleri önce den iyi
Gözlem yapıldıktan sonra
planlayın.
sonuçlar değerlen dirilir. Yapılan
gözlemden neler öğrenildi,
Yanınıza kazalara karşı bir
ne sonuçlar çıkarıldı? Gözlem
ilkyardım seti alın.
sonuçları incelenirken örneğin
kuşları gözlemle diyseniz, to plam
Öğrencilerinizi geziye gelirken
kaç kuş gördünüz? Bu kuşlardan
uygun g iyinmeleri konusun da
birbirine benzeyenler var mı?
uyarın. Rahat, mevsime uygun
En çok hang i kuşu gördünüz? Bu
g iysiler, şapka, gözlük, spor
kuşu çok gör menizin ne denleri
ayakkabısı, sırt çantası, güneş
neler olabilir ? Sonuçları tablolar,
kremi g ibi ayrıntıları önce den
grafikler hazırlayarak daha kolay
düşünün.
gösterebilirsiniz.
Geziye g itme den önce sınıfta
Elde e dilen bilg ilerin, çeşitli
öğrencilerinizle birlikte gezi
yollarla paylaşılması gerekir. Bu,
kuralları oluşturun. Onlara iyi ve
doğa gözlemi yapmanın bir bilimsel
güvenli bir çalışma yapabilmek
çalışma olmasıyla ilg ili dir. Her
için gezi sırasın da bu kurallara
bilimsel çalışma, sonun da diğer
29
insanlarla, raporlar, sunu mlar,
Bu gözlemlerde sayfa
makaleler, kitaplar aracılığıyla
31 ve 32’deki for mlardan
paylaşılır. Bir fotoğraf serg isi
yararlanabilirsiniz. Benzer for mları
düzenlemek, bir blog açmak da
siz de geliştirebilirsiniz.
elde e dilen sonuçları paylaşmaya
yarar.
Geziye bir uzmanı, öğrencilerinizin
ailelerin den gönüllüleri davet
Hazırlık olarak okulunuzun
e debilirsiniz.
çevresin de ya da bir parkta basit
etkinlikler yaparak öğrencilerinizi
doğa gözlemine
hazırlayabilirsiniz.
Tüm bu sürecin öğrencilerinizin
eğlenebileceği, eğlenirken
öğrenebileceği etkinlikleri
kapsaması gerektiğini unutmayın.
30
Gözlem For mu
Tarih: .......................................
Yer: .......................................
Saat: ........................................ Hava duru mu: ......................................
Gözleme katılan kişiler: ................................................................................
..............................................................................................................................
Ne görüyorsunuz?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Ne duyuyorsunuz?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Ne kokluyorsunuz?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Dokun duğunuzda ne hisse diyorsunuz?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Diğer ayrıntılar:
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

Buraya çizim yapabilirsin.
31
Gözlem For mu
Tarih: .......................................
Yer: .......................................
Saat: ........................................ Hava duru mu: ......................................
Gözleme katılan kişiler: ...............................................................................
..............................................................................................................................
Gözlemle diğin canlıları buraya listele.
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Gözlemle diğin canlıları üç gruba ayır.
.................................... .................................... ....................................
.................................... .................................... ....................................
.................................... .................................... ....................................
Gözlemle diğin canlılar arasın daki besin ilişkilerini bir şemayla çiz.

32
Keşif For mu
Öyle bir hayvan bul ki;
Özelliği
Hayvanın Adı
Nere de gördün?
İki bacaklı
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
.....................................
Dört bacaklı
Altı bacaklı
Sekiz bacaklı
Bacaksız
Kanatlı
Kuyruklu
Antenli
Reng i beyaz
Reng i yeşil
Reng i kır mızı
Reng i gri
İki bacaklı
Boyu 1 cm’den <
Boyu 1 m’den >
Su da yaşayan
Ağaçta yaşayan
To prakta yaşayan
Bitkiyle beslenen
Avlanan
Ses çıkaran
Yuva yapan
Saklanan
Ayak izi olan
33
Yararlanılabilecek Kaynaklar
Kitaplar
Türkiye Kuşları, Selim So mçağ,
Ozonu Turnalar mı Deldi
Yapı Kre di Yayınları
Gagalarıyla, İlhan Yüce, Can
Yayınları
Kuşlar, Harika Kuşlar, Hubert
Reeves, Yapı Kre di Yayınları
Göçmen Kuş ve Ceviz Ağacı,
Mübeccel Bilgeman, Beyaz Yayınları Kuş Gözlemcisinin Cep Kitabı,
Peter Hayman ve Rob Hu me, Dev
Doğa: Kuş Gözlem, Susanna
Belgesel Yayınları
Davi dson, TÜBİTAK Yayınları
Bataklıklar: Sulak Alanlar, Laura
Sulak Bir Gezegen den Öyküler,
Purdie Salas, Man dolin Yayınları
Sargun A. Tont, TÜBİTAK Yayınları
Türkiye’nin Kuşları: Genç Kaşifin
Gezegenimiz Dünya: Ekosistemler,
Doğa Rehberi, Tim Davis, Man dolin
Jim Pipe, TÜBİTAK Yayınları
Yayınları
Ne Yapsak da Tehlike deki Türleri
Sa dako ve Kâğıttan Bin Turna
Korusak, Josep Palau ve Rosa M.
