Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik Sürecini ve

Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik
Sürecini ve Sınıflama Sistemlerini Bilme ve Uygulama
Durumları*
Nurten KAYA**, Kamerya BABADAĞ***,
Gülay YEŞİLTEPE KAÇAR****, Esma UYGUR*****
ÖZET
Amaç: Araştırma, hemşirelerin; hemşirelik modellerini/kuramlarını, hemşirelik sürecini ve hemşirelik
sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumlarını belirlemek amacı ile tanımlayıcı türde
gerçekleştirilmiştir.
Yöntem: Araştırmanın evrenini, İstanbul’daki bir devlet ve bir üniversite hastanesinde çalışan
hemşireler, örneklem grubunu ise amaçlı örnekleme yöntemi ile seçilen 555 hemşire oluşturmuştur.
Veriler, hemşirelerin demografik özellikleri ile hemşirelik model ve kuramlarını, hemşirelik sürecini
ve sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumlarını belirlemeye yönelik sorulardan oluşan ve
araştırmacılar tarafından geliştirilen anket formu kullanılarak toplanmış ve elde edilen veriler SPSS
programında analiz edilmiştir. Ayrıca kurumların etik kurullarına başvurularak araştırmanın
gerçekleştirilmesine ilişkin yazılı izin sağlanmıştır.
Bulgular: Hemşirelerin %77.8’i bakımda hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğini, %83.1’i ise
bakımı süreç doğrultusunda verdiğini ifade etmiştir. Hemşirelerin sadece %6.8’inin bir veya iki
hemşirelik model/kuramı bildiği saptanmıştır. Araştırma kapsamındaki hemşirelerin %28.3’ünün
Uluslar arası Kuzey Amerikan Hemşirelik Tanıları Birliğinin Hemşirelik Tanıları Sınıflama Sistemini,
%10.1’inin Hemşirelik Uygulamalarının Uluslararası Sınıflamasını, %8.8’inin Hemşirelik Girişimleri
Sınıflaması Sistemini, %7.2’sinin Hemşirelik Bakımının Sonuçları Sınıflaması Sistemini bildiği
belirlenmiştir. Hemşirelerin %60.2’si sınıflama sistemleri konusunda hiçbir fikri olmadığını ifade
etmiştir.
Sonuç: Hemşirelerin, hemşirelik model ve kuramları, sınıflama sistemleri konusundaki bilgi ve
uygulamalarının desteklenmesi gerekmektedir.
Anahtar Sözcükler: Hemşirelik Modelleri, Hemşirelik Kuramları, Hemşirelik Süreci, Hemşirelik
Sınıflama Sistemleri.
ABSTRACT
Nurses’ Nursing Model / Theory, Nursing Process, and Classification
Systems Know and Implication Status
*4. Uluslararası - 11. Ulusal Hemşirelik Kongresinde sözel bildiri olarak sunulmuştur. Ankara, 5-8 Eylül 2007.
**Yard. Doç. Drİ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı Öğretim Üyesi
***Prof. Dr. İ.Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı Emekli Öğretim Üyesi
****Uzm. Hem. Medicana International İstanbul Hemşirelik Hizmetleri Direktörü
*****Sağlık Bakanlığı İstanbul Eğitim ve Araştırma Hastanesi Başhemşire Yardımcısı
Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik…. 25
Objective: The descriptive study was planned to determine of knowledge and implications of nurses
about of nursing model/theory, nursing process, and nursing classification systems.
Methods: The universe of the research was formed by nurses who worked in one state and one
university hospital. The sampling group was formed by 555 nurses who are selected with purposive
sampling method. Data were collected by a questionnaire which had been developed by researcher,
included information about demographic characteristics, and know and implications of nurses’
nursing model and theory, nursing process, and nursing classification systems. The data gathered
were analyzed in the program of SPSS. Furthermore ethic commissions of institutions authorized
about study.
Results: 77.8% of nurses stated that must be used nursing process during nursing care, 83.1 of them
stated that take care of patient with nursing process. It was determined that only %6.8 of nurses know
one or two nursing model/theory. Few nurses know the nursing diagnoses developed by the North
American Nursing Diagnosis Association-International (28.3%), the outcomes of the Nursing
Outcomes Classification-NOC (7.2%), the interventions of the Nursing Interventions ClassificationNIC (8.8%), International Classification for Nursing Practice-ICNP (10.1%). 60.2% of nurses stated
that don’t know about nursing classification systems.
Conclusion: Nurses must be supported in knowledge and implications about nursing model and
theory, nursing classification systems.
Key words: Nursing Models, Nursing Theories, Nursing Process, Nursing Classification Systems.
GİRİŞ VE AMAÇ
Bir uğraşın en önemli meslekleşme kriterlerinden biri, o mesleğin uygulamasında kullanılabilen bilgi
birikimidir. Öte yandan hemşirelik model ve kuramları, hemşirelik süreci ve sınıflama sistemleri,
hemşireliğin bilgi bütününün önemli bileşenleridir. Dolayısı ile hemşireliğin meslekleşme yolunda
ilerlemesinde, bu bileşenlerin uygulamada kullanılması büyük rol oynamaktadır.
Hemşirelik bilgisini uygulamaya aktarmada en önemli araçlardan biri olan hemşirelik süreci;
sağlıklı/hasta bireyin sağlık bakımı gereksinimlerinin belirlenmesi ve bireye özgü bakım verilmesinde
kullanılan sistematik, bilimsel bir sorun çözümleme yöntemidir. Çağdaş hemşirelik anlayışına sahip
hemşirenin, uygulamalarında hemşirelik sürecini kullanma gerekliliği günümüzde daha fazla önem
kazanmıştır (Birol 2005; Kaya 2004). Bakımda, hemşirelik süreci yöntemini kullanmanın yararları ve
amaçları aşağıda sıralanmıştır (Birol 2005; Craven ve Hırnle, 2000; Potter ve Perry 2005):
- Bakımı sistematik bir şekilde vermek ve bakımın kalitesini arttırmak,
- Sağlığı korumak ve geliştirmek,
- Sağlıklı/hasta bireye, bireysel ve bütüncül yaklaşımı sağlamak,
- Hemşireye, eleştirel düşünme alışkanlığı kazandırmak,
- Hemşirenin karar verme yeteneğini geliştirmek,
- Hemşirelik bakımında, hemşirenin bağımsız işlevlerini artırmak,
- Mesleklerde gerekli olan sistematik yaklaşım ölçütünü (bilimsel yaklaşım) geçerli kılmak,
- Hemşirenin bilgisini arttırmak ve uygulamalarını geliştirmek,
- Yasal ve etik doküman, ayrıca araştırmalar için yazılı kaynak oluşturmak,
- Sağlık bakımı ekibi üyeleri arasındaki iletişimi kolaylaştırmak.
26 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı:3. 2010
Hemşirelik süreci; hemşireleri, birey/toplumu tanılamaya yönlendirir, ama neyi tanılayacakları
konusunda bilgi vermez; planlamayı destekler, ama nasıl planlanacağını söylemez; hemşirelerin
girişimde bulunmalarını ister ama girişimlerin hangi yolla yapılacağını açıklamaz; değerlendirmenin
önemini vurgular ama ne zaman ve nasıl yapılacağını belirtmez. Bu konuda hemşirelere, hemşirelik
model ve kuramları rehberlik eder. Diğer bir deyişle, ancak hemşirelik modelleri kullanılarak,
hemşirelik sürecinin ilk aşaması olan tanılama aşamasında, doğru ve eksiksiz veri toplanabilir. Aynı
şekilde bir hemşirelik modeli olmadan, toplanan verilerin analizinin yapılması ve bunu izleyen
hemşirelik sürecinin diğer aşamalarının gerçekleştirilmesi mümkün değildir (Birol 2005; Hilton 1997;
Kaya 2008; Killen ve King, 2007; Velioğlu 1999; Wimpenny 2002).
Özet olarak hemşirelik uygulamalarının sistemli ve bilimsel bir özellikte gerçekleştirilebilmesi için
hemşirelik sürecinin bir hemşirelik modeli ile birlikte kullanılması önemlidir ve bu şekilde verilen
bakım, bireyin gereksinimlerini karşılamaya uygun olacaktır (Kaya 2008). Öte yandan hemşirelik
sürecinin tüm aşamalarında, hemşirelerin ortak bir hemşirelik dili kullanmaları gerekmektedir. Bu
amaçla ve meslekleşmenin gereği olarak, hemşirelik sınıflama sistemleri geliştirilmiştir. Ortak bir
hemşirelik dilinin gerekliliği ve yararları şu şekilde sıralanabilir (Kaya 2004; Killen ve King 2007):
- Hemşirelerin kendi aralarında, diğer sağlık ekibi üyeleri ve toplum ile iletişimleri kolaylaşır,
- Sağlıklı/hasta bireyin kayıtlarındaki hemşirelik bakımı verilerinin toplanmasını ve analizini sağlar,
- Hemşirelik bakımını uygulamayı ve değerlendirmeyi kolaylaştırır,
- Hemşireliğe ait bilimsel bilginin geliştirilmesine dolayısıyla meslekleşmeye katkı sağlar,
- Elektronik klinik bilgi sistemleri ve elektronik birey kayıtlarının geliştirilmesini sağlar,
- Sağlık ve hemşirelik bakımı ile ilgili kurum ve toplum politikalarının formüle edilmesi için gerekli
bilgiyi sağlar,
- Hemşire öğrencilere klinik karar vermenin öğretilmesini kolaylaştırır.
