İGEME - ENDONEZYA ÜLKE RAPORU

ENDONEZYA ÜLKE PROFİLİ Hazırlayan Mustafa YAVUZ 2008 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
ENDONEZYA TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Temel Sosyal Göstergeler Resmi Adı Nüfus Yüzölçümü Dinler Diller Başkent Para Birimi Başlıca şehirleri Endonezya Cumhuriyeti 245 milyon (2006 yılı tahmini) 1 904 443 km2 İslamiyet (% 88), Hristiyanlık (%8), Hinduizm (%2), Budizm (%1), Diğer (%1) Bahasa Endonezya dili ve diğer yerel diller Cakarta Endonezya Rupisi, 9159 Rp = 1$ (2006 ortalaması) Cakarta (8,4 milyon), Surabaya (2,6 milyon), Bandung (2,1 milyon), Medan (1,8 milyon), Palembang (1,4 milyon), Semerang (1,3 milyon) Temel Ekonomik Göstergeler 2002a GSYİH (milyar dolar) 200,1 GSYİH gerçek büyümesi (%) 4,4 Enflasyon (%) 11,9 Nüfus (milyon) 231,3 İhracat (fob) (milyon $) 59 166 İthalat (fob) (milyon $) 35 653 Cari İşlemler Dengesi (milyon $) 7 824 Altın Hariç Rezervler (milyon $) 30 971 Toplam Dış Borçlar (milyar $) 132,8 Ortalama Döviz Kuru (Rp/$ paritesi) 9 311 2003a 234,8 4,7 6,8 234,9 64 110 39 546 8 107 34 962 137,0 8 577 2004a 254,3 5,1 6,1 238,6 70 766 50 615 1 562 34 953 139,7 8 939 2005a 2006b 287,0 364,5a 5,7 5,5a 10,5 13,1a 242,1b 245,5 86 179 102 726 63 856 73 011 930 9 615 32 989 40 934a 138,3 126,4 9 705 9 159a Kaynak: EIU (The Economist Intelligence Unit), Country Report, May 2007, Indonesia aGerçekleşen b EIU tahminleri GENEL EKONOMİK DURUM Güneydoğu Asya ile Avustralya anakaraları arasında uzanan bir adalar grubu devleti olan Endonezya’nın karasuları toplam yüzölçümünün yaklaşık olarak dört katı kadardır. Kuzeyde Malezya, doğuda Papua Yeni Gine ile komşu olup batısında ve güneyinde Hint Okyanusu bulunmaktadır. 13 bin kadar adasıyla Endonezya pek çok önemli ticari ve stratejik su yollarını kontrol etmektedir. Endonezya topraklarının yarısından fazlası ormanlık olup önemli bir bölümü de dağlık ve volkaniktir. Bağımsızlığını ancak 1945’te kazanmış olan Endonezya, 1950’li ve 1960’larda yaşadığı büyük iktisadi sorunların ardından iktisadi hedeflerini 5 yıllık kalkınma planları ile belirlemektedir. Kararlı iktisadi idare ülkenin istikrarlı bir büyüme oranı tutturmasını sağlamıştır. Bu büyüme oranı 1970­96 döneminde yıllık %6’nın üzerinde gerçekleşmiştir ve 1960’larda fakir ülkeler sınıfında yer alan Endonezya 1996 yılında gerçekleştirdiği 1150
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 1 $’lık kişi başına gelirle orta gelirli ülkeler sınıfına girmiştir. Zengin doğal kaynakları, 245 milyon nüfusu ve geride bıraktığımız son 25 yılda gösterdiği büyüme performansı ile Uzak Doğunun kaplanları arasında sayılan Endonezya, 1997 yılı ortalarında baş gösteren Asya Krizi ile mali çevrelerin dikkatlerini üzerinde toplamıştır. Temmuz 1997 başlarında Tayland’da ortaya çıkan ve daha sonra Malezya’ya yayılan mali kriz Endonezya’da da etkisini göstermiş ve hem ekonomik hem de politik krize neden olmuştur. Yaşanan kriz karşısında Endonezya ilk olarak yurt içi faiz oranlarını yükseltmiş, maliye politikasını sıkılaştırmış ve rupideki dalgalanmalara müdahalede bulunmamıştır. 1997 Ekim’inde Endonezya hükümeti IMF ile makroekonomik dengeyi ve devleti zarara uğratan ekonomik politikaları kaldırmayı amaçlayan bir ekonomik reform programının uygulanması konusunda anlaşmaya varmıştır. Yaşanan ekonomik ve mali krizin etkileri oldukça şiddetli olmuştur. Kriz sonrasında 1997­ 2001 yılları arasındaki yıllık ortalama büyüme %­0,17 olmuştur. 1998 yılında reel GSMH % 13,2 oranında daralmıştır. 1999, 2000 ve 2001 yıllarında ise reel GSMH’de sırasıyla %0,8, %5,4 ve %3,8 oranında büyüme gerçekleşmiştir. 2002­2006 yıllarındaki toparlanma devam etmiş büyüme ise sırasıyla %4,4, %4,7, %5,1, %5,7 ve %5,5 olarak gerçekleşmiştir. 1998 yılında %58,4 olarak gerçekleşen enflasyon oranı 2000 yılında ortalama olarak %3,7’ye kadar gerilemesine rağmen 2001 yılında ortalama enflasyon %11,5 olarak gerçekleşmiştir. İzleyen yıllardaki enflasyon oranı ise 2002’de %11,9, 2003’de %6,8 ve 2004 yılında da %6,1 olarak kaydedilmiştir. Yakıt fiyatlarının 1 Ekim 2005 tarihinde ortalama %126 oranında artırılması neticesinde enflasyon oranı 2005 yılında %10,5, 2006 yılında ise %13,1 oranlarında gerçekleşmiştir. Kriz sonrası kişi başına milli gelirde büyük düşüş olmuş ve 1996 yılında 1150 dolar iken 2001 yılında 688 dolar olmuştur. Fakat ilerleyen yıllarda toparlanma süreci yaşanmış 2002, 2003 ve 2004 yıllarında sırasıyla 865 dolar, 1015 dolar ve 1080 dolar olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılında 1996 yılı rakamının üstüne çıkılabilmiş ve kişi başına gelir 1162 dolar olmuştur. 2006 yılında ise kişi başına gelir 1500 dolara yaklaşmıştır. 2002 yılının Ekim ayında Endonezya’nın Bali adasında yaşanan bombalama olayları ekonominin belkemiğini sekteye uğratmıştır. Bu saldırılara kadar hızlı bir büyüme göstermekte olan ekonomi ancak 2005 yılında eski performansı kadar olmasa da toparlanmaya başlamıştır. 2005 yılı ilk 8 ayı içinde yıllık ortalama büyüme oranı %5.6 olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan bazı bölgelerde büyüme hızlı olmakla birlikte bazı bölgelerde olayların etkisiyle sekteye uğrayan turizm sektörü hala toparlanamamıştır. GSYİH’nin Sektörel Dağılımı, 2005 (toplam içinde %) İmalat 27,8 Tarım, ormancılık ve balıkçılık 14,1 Madencilik, taş ocakçılığı 9,1 İnşaat 6,1 Elektrik, gaz & su 0,7 Hizmetler 42,1 Kaynak: EIU, Country Report Indonesia May 2007 Bugün Endonezya ekonomisinin dengeleri oldukça iyi olarak kabul görmekte ve bu ana sektörler önemli rol oynaması sayesinde ortaya çıkmaktadır. Tarım (mezbahacılık, balıkçılık ve ormancılık dahil) geleneksel olarak istihdam ve üretim açısından baskın
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 2 aktivite konumunu sürdürmektedir. Ülkede bir çok mineral kaynak bulunmakta ve son 30 yıl içinde oldukça hızlı bir şekilde değerlendirilmekte ve böylelikle madencilik sektörünün ödemeler dengesine önemli katkı koymasını sağlamaktadır. 1980’lerin ortalarında hızlı genişlemeye başlayan imalat sanayii 1991 yılında ilk kez tarım sektörünü geride bırakmış olup 2005 yılı içinde GSYİH’da %27,8 oranında paya sahip olmuştur. 2005 yılında hizmetler sektörü GSYİH içinde %42,1 paya sahiptir. Ulusal ekonomi içinde pek çok kamu teşebbüsü faaliyet göstermektedir. Endonezya’da devlet pek çok doğal kaynağın işletilmesinde tekel durumundadır. Projeksiyon Özeti: 2005a 2006a 2007b 2008b Reel GSYİH Büyümesi (%) 5,7 5,5 6,3 6,0 Sanayi üretimi büyümesi 4,7 3,3c 5,0 4,7 Tarım üretimi büyümesi 2,2 3,0 2,0 2,2 İşsizlik (%, ort.) 10,3 12,5 12,3 12,1 Enflasyon (%, ort.) 10,5 13,1 6,5 6,2 İhracat (fob, milyar $) 86,2 102,7c 113,7 126,5 İthalat (fob, milyar $) 63,9 73,0c 81,6 88,9 Cari İşlemler Dengesi (milyar $) 0,9 9,6c 10,7 13,7 Döviz kuru (Rp:US$, ort.) 9705 9159 9134 9191 a: Gerçekleşen b: Öngörü c: EIU tahmini Kaynak: EIU, Country Report Indonesia May 2007 2003­2004 yılları arasında ücret artışları düşük seviyelerde kalarak enflasyonun daha yüksek değerlere çıkmasına engel olmakta katkı sağlamıştır. İşsizlik oranı ise artış göstermiş olup yatırım ikliminin olumsuzlaştığını yansıtmıştır. Yıllık 2­2,5 milyon kişinin daha ekonomiye eklenmesini ülke ekonomisi kaldıramamakta ve işsizlik artmaktadır. Merkezi İstatistik Ofisinin resmi verilerine göre 1996 yılında 4,3 milyon olarak kaydedilen işsiz sayısı 2004 yılında 9,5 milyon kişi olarak kaydedilmiştir. Ayrıca çalışan nüfusun 100 milyon kişisinden 43 milyonu da haftada 35 saatten az olarak çalışması nedeni ile işsizliğin bu hesaplamada da ayrıca şiddetli olduğu (gizli işsizlik şeklinde) belirtilmektedir. Ekonomik kriz ve politik rahatsızlıkların şiddetli olumsuz etkileri yatırımlarda da kendisini göstermiştir. 1997 yılında 41,2 milyar ABD doları olarak kaydedilen yatırımlar 2002 ve 2004 yıllarında sırasıyla 9,8 milyar ABD doları ve 10,3 milyar ABD doları seviyesine gerilemiştir. Yatırım projelerindeki uygulamalar da oldukça zayıf kalmıştır. Hedeflenen mega­projeler (rafineler, güç santralleri ve büyük kimyasal ve metalurji fabrikaları) ve sermaye yatırımları için gerçekleştirilen ithalat oldukça küçük değerlerde kalmıştır. Fakat 2005 yılının başlarında gözlenen hareketlenmenin bu olumsuz sürecin sonuna gelindiğinin sinyallerini vermekte olup yatırım onaylarında 2005 yılının ilk çeyreğinde %173’lük bir artış gözlenmiştir. 2004 yılının ilk çeyreğinde 1,6 milyar ABD doları tutarında yatırımı onaylayan Yatırım Koordinasyon Kurulu (BKPM) 2005 yılının aynı döneminde 4,3 milyar ABD doları hacminde yatırıma onay vermiştir. 2004 yılı ilk çeyreğinde kaydı yapılan 225 projenin yatırım bedeli 454 milyon ABD doları hacmindeyken bu değer 2005 yılının ilk çeyreğinde 285 proje ve 2,7 milyar ABD doları yatırım bedeli şeklindedir. İç yatırımlarda da benzer bir hızlı büyüme eğilimi gözlenmiş ve 2004 ve 2005 yıllarının ilk çeyrekleri karşılaştırıldığında %16 oranında artış olmuştur.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 3 Harcanabilir gelirin düşük seviyede olması ihracatı büyümenin temel etkenlerinden biri haline getirmiştir. 1970’lerin orta dönemlerinden önce Endonezya’nın ihracatı doğal kauçuk, hindistan cevizi yağı, kurutulmuş hindistan cevizi ve ham petrol gibi temel ticari mallardan oluşmaktaydı. 1983 yılında petrol fiyatlarında yaşanan düşüş sanayileşme için itici güç olmuş ve yarı işlenmiş ve imal edilmiş malların ihracatta egemen duruma gelmesini sağlamıştır. 1980 ortalarında turizmi geliştirmek üzere atılan kararlı adımlar da ihracat kazancına olumlu etkide bulunmuştur. Ekonominin önemli sektörleri Tarım Tarım, balıkçılık ve ormancılık sektörleri de dahil edildiğinde, ülkenin en önemli istihdam kaynağıdır. Ülke nüfusunun yüzde 53’üne iş olanağı ve önemli ihracat geliri sağlayan tarım sektörü, Endonezya’nın ulusal ekonomik büyümesinde de önemli bir rol oynamaktadır. Tarım gelirlerinde çalışanların ödemeleri mahsul payı şeklinde olup bunlar büyük ölçüde iç tüketim içindir. Mahsulün büyük bir bölümü de ülke ekonomi kayıtlarında yer almamaktadır. Endonezya sanayileştikçe tarımın GSYİH içindeki payı da azalmıştır. 1970’li yılların başlarında tarımın GSYİH içindeki payı %40­50 oranlarındayken bu değer 1997 yılında %14,8 oranına kadar gerilemiştir. 1999 yılında tarım sektöründe hissedilmeyen ülke ekonomisindeki daralma nedeniyle bu oran yeniden %19,5 oranına yükselmiştir. 2005 yılında ise bu oran gerileyerek %14,1 şeklinde gerçekleşmiştir. Yetiştirilen belli başlı tarım ürünleri pirinç, mısır, tatlı patates, soya fasulyesi, yer fıstığı, doğal kauçuk, kahve, kakao, çay, şeker, tütün, biber ve baharatlardır. Endonezya dünyanın ikinci en büyük palm yağı üreticisi, dördüncü en büyük kahve üreticisi, önde gelen kauçuk ve hint kamışı kaynağı, baharat ve belli başlı yağ üreticisi ve ihracatçısıdır. Ülkede kullanılan temel besin kaynağı pirinçtir. Endonezya dünyanın en büyük üçüncü pirinç üreticisi ülkesidir. Kendi kendine yeterliliği 1985 ve 2004 yıllarında sağlamıştır. Aradaki yıllarda ise Endonezya dünyanın en çok pirinç ithal eden ülkelerinden birisi olmuştur. Java, Bali ve Madura gibi adalar başlıca pirinç üretim merkezleridir. Sanayileşme ve nüfusun yoğunluğu ekilebilir alanların kaybına yol açmıştır. Endonezya’da pirinç üretiminde 1985 yılından beri azalma olduğu görülmektedir. Ülke her sene piyasalardan yaklaşık 3,5 milyon ton (ihtiyacının % 10’u) pirinç ithal etmektedir ve bu da Endonezya’yı en önemli pirinç ithalatçısı haline getirmiştir. Endonezya 1983­1993 yılları arasında toplam 1 milyon ha ekilebilir pirinç çeltiği kaybetmiştir. Bu eğilimi tersine çevirmek için yönetim Riau, Jambi, South Sumatra, Bengkulu ve West Kalimantan bölgelerini pirinç ekimine uygun hale getirme çabası vermiştir. Son yıllarda pirinç üreticilerinin ücretlerin düşüklüğünü protesto etmeleri üzerine yönetim 2004 yılı başından itibaren üreticileri korumak amacıyla 6 ay süreyle pirinç ithalatını durdurmuştur. Yasak bir kaç defa 6’şar ay uzatılmış olup günümüze kadar böyle gelinmiştir. 2004­2006 yılları arasındaki güçlü üretim ithalat ihtiyacını ortadan kaldırmıştır. Ülkede 2005 yılında 54 milyon ton kabuklu pirinç (32,4 milyon ton kabuksuz pirince denk) üretim gerçekleşmiş olup 32 milyon ton olan kabuksuz pirinç ihtiyacı aşılmıştır. Palmiye yağı üretiminde son yıllarda ülkedeki ekonomik gelişmelerin aksine hızlı bir artış yaşanmıştır ve Endonezya 2006 yılı sonunda Malezya’nın en büyük üretici olma ünvanını elinden alabilecek duruma gelmiştir. Endonezya ve Malezya birlikte dünya ham palm yağı üretiminin %84’ünü ve ihracatının %88’ini gerçekleştirmektedirler. 1967 yılında 106.000 hektar olan ekili alan 2004 yılında 3,4 milyon hektara yükselmiştir. Bu sektörde yaklaşık 2 milyon kişi istihdam edilmektedir. Hükümet palmiye yağı alanındaki yatırımları
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 4 desteklemektedir. Palmiye yağı üretim miktarında da 1967 yılındaki 160.000 tondan 2004 yılında 10,3 milyon tona yükselme meydana gelmiş olup bunun 7 milyon tonu ihraç edilmektedir. Yerel üretilen palmiye yağının %80’i pişirmelik yağ sanayii, %10’u oleo kimya endüstrisi, %3,1’i margarin üretimi ve kalan miktarı da büyük ölçüde sabun üretimi olmak üzere diğer endüstrilerde kullanılmaktadır. Bir zamanlar dünyanın en büyük kauçuk üreticisi olan Endonezya 1960 ve 1970’li yılların başlarında bu sektörü ihmal etmiştir. Daha sonra yeni uygulamalar ve daha fazla üretim sağlayan çeşitlerin ikamesi ile rehabilitasyona gidilmiş olup 1967 yılında 736 bin ton olan üretim 2004 yılında 1,85 milyon tona ulaşmıştır. Bunun içinde küçük çaplı üretim sahipliği payı oldukça yüksek olup toplam 1,4 milyon tonluk kısmına sahiptir. Bugün dünyada ikinci büyük kauçuk üreticisi konumunda olup sıralamada Tayland ile Malezya arasında bulunmaktadır. Bu üç ülke dünya üretiminin %85’ini gerçekleştirmektedirler. Düşük ücretler ile mücadele etmek üzere 1999 yılında kurulmuş olan International Rubber Organization aracılığı ile fiyatlar kontrol edilmeye ve yıllık kauçuk üretimi belirlenmeye çalışılmaktadır. Üretim kısıtlaması ile fiyatların 1 ABD Doların üzerine çıkması sağlanmış olup ülkede bugün 1,23 milyon ton ihracat değerine ulaşılması hedeflenmektedir. Kahve üretiminde de Endonezya bugün dünyanın 4. büyük üreticisi konumundadır. Üretimin %90’lık bölümü robusta çeşididir. Kalan miktar ise %10 oranında arabica çeşididir. Ana kahve üretim alanlarının bulunduğu bölgeler Sumatra (Lampung, Bengkulu, Jambi ve South Sumatra) ve Sulawesi’nin belirli bölümleridir. 1968 yılında 157 bin ton olan kahve üretimi 2002 yılında 609 bin tona ulaşmıştır. Fiyatların düşmesi nedeni ile üretim kısıntısı tedbirleri alınmış olup 2004­2005 yılları için daha düşük üretim miktarları olan 450­ 490 bin ton miktarları hedeflenmiştir. Tipik olarak kahve üretiminin %85’i ihraç edilmektedir. Ülkedeki üretimin %90 kısmı 2 ha veya daha küçük arazisi olan küçük üreticiler tarafından gerçekleştirilmektedir. Zayıf üretkenlik önemli bir sorun olarak devam etmektedir. Kahve ağaçlarının yaklaşık %30’u 30 yaşından büyük olup azami üretim miktarı ömürlerini geçmiştir. Balıkçılık: Balık Endonezya halkının beslenmesinde önemli bir yer tutmakla birlikte sektörün GSYİH’deki payı 2004 yılı itibarı ile %2,4 olarak gerçekleşmiştir. Sektördeki ihracat 2004 yılında toplam 2 milyar ABD doları tutarında gerçekleşmiştir. Ülkenin balıkçılık potansiyeli düşünüldüğünde bu oran oldukça düşük kalmaktadır. Balıkçılığın büyük bir kısmı geleneksel yöntemlerle gerçekleştirilmektedir. Endonezya’da ağırlıklı olarak ticari açıdan değerli olan karides ve orkinos gibi deniz ürünlerinin balıkçılığı yapılmaktadır. Bunlar daha sonra Asya Bölgesi’ndeki ülkelere ihraç edilmektedir. Endonezya hükümetinin tahminlerine göre yıllık balık tutma potansiyeli 6,2 milyon ton iken 1999 yılında bu tutar 3,95 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Balıkçılık ülke ekonomisi içinde de önemli yer tutmaktadır. Endonezyalıların beslenmesindeki hayvan proteini ihtiyacının üçte ikisi balıkçılık yolu ile karşılanmaktadır. Ancak arz talep dengesi bozulmakta ve kıyı balıkçılığında kullanılan olumsuz yıkıcı avlanma teknikleri gerilemeye yol açmaktadır. Ticari düşünceler balıkçılıkta katma değeri yüksek ürünlere yönelmiş olup karides ve tuna üretimi üzerinde durulmaktadır. Yönetim üretimin yıllık olarak 6.2 milyon ton olmasını öngörmektedir. Fakat bu konuda Dünya Bankası ile düşünce ayrılığı bulunmaktadır. Dünya Bankası yetkilileri ulusal üretimin olduğundan az gösterildiği ve potansiyelin de olduğundan fazla tahmin edildiği düşüncesinde olup ihtiyaç duyulan fazla miktarın ülkenin mevcut avlanma bölgelerinde değil doğusunda yer aldığını belirtmektedir. Kaçak avlanma da önemli sorunlardan biri konumunda olup ülkeyi yıllık 2 milyar ABD doları kayba uğrattığı tahmin edilmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 5 Ormancılık: Endonezya Güneydoğu Asya’nın orman açısından en zengin devletidir, fakat kaçak ağaç kesimleri nedeniyle ormanlık arazileri hızla azalmaktadır ve şu anda ne kadar orman arazisi olduğu tam olarak bilinmemektedir. Ormancılık, petrol ve doğal gazdan sonra Endonezya’ya en çok döviz kazandıran sektördür. Endonezya dünyanın en fazla kontrplak ihracatı yapan ülkesidir. Ormanlık alanın tümü devletin elindedir fakat işletme hakkı özel şirketlere kiralanmaktadır. Kiralamayla işletilen orman arazisi sayısı 1991 yılında 579 adet olmakla birlikte bu rakam 2003 yılında 266’ya düşmüştür. Ancak 2001 yılında yerel yönetimlerin özel orman işletmeciliğine izin verme yetkisi ortaya çıkınca karmaşıklık yaşanmış ve küçük ölçekli çok sayıda işletme kontrol edilebilir ve dayanma limitlerinin üzerinde işletmeye geçince orman arazilerinde hızlı bir erime başlamıştır. Endonezya son yıllarda orman arazi kaybı yaşamaktadır. Yıllık orman arazisi kaybı 3,8 milyon ha olarak tahmin edilmektedir. Ağaç işlemeciliği kereste rezervlerinden bağımsız ve kapasitenin üzerinde iş yapmaktadır. Bu durumun ortaya çıkmasında 1998’de Çin’de kereste üretimine getirilen yasaklar da etkili olmuştur. Tomruk kereste ihracatı yasaklanmış olmakla birlikte Endonezya’dan Çin ve Malezya’ya önemli miktarlarda kayıt dışı ihracat yapıldığı, burada denetimden sorumla askeri ve güvenlik ile denetleme yetkililerinin göz yummasının önemli rolü olduğu belirtilmektedir. İmalat Sanayi İmalat sanayi, Endonezya’nın iktisadi büyümesinin arkasındaki itici güçtür. Ülkede imalat sanayii 1965 yılından sonra sürekli olarak GSYİH’nın üzerinde büyüme oranında seyretmiştir. İmalat sanayiinin GSYİH içindeki payı 1965 yılında %8,3 olarak gerçekleşirken bu rakam 1991 yılında %20,8’e ulaşarak tarihinde ilk defa tarımı geride bırakmıştır. Sektörün 2005 yılında GSYİH içindeki payı %27,8 oranında gerçekleşmiştir. 1980’li yılların başındaki petrol ihracat düşüşü yönetimi genel ihracatta ve özellikle imalat sanayiinde alternatif ürün arayışına zorlamıştır. Yeni politika paketleri çabalarıyla bu gayretlerin sonucunda imalat sanayii ihracatı 1983 ile 1999 sürecinde 3,2 milyar ABD dolarından 32,2 milyar ABD doları seviyesine ulaşmış, toplam ihracat içindeki payı da aynı süreçte %15,2 oranından %77,7 oranına ulaşmıştır. İmalat sanayii 1997 yılında GSYİH içinde %25 oranında paya ulaşmış olmakla birlikte 1997­98 mali krizinden olumsuz etkilenip 2005 yılına kadar da hala pek iyileşme gösterememiştir. Bunda işgücü alanındaki anlaşmazlıklar, üretim maliyetlerinin yükselmesi, güvenlik sorunları, yasa dışı ödenekler, hukuki belirsizlik, ülkeye kaçak ucuz ürün girişi ve diğer düşük maliyetli üretim merkezlerinden özellikle Çin’den gelen rekabet önemli rol oynamıştır. Burada emek yoğun sektörler en fazla olumsuz etkiyi yaşayanlar olmuştur. 2002 yılında 242 tekstil ve hazır giyim firması batarak kapanmıştır. Aynı şekilde gıda, içki ve tütün sektöründe 215 firma da kapanmıştır. İmalat sanayi ekonomide giderek daha önemli bir rol oynamaktadır. Belli başlı sanayi sektörleri arasında tekstil, kağıt, motorlu araçlar, demir­çelik, alüminyum, petrol rafinerileri, petrol­kimyasallar, çimento ve yüksek teknoloji sanayileri yer almaktadır. Tekstil ve hazır giyim sektörü ilk başlarda yoğun koruma ile ithalatın ikamesi yoluyla geliştirilmiştir. Fakat 1980’li yılların başlarında iç pazarın doyması ile ihracata yönelme olmuştur. Bu durum 1980’li yıllardaki ihmal edilecek seviyedeki ihracat değerinden hızlı büyüme ile 2004 yılında 9,9 milyar ABD doları seviyesine gelinmesini, petrol ve petro­ kimyasallardan sonra ikinci büyük ihraç kalemi olmasını ve imalat sanayii içinde en büyük istihdam sektörü haline gelmesini sağlamıştır. Ülke ekonomisi için önemine rağmen
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 6 sektörün son yıllarda krize girmesine müsaade edilmiştir. Artan ücretler ve işgücü kesimindeki anlaşmazlıklar nedeniyle üretim sözleşmeleri ucuz üretim merkezlerine kaptırılmış ve sektörde geniş istihdam kayıpları ortaya çıkmıştır. Günümüzde sektörün problemlerinin 2004 yılı sonunda global tekstil kotalarının (1974 yılında 30 yıl süre ile konmuş olan Multi Fibere Anlaşması’nın sona ermesi ile) kaldırılması neticesinde daha da derinleştiği gözlenmektedir. Mevcut üreticiler özellikle Çin’den gelen yoğun rekabet ile karşı karşıyadır. Kağıt sanayii ilk başlarda birkaç kamu şirketinden oluşmakta olan Endonezya’da 1980’lerde özel yatırım için ilgi çeken bir alan haline gelmiştir. 1999 yılı sonunda ülkede 17 kağıt hamuru ve 88 kağıt fabrikası işler hale gelerek ülkedeki yıllık üretim kapasitesi 4,9 milyon ton kağıt hamuru ve 10,7 milyon ton kağıt miktarına ulaşmıştır. Hızlı gelişen bu fabrikalar uygun ağaç hamuru yatırımları ile eşleştirilmemiştir. Bunun yerine kaynak olarak ülkenin orman rezervleri kullanılmaya yönelinmiş ve neticesinde çığ gibi büyüyen kaynak yetersizliği ve çevre problemleri sorunu ortaya çıkmış ve kağıt hamuru ve kağıt üretim fabrikalarında büyük bir kapasite fazlası oluşmuştur. Kağıt hamuru ihtiyacı için yıllık ham madde kereste ihtiyacı 25 milyon metreküp civarındadır. Hammadde ihtiyacının doğal kaynaklar ve bu amaçla kullanılan ekim alanları bu miktarı karşılamada çok yetersiz kalmakta ve açığın büyük bir bölümünün kaçak kereste ve sürdürülmesi mümkün olmayan yasa dışı ithal ile kapandığı tahmin edilmektedir. 2004 yılında kağıt ihracatı 2,2 milyon ton olarak gerçekleşirken kağıt ürünleri ihracatı 1 milyon ton olarak kaydedilmiştir. Bu arada 2003 yılında 5 milyon ton olarak kaydedilen kağıt iç tüketim miktarının 2005 yılında 5,4 milyon tona ulaştığı kaydedilmiştir. Buna rağmen Endonezya’nın kağıt tüketim oranı kişi başına yıllık 26 kg civarındaki miktar ile 106 kg olan Malezya’daki miktardan hala çok düşüktür. Ülkede bugün sadece 7 kağıt hamuru ve kağıt fabrikası bulunmakta ve toplam yıllık üretimin 6,3 milyon tonunu teşkil etmekte olup Endonezya’nın gelecek on yıl için net bir kağıt ithalatçısı ülke konumuna geleceğine işaret etmektedir. Ticaret Bakanlığı’na göre Endonezya bugün dünya kağıt hamuru pazarında %2,4 pay ile dokuzuncu sırada, kağıt pazarında da %2,2 pay ile on ikinci sırada yer almaktadır. Taşıt aracı üretimi ülkede son birkaç yıl içinde güçlü büyüme eğiliminde olup 2005 yılında bir önceki yıla göre %10,5 büyüyerek yıllık üretim sayısı 533.910 olarak gerçekleşmiştir. İhracatta da kıpırdanma yaşanmakta olup düşük miktarlardan 2003 yılında 37 000 adet araca yükselmiştir. 2001 yılında ülkede 120 civarında yan sanayi üreticisi bulunmakta olup 650 milyon ABD doları civarında satış ve bunun %20’si oranında ihracat gerçekleştirmekteydi. Araç satışları 1997 yılında 385000 adet olmakla birlikte 1998’deki krizin ardından 58000 adete düşmüş ancak 2004 yılında bu rakam 483 295 adet olarak gerçekleşmiştir. Satışlar tüketici kredisi, düşük enflasyon ve güçlü rupiah’ın yarattığı uygun ortam ile hızla artmıştır. Buna karşın 2005 yılı sonunda yakıta yapılan yüksek orandaki zam neticesinde araç satışlarında büyük gerileme meydana gelmiştir. Nisan 2006’da yıllık bazda araç satışlarında %55 düşüş görülmüştür. Birçok montaj sanayii araç üretiminde %70’lere varan ithal girdisi kullanılabilmektedir. Otomotiv sektörü 1999 yılında serbest bırakılarak liberalleştirilmiştir. Tarife engelleri hala uluslararası seviyelerden yüksek olmakla birlikte azaltılmış, 2002 yılında yönetim yeniden artışa giderek binek otomobillerde tarifenin %30’dan %40 oranına yükseltildiğini açıklamıştır. Fakat otomotiv sektörü ASEAN serbest ticaret anlaşmasına dahil edilmiş (Malezya’da üretilen araçlar hariç) ve bu durum %0­5 arasında tarife indiriminin yanı sıra %40’tan fazla yerli katma değer şartı gelmesine yol açmıştır. Endonezya’da bir dizi ağır sanayi de mevcuttur. Bunlardan demir­çelik sektörünün odak noktasında bir kamu firması olan Krakatau Steel bulunmakta olup Batı Java’da yer alan Cilegon’da 1973 yılında açılarak demir­çelik entegre üretim tesisi şeklinde işletilmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 7 Ülkede yıllık çelik üretimi 2,9 milyon ton civarında olup Krakatau bu miktarın 2,5 milyon tonunu üretmektedir. Endonezya’da toplam tüketim ise yıllık 3,9 milyon tondur. Yerli sanayi Hindistan ve Çin’den ithal edilen ucuz ithalat ile artan bir rekabet halindedir. Bunun üzerine yönetim 2002 yılında ithalatta tarife artışına gittiğini açıklamış, sıcak haddede çelikte %5 oranından %20 oranına ve soğuk hadde çelikte %10’dan %25 oranına yükseltildiğini bildirmiştir. Buna karşın, 2004 yılında uluslararası çelik fiyatında ve Endonezya’nın üretimde ihtiyaç duyduğu hammadde fiyatlarında yükselme olması üzerine tüm tarifeler kaldırılmıştır. Endonezya’da Japanese Overseas Economic Co­operation Fund ve Endonezya kamu ortaklığı ile bir de Alüminyum eritme fabrikası bulunmakta ve Kuzey Sumatra’da 1985 yılından beri işletilmektedir. 1980’li yılların ortalarına kadar tamamen gübre üretiminden oluşan petro­kimya endüstrisinde bugün bir dizi diğer ürünler de üretilmekte ve bunlar arasında benzen, metanol, formik asit, polietilen, polipropilen, paraksilen, polisitren ve saflaştırılmış teraftalik asit yer almaktadır. Çimento üretimi 1970’li yılların başlarından itibaren artan talep nedeniyle önemli ürünler arasında yer almaktadır. Yıllık çimento üretim kapasitesi 1996 yılında 27,3 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 1997 yılında iç tüketim 28 milyon ton olurken bu rakam 1999 yılında 18,4 milyon tona düşmüştür. Krizin başlarında atıl kalan üretim ihraç edilmiştir. Fakat izleyen yıllarda iç tüketim artmıştır. Endonezya, Güneydoğu Asya’daki en gelişmiş uçak sanayiine sahiptir. Küçük ve sabit kanatlı uçaklar, uçak için yedek parça, helikopter ve motorlar ülkenin en çok ihraç ettiği ürünlerdir. Uçak sanayiine ek olarak Endonezya’nın, otomotiv yedek parçalar ve elektronik eşyalar üretme kapasitesi her geçen gün artmakta iken ve ülke, bölgenin en önemli motorlu araçlar ve motor yedek parçası üreticilerinden biri olma yolunda iken patlayan Asya krizi Endonezya’yı kötü etkilemiştir. Kriz sonrası IMF ile yapılan anlaşmalar neticesinde uçak sanayi etkin bir halde değildir. Endonezya’da kakao üretimi de son yıllarda popüler ürünler arasında yer almaya başlamıştır. 2001/2002 yıllarından itibaren ülkedeki üretim dünyanın ikinci büyük üreticisi Gana’yı geride bırakarak Fildişi Sahili’nin ardından ikinci sıraya yerleşmiştir. 2002 yılında 350000 ton kakao ihracatı gerçekleştirilmiştir. Fildişi Sahili’ndeki kargaşa nedeniyle 2002 yılında fiyatlar tırmanmış ve yüksek seviyede kalmıştır. Yüksek fiyatların yanı sıra alınan teşvikler de Endonezya’nın üretiminin artışında önemli rol oynamıştır. Fakat 2003 yılında üretim %20 oranında azalmış ve üretim alanlarının yaklaşık %80’i haşarattan olumsuz etkilenmiştir. Bu etki 2004 yılında da kendisini göstererek üretimin 0,6 milyon tona gerilemesine yol açmıştır. İhracatın büyük bir bölümü ABD’ye (%40) ve ayrıca Malezya (%18), Brezilya (%17) ve Singapur’a (%11) yapılmaktadır. Sulawesi’nin güney, güney­ doğu ve merkezi bölgelerinde yapılan üretim toplamın yaklaşık %75’ini temsil etmektedir. Toplam ekim arazisi 700000 ha civarında olup 350000 civarında yetiştirici bulunmaktadır. İç tüketim oldukça düşük olup yıllık 35000 ton civarındadır. Bunların dışında Endonezya’da belirli miktarlarda baharat ve bitkisel ürün üretimi bulunduğuna da değinilebilir. Endonezya Hindistan’dan sonra dünyanın ikinci büyük biber (birinci büyük beyaz biber) üreticisi olup 2003 yılında 62 000 ton üretim gerçekleştirmiştir. Bunların dışında hindistan karanfil, cevizi tozu ve tarçın da üretilen baharatlar arasında yer almaktadır. Bitkisel ürünler arasında hindistan cevizi, akaju cevizi, çay ve egzotik meyveler bulunmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 8 Madencilik Endonezya’da son zamanlarda yapılan araştırmalar ülkenin maden rezervlerinin tahmin edilenden çok daha zengin olduğunu göstermiştir. Halen bilinen ve işlenen madenler de oldukça zengindir. Endonezya dünyadaki en büyük kalay üreticilerinden birisi olup rezervlerin 1 milyon tonun üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Sektörde %70 oranında kamuya ait olan Tambang Timah firması toplam üretimin %80’ine hakim durumdadır. 2004 yılında 71 800 ton kalay filizi çıkarılmış olup 2002 yılındaki 88 142 tonun altında kalmıştır. Tahminlere göre uluslararası fiyatların düşmesinde de etken olduğu sanılan aynı miktarda kalay filizi de yasa dışı olarak çıkarılmaktadır. Bu sektörde yabancı yatırım teşvik edilmektedir. Bunun nedeni kullanılacak girdilerin sermaye yoğun ve teknolojinin de uzmanlık gerektiriyor olmasıdır. Fakat büyük ölçekli birçok proje artan politik risklerden oldukça etkilenmiştir. Yönetimin merkezilikten uzaklaşması ve yerel yönetimlerle yasal ve sözleşme anlaşmazlıklarının bulunması bu riski doğurmuştur. “New Order” güvenlik kuvvetlerinin desteğiyle geçmişte yapılmış olan birçok toprak alımı sözleşmesi yerel yönetimlerle anlaşmazlık halindedir. 1999 ve 2001 yıllarında çıkarılan madencilik, bölgesel yönetim ve ormancılıkla ilgili yasalardaki çelişkiler nedeniyle ortaya çıkan bu anlaşmazlıklar madencilik sektörünün belirsizlik ortamında büyük ölçüde sekteye uğramasına yol açmış ve madencilik firmalarının 1997’den sonra maden arama harcamalarında %90’lara varan azalmaya yol açmıştır. Bundan başka boksit (tahmini rezerv miktarı 500 milyon ton), bakır, nikel, altın ve gümüş çıkarılan diğer önemli madenlerdir. Daha az miktarlarda manganez, fosfat ve sülfür de çıkarılmaktadır. Ancak bu madenlerden pek çoğu birbirinden uzak bölgelerde bulunduğu için çıkarılmaları hayli maliyetli olmaktadır. Hükümetin gelecekte petrole alternatif enerji kaynağı olarak düşündüğü kömür madeninin çıkarılmasında da artış vardır. Endonezya Nüfus Özellikleri 245 milyonu bulan nüfusuyla Çin, Hindistan ve ABD’nin ardından Endonezya dünyanın en kalabalık 4. ülkesidir. 1960’ların sonlarından itibaren uygulamaya konulan aile planlaması programı sonucunda nüfus artış oranında azalma olmuştur. Bu oran 1960 ve 1970’lerde %2,3, 80’li yıllarda %1,97 civarındayken 90’lı yıllarda ortalama %1,49’a düşmüştür. Yüzölçümünün sadece % 7’sini oluşturan Java, Bali ve Madura adalarında halkın % 61’i yaşamaktadır. Ülke dil, din, kültürel ve sosyal açıdan çok çeşitlilik arz etmektedir. Nüfusun %95’i Malay kökenlidir fakat aralarında Melanezyalı, Polinezyalı ve Mikronezyalıların da olduğu 300’ün üzerinde farklı etnik grup vardır. Endonezya’da yaklaşık 4 milyonluk etnik Çinli nüfusun olduğu tahmin edilmektedir. Altyapı Ulaşım ve iletişim sektöründe yabancı yatırımcılara karşı uygulanan kısıtlamaların 1994 yılında kaldırılmasıyla birlikte bu alanda pek çok proje uygulamaya konulmuştur. Söz konusu projeler özellikle iletişim sisteminin genişletilmesi ile otoyol ve havaalanları inşasında yoğunlaşmaktadır. İletişim sektöründe 1994’ten beri mobil telekomünikasyon sistemi daha yaygın hale getirilip modernleştirilmiştir. 1997 Asya krizi sonrasında altyapı yatırımları büyük darbe yemiştir ve yetersiz altyapı da Endonezya’nın muhtemel ekonomik
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 9 büyümesinin önündeki büyük bir engeldir. Ocak 2005’te Cakarta’da yatırımcılara yönelik düzenlenen bir altyapı zirve toplantısında hükümet, önümüzdeki beş yıllık dönemde hükümet, yabancı yardımlar ve özel yatırımla finanse edilecek 145 milyar dolarlık bir altyapı yatırım hamlesi planlarını açıklamıştır. Karayolları: Endonezya’nın karayolları ağı gelişmişlik düzeyi açısından bölgelerarası farklılık gösteren bir yapıya sahiptir. Sumatra, Bali ve Madura illerindeki yolların oldukça iyi durumda olmasına rağmen Sulawesi, Kalimantan ve Iriyan Jaya’dakiler yetersizdir. Bununla birlikte yeni yollar yapılmakta ve varolanlar onarılmaktadır. Karayolu yapımı ile ilgili olarak planlanan yatırımlar ekonomik krizden olumsuz etkilenmiştir. 2003 yılında toplam uzunluğu 370.516km olan yolların %59’luk kısmı asfalt yoldur. Demiryolları: Endonezya’da karayolları ile kıyaslandığında demiryolları yetersizdir. Toplam 3.100 km Java adasında, 1.300km de Sumatra adasında demiryolu sistemi bulunmakta ve hem yük hem de yolcu taşımacılığında kullanılmaktadır. Demiryollarının sadece %10 çift ray döşeli olup işletmesi de devlet tekelindedir. Sektörde şiddetli bir yatırım ihtiyacı bulunmakta ve yönetim yabancı yatırımcıları çekmeye çalışmaktadır. 