taslica-hasimi - WordPress.com

HAŞİMİYE OSMANLI İLİŞKİLERİ ÜZERİNE ÖRNEKLEMELER
Haşimoğulları Peygamberimizin atası Abdülmenaf'in oglu Haşim'in soyundan gelenlere
verilen isimdir. Haşimiler Kureys Kabilesinin bir koludur. Peygamberimiz de bu boydandır.
Haşimiler İslâmiyetten önce de hem Mekke'nin hem de Kureys Kabilesinin yöneticisiydi.
Haşimogulları bu tarihten I. Dünya savaşına kadar Mekke Serifliği gibi sembolik ve mahalli bir
görevin dışında önemli bir rol oynamadılar. Mekke Şerifi Hüseyin b. Ali (1852-1951), İngilizlerle
anlaşarak I. Dünya savaşında Osmanlılara karşı ayaklanmış, Osmanlılar yenilerek Arap
topraklarından çekilince kendisini Hicaz kralı ilân etmisti (1916).1
Konunun diğer detayları ve sonuçları daha ayrıntılı olarak “Halepli Bir Osmanlı Mehmed
Mer’i Paşa Hayatı ve Hatırlattıkları” çalışmasında bulunabilir.2
Bu yazıda Osmanlı’nın hem Hz. Peygamberin hem de amcasının oğlu olması hasebiyle
Hz. Ali’nin Haşimoğlu kabilesine mensup olması nedeniyle bir vesile Osmanlı topraklarına
gelmiş olan Haşimoğlu mensuplarına olan müsbet yaklaşımını ortaya koyan muhtelif belgelerin
transkripsiyonlarını inceleyeceğiz.
Belgelerin okunmasındaki katkılarından dolayı Osmanlıca Tarih Edebiyat Grubu
üyelerinden Hüseyin Dağ, Zafer Şık, Mehmet Kahramanoğlu, Ahmet Özeren, Süleyman Köse,
Abdülkerim Satuk Buğra Karahan, Haydar Egesel, Nihat Özyılmaz, Melek Uzun, Mahire Yazar
Kiremitçi ve Rümeysa Odabaş’a çok teşekkür ederim.
Saygılarımla,
Murat Dursun Tosun
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 64, Gömlek No: 4762, Tarihi: 14 (S) Safer 1310 (7
Eylül 1892), Konusu: Gümüşhane'de bulunan Kürtün nahiyesinin Taşlıca karyesinde
mütevattın sülale-i Haşimiye'den Şeyh Mehmed Efendi'ye maaş tahsisi. (Maliye)
1
http://www.enfal.de/tarih27.htm
https://muratdursuntosun.wordpress.com/2016/01/24/halepli-bir-osmanli-mellahzade-mehmed-meri-pasahayati-ve-hatirlattiklari/
2
Hû
Huzur-ı Meal-i Mevfur Cenâb-ı Sâdâret-i Uzmâya
Ma’ruz-i çaker-i kemineleridir ki,
Acizileri Trabzon vileyeti dahilinde Gümüşhane Sancağına tabi Kürtün nahiyesinin
Taşlıca karyesinde medfun eizze-i kiramdan Şeyh Nureddin hazretlerinin sülalesinden olub 29
Teşrin-i-sâni (1)307 (11 Aralık 1891) tarihinde vilayet-i celileden sadaka-i padişâhi olarak
mikdar-ı münasip akçe tahsisi hakkında sebk eden arz ve iş’ar üzerine ol-babdaki tahrirat Şûrâyı Devlete havale buyurularak tanzim olunan mazbata mucebince şehri ikiyüz elli kuruş
muhtacin maaşı tertibinden tahsisi hususuna irade-i âlîyye-i cenâb-ı vekâlet-penâhileri maliye
nezaret-i celilesine tebliğ olunmuş ise de nezâret-i müşarün ileyhaca ileride ikiyüz elli kuruşa
iblağ edilmek üzere yüz kuruş tahsis buyurulmuş ve acizilerinin dahi zaruret haline mebni
memleketim canibine azimet eylemiş idim. Ber-vech-i muharrer maaşın irade-i âlîyye-i cenâbı vekâlet-penâhileri mucebince iki yüz elli kuruşa iblağı hakkında bu kere 2 Teşrin-i-sâni Sene
(1)310 (14 Kasım 1894) tarihinde vilayet-i müşarün-ileyhadan dahiliye nezâret-i celilesine
gönderilen tahrirat ber-vech-i karar icra-yı icabı nezaret-i müşarün-ileyhadan maliye nezaret-i
celilesine bi-tekrar tebliğ olunduğu halde hazine-i celilece makam-ı fehâmet-ittisâm-ı cenâb-ı
vekâlet-penâhilerinden tekrar emr u irade buyurulmadıkça dahiliye nezâretinin tezkiresiyle
tahsis olunamayacağı cevabı verilmiştir. Maaş-ı mezkûrun iki yüz elli kuruş olarak tahsisi iradei âlîyye-i cenâb-ı vekâlet-penâhileri muktezâ-yı âlîyesinden ve bunun ol-vakit iki yüz elli kuruş
tahsis olunamaması nezâret-i müşarün-ileyhaca icra edilen bir muameleden ibaret olmasına
ve acizileri ise fakir ve garibü’d-diyar olarak tul müddet beklemeğe vakt ve mal-i acizanem
gayr-ı maada bulunmasına mebni lütfen ve irade-i âlîyye-i cenâb-ı vekâlet-penâhilerini
te’kiden nezâret-i müşarün-ileyhaya tekrar emr ve irade buyurulması arz ve istid’a eylerim. Olbabda emr u ferman hazret-i men-lehü’l-emrindir.
Fi Zilkade Sene (1)312 ve fi Mayıs Sene (1)311 (Mayıs 1895)
Trabzon vilayeti dahilinde Kürtün nahiyesinde medfun Şeyh Nureddin Hazretlerinin
sülalesinden Şeyh Mehmed
Hû
Nezâret-i Umur-ı Maliye Muhasebe-i Umumiye / Aded 635
Ma’ruz-i çaker-i kemineleridirki,
Gümüşhane Sancağı dahilinde vaki Kürtün nahiyesinin Taşlıca karyesinde mutavattın
sülale-i tahire-i Haşimiyeden Şeyh Mehmed Efendi’ye fakr-ı haline mebni mahlulat-ı vakıadan
iki yüz elli kuruş maaş tahsisi hakkında dahiliye nezâret-i celilesinden takdim olunan tezkire ve
teferruatının leffiyle icra-yı icabı 1 Mart Sene (1)308 (13 Mart 1892) tarihli ve üç numerolu
tezkire-i samiye-i cenâb-ı sâdâret-penâhilerinde emr u iş’ar buyurulmuştur. Muhtacin
maaşından ol-mikdar karşıluk bulunamayub ancak Emine Hanımın vefatından dolayı yüz kuruş
maaşı münhal bulunmuş (boşalmış) olduğundan meblağ-ı mezburun şeyh muma-ileyhe tahsisi
tensib buyurulduğu halde ale’l-usul buyuruldu-ı âlîsinin hazine-i celileye irsal buyurulması
hususunun arz ve beyanı muhasebe-i umumiye-i maliyeden ifade kılınmağın ol-babda emr u
ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 7 Safer Sene (1)310 ve fi 18 Ağustos Sene (1)308 (31 Ağustos 1892)
Maliye Nazırı Bende
Arşiv Fon Kodu: DH. MKT. Dosya No: 1931, Gömlek No: 69, Tarihi: 11 (Ş) Şaban 1309
(11 Mart 1899), Konusu: Haşimi sülalesinden olup Gümüşhane'nin Kürtün nahiyesine bağlı
Taşlıca karyesinde oturan Şeyh Mehmed Efendi'ye Hazine'den maaş tahsisi.