Sonuç olarak hemşirenin uygulamalarında kullanacağı bilimsel bilgi; bireyi bir bütün olarak tanımayı,
sorununu belirleyip çözmeyi sağlamalı, yeni bilgilerin yanı sıra hemşirelik sanatı ile de pekiştirilmeli,
değişen sınırlılıkları göz önüne alarak temel gereksinimlerini insan onuruna yakışır biçimde
karşılamalı, daha da önemlisi verdiği hizmete bireyin eşsizliğine dair hemşirelik inancını
yansıtmalıdır. Bilimsel bilginin oluşturulmasında hemşirelik model ve kuramları önemli bir yer
tutmakta; hemşirelik sürecinin, hemşireliğin temel felsefesi olan holistik ve humanistik yaklaşımla
geliştirilmesi ve uygulanmasına katkı sağlamaktadır (Kaya 2008). Bununla birlikte hemşirelik süreci;
ortak bir hemşirelik dili ile, diğer bir deyişle hemşirelik sınıflama sistemleri ile kullanılmalıdır.
Hemşirelik sınıflama sistemlerinin kullanımı, son yıllarda özellikle sağlık bakımı kurumlarında
elektronik bilgi sistemlerinin gittikçe yaygınlaşması ile zorunlu hale de gelmiştir (Cho ve Park 2003;
Erdemir 2005). Hemşirelerin, hemşirelik model ve kuramlarını, hemşirelik sürecini, hemşirelik
sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumlarının saptanmasının; bu hemşirelik bilgisi
bileşenlerinin, uygulamada kullanılıp kullanılmadığını belirlemede önemli bir adım olduğu
düşünülmektedir. Bu noktadan hareketle araştırma; İstanbul’daki bir devlet ve bir üniversite
hastanesinde çalışan hemşirelerin; hemşirelik model ve kuramlarını, hemşirelik sürecini ve sınıflama
sistemlerini bilme ve uygulama durumlarını belirlemek amacı ile tanımlayıcı türde yapılmış ve
araştırmanın soruları aşağıda sıralanmıştır:
1. Hemşireler, bakım verirken hemşirelik sürecini kullanıyor mu?
2. Hemşireler, bakım verirken hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğini düşünüyor mu?
3. Hemşireler, hemşirelik model/kuramlarını biliyor mu?
4. Hemşireler, hemşirelikte kullanılan sınıflama sistemlerini biliyor mu?
Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik…. 27
GEREÇ VE YÖNTEM
Araştırmanın Evreni ve Örneklem Seçimi
Araştırmanın evrenini, İstanbul’daki bir devlet hastanesinde çalışan 300, bir üniversite hastanesinde
çalışan 776 olmak üzere toplam 1076 hemşire oluşturmuştur. Örneklem grubu ise bu evrenden, amaçlı
örnekleme yöntemi ile seçilen 555 hemşireden meydana gelmiştir. “Çalışmaya gönüllü olarak katılım”
ve “hemşireye ulaşılabilme durumu” örneklem grubunun belirlenmesinin amaçlarıdır. Böylece anket
formu her iki hastanede, ulaşılabilen ve araştırmaya katılmayı kabul eden tüm hemşirelere
dağıtılmıştır. Devlet hastanesinde çalışan hemşirelerin 18’inin aynı ildeki diğer kurumlarda geçici
olarak görevlendirilmesi, 133’ünün araştırmaya katılmayı istememesi, 15 hemşireye ait veri formunun
eksik doldurulması nedenleriyle, devlet hastanesindeki 166 hemşire araştırmada yer almamıştır.
Üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin 12’si raporlu olduğundan, 35’inin anketi eksik veriler
içerdiğinden, 308’i araştırmaya katılmak istemediğinden, üniversite hastanesindeki 355 hemşireye ait
veri değerlendirilememiştir. Her iki hastanede, araştırmaya katılmayı istemeyen hemşireler, bu
durumun nedenini iş yoğunlukları ve anket doldurmaya zaman ayıramama olarak belirtmişlerdir. Bu
bağlamda devlet hastanesinden 134 (devlet hastanesinde çalışan hemşirelerin %44.67’sini
oluşturmakta), üniversite hastanesinden 421 (üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin %54.25’ini
oluşturmakta) olmak üzere toplam 555 hemşire (her iki hastanede çalışan hemşirelerin %51.58’ini
oluşturmakta) araştırma kapsamına alınmıştır.
Veri Toplama Araçları
Veriler 2007 yılında, Mart-Mayıs ayları arasında aşağıdaki formlardan yararlanılarak toplanmıştır.
Hemşire Tanıtım Formunda; kurum, cinsiyet, yaş, medeni durum gibi bireysel özelliklerin yanı sıra
eğitim durumu, mesleki deneyim süresi, çalıştığı ünite, çalışma şekli ve görevi gibi meslek ile ilgili
veriler bulunmaktadır.
Hemşirelerin “hemşirelik model ve kuramlarını, hemşirelik sürecini ve sınıflama sistemlerini bilme
ve uygulama durumlarını” belirlemeye yönelik anket formu literatürden yararlanılarak (Birol 2005;
Craven ve Hirnle 2000; Kaya 2004; Potter ve Perry 2005; Velioğlu 1999) araştırmacı tarafından
geliştirilmiştir. Bu anket formu; hemşirelerin “bakımda hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğine
inanma ve uygulama durumu”, “hemşirelik model ve kuramı, hemşirelik sınıflama sistemlerini bilme
durumu” konularındaki beş sorudan meydana gelmiştir. Anket soruları katılımcıların ifadelerine göre
değerlendirilmiş, bu konuda herhangi bir gözlem yapılmamış ve ayrıntılı bir ölçme aracı
kullanılmamıştır.
Araştırmanın Etik Yönü
Araştırma verilerinin toplandığı devlet ve üniversite hastanesinin etik komitesinden, araştırmanın
yürütülmesine ilişkin yazılı izin alınmıştır. Örneklemi oluşturan hemşirelere çalışmanın amaç ve
yararları, çalışmadaki rolleri açıklanarak sözel onamları alınmıştır.
Verilerin Analizi ve Değerlendirilmesi
Veri toplama formlarından elde edilen ordinal veriler aritmetik ortalama, standart sapma değerleri
olarak, nominal veriler ise frekans ve yüzde olarak değerlendirilmiştir.
BULGULAR
Bu bölümde, hemşirelerin “hemşirelik model ve kuramlarını, hemşirelik sürecini ve sınıflama
sistemlerini bilme ve uygulama durumlarına” ilişkin sonuçlara yer verilmiştir.
28 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı:3. 2010
Tablo 1. Hemşirelerin Bireysel ve Mesleki Özellikleri (N=555)
Bireysel ve Mesleki Özellikler
Cinsiyet
Yaş Grupları
(Yıl)
n
%
Kadın
548
98.7
Erkek
7
1.3
18-25
50
9.0
26-33
230
41.4
34-41
199
35.9
76
13.7
42 ve ↑
Yaş Yılı Ortalaması (Ort.±SS)
Medeni Durum
Eğitim Durumu
Mesleki
Deneyim Yılı
34.29±7.74
Evli
317
57.1
Bekâr/Boşanmış/Dul
238
42.9
Sağlık Meslek Lisesi
70
12.6
Ön lisans
280
50.5
Lisans
167
30.1
Lisansüstü
38
6.8
5 yıl ve altı
107
19.3
6-11
159
28.6
12-17
83
15.0
18-23
158
28.5
48
8.6
24 yıl ve üstü
Mesleki Deneyim Yılı Ortalaması (Ort.±SS)
Yoğun Bakım Birimleri
Çalıştığı Ünite
Çalışma Şekli
Görevi
13.49±8.06
41
7.4
Dâhili Birimler
206
37.1
Cerrahi Birimler
208
37.5
Yönetim Birimi ve diğer (Poliklinik,
Enfeksiyon Kontrol, Eğitim vb.)
100
18.0
Gündüz
250
45.0
26
4.7
Vardiyalı
279
50.3
Yatak Başı Hemşiresi
362
65.2
78
14.1
115
20.7
Gece
Sorumlu Hemşire
Diğer (süpervisor, endoskopi vb.)
Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik…. 29
Hemşirelerin büyük çoğunluğunun (n=548, %98.7) kadın, yarıdan biraz fazlasının ön lisans mezunu
(n=280, %50.5) ve mesleki deneyim yılı ortalamasının 13.49 (SS=8.06) olduğu ve en fazla 26-33 yaş
grubunda (n=230, %41.4) bulundukları saptanmıştır. Hemşirelerin çalıştığı birimler; yoğun bakım
(n=41, %7.4), dâhili (n=206, %37.1), cerrahi (n=208, %37.5), yönetim ve diğer (enfeksiyon kontrol,
eğitim vb.) (n=100, %18.0) birimler olarak sınıflandırılmıştır. Hemşirelerin %45.0’inin (n=250)
gündüz, %65.2’sinin (n=362) yatak başı hemşiresi olarak çalıştığı belirlenmiştir (Tablo 1). Ayrıca her
iki hastanedeki yönetici hemşirelerin (hemşirelik hizmetleri müdürü ve yardımcıları, başhemşire ve
yardımcıları) lisans ve lisans üstü düzeyde eğitim gördükleri saptanmıştır.
Örneklem grubuna alınan hemşirelerin, hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğine inanma ve
uygulama durumları incelendiğinde; %77.8’inin (n=432) hemşirelik sürecinin kullanılması gerektiğine
inandıkları ve %83.1’inin (n=462) bireyin bakımında hemşirelik sürecini kullandıklarını ifade ettiği
görülmüştür. Araştırma kapsamındaki hemşirelerin, sağlıklı/hasta bireyin bakımında hemşirelik
sürecinin kullanılması gerektiğine inanma ile hemşirelik sürecini kullanma durumları
karşılaştırıldığında, elde edilen yüzdeler arasında istatistiksel olarak çok ileri derecede anlamlı fark
bulunmuştur (x2=15.504, p=0.000). Hemşirelerin sadece %6.8’i (n=38) hemşirelik model ve kuramı
bildiğini ifade etmiştir (Tablo 2). Bilinen model ve kuramlar; Günlük Yaşam Aktiviteleri Modeli
(n=19, %3.4), Sistem Kuramı (n=4, %0.7), Orem’in Öz-Bakım Kuramı (n=8, %1.4), Florence
Nightingale’in Çevre Modeli (n=11, %2.0), Virginia Henderson (n=16, %2.9), Orlando (n=4, %0.7) ve
Martha Rogers (n=4, %0.7) olarak saptanmıştır. Ayrıca 2 ankette Maslow’un gereksinimler
piramidinin; 1 ankette THD’nin (Türk Hemşireler Derneği); 1 ankette primer hemşireliğin, hemşirelik
modeli veya kuramı olarak ifade edildiği görülmüştür.
Tablo 2. Hemşirelerin Hemşirelik Sürecini, Hemşirelik Model/Kuramlarını Bilme, İnanma ve
Uygulama Durumları (N=555)
n
%
Evet
432
77.8
Hayır
42
7.6
Fikrim Yok
74
13.3
7
1.3
Evet
462
83.1
Hayır
76
13.7
Cevapsız
17
3.1
Evet
38
6.8
Hayır
517
93.2
Hemşirelik Süreci Kullanılmalı mı?
Cevapsız
Hemşirelik Sürecini Kullanıyor musunuz?
Hemşirelik Model veya Kuramı Biliyor
musunuz?
Hemşirelerin, hemşirelikte kullanılan sınıflama sistemlerini bilme durumları incelendiğinde, önemli
bir çoğunluğun (n=334, %60.2) bu konuda hiçbir fikrinin olmadığı saptanmıştır. Öte yandan
hemşirelerin %28.3’ünün (n=157) Uluslar arası Kuzey Amerikan Hemşirelik Tanıları Birliğinin
(North American Nursing Diagnosis Association-International [NANDA-I]) Hemşirelik Tanıları
30 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı:3. 2010
Sınıflama Sistemini, %10.1’inin (n=56) Hemşirelik Uygulamalarının Uluslararası Sınıflamasını
(ICNP), %8.8’inin (n=49) Hemşirelik Girişimleri Sınıflaması Sistemini (Nursing Interventions
Classification-NIC), %7.2’sinin (n=40) Hemşirelik Bakımının Sonuçları Sınıflaması Sistemini
(Nursing Outcomes Classification-NOC) bildiği belirlenmiştir (Tablo 3).
Tablo 3. Hemşirelerin Hemşirelik Sınıflama Sistemlerini Bilme Durumları* (N=555)
Hemşirelikte Kullanılan Sınıflama Sistemleri
n
%
157
28.3
Hemşirelik Bakımı Sonuçları Sınıflaması Sistemi (Nursing Outcomes ClassificationNOC)
40
7.2
Hemşirelik Girişimleri Sınıflaması Sistemi (Nursing Interventions ClassificationNIC)
49
8.8
Hemşirelik Uygulamalarının Uluslararası Sınıflaması (ICNP)
56
10.1
334
60.2
NANDA-I (North American Nursing
Hemşirelik Tanıları Sınıflama Sistemi
Diagnosis
Association-International)
Hiçbir fikrim yok
* Birden fazla seçenek işaretlenmiş ve yüzdeler “n” üzerinden hesaplanmıştır
TARTIŞMA
Hemşirelik model/kuramları, klinik çevredeki belli değişkenlerin hemşirelik bakımı üstündeki
etkilerini önceden tahmine olanak sağlayan bir dizi ifade olarak tanımlanabilir. Öte yandan hemşirelik
süreci uygulamasında, hemşireler arasında ortak bir terminoloji gereklidir ve bu dil birliği ancak
hemşirelik sürecinde hemşirelik sınıflama sistemlerinin kullanılması ile sağlanabilir. Sonuç olarak;
hemşirelik model/kuramları, hemşirelik süreci ve hemşirelik sınıflama sistemleri hemşirelik
uygulamalarında temel bileşenlerdir (Birol 2005; Kaya 2004).
Bu çalışma, bir devlet ve bir üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin; hemşirelik model ve
kuramlarını, hemşirelik sürecini ve sınıflama sistemlerini bilme ve uygulama durumlarını belirlemek
amacı ile gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamındaki hemşirelerin %77.8’inin (n=432) “hemşirelik
sürecinin kullanılması gerektiğine inandığı”, öte yandan %83.1’inin (n=462) “bireyin bakımında
hemşirelik sürecini kullandığı” saptanmış; bununla birlikte hemşirelik sürecine inanma ve uygulama
arasındaki bu fark, uygulamanın lehine, istatistiksel olarak çok ileri derecede anlamlı bulunmuştur
(p<0.001). Elde edilen bu sonuç, hemşirelik hizmetleri yönetiminin, hemşireleri, bireyin sağlık
gereksinimlerini hemşirelik süreci kullanarak karşılamaya yönlendirdiğini, fakat bazı hemşirelerin bu
yönlendirme ile hemşirelik sürecini inanmadan uyguladıklarını düşündürmüştür.
Ekizler’in 1990 yılında, İstanbul’daki Üniversite Hastaneleri, Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastaneler,
SSK hastaneleri ve özel hastanelerde çalışan hemşireler üzerinde yaptığı bir çalışmada, hastanelerde
hemşirelik süreci kullanımı sıklığının %28.3, hemşirelik sürecinin yararına inanma sıklığının ise
%87.7 olduğu ifade edilmektedir. Ekizler’in (1990) çalışması ile bu çalışma verileri
karşılaştırıldığında iki önemli sonuç elde edilmiştir. Birincisi, 1990 yılından günümüze hemşirelik
Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik…. 31
sürecinin kullanılması konusunda önemli ilerlemeler olmuş ve kullanım artmıştır. Bu durumda,
çalışmanın sürdürüldüğü kurumlarda yönetici hemşirelerin lisans ve lisansüstü eğitim görmüş
hemşireler olmasının, ayrıca servislerde çalışan lisans mezunu hemşire sayısının giderek artmasının
etkili olduğu düşünülmüştür. Ayrıca, Henderson (2002) lisans ve lisansüstü eğitim görmüş yönetici
hemşirelerin, hemşirelik bilimi ile uygulamaları arasındaki boşluğun doldurulmasında önemli roller
üstlendiklerini belirtmektedir. İkincisi ise hemşirelik sürecinin yararına inanma konusunda, Ekizler’in
1990’lı yıllarda yaptığı çalışma ile bu çalışmanın bulguları arasındaki farklılıkların az olması dikkat
çekicidir. Bu durumun, 1990’lı yılların başında hemşirelik sorunu olarak tartışılan hemşirelik eğitimi
ve meslekleşme gibi konuların günümüzde sorun olarak halen varlığını sürdürmesi ile ilgili olduğu
düşünülmüştür.
Araştırma kapsamındaki hemşirelerin büyük bir çoğunluğu herhangi bir hemşirelik model ve kuramını
bilmediğini ifade etmiştir. Ekizler (1990) İstanbul’daki hastanelerde yaptığı çalışmada, “hemşirelerin
ancak %16.8’inin hemşirelik kavram ve kuramları hakkında bir parça bir şeyler duyduklarını” ifade
etmektedir. Sonuç olarak Ekizler’in çalışması ve bu araştırma, hemşireliğin bilim olarak var olması ve
bu varlığını sürdürmesinde temel olan hemşirelik model ve kuramlarının uygulamaya entegrasyonu
konusunda önemli bir eksikliğin olduğunu düşündürmektedir. Sonuç olarak, son 30-40 yılda kuram
geliştirmenin hemşirelik biliminin gelişmesinde önemli bir amaç olarak görüldüğü, fakat klinik
uygulama ve var olan model ve kuramların ilişkilendirilmesi ile ilgili sorunların, ulusal ve uluslar arası
platformda, güncelliğini koruduğu literatürde belirtilmektedir (Blasdell, Klunick ve Purseglove 2002;
Killen ve King 2007; Maben, Latter ve Clark 2006; Mars ve Lowry 2006; Parse 1999; SchwartzBarcott, Patterson, Lusardi ve Farmer 2002; Timmins ve O’Shea 2004; Velioğlu 1999; Wimpenny
2002).
Araştırma kapsamındaki hemşirelerin; %28.3’ünün (n=57) Uluslar arası Kuzey Amerikan Hemşirelik
Tanıları Birliğinin (North American Nursing Diagnosis Association-International [NANDA-I])
Hemşirelik Tanıları Sınıflama Sistemini, %10.1’inin (n=56) Hemşirelik Uygulamalarının Uluslararası
Sınıflamasını (ICNP), %8.8’inin (n=49) Hemşirelik Girişimleri Sınıflaması Sistemini (Nursing
Interventions Classification-NIC), %7.2’sinin (n=40) Hemşirelik Bakımının Sonuçları Sınıflaması
Sistemini (Nursing Outcomes Classification-NOC) bildiği saptanmıştır (Tablo 3). Günümüzde hemen
hemen her ülke hemşirelik tanıları, hemşirelik girişimleri ve hemşirelik sonuçlarına ilişkin kavramları
adlandırmada ortak bir terminoloji ve sınıflama sisteminin geliştirilmesi ve uygulanması üzerine
çalışmaktadır. Uluslar arası Kuzey Amerikan Hemşirelik Tanıları Birliğinin (North American Nursing
Diagnosis Association-International [NANDA-I]) Hemşirelik Tanıları Sınıflama Sistemi, Evde Sağlık
Bakımının Sınıflaması (Home Health Care Classification-HHCC), Omaha Sistemi, Hemşirelik
Uygulamalarının Uluslararası Sınıflaması (International Classiffication for Nursing Practice-ICNP),
Hemşirelik Bakımının Sonuçları Sınıflaması Sistemi (Nursing Outcomes Classification-NOC),
Hemşirelik Girişimleri Sınıflaması Sistemi (Nursing Interventions Classification-NIC) günümüzde
yaygın olarak kullanılan hemşirelik sınıflama sistemleridir (Erdemir, 2005). Son yıllarda ulusal ve
uluslar arası alanda hemşirelik sınıflama sistemleri ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır (Cho ve Park
2003; Erdemir ve Yılmaz 2003; Hyun ve Park 2002; Killen ve King 2007; Müller-Staub, Lavin,
Needham, ve Achterberg 2006; Saba 2001). Oysa bu çalışmada, yaygın olarak kullanılan NANDA-I,
NOC, NIC, ICNP sınıflama sistemlerinin bilinme sıklığı beklenenden düşük bulunmuş ve hemşirelerin
%60.2’si (n=334) hemşirelik sınıflama sistemleri konusunda hiçbir fikri olmadığını ifade etmiştir.
Sonuç olarak araştırma kapsamına alınan hemşirelerin önemli bir çoğunluğu, bakım verirken
hemşirelik sürecini kullanmakta ve kullanılması gerektiğini düşünmektedir. Fakat hemşirelerin,
hemşirelik model ve kuramları, hemşirelikte kullanılan sınıflama sistemleri konusundaki bilgilerinin
desteklenmesi gerekmektedir.
32 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:3,Sayı:3. 2010
ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI
Bu çalışmanın verileri, araştırma kapsamındaki hemşirelerin anket sorularına verdikleri yanıtlar
değerlendirilerek elde edilmiştir. Hemşirelerin, hemşirelik sürecini kullanma durumları, anket
sorularına verdikleri yanıtlarla yorumlanmış, bu konuda herhangi bir gözlem yapılmamıştır. Aynı
şekilde “hemşirelikte kullanılan sınıflama sistemlerini bilme durumları” araştırma kapsamındaki
hemşirelerin ifadeleri ile belirlenmiştir. Hemşirelerin bu sınıflama sistemleri konusundaki bilgilerini
ölçen, ayrıntılı bir ölçme aracı çalışmada kullanılmamıştır. Fakat hemşirelerin %93.2’sinin hemşirelik
model ve kuramları; %60.2’sinin sınıflama sistemleri konusunda hiçbir fikrinin olmadığını belirtmesi
dikkate alınması gereken önemli bir sonuçtur. Bu yönü ile, çalışmanın bulgularının, hemşirelik bilgisi
ile uygulamaları arasındaki boşluğu fark etmede ve bu boşluğu doldurmaya yönelik stratejileri
belirlemede yararlı olabileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda hemşirelerin hizmet içi eğitim
programlarında, hemşirelik model ve kuramları, sınıflama sistemleri konularına yer verilmesinin bu
boşluğu gidermede yarar sağlayacağı düşünülmektedir.
Bu sonuçlardan yola çıkarak çalışmanın sürdürüldüğü hastanelerde araştırma sonuçlarının
uygulanmasına ilişkin bir takım çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla her iki hastanenin verileri,
kurumlara özgü değerlendirilerek, bu kurumlarda çalışan hemşirelerle paylaşılmış ve tartışılmıştır.
Ayrıca çalışmanın gerçekleştirildiği üniversite hastanesinin hizmet içi eğitimi kapsamındaki tam
günlük bir programda “hemşirelik süreci”, “hemşirelik model ve kuramları”, “hemşirelik sınıflama
sistemleri”; devlet hastanesinin hizmet-içi eğitim programında, “Hemşirelik Sınıflama Sistemleri”
konuları çalışmanın bir yazarı tarafından sunulmuştur.
Teşekkür
Yazarlar, verilerin istatistik programına girilmesine katkı sağlayan Nuray Turan’a, ayrıca çalışmanın
yapılmasına izin veren kurumlara ve çalışmaya katılmaya gönüllü olan tüm hemşirelere teşekkür eder.
KAYNAKLAR
Birol L (2005). Hemşirelikle ilgili kuramlar. Birol L. Ed. Hemşirelik Süreci. 7. Baskı. İzmir: Etki
Matb. Yayıncılık Ltd. Şti., 51-102.
Blasdell AL, Klunick V, Purseglove T (2002). The use of nursing and medical models in advanced
practice: Does education affect the nurse practitioner’s practice model? Journal of Nursing Education,
41(5): 231- 233.
Cho I, Park H (2003). Development and evaluation of a terminology-based electronic nursing record
system. Journal of Biomedical Informatics, 36: 304–312.
Craven RF, Hırnle CJ (2000). Fundamentals of Nursing Human Health and Function. 3rd ed.
Philadelphia: Lippincott Co., 56-67, 150-247.
Ekizler H (1990). Hemşirelerin planlı hasta bakımını anlamaları, uygulamaları, değerlendirmeleri ve
bunları etkileyen faktörler. II. Ulusal Hemşirelik Kongresi (Kongre Kitabı), İzmir 12-14 Eylül, 272279.
Erdemir F (2005). Hemşirelikte Ortak Dil ve Hemşirelik Sınıflama Sistemleri. Birol L. Ed. Hemşirelik
Süreci. 7. Baskı. İzmir: Etki Matb. Yayıncılık Ltd. Şti., 157-191.
Erdemir F, Yılmaz E (2003). Hemşirelik Sınıflama Sistemlerinin Klinik Uygulama Eğitim Araştırma
ve Yönetimde Kullanımı. Hemşirelik Sınıflama Sistemleri Sempozyumu (Sempozyum Kitabı), Ankara
5-6 Haziran, 97- 415.
Hemşirelerin Hemşirelik Model / Kuramlarını, Hemşirelik…. 33
Henderson S (2002). Factors impacting on nurses’ transference of theoretical knowledge of holistic
care into clinical practice. Nurse Education in Practice, 2: 244–250.
Hilton PA (1997). Theoretical perspectives of nursing: a review of the literature. Journal of Advanced
Nursing, 26: 1211-1220
Hyun S, Park HA (2002). Cross-mapping the ICNP with NANDA, HHCC, Omaha System and NIC
for unified nursing language system development. International Council of Nurses, International
Nursing Review, 49: 99–110.
Kaya N (2004). NANDA hemşirelik tanıları, hemşirelik bakımının sonuçları (NOC) ve hemşirelik
girişimleri (NIC) sınıflama sistemlerinin ilişkilendirilmesi. İstanbul Üniversitesi FNHYO Hemşirelik
Dergisi, 13(52): 121-132.
Kaya N (2008). Yaşam Modeli. Babadağ K, Aştı T. Eds. Hemşirelik Esasları Uygulama Rehberi.
İstanbul: İstanbul Medikal Yayıncılık Ltd. Şti., 1-7.
Killen MB, King IM (2007). Viewpoint: Use of King’s Conceptual System, Nursing Informatics, and
Nursing Classification Systems for Global Communication. International Journal of Nursing
Terminologies and Classifications, 18(2): 51-57.
Maben J, Latter S, Clark JM (2006). The theory–practice gap: impact of professional–bureaucratic
work conflict on newly-qualified nurses. Journal of Advanced Nursing, 55(4): 465–477.
Mars JA, Lowry LW (2006). Nursing Theory and Practice: Connecting the Dots. Nursing Science
Quarterly, 19(1): 44-50.
Müller-Staub M, Lavin MA, Needham I, Achterberg T (2006).Nursing diagnoses, interventions and
outcomes – application and impact on nursing practice: systematic review. Journal of Advanced
Nursing, 56(5): 514–531.
Parse RR (1999). Nursing science: the transformation of practice. Journal of Advanced Nursing, 30(6):
1383-1387.
Potter P, Perry AG (2005). Fundamentals of Nursing. 4th ed. St Louis: Mosby Year Book Inc., 60-72,
265-279.
Saba VK (2001). Nursing informatics: yesterday, today and tomorrow. International Council of
Nurses, International Nursing Review, 48: 177–187.
Schwartz-Barcott D, Patterson BJ, Lusardi P, Farmer BC (2002). From practice to theory: tightening
the link via three fieldwork strategies. Journal of Advanced Nursing, 39(3): 281–289.
Timmins F, O’Shea J (2004). The Roper–Logan–Tierney (1996) model of nursing as a tool for
professional development in education. Nurse Education in Practice, 4: 159–167.
Velioğlu P (1999). Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar. İstanbul: Alaş Ofs., 1-24.
Wimpenny P (2002). The meaning of models of nursing to practising nurses. Journal of Advanced
Nursing, 40(3): 346–354.
İletişim adresi:
Yard. Doç. Dr. Nurten Kaya
İ.Ü.Florence Nightingale Hemşirelik Yüksekokulu
Abide-i Hürriyet Caddesi34360 Şişli /İSTANBUL
Tel: 0212 440 00 00/27066
Faks: 0212 224 49 90
E-mail: [email protected], [email protected]