Kuşu, Eleanor Coer r, Beyaz Balina
Curto, TÜBİTAK Yayınları
Yayınları
Çayır Besin Zincirleri, Buffy
22 Adımda Doğa Eğitimi, Mehmet
Silver man, TÜBİTAK Yayınları
Erdoğan, Nilgün Erentay, ODTÜ
Geliştir me Vakfı Yayıncılık
Çığlık Atan Mu mya, Nazlı Eray,
Doğan ve Egmont Yayıncılık
Benim Küçük Deneylerim:
Sürdürülebilir Dünya, Melanie
34
Dünya dan Kuş Sesleri, Les
Perez, ODTÜ Geliştir me Vakfı
Beletsky, NTV Yayınları
Yayıncılık
Doğa ve Kirlilik, Brig itte Labbe,
Doğa Derneği, Turna http://
Michel Puech, Günışığı Kitaplığı
www.doga derneg i.org/userfiles/
Turna%20Raporu_doga%20
Doğa Kitabım Dünyayı
Öğreniyoru m, İş Bankası Kültür
derneg i_2013.pdf
Yayınları
Web Sayfaları
Yaşam Atlası: İlg inç Fotoğraflarla
Türkiye’nin Önemli Sulak Alanları
Doğa Araştır maları, Graham L.
http://www.milliparklar.go v.tr/
Banes, İş Bankası Kültür Yayınları
kitap/7/?sflang=en
Raporlar
Akturna http://tr.w ikipe dia.org/
w iki/Ak_turna
WWF-Türkiye Türkiye’nin Sulak
Alanlarının Korunması Bilg i Notu
Japon turnası http://tr.w ikipe dia.
http://awsassets.wwftr.pan da.org/
org/w iki/Japon_turnası
downloa ds/2subat_bilg inotu_1.pdf
Kana da turnası http://tr.w ikipe dia.
WWF-Türkiye Türkiye’nin Ramsar
org/w iki/Kana da_turnası
Alanları Değerlen dir me Raporu
http://awsassets.wwftr.pan da.org/
Türkülerde Turna http://
downloa ds/wwf_turkiye_ramsar_
hbvderg isi.gazi.e du.tr/in dex.php/
alanlari_degerlen dir me_raporu.pdf
TKHBVD/article/viewFile/616/606
WWF-Türkiye’nin tüm raporlarına
Kuş Gözlemi Yapmak İster misiniz?
bu linkten ulaşabilirsiniz: http://
http://www.biltek.tubitak.go v.tr/
www.wwf.org.tr/basin_bultenleri/
cocuk/pdf/go zlem.pdf
raporlar/
35
TÜBİTAK, Bilim Çocuk Derg isi
Deniz Temiz Derneği (TURMEPA)
http://www.bilimcocuk.tubitak.go v.
http://www.tur mepa.org.tr/
trcocuk/Gmzlem
Türkiye Çevre Eğitimi Vakfı
Gözlem defteri, bitki, ağaç, kuş,
(TÜRÇEV ) http://www.turcev.org.
böcek tanıma rehbeleri http://
tr/
www.tugbacan.net/doga.html
Türkiye Tabiatını Koru ma Derneği
Bilimsel proje nasıl hazırlanır ?
(TTKD) http://www.ttkd.org.tr/
http://www.tugbacan.net/bilimsel_
proje/bilimsel_proje.html
Sivil To plu m Kuruluşları
Yeşil Adımlar Çevre Eğitimi Derneği
(YAÇED) http://www.yesila dimlar.
org/
WWF-Türkiye http://www.wwf.org.
Akdeniz Foku Araştır ma Grubu
tr/
( AFAG) http://www.afag.org/
Çevre ve Kültür Değerlerini
Çevre Koru ma ve Ambalaj Atıkları
Koru ma Vakfı (ÇEKÜL) http://www.
Değerlen dir me Vakfı (ÇEVKO)
cekulvakfi.org.tr/ Türkiye
http://www.cevko.org.tr/ Türkiye
Türkiye Ero zyonla Müca dele ve
Çevre Koru ma ve Yeşillen dir me
Ağaçlan dır ma Vakfı (TEMA) http://
Kuru mu (TÜRÇEK) http://www.
www.tema.org.tr/
turcek.org.tr/
Doğa Derneği (DD) http://www.
Türkiye Çevre Vakfı (TÇV ) http://
doga derneg i.org/
www.cevre.org/
Greenpeace Akdeniz Kampanya
36
Kuş Araştır maları Derneği (KAD)
Ofisi http://www.greenpeaceme d.
http://www.ka d.org.tr/
org.mt/
Kırsal Çevre ve Or mancılık
Sorunları Araştır ma Derneği
http://www.kirsalcevre.org.tr/
anasayfa.php
Okullarda Uygulanan Ulusal ve
Uluslararası Doğa Projeleri
Kara deniz Eğitim Kutusu http://
blackseabox.org/eg itim-seti.html
Yeşil Kutu http://www.yesilkutu.net
Eko okullar http://www.eko okullar.
org.tr
Çevre Yararına Global Öğrenme
ve Gözlemleme Programı (GLOBE)
https://www.globe.go v
Okullarda Or man Projesi http://
www.leaf-international.org
Yavru TEMA http://www.tema.org.
tr/web_14966 -2_1/neuralnetwork.
aspx?type=84
37
Değerlendirme
Değerli Öğretmenimiz,
5. Turnalarla ilg ili öğren dikleriniz
size katkı sağla dı mı?
Turnalarla ilg ili eğitim mater yalini
değerlen dir meniz, yoru m ve
1
2
3
4
5
önerilerinizi paylaşmanız, hem
6. Bu mater yali meslektaşlarınıza
bu çalışmayı geliştirecek hem
önerir misiniz?
de sonraki çalışmalarımıza yol
gösterecektir. Aşağıdaki soruları
1
2
3
4
5
1 = kötü, 2 = çok iyi değil, 3 =
7. Turnalarla ilg ili eğitim
yeterli, 4 = iyi ve 5 = çok iyi
mater yalinin geliştirilmesi için
şeklin de cevaplamanızı rica e deriz.
neler önerirsiniz?
.................................................................
1. Öğrenci kitapçığı anlaşılır ve
.................................................................
öğrenci seviyesine uygun mu?
.................................................................
1
3
4
5
.................................................................
.................................................................
2. Öğrenci kitapçığın daki
.................................................................
etkinlikleri kolaylıkla derslerinizde
.................................................................
uygulayabilir misiniz?
8. Bu tür mater yalleri doğa
1
2
3
4
5
koru ma çalışmalarına katkısı
olacağını düşünüyor musunuz?
3. Etkinlikleri uygularken
Ne den?
öğrencilerinizin etkin katılımını
.................................................................
sağla dınız mı?
.................................................................
1
2
3
4
5
.................................................................
.................................................................
4. Öğretmen kitapçığı anlaşılır ve
.................................................................
öğretmen için yeterli bir kaynak
.................................................................
mı?
.................................................................
1
38
2
2
3
4
5
Bu for mu doldurarak [email protected]
a dresine gön deriniz. Geribildirimleriniz
bizler için önemli dir.
Uluslararası Turna Koru ma Vakfı, kırk yılı
aşkın süre dir yer yüzün deki 15 turna türünün
ve bu türlerin yaşa dıkları sulak alanların
korunmasına yönelik çalışmalar yürütmekte dir.
www.savingcranes.org
WWF-Türkiye; dünyanın ön de gelen doğa
koru ma kuruluşların dan biri olan WWF ’in
ulusal örgütüdür. Beş milyonu aşkın destekçiye
ve 100’den fazla ülke de faaliyet gösteren
bir küresel ağa sahip olan WWF ’in misyonu;
biyolojik çeşitliliği koruyarak, yenilenebilir
kaynakların sürdürülebilirliğini sağlayarak,
kirlilik ve israfın önüne geçerek dünyamızdaki
bo zulma eğilimini durdur mak ve insanın
doğayla uyu m için de yaşa dığı bir gelecek
kur maktır. www.wwf.org.tr