et_kalitesi

KONYA İL GIDA TARIM VE HAYVANCILIK
MÜDÜRLÜĞÜ
 Sosyal, kültürel ve ekonomik çıktılar; nakledilen
hayvanların refahına ilişkin endişeleri arttırmış olup,
hayvanların
korunmasına
ilişkin
politikalar
yoğunlaşmıştır. Pek çok hayvan nakliye sırasında
yaralandığından ve hatta öldüğünden hayvanların
nakliye sürecine dikkat etmek önemlidir. Kesim
amacıyla gönderilen çoğu hayvandan elde edilen
karkaslarda zedelenmeler görülür ve bu da çiftlik
endüstrisinde çok yüksek kayba sebep olmaktadır.
NAKLİYE
 Hayvanların nakliyatı, hayatları boyunca yaşadıkları
en travmatik dönemlerdir. Bilinen güvenli bir ortamı
terk ederler ve hareket, ısıdaki değişiklikler,
havalandırma, gürültü, kokular ve grup sayısındaki
değişikliklere maruz kalırlar.
NAKLİYE ÖNCESİ HAZIRLIK
Canlı hayvan taşımacılığında ilk adım,
hayvanları yolculuğa hazırlamaktır.
Nakliyeden önce
•
Uygun besleme,
•
Uygun veteriner bakımı ve
•
Uygun muamele,
hayvanları sorunsuz ve sağlıklı bir şekilde
yerine ulaştırmayı temin eder.
UYGUN YEMLEME VE SULAMA

Sağlıklı beslenmiş olan hayvanların yüklenmesi, Nakliye
stresini azaltır.
 Nakliye öncesi hayvanların diyetlerindeki su miktarının
tespiti:
Merada ve nemli yemler ile beslenen hayvanlar, su
ihtiyaçlarını yediği yemlerden temin etmişlerdir.
Fakat, hayvanlara nakliyeden önce sap saman veya
kuru yem verildiğinde, nakliyede su ihtiyaçları
artacaktır.
1)

Nakliye esnasında hayvanların birbirlerini
gübreleri ile kirletmesi sonucunda oluşabilecek
«soğuk donması» nı önler
Nakliyeden önce yetişkin sığırlara yeşil/ sulu,
konsantre ve yüksek enerji içeren yemlerin
verilmemesi,
Nakliyeden önce hayvanların aşırı
derecede yem tüketmemesi,
Çok beslenmiş hayvan nakliye esnasında
rahatsız olur ve hastalanabilir. Bu da
hayvanların agresifleşmesine ve birbirlerini
itip kakmasına neden olur.
UYGUN VETERİNER BAKIMI
 Nakliyesi yapılacak hayvanların varış yeri sağlık
şartlarının uygunluğunun kontrol edilmesi,
 Nakliyesi yapılacak hayvanların varış yeri ek
mevzuatları var ise, varış yerindeki resmi veteriner
servisi ile irtibat,
 Nakliyeden
önce
hayvanlara
potansiyel
hastalıklardan korumak için ilaç tedavisinin
yapılması
UYGUN MUAMELE - YÜKLEME
 Yükleme Yerleri
 Yükleme Rampaları
 Yükleme Esnasında Stresin Minimize Edilmesi
 Yükleme Yoğunluğu
 Yükleme Esnasında Hayvanların Ayrımı
 Bakıcıların Nitelikleri
YÜKLEME YERLERİ
 Güvenlik Tasarımı açısından;
 Yükleme yerlerinde yaralanmalara neden olabilecek sivri
çıkıntılar olmaması,
 Ekipmanların bakımlarının düzenli yapılması,
 Hayvan türü ve büyüklüğü dikkate alınarak yükleme
yerlerinin dizayn edilmesi,
 Yükleme yeri zeminin kaygan olmayan bir malzeme ile
yapılması,
YÜKLEME YERLERİ-2
 Hayvan Davranışları açısından;
 Yükleme koridoruna sap saman dökülmesi,
 Ses çıkaran kapılara plastik tampon takılması,
 Yükleme yerlerinde hayvanların birbirlerini görecek şekilde
tutulmaları, yükleme koridoru veya rampasında yan
duvarların hayvanların insanları görmeyecek şekilde
dayanıklı malzemeden yapılması,
YÜKLEME YERLERİ-3
 Hayvan Davranışları açısından;
 Yükleme yerlerinde, hayvanları karmaşıklığa düşürecek
şekilde keskin dönüşlerin olmaması,
 Yerlerde bulunan giderlerin, hayvanların üzerinden
atlamak zorunda kalmayacağı şekilde dizayn edilmesi,
 Yükleme yerlerine düz ve yaygın ışık konulması,
 Gece yüklemenin yapılması durumunda, aracın içine
yoğunluk verilecek şekilde rampaların yükleme
koridorlarının ışıklandırılması
Yükleme ve boşaltma için kullanılacak kavisin çok
keskin olmamasına dikkat edilmelidir. Şayet
kavisler çok keskinse hayvanlar genellikle inatla
yürümez çünkü kanal çıkmaz sokak gibi görünür.
YÜKLEME RAMPALARI
 Yükleme rampalarında yaralanmalara neden olabilecek
sivri çıkıntılar olmaması,
 Hayvan türü ve büyüklüğü dikkate alınarak yükleme
rampalarının dizayn edilmesi,
 Bir hayvanın geçeceği kadar genişlikte olmalı,
YÜKLEME RAMPALARI-2
• Basamak- 10 cm yükseklik ve 30 cm adım
genişliğinde basamakları olmalıdır.
• Rampalar için önerilen açı 20 derecedir.
YÜKLEME RAMPALARI-3
 Yükleme rampalarının zemini kaymaz olmalı,
 Gün ışığında yapılan yüklemelerde, rampalar kuzey ya da
güneye çevrilmeli,
 Araca giriş yeri ile rampa arasında boşluk kalmamalı,
 Yükleme rampaları mümkün olduğunca kısa olmalı,
 Yükleme koridoru yan duvarların hayvanların insanları
görmeyecek şekilde dayanıklı malzemeden yapılması;
Gözlemler (Grandin, 1980) en etkin yükleme için toplama
alanlarının sert çitleri ve iç çapının 3,5-5 m olanlar olduğunu
göstermiştir. Erişkin sığırlar için sıkıştırma alanının iç genişliği 70
cm olmalıdır, böylelikle sığırlar kanalın içinde dönemezler.
Sığırlar için sıkıştırma alanının yan duvarları en az 1,5 m
yüksekliğinde olmalıdır ancak şayet Brahmanlar yükleniyorsa
veya sığırlar genişse yanlar 1,8 m yüksekliğe yükseltilmelidir.
MİNİMİZE EDİLMESİ
 Nakliyenin önceden planlanması,
 Yüklemeden önce hayvan gruplarını ayırmak (yaş-ırk



ağırlık),
Hayvanlar arasındaki kavgayı önlemek için birbirlerine
alışkın olmayan hayvanların karışık olarak yüklenmemesi,
Muamele zamanının minimumda tutulması,
Hayvanların dondurucu yağmur ve kardan korunması,
Hayvanlara minimum heyecan verecek şekilde hareket
ettirilmesi,
YÜKLEME ESNASINDA STRESİN
MİNİMİZE EDİLMESİ-2
 Hayvanların araca binmeleri için acele ettirilmemesi,
 Hayvanların geçmişi ve ırkı dikkate alınarak davranışsal




olarak duyarlı olunması,
Hayvanları hareket ettirirken «kaçış alanı» kavramının
farkında olunması,
Hareket eden hayvana elektrikli üvendire ile müdahale
edilmemesi,
Uygun ışık sağlanması,
Minimum gürültü,
GENETİK
YÜKLEME YOĞUNLUĞU
 Aşırı sıkışma,
 Yaralanmalar,
 Hayvanların hasta olarak teslim edilmesi,
 Ölümler
YÜKLEME YOĞUNLUĞU-2
Araca yüklenecek hayvan
sayısı?
Aşırı Yükleme
Yükleme
Uygulamalar
ı
Hayvan sayısı az ise nakliye
aracını bölümlere ayır
Ağırlığı düzgün olarak dağıt
YÜKLEME YOĞUNLUĞU-3
Soğuk hava/ Sıkı yükleme
Hava
Koşulları
Sıcak hava/ Yoğunluğun
azaltılması
Ağırlık / Hayvanın ıslak ya da
kuru olmasının dikkate alınması
YÜKLEME YOĞUNLUĞU-4
Irk
Kondisyon
ve Sürünün
Büyüklüğü
Boynuzlu hayvanlar
Gebe Hayvanlar
 Birkaç çalışmada kara yolu ile nakliyelerde başın eğilmesi





yatışma işareti olarak yorumlanmıştır ve bu davranış, seyahatin
başlamasından 30 dakika sonra oluşmaktadır.
Trenle nakliyelerde, sığırlar tren vagonlarında seyahat
başladıktan sonraki 5 saate kadar rahatsızdır.
Sığırlar nakliye sırasında kolayca yere yatmazlar, domuzlar ve
koyunlarda görülmeyen bu zorlayıcı ayakta duruş nakliye
boyunca fiziksel olarak yorulmalarına sebep olur.
Yapılan bir çalışmada, bir veya daha fazla hayvan yere yatarsa
(31 saatlik seyahatte) diğerlerinin ayakta durmasının zorlaştığı
ve birkaç hayvanın yere düştüğü gözlemlenmiştir.
Uzun mesafe kara yolu veya tren nakliyatı, etin pH sının
yükselmesine sebep olur.
Uzayan seyahat süresi ile birlikte canlı ağırlık düşer ( 31
saatten fazla).
BAKICILARIN NİTELİKLERİ
Uygun yükleme teknikleri
Hayvan bakıcılarının eğitimi
BAKICILARIN NİTELİKLERİ-2
 Hayvanların
fiziksel
ihtiyaçları
ve
davranışları ile ilgili temel bilgi
 Bakıcıların teşviki
 Üvendirelerin ve diğer aletlerin kullanımı
 Uygun muameleye yönelik her seviyedeki
çalışanın bilinçli olması
 İhtiyaç duyulduğunda bakıcılara yönelik
eğitim
BAKICILARIN NİTELİKLERİ-3
 Bakıcıların, hayvanların davranış özelliği olan «kaçış alanı»
ve «denge noktası» kavramlarını iyi bilmesi ve bu
prensiplere göre muamele etmesi gerekmektedir.
 Bu şekilde muamele edilen hayvanlar daha sakin bir
şekilde kolayca hareket ettirilir.
KAÇIŞ ALANI
 Bulunduğu alan içerisine bir kişi veya tehlike
kaynağı girdiğinde hayvanın bu etkene karşı,
duracağı veya uzaklaşacağı mesafedir. Kısaca «şahsi
alanı»dır.
 Kaçış alanı sığır veya diğer çiftlik hayvanlarının
ekstansif veya entansif olarak yetiştirme şekline
göre değişiklik gösterir. Ekstansif olarak yetiştirilen
sığırların 50 m ye kadar kaçış alanları bulunabilir
ancak entansif olarak yetiştirilen sığırların sadece 2
ila 8 m kaçış alanı olabilir.
KÖR NOKTA
(GRİ BÖLÜM)
KAÇIŞ ALANI
SINIRI
HAREKETİ DURDURMAK
İÇİN BAKICI POZİSYONU
HAREKETİ BAŞLATMAK
İÇİN BAKICI POZİSYONU
DENGE NOKTASI
DENGE
NOKTASI
Sığırlar ve diğer geviş
getiren hayvanlar, bakıcılar
kaçış alanlarında yürürken,
bu yürüme tarafının ters
tarafına yürüme eğilimi
gösterirler. Bu diyagramın
prensibi, hayvanların kaçış
alanlarının
içinde
bakıcıların arzu edilen
yürüme tarafının aksi
yönünde
yürümeleri
gerektiğidir. Yalnızca bir
hayvanı hareket ettirmek
için, bakıcının hayvanın
denge noktasını geçtiğinde
yürümeyi
durdurması
gerekmektedir.
KAÇIŞ ALANI GENİŞLİĞİNİ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
 Hayvanın insanlar ile etkileşim sıklığı
 İnsanlar ile etkileşimin kalitesi (Sakin ve sessiz
davranma yerine bağırma ve vurma)
 Hayvanın genetiği
Her bir hayvanın kaçış alanı, o hayvanın ne kadar evcil
olduğuna bağlı olarak değişebilir. Hayvanlar heyecanlandıkça
kaçış alanları da o derecede artmaktadır.
Sürü halinde hareket eden bir sığır grubundaki her sığır;
diğer grup üyeleri ile devamlı göz temasındadır, bu yolla
bütün grup koordineli bir şekilde hareket edebilir. Sürü
liderinin hemen arkasındaki hayvan, liderin denge
noktasının hemen arkasında yer almaktadır. Bu prensip,
bakıcının hayvanları hareket ettirmesi için duracağı
pozisyonu belirlemektedir.
ÜVENDİRELERİN VE DİĞER ALETLERİN
KULLANIMI
 Hareket eden hayvana kesinlikle elektrikli üvendire ile
müdahale edilmemelidir.
 Elektrikli üvendire, OIE’de de belirtildiği gibi asla koyun,
at ve genç hayvanlara uygulanmamalıdır.
 Hareket ettirmek için kullanılan her türlü alet, hayvanın
hassas yerlerine (göz, kulak, burun, rektum, genital
organlar) kullanılmamalıdır.
 Hayvanlar bir yerde yığıldıysa ve hareket etmiyorsa
buna neden olan etkenler ortadan kaldırılmalıdır.
Elektrikli üvendire yerine, çubuğun ucuna bağlanmış plastik
kurdele parçaları ile hayvanların hareketini sağlamak.
Çubuğu ani ve sert hareket ettirmemeli, küçük ve tedbirli
hareketler ile hayvanların başının yanında çevrilmelidir.
İnce esnek bir çubuğun ucuna bağlanmış küçük naylon bir
parça veya poşet ile muamele, hayvanları hareket ettirmede
ve gruplara ayırmada iyi sonuç veren bir uygulamadır.
Hayvanlar naylon parça ile birlikte kolayca ilerleyebilirler.
YIĞILMALARA NEDEN OLAN
FAKTÖRLER

Sallanan zincirler/Metal çınlamaları ve
çarpma sesleri
Zemin ve yapıdaki değişiklikler
Zeminde bulunan boşaltma ızgarası
Hayvanın gireceği yerin karanlık olması/
gölgeler
Bu resim, yükleme rampasının neden kapalı yan
duvarlarının olması gerektiğini gösterir.
BAKICILARIN NİTELİKLERİ-4
 Hayvanlardan sorumlu kişiler, hayvanların sağlıkları
dahil refahlarının uygun teknikler kullanılarak
güvence altına alınmasından sorumludur.
 Hayvanların bakımından sorumlu herhangi bir kişi,
bu iş için lisanslı olmalıdır. Bu gibi lisanslar uygun
eğitim ve yetkinlik sertifikasını takiben verilmelidir.
 Çiftlikte yürütülen refah programı; çalışanların
aşılama, muayene, boynuzların alınması ve ötenazi
konusunda eğitilmelerini; buzağıların günlük olarak
hastalık ve yaralanmalara karşı gözlenmesini içerir.
NAKLİYE ESNASINDA KORUMA
 Sürücüler için iyi kullanma teknikleri
 Uygun olmayan hava koşullarına göre
alınacak tedbirler
 Maksimum yolculuk zamanı
 Dinlenme yerlerinin kullanımı
SÜRÜCÜLER İÇİN İYİ KULLANMA
TEKNİKLERİ
 Düzgün hızlanmanın sağlanması ve ani frenden kaçınma
 Sıcak havalarda, aracın mümkün olduğunca hareket halinde
olması,
 Refahın kontrolü için periyodik duraklamalarda plan yapılması,
 Hayvanların korunmasına yönelik olarak karar alma yetisine
sahip olma,
SÜRÜCÜLER İÇİN İYİ KULLANMA
TEKNİKLERİ
Canlı hayvan nakil araçlarını
kullanan sürücülerin;
bilinçli olması ve yol kalitesi,
nakliye zamanından daha
önemlidir.
KÖTÜ HAVA KOŞULLARI- Aşırı Sıcak
 Gece veya sabah erken saatte yola çıkılması,
 Eğer mümkün ise, hava şartları iyileşinceye kadar
beklenmesi,
 Hayvanların devamlı suya erişmesi için her türlü
tedbirin alınması,
KÖTÜ HAVA KOŞULLARI- Aşırı Sıcak
HAVA ŞARTLARI
GÜVENLİK İNDEKSİ
NEM ORANI
KÖTÜ HAVA KOŞULLARI- Aşırı Soğuk
 Hayvanlar soğuk donmasından korunmalı,
 Araç içine hava akımı, bölmeler ile önlenmeli,
 Hayvanlar mümkün olduğunca kuru tutulmalı,
 Hayvanlar
korunmalı,
dondurucu
yağmur
veya
çiğden
MAKSİMUM YOLCULUK ZAMANI
 Nakliye zamanını minimumda tutmak,
 Erişkin sığırlar için maksimum nakliye süresi (dinlenme
periyodu dahil) 48 saat,
 Gereğinden fazla durmamak,
NAKLİYE ESNASINDA OLUŞABİLECEK
SORUNLAR
 Transit Eritem : idrar ile ıslanma sonucu kırmızı deri;
 Transit Tetanisi : yem ve su eksikliğine bağlı olarak metabolik
bozukluk. Hayvanlar yatar ve koma oluşur. Bu, inekler, dişi
koyun ve poni cinsi atlarda yaygındır;
 Transit humması : genellikle yorgun hayvanlarda bir
bakteriyel enfeksiyon olup (pastorella); özellikle sığırları
etkilemektedir.
 Yorgunluk.
DİNLENME YERLERİ
 Yetişkin sığırlara %50-75 iyi kaliteli kaba yem ve %25-50







tane yem verilmeli
Yeşil, sulu, konsantre ve yüksek enerjili yemlerden
kaçınılmalı
Besi buzağıları için tane konsantre yem verilmeli
Önce yem sonra su verilmeli
Kaliteli temiz içme suyu kullanılmalı
Hayvanlara verilecek yemin tuz oranı yüksek olmamalı
Normal pH (6,5-8,5)
Klor seviyesi (en fazla 0,5 mg/litre)
BOŞALTMA
 İndirme rampasının araç ile uygun seviyeye
getirilmesi, hayvanın ilk adımında basamak
olmaması,
 İndirme
olmaması,
rampasına
altlık
dökülmesi,
kaygan
 Hasta ya da yaralı hayvanlara derhal veteriner
hekim müdahalesi,
 Boşaltma için geniş rampa (2,4 m.)
 Boşaltma rampasının uzunluğu 1,5 m. olabilir.