Dahiliye Mektûbî Kalemi Müsvedatına Mahsus Varakadır
Huzur-ı Âlî-i Hazret-i Sâdâret-penâhiye
Fi 11 Şaban Sene (1)309 ve fi 27 Şubat Sene (1)307 (11 Mart 1899)
Gümüşhane Sancağı dahilinde vaki Kürtün nahiyesinin Taşlıca karyesinde mutavattın
sülale-i tahire-i Haşimiyeden Şeyh Mehmed Efendi’nin fakr-ı halinden ve şâyân-ı merhamet-i
seniyye-i hazret-i padişâhi bulunduğundan bahisle muma-ileyhe münasip mikdar maaş tahsisi
hakkında bazı ifadeyi havi Trabzon vilayeti meclis idaresinden meb’us mazbata melfufuyla
maan takdim kılınmış ve bu misillü sadat-ı kiramın terfihi (rahata kavuşturulması) şan-ı meali
nişan-ı cenâb-ı hilâfet-penâhi iktizâ-yı âlîsinden olmasıyla muma-ileyhe hazine-i celilece
mahlulat-ı vakıadan (mirascısı olmadığından devlete kalan mirasdan) iki yüz elli kuruş maaş
tahsisi münasip görünmüş olmağla icra-yı icabı menut-ı müsaade-i aliyye-i hazret-i sâdâretpenâhileridir. Ol-babda.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 2525, Gömlek No: 189347, Tarihi: 06 (M) Muharrem
1323 (13 Mart 1905), Konusu: Gümüşhane sancağının Kürtün Nahiyesi Taşlıca Karyesi'nde
mütevattın sülale-i tahire-i Haşimiye'den Şeyh Mehmed Efendi'nin maaşına zam yapılması.
(Maliye; 187255
Hû
Nezâret-i Umur-ı Maliye Mektûbî Kalemi / Aded 3397
Ma’ruz-i çaker-i kemineleridir ki,
Gümüşhane Sancağı dahilinde vaki Kürtün nahiyesinin Taşlıca karyesinde mutavattın
sülale-i tahire-i Haşimiyeden Şeyh Mehmed Efendi’nin şehri yüz kuruşdan ibaret bulunan
maaşının tezyidi (artırılması) hakkında dahiliye nezâret-i celilesinden takdim olunan tezkire ve
matvisinin (dürülüsünün, bütün yazışmaların) gönderildiği beyan-ı âlîsiyle iktizasının ifa ve arz
ve inbası şeref-varid olan 19 Kanun-i-sâni Sene (1)320 () tarihli ve üç bin altı yüz kırkbir
numerolu tezkire-i samiye-i sâdâret-penâhilerinde emr u iş’ar buyurulmuştur. Maaşat-ı zatiye
münhalatının nısfı hazine-mande idilüb nısfı diğerinin tahsisat-ı atiyyeye karşılık tutulması ve
bunların suret-i tahsisinin komisyon-ı âlînin tasdikine havalesi maliye komisyon-ı âlîsine i’ta
buyurulan talimat-ı seniyye ahkâmından olmasına ve maaşat-ı mezkûreden münhal
bulunmasına nazaran icra-yı icabı menut-ı emr u irade-i celile-i daver-i efhamileri olduğunun
arz ve izbarı muhasebe-i umumiye-i maliyeden ifade ve evrak-ı mürsele takdim kılınmıştır. Olbabda emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 4 Muharrem Sene 1323 ve fi 26 Şubat Sene (1)320 (11 Mart 1905)
Maliye Nazırı Bende
Hû
Soğuk Damga: Hamidiye Demiryolu İdare-i Maliyesi Nezâreti
Şûrâ-yı Devletin gayr-ı devairden mesalih-i şahsiyyeye dair verilen mazbatalara mahsus
varakadır
Dahiliye Nezaret-i Celilesine
Gümüşhane Sancağı dahilinde vaki Kürtün nahiyesinin Taşlıca karyesinde mutavattın
sülale-i tahire-i Haşimiyeden Şeyh Mehmed Efendi’ye meclis-i acizanemizden makam-ı âlî
cenâb-ı nezâret-penâhilerine takdim kılınan 27 Kanun-i-sâni Sene (1)308 (8 Şubat 1893) tarihli
ve yüz on bir numerolu mazbata üzerine sadaka-i şâhâne olarak şehri yüz kuruş maaş tahsis
buyurulmuştu. Muma-ileyh tarafından bu kere verilen arz-ı halde maaş-ı mezkûr idaresine
kifayet etmediğinden bahisle tezyidi (artırılması) istid’a olunmuş ve muma-ileyh sahihü’nneseb-i daiyandan (duacılardan) olmakla beraber müsin (yaşlı) ve ihtiyar olub muhtac-ı
merhamet bulunmuş olduğundan saye-i ihsan-vaye-i hazret-i padişâhide bakiyye-i ömrünü
asude-i hal olarak imrâr ve dua-yı bi’l-hayr hazret-i hilâfet-penâhi ile iştigal etmek üzere maaşı mezkûre münasip mikdar meblağın zamm ve ilavesi hususuna müsaade-i celile-i cenâb-ı
nezâret-penâhileri şâyân buyurulmak babında emr u ferman hazret-i men-lehü’l-emrindir.
Fi 24 Şevval Sene (1)322 ve fi 18 Kanun-i-evvel Sene (1)320 (1 Ocak 1905)
Hû
Daire-i Umur-ı Dahiliye Mektûbî Kalemi / Aded 4933
Huzur-ı Âlî-i Hazret-i Sadâret-penâhiye
Ma’ruz-i çaker-i kemineleridir ki,
Gümüşhane Sancağı dahilinde vaki Kürtün nahiyesinin Taşlıca karyesinde mutavattın
sülale-i tahire-i Haşimiyeden Şeyh Mehmed Efendi’nin şehri yüz kuruşdan ibaret bulunan
maaşı idaresine kifayet etmediğinden bahisle tezyidi istid’asında bulunduğu ve muma-ileyh
sahihü’n-neseb sadatdan olmağla beraber müsin ve ihtiyar ve muhtac-ı merhamet olduğu
beyanıyla saye-i ihsan-vaye-i hazret-i padişâhide maaş-ı mezkûre münasip mikdar şeyin zammı
hakkında Trabzon vilayet-i âlîyyesi meclis idaresinden gelen 18 Kanun-i-evvel Sene (1)320 (31
Aralık 1904) tarih ve iki yüz atmış numerolu mazbata leffen takdim kılındı. Suret-i iş’ara
nazaran muma-ileyhin sezavar-ı atıfet-ı ulyâ-i daiyandan (duacılardan) olduğu anlaşılmasıyla
icra-yı icabı menut-ı rey’i âlî-i fehamaneleridir. Ol-babda emr u ferman hazret-i veliyyü’lemrindir.
Fi 22 Zilkade Sene (1)322 ve fi 15 Kanun-i-sâni Sene (1)320 (28 Ocak 1905)
Nazır-ı Umur-ı Dahiliye
Arşiv Fon Kodu: DH.MUİ. Dosya No: 96 1, Gömlek No: 33, Tarihi: 11 (Ca) Cemaziye’levvel 1328 (21 Mayıs 1910), Konusu: Gümüşhane sancağı'nın Kürtün nahiyesine bağlı Taşlıca
karyesinden Şeyh Mehmed Efendi'nin maaşına zam yapılması.
Huzur-ı Âlî-i Hazret-i Sadâret-penâhiye
Fi 22 Zilkade Sene (1)322 ve fi 15 Kanun-i-sâni Sene (1)320 (28 Aralık 1904)
Gümüşhane Sancağı dahilinde Kürtün nahiyesinin Taşlıca karyesinde mutavattın sülalei tahire-i Haşimiyeden Şeyh Mehmed Efendinin şehri yüz kuruşdan ibaret bulunan maaşı
idaresine kifayet etmediğinden bahisle tezyidi istidasında bulunduğu ve muma-ileyh sahihü’nneseb sadatdan olmakla beraber müsin ve ihtiyar muhtaç-ı merhamet olduğu beyanıyla sayei ihsan-vaye-i hazret-i padişahide maaş-ı mezkûre münasib mikdar şey’in zammı hakkında
Trabzon vilayet-i aliyyesi meclis idaresinden gelen 18 Kanun-i-evvel Sene (1)320 (31 Aralık
1904) tarih ve ikiyüz atmış numerolu mazbata leffen takdim kılındı suret-i iş’ara nazaran
muma-ileyhin sezavar-ı atıfet-ı ulyâ-ı daiyaneden olduğu anlaşılmasıyla icra-yı icabı menut-ı
müsaade-i aliyye-i fehâmet-penâhileridir. Ol-Babda.
Dahliye Mektûbî Kalemi
Huzur-ı Âlî-i Hazret-i Sadâret-penâhiye
Fi 5 Rebiü’l-ahir Sene (1)324 ve fi 16 Mayıs Sene (1)322 (29 Mayıs 1906)
15 Kanun-i-sani Sene (1)320 (28 Kasım 1904) tarihli tezkire-i aciziye zeyldir.
Gümüşhane Sancağı dahilinde Kürtün nahiyesinin Taşlıca karyesinde mutavattın sülale-i
tahire-i Haşimiyeden Şeyh Mehmed Efendinin şehri yüz kuruşdan ibaret bulunan maaşının
tezyidi hakkında henüz bir emr-i cevabı zuhut etmemiş idiğünden bahisle te’kidi mutazammın
Trabzon vilayet-i âlîyyesinden bu kere gelen 26 Nisan Sene (1)322 (9 Mayıs 1906) tarihli ve
atmışyedi numerolu tahrirat dahi leffen takdim kılınmasına ve iş’ar-ı sabıka nazaran icra-yı
icabı menut-ı rey’i âlî-i cenâb-ı fehâmet-penâhileridir. Ol-Babda.
Dahiliye Nezaret-i Muhaberat-ı Umumiye Dairesi
Huzur-ı Âlî-i Hazret-i Sadâret-penâhiye
Fi 8 Mayıs Sene (1)326 (21 Mayıs 1910)
Hülasa: Şeyh Mehmed Efendi’nin tezyid-i maaşı hakkında
Gümüşhane Sancağı dahilinde Kürtün nahiyesinin Taşlıca karyesinde mutavattın sülalei tahire-i Haşimiyeden Şeyh Mehmed Efendi’ye ba-kayd-ı hayat muhassas şehri yüz kuruş
maaşın kifayetsizliğine mebni münasib mikdara iblağı hakkına Trabzon vilayetinden alınan
tahrirat leffen takdim kılındı. Muma-ileyhin tezyid-i maaşı hakkında vilayet-i müşarün ileyha
makamından ve meclis idaresinden evvelce sebk iden iş’arat üzerine 15 Kanun-i-sâni Sene
(1)320 (28 Kasım 1904) ve 16 Mayıs Sene (1)322 (29 Mayıs 1906) tarihlerinde makam-ı sami-i
fehâmanelerine iş’ar-ı keyfiyet edilmiş olduğu anlaşıldığından ifa-yı muktezası menut-ı
müsaade-i âlîyye-i fehâmanaleridir. Ol-Babda.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 3355, Gömlek No: 281583, Tarihi: 14 (Ca) Cemaziye’levvel Sene (1)328 (24 Mayıs 1910), Konusu: Gümüşhane Sancağı dahilinde Kürtün
nahiyesinin Taşlıca karyesinde mutavattın sülale-i tahire-i Haşimiyeden Şeyh Mehmed
Efendi’ye bağlanan maaşın artırılması.
Daire-i Sâdâret Tahrirat Kalemi
Maliye Nezaret-i Celilesine
Fi 14 Cemaziye’l-evvel Sene (1)328 ve fi 11 Mayıs Sene (1)326 (24 Mayıs 1910)
Gümüşhane Sancağı dahilinde Kürtün nahiyesinin Taşlıca karyesinde mutavattın sülalei tahire-i Haşimiyeden Şeyh Mehmed Efendi’ye ba-kayd-ı hayat muhassas şehri yüz kuruş
maaşın kifayetsizliği cihetiyle münasip mikdara iblağı hakkında Trabzon vilayetinden alınan
tahriratın leffiyle dahiliye nezâret-i celilesinden gelen 8 Mayıs Sene (1)326 (21 Mayıs 1910)
tarihli ve 613 numerolu tezkire melfufuyla matviyyen savb-ı devletlerine irsal kılınmış olmağın
icabının ifa ve inbasına ve melfufuların iadesine himmet.
Seyyid ve Şeriflere hürmeten liyakati uygun olanlar vakıf mütevelliliklerine getirilmiş,
adlarına vakıflar kurulmuş, imam olarak atanmışlardır. Bununla da yetinilmeyerek kendilerine
ayrı imtiyazlı bir hukuk uygulanmıştır. Hak ve hukuklarını takip etmek için Nakib-ül Eşraf
teşkilatı kurulmuştur.3
Bu cümleden olarak Hazreti Ali’ye duyulan hürmete örnek yaşanan bir olayı belgesiyle
incelemek yerinde olacaktır. Bitlis’in Adilcevaz kazasında sakin Ermeni Hacik ve arkadaşlarının
verdiği dilekçede; İmam Ali Kerremallahû Veche Efendimiz Hazretlerinin cerrahlık hidmet-i
aliyyelerinde bulunmuş olan zimminin ve evlad-ı evladinin devamlı olarak bütün vergilerden
3
https://muratdursuntosun.files.wordpress.com/2015/01/3kopyas.pdf
muaf olduklarına dair Sultan Murad Han Rabi’ (Dördüncü Murad Han) Hazretleri tarafından
bir ferman verildiği belirtmiştir.
Devamında da söz konusu fermanın 1842-1843’de yenilendiği ancak zayi’ edildiğinden
(kaybedildiğinden) yeniden verilmesi istenilmiştir. Bunun üzerine konuyu incelemek için Şûrâyı Devlet komisyonu toplanmış ve konuyu müzakere etmiştir. Yapılan değerlendirmede söz
konusu iddianın kaydı bulunmuş ve Hacik’in ailesinin bu muafiyetten senelerdir yararlandığı
anlaşılmıştır.
İlaveten Hacik ve arkadaşlarının Hazreti Ali’ye hizmette bulunan adamın sülalesinden
bulunduğu anlaşıldığından kütüb-i mu’tebere-i siyerde bu konuda açıklık olmamasına karşın
vaktiyle Padişah tarafından verilen ferman-ı âlilerin neye dayandıkları neyi senet kabul
edildikleri esasen bilinememesine rağmen Padişahın iradesinin tecellisi olan ve sebeb
göstermeye ihtiyacı olmayan ferman-ı âlilerin bir şeye dayandığından hareketle bunların
araştırılmasına gerek olmadığı belirtilerek Sultan Murad Han Rabi’ Hazretleri
tarafından verilen muafiyetin tasdikinin icap edeceği belirtilmiştir.
Görüldüğü gibi belgede öne çıkan iki husus bulunmaktadır. Birincisi Hazreti Ali’ye
cerrahi hizmet vermiş olan bir Ermeni doktor olduğudur. Diğeri de Hazreti Ali’ye hizmet verdiği
için bu hizmette bulunan ermeni cerrahın ondan sonra gelen bütün nesline tanınan vergi
muafiyetidir. Bu da Osmanlı’nın Hazreti Peygamberin amcasının oğlu aynı zamanda damadı ve
Dördüncü İslam Halifesi ve “Ehli Beyt”in nüvesi olması nedeniyle Hazreti Ali’ye duyduğu derin
saygının en güzel ifadesidir. Sen ki ona hizmet ettin biz de senin neslini koruruz, kollarız
denilmiştir.
Arşiv Fon Kodu: MV. Dosya No: 98 1, Gömlek No: 24, Tarihi: 6 R 1317 (14 Ağustos
1899), Konusu: Dördüncü Murad tarafından bi’l-cümle tekâlif-i miriyyeden muafiyet verilen
Tarha Familyası efradından Ermeni Hacik ve rüfekasının âşâr-ı şer’iyyeden dahi
muafiyetlerine dair.
Meclis-i vükela müzakeratına mahsus zabıt varakasıdır.
Hazır bulunan zevat-ı fihamın (itibar ve nüfuz sahibi kişiler) esamisi
Müzakere olunan mevâdda (hususlara) müteallik varakanın nev’iyle hülâsa-i meâli evrak
odasınca olan numerosu ve meclisçe havâlesi tarihi ve melfufâtı dahi kaç kıt’a olduğu.
Hülasa-i Meâli
Bâ-ferman-ı hümayun bi’l-cümle tekâlif-i miriyyeden muaf olunduklarından bahisle âşâr-ı
şer’iden dahi muaf tutulmaları hakkında Âdilcevaz kazası sekenesinden Talha familyası
efradından ve Ermeni Milletinden Hacik ve rüfekası (arkadaşları) taraflarından vaki olan istid’â
ve ol-babda maliye nezaretiyle cereyan eden muhabere üzerine Şûrâ-yı Devlet’e melfuf maliye
dairesinden kaleme alınan 14 Safer Sene 1312 tarihli mazbata okundu.
Kararı
Zikr olunan mazbatada İmam Ali Kerremallahû Veche Efendimiz Hazretlerinin cerrahlık
hidmet-i aliyyelerinde bulunmuş olan zimminin ve evlad-ı evladininile’l-inkiraz (devamlı
olarak) cizye-i cüziye ve ispenç ve avârız-ı divaniye ve tekâlif-i arifeden muafiyetini
mutazammın muafiyetname verilüb ahiran Sultan Murad Han Rabi’ (Dördüncü Murad Han)
Hazretleri zamanında verilen fermân-ı âli ile de muafiyet-i mezkûre te’yid olunduğu kayden
anlaşılmış ve zikr olunan fermân-ı âlinin 11 Zilkade Sene (12)58 tarihinde zayi’den diğeri dahi
i’ta edilmiş ve merkum Hacik ve rüfekası hidmet-i âliyye-i mezburede bulunan adamın
sülalesinden bulunmuş olub eğerci merkûmun hidmeti âliyye-i mezkûrede bulunduğuna dair
kütüb-i mu’tebere-i siyerde serahat (açıklık) olmadığına ve binaenaleyh selâtin-i izam hazerâtı
caniblerinden verilen ferman-ı âlilerin müstenid oldukları (dayandıkları, senet kabul edildikleri)
esasen bilinemediğine nazaran ne yapılmak lazım geleceği maliye nezaretinden istifsâr
edilmekte (sorulmakta) ise de azade-i ta’lil olan (sebeb göstermeye ihtiyacı olmayan) fermanı âlilerin müstenid (dayanmış, bir şeye isnat edilmiş) oldukları esasların taharrisine
(araştırılmasına) mahal olmayub çünki Sultan Murad Han Rabi’ Hazretleri tarafından işbu
muafiyetin tasdiki elbet bir esas-ı sahih ve makbule müstenid (dayanacağı, bağlı olacağı)
olacağı gibi bu misillü yadigâr eslâfın (seleflerin, geçmişlerin) muhafazasıyla şân-ı saltanat
icabından bulunduğu cihetle mezkûr familya hakkında salifü’l-beyan o emr-i âliye tevfikan icrayı muamele olunması dermeyân kılınmış ve bu suret münâsib görünmüş olmağla mucibince
ifa-yı muktezasının Van vilayetine tebliğinin dâhiliye nezaretine havalesi ve maliye nezaretine
de malumat i’tası tensib olundu.4
Hazreti Ali (r.a)’ın iki değerli sözünü hatırlayalım ve Şerif ailesine Osmanlının nasıl
hürmet gösterdiğini özellikle Haşimoğullarının5 bir kolu olan Şerif Hüseyin’in ailesine ayrı bir
muamele yapıldığını konuya ait belgeleri inceleyerek devam edelim.
Düşmanların en büyüğü, düşmanlığını gizleyendir.
Hakkı tanımadığımız müddetçe, Hakka uyanlarıda tanıyamayız.
Haşimi sülalesinde aynı isimle çok sayıda kişi olduğunu hatta kollar olduğunu
belirtmiştik. Buna ait belgeleri sırasıyla inceledikçe konu daha iyi anlaşılacaktır. Bu konudaki
belgelerin bir kısmı anlatılmak istenen konuyla doğrudan ilgili olduğundan sona bırakılmıştır.
1877 tarihli belgede Şerif Hüseyin Paşa’nın Mekke Emiri olarak tayin edildiği belirtilmektedir.
Arşiv Fon Kodu: İ..MMS. Dosya No: 57, Gömlek No: 2600, Tarihi: 26 (C) Cemaziye’lahir 1294 (8 Temmuz 1877), Konusu: Şerif Hüseyin Paşa'nın Mekke emiri olarak tayini.
4
https://muratdursuntosun.wordpress.com/2014/11/22/sultan-dorduncu-muradin-ermeni-hacikindedelerine-verdigi-vergi-muafiyeti/
5
Hâşimoğulları veya Hâşimîler, Beni Haşim kabilesine bağlı bir Kureyş boyu. Ayrıca kan bağı ve kabile
birlikteliği yoluyla Kızıl Deniz boyunca kurulan hanedanlıkların sahibi olan boy. Sülale ismini İslam
peygamberi Muhammed'in büyük-büyükbabası Haşim bin Abdimenaf'dan alır. I. Dünya Savaşı
esnasında İngiliz desteğiyle Osmanlı Devleti'ne isyan etmiş, Arap Yarımadası'nın kontrolünü eline
geçirmiş, fakat birkaç yıl sonra Suudi Hanedanlığı'na yine bir isyanla kaybetmişlerdir.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Ha%C5%9Fimo%C4%9Fullar%C4%B1
Hû
Cenâb-ı Hak eyyam-ı ömr ve şevket-i hazret-i hilâfet-penâhiyi tezayüd ve efzun
buyursun. Emir-i Mekke-i Mükerreme Abdullah Paşa’nın bu defa irtihal-i dar-ı beka eylediği
Hicaz vilayeti valisi devletlü paşa hazretlerinden alınan telgrafnamede iş’ar kılınmış ve makamı emaret-i celilenin müsellem olan ehemmiyeti cihetle hanedan-ı şerafet-i unvan-ı Haşimi’den
mesalih-i saltanat-ı seniyye ve efkâr-ı aliyye-i cenab-ı hilâfet-penâhiye vakıf bir zata tevdi’i
muktezi bulunmuş olduğundan ve müteveffa-yı müşarün-ileyhin birader-i ekberi (büyük abisi)
Şûrâ-yı Devlet a’zasından Devletlü Hüseyin Paşa Hazretleri dirayet ve kabiliyet-i zatiyyesi ve
umur-ı devletde ehliyet-i mücerrebesi cihetle mesned-i emarete layık u merci’ göründüğünden
müşarün-ileyhin heman icra-yı me’muriyeti meyane-i bendegânemizde münasib gibi tezekkür
olunmuş ise de her halde emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 26 C Sene (12)94 (8 Temmuz 1877)
1893 tarihinde Merhum Şerif Abdulmuttalib Efendi’nin kardeşinin oğlu olan aynı
zamanda kendi damadı bulunan Nasır Paşa’nın rütbesi yükseltişmiştir.
Arşiv Fon Kodu: İ..TAL. Dosya No: 15, Gömlek No: 74, Tarihi: 26 Şaban 1310 (15 Mart
1893), Konusu: Şerif Nasır Paşa'nın haiz olduğu rütbe-i mir-i miranının Mekke Emareti'nin
tahriratı üzerine rütbe-i ula sınıf-ı evveline terfii.
Hû
Huzur-ı sami-i cenâb-ı sadâret-penahiye
Ma’ruz-ı dai-i kemineleridir ki,
Merhum Şerif Abdulmuttalib Efendi’nin biraderzâdesi (kardeşinin oğlu) ve damadı
bulunan Saadetlü Nasır Paşa daileri bendegân-ı sadâkat-nişân-ı devlet-i aliyeden olarak ahlakı ber-güzidesi (seçilmiş güzel ahlakı) icabınca hemişe taraf-ı müctemi’u-l mecd-i ve’ş-şeref-i
hazret-i şehr-i yariye da’vat-ı saliha ve hayriye isticlabına vakf-ı vücud etmiş ve binaenaleyh
muma-ileyh daileri atıfet ve inayet-i cenâb-ı hilâfet-penâhiye cidden elyak (daha layık) ve
şayan ve bu misillü hasail-i aliye ashabından (güzel hasletler sahibi) bulunanların mazhar-ı
eltaf-ı cenâb-ı cihan-bâni olmaları ise şan-ı ali-i iktiza-yı celilinden idiğü bir emr-i ayan
bulunmuş olmağla lütfen beyne’l-akran tezayüd-i iftihar ve mübahatı ve bu vesile ile de
müstağrak-ı ni’am-ı na-mütenahi-i (nihayetsiz) hazret-i Zıllullahi olmak üzere altı seneden beri
haiz olduğu ve emsaline nisbetle dun kılındığı mir-i miranlık rütbesinin evveli ulalığına terfian
tebdili hususuna müsaade-i samiye-i cenâb-ı vekâlet-penâhileri masruf ve erzan buyurulmak
babında ve her halde emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 25 Rebiü’l-ahir Sene (1)310 ve fi 7 Teşrin-i-sâni Sene (1)308 (17 Ekim 1892)
Ed-dai Emir-i Mekke-i Mükerreme Avn el-Refik
Şurefa-yı6 kiramdan Şerif Nasır bin Hamid’in kızının eşi Şerif Ahmed Mendili Efendinin
aldığı maaşa zam yapılmıştır. İleride göreceğimiz belgelerden de anlaşılacağı üzere Mendili
6
ŞÜREFA: (Şerif. C.) Şerifler. Hazret-i Hüseyin Radıyallahü Anh vasıtasiyle Peygamberimiz (A.S.M.)
soyundan gelenler. Şerefliler. Allah (C.C.) yolunda sabır ve sebat ile devam eden temiz insanlar.
ailesi de bir şerif ailesidir. Aynı kökenin kollarıdır. Ancak birbirleri arasındaki ilişkilerin pek de
iyi olmadığına işaret eden belgelerde bulunmaktadır.
Arşiv Fon Kodu: İ..ML.. Dosya No: 23, Gömlek No: 03 Rebiü’l-ahir 1315 (1 Eylül 1897),
Konusu: Şurefa-yı kiram'dan Şerif Nasır bin Hamid'in kızı Müzeyyen Hanım'ın zevci Şerif
Ahmed Mendili Efendi'nin maaşına zam yapılması.
1898 tarihli belgede İngilizlerle işbirliği içinde olan ve Hindistan taraflarını dolaşan bir
Şerif Nasır’dan bahsedilmektedir. Belgedeki önemli bir detay ise bahse konu Şerif Nasır’ın Şerif
Abdülmuttalib Paşa mersumun torunlarından olduğunun belirtilmiş olmasıdır.
15 Mart 1893 tarihli belgede Şerif Abdülmuttalip’in damadı olan Nasır Paşa’nın terfi
ettiğinden bahsedilmişti. Bu örnekde göstermektedir ki Nasır ismi, Hüseyin ismi gibi çok sık
kullanılmaktadır.
Belgede bahsedilen Şerif Nasır tam bir karanlık şahsiyettir. Başına buyruk olarak
Uzakdoğu’da birçok yeri dolaşmıştır. Onun bu şüpheli seyahati ve yabancı siyasetçilerle
özellikle İngilizlerle kurduğu ilişkiler dikkat çektiği için Şehbender tarafından İstanbul’a bilgi
verilmiştir.
Arşiv Fon Kodu: Y..A...HUS. Dosya No: 386, Gömlek No: 47, Tarihi: 09 Safer 1316 (29
Haziran 1898), Konusu: Hindistan'ı dolaşarak Batavya'ya giden Şerif Nasır Bey'in, İngiliz
siyaset adamlarıyla olan münasebeti.
http://www.osmanlicanedemek.com/surefa-62870
Hû
Bâb-ı Âlî Daire-i Hariciye Mektûbî Kalemi
5 Mayıs 1314 tarihli Bataviye Başşehbenderliği’nin tahriratı suretidir
Şerif Abdülmuttalib Paşa mersumun ahfadından (torunlarından) olub Bombay
Başşehbenderi Kadir Beğ tarafından bir aded tavsiyename abd-ı acizilerine gelmiş olan Şerif
Nasır Beğ dâileri bir müddet Hindistan’ın Bombay ve Nizam ve Kalküta ve cihet-i sairede
seyahat eyledikden sonra Singapur tarikiyle br-vech-i ma’rûz Bataviye’ye gelmiş ise de yedinde
İngiltere’nin Der-saadet Sefiri Sir Flip Körri ve Mısır Cezal konsolosu Lord Kurumer
taraflarından Bombay, Madras, Kalküta ve Singapur vali-i umumiliklerine ayru ayru teveccüh
nameler bulunduğu vülat-ı merkûmenin berây-ı davet-i mülakat muma-ileyhe göndermiş
oldukları tezkirelerin eşhadıyla (şahitliğiyle) manzum olan (sıralanmış) hikâyat-ı şifahiyesinden
(sözlü anlatımından) anlaşılmış ve tahkik ve tebeyyün-ı efkârıyla sebeb-i seyahatine kesb-i
vukuf (seyahatinin sebebini anlayabilmek) içün suret-i zahirede ihtiramen (saygı
gösteriyormuş gibi yaparak) malaba’a şehbenderhanede misafireten alıkoymuş isem de efkârı mahsusasını (şahsi düşüncesini) ketm etmekde olduğu (sakladığı) cihetle yalnız bu havalide
olan hükkam ve ümerayı ve ayanı ziyaret etmek üzere olan âmâl-ı inhimakkaranesini (ahmakça
niyetini) anlayabilmiş olduğuma ve Singapur valisinden hükümet-i mahalliyeye olan
tavsiyename ve yedinde olub Bombay şehbenderhanesinden verilmiş olan pasaportu ve olbabda vaki olan istid’ası üzerine taraf-ı acizanemden usulen vaki olan delalet ve iltimas hilafına
olarak vilayetden muma-ileyhin civara seyahat-i hodseranesine (başına buyruk seyahatine)
müsaade edilmediği ve kendisinin İngiliz rical-i siyasiyesiyle olan münasebeti şayan-ı dikkat
bulunduğu hususatına mebni keyfiyetin berayı malumat arz ve ifadesine mücaseret (cesaret)
kılınmış olmağla ol-babda.
28 Ocak 1903’de yine bir Şerif Nasır’da bahsedilmekte ve maaşının artırılması
istenilmektedir. Bu Şerif Nasır, Şerif Hüseyin’in kardeşi olmalıdır.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No:1985, Gömlek No: 148849, Tarihi: 28 Şevval 1320 (28
Ocak 1903), Konusu: Şerif Nasır Efendi'nin muhassas maaşının tezyidi talebi. (Maliye
Hû
Sadâret-i Uzmâ Mektûbî Kalemi
Fi 27 Şevval Sene (1)320 ve fi 13 Kanun-i-sâni Sene (1)318 (27 Ocak 1903)
Maliye Nezaret-i Celilesi’ne
Maaş-ı muhassesatının idaresine adem-i kifayetinden bahisle derece-i kifayeye iblağı
istid’asını havi Şerif Nasır el-Mendili Efendi tarafından verilen arz-ı hal leffen savb-ı devletlerine
irsal kılınmağla ifa-yı muktezasına himmet buyrulması.
Bu seferki Şerif Nasır Mendili ailesindendir. Şerif olduğu için kendisine maaş bağlanmış
ve İstanbul’da ikâmeti sağlanmıştır.
Arşiv Fon Kodu: DH.MKT. Dosya No: 853, Gömlek No: 40, Tarihi: 6 Rebiü’l-evvel 1322
(21 Mayıs 1904), Konusu: Der-saadet'te oturan Şerif Mendil b. Şerif Nasır El-Mendili
Efendi'ye şerifliğine binaen Divaniye Hazinesi'nden tahsis olunan elbise parasının hazineden
ödeneceği.
Hû
Dahiliye Mektûbî Kalemi
Fi 5 Ramazan Sene (1)322 ve fi 31 Teşrin-i-evvel Sene (1)320(13 Kasım 1904)
Huzur-ı Âlî-i Hazret-i Sadâret-penâhiye
Der-sadet’de ikâmet etmekde olan Şerif Mendili bin Şerif Nasır el-Mendili Efendi’nin
şerafet-i vechile hazine-i divaniyeden muhassas kisve bedelatından mütedâhil mebaliğin
buraca tesviyesi Şûrâ-yı Devlet kararıyla 13 Eylül sene (1)320 (26 Eylül 1904) tarihli tezkire-i
samiye-i sadâret-penâhilerinde izbâr buyurulduğundan vilayet-i mezkûre nezaret-i aciziyece
tahsis bulunduğundan bahisle meblağ-ı mezburenin muamele-i nakliye ve sarfiyesinin icrası
maliye nezaret-i celilesinden alınan 16 Teşrin-i-evvel Sene (1)320 (29 Ekim 1904) tarihli
tezkirede izbâr/iş’ar olunmuştur. Muma-ileyh Nasır el-Mendili Efendi’nin hazine-i divaniyeden
muhassas (ödenen) senevi bin yüz doksan sekiz buçuk guruş kisve bedelatından üçyüzonaltı
ve onyedi ve onsekiz ve ondokuz senelerine aid olub mütedahil olan cem’an dörtbin yediyüz
doksan dört guruşun Hicaz vilayet-i celilesinin müzekkiresine ve umum havalenamelerine dahil
bulunduğu kayden anlaşılmış ve bedelat-ı mezkûrenin vilayetçe tesviye edileceği cümle-i
iş’ardan bulunmuş olduğundan ve muma-ileyh Nasır el-Mendili Efendi ba’dema Der-saadet’de
ikâmet edeceğini beyan ile bedelat-ı mezkûrenin buraca tesviyesini talep etmekde olub
bedelat-ı mezkûrenin hazine-i celilece tesviyesi dahi Şurâ-yı Devlet Maliye Dairesi kararı
iktizasından bulunduğundan salifü’z-zikr senelere aid olan cem’an dörtbin yedi yüz doksan
dört guruşla sene-i haliyeye aid bulunan bin yüz doksan sekiz buçuk guruşun emsali vechile
zikr olunan senelere umum havalenamelerinden ba-tenkis hazine-i celile muvazenesine nakl
ve zammı ve sene-i atiyeden i’tibaren dahi hazine-i celile müvazenesine naklen tesviyesi
hususunun maliye nezaret-i celilesine emr u iş’arıyla taraf-ı aciziye ma’lumat i’ta buyurulması
meclis ifadesiyle ma’ruzdur ol-bbada.
Evrakı muhasebeye.
30 Ekim 1908 tarihli belgede Şerif Hüseyin’in Mekke Emiri olarak tayin edilebileceği
belirtilmiştir. Bu yazışma Sultan II.Abdülhamid’in 27 Nisan 1909’da hal edilişinin öncesinde
yapılmıştır.
Arşiv Fon Kodu: Y..PRK.AZJ. Dosya No: 54, Gömlek No: 50, Tarihi: 04 (L) Şevval 1326
(30 Ekim 1908), Konusu: Şerif Hüseyin'in Mekke Emiri olarak tayin olabileceği.
Hû
Cenâb-ı Hak ömr ü şevket u şâhânelerini müzdad buyursun. Şerif Abdullah Paşa’nın
irtihaline (vefatına) mebni Mekke-i Mükerreme imaret-i celilesine bütün mü’minin ve ahali-i
Haremeyn-i Şerifeynin hoşnudiyetini calib-i mütediyye ve sıdk u yezdanın ta’yini hikmeten ve
salahaten derece-i vücubda olub hususuyla Harem-i Şerifede hay u şer serzde-i zuhur olacak
bi’l-cümle şuunat-ı ileyhanın “ma halle bi haramiküm halle biküm” (Allahû a’lem-Allah daha iyi
bilir) Hadis-i Şerif-i Nebevi muktezasınca (gereğince) bütün memalik-i mahrusa-i İslamiyeye
sari ve müteallik olacağına ve öyle bir zevatın şu aralık imarat-ı müşarün-ileyhada bulunması
te’min-i asayiş ve istirahatla beraber zat-ı şevket-simât-ı hilâfet-penâhilerince de takviye-i
irtibat ve celb-i davat edeceğine binaen işbu me’muriyet-i mübareke içün şürefâ-yı hâzıra
içünde her halde evsaf-ı matlubeyi haiz Şerif Hüseyin Beğ dâileri varid-i hatır-ı çakeri
olduğunun hasbe’l-sadaka arza-i müsaraat olunmuş ise de yine de katebe-i ahvalde emr u
ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 4 Şevval Sene 1326
Adliye Nazırı Sabıkı Kulları Abdurrahman
Şerif Hüseyin’in Mekke Emiri yapılması için İttihat ve Terakki’nin baskılarının arttığı bir
dönemde Şerif Hüseyin sarayda padişahın huzuruna kabul edilmiştir. 23 Temmuz 1908’de
II.Meşrutiyetin de ilan edildiğini hatırlamak gerekmektedir.
Arşiv Fon Kodu: İ..HUS. Dosya No: 171, Gömlek No: 14, Tarihi: 20 (L) Şevval 1326 (15
Kasım 1908), Konusu: Şerif Hüseyin Paşa'nın padişahın huzuruna kabulü.
Hû
Yıldız Saray-ı Hümâyûnu Başkitabet Dairesi /4964
Zat-ı sami-i sadâret-penâhilerinin yarın sabah Bâb-ı Âlî’ye a’zimetden evvel Mabeyn-i
Hümâyûn-ı Mülükâne’ye a’zimet buyurmaları ve yarın saat dokuzda huzur-ı meali-nüşûr-ı
hazret-i hilafet-penâhiye kabul buyurulacağı dün tebliğ olunan Şerif Hüseyin Paşa
Hazretleri’nin şeref müsule nailiyeti önümüzdeki Çaharşanba gününe tehir buyurulduğundan
müşarün-ileyhe ana göre tebligat-ı lazımenin icrası şeref-sadır olan irade-i seniyye-i cenâb-ı
padişâhi icab-ı celilinden olmağla ol-babda emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 20 Şevval Sene (1)326 ve fi 2 Teşrin-i-sâni Sene (1)324 (15 Kasım 1908)
Serkâtib-i Hazret-i Şehr-i yâri Bende Ali Cevad
Şerif Hüseyin’in padişahın huzuruna kabulu birkaç gün ertelenince 20 Kasım 1908
tarihli yazı ile bir kez daha kabul günü bildirilmiştir.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 3437, Gömlek No: 257748, Tarihi: 25 (L) Şevval 1326
(20 Kasım 1908), Konusu: Şerif Hüseyin'in Padişah huzuruna kabulü. (Dersaadet; 257702)
Sadâret-i Uzmâ Mektûbî Kalemi
İmza buyurulmuştur.
Mir-i Kûfe Emir-i Mekke-i Mükerreme Paşa Hazretlerine Telgrafname
7 Teşrin-i-sâni Sene (1)324 (20 Kasım 1908)
Temmuz’un birinci Cumaertesi günü şeref-müsule nailiyet-i hümâyûnları zımnında saat
dokuzda mabeyn-i hümâyûn-ı mülükâne cenâb-ı alisine a’zimet buyurmaları beyan olunur olbabda.
14 Temmuz 1909 tarihli yazışma ile Mekke Emirinden bir tahrirat geldiği belirtilmiştir.
Tahriratın konusu Şerif Hüseyin’in kardeşi Şerif Nasır’ı İstanbul’a yollamış olduğuyla ilgilidir.
Arşiv Fon Kodu: İ..HUS. Dosya No: 177, Gömlek No: 35, Tarihi: 25 Cemaziye’l-ahir
1327 (14 Temmuz 1909), Konusu: Biraderi Şerif Nasır Bey'in Der-saadet'e gönderildiğini
mübeyyin Mekke emirinden gelen tahriratın takdimi.
Hû
Mâbeyn-i Hümâyûn-ı Mülükâne Başkitabeti / Aded 224
Adat-ı müstahsene-i kadimeden (eskiden beri beğenilen adetten) olduğu üzere darü’lhilafet-i aliyede bulunması muktezi olan biraderi Şerif Nasır Beğ Efendi Hazretleri’nin Dersaadet’e gönderildiğini mübeyyin Emir-i Mekke-i Mükerreme Paşa Hazretlerinden gelen
tahriratın müşarün-ileyhin tevdi’ edilmiş arizasıyla beraber takdimine dair reside-i dest-i tazim
olan 24 Cemaziye’l-ahir Sene (1)327 (13 Temmuz 1909) tarihli ve 146 numerolu tezkire-i
hususiye-i sadâret-penâhileri melfuflarıyla beraber manzur-ı ali buyurularak Bâb-ı Âli’ce icab-ı
halin icrası hususuna idare-i seniyye-i hazret-i hilâfet-penâhi şeref-müteallik buyrulmuş
olmağla ol-babda emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 25 Cemaziye’l-ahir Sene (1)327 ve fi 30 Haziran Sene (1)325 (14 Temmuz 1909)
Serkatib-i Hazret-i Şehr-i-yari Halit Ziya (Uşaklıgil)
2 Eylül 1909’da saray kabul için Şerif Nasır’a bilgi verilmiştir.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 3608, Gömlek No: 270556, Tarihi: 14 Recep (1)327 (2
Eylül 1909), Konusu: Ayandan Şerif Nasır’ın huzura kabulü için davet edilmesi.
Hû
Sadâret-i Uzmâ Mektûbî Kalemi
Fi 14 Recep Sene (1)327 (2 Eylül 1909)
Atufetlü Şerif Nasır Beğ Efendi Hazretlerine Tezkire
Huzur-ı hümâyun hazret-i hilâfet-penâhide şeref-müsule nailiyetleri zımnında
(padişaha hürmet ve saygı göstermeye kabulleri için) yarınki Pazar günü saat yedide saray-ı
hümayun-ı mülükâneye a’zimetleri bi’l-istizan şeref-sadır buyurulan irade-i seniyye-i cenâb-ı
pâdişâhi iktizâ-yı alisinden olduğu beyanıyla tezkire.
Şerif Hüseyin’in kardeşi Şerif Nasır İstanbul’a gelince kendisine Mecidi Nişanı
verilmiştir.
Arşiv Fon Kodu: DH.MKT. Dosya No: 2904, Gömlek No: 6, Tarihi: 01 Şaban 1327 (18
Ağustos 1909), Konusu: Mekke emirinin kardeşi Şerif Nasır Efendi ile birlikte Der-saadet'e
gelen Asir müftüsünün oğlu Ahmed Hıfzı ve Asir ümerasından Muhammed b. Abdurrahman
Efendilerin Mecidi Nişanı'yla taltifleri.
Hû
Dahiliye Mektûbî Kalemi
Fi gurre Şaban Sene (1)9327 ve fi 4 Ağustos 1325 (18 Ağustos 1909)
Asir Mutasarrıflığı’na
Mekke-i Mükerreme Emiri devletlü siyâdetlü7 paşa hazretlerinin biraderleri Şerif
Nasır Bey Efendi Hazretleriyle birlikde Der-saadet’e muvasalat etmiş olan Asir Müftisizade
Ahmed Hafzı ve Asir umerasından Mehmed bin Abdurrahman Aiz Efendilerin avatıf-ı seniyyei cenâb-ı hilafet-penâhiye mazhariyetleriyle delalet olunarak muma-ileyhin dördüncü
rütbeden bir kıt’a Mecidi Zişan-ı Nişanıyla taltif buyrulmuş ve kendilerinin Asir’e hüsn-i isalleri
taraf-ı sami-i sadâret-penâhiden Mekke-i Mükerreme emaret-i celilesine yazılmış olmağla
muma-ileyhimanın oraca nahiye müdirliği gibi münasib birer me’muriyetde istihdamıyla
ikdarları (güçlendirilmeleri) hususuna himmet buyrulması babında.
Şerif Nasır’a Mecidi Nişanı verildikten ve ikâmeti sağlandıktan sonra kendisiyle istişare
edilmek üzere Bâb-ı Âlî’ye (Başbakanlığa) davet edilmiştir.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 3651, Gömlek No: 273764, Tarih: 06 Şevval 1327 (21
Ekim 1909), Konusu: Şerif Nasır Paşa'nın mülakatta bulunmak üzere Babıali'ye daveti.
7
Osmanlı devlet protokolünde Hz. Muhammed’in soyundan olmaları sebebiyle nakîbül eşraflar için
kullanılan unvan sözü.
http://kubbealtilugati.com/sonuclar.aspx?km=S%C4%B0Y%C3%82DETL%C3%9C&mi=0
Hû
Ma’ruz-ı dai-i mütehassıslarıdır.
Biraderim daileri hakkında irae ve ibraz buyurulan inayat ve teveccühat-ı samiye-i
sadâret-penâhilerinden dolayı hisse-i acizaneme isabet eden vazife-i şükr ve mahmideti
(övgülerimi) bi’z-zat arz etmek üzere makam-ı fehamet-penâhileriyle şeref-yab olmak
arzusunda idiysem de mehamm-ı meşagiul daver-i azamileri meyanında tasdi-i (mühim işleri
arasında sıkıntı vermeyi) muvafık deb’i (usulünce) hürmet (haysiyetli bir davranış)
göremediğim cihetle vazife-i şükran ve imtinanımı (minnetimi) şu suretle arza mücaseret
(cesaret) eder ve bu vesileden bi’l-istifade ma’ruzat-ı atiyemi de nihade-i hâk-i pâ-yi samileri
eylerim. Nezd ü fehimanelerince umur-ı müslimeden olduğu vechile daileri biraderim ve emim
merhum Şerif Abdullah Paşa’nın Der-saadet’çe bulundukları mevkide bulunmak üzere
merkez hilâfet-i muazzama-i İslamiye olan Der-saadet’e gelmiş ve buraca mutad-ı kadim
vechile şürefanın kaffesine takdimi umur-ı tabiadan bulunmuş olduğu gibi bir maha karib bir
müddetde (yakın bir zamanda) bi’l-fiil Emaret-i Mekke-i Mükerreme vekâletini ifa
eylemekliğim me’muriyeten dahi haiz-i rütbe-i takaddüm olmaklığımı (ileri geçmemi) icab
eder iken her nasılsa teşrifatça vukua gelen zuhulden dolayı kisve-i saadetin Topkapu Saray-ı
Hümâyûna vaz’-ı günü icra kılınan mesasim-i mahsusada Şerif Haydar Beğ Efendi Hazretlerinin
acizilerine takdim ettirildiği görülmüştür. Dai-i mütehassıslarınca fevkalade mucib-i teessür ve
teellüm olan şu halin vuku’undan beri icra edilegelen bazı merasim-i mahsusada med’uv
olduğum (davet edildiğim) halde bi’z-zarur isbat-ı vücud edememiş ve bu suretle gerek
vatanım ahalisine ve gerek buradaki ehibbâ-i acizaneme (dostlarıma) karşı düçar-ı hacâlet
olmakda bulunmuştur. Binaenaleyh şeref-hulul eden iyd-i said-i fitr-ı resmi alisinde de ber
minval-i ma’ruz usul-ı teşrifatiye takib edilecek ise işbu resm-i alide bulunamayacağımı kemