Slayt 1

MERSİN BALIKLARININ TÜRKİYE
SULARINDAKİ DURUMU
Doç.Dr. Serap USTAOĞLU TIRIL
Sinop Üniversitesi
Su Ürünleri Fakültesi
Prof.Dr. Devrim MEMİŞ
İstanbul Üniversitesi
Su Ürünleri Fakültesi
Mersin balığı
Havyar = Balık yumurtası
Mersin bitkisi
İşlenmiş mersin balığı ürünleri:
 Havyar vücut ağırlığının yaklaşık %10’undan elde ediliyor.
 Et (taze, donmuş, dumanlanmış, hazırlanmış et) yaklaşık % 60 (b.w.)
 İkincil ürünler (kozmetik, ilaç, deri, sağlık bakım ürünleri, yağ vb)
Wei Q.([email protected]), Sturgeon Aquaculture in China
26 Oct 09
Mersin Balıklarının Yayılış Alanları (27 tür)
Latince adı
Türkçe adı
Bulunduğu bölge
H. huso
A. sturio
A. nudiventris
A. gueldenstaedtii
A. stellatus
A. ruthenus
H. dauricus
A. naccari
A. schrenckii
A. sinensis
A. dabryanus
A. oxyrinchus
A. fulvescens
A. mikadoi
A. persicus
A. baeri
A. brevirostrum
A. medirostris
A. transmontanus
P. fedtschenkoi
P. kaufmanni
P. hermanni
S. albus
S. platorynchus
S. suttkusi
Polyodon spathula
Psephurus gladius
Mersin morinası
Kolan,Baltık mersini,Alman mersin balığı
Şip balığı
Karaca mersin, Rus mersini,
Mersin balığı, sivrişka, sivri burun
Çoka balığı
Kaluga
Adriyatik mersini
Amur mersini
Çin mersini
Yangtze mersini
Atlantik mersini
Göl mersini
Sakhalin mersini
İran mersini
Sibirya mersini
Kısa burun mersini
Yeşil mersin
Beyaz mersin
Syr-Darya kürek burun mersini
Büyük Amu-Darya kürek burun mersini
Küçük Amu-Darya kürek burun mersini
Beyaz kürek burun mersini
Kürek burun mersini
Alabama mersini
Amerikan kaşık ağızlı mersin balığı
Çin kaşık ağızlı mersin balığı
Karadeniz, Azak Denizi ve Hazar Denizi
Avrupa’nın Atlantik kıyıları, Karadeniz, Akdeniz
Karadeniz, Hazar Denizi ve Aral Gölü
Karadeniz, Azak Denizi, Hazar Denizi
Karadeniz, Azak Denizi, Hazar Denizi
Avrupa ve Batı Sibirya nehirleri
Amur nehir sistemi
Adriyatik Denizi
Amur nehir sistemi
Yangtze nehri ve Güney Japonya
Yangtze nehri
Kuzey Amerika’nın Atlantik kıyıları
Kuzey Amerika’nın büyük göl ve nehirleri
Pasifik okyanusunun kuzeydoğusu ve kuzeybatısı
Hazar Denizi, Karadeniz
Sibirya’nın göl ve nehirleri
Kuzey Amerika’nın Atlantik kıyıları
Asya ve Kuzey Amerika’nın Pasifik kıyıları
Kuzey Amerika’nın Pasifik kıyıları
Aral Denizi ve nehirleri
Aral Denizi ve nehirleri
Aral Denizi ve nehirleri
Mississippi nehir sistemi
Mississippi nehir sistemi
Mobile nehir sistemi
Mississippi nehir sistemi
Yangtze nehri
Mersin balıklarını dünya çapında yokoluşa
sürükleyen nedenler
Habitat bozulması
– Barajlar, HES’ler
– Nehir yatağındaki düzenlemeler
– Kirlilik
– Kum çakıl ocakları
Aşırı ve usulsüz avcılık
Sürdürülebilir yönetim zayıflığı:
Aşırı avlama – yasadışı avcılık-HAZAR DENİZİ
ÖRNEĞİ
(FAO istatistikleri)
Yıl
1950
Av miktarı
(ton)
19.600
Yetiştiricilik
(ton)
-
1977
32.078
-
1987
23.923
160
1997
4.657
2.025
2007
841
25.873
2011
408
52.049
(FAO, 2013)
Uluslararası sözleşmeler
– CITES (Nesli Tehlike Altındaki Yabani Hayvan
ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin
Sözleşme), 3 Mart 1973’de 21 ülke tarafından
imzalanmış ve 1 Temmuz 1975’de yürürlüğe
girmiştir. CITES kapsamında mersin balıklarının
havyar, et, canlı balık ve balık yumurtası gibi
ürünlerinin dünya çapındaki ticareti kontrol
ediliyor.
30 binden fazla hayvan ve bitki türünün
uluslararası ticaretini düzenleyen bu
sözleşme hükümlerine göre 3 Ek liste
(EK I, EK II, EK III) bulunmaktadır.
EK I: Acipenser brevirostrum (1976’dan itibaren)
Acipenser sturio (1986’dan itibaren)
EK II: Diğer 25 tür (1 Nisan 1998’den itibaren)
Türkiye’nin sözleşmeye 1996 yılında taraf
olmasıyla birlikte, “Denizlerde ve içsularda
ticari amaçlı su ürünleri avcılığını düzenleyen
tebliğ” kapsamında Türkiye sularında
mersin balıklarının avlanması tamamen
yasaklanmıştır!
Türkiye’de 1996’ya kadar neler
yapıldı?
1975-1976 sirküleri ile Yeşilırmak,
Kızılırmak, Sakarya nehir ağızlarında ve
civarında mersin balığı avcılığı yasaklandı
Diğer yerlerde 15 kg’dan küçük
mersin balıklarının avlanması yasaklandı
1979’dan itibaren 140 cm’den büyük
Huso huso haricinde diğer mersin balığı
türlerinin avlanması yasaklandı
• Ülkemizde mersin balıklarının durumu hakkında 1989
yılında FAO (Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü)
tarafından gözlem niteliğinde bir çalışma yapılmış ve bir
rapor hazırlatılmıştır.
• Edwards ve Doroshov, 1989 – FAO
– en çok rastlanan iki tür: Huso huso, A. sturio,
– ve diğerleri; A. gueldenstaedtii, A. stellatus, A.
nudiventris
Avcılık:1960- 300 ton; 1970- 30 ton; 1974- 300
ton 1975’den sonra 10 ton
Havyar:1940-1970 arası ortalama yıllık 8 ton
Samsun’da aile tesisinde elde edilmiştir.
Yasaktan sonra mersin balıkları korunabildi mi?
Karaca mersin, A. gueldenstaedtii, yakl. 2 kg, 80 cm
Şip, A. nudiventris, yakl. 3 kg, 90 cm
1997, Sinop
Mersin morinası (Huso huso,
yakl. 250 kg (1991, SİNOP)
Mersin morinası (Huso huso), SİNOP
Sivrişka, A. stellatus
yakl. 10 kg, 100 cm
1997, Sinop
Karaca mersin, A. gueldenstaedtii
yakl. 18 kg, 130 cm
Sinop
İstanbul, Beşiktaş Balık
Pazarı, NİSAN 2007,
MORİNA
2006-2009 yılları arasında:
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Trabzon Su Ürünleri
Merkez Araştırma Enstitüsü tarafından “Mersin Balıkları
Popülasyonlarının Mevcut Durumlarının Belirlenmesi
ve Yetiştiricilik İmkanlarının Araştırılması” adlı proje
yürütülmüştür.
Söz konusu projede Enstitü dışında Sinop Üniversitesi Su
Ürünleri Fakültesi, İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri
Fakültesi ile Sivil toplum kuruluşu olan Mersin Balıklarını
Koruma ve Yaşatma Derneği (MERKODER) görev
almıştır.
Toplam
119
balık
markalandı ve bunlardan
6sı tekrar geri yakalandı.
Türkiye’deki Mersin Balığı Populasyonunun
İyileştirilmesi: Habitat Değerlendirme ve Stok
Takviyesi Projesi (2008-2011)
-
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü
Sinop Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi
İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi
MERKODER
Projenin Amacı: Türkiye sularındaki mersin balığı stoklarının
iyileştirilmesine yönelik habitat değerlendirme ve rehabilitasyon
çalışmaları yapılması; üretim ve yetiştiriciliğe yönelik gerekli
adımların atılması
Kızılırmak
Derbent Barajı
Kızılırmak ve Engeller
15km
40 km
SAKARYA Nehri Habitat belirleme çalışması (FAO/TCP/TUR/3202).
Problemler:
A-Büyük şehirlerin kirliliği
A1- Kanalizasyon (mezbaha atıkları)
A2- Endüstriel atıklar
A3-Katı atıklar
B-Zıraii kirlilik
C-Barajlar, HESler köprü ve setler
D- Kum çakıl ocakları
Yıllarca Boşuna Akan (!) Sakarya
Nehri'nden 3 HES ile Yılda 40
Milyon Liralık Enerji Üretilecek!!!
(www.haberler.com-13 Şubat 2013)
200 milyon yıldır var olan mersin
balığının ise sonu gelecek!!!
Yeşilırmak
Suat Uğurlu Barajı
Kumköy HES
Çarşamba HES
Yeşilırmak
5 Mayıs 2011, Yeşilırmak
Haziran 2011, Sinop
Yard.Doç.Yakup Erdem
Yeşilırmak’ta Mevcut Durum
Mersin balıklarının halen üreme göçü yaptığı
nehirlerden biri olan Yeşilırmak’ta, 1970’li yıllardan
itibaren önemli habitat kayıpları meydana geldi.
Günümüzde mersin balıklarının üreme faaliyetleri
için sadece Çarşamba HES altındaki bölüm kaldı.
Kıyıdan itibaren yaklaşık 35. km’lerdeki bu bölüm
halen mersin balıklarının en uygun yumurtlama
alanlarını oluşturuyor. Nehir habitatının aşırı
bozulmasına, göç için kullanılan su yolunun
kısalmasına ve su rejiminin, baraj ve HES’lerde su
tutulması sırasında aşırı derecede değişken
olmasına rağmen günümüzde halen anaç mersin
balıklarının, özellikle Huso huso’nun Yeşilırmak’a
üreme göçü yaptığı biliniyor.
23.02.2006, Milliyet Gazetesi
11 Mart 2012 tarihinde Yeşilırmak nehir ağzından yaklaşık 20 km
yukarıda Çarşamba İlçe merkezindeki köprü yakınında, Suat Uğurlu
barajında su kesintisi yapıldığı sırada nehirde su seviyesinin azalması
ile kıyıda oluşan gölcüklerden birinde yaklaşık 150 kg ağırlığında bir
mersin morinası mahsur kalmış ve civardaki vatandaşlar tarafından
öldürülmüştür.
SONUÇ
Yeşilırmak’taki mevcut yumurtlama alanları en
azından şu andaki durumu ile korunmaz ve
baraj ve HES’lerde ırmakta yaşayan canlıların
Ekolojik Su İhtiyacı gözetilmeksizin su
kesintisi yapılmaya devam edilirse, yakın
gelecekte mersin balıklarının belki de tek
üreme şansı bulduğu bu habitatlar da
kaybedilecektir!