NAKLİYE
SONRASI
BESLEME-SULAMA
 Kaybedilen vücut doku sıvılarının geri alınmasını sağlamak,
 Nakliye öncesinde verilen yem ve su ile aynı kalitede yem
ve su vermek,
 Hayvanları varış noktasında sakin bir ortamda tutmak,
 Varış yerinin hava koşullarına göre önlem almak,
NAKLİYE SONRASI BESLEME-SULAMA-2
 Nakliye sonrasında hayvanlara (sığır) iyi kalitede saman,
 Nakliyeden hemen sonra hayvanlara su vermemek,
 İndirilen hayvanların bulunduğu ahırların aydınlatılması,
MUAMELE VE NAKLİYE ESNASINDA
STRESİN DEĞERLENDİRMESİ
 Psikolojik stres yapan etkenler;
1)
Sıkıştırma
2)
Muamele
3)
Ya da yenilik
 Fiziksel stres yapan etkenler;
1)
Açlık
2)
3)
4)
5)
Susuzluk
Hareketsizlik
Yaralanma
Ya da ısı
UZUN SÜRELİ NAKLİYATTAKİ STRES
ETKENLERİ;
 Yükleme ve boşaltma sırasında uygun olmayan
muamele,
 Yem ve su yoksunluğu,
 Yetersiz araç tasarımı,
 Kötü yol koşulları,
 Aşırı ısı ve nem,
 Aşırı kalabalık,
 Farklı türler ve yaş gruplarının karıştırılması,
 Yüksek hava hızı, gürültü, vibrasyon
 Seyahatin uzunluğu.
 Muamele ve yükleme/ boşaltma sırasındaki refah sorunu
göstergelerinden birisi de derinin ve kesimden sonra etin
kalitesidir. Sığırlarda bu gibi koşullar etin soluk, yumuşak
ve eksudatif olmasına veya koyu sert kuru olmasına sebep
olur. Bu iki sorun da kayda değer ekonomik kayıplara
sebep olmaktadır.
Sığır ve buzağılar
Faktör
Tehlike açıklaması
Yetersiz yol güzergahı tasarımı
Tehlike özelliği
< 200 cm genişlik (buzağılar hariç)
Refah çıktısı
Zedelenme, yaralar, inatla yürümeme
Açılar, >75°
Keskin çıkıntılar, keskin açılar, açık yan duvarlar, kısa yan
duvarlar
Yolların yetersiz zemin yüzeyleri
kaygan
Zedelenme, yaralar, inatla yürümeme
Yolların yetersiz zemin koşulları
Boşluklar, çukurlar, basamaklar
Zedelenme, yaralar,
Basamaklar
> 10cm yükseklik ve/veya <50cm adım uzunluğu
Zedelenme, yaralar, kırıklar
Yetersiz rampa tasarımı
< 200 cm genişlik (buzağılar hariç)
Zedelenme, yaralar, kırıklar, korku
Zor hareket etme
Nakliyat
>20°diklik yukarı/aşağı
Işık
Zayıf aydınlatma, gölgeler, ışığın aniden değişmesi,
parlayan ışık, parlayan objeler
İnatla yürümeme/ yönelim bozukluğu
Gürültü
Genel gürültü
Korku
Güverte yüksekliği
< 20 cm en az iki kaburga kemiği arası üzerindeki
yükseklik
Isı stresi, aşırı ısınma
Nakliyenin zemin koşulları
Altlığın bulunmaması
Soğuk stresi, zedelenme, yaralanma, solunum yolu
bozuklukları
Tavan rengi
Açık renkleri yansıtmama
Isı stresi, aşırı ısınma
Su içme olanaklarının bulunmaması
Su tedariki olmaması
Dehidrasyon
Uygun besleme araçlarının bulunmaması
Yem tedarikinin olmaması
Beslenme eksikliği, vücut ağırlığının kaybedilmesi
Açlık süresi
> 12 saat açlık süresi
Beslenme eksikliği, vücut ağırlığının kaybedilmesi, asabiyet
Hayvan büyüklüğüne göre yetersiz stoklama yoğunluğu
>1,6 m2 stoklama yoğunluğu (500 kg CA)
Asabiyet, zedelenme, yaralanma
Sürücü
Kaba sürüş, kötü sürüş tekniği, aracın sallanması
Fiziksel stres, nakliye boyunca yememe
Isı stresi
Hayvanlar, kendilerinin ve çevrelerinin
farkındadır. Kendi refahlarını bilinçli olarak
algılarlar.
TEŞEKKÜRLER