2001 yılında meydana gelen 132 kazadan sonra 2002 yılında bu sayının 217’ye yükselmesi altyapının yaşlılığına işaret etmektedir. Özellikle kırsal kesimde bulunan geçişlerin birçoğunda güvenlik önlemi olmayan açık yapıda olup lokomotiflerin %31’i ve vagonların %45’i 30 yaşın üzerindedir. Jakarta ile Surabaya arasında 800 km uzunluğunda hızlı tren inşası proje planları bulunmakta fakat projenin başlaması için öncesinde yabancı yatırım gerekmektedir. Havayolları: Gelişmiş bir havayolu sistemine sahip olan Endonezya’da 179 ticari havaalanı bulunmaktadır. Bunlardan 61 tanesi büyük olarak nitelendirilmektedir ve 7 tanesine büyük jetler de inebilmektedir. Endonezya’daki havayolları 1990’larda hızla büyümüştür fakat yaşanan ekonomik krizden olumsuz etkilenmişlerdir. Aralık 2004 itibarıyla İletişim Bakanlığı 57 havayolunun rekabet halinde olduğunu ve toplam 414 adet uçağın işlediğini bildirmiştir. Ülkenin işleyen en büyük hava yolu şirketi Lion Air’dir. Rekabet doğrultusunda ucuzlayan havayolu ulaşımı nedeni ile tren ve feribot yolculuğunda azalma görülmektedir Limanlar: Endonezya bir adalar ülkesi olmasına rağmen küçük bir okyanus filosu vardır ve büyük gemileri çekebilecek limanları sınırlıdır. Yüklerin bir çoğu Singapur’da boşaltılıp küçük gemilerle Endonezya’ya taşınmaktadır. En büyük genel kargo limanı Cakarta’da bulunan Tanjung Priok (2003 yılında ihracatın %44’ü ve ithalatın %60’ı buradan yapılmıştır) olup, ülkenin diğer üç büyük yükleme limanları Kuzey Sumatra’da bulunan Medan’daki Belawan, Doğu Java’da bulunan Surabaya’daki Tanjung Perak Limanı; Güney Sulawesi’deki Ujung Padang Limanıdır. 2003 yılında Endonezya’da uluslararası deniz kargo taşımacılığında 153,4 milyon ton yükleme ve 69,6 milyon ton boşaltma miktarlarına ulaşılmıştır. Enerji Endonezya enerji kaynakları açısından geniş bir çeşitliliğe sahiptir. Ülkede giderek azalmasına rağmen büyük petrol rezervleri ile birlikte önemli doğal gaz ve kömür yatakları mevcuttur. Ayrıca Endonezya, güneş enerjisi, gelgit enerjisi ve rüzgardan elde edilen enerjiye ek olarak hidro­elektrik santralları gibi gelişme potansiyeli olan daha geleneksel enerji kaynaklarına da sahiptir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 10 OPEC üyesi olan Endonezya Eylül 1986’dan beri üretimini bu kuruluşun limitlerine göre gerçekleştirmektedir. 2000 yılında Endonezya dünya üretiminin %1,9’u olan yaklaşık 1,41 milyon varil/gün ham petrol üretmiştir. Yatırım eksiklikleri nedeniyle petrol üretimi (ham ve rafine) 2005 yılında 955.000 varil/gün miktarına gerilemiş ve 1,45 milyon varil/gün olan OPEC kotalarının oldukça altında kalmıştır. Net ihracat 2003 yılındaki 100.000 varil/gün’den 2005 yılında 33.000 varil/gün’e düşmüş ve Endonezya tarihinde ilk kez yıl içinde aylar boyunca net petrol ithalatçısı konumuna gelmiştir. Projeksiyonlar üretimin önümüzdeki on yıl içinde %50 daha azalacağını göstermektedir. Yasal ve sözleşme belirsizliklerinin olumsuz etkileri bu alanda da yaşanmaktadır. Endonezya’da 92,5 trilyon feet küp doğal gaz rezervi bulunmakta ve yılda 2,5 trilyon feet küp üretilmektedir. Ülkede 1700 km uzunluğunda doğal gaz boru hattı bulunmaktadır. Ülke aynı zamanda dünyanın en büyük LNG ihracatçısı konumundadır. Tipik olarak ihracatın %70’i Japonya’ya %20’si Güney Kore’ye ve %10’u da Tayvan’a gerçekleştirilmektedir. Ülkede diğer enerji kaynaklarından kömürde kanıtlanmış olan 4,2 milyar ton rezerviyle birlikte henüz kanıtlanmamış olan 36 milyar ton toplam rezervin bulunduğu tahmin edilmektedir. Kömür rezervlerinin %85’i linyit ve kalan miktar antrasitten oluşmaktadır. 2004 yılında 132 milyon ton kömür çıkarılmıştır. Ülke dünyanın en büyük üçüncü buhar kömürü ihracatçısı konumundadır. Fakat son yıllarda çeşitli anlaşmazlıklar, grevler ve politik belirsizlikler nedeniyle güçlük yaşanmaktadır. Endonezya yılda yaklaşık 100 milyar Kwsaat elektrik enerjisi üretmekte ve bunun %87’si termal güç santrallerinden, %10,5’i hidroelektrik santrallerinden ve %2,5’i de jeotermal kaynaklardan temin edilmektedir. Ülkede 2004 yılına kadar evlerin %55’i elektriğe erişmiş durumdadır. 2005 yılında ortalama kişi başına elektrik tüketim miktarı 494 kwsaat’tir. Bu rakam Tayvan’da 1574 ve Malezya’da 2828 kwsaattir. Elektrik temininden sorumlu kuruluş kamuya ait Perusahaan Listrik Negara (PLN) şirketidir. 2002 yılından itibaren enerji güç pazarında liberalleşme çabaları sürmekte üretim, iletim, dağıtım ve satış özelleştirilmeye çalışılmaktadır. Fakat Aralık 2004’te bu çabalar anayasaya takılmış olup mevcutların yine PLN şirketi ile ortaklıktan başka çaresi bulunmamaktadır. Üye olduğu uluslararası örgüt ve iktisadi gruplar Endonezya’nın üye olduğu ve dış ticaretiyle iktisadi politikalarını etkileyen örgütlerden bazıları şunlardır: APEC, AsDB, ASEAN, CCC, CP, ESCAP, FAO, G­15, G­77, IAEA, IBRD, ICAO, ICC, ICFTU, ICRM, IDA, IDB, IFAD, IFC, IFCRS, IHO, ILO, IMF, Inmarsat, Intelsat, Interpol, IOC, IOM(gözlemci), ISO, ITU, NAM, OIC, OPCW, OPEC, UN, UNCTAD, UNESCO, UNIDO, UNIKOM, UNMIBH, UNMOP, UNMOT, UNOMIG, UNPREDEP, UPU, WCL, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WTO DIŞ TİCARET 1973­74 yıllarında petrol fiyatlarında meydana gelen artış ile birlikte petrol ve gaz Endonezya’nın başlıca ihraç ürünleri haline gelmiş ve petrol ve gaz dışındaki ürünlerin ticaretinde açık verilmesine rağmen toplam ticaret dengesinin istikrarlı olarak fazla vermesi sağlanmıştır. 1980’lerin ortalarında uluslararası petrol piyasalarındaki çöküş ile birlikte ülke petrol ve gaz dışındaki ürünlerin ticaretinde kaydedilen açığı bu ürünlerin ihracatını teşvik ederek kapatma yoluna gitmiştir. Bu strateji başarılı olmuş ve petrol ve gaz dışı ürünlerin
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 11 ticaretinde meydana gelen açık, bu ürünlerin artan iç talep nedeniyle ithalatlarının da artmasına rağmen, düşmüş ve 1993­94 yıllarında dış ticaret dengesi fazla vermiştir. Bu politikanın sonucu izleyen yıllarda da görülmüş ve son yıllarda 20­30 milyar ABD doları ihracat fazlası vermiştir. Endonezya’nın artan ihracatı 2006 yılında yaklaşık 102,7 milyar ABD doları ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Endonezya Dış Ticareti 2000 İhracat (milyar $, fob) 62,1 İthalat (milyar $, fob) 33,5 Hacim (milyar $) 95,6 Denge (milyar $) 28,6 2001 56,3 31,0 87,3 25,3 2002 2003 2004 2005 2006 59,2 64,1 70,8 86,2 102,7 35,7 39,5 50,6 63,9 73,0 94,9 103,6 121,4 150,1 175,7 23,5 24,6 20,2 22,3 29,7 Kaynak: EIU, Country Report, Indonesia May 2007 Ekonomide Liberalizasyon Çalışmaları Endonezya hükümeti 1986 yılında ticari reform politikalarını uygulamaya koymuştur. Periyodik olarak uygulanan deregülasyon paketleri ile tarife seviyeleri azaltılmış, tarife dışı engeller kaldırılmış ve böylece ülke ekonomisinin uluslararası piyasalardaki rekabet gücü arttırılmıştır. Mayıs 1995’te çıkarılan reform paketiyle ortalama tarife seviyeleri yaklaşık yüzde 25 oranında indirilmiştir. Bununla birlikte özellikle tarım sektöründe ve imalat sanayiinde önemli ticari kısıtlamalar halen görülmektedir. 1980’lerin ortalarından beri yapılan değişikliklerle özel sektörün ekonomideki payı giderek artmasına rağmen Endonezya’da kurulu şirketlerin büyük çoğunluğu kamuya aittir. Bu nedenle devletin ihracat ve ithalattaki payı büyük önem taşımaktadır. 1967 yılında yürürlüğe giren ve daha sonra liberal değişim ve ilavelerle geliştirilen Yabancı Sermaye Mevzuatı halen yürürlüktedir. Bu çerçevede kurulan Yabancı Sermaye Koordinasyon Kurulu yabancı sermayenin teşviki ve projelerin onaylanması ile ilgilenmektedir. Öte yandan petrol, gaz, madencilik, bankacılık ve sigortacılık sektörlerindeki yatırımların onay işlemleri devletin ilgili teknik kurullarınca verilmektedir. İhracat Endonezya ihracatının ürün kompozisyonu oldukça zengindir. 2005 yılında dolar bazında en önemli ihraç ürünleri; “mineral yakıt, yağ ve müstahsalları­mumlar”, “elektrikli makina ve cihazlar ile bunların aksam ve parçaları”, “hayvansal ve bitkisel yağlar ve bunların müstahsalları”, “kazan,makina, alet ve parçaları”, “kauçuk ve kauçuk eşya”, “metal cevher ve curuf”, “ağac ve ağaçtan mamul esya; odun kömürü”, “örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları” ve “kağıt ve karton kağıt hamuru ve kağıt ürünleri”dir. Endonezya’nın İhracatında başlıca Ürünler GTİP ÜRÜN ADI (HS) Tüm Ürünler 27 Mıneral Yakıtlar,Mıneral Yaglar Değer (2005, milyon ABD$) 85660 23717 Ort Yıllık Büyüme 2001­05 % 10 9 Yıllık Büyüme 2004­05 % 33 107 Ort Yıllık Dün İhr. Artışı, % 2001­05 15 25 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 Dünya İhracatı Payı, % Dünya İhracatı Sıralaması 0,8 1,7 30 18
12 Ve Mustahsalları,Mumlar 85 Elektrikli Makina ve Cihaz, Aksam ve Parçaları 15 Hayvansal ve bıtkısel yag ve bunların mustahsalları 84 Kazan;makina, alet, parçaları 40 Kauçuk ve Kauçuk Eşya 26 Metal cevher, curuf 44 Agac, agac mamul esya; odun komuru 62 Orulmemıs gıyım esyası ve aksesuarları 48 Kağıt ve Karton Kağıt Ham, Kağ Karton Eşya 94 Mobilyalar, aydınlatma, reklam lambaları 61 Orme gıyım esya ve akse 39 Plastık ve plast mamul eşya 29 Organik kimyasal müstahsallar 3 Balıklar, kabuklu hayvan, yumusakcalar, dıger omur 64 Ayakkabılar,getrler,tozluk vb esya ve aksamı 87 Motor kara taşıt, traktör, bisiklet, motosiklet, diğer 74 Bakır ve esya 55 Sentetik ve Suni Devamsiz Lifler 54 Dokumaya elverişli Suni ve Sentetik Lifler 47 Odun hamuru; lifli seluloz mad hamuru, hurdalar 75 Nıkel ve nıkelden esya 80 Kalay ve kalay mamullerı 9 Kahve,cay,paraguay cayı ve baharat 52 Pamuk 72 Demır ve celık 18 Kakao ve kakao mustahzarları 76 Alüminyum ve Alümin Eşya 73 Demir veya Çelikten Eşya 38 Muhtelif kimyasal madde 28 Inorganık kımyasal mustah sallar, organık,ınorganık bılesık 70 Cam ve cam esya 34 Sabun, yüzey akt org madd, yıka­yağla ma 71 Incıler,kıymetlı tas ve met mamullerı,madenı para 90 Optık,fotograf,sınema,olcu,kontro l,ayar cıh,tıbbı al 24 Tutun ve tutun yerıne gecen ıslenmıs maddeler 92 Muzık aletlerı;bunların aksam,parca ve aksesua 16 Et,balık,kabuklu hayvan, yumusakca vb hay musta 69 Seramık mamul 33 Uçucu Yağ,Rezi, Parfü, Kozm. vb 7328 5 12 14 0,5 29 4951 35 12 20 12,9 2 4560 3580 3499 3111 13 32 14 ­2 18 19 81 ­5 13 18 30 13 0,3 3,6 5 3,1 31 9 6 9 3074 3 9 9 2,1 13 2282 3 4 9 1,7 16 1905 7 12 14 1,5 18 1826 1562 1531 1523 4 12 12 2 24 18 0 4 11 17 17 9 1,5 0,5 0,6 2,6 15 32 25 12 1429 0 8 9 2,1 13 1298 30 39 14 0,1 39 1258 1238 1111 31 9 ­2 58 16 14 23 7 7 1,6 4,4 3 21 8 10 934 9 58 10 3,6 7 927 921 787 142 51 12 28 49 36 28 29 13 4,8 26,7 4,1 8 1 8 755 711 668 613 598 555 408 2 31 9 12 6 19 20 1 4 22 25 34 4 62 8 29 16 14 19 14 15 1,6 0,3 3,1 0,6 0,3 0,6 0,6 16 46 9 39 40 23 35 397 346 7 17 4 9 12 14 0,8 1,1 27 20 330 ­13 ­2 16 0,2 43 325 ­1 18 15 0,1 38 324 4 26 4 1,3 15 323 12 3 9 6,6 5 279 32 14 14 1,1 21 274 207 11 12 ­2 9 12 16 0,9 0,4 20 32 Kaynak: ITC Trademap
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 13 Endonezya’nın İhracat Yaptığı Önemli Ülkeler (milyon dolar): Toplam İhracat Japonya ABD Singapur Çin Güney Kore Malezya Hindistan Avustralya Tayvan Tayland Hollanda Almanya Hong Kong İspanya İngiltere Filipinler İtalya Belçika BAE Vietnam 2002 2003 2004 2005 2006 57.159 61.058 64.484 85.660 100.799 12.045 13.603 10.274 18.049 21.732 7.570 7.386 8.787 9.889 11.259 5.349 5.400 5.999 7.837 8.930 2.903 3.803 4.605 6.662 8.344 4.107 4.324 3.420 7.086 7.694 2.030 2.364 3.016 3.431 4.111 1.302 1.742 2.170 2.878 3.391 1.924 1.792 1.887 2.228 2.771 2.068 2.233 2.854 2.475 2.735 1.227 1.393 1.976 2.246 2.702 1.627 1.401 1.797 2.234 2.518 1.270 1.417 1.655 1.782 2.026 1.242 1.183 1.387 1.492 1.703 996 1.022 837 1.205 1.641 1.252 1.136 1.295 1.291 1.432 778 945 1.238 1.419 1.406 721 845 924 1.009 1.213 783 903 916 997 1.136 720 760 745 907 1.068 393 468 601 678 1.052 Kaynak: ITC Trademap Endonezya’nın ihracatında üç ülke, Japonya, ABD ve Singapur’un önemli bir yeri vardır ve Endonezya ihracatının yaklaşık yarısını bu üç ülkeye yapmaktadır. Ancak ticari ilişkiler ağındaki gelişme ile birlikte bu oran azalma eğilimine girmiştir. Son yıllarda Çin, Güneydoğu Asya ekonomileri için bir tehdit unsuru olarak ortaya çıksa da Endonezya için bir çok ticaret fırsatı da ortaya çıkarmıştır. Çin 2006 yılında Endonezya’nın ihracat yaptığı ülkeler arasında 4. sırada yer almıştır. İthalat İhracatta kriz öncesi rakamlar aşılmasına rağmen ithalatta 1996 rakamlarının üstüne ancak 2004 yılında çıkılabilmiştir. 1996 yılındaki 42,9 milyar dolar olan ithalat 2006 yılındaki 61,1 milyar ABD doları ile yeni en yüksek değerine ulaşmıştır. 2005 yılında ithalatın içinde ara mallar 44,1 milyar dolar, yatırım malları 8,3 milyar dolar ve tüketim malları 4,6 milyar dolar yer kaplamaktadır. Şu ana kadar hükümet politikası olarak imalat sanayiini beslemek için ara mal ithalatına bağımlılık benimsenmiştir. Buna karşın bu politika 1997 yılındaki devalüasyon gibi durumlara karşı ekonomiyi çok hassas ve zayıf bırakmıştır. Endonezya’nın ithalatında başlıca ürün grupları; “mineral yakıt, yağ ve müstahsallar­ mumlar”, “kazan; makina cihaz, alet, parçaları”, “demir ve çelik”, “elektrikli makina ve cihaz,
