Ergonomi

Ergonomi
Ergo: İş
Nomos: BilimErgonomi: İşbilim (Yunanca)
Ergonomi, insanın davranışsal ve biyolojik
özelliklerini inceleyerek bunlara uygun yaşama
ve çalışma ortamları yaratmayı amaçlayan bir
bilim dalıdır.
Kısaca;
fiziksel
çevrenin
uyumlaştırılması süreci diyebiliriz.
insana
ERGONOMİNİN AMACI
• Çalışanların etkinliğini arttırmak
• Gereksiz ve aşırı zorlamalardan kaçınmak
• Organizmanın zarar görmesini önlenmek
• Lüzumsuz aktiviteleri önlemek
•Kullanımı kolay
olmalı
Kullanıcıya uygun
olmalı
Rahatlığı arttırmalı
Ergonomik tasarım
Performansı
arttırmalı
Güvenliği arttırmalı
İNSAN
ERGONOMİ
İŞ YERİ
İŞ DİZAYNI
( ANTROPOMETRİ ) VÜCUT ÖLÇÜLERİ
• Antropometri, insan
vücudunun boyutları
ile ilgilenen özel bir
bilim dalıdır. Bu
boyutlar, uzunluk,
genişlik, yükseklik,
ağırlık, çevre boyutları
gibi farklı boyutlardır.
Antropometrik veriler elbise, mobilya, makine, el
aletleri ve tezgah dizaynı için çok önemli bilgiler sağlar.
Ölçüler çalışanın normal iş düzeyini,
sandalye, tezgah ve masasının yüksekliğini,
kumanda
tablosu
ve
düğmelerinin
mesafelerini alet ve malzemelerin yerlerini…
vb. belirleme bakımından önemlidir.
STANDART ÖLÇÜLER
•
•
•
•
•
•
•
•
Masa yüksekliği: 58.4 - 73.6 cm
Ekrana bakış mesafesi: 40.6 - 73.1 cm.
Masa kalınlığı: 2.5 cm
Çalışma alanı genişliği: En az 71.3 cm. Bilgisayar ve
döküman için ek alan gereklidir.
Göz - Ekran ilişkisi: Ekranın tepe noktası göz hizasında
olmalıdır.
Bakış açısı: 15 - 30 derece
Sandalye oturma genişliği (en az): 51.0 cm.
Diz-masa mesafesi (en az): 38.1 cm.
İş pozisyonu, çalışırken vücudun hareketli
uzuvlarının aldığı duruş şeklidir. İş karşısında
duruş şekli, vücut çatısını teşkil eden uzuvların bir
bütün halinde ve birbirine destek olacak şekilde
işin gereği olan pozisyonda durum almasıdır.
Etkin çalışma alanı vücudun hareketli
organları ile yoğun olarak çalışabilen alan olarak
tarif edilir.
ERGONOMİK RİSK FAKTÖRLERİ
Yapılan işin sürekli tekrarı
Kuvvete dayalı çalışma
Kasları yoran bir şekilde çalışma pozisyonu
Mekanik gerilme
Olağandışı sıcaklıklar
Titreşim
Ergonomik riskler en sık kas iskelet sistemi
rahatsızlıklarına neden olur.
RİSKLİ GRUPLAR
İmalat sektörü ,
Hizmet ve temizlik işleri,
Sağlık bakım işleri ,
Uzun yol sürücülüğü,
Tarım işçileri,
Sporcular, diş hekimleri vb.
Ofis çalışanları ve bilgisayar kullanan
meslek grupları da risk altındadır.
ERGONOMİNİN KONULARI
•
•
•
•
•
•
•
•
gürültü,
aydınlatma,
ısı,
titreşim,
çalışma alanının dizaynı,
el aletleri dizaynı,
iş ve ekipmanlarının dizaynı,
mesai saatleri, vardiya, mola saatleri vb.
SICAKLIK
Sıcak ortamda yapılan çalışma sonunda kas
gücü azalır, iş randımanı düşer, zihni faaliyet
bozulur, iradi hareketler yavaşlar, dikkat azalır,
karar verme süresi uzar.
