Bilkent Üniversitesi örneği - Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu

Trafikte saygının artırılmasında sivil girişimler:
Bilkent Üniversitesi örneği
Nermin Fenmen
Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu, Ankara
ÖZET
Trafikte saygı ve trafik kurallarına uyumda toplumsal bilincin geliştirilmesi için
yapılacak çalışmaların, yasaklama ve cezalandırmadan önce, caydırma ve verilen
eğitimin içselleştirilmesini sağlamaya dayanması gerektiği kuşkusuzdur.
Konunun eğitim olması nedeniyle eğitim-öğretim kurumlarına ayrı bir görev
düşmekte, eğitim konusundaki deneyimlerini, gençler arasında trafikte saygılı olma
ve kurallara uyma bilincinin geliştirilmesinde gönüllü birer sivil girişim olarak
hareket etmeleri büyük önem taşımaktadır.
Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu'nun uygulamaları aktarılarak, son 5 yılın
istatistik bilgileri ışığında bu çalışmaların bir değerlendirmesinin sunulduğu bu
bildiride yer alan sonuçlar, Bilkent Üniversitesinde uygulanan ve amacı
cezalandırmaktan çok caydırıcı olmayı temel alan Ceza Puan Sistemi’nin,
üniversite yerleşkeleri içinde trafik düzeninin sağlanmasında önemli bir etkisi
olduğunu göstermektedir. Bilkent Üniversitesi’nin böylelikle, trafikte saygının
benimsenmesinde sivil girişime olumlu bir örnek oluşturduğu savunulmaktadır.
ABSTRACT
It is an indisputable fact that disuasion and enforcing educative measures must
come before forbidding and penalizing in order to raise awareness in the field of
safety on the roads within the community.
Since the subject lies within the framework of education, responsibility also
comprises educational institutions in raising awareness among young people, acting
voluntarily as a medium of sharing experiences and promoting peer pressure.
Bilkent University, through its Traffic Committee consisting of voluntary members
of staff and students, has in many ways been a pioneer in promoting mutual respect
on the roads through the policies it has adopted.
The results of the violation points system practiced on campus at Bilkent University
spanned of a 5 year period presented in this paper, show that the system has
provided an effective means of raising awareness among all drivers in campus.
Bilkent University thus claims to have reached a point in setting an example to
civillian interventions in increasing awareness for safety on the roads.
1. Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu ve ceza puan sistemi
Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu, tümüyle gönüllü, Trafikte Saygı'nın
yaygınlaştırılmasında görev almak isteyen akademisyen, idari personel ve
öğrencilerden oluşmaktadır. Rektör Yardımcılığına bağlı çalışan, aldığı kararlar üst
yönetime tavsiye niteliğinde olan, esnek yapıda bir kurul olup görevleri, Bilkent
Üniversitesi yerleşkeleri içinde trafik düzeninin sağlanması için kuralları
oluşturmak, gerekli yapısal değişikliklere karar vermek ve genelde trafikte saygının
Bilkent Üniversitesi camiasında bir yaşam biçimi olarak benimsenmesinde bilinç
geliştirici çalışmalarda bulunmaktır.
Bu çalışmalar kapsamında Bilkent Üniversitesi'ne yerleşerek kayıt yaptıran yeni
öğrencilere, üniversitenin düzenlediği "Akademik Hayata Uyum" programı
çerçevesinde "Bilkent'te Trafik Bilinci" konulu bir sunum ile trafikte saygının, bir
yaşam biçimi olarak benimsenmesinin önemi vurgulanmaktadır.
Ayrıca "Ağaç Yaşken Eğilir" özdeyişinden hareketle Bilkent Üniversitesi'ne bağlı
ilköğretim okullarında her yıl "Trafikte Saygı" konulu resim yarışmaları
düzenlenmekte, katılan minikler ödüllendirilmekte, aralarından seçilen resimler bir
takvim haline getirilerek üniversite içinde ve dışında dağıtılmaktadır. Ayrıca
üniversite öğrencilerine ve çalışanlarına yönelik afiş tasarımı, slogan yarışması gibi
etkinlikler de düzenlenmektedir.
2. Ceza puan sistemi
Trafikte saygıyı Bilkent camiasında bir yaşam biçimi haline getirmekte etkin
olduğu düşünülen ceza puan sistemine göre sürücü kural ihlali yaptığında ihlalin
niteliğine göre belirlenmiş olan belli bir miktar ceza puanı, sürücünün kaydına
işlenmektedir. Bir öğrenim yılı içinde 12 puana ulaşan sürücünün araç pulu, 3 ay
için iptal edilmekte ve bu kişi, kendisinin veya başkasının aracıyla Bilkent
Üniversitesi yerleşkelerine alınmamaktadır.
Birinci kez 12 ceza puanına ulaştığından 3 ay yasak getirilmiş olan sürücünün
ikinci kez 12 puana ulaşması halinde yasaklı olduğu süre 1 yıl olarak, üçüncü kez
tekrarında ise 3 yıldan az olmamak üzere Trafik Kurulu'nun belirleyeceği süre
kadar uygulanmaktadır.
İhlalin niteliğine bağlı olarak buna karşılık gelen ceza puanı değeri, sürücünün
doğrudan yasaklı duruma ulaşmasına neden olmamaktadır. Bunun altında yatan
görüş, sistemin cezalandırıcı olmasından çok caydırıcı nitelik taşımasıdır.
Dolayısıyla, örneğin yayalara yol vermeyen bir sürücü, alacağı 8 ceza puanıyla hem
ihlalinin önemi konusunda uyarılmış olmakta, hem de bundan sonra yapacağı bir
başka ihlal sonucu 3 ay yerleşkelere sürücü olarak giremeyeceği konusunda
uyarılmakla bundan sonra daha dikkatli davranmaya teşvik edilmektedir.
12 puana ulaşarak kampus giriş yasağı getirilen sürücülerden öğrenciyse velisine ve
Dekanına, çalışan ise amirine durum yazıyla bildirilmektedir. Bu yolla da sürücü
üzerinde psikolojik baskı unsuru oluşturularak böyle bir konuma gelmemesi teşvik
edilmektedir.
Kayıtlı sürücü sayısı
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Yıllar
Şekil 1. Yıllara göre Bilkent Üniversitesi’ne kayıtlı sürücü sayısını
Sürücü olarak yerleşkelere giriş yasağı getirilenlerin araç pulu geçerliliğini
yitirmektedir. Bu sürücüler, yasaklarının bitiminde yeniden araç pulu için
başvurduklarında Trafik Kurulu tarafından düzenlenen bir oryantasyon programına
tabi tutulmaktadır. Bu programda Bilkent Üniversitesi trafik kuralları ile
Karayolları Trafik Kanunu'nun ilgili maddelerini hatırlatıcı bir sunum yapılmakta,
bazı kaza görüntüleri eşliğinde kurallara uymanın önemi vurgulanmaktadır.
Bu sunumun ardından verilen yazılı sınavda sürücü, 10 sorudan en az 6'sını doğru
yanıtlamak zorundadır. Sınavda başarılı olanlara yeniden araç pulu ve yerleşkelere
giriş izni verilir. Sınavı başaramayan sürücü, eğer üniversite yerleşkelerine özel
aracı ile giriş yapmak istiyorsa, bir sonraki oryantasyon programına yeniden
katılmak ve sınavı yeniden almak zorundadır.
3. Uygulamanın değerlendirmesi
3.1. Kayıtlı sürücülerin profili
Bilkent Üniversitesi kampuslarına günde ortalama 8000 kadar araç giriş
yapmaktadır. Şekil 1’de, yıllara göre Bilkent Üniversitesi kampuslarına giriş
yapmak üzere araç pulu almış olan sürücülerin sayısı verilmektedir.
2005 – 2006 akademik yılı sonu itibarıyla toplam 7956 sürücü, özel aracı ile
kampuslara giriş yapmak üzere araç pulu almıştır. Bu sürücülerin türlerine göre
dağılımı ise Şekil 2’de verilmiştir. Araç pulları dağıtımında akademik personel,
diğer personelden ayrılmaktadır. Bildirideki şekillerde akademik personel
“akademik”, akademik dışı personel ise “personel” olarak anılmaktadır.