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 14 aksam ve parçaları”, “organik kimyasal müstahsallar”, “motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet, motosiklet” ile “plastik ve mamul eşya”dır. Endonezya’nın İthalatında Başlıca Ürünler GTİP ÜRÜN ADI 27 84 72 85 29 87 39 73 10 23 47 28 52 38 17 40 76 4 90 32 88 48 31 12 25 89 34 Değer (2005, milyon ABD$) Tüm Ürünler Mıneral Yakıtlar,Mıneral Yaglar Ve Mustahsalları,Mumlar Kazan;Makına Ve Cıhazlar,Aletler,Parcaları Demır Ve Celık Elektrıklı Makına Ve Cıhazlar,Aksam Ve Parcaları Organık Kımyasal Mustahsallar Motorlu Kara Tasıtları, Traktor, Bısıklet,Motosıklet Ve Dıger Plastık Ve Plastıkten Mamul Esya Demır Veya Celıkten Esya Hububat Gıda Sanayıı Kalıntı Ve Dokuntulerı, Hazır Hayvan Gıdaları Odun Hamuru;Lıflı Selulozık Maddelerın Hamurları,Hurdalar Inorganık Kımyasal Mustahsallar, Organık, Inorganık Bılesıkler Pamuk Muhtelıf Kımyasal Maddeler Seker Ve Seker Mamullerı Kaucuk Ve Kaucuktan Esya Alumınyum Ve Alumınyum Esya Sut Ve Sut Mamullerı,Kus Ve Kumes Hay.Yumurtaları,Bal Vb. Optık,Fotograf,Sınema,Olcu,Ko ntrol,Ayar Cıhazları,Tıbbı Alet. Debagat Ve Boyacılıkta Kullanılan Hulasa, Boya, Macun, Sakızlar Hava Tasıtları,Uzay Aracları,Aksam Ve Parcaları Kagıt ve Karton; Kagıt Hamurundan Kagıt Ve Kartondan Esya Gubreler Yaglı Tohum ve Meyvalar, Sanayı Bıtkılerı, Saman,Hayvan Yemı Tuz,Kukurt,Toprak Ve Taslar,Alcılar Ve Cımento Gemıler,Suda Yuzen Tasıt Ve Araclar Sabunlar,Yuzey Aktıf Organık Maddeler, Yıkama­Yaglama Madde. Ortalama Yıllık Büyüme 2001­05 % 57701 17 Yıllık Büyüme 2004­05 % Ortalama Yıllık Dünya İthal Artışı 2001­05, % Dünya Dünya İthalatın İthalatında da Payı, Sıralaması % 34 15 0,5 37 17518 29 113 26 1,1 20 8076 3345 15 37 28 23 13 28 0,6 1,1 37 24 3329 3244 26 12 20 0 14 15 0,2 1,1 44 21 3061 15 26 13 0,3 43 1749 1482 884 14 22 6 9 72 ­18 17 18 8 0,5 0,9 1,9 36 31 18 825 13 ­8 10 2,6 11 785 5 ­5 10 2,6 10 737 731 676 655 611 566 9 ­11 11 22 16 19 22 ­13 14 104 31 17 14 7 14 9 16 14 1 1,7 0,7 2,6 0,6 0,5 26 15 32 9 35 35 521 16 19 12 1,2 19 487 13 7 16 0,1 52 482 5 1 11 0,9 30 480 57 60 4 0,4 36 478 459 12 23 7 19 9 19 0,3 1,4 50 21 372 8 ­21 13 1,1 18 355 10 17 14 1,1 17 329 ­23 2 19 0,6 41 324 12 0 14 1,1 28
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 15 Ucucu Yaglar, Rezınoıtler, 33 Parfumerı, Kozmetıkler Vb Dokumaya Elverıslı Sunı Ve 54 Sentetık Lıfler 26 Metal Cevherlerı,Curuf Ve Kul Sentetık Ve Sunı Devamsız 55 Lıfler Yenılen Meyvalar,Kabuklu Yemısler, Turuncgıl Ve Kavun 8 Kabugu Degırmencılık Urunlerı, Malt, 11 Nısasta,Inulın,Bugday Glutenı 30 Eczacılık Urunlerı Agac Ve Agactan Mamul 44 Esya;Odun Komuru Yenılen Cesıtlı Gıda 21 Mustahzarları Tutun Ve Tutun Yerıne Gecen 24 Islenmıs Maddeler 74 Bakır Ve Bakırdan Esya Adı Metallerden Aletler,Bıcakcı 82 Esyası,Sofra Takımları 320 17 11 16 0,6 36 261 256 ­5 34 7 52 5 31 0,8 0,3 30 37 243 ­6 ­19 5 0,9 30 217 9 1 14 0,4 35 194 190 19 25 52 11 11 22 2,3 0,1 11 75 188 14 26 13 0,2 54 187 33 12 15 0,6 40 180 163 ­5 6 5 27 7 22 0,6 0,2 32 43 160 15 2 12 0,4 42 Kaynak: ITC Trademap Son yıllara kadar ihracatta olduğu gibi ithalatta da Japonya, ABD ve Singapur Endonezya’nın en önemli ortakları konumunda olan ülkelerdi. Ancak Singapur ve Çin giderek önemi artan ülkeler konumuna girmişlerdir. Nitekim, 2006 yılında en önemli ithalat yapılan ülke Singapur olmuş ve Çin de ikinci sırada yer almıştır. Japonya ve ABD üçüncü ve dördüncü sıralara gerilemişlerdir. Endonezya’nın İthalat Yaptığı Başlıca Ülkeler (milyon dolar) Toplam İthalat Singapur Çin Japonya ABD Suudi Arabistan Malezya Avustralya Tayland Güney Kore Brunei Kuveyt Almanya Hindistan Tayvan Fransa Vietnam Kanada İsveç İngiltere 2002 31.289 4.100 2.427 4.409 2.644 1.104 1.037 1.587 1.191 1.647 35 675 1.224 638 1.011 406 259 412 266 656 2003 32.551 4.155 2.957 4.228 2.702 1.498 1.138 1.648 1.702 1.528 117 687 1.181 666 877 454 416 322 191 464 2004 42.948 4.800 4.101 6.082 3.235 639 1.682 2.215 2.772 1.943 295 1.066 1.734 1.102 1.240 547 416 552 380 703 2005 57.701 9.471 5.843 6.906 3.886 2.712 2.149 2.567 3.447 2.869 1.197 1.275 1.781 1.052 1.341 708 439 698 500 645 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 2006 61.065 10.035 6.637 5.516 4.066 3.384 3.193 2.986 2.983 2.876 1.607 1.506 1.457 1.407 1.324 955 847 667 646 553
16 İtalya Hollanda Brezilya 402 365 274 324 370 332 473 475 442 569 369 454 551 515 515 Kaynak: ITC Trademap TÜRKİYE İLE TİCARET Endonezya, Türkiye’nin de üyesi olduğu D­8 ülkeleri içindedir. D­8’in diğer üyeleri Bangladeş, İran, Malezya, Pakistan, Nijerya ve Mısır’dır. Bu organizasyon, üyelerinin sosyal ve ekonomik ilişkilerinin zenginleştirilmesine yeni bir boyut katmaktadır. D­8’in amacı, üye ülkeler arasındaki ticareti ve işbirliğini artırmaktır. Türkiye­Endonezya Dış Ticareti (1000 ABD$) Yıllar İhracat İthalat Hacim Denge 1998 28 962 175 683 204 645 ­146 721 1999 29 154 164 995 194 119 ­135 841 2000 30 495 231 389 261 884 ­200 894 2001 32 418 202 235 234 653 ­169 817 2002 28 300 325 147 353 447 ­296 847 2003 46 971 450 354 497 325 ­403 383 2004 54 119 623 420 677 539 ­569 301 2005 80 797 750 238 831 035 ­669 441 2006 84 949 1 031 303 1 116 252 ­946 354 2007 173 732 1 359 852 1 533 584 ­1 186 120 Kaynak: DTM Diğer çoğu Uzakdoğu ülkesiyle olduğu gibi Endonezya ile olan ticaretimizde de ticaret dengesi aleyhimize seyretmektedir. Asya krizinin yaşandığı 1997 yılından sonra ihracatımızda yarıya yakın bir düşme olmasına rağmen ithalatımızda artış meydana gelmiştir. 2006 yılında ticaret hacmimiz tepe noktasına ulaşmış ve buna paralel olarak da ticaret dengesi Türkiye aleyhinde 1 milyar dolara yaklaşmıştır. İhracat: Türkiye­Endonezya Endonezya’ya İhracatımızda Başlıca Ürünler (1000ABD$) GTİP 110100 240110 880240 720720 551511 720711 290531 284019 ÜRÜN ADI Buğday Unu/Mahlut Unu Tütün (Saplı, Damarlı) Uçak ve Diğer Hava Taşıtları (Boş Ağırlık >15000 Kg) Demir/Alaşımsız Çelikler (C=>%25 Devamsız Poliester+Viskoz İpeği Liflerinden Demir/Alaşımsız Çelik (Cu<%0, 25; Genişlik<2xkalınlık) Dioller­Etilen Glikol (Etandiol) Diğer Disodyum Tetraborat 2005 2006 2007 9188 15704 47254 16813 19590 25952 0 0 23400 0 10460 0 0 2889 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 0 10319 4489 5856 0 5124 0 2715 4836 4041
17 281830 Aluminyum Hidroksit 570500 Diğer Halı ve Yer Kaplamaları (Dokumaya Elverişli Diğer Maddelerden) 680291 Mermer, Traverten ve Su Mermeri (İşlenmiş/Yontulmamış) 841899 Soğutucu/Dondurucu­Isı Pompalarına Ait Aksam­Parçalar 590210 Naylon/Poliamid Esaslı Mensucat; İç­Dış Lastik İçin 520100 Pamuk (Kardesiz, Taranmamış) 520942 Pamuk Men (Denim, Renkli İpliklerden, M2>200gr, Pa=>%85) 700800 Çok Katlı Yalıtım Camları 570242 Sentetik/Suni Elyaftan Kadife Şeklinde Dokunmuş Hazır Eşya 551623 Dokunmuş Mensucat (Devamsız Suni Lif<%85) Renkli İplik 291570 Palmitik Asit, Stearik Asit vb. Tuzları ve Esterleri 252910 Feldispat 983100 Başka Yerde Belirtilmeyen Diğer Eşya 210210 Canlı Mayalar 154 519 2402 1080 2601 2139 1761 2010 2131 1037 1012 1956 1176 3393 1877 0 11 3594 2139 1859 1445 639 531 880 498 1444 1373 0 0 1373 570 1961 255 1036 540 1435 0 765 1285 1232 1049 1027 Kaynak: DTM Endonezya’ya ihracatımızda ilk sıraya yükselen “Buğday Unu/Mahlut Unu” son beş yılda hızla ihracat artışı göstererek 47,3 milyon dolara kadar yükselmiştir. “Tütün” grubunun ihracatı son 4 yıldır 15­20 milyon dolar aralığında gerçekleşmişken 2007 yılında artış göstererek 26 milyon dolara yaklaşmıştır. Endonezya’ya ihracatımızda buğday unu, tütün, pamuk gibi tarım ürünlerinin yanı sıra uçaklar, demir çelik ürünleri ve tekstil hammaddeleri olan suni ve sentetik lifler ile kimyasallar ön plana çıkmaktadır. İthalat: Türkiye­Endonezya Endonezya’dan İthalatımızda Başlıca Ürünler (1000ABD$) GTİP 151190 400122 551011 390410 550410 540233 551611 852851 ÜRÜN ADI Palm Yağı ve Fraksiyonları; Diğer Teknik Yönden Belirlenmiş Tabii Kauçuk (Tsnr) Diğer İplik; Tekkat, Suni Devamsız Lif >= 85% (Toptan) Polivinil Klorür (Başka Maddeyle Karıştırılmamış) (Pvc) (İlk Şekilde) Suni Devamsız (İşlem Görmemiş) (Viskoz İpeğinden) Poliesterden Tekstürize İplik (Dikiş Hariç) Diğer Mensucat (Suni Devamsız Lif=>%85) Monitör; Otomatik Bilgi İşlem Makineleri ve 2005 2006 2007 76318 129975 145109 56291 85109 109070 27828 34758 69857 14040 44279 61246 24557 28795 43982 12760 12270 0 23291 21424 0 36608 36071 31649
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 18 151329 640399 291736 520812 470329 854011 550921 852990 550951 151321 540761 551311 800110 Üniteleri İçin Diğer Palm Çekirdeği/Babassu Yağları; Diğer Ayakkabı; Yüzü Deriden, Diğer Tereftalik Asit ve Tuzları Pamuk Men (Bez Ayağı;Ağarmamış, M2>100gr, Pamuk=>%85) Geniş Yapraklı Ağaçlardan Yarı Beyaz, Beyaz Kimyasal Odun Hamuru Tv Alıcısının Katot Işınlı Renkli Resim Tüpleri Ağırlık: >= 85% Poliester Tek Kat İplik (Devamsızdan) Hava Taşıtı, Radar, Telsiz­Uzaktan Kumanda Cihazı Aksam, Parçaları Devamsız Poliester Lif Diğer İpl.; Suni Devamsız Lif Karışık (Toptan) Palm Çekirdeği/Babassu Yağları; Ham Diğer Dokunmuş Men (Tekstürize Edilmemiş Poliester=>%85) Devamsız Poliester, Pamuk Karışımı Düz Dokuma Kalay; Alaşımsız 20320 5148 0 20222 10949 12930 0 24836 29553 29214 27818 26122 3277 10403 23655 24435 21203 47550 26713 23179 21037 20262 16402 21020 14410 17655 19973 4879 4566 28978 11716 17578 17310 17147 21715 17254 8297 9255 16183 Kaynak: DTM Endonezya’dan ithalatımızda palmiye yağları ve tekstil hammaddeleri ön plandadır. 2007 yılında Endonezya’dan ithalatımızda ilk on sırada yer alan ürünlerin tümünde önemli ithalat artışları gözlenmiştir. İki Ülke Arasında Ticaretin Altyapısını Oluşturan Anlaşma ve Protokoller 1.Ticaret Anlaşması: Ankara/ 14.09.1959 2. Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması: Cakarta/ 18.12.1982 3. Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması: Cakarta/ 25.02.1997 4. Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması: Cakarta/ 25.02.1997 5. Ekonomik ve Teknik İşbirliği Karma Komitesi IV. Dönem Toplantısı Mutabakat Tutanağı: Jakarta/ 25.02.1997 (4. Dönem KEK Toplantısı Mutabakat Zaptı 22 Haziran 1997 tarih ve 23027 sayılı Resmi Gazete ile yürürlüğe girmiştir.) 6. Tarımsal İşbirliği Protokolu: Jakarta/ 30.05.1995 7. İkili Hava Ulaştırma Anlaşması: Ankara/ 18.02.1993 8. Turizm Alanında Mutabakat Muhtırası: Bali/ 09.10.1993 9. Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması: Jakarta/ 28.07.1995 10. Denizcilik Alanında Mutabakat Muhtırası: Ankara/ 06.09.1995 11. İş Konseyi Kurulması Anlaşması: Jakarta/ 12.01.1995 12. Ekonomik Kalkınma İçin Teknolojik İşbirliği Konusunda Mutabakat Zaptı: İstanbul/ 22.10.1996 13. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Bakanı ile Endonezya Cumhuriyeti Araştırma ve Teknoloji Devlet Bakanı Arasında Mutabakat Zaptı: İstanbul/ 22.10.1996
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 19 İki Ülke Arasında Ticarette Karşılaşılan Sorunlar İki ülke arasındaki coğrafi uzaklık, ulaşım imkanlarının sınırlılığı firmalarımızın söz konusu ülke piyasasına girişi açısından en önemli engelleri oluşturmaktadır. Endonezya'ya ihracat gerçekleştirmek isteyen Türk firmalarının karşılaştıkları diğer bir sorun da Singapur ve Hong Kong dışında diğer bölge ülkelerinde olduğu gibi ödeme problemidir. İki ülke bankacılık sektörleri arasındaki ilişkilerin gelişmemiş olması, Endonezya'nın ülke kredibilitesinin özellikle son yıllarda giderek azalması nedeni ile hemen hemen hiçbir Türk bankası Endonezya'dan gelen akreditifleri kabul etmemekte, Endonezya tarafı da akreditiflere teyit eklememekte, hatta akreditif açmakta bile zorlanmaktadır. Bu durumda Türk firmaları ya üçüncü ülkeler vasıtası ile bu ülkeye mal satmaya çalışmakta (Singapur, Hong Kong ve Avrupa ülkeleri) veya teyitsiz akreditif ile çalışmaktadır. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Bankacılık Sistemi: Bankacılık sistemi 1980’lerin başından beri Endonezya Merkez Bankasının doğrudan kontrolünün azaltılması ve bu sisteme girişler önündeki engellerin kaldırılması yoluyla yeniden yapılandırılmaktadır. Merkez Bankasının öncülüğünde altı bankacılık kategorisini bünyesinde bir araya getiren bankacılık sisteminde ticari bankacılık sektörüne devlet (kamu) bankaları hakimdir. Bununla birlikte özel ulusal bankalar da önem kazanmakta ve yabancı yatırımlar hızla artmaktadır. Yabancı sermaye açısından ülkede yabancı bir bankanın faaliyet gösterebilmesi için yerli bir banka ile ortak olması (Endonezyalı ortağın asgari sermayesi %15 olmalıdır.) ve ülkesinin bir karşılıklılık önermesi gerekmektedir. Endonezya Merkez Bankası 2001 yılından itibaren ülkedeki bütün yabancı dövizle çalışan bankaların (%100 yerli sermayeli ya da ortak teşebbüs olmalarına bakmaksızın) en az sermaye miktarlarını 66 milyon dolara çıkarmıştır. Asya Krizi’yle beraber bankacılık sektörünün zayıf yönleri iyice ortaya çıktığından krizden çıkmak üzere uygulamaya konulacak reform programının bu sektörde yapılacak değişiklikleri de içermesi gereği hükümetçe kabul edilmiştir. Bu bağlamda zayıf ve şişirilmiş banka sektörünün rasyonelleştirilmesi yönünde bir adım olarak 1 Kasım 1997’de 16 küçük özel bankanın kapatılması kararının alınması da umutlandırıcı bir hareket olarak görülmüştür. 1997’den beri 68 banka kapatılmış, 12 tanesi kamuya devredilmiş ve 14 tanesi de 2 ayrı banka olarak birleştirilmiştir. Bankacılık sisteminde sermaye düzenlemeleri 435,3 trilyon rupi maliyetle şu anda tamamlanmış olmasına rağmen sektör hala önemli sorunlarla karşı karşıyadır. Tarifeler ve İthalat Vergileri: Her ne kadar bazı malların ithalatı yasaklanmış veya kotalar ile sınırlanmış olsa da Endonezya göreceli olarak açık bir ekonomiye sahiptir. Bazı malların ithalatını ise sadece yetkiye sahip ithalatçılar gerçekleştirebilmektedir. Endonezya, ithalatı düzenlemek amacıyla ithal edilecek ürüne duyulan ihtiyaç ve niteliklerine göre değişen gümrük tarifeleri ve sürşarjlar uygulamaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 20 Endonezya hükümeti Ocak 2004’te yeni bir gümrük tarife indirim programını duyurmuştur. Bu yeni tarife kitabı tarifeleri “ASEAN Dışı Tarifeler” ve “ASEAN Tarifeleri” olmak üzere ikiye ayırmıştır. Otomotiv ürünleri ve alkol gibi hassas ürünler dışındaki ürünlerin çoğunda ASEAN dışı tarifeler %0, %5 ve %10 oranlarına düşmüştür. ASEAN tarifeleri ise çoğu %0, %2,5 ve %5 olarak uygulanmaktadır. Hükümet, ithal edilen ve iç piyasada üretilen tüm mallarda %10 oranında bir katma değer vergisi ve lüks mallara %10 ila %40 arasında değişen oranlarda satış vergisi uygulamaktadır. Mayıs 1986’dan beri yerli ihracatçıların gerekli girdileri rekabet edebilir fiyatlar ile ithal edebilmelerini sağlamak için sermaye malları ve ara malların ithalatını aşamalı olarak kolaylaştırmıştır. Öte yandan Endonezya’nın ASEAN çerçevesindeki yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlamak amacıyla tarifelerin düşürülmesi süreci de devam etmektedir. Bundan başka Endonezya hükümeti Uruguay Round çerçevesinde ithalat üzerindeki ek vergileri 2005 yılından itibaren kaldırmayı taahhüt etmiştir. İthal malları için tüm bu vergiler ithal noktalarında tahsil edilmekte ve ithalat vergileri de dahil olmak üzere ürününün değerine göre hesaplanmaktadır. İthalat, ihracat ve dağıtım sektöründe çoğunlukla Endonezyalılar faaliyet göstermektedir fakat doğrudan yatırım yapan yabancı firmalar da özel bir lisansla ülkede faaliyette bulunabilmektedir. Bir kaç istisna dışında özel şirketler tarafından gerçekleştirilen ithalatlarda akreditif gerekmektedir. Tarife Dışı Engeller: Miktar kısıtlamaları: Suharto döneminde buğday, pirinç, şeker, soya fasulyesi gibi gıda ürünleri sadece devlet kuruluşu olan Milli Lojistik Ajansı (BULOG) tarafından ithal edilmekteydi. Bulog’un bu yetkileri azaltılarak bazı özel firmalara da ithalat izni verilmeye başlanmıştır. Endonezyalı ithalatçılar gıda ürünlerinde ürünün helal olmasına dikkat etmektedir ve bazı ürünlerde helal sertifikası istemektedir. Endonezya hükümeti et ve tavukçuluk ürünlerinde “İthalatçı Tavsiye Mektubu” uygulaması ile miktar kısıtlaması yapmaktadır. Bu belgenin onaylanması aşamasında Endonezya hükümeti keyfi olarak ithalat miktarında değişiklik yapabilmektedir. Bu durum da bu belgenin miktar kısıtlaması olarak kullanılması hakkındaki kaygıları artırmaktadır. Pirinç ithalatı Şubat 2004 tarihinden itibaren yasaklanmıştır. O tarihten bu yana yalnızca iki kere Bulog’a ithalat izni verilmiştir. Tuz ithalatında da zaman zaman yasaklamalar olabilmektedir. Düzenlemeye göre tuz ithalatçısı firmalar tescil edilmelidir ve ham maddenin yarısını yerel kaynaklardan karşılamalıdırlar. Eylül 2004 Ticaret Bakanlığı kararına göre şeker ithalatını toplam beş firma yapabilmektedir. Şarap ve damıtılmış içkilerin ithalatına miktar kısıtlaması uygulaması vardır. %170 gümrük vergisi, %10 KDV ve %35 lüks vergisinin yanısıra bu ürünlerin ithalatı biri devlete ait bir işletme olan üç tescilli firma ile sınırlandırılmıştır. İthalat Lisansı
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 21 Endonezya hükümeti ithalat kısıtlamalarını ve özel lisansa tabi ürünlerin sayısını azaltmayı sürdürmektedir. 1990 yılında 1112 olan ithalat lisansı kıstlamasına tabi olan ürünlerin sayısı şu anda 141’e inmiştir. Alkollü içecekler, yağlayıcılar, patlayıcılar ve bazı tehlikeli kimyasal bileşimler ve diğer bazı maddeler ithalat lisansı uygulamasına tabidir. Mart 2002’de Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Özel İthalatçı Kimlik Kod Numarası (NPIK) üzerine bir karar yayınlamıştır. Bu karar ithalatçıların bazı ürünlerde mallarını limandan çekebilmeleri için özel bir ithalatçı kimlik kartı almalarını zorunlu kılmaktadır. Bu ürünler mısır, pirinç, soya fasülyesi, şeker, tekstil ve ilgili ürünler, ayakkabı, elektronik ürünler ve oyuncaklardır. 23 Ekim 2002 tarihinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tekstil ithalat anlaşmalarını ilgilendiren bir karar çıkartmıştır. Bu karara göre sadece üretim tesislerine sahip ve üretim aşamasında kullanılmak üzere elbise ve mobilya gibi nihai ürünler için girdi olarak kumaş ithalatı yapan firmalar ithalat lisansı alabilmektedir. İthalat Belgeleri: Hükümet ithal edilen ürünlerin çoğunda şu belgeleri aramaktadır: ­ Ticari fatura, ­ Menşe şahadetnamesi, ­ Konşimento, ­ Tek Acenta Onay Belgesi ­ Ağırlık Notu ­ Paketleme Listesi ­ Ürüne özel diğer belgeler. Bu belgeler dışında ithalatçıların hazırlamaları gereken birtakım belgeler de vardır ama bu belgeler ile ihracatçı firmaların ilgisi yoktur. Nisan 1997’de yürürlüğe giren Gümrük Yasası ile ithalatçılar Gümrük dairelerini bilgilendirmek amacıyla ithalat belgelerini ilk önce standart olarak hazırlanmış olan bilgisayar disketinde ilgili daireye vermek durumundadır. İthal edilen malların incelenmesi, söz konusu mallar ithalatçının deposuna geldikten sonra da yapılabilmektedir. Genellikle bu süreçte gerekli olan işlemlerle Endonezyalı ithalatçılar ilgilenmektedirler. Kamu ihaleleri Endonezya Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) Kamu İhaleleri Anlaşmasını imzalamamıştır. 2004 yılında yayınlanan başkanlık kararı çerçevesinde devlet ihaleleri uygulamalarının kolaylaştırılması ve şeffaflaştırılması hedeflenmiştir. Buna karşın, yeni kurallar hükümet projelerinde yerel kaynak kullanmayı ve yerel payı artırmayı desteklemektedir. Karara göre, yabancı firmalar yerel bir firmayla ortaklık kurarak ya da yerel firmanın taşeronu olarak kamu ihalelerine girebilmektedir ve izin verilen yabancı pay 1 milyon ABD Dolarından 5 milyon ABD Dolarına çıkmıştır. Kamu tarafından planlanan büyük ihaleler için uluslararası rekabete dayanan ihalelerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Öte yandan inşaat alanında olduğu gibi bazı projelerde yerli mal ve hizmetleri satın alınması ya da ihraç edilmesi koşulu getirilmektedir. Ayrıca yabancı ortak yatırımcılar devletin ilaç satın alma ihalelerine katılamamaktadır. Fikri, Ticari, Sınai Mülkiyet Hakları
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 22 Her ne kadar Endonezya’da patent, ticari marka, telif hakkı, ticaret sırları, endüstriyel tasarımların korunması alanında çeşitli gelişmeler kaydedilmiş olsa da halen yeterli düzeyde bir koruma bulunmamaktadır. Korsan ürünlerle mücadelenin yeter derecede başarılı olamadığı Endonezya 1989 yılından beri patent, ticari marka, telif hakları ve sinema filmlerinin piyasaya arzı konularında ABD’nin izleme listesindedir. 1996 yılında Endonezya öncelikle izlenen ülkeler kategorisine alınmıştır. 2001 yılında parlamento tarafından kabul edilen patent kanununa göre patent ihlallerine uygulanan cezalar arttırılmış ve anlaşmazlıkları çözmek için bir bağımsız patent komisyonu kurulmuştur. Ürünler ve üretim yöntemleri bu kanuna göre 20 yıl süreyle korunmaktadır. Endonezya’nın Telif Hakları Yasası Temmuz 2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yeni yasa korsanlığa karşı caydırıcı cezalar içermektedir. Hükümet telif hakları korsanlığını önlemeye ilişkin niyetini pek çok kez dile getirmiş olmasına rağmen, bilgisayar programları, müzik kasetleri ve kitap konusundaki telif hakları korsanlığı devam etmektedir. Halen uygulamada olan Ticari Markalar Kanunu 2001 yılında yürürlüğe girmiş olup ticari marka ihlallerine karşı çeşitli müeyyideleri içermektedir. Bu kanun ticari marka haklarını, ilk kullanım esasına göre değil ilk kim tescil ettirirse esasına göre korumaktadır. Son olarak ticari sırların Endonezya kanunları tarafından açıkça korunmadığı belirtilmelidir. Endüstriyel tasarımlar, modeller için de yeterli koruma bulunmamaktadır. Standartlar, test, etiketleme, belgelendirme Endonezya’da uygulanan standartların uluslararası normlara göre daha esnek olması nedeniyle bunlar ithalat açısından fazla bir engel yaratmamaktadır. Çoğu zorunlu olmayan standartlar Ulusal Standartlar Konseyi tarafından denetlenmektedir. Bu konuda izlenen politika olabildiğince uluslararası standartların yurtiçinde üretilen ya da ithal edilen ürünlere tatbik edilmesi şeklindedir. Endonezya’ya ithal edilecek ilaç ürünlerinin ve kozmetiklerin Sağlık Bakanlığı’na bağlı Ulusal İlaç ve Gıda Kontrol Kurumu’na tescil edilmesi gerekmektedir. Bu tescil işlemini yapması gerekenler yerli ilaç firmaları ve yetkili ilaç toptancılarıdır. Endonezya’ya ithal edilecek gıda ürünlerinin Sağlık Bakanlığı’na bağlı Ulusal İlaç ve Gıda Kontrol Kurumu’na tescil edilmesi gerekmektedir. Bu kurumdan alınacak olan “Gıda Tescil Belgesi” ürünlerin Endonezya’ya girmesini sağlamaktadır. Süt ürünleri, et, balık, meyve, sebze, su ve tahıl ürünleri ithalatında “Gıda Işınlama Sertifikası” alınması gerekmektedir. Bunun yanında buğday ununun Endonezya standartlarına uygunluğunun kanıtlanması için bir sertifikasyon süreci vardır. Bu sürecin sonunda “Buğday Unu Uyum Sertifikası” alınarak ithalat yapılabilir. Dağıtım kanalları: 1998­99 yıllarında IMF ile yapılan anlaşma ile dağıtım sektörünün liberalizasyonu üzerinde anlaşılmıştır ve aynı yıl hükümet toptan ve perakende dağıtımda yabancılara uygulanan bir çok sınırlamayı kaldırmıştır. İç pazarda perakende sektörü bazı bölgelerdeki birtakım sınırlamalar dışında yabancılara açılmıştır. Toptancılık sektöründe ise yabancı firmalar
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 23 Endonezya içinde ürettikleri pazarlayabilmektedirler. veya ithal ettikleri malları artık kendileri Reklam: Yeni ürünlerin tanıtımı için özellikle Jakarta ve Batı Java gibi satın alım gücünün yüksek olduğu bölgelerde yerel medya ve gazeteler kullanılabilir. Düzenlemelere göre gazeteler toplam içeriğinin ancak %35’ini reklama ayırabilmektedir. Ayrıca gazetelerin sayfa sayısı da 24 olarak sınırlanmıştır. Bu durumda önemli gazetelerin reklam ücretlerinin yüksek olmasına yol açmıştır. Adres listelerinin doğru ve güncel olması durumunda posta ile pazarlama bir çok durumda etkili olabilmektedir. Yerel pazarlama firmaları da otobüslere, duraklara ve reklam panolarına broşür, slayt, ilan, poster konulması konusunda yardımcı olabilirler. Televizyon reklamları da hızla gelişmektedir. Fiyatlandırma: Fiyatlandırma da ürünün dağıtımı, reklam ve imaj da göz önüne alınmalıdır. Ürünün piyasadaki başarısında önemli bir kriter olan fiyatlandırma için pazar araştırması yapılmalıdır. Hem tüketici tercihleri hem de rakiplerin fiyatları incelenmelidir. Bu konuda yerel dağıtım şirketlerinde de bilgi alınabilir. Satış Sonrası Hizmetleri: Bir pazara girişte önemli olan ve başarıyı etkileyen diğer bir kriter ise satış sonrası verilen hizmetler ve tüketicilerin desteklenmesidir. Fakat uzaklık ve maliyeti artırması nedeniyle bu konuda çeşitli sıkıntılar yaşanabilir. Her ne kadar yerel dağıtım şirketi de bu konuda yardımcı olabilse de o bölgede yerel bir ortakla anlaşılması veya bu amaçla bir hizmet sağlayıcısının kurulması daha etkili olabilir. Endonezyalı tüketiciler satış sonrası hizmetin hem yerel olarak verilmesine hem de çabuk olmasına dikkat etmektedir. Diğer Engeller: Endonezya’nın orman ürünleri sektörü yoğun bir şekilde korunmaktadır. Çimento, gübre ve doğal gaz alanında faaliyet gösteren bazı firmalar lisans sahibi olmaları nedeniyle çeşitli avantajlardan faydalanabilmekte, haksız bir rekabet gücü elde etmektedirler. İŞ ADAMLARININ PAZARDA DİKKAT ETMESİ GEREKEN HUSUSLAR Çalışma saatleri : Kamu 09:00­16:00 (Pazartesi­Cuma)* Özel 07:30­16:00 (Pazartesi­Cuma)* Bankalar 09:00­15:00 (Pazartesi­Cuma)* Mağazalar 09:00­22:00 (Pazartesi­Ctesi) * Cuma günleri saat 11:00­12:00 arası Müslümanlara izin verilmektedir. Ulusal ve dini bayramlar: Yeni yıl ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 1 Ocak
Sabit © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 24 bayramlar: Değişken bayramlar: Noel ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 25 Aralık Milli Gün ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 17 Ağustos İslami inanışta bayramların tarihleri, ay takvimine göre belirlendiği için değişkendir. Kurban Bayramı, Ramazan Bayramı ve kandiller de tatildir. Ağırlık ve uzunluk ölçüleri: Endonezya’da metrik sistem uygulanmaktadır. Toplumsal yapı: Yaklaşık yüzde 90’ı Müslüman olan Endonezya’da pek çok farklı etnik grup bir arada yaşamaktadır. İş çevrelerinde konuşulan diller: Resmi dil Bahasa Endonezca olmakla birlikte yaygın olarak İngilizce, Japonca, Felemenkçe, Arapça, Çince de konuşulmaktadır. Ülke çapında toplam 300 dil ve lehçe konuşulmaktadır. İklim: Ülkenin tropik bir iklimi vardır. Olağan dışı artışlar dışında sıcaklık genellikle 25 C ile 35 C derece arasında değişmektedir. Nem oranı yüzde 75 ile 95 arasında seyretmektedir. Cakarta için: En sıcak ay: Nisan­Mayıs (24­31°C günlük minimum ve maksimum ortalamalar) En soğuk ay: Ocak­Şubat (23­29°C günlük minimum ve maksimum ortalamalar) Ülkeye giriş şartları: Endonezya’ya girmek isteyen tüm ziyaretçiler geçerli bir pasaport bulundurmak zorundadırlar. İki çeşit vize uygulaması vardır. İlk gruptaki vizeler diplomatik ve resmi vizelerdir. İkinci gruptaki Vizeler transit vizeleri, iş ziyareti vizeleri, sosyo­kültürel ziyaretler için vizeler ve geçici vizeleri içermektedir. Avrupa Birliği üyesi ülkeler, ABD, Kanada, Avustralya, İskandinavya ve ASEAN pasaportu taşıyanlar dışında herkesten vize istenmektedir. Irian Jaya’yı ziyaret edebilmek için Göçmen Bölümünden özel izin almak gerekmektedir. Türk vatandaşları için diplomatik, hizmet ve hususi pasaport hamilleri 14 güne kadar olan seyahatlerinde vizeden muaftır. Umumi Pasaport hamilleri vizeye tabidir. Telefon Kodları: Endonezya 62 Alan kodları Bandung: 22 Cakarta: 21 Medan: 61 Surabaya: 31 Zaman: Batı Endonezya’da (Sumatra ve Java’daki bütün illerle, Batı ve Orta Kalimantan’da bulunan illerde) GMN (Greenwich mean time)’ın yedi saat ilerisindedir. Orta Endonezya’da
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 25 (Doğu ve Güney Kalimantan’da bulunan iller, Sulawesi’deki bütün illerle, Bali, Batı ve Doğu Nusantenggara ile Doğu Timor’da) GMN’ın sekiz saat ilerisindedir. Doğu Endonezya’da Maluku ve Irian Jaya illerini kapsayacak şekilde GMN’ın 9 saat ilerisindedir. 2007­2008 Yıllarında Endonezya’da Düzenlenen Bazı Fuar ve Sergiler FUAR ADI INDOPLAS ­ Indonesia International Plastics Exhibition indoprint ­ Indonesia Printing Exhibition Indo Foodtec ­ Indonesia Food Technology Exhibition indopack ­ Indonesia Packaging Exhibition INDONESIA EXPO ­ Indonesian Prime Products and Resources Exhibition JAPEX ­ Jakarta Audio Pro Expo Jakarta Wedding Festival FACTORY INDO ­ International Exhibition on Factory Equipment and Supplies, Industrial Machinery, Automation, Material Handling and Support Engineering Finance & Financial Technology Expo & Conference Indonesian Geospatial Technology Exhibition Food & Pharma Processing & Packaging Indonesia ­ International Food and Pharma Processing and Packaging Technology Exhibition Bakery Indonesia ­ International Exhibition of Equipment and Supplies for the Bakery and Confectionery Industry IPEX ­ Indonesia International Pharma Expo ­ International Exhibition on Pharmaceutical, Raw Materials, Active Ingredients, Processing Machinery, Packaging Machinery and Equipment Food & Hospitality Indonesia ­ International Exhibition on Hotel, Catering, Bakery, Food, Beverage, Franchising and Retail Food Ingredients Indonesia ­ International Exhibition on Food Additives, Chemicals, Ingredients and Materials HERBAL & HEALTH FOOD INDONESIA ­ International Exhibition on Herbal and Health Food and Food Supplements IMEX ­ Indonesia International Medical and Hospital Equipment Expo Hospital EXPO ­ Indonesian International Hospital, Medical, Pharmaceutical, Clinical, Laboratories Equipment and Medicine Exhibition CosmoBeauté Indonesia ­ International Exhibition and © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 TARİH 1Aug­ 04Aug2007 1Aug­ 04Aug2007 1Aug­ 04Aug2007 1Aug­ 04Aug2007 8Aug­ 11Aug2007 8Aug­ 12Aug2007 17Aug­ 19Aug2007 22Aug­ 25Aug2007 ŞEHİR Jakarta 24Aug­ 26Aug2007 29Aug­ 02Sep2007 5Sep­ 08Sep2007 Jakarta 5Sep­ 08Sep2007 5Sep­ 08Sep2007 Jakarta 5Sep­ 08Sep2007 5Sep­ 08Sep2007 5Sep­ 08Sep2007 5Sep­ 08Sep2007 5Sep­ 08Sep2007 Jakarta 7Sep­ Jakarta
Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta 26 Conference on Cosmetics, Hair, Beauty and Spa Indo Wireless ­ Exhibition 10Sep2007 11Sep­ 13Sep2007 IndoCommIT ­ Communication and Information Technology 11Sep­ Exhibition 13Sep2007 Audio Video Expo / Broadcast & Multimedia Expo ­ Exhibition 12Sep­ 16Sep2007 PATA Travel Mart ­ International Travel Trade Event 25Sep­ 28Sep2007 PPE ­ National Merchandise and Commodity Show 23Oct­ 27Oct2007 APOGCE ­ Society of Petroleum Engineers Asia Pacific Oil and 30Oct­ Gas Conference and Exhibition 01Nov2007 MARINE INDONESIA ­ International Marine, Shipping, Port 31Oct­ Equipment and Cargo Handling Exhibition 03Nov2007 OIL & GAS TECHNOLOGY INDONESIA ­ International Oil and 31Oct­ Gas Exploration, Production and Refining Exhibition 03Nov2007 ELECTRIC INDONESIA SERIES ­ International Series of 31Oct­ Power Generation, Electronics and Electrical Equipment 03Nov2007 Exhibitions ELENEX INDONESIA ­ International Electrical Components, 31Oct­ Installation and Contractors Equipment Exhibition 03Nov2007 POWER INDONESIA ­ International Power Generation, 31Oct­ Transmission and Distribution Exhibition 03Nov2007 RENEWABLE ENERGY INDONESIA ­ International Exhibition 31Oct­ for all Renewable Energy Technologies 03Nov2007 MINING INDONESIA ­ International Mining and Minerals 31Oct­ Recovery Exhibition and Conference 03Nov2007 BUILDING & CONSTRUCTION INDONESIA SERIES ­ 31Oct­ International Building and Construction, Equipment and 03Nov2007 Materials Exhibition Franchise and License Expo and Conference 9Nov­ 11Nov2007 Indonesia Book Fair 14Nov­ 18Nov2007 ASEANWOOD ­ FURNITECNO ­ Furniture Technology and 20Nov­ Woodworking Machinery Show 23Nov2007 IFF ­ Indonesia Furniture Fair 24Nov­ 02Dec2007 AUTOMATION TECHNOLOGY INDONESIA ­ International 5Dec­ Industrial Control and Automation Technology Exhibition 08Dec2007 ENVIRONMENT TECHNOLOGY INDONESIA ­ International 5Dec­ Exhibition on Equipment and Systems for Pollution Control and 08Dec2007 Environmental Improvement incorp. Watertech Indonesia MACHINE TOOL INDONESIA ­ International Machine Tool, 5Dec­ Metalworking and Allied Industries Exhibition incorp. Welding 08Dec2007 Indonesia MANUFACTURING INDONESIA SERIES ­ International 5Dec­ Manufacturing Machinery, Equipment, Materials and Services 08Dec2007 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 Jakarta Jakarta Jakarta Nusa Dua/Bali Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta
27 Exhibitions MATERIALS HANDLING INDONESIA ­ International Exhibition for Materials Handling and Storage Equipment and Technology PLASTICS & RUBBER INDONESIA ­ International Plastics and Rubber Machinery, Processing and Materials Exhibition, incorp. Mould & Die Indonesia PRINTING INDONESIA ­ International Printing Machinery, Equipment and Supplies Exhibition PROPAK INDONESIA SERIES ­ International Packaging and Processing Exhibition VEHICLE MANUFACTURING & AUTOMOTIVE TECHNOLOGY INDONESIA ­ International Vehicle Manufacturing Machinery, Components, Spare Parts, Maintenance and Forecourt Equipment Exhibition Jakarta Motor Show Jakarta Motor Cycles Show Hobby & Game Expo FOOD, HOTEL & TOURISM BALI ­ International Exhibition for Equipment, Food, Beverages and Services to Support Indonesia’s Tourism and Hospitality Industries RETAIL INDONESIA ­ International Retail Technology, Equipment, Display and Storage Exhibition BANDUNG INTERTEX ­ Bandung International Textile and Garment Machinery and Accessories Exhibition Indo Firex & Security ­ Expo and Forum INDOPLAS ­ Indonesia International Plastics Exhibition indoprint ­ Indonesia Printing Exhibition Indo Foodtec ­ Indonesia Food Technology Exhibition indopack ­ Indonesia Packaging Exhibition INDOMAF ­ Machinery Show East Print ­ Exhibition for the Printing Industry East Pack ­ Exhibition for the Packaging Industry East Plas ­ Exhibition for the Plastics Industry Machine Tool and Manufacturing Indonesia ­ International Machine Tool, Metalworking, Welding, Manufacturing Machinery and Equipment Exhibition Jakarta Fair ­ Consumer Goods Exhibition ILF ­ International Exhibition on Leather and Footwear Machinery, Manufacturing Technology, Materials and Services © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 5Dec­ 08Dec2007 5Dec­ 08Dec2007 Jakarta 5Dec­ 08Dec2007 5Dec­ 08Dec2007 5Dec­ 08Dec2007 Jakarta 7Dec­ 16Dec2007 7Dec­ 16Dec2007 21Dec­ 23Dec2007 7Feb­ 09Feb2008 Jakarta 7Feb­ 09Feb2008 2Apr­ 05Apr2008 6May­ 08May2008 28May­ 31May2008 28May­ 31May2008 28May­ 31May2008 28May­ 31May2008 28May­ 31May2008 June 2008 June 2008 June 2008 4Jun­ 07Jun2008 Nusa Dua/Bali Bandung 12Jun­ 13Jul2008 July 2008 Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Nusa Dua/Bali Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Surabaya Surabaya Surabaya Surabaya Jakarta
28 Indo Gartex ­ International Exhibition of Garment and Textile Machinery, Manufacturing Technology, Materials and Services INDO LIVESTOCK ­ Expo and Forum INDONESIA EXPO ­ Indonesian Prime Products and Resources Exhibition JAPEX ­ Jakarta Audio Pro Expo All Print Indonesia ­ International Exhibition on Printing, Machinery, Equipment and Supplies MTT ­ METAL / TOOLS ­ International Metalworking Technology and Machine Tools Exhibition and Conference HERBAL & HEALTH FOOD INDONESIA ­ International Exhibition on Herbal and Health Food and Food Supplements Food Ingredients Indonesia ­ International Exhibition on Food Additives, Chemicals, Ingredients and Materials Food & Pharma Processing & Packaging Indonesia ­ International Food and Pharma Processing and Packaging Technology Exhibition Food & Hospitality Indonesia ­ International Exhibition on Hotel, Catering, Bakery, Food, Beverage, Franchising and Retail Bakery Indonesia ­ International Exhibition of Equipment and Supplies for the Bakery and Confectionery Industry IPEX ­ Indonesia International Pharma Expo ­ International Exhibition on Pharmaceutical, Raw Materials, Active Ingredients, Processing Machinery, Packaging Machinery and Equipment IMEX ­ Indonesia International Medical and Hospital Equipment Expo INTERPLASTIC INDONESIA ­ International Exhibition of Plastic Machinery and Materials July 2008 Jakarta 1Jul­ 03Jul2008 August 2008 13Aug­ 17Aug2008 20Aug­ 23Aug2008 20Aug­ 23Aug2008 20Aug­ 23Aug2008 20Aug­ 23Aug2008 20Aug­ 23Aug2008 Jakarta 20Aug­ 23Aug2008 20Aug­ 23Aug2008 20Aug­ 23Aug2008 Jakarta 20Aug­ 23Aug2008 20Aug­ 23Aug2008 Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Jakarta Kaynak: www.expodatabase.com DEĞERLENDİRME Türkiye ile Endonezya arasındaki ticaret dengesi, pek çok Uzakdoğu Asya ülkesiyle olduğu gibi aleyhimize durumdadır. Asya krizi öncesinde 1996 yılında 57 milyon dolara kadar ulaşan ihracatımız kriz sonrasında yarı yarıya düşmüş ve yakın zamana kadar 30 milyon dolar civarında seyretmiştir. Ancak 2003 yılından itibaren artış gösteren ihracatımız 2006 yılında 85 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Endonezya’dan gerçekleştirdiğimiz ithalat yıllar itibarıyla artış eğilimi göstermektedir. 2002 ve 2003 yıllarında sırasıyla 325 ve 450 milyon doların üzerinde gerçekleşen ithalatımız 2004 yılında da artmaya devam etmiş ve 623 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 2005 yılında 750 milyon dolar olan ithalatımız 2006 yılında ilk defa 1 milyar doları aşmıştır. Endonezya’ya ihracatımızda tütün, pamuk, buğday unu gibi tarım ürünlerinin yanı sıra tekstil hammaddeleri olan suni ve sentetik lifler ön plana çıkmaktadır. İthalatımızda ise palmiye yağları ve tekstil hammaddeleri ön plandadır. Endonezya dünyanın en kalabalık müslüman nüfusunu barındıran ülkedir. Yaşanan iç
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 29 karışıklıklara rağmen kaynak zenginliği nedeniyle ekonomisi ayakta kalabilmektedir. Ülkemiz ekonomisinin sektörel yapısıyla oldukça büyük bir benzerlik gösteren Endonezya ile işbirliği yapılabilecek pek çok alan mevcuttur. Türkiye için enerji ekipmanı, inşaat malzemeleri, gıda gibi sektörlerde önemli potansiyel bulunduğu düşünülmektedir. Ayrıca Endonezya'da Türkiye'ye yönelik olumlu bir yaklaşım bulunduğu dile getirilmektedir. Bu nedenle iki ülke arasında başta bankacılık sektörü olmak üzere ticari ve ekonomik ilişkilerin gelişmesinde yarar bulunmaktadır. 25 Şubat 1997 tarihinde imzalan Türkiye­Endonezya IV. Dönem KEK Toplantısı Mutabakat Zaptı’nda iki ülke arasında ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilebilmesine yönelik olarak selüloz ve kağıt teknolojisi, çimento sanayi, savunma sanayii, paslanmaz çelik üretimi, trona madeni, otomotiv ve otomotiv yan sanayii, serbest bölgeler, müteahhitlik, ulaştırma, turizm ve tarım gibi alanlarda ortak yatırımlar ile bilgi, uzman, teknoloji değişimi yoluyla işbirliğinin başlatılabileceği tespit edilmiştir. Endonezya'ya ihracat gerçekleştirmek isteyen Türk firmalarının karşılaştıkları en önemli sorun Singapur ve Hong Kong dışında diğer bölge ülkelerinde olduğu gibi ödeme problemidir. İki ülke bankacılık sektörleri arasındaki ilişkilerin gelişmemiş olması, Endonezya'nın ülke kredibilitesinin özellikle son yıllarda giderek azalması nedeni ile hemen hemen hiçbir Türk bankası Endonezya'dan gelen akreditifleri kabul etmemekte, Endonezya tarafı da akreditiflere teyit eklememekte, hatta akreditif açmakta bile zorlanmaktadır. Bu durumda Türk firmaları ya üçüncü ülkeler vasıtası ile bu ülkeye mal satmaya çalışmakta (Singapur, Hong Kong ve Avrupa ülkeleri) veya teyitsiz akreditif ile çalışmaktadır. YARARLI ADRESLER T.C. Cakarta Büyükelçiliği Jalan Rasuna Said, Kav­1 Kuningan, Jakarta 12950 Tel: (62­21)­5256250­5264143, Faks: (62­51)­5226056 E­posta: [email protected] T.C. Cakarta Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Jalan Rasuna Said, Kav­1 Kuningan, Jakarta 12950 Tel: (62­21)­5229515, Faks: (62­51)­5229513 E­posta: [email protected] Endonezya Cumhuriyeti Büyükelçiliği Abdullah Cevdet S. No: 10 Çankaya 06680/ ANKARA Tel:312­ 438 21 90­92, Faks:312­ 438 21 93 E­posta: [email protected] Endonezya Ulusal Standardizasyon Ajansı Gedung Manggala Wanabakti Blok IV, lt 4 Jl. Gatot Subroto, Senayan, Jakarta 10270 Tel: (62­21)5747043, Faks: (62­21) 5747045 www.bsn.or.id E­Posta: [email protected] GINSI (Endonezya İthalatçılar Birliği) Bank Niaga Building Lt.1, 55, Jl. M.H. Thamrin Street P.O.Box: 2744, Jakarta 10027
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 30 Tel: (62­21) 3911058 , Faks: (62­21) 3911060 Endonezya Cumhuriyeti İstanbul Fahri Başkonsolosluğu Seher Yıldızı S. 22/11 Etiler 80620/ İSTANBUL Tel: 212­287 00 08, Faks:212­ 287 00 09 Ulusal İhracatı Geliştirme Kurumu (NAFED) 8, Jl. Gajah Mada P.O.Box: 443/Jkt Jakarta 10130/Indonesia Tel: (6221) 6334602, Faks: (6221) 6338360 www.nafed.go.id Endonezya Dış İşleri Bakanlığı Jl. Taman Pejambon 6 Jakarta, 10410 Tel: (62­21)3441508 www.deplu.go.id En. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Jl. Gatot Subroto Kav. 52­53 Jakarta, 12950 Tel: (62­21) 5255509 www.dprin.go.id Cakarta Ticaret ve Sanayi Odası Jakarta Chamber of Commerce and Industry Majapahit Permai Block B 21­22­23, Jl. Majapahit No. 18,20,22 Jakarta 10160 ­ Indonesia PO. Box. 3077 Jkt, Phone. 62­21­3808091, 3844563 Faks: 62­21 3844549­569 Website : www.kadin.or.id E­mail : [email protected] Endonezya Danışmanlık Firmaları Birliği (INKINDO) Jl. Bendungan Hilir Raya, No. 29., Jakarta 10210 Tel.: (62­21) 5738577/78, Fax : (62­21) 5733474 E­mail : [email protected] CAFI (Endonezya Ticari Danışma Kuruluşu) Jalan Pronolinggo 5 P.O. Box: 249, Jakarta Bank of Indonesia (Merkez Bankası) Jl. M. H. Thamrin 2 Jakarta, 10110 Tel: 62­21­ 3817187 Faks: 62­21­3501867 www.bi.go.id Oteller: Citra Regency Jl. Prof.Dr.Satrio Kav 1, Kuningan 12940, Jakarta Telephone : (62­21) 532 8682, 532 3676, 532 6324 Fax: (62­21) 532 3674, 536 4671 Crowne Plaza Hotel
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 31 Jl. Jend. Gatot Subroto Kav.2­3 Jakarta 12930, Indonesia Tel: (62­21) 532 8682­532 3676,532 6324 Fax: (62­21) 536 4671, 532 3674 Millenium Hotel Jalan Fachrudin 3, Jakarta 1025, Indonesia Telephone : (62­21) 532 8682, 532 3676, 532 6324 Fax : (62­21) 532 3674, 536 4671 Hotel Ambarrukmo Jl. Laksda Adisucipto, Yogyakarta 55281 Indonesia PO. BOX : 1010 Tel: (62­21) 532 8682­532 3676, 532 6324 Fax: (62­21) 536 4671, 5323674 Hotel Mulia Jl. Asia Afrika, Senayan ­ Jakarta 10270, Indonesia Po. Box 4104/JKP 10041 Telephone : (62­21) 532 8682, 532 3676, 532 6324 Facsimile : (62­21) 532 3674, 536 4671 Quality Hotel Bandara Jakarta Terminal 2E, Soekarno­Hatta International Airport Jakarta 19110 ­ Indonesia Telephone : (62­21) 532 8682l, 532 3676, 532 6324 Fax: (62­21) 532 3674, 536 4671 Holiday Inn­Bali Jl Wana Segara 33, Tuban, Bali, Indonesia Telephone : (62­21) 532 8682, 532 3676, 532 6324 Fax: (62­21) 532 3674 4 Kuta Paradiso Hotel Jl. Kartika Plaza, P.O. Box 1133 Tuban, Bali, Indonesia Tel: (62­21) 532 8682, 532 3676, 532 6324 Fax: (62­21) 535 7853 YARARLI LİNKLER Bakanlıklar: ­ Dışişleri Baknlığı: http://www.deplu.go.id ­ Sanayi ve Ticaret Bakanlığı : http://www.dprin.go.id ­ Eğitim ve Kültür Bakanlığı : http://www.pdk.go.id ­ Maliye Bakanlığı : http://www.depkeu.go.id ­ Tarım Bakanlığı : http://www.deptan.go.id ­ Sağlık Bakanlığı : http://www.depkes.go.id ­ Kamu İşleri Bakanlığı : http://www.pu.go.id ­ Gümrükler Genel Müdürlüğü: http://www.beacukai.go.id Resmi Kurul: ­ Investment Coordinating Board : http://www.inavest.co.id
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 32 Hukuki birim: ­ People Consultative Agency : http://mpr.wasantara.net.id Diğer yararlı linkler : ­ Central Berau of Statistic : http://www.bps.go.id Diğer: www.depdag.go.id www.nafed.go.id www.bsn.or.id www.apectariff.org www.usatrade.gov www.tradepartners.gov.uk www.asiatravel.com/indonesia.html www.inatrade­usa.org/newsite/links/ind www.itpcla.org www.us­asean.org/indonesia.asp KAYNAKLAR Indonesia, Economist Intelligence Unit, Country Report, May 2007 Indonesia, Economist Intelligence Unit, Country Profile 2006 ITC Trademap DTM/EBİM USTR 2007 National Trade Estimate Report on Foreign Trade Barriers www.apec.org www.deik.org.tr http://asiatravel.com/indonesia.html www.expodatabase.com
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 33