Soğuk ortamda, deri altındaki kılcal damarları
daraltıp ısı kaybı azaltılır, cildin ısısı 28 dereceye
kadar iner, diğer taraftan gerek iradi ve gerekse
refleksler halinde çoğalan titreme kas hareketleri
ile vücut enerji üretmeye çalışır.
Çalışma ortam ısısı;
Kış mevsiminde 18 - 22°C arasında,
Yaz mevsiminde
23 - 26°C arasında
olmalıdır.
Oturma konumunda ayak bilekleri ile baş
arasındaki sıcaklık farkı 3°C dereceyi
aşmamalıdır.
Hava cereyanlarını önlemek için havanın
ortalama hızı 0,50 m/s değerini geçmemelidir.
Fizyolojik bakımdan, %30 ila 60 arasında
nem oranı olması tercih edilir.
AYDINLATMA
Aydınlatma araçlarından çıkan ışık ışınları
direkt
veya
yansıyarak
göze
gelmemelidir.
Yapay aydınlatma doğal aydınlatmaya yakın
olmalıdır.
Çalışma
alanında
keskin
oluşmamalıdır.
•
Aydınlatmada titreşim (pırıldama)
olmamalıdır.
gölgeler
Çalışma alanları:
Dahili yollar:
Merdiven ve depolar:
Çalışma alanları,vestiyer,tuvalet:
Sürekli çalışmaya tahsis kör alanlar:
Dış alanlar ve dolaşım yolları:
Sürekli çalışma yapılan dış alanlar:
Lux
20
50
100
100
20
60
Çalışma alanlarının aydınlatma
düzeyi:
*Orta hassasiyette mekanik, daktilo, büro işleri :500
*Küçük parça imalatı, teknik resim, bilgisayar destekli
tasarım:300
*İnce mekanik, gravür, renk karşılaştırma, zor teknik
resim ve plan çizimi:500
*Hassas
mekanik,
ince
elektronik,
çeşitli
kontroller:1000
*Üretim ve laboratuvarında çok zor işlemler:1000
HAVALANDIRMA
*Aspiratörler periyodik olarak kontrol edilmelidir.
*Havayı kirletici maddeler veya kimyasal ürünler
kullanılıyorsa kaynakta önleme işlemi daha etkin
ve daha ekonomiktir.
*Kirletici madde üretilen bölüm max derecede
tecrit edilmelidir.
• *Emisyon bölümüne en yakın noktada önlem
alınmalıdır.
MEKANİK
Çalışma sırasında yapılan hareketler;
*ritmik,
*simetrik,
* doğal olmalıdır.
Ayaklarımızın bastığı yeri destek noktası kabul
edersek, uygulanan kuvvetler buraya göre simetrik
olmalıdır. Bu simetriklikte , vücudumuzda kaslarımız o
nispette daha az zorlanacak / zarar görecektir.
STATİK ÇALIŞMA
Belli bir noktada sabit olarak
çalışmaktır. Kaslar hareket
etmezler, fakat belli bir efor sarf
ederler. (Örneğin ağırlık kaldırıp onu
sabit bir noktada tutmak gibi)
Hareketler ritmik değildir.
Böyle
bir
çalışma
durumunda vücudun ihtiyacı
olan oksijen, kan dolaşımının
az olması nedeni ile vücut
tarafından
sağlanamaz.
Dolayısı ile çalışan kas
grubunda yorulma, aynı
zamanda
da
uyuşma
meydana gelir.
DİNAMİK ÇALIŞMA
Değişik hareketlerle
çalışma şeklidir. Hareketler
ritmiktir.
Tüm kasların
çalışması sağlandığı
için, hareketle
orantılı olarak vücut
tarafından taze kan
sağlanır.
Dinamik
çalışma kan dolaşımına
olumlu etki yapar.
• Çalışma pozisyonu, göğüs hizası ile
dirsek hizası arasında olmalıdır.
Hareketler simetrik olmalıdır.
Çalışma istasyonu, normal duruştaki görüş ve uzanma
mesafesine göre dizayn edilmelidir.
Kuvvet
Hassas işler
Kuvvet
Hafif işler
Kuvvet
Ağır İşler
• Başın pozisyonu boyun omurları üzerindeki
etkiyi belirler.
• Kambur oturma bel omurgasına yük
bindirir.
• Alacağınız her kilo, omuriliğinize ortalama
on kilo yük bindirecektir.