Şekil 2’de görüldüğü gibi sürücülerin yaklaşık %40’ını öğrenciler oluşturmaktadır.
Bunu toplam %26 ile üniversite çalışanları izlemekte, üçüncü sırada ise üniversite
bünyesinde hizmet veren kuruluşların çalışanları ile Bilkent Holding’e bağlı
şirketlerde çalışmakta olup üniversite kampuslarına sürekli giriş yapmak
durumunda olan personelden oluşan “şirket” statüsündeki sürücüler yer almaktadır.
Şirket
19%
Mezun
9%
Misafir
0%
Öğrenci
42%
Lisansüstü
4%
Personel
8%
Akademik
18%
Şekil 2. Kategorisine göre kayıtlı sürücülerin dağılımı
Bilkent Üniversitesine kayıtlı öğrencilerin sayısı, 2006 – 2007 öğrenim yılı
itibarıyla toplam 10675’dir. Bununla birlikte özel aracı için araç pulu almış olan
öğrenci sayısı 2982 olup, yıllara göre seyir izlendiğinde özel aracı ile kampuslara
giriş yapan öğrencilerin, toplam öğrenci sayısının %30’unu geçmediğini söylemek
mümkündür. Aynı durum Yüksek Lisans ve Doktora öğrencileri için de sözkonusu
olup bu kategorideki sürücü sayısı 1000 civarındadır.
Diğer yandan yine 2006 – 2007 öğrenim yılı itibarıyla üniversite bünyesinde
çalışan tüm personelin sayısı 2246, araç pulu sahibi olan personelin sayısı da 1895
olup araç pulu sahibi personel sayısının ortalama %85’i bulduğu görülmektedir.
Mezun araç pulu, mezunlara ücretsiz olarak verilmektedir. Bununla birlikte özel
aracıyla üniversite yerleşkelerine sıkça giriş yapmayı öngörmeyen mezunların araç
pulu talebinde bulunmadığı, bu kategorideki sürücü sayısının toplam içinde %10’un
altında kaldığı görülmektedir.
3.2. Ceza puanı sistemi uygulaması ve 3 ay yasaklı sürücüler
Şekil 3, uygulama başladığından bu yana geçen 6 öğrenim yılı içinde ceza puanı
toplamı üst sınıra birinci kez ulaştığından 3 ay süreyle kampuslara giriş yasağı
uygulanan sürücü sayısı içinden her kategori için maksimum değeri ve bu değere
hangi yılda ulaşıldığını göstermektedir.
En sağda genel toplama bakıldığında 2001 – 2002 öğrenim yılından bu yana geçen
6 yıl içinde ceza puan toplamı üst sınıra ulaşıp da araç pulu iptal edilerek 3 ay
süreyle kampuslara girişi yasaklanan sürücülerin sayısının ortalama olarak, kayıtlı
sürücülerin ancak %1,48’i oranında olduğu görülmektedir. Akademik ve diğer
personel ile şirketler için uygulamanın en yüksek oranda olduğu dönemin,
uygulamanın başladığı yılın ertesinde olduğu, ancak bu oranın 2002 – 2003
öğrenim yılından sonra bir daha aynı düzeye ulaşmadığı gözlemlenmektedir.
