İthalat, İhracat ve Kambiyo İşlemleri

I
SAL‹H KAYA
GÜNCEL
‹THALAT, ‹HRACAT
ve
KAMB‹YO ‹fiLEMLER‹
➢
➢
➢
➢
➢
➢
➢
➢
D›fl Ticaret; ‹THALAT, ‹HRACAT ve KAMB‹YO ‹fllemleri
D›fl Ticaretin Finansman› ve Akreditif (L/C)
Basel II (D›fl Ticaretin finansman›ndaki olas› etkileri)
Gümrük ‹fllemleri ve Uygulamas›
Kambiyo Denetimi
Uluslararas› Bankac›l›k ‹fllemleri ve ICC-UCP 600 ‹liflkisi
UCP 600 ve eUCP
ICC 500 ve ICC 600 Temel Farkl›l›klar
‹stanbul, 2008
II
Yay›n No
: 1969
‹flletme-Ekonomi Dizisi : 264
1. Bask› - Nisan 2008 - ‹STANBUL
ISBN 978 - 975 - 295 - 867 - 8
Copyright© Bu kitab›n bu bas›s› için Türkiye’deki yay›n haklar› BETA Bas›m Yay›m Da¤›t›m A.fi.’ye aittir. Her hakk›
sakl›d›r. Hiçbir bölümü ve paragraf› k›smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi
bir flekilde ço¤alt›lamaz, da¤›t›lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap›lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak
gösterilmesi zorunludur.
Dizgi
Bask› - Cilt
Kapak Tasar›m
: B e t a B a s › m A . fi .
: Kahraman Ofset
Ba¤c›lar/ ‹stanbul (0-212) 629 00 01
: Evren Kayhan
Beta BASIM YAYIM DA⁄ITIM A.fi.
Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15
Ca¤alo¤lu - ‹STANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
e-mail: [email protected]
www.betakitap.com
III
ÖNSÖZ
Günümüzdeki D›fl Ticaret ‹fllemleri Uygulamalar›n›n kazanm›fl
oldu¤u boyut, bankalardaki uzun deneyimlerim, uluslararas› projelerdeki yönetici ve e¤iticili¤im ile birlikte Üniversitede halen vermekte oldu¤um derslerin neticesi ve kaynakças› (süreç anlam›nda) olarak
bu kitap fleklinde devam etmektedir.
Günümüzde, D›fl Ticaretin ‹fllemlerinin uygulama alan› olan
Uluslararas› Bankac›l›k ifllemleri uluslararas› bankalar›n yan› s›ra
uluslararas› finans kurulufllar›n›n da yo¤unlukla yer ald›¤› ve ulusal
ekonomileri büyük oranda etkileyerek belirledi¤i bir boyut kazanm›flt›r.
Zaman içerisinde, d›fl ticaret flirketleri, bankalar›n rolü ve önemini daha iyi anlayabilmek için; ‹thalat ve ‹hracat mevzuat› ile birlikte
Gümrük idarelerinin ve gümrük ifllemlerinin de önemli bir rol oynad›¤› d›fl ticaretteki geliflmeleri anlamak bu boyuta derinlik kazand›racakt›r.
Bu geliflmelere paralel olarak, elektronik iletiflimin yayg›nlaflmas›
ve internet kullan›m›n›n ulaflt›¤› seviye di¤er unsurlar›n da devreye
girmesi ile birlikte d›fl ticaret ve uluslararas› bankac›l›k birbirlerini
destekleyerek bugünkü seviyesine ulaflt›rm›flt›r.
Son dönemlerde, Türkiye’de yaflananmakta olan s›cak para hareketleri de bu geliflmenin bir sonucu olarak görülmelidir.
Bu yeni aflamay›, Bankalar›n kredi tekliflerini de¤erlendirme aflamas›nda dikkate almak durumunda olduklar› (olacaklar›) kurallara
temel oluflturan BASEL II kriterlerini ve d›fl ticaretin (documentary
credits) regülâsyonunu, +eUCP ba¤lam›nda de¤erlendirmek gere¤i ortaya ç›km›flt›r. D›fl ticaret ifllemleri ve bu ifllemlere arac›l›k hizmetleri
sunan yerel bankalar da uluslararas› bankac›l›k hizmetleri sunmaya
zorlanmaktad›r.