Çalışma düzeni, çalışanın sürekli farklı pozisyonda,
çalışana alternatif olabilecek şekilde olmalıdır.
• Çalışma bölgesi, taşımayı ve yürümeyi azaltacak
yerleşimler üzerine kurulmalı, çalışana mani olacak
ve ek iş yaratacak yerleşimlerden kaçınılmalıdır.
• Çalışma alanının zemini düz, dengeli, sağlam,
deliksiz ve boşluksuz, deformasyonsuz ve
engelsiz olmalıdır. Kullanılan ürünler kimyevi
özellikleri aksini gerektirmediği sürece, zemin
tabanı ahşap veya sert lastik gibi belli esnekliği
olan bir malzeme ile kaplı olmalıdır.
Uygun olmayan çalışma
Dirseğin, yere paralel olduğu konumdan daha
yukarıda bir malzeme tutmak veya taşımak.
Tekrarlanan arkaya uzanma hareketi.
Başı öne ve arkaya
20º dereceden
daha fazla
yatırmak.
Başı tekrar tekrar
sağa-sola
çevirmek.
Uzun süreli veya
tekrarlanan bir
şekilde kolu yukarı
kaldırarak çalışmak.
Defalarca arkaya dönüp, bir cisim almak.
Öne, yanlara veya arkaya
uzanarak, el veya ön kol ile
kuvvetli efor sarf etmek.
Omuz kambur bir pozisyonda iken çalışmak.
Dirsek hizası, göğüs hizasının üzerinde iken
çalışmak.
Bilekte en az gerilim oluşturacak pozisyon,
doğal duruş pozisyonudur.
Oturma sırasında vücudun
uygun duruş şeklinin (postür) sağlanması;
Ayaklar düz olarak yere temas etmeli,
diz 90 derece açılı olmalı, sandalyede beli
destekleyen parça olmalı, sırt dik, omuzlar
rahat, dirsekler 90 derece açılı, baş ve
bilekler nötral pozisyonda tutulmalıdır.
Çalışanın
masa
altında
ayaklarını
uzatabileceği ve vücut hareketini kolayca
değiştirebileceği alan olmalıdır.
Eğer ayaklar yere temas etmiyorsa, ayaklara
ek bir destek yerleştirilmelidir.
32
Normal duruşta sırtta (omurgada ve kalçada) gerilim
oluşmaması için ;
Vücuttan uzakta bir
cisim tutulmamalıdır.
Öne doğru 20
dereceden fazla
eğilmemelidir.
Yana doğru 20
dereceden fazla
eğilmemelidir.
Normal duruştan
20 dereceden fazla
sağa-sola
dönmemelidir.
Uzun süre ayakta kalmanız yada oturmanız
gerektiğinde,
ayağınızın
altına
tabure
yerleştirmeniz
omurganızın
zorlanmasını
engelleyecektir.
34
• Normal duruştaki parmak arası hizasından daha alt seviyede
yük taşımak, uygun bir taşıma şekli değildir.
• Yük vücuda karşı, mümkünse yapışık tutulmalı ve
dinlenmeden 10 m’den fazla taşıma yapılmamalıdır.
Taşınan yükün hacmi mümkün
olduğu kadar küçük ve
taşıyana kavrama
İmkanı verecek şekilde
olmalıdır.
25 kg üstündeki yükler
elle taşınmamalıdır.
Doğru kaldırma ve taşıma için;
• En uzun ve en güçlü kaslar kullanılmalı
• Ayaklar zemine düz ve sağlam yerleştirilmeli ve
biri diğerinden önde olmalı
• Yükün ağırlığı her iki ayağa eşit dağıtılmalıdır.
• Taşıma sırasında bel dik olmalı,
• Yük ile dönmek gerekiyorsa bel ile değil,
ayakların yeri değiştirilerek dönülmeli,
• Yükü taşırken ayaklar yere sağlam basmalıdır.
Her iki ayak arasındaki mesafe yaklaşık omuz
genişliğinde olmalıdır
• Yuvarlama, itme ve çekme
olanağı olmayan yükler
kaldırılmalı,
• Rahatça taşınabilecek yükler
taşınmalı,
• Fizik kapasite göz önünde
bulundurulmalıdır.
• Yardımcı araç ve/veya insan
gücünden yararlanılmalıdır.
• Taşıma sırasında ağırlık ve kalça arasındaki mesafe
mümkün olduğu kadar düşük olmalıdır.
• Çekme yerine itmeyi tercih edilmelidir.
• İtme ve çekme başlangıcındaki yük takriben 25 kg civarında
olmalıdır.
Hareket halinde ise takriben 10 kg’lık itme veya çekme gücü
uygulanmalıdır.
• İtilen veya çekilen yük dirsek hizasından, çok aşağıda veya
yukarıda olmamalıdır.
YANLIŞ - DOĞRU
UZANMA ve KALDIRMA
Yanlış
Doğru
BEL AĞRISINDA RİSK ETKENLERİ
• Kişisel etkenler:
• Kötü duruş
• Kondisyon
yetmezliği
• Sırt-bel kaslarının
güçsüzlüğü
• Aşırı kilo
• Sigara içmek
• Hareketsiz yaşam
• İşle ilgili etkenler:
• A) Fiziksel etkenler
• Ağırlık kaldırma, taşıma gibi ağır
fiziksel zorlanma
• Uzun süre aynı pozisyonda kalma
• Sık olarak öne eğilme ve dönme
hareketleri
• Tekrarlamalı hareketler
• B) Psikolojik etkenler
• İşinden memnun olmama
• Yetersiz amir ve arkadaş desteği
• İş baskısı, Monoton iş
Doğru uzanma
Doğru itme
Yanlış kaldırma
Doğru kaldırma
Omuz ve boyunda problem oluşturabilecek
çalışma pozisyonları şunlardır;
Önden veya yandan, uzanarak bir cisim
kaldırmak. ( Bu aynı zamanda Sırt ve kalça için de
zararlıdır.) Başın üzerinde bir gayret sarf ederek
çalışmak.
Tekrarlanan omuzdan dönme hareketi.
Koltuk altında mekanik stres.
Korumasız titreşimli makinelerle çalışmak.
Sürekli işin
Tekrarı veya
Uzun süreli duruşlar
Kaslarda esneme ve sıkışma
Doku zedelenmesi
Hastalık
OFİS EGZERSİZLERİ
Başınızı sırayla sağa ve sola doğru
yavaşça çevirip, 8 sn bekleyin.
Kulaklarınızı her iki omuz bölgesine
yavaşça yaklaştırarak, 8 sn bekleyin.
Çenenizi öne doğru yaklaştırarak
boyun arkasındaki kasları germeye
çalışın. 8 sn bekleyin.
48
Omuzlarınızı kulaklarınıza doğru
kaldırın, 3 sn. bekleyin.Ardından
dairesel hareketlerle öne ve arkaya 5
kez çevirmeye çalışın
Dirseğinizi arkadan elinizle
kavrayarak, ters yöne doğru
germeye çalışın. Ardından karşı
omuza doğru gerilme hissedinceye
kadar önden yaklaştırıp, 8 sn
bekleyin.
49
Parmaklarınızı içi içe
geçirerek, el ayası karşıya
bakacak
şekilde
dirsekler
kırılmadan esneme yapın. 8 sn
bekleyin.
Elleriniz aynı pozisyonda
ve başınızın arkasında iken,
dirseklerinizi arkaya doğru
uzaklaştırarak 8 sn bekleyin.
50
El ayanız yukarıda
olacak şekilde, sırayla
sağa- sola eğilerek 8 sn
bekleyin.
Ellerinizi
arkada
çaprazlayarak,
omuzlarınızı
geriye
doğru
yaklaştırıp
belinizi çukurlaştırarak 10 sn
bekleyin.
51
Ayağınız yere temas halinde
iken diziniz ile gövdenizi ters
yönlerde gerilme hissedinceye
kadar çevirin.
Bacağınızı yavaşça yukarı
kaldırın. Ayak bileğinizi dairesel
hareketlerle çevirin, ardından
öne-arkaya
doğru
germe
hareketi yaparak 10 sn bekleyin.
52
Her saat 3-4 dk süreyle germe
egzersizlerini uygulayın.
Hareketleri karşılıklı olarak her
iki yön için birkaç kez tekrarlayın.
53
TEŞEKKÜRLER