En yüksek oran,
Aynı kategori içinde, %
5,00
4,50
4,00
3,50
3,00
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
Öğ renci
(2 0 0 5)
Akad emik
(2 0 0 2 )
Pers o nel Lis ans üs t ü
(2 0 0 2 )
(2 0 0 2 )
M ezun
(2 0 0 5)
Şirket
(2 0 0 2 )
M is afir
(2 0 0 6 )
Genel
To p lam
Kategori (en yüksek oranın gerçekleştiği yıl)
Şekil 3. Kampuslara giriş yasağı uygulanan sürücülerin oranı (kategoriye göre)
2002 yılında kampuslara giriş yasağı getirilen şirket çalışanlarının oranının,
üniversite çalışanlarına kıyasla bir hayli yüksek olduğu dikkati çekmektedir. Bunda
ceza puan sistemi uygulamasının üniversite öğrencileri ve üniversite çalışanları
dışındakilere uygulanmayacağı varsayımının etkili olduğu düşünülmektedir. Ancak
bu kategori için de, Şekil 3’de de görüldüğü gibi, 2002 – 2003 öğrenim yılında
yapılan uyarılar ve uygulamalar, gerekli caydırıcılığı sağlamıştır.
Misafir sürücüler, doğrudan Bilkent Üniversitesi çalışanı olmayıp ortak araştırma
projeleri kapsamında üniversiteye sıkça giriş yapacak araştırıcılar ve diğer konuk
sürücüleri kapsamaktadır. Misafir araç pulu uygulamasına 2004 – 2005 öğrenim
yılı başında başlanmıştır. Bu kategoride halen ancak 35 sürücü mevcut olup
yalnızca 1 sürücü için işlem yapılmıştır. Rakamlar küçük olduğundan Şekil 3’de
oransal olarak yüksek görünen bu kategori, gerçekte ihmal edilebilir olmakla
birlikte, kuralların sürücünün ünvanına bakılmaksızın uygulandığına dikkati
çekmek amacıyla aynı grafiğe taşınmıştır.
Mezunlar arasında uygulama gerektiren sürücü sayısı oldukça düşüktür. Buna
karşılık öğrencilerin, 3 ay kampus giriş yasağı uygulamasında en yüksek orana
sahip oldukları görülmektedir. Bununla birlikte bu kategoride uygulama
yapılanların toplam sürücü sayısına oranının son 6 yıl içinde ulaştığı en yüksek
değerin ancak %4,96 olması sevindiricidir. Bu oran, 2005 – 2006 öğrenim yılı
içinde gerçekleşmiş olup 2006 – 2007 öğrenim yılı Nisan ayı itibarıyla bu rakam
henüz %2,55’dir. Bunun da yine, kuralların titizlikle uygulanmakta olduğunun
yaygınlaşmasıyla birlikte tüm sürücülerin kurallara uymakta daha fazla özen
göstermekte olduğuna işaret olduğu düşünülmektedir.
Sistemin uygulanmaya başlandığı 2001 – 2002 öğrenim yılından bu yana kilometre
taşları ile buna paralel olarak 3 ay kampuslara giriş yasağı almış olan sürücü
sayısının toplama oranı Şekil 4’de verilmektedir. Bu şekil incelendiğinde,
öğrenciler için Şekil 3’de görülen çıkışın 2005 yılına rastlamasının nedeni daha iyi
anlaşılmaktadır.
Oryantasyon ve
sınav konuyor...
Sistematik
hale geliyor...
2,50
oran, %
2,00
1,50
1,00
Uygulama
başlıyor...
0,50
0,00
2001
2002
2003
Etkisini
gösteriyor.
.. 2004
Ceza puanı sınırı
15'den 12'ye
düşürülüyor...
2005
2006
yıllar
Şekil 4. Kampuslara giriş yasağı uygulanan sürücülerin oranı (yıllara göre)
2003 – 2004 öğrenim yılında üniversite genelinde trafik kurallarına uyulmasında
gözlenen olumlu gelişmelerden cesaret alınarak 2004 – 2005 öğrenim yılında, 4.
uygulama yılına girilirken, ceza puan sisteminde bazı değişiklikler yapılmıştır.
Kampuslara giriş yasağını gerektirecek ceza puan toplamı, önceki yıllarda 15
olarak uygulanırken 12’ye düşürülmüş, buna karşılık bazı ihlallerin ceza puan
değerleri artırılarak kuralları ihlal eden bir sürücünün araç pulunun, daha az sayıda
ihlal sonucunda geçerliliğini yitirmesi öngörülmüştür. Örneğin 2004 yılı öncesinde
tehlikeli şekilde araç kullanmanın ceza puan değeri 6, park kurallarını ihlalin
karşılığı 2 ceza puanı ve yasak için üst sınır 15 ceza puanı iken 2004 yılında
tehlikeli araç kullanmanın cezası 8 puana, park kurallarını ihlalin cezası 4 puana
yükseltilmiş, buna karşılık kampuslara giriş yasağı uygulamasını gerektirecek ceza
puanı toplamı 12’ye düşürülmüştür.
Özellikle öğrenciler arasında araç pulu iptal edilenlerin oranının yıllara göre en üst
değere 2005 – 2006 öğrenim yılında ulaşılmış olmasının en önemli nedeni, puan
değerlerinde yapılan bu değişikliktir.
3.3. Oryantasyon programı uygulaması
2005 – 2006 öğrenim yılı bahar döneminde kararı alınan ve ilk uygulaması 2006
yılı Nisan ayında yapılan bir ek yaptırım ile, araç pulu iptal edilerek kampuslara
giriş yasağı getirilmiş olan sürücülerin, yasakları bitiminde araç pullarını yenilemek
istemeleri halinde Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu tarafından düzenlenen bir
oryantasyon programına tabi tutulmaları ve bu programın sonunda verilecek olan
sınavdan geçer not almaları zorunluluğu getirilmiştir.
Sınavda, Karayolları Trafik Kanunu’ndan kimi kurallara ilişkin sorular ile Bilkent
Üniversitesi kampuslarında uyulması beklenen kurallara ilişkin soruların yanı sıra,
amacı doğru cevabı işaretlemekten çok, sürücüyü düşünmeye zorlamayı amaçlayan
bazı sorular da yer almaktadır. Bu tip sorulara bir örnek aşağıda verilmektedir:
Aşağıdaki seçenekleri önem sırasına göre numaralandırınız:
Bilkent kampusları içinde veya dışında hız yaptığımda
a) Kendi güvenliğimi tehlikeye atıyorum.
b) Başkalarının güvenliğini tehlikeye atıyorum.
c) Bilkent’in ismine zarar veriyorum.
d) Ceza puanım artıyor.
Sınavı alanlara, bu örnekte yer alan soru tipi yanıtlanırken tek bir doğru yanıt
olmadığı, Trafik Kurulu’nun sürücülerin eğilimini ölçmek istediği ve bu sorunun
sınavdan alacakları nota etkisi olmayacağı belirtilmektedir. Bununla birlikte verilen
yanıtlarda (d) şıkkının yapılan önem sıralamasında en sonda yer alması, buna
karşılık birinci derecede önemli olarak görülen seçeneğin (a) veya (b) şeklinde
işaretlenmiş olması, sürücülerin bu konudaki duyarlılıklarının ve bilinçlerinin bir
ölçütü olarak görülmektedir.
2007 yılı Mart ayı sonu itibarıyla bu programa tabi tutulduktan sonra araç pulu
yenilenen sürücü sayısı 153’tür. Programın amacı bir yandan bu sürücülerle birebir
iletişim kurularak trafikte saygı bilincinin aşılanmasına hizmet etmek, diğer yandan
da yasak uygulamasının ardından araç pulu yenileme işleminin zorlaştırılması ve bu
yolla caydırıcılığın pekiştirilmesidir. Şekil 4, bu amaca ulaşılmakta olduğunu
çarpıcı bir biçimde göstermektedir.
3.4. Bir yıl yasaklı sürücüler
Şekil 4, ceza puanı toplamı üst sınıra ilk kez ulaşıp da kampuslara girişi 3 ay için
yasaklanan sürücüleri kapsamaktadır. 12 ceza puanı toplamına ikinci kez
ulaştığından kampusa girişi 1 yıl için yasaklanan sürücüler de mevcuttur. Bu
sürücülerin sayısı henüz 15 olup istatistik değer taşıyacak potansiyele ulaşmamış
olduğundan bu bildiride analiz edilmemektedir. Bununla birlikte bu sürücüler
arasında yalnızca birinin, oryantasyon programına katılıp verilen sınavdan geçer
not aldıktan sonra araç pulunu yenileyen bir sürücü olduğu, diğer 14 sürücünün,
henüz oryantasyon programının uygulanmadığı dönemde, yasaklı sürelerinin
bitiminde araç pulları doğrudan yenileyerek kampuslara giriş izni alan sürücülerden
oluştuğu da belirtilmelidir.
Bu sürücülerin yasakları 2007 - 2008 öğrenim yılı içinde sona erecektir. Trafik
Kurulu halen, bu sürücülere yeniden araç pulu verilmeden önce topluma gönüllü
hizmet projesi çerçevesinde belli bir süre çalışmalarını ve bu proje sonunda
getirecekleri olumlu referans sonucu yeniden kampuslara giriş iznine hak
kazanmaları yönünde bir uygulamanın çerçevesini oluşturmaktadır.
3.5. Kampus içi kaza istatistikleri
Bilkent Üniversitesi’nde uygulanan ceza puan sisteminin başarı ölçütlerinden bir
diğeri de kampus içi kaza istatistikleridir. Bilkent Üniversitesi Trafik Kurulu’nun
ilk kurulduğu 1996 yılından önce kampus içinde yaşanan trafik kazalarının oranı,
Trafik Kurulu’nun yoğun denetim ve bilinçlendirme çalışmalarıyla süreç içinde en
aza indirgenmiştir.
Kazaların kayıtlı sürücü
sayısına oranı, %
0,45
0,40
0,35
0,30
0,25
0,20
0,15
0,10
0,05
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Yıllar
Ağır Hasarlı
Yaralanmalı
Şekil 5. Kampus içi kazaların kayıtlı sürücü sayısına oranı
Ceza puan sisteminin uygulanmaya başladığı 2001 yılından itibaren kampus içinde
ağır hasarlı veya yaralanmalı kaza sayısındaki belirgin düşüş, Şekil 5’de açıkça
gözlenebilmektedir. Genellikle otoparklarda yaşanan hafif hasarlı kazalar,
aralarında kayıt altına alınmamış olanların da bulunduğu ihtimali gözönüne
alınarak değerlendirme dışı bırakılmıştır.
Kazaların, bu bildiride kapsanan 6 yıllık süre içinde en yüksek oranda gerçekleştiği
2001 yılında dahi toplam sürücü sayısının ancak binde 38’i oranında gerçekleştiği
gözardı edilmemelidir. 2006 yılına gelindiğinde ağır hasarlı kazalar binde 15,
yaralanmalı kazalar ise binde 3 oranında gerçekleşmiş olmakla birlikte hedef, bu
oranın 0’a ulaşması olmalıdır.
4. Sonuç
Bilkent Üniversitesi’nin, uygulanan denetim ve yaptırımların yanı sıra esası
uyarıya, caydırıcılığa ve bilinçlendirmeye dayanan Ceza Puan Sistemi’nin 6 yıllık
geçmişi değerlendirildiğinde sistemin başarılı olduğunu söylemek mümkündür.
2001 yılından itibaren aşamalı olarak yaptırım ölçütleri ağırlaştırılan sisteme 2006
yılında dahil edilen oryantasyon programı, kuralların hangi amaçla konduğunu ve
ihlalinin nelere yol açabileceğini sürücülerle birebir konuşulmasına olanak
tanımaktadır. Bu programda ayrıca sürücülerin kampus içindeki uygulamalara
ilişkin eleştiri ve önerilerini paylaşmalarına da olanak sağlanmakta, programa
katılan sürücüler doğruyu hep birlikte bulmaya yöneltilmektedir.
Bilkent Üniversitesi’nin, Trafikte Saygı bilincinin özellikle gençler arasında
yaygınlaşması kapsamında tümüyle gönüllü üyelerden oluşan Trafik Kurulu eliyle
yürütmekte olduğu çalışmaların yalnızca bir parçası olan ceza puan sistemi ile bu
uzun soluklu mücadelede sivil girişimlere olumlu bir örnek oluşturduğu
düşünülmektedir.