Bu anlamda, d›fl ticaret operasyonel olarak uluslararas› bankac›l›kla birlikte düflünülmekte ve de¤erlendirilmektedir.
Milletleraras› Ticaret Odas› (MTO) yay›nlar› ICC ve UCP d›fl ticaret ifllemleri ile birlikte düflünülmekte ve uygulanmaktad›r.
IV
Temmuz 2007 itibariyle, UCP 600’ün uygulamaya geçmesiyle birlikte, d›fl ticaret ifllemlerinde yeni bir döneme girilmifl ve yeni bir fiili
dönem bafllam›fl bulunmaktad›r.
Bu geliflmeleri dikkate alarak, önceki çal›flmalar›ma yeni bir boyut kazand›rmak ve daha güncel bir kitab›n oluflmas›nda elefltiri ve
katk›lar›n› esirgemeyen herkese teflekkürlerimi sunuyorum.
Ö¤r.Gör.Salih KAYA
Rektör Dan›flman›
Nam›k Kemal Üniversitesi
Ankara, Mart 2008
e-mail:[email protected]
V
‹Ç‹NDEK‹LER
Önsöz ................................................................................................................................... III
K›saltmalar ......................................................................................................................XI
1. Bölüm
DIfi ÖDEMELERLE ‹LG‹L‹ ULUSLARARASI KURUM VE
KURALLAR
1. DIfi T‹CARET ‹fiLEMLER‹ ................................................................................. 1
1.1. Girifl ...................................................................................................................... 1
1.2. Uluslararas› Bankalar›n Sunduklar› Hizmetler ...........................4
1.2.1. Fon Transferi (Fund Transfers) ............................................ 6
1.2.1.1 Money transfers MT 500 ......................................8
1.2.1.2 MT 760 ........................................................................ 12
1.2.2. Yurtd›fl›ndan Mevduat Toplama ve Yurtd›fl›na
Kredi Kulland›rma......................................................................17
1.2.3. Uluslararas› Krediler ve Ülke Riski ..................................20
1.2.3.1 Ülke Riskinin Kapsam› ve Ülke Riskini
Belirleyen Faktörler ..............................................20
1.2.3.2. Ülke Riski Konusundaki Son
Geliflmeler ..................................................................21
1.2.3.3. Sendikasyon Kredileri.........................................22
1.2.3.4. Konsorsiyum ............................................................22
1.2.3.5. Uluslararas› Kredilerde Sigorta
(Güvence) .................................................................. 23
1.2.4. Döviz Ticareti ................................................................................24
1.2.5. Çek/Senet Tahsili .......................................................................25
1.2.6. Döviz ‹fllemleri .............................................................................. 27
1.2.6.1. Peflin ve Vadeli Döviz ‹fllemleri (Forward
and Future Options) ........................................... 27
1.2.6.2. Swap .............................................................................28
1.2.6.3. Arbitraj ........................................................................ 29
1.2.6.4. Spekülasyon .............................................................30
1.2.6.5. Hedding .......................................................................30
1.3. Vadeli Piyasa ‹fllemleri ............................................................................30
1.4. Yasal De¤ifliklikler (Regülasyon) ....................................................... 31
VI
1.5. De¤iflim Araçlar›ndaki ve Piyasalardaki De¤ifliklikler ...........31
1.6. Globalleflmenin Etkisi .............................................................................32
2. DIfi
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
T‹CARETLE ‹LG‹L‹ KURALLAR: GATT VE WTO ...................33
Genel Olarak GATT’›n Temel Amaçlar› ..........................................33
Temel GATT Kurallar› ..............................................................................33
Kaydedilen Geliflmeler .............................................................................34
Uruguay Round ve Sonras› ..................................................................35
Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ............................................................. 37
3. ULUSLARARASI ÖDEMELERLE ‹LG‹L‹ KURUM VE
KURALLAR: ULUSLARARASI PARA S‹STEM‹ VE IMF ................38
3.1. Uluslararas› Para Sisteminin Tan›m› .............................................38
3.2. Beretton Woods Uluslararas› Para Sistemi ve IMF .................39
3.3. Günümüz Uluslararas› Para Sistemi ..............................................41
4. ULUSLARARASI BANKACILIKTA DÜNYA BANKASI
F‹NANSMANLI ‹fiLEMLER .............................................................................. 44
2. Bölüm
DIfi ÖDEMELER DENGES‹
1. TANIMI VE ANA BÖLÜMLER‹ ......................................................................47
1.1 Cari ‹fllemler Bölümü ..............................................................................48
1.2. Tek Tarafl› (Karfl›l›ks›z) Transfer Bölümü ....................................49
1.3. Sermaye Hareketleri Bölümü ..............................................................50
1.4. Rezerv Hareketleri Bölümü ..................................................................51
2. DIfi
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
DENGES‹ZL‹K KAVRAMI .......................................................................52
Avrupa Birli¤i’ne ihracat ........................................................................57
S›cak Para ......................................................................................................57
Türkiye’de s›cak para hareketleri .....................................................59
Uluslararas› sermaye ak›mlar›n› belirleyen faktörler ............61
Türkiye Ekonomisinde S›cak Para ve Olas› Neticeleri ..........63
3. DIfi
3.1.
3.2.
3.3.
DENGES‹ZL‹KLER‹N G‹DER‹LME YOLLARI ............................63
Devalüasyon..................................................................................................64
Do¤rudan Denetimler ..............................................................................65
Kredi ..................................................................................................................65
4. DIfi ÖDEMELER DENGES‹N‹N YARARLARI .......................................66
5. TÜRK‹YE’N‹N DIfi ÖDEMELER DENGES‹ ...........................................67
3. Bölüm
DIfi T‹CARET‹N F‹NANSMANI
1. GENEL OLARAK ................................................................................................... 69
VII
2. ‹THALATLA ‹LG‹L‹ ULUSLARARASI ÖDEMELER ..........................70
2.1. Peflin Ödeme ................................................................................................. 71
2.2. Akreditif ........................................................................................................... 71
2.3. ‹thalatç›n›n Üzerine Çekilen Poliçenin Kabulü
Yoluyla Ödeme 1002.4. Aç›k Kredi Yoluyla ‹thalat .................77
2.4 Aç›k Kredi Yoluyla ‹thalat ..................................................................... 77
2.5. Konsinyasyon ...............................................................................................78
3. DIfi T‹CARET‹N F‹NANSMANINDA TÜRK EX‹MBANK’IN
ROLÜ............................................................................................................................78
3.1. ‹hracat Kredileri .......................................................................................... 79
3.2. Ülke Kredileri ...............................................................................................80
4. Bölüm
BASEL II ve TÜRK‹YE UYGULAMALARI
(D›fl Ticaretin finansman›ndaki olas› etkileri)
1. BASEL II .................................................................................................................... 91
1.1. Risk ve Risk Yönetimi ............................................................................92
1.2. Risk Yönetimi ...............................................................................................93
1.3. Risk Çeflitleri ............................................................................................. 93
1.4. Risk Yönetimlerinin Bankalardaki Yeri .........................................94
1.5. Basel-II’nin Basel-I’den Fark› .............................................................. 95
2. BASEL II ve Bankalar ....................................................................................... 96
2.1. BIS ve Basel Komitesi ve Amaçlar› .................................................. 96
2.2. Basel II (Çerçevesi, Kredi ve Operasyonel Riskin
Hesaplanmas›) ............................................................................................. 99
2.3. ‹çsel Ölçüm Yaklafl›m› (Internal Measurement
Approach) .................................................................................................... 101
2.3.1 ‹çsel Ölçüm Yaklafl›m›nda Kullan›lan
Parametreler ...............................................................................102
2.4. Zarar Da¤›l›m Yaklafl›m› (Loss Distribution Approach) .....102
2.5. Puan Kart› Yaklafl›m› ............................................................................103
2.5.1 Operasyonel Riskin ‹zlenmesi ...........................................103
2.5.2 Operasyonel Riskin Kontrolü ............................................104
2.5.3 En ‹yi Uygulamalar .................................................................105
2.6. Genel kurallar ve olas› etkileri ........................................................105
2.7. Türkiye Uygulamalar› ........................................................................... 107
5. Bölüm
T‹CAR‹ AKRED‹T‹FLER
1. TANIMI VE TARAFLARI ................................................................................109
VIII
2. AKRED‹T‹FTE KULLANILAN BELGELER VE TER‹MLER .......109
2.1. Belgeler (Documents) ............................................................................109
2.1.1. Deniz/Okyanus Konflimentosu ........................................109
2.1.2. Ciro Edilemez Denizyolu Tafl›ma Senedi ....................109
2.1.3. Charter Party Konflimentosu .............................................110
2.1.4. Temiz Tafl›ma Belgeleri ..........................................................111
2.1.5. Ticari Faturalar ..........................................................................111
2.1.6. Sigorta Poliçesi ..........................................................................112
2.1.7. Mefle-i fiahadetnamesi ..........................................................112
2.1.8. Analiz Raporu ............................................................................112
2.1.9. Sa¤l›k Sertifikas› ......................................................................112
2.2. Terimler: ‹ncoterms 2000 ...................................................................113
2.2.1. ‹flyerinde Teslim-EX Works (EXW) .................................113
2.2.2. Tafl›y›c›ya Masrafs›z Teslim (FCA) ..................................113
2.2.3. Geminin Bordas›nda Masrafs›z Teslim (FAS) ...........113
2.2.4. Güvertede Teslim. (FOB) ......................................................113
2.2.5. Mal Bedeli ve Navlun (CFR)................................................113
2.2.6. Mal Bedeli Sigorta ve Navlun (CIF) ................................113
2.2.7. Tafl›ma Ücreti Ödenmifl Olarak Teslim (CPT) ..........113
2.2.8. Tafl›ma ve Sigorta Bedeli Ödenmifl Olarak
Teslim (CIP) .................................................................................113
2.2.9. S›n›rda Teslim (DAF) ..............................................................114
2.2.10. Gemide Teslim (DES) ...........................................................114
2.2.11. R›ht›mda Teslim (DEQ) .......................................................114
2.2.12. Gümrük Resmi Ödenmeksizin Teslim (DDU) .........114
2.2.13. Gümrük Resmi Ödenmifl Olarak Teslim (DD) .......114
3. AKRED‹T‹F AÇILIfiI VE ‹fiLEMLER‹ ....................................................114
4. AKRED‹T‹F‹N ÇEfi‹TLER‹ ...........................................................................117
4.1. Akreditif (L/C Letter of Credit) ........................................................117
4.2. Belgeli Akreditif (Documentary Letter of Credit) ...................118
4.3. Rücu Edilebilen Akreditif (Revocable Letter of Credit) .......118
4.4. Rücu Edilemeyen Akreditifler (Irrevocable Letter of
Credit) ............................................................................................................118
4.5. Teyitli Akreditif (Confirmed Letter of Credit) ...........................118
4.6. Teyidsiz Akreditif (Unconfirmed Letter of Credit)..................121
4.7. Devredilebilen Akreditifler (Transferable Letter of
Credit) ............................................................................................................122
4.8. Devredilemeyen Akredifler (None Transferable Letter
of Credit) ......................................................................................................122
4.9. Adi Akreditif ...............................................................................................122
4.10. Döner Akreditif (Revolving Letter of Credit) .............................122
4.11. Bölünebilen Akreditif (Divisable Letter of Credit) .................122
4.12. Bölünemeyen Akreditif (Undivisable Letter of Credit) ........123
IX
4.13. Süreli Akreditif (Termed Letter of Credit) ..................................123
4.14. Süresiz Akreditif (Untermed Letter of Credit) .........................123
5. AKRED‹T‹F YARARLARI ...............................................................................123
5.1. ‹hracatç› Yönünden ................................................................................. 123
5.2 ‹thalatç› Yönünden .................................................................................... 124
6. Bölüm
TÜRK‹YE’DE KAMB‹YO REJ‹M‹
1. GENEL OLARAK ................................................................................................ 127
2. TÜRK PARASI KIYMET‹N‹ KORUMA HAKKINDA 32
SAYILI KARAR .................................................................................................... 128
2.1. Genel Esaslar ............................................................................................128
2.2. Türk Paras›, Döviz ile K›ymetli Maden, Tafl ve Eflyalara
‹liflkin Hükümler ..................................................................................... 128
7. Bölüm
TÜRK‹YE’DE DIfi T‹CARET REJ‹M‹
1. GENEL OLARAK ................................................................................................ 131
2. ‹HRACAT REJ‹M‹ ............................................................................................. 132
2.1. Genel Olarak .............................................................................................. 132
2.2. ‹hracat ‹fllemleri ....................................................................................... 132
2.2.1. ‹hracat fiekline Göre ..............................................................135
2.2.2. Ülkeye Göre ................................................................................. 141
2.2.3. Ürüne Göre ..................................................................................144
2.3. Di¤er Konular ............................................................................................147
2.4. Kambiyo Denetimi ..................................................................................147
3. ‹THALAT REJ‹M‹ .............................................................................................. 148
3.1. Genel Olarak .............................................................................................. 148
3.2. Gümrük Birli¤i Sonras› Yürürlükte Olan ‹thalat Rejimine
‹liflkin Genel Hükümler ve ‹thalat Rejiminin
Uygulanmas› .............................................................................................. 149
4. DIfi T‹CARET POL‹T‹KASI ARAÇLARI ...............................................155
4.1. Dampingli veya Sübvansiyonlu ‹thalat›n Önlenmesine
‹liflkin Mevzuat (‹thalatta Haks›z Rekabetin Önlenmesi
Hakk›nda Mevzuat) ................................................................................155
4.2. ‹thalatta Gözetim ve Korunma Önlemleri ile Kota
‹daresi ve Tarife Kontenjan› Hakk›nda Mevzuat ...................156
4.3. Belirli Ülkeler Menfleli Mallar›n ‹thalat›nda Gözetim ve
Koruma Önlemleri Hakk›nda Mevzuat........................................156
X
4.4. Tekstil ve Konfeksiyon Ürünleri ‹thalat›nda Gözetim ve
Korunma Önlemleri Hakk›nda Mevzuat .....................................157
4.5. ‹kili Anlaflmalar Protokoller veya Di¤er Düzenlemeler
Kapsam› D›fl›nda, Belirli Ülkeler Menfleli Tekstil
Ürünleri ‹thalat›nda Gözetim ve Korunma Hak.Mev. .........157
4.6. ‹kili Anlaflmalar Protokoller veya Di¤er Düzenlemeler
Kapsam› D›fl›nda, Belirli Ülkeler Menfleli Tekstil Ürünleri
‹thalat›nda Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakk›nda
Mevzuata ‹liflkin Uygulamalar .........................................................158
4.7. Belirli Üçüncü Ülkelerde ‹fllem Gördükten Sonra
Türkiye’ye Geri ‹thal Edilen Belirli Tekstil Ürünlerine ve
Giyim Eflyas›na Uygulanan Ekonomik Etkili Hariçte
‹flleme Rejimi .............................................................................................158
4.8. Türkiye’nin Ticarî Haklar›n›n Korunmas› Hakk›nda
Mevzuat ........................................................................................................ 158
8. Bölüm
TÜRK‹YE’DE GÜMRÜK ‹fiLEMLER‹ UYGULAMALARI
1. GENEL OLARAK ................................................................................................161
2. KARAYOLU ‹Ç‹N GÜMRÜK ‹fiLEMLER‹ .............................................162
3. HAVAYOLU ‹Ç‹N GÜMRÜK ‹fiLEMLER‹ ..............................................166
9. Bölüm
M‹LLETLERARASI T‹CARET ODASI (ICC 500, UCP 600 ve eUCP)
1. GENEL OLARAK ................................................................................................169
1.1. Genel Hükümler ve Tan›mlar ...........................................................172
1.2. Akreditiflerin Biçim ve ‹hbar› ...........................................................174
1.3. Yükümlülükler ve Sorumluluklar ..................................................180
1.4. Belgeler .........................................................................................................184
1.5. Çeflitli Hükümler ..................................................................................... 201
1.6. Devredilebilir Akreditif .........................................................................205
1.7. Akreditiften Do¤an Paralar›n Temlik Edilmesi .......................207
2. ELEKTRON‹K ‹BRAZ ‹Ç‹N ÜÇ EK YAYIN ..........................................210
2.1. eUCP’nin UCP ile iliflkisi .....................................................................211
2.2. Format ........................................................................................................... 212
2.3. Orjinaller ve Kopyalar ...........................................................................214
2.4. UCP 600’ün UCP 500’den temel farkl›l›klar› ...........................235
2.5. Neler de¤iflti (What has really changed?) ...................................236
2.5.1. Belgelerin ‹ncelenmesi ..........................................................236
2.5.2. De¤ifliklik ihtiyac› (Need for action) ...............................237
XI
2.5.3. Amir ve Teyit Bankas› Sorumluluklar› ........................239
2.5.4. Belgelerin incelenme standard› ........................................240
3. SONUÇ....................................................................................................................... 245
Kaynakça ...................................................................................................................... 247
Dizin ................................................................................................................................. 249
XII
XIII
KISALTMALAR
ABCP
a.g.e
AP‹
ATM
BII
BDDK
BIS
bkz
ÇTTH
D‹BS
D‹E
dpn
DTH
FED
GSMH
GSY‹H
HM
IBAN
ICC
IEA
IMF
‹MKB
‹ YA
KDV
karfl
KOB‹
MT
OECD
O/N
OPEC
OSD
ÖKTG
ÖTV
s
S
SPE
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
Asset-backed commercial paper
Ad› geçen eser
Aç›k Piyasa ‹fllemleri
Automated teller machines
BASEL II
Bankac›l›k Düzenleme ve Denetleme Kurumu
Uluslararas› Ödemeler Sistemi
bak›n›z
Çal›flanlar›n Tasarruflar›n› Teflvik Hesab›
Devlet ‹ç Borçlanma Senedi
Devlet ‹statistik Enstitüsü
dipnotu
Döviz Tevdiat Hesab›
ABD Merkez Bankas›
Gayrî Safi Millî Has›la
Gayrî Safi Yurt ‹çi Has›la
Hazine Müsteflarl›¤›
International Banking Account Number
International Chamber of Commerce
Uluslararas› Enerji Ajans›
Uluslararas› Para Fonu
‹stanbul Menkul K›ymetler Borsas›
‹ktisadi Yönelim Anketi
Katma De¤er Vergisi
karfl›laflt›r›n›z
Küçük ve Orta Büyüklükte ‹flletmeler
Money Transfer (döviz transferi)
Ekonomik Kalk›nma ve ‹flbirli¤i Örgütü
Gecelik Faiz Oran›
Petrol ‹hraç Eden Ülkeler Organizasyonu
Otomotiv Sanayii Derne¤i
Özel Kapsaml› TÜFE Göstergeleri
Özel Tüketim Vergisi
sayfa
say›
Special purpose entity
XIV
SPK
TL
TCMB
T‹M
TEFE
TÜFE
ÜFE
vb
vd
VOB
Y
yay
YTL
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
:
Sermaye Piyasas› Kurulu
Türk Liras›
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas›
Türkiye ‹hracatç›lar Meclisi
Toptan Eflya Fiyat Endeksi
Tüketici Fiyat Endeksi
Üretici Fiyatlar› Endeksi
ve benzeri
ve devam›
Vadeli ‹fllemler ve Opsiyon Borsas›
Y›l
yay›n›
Yeni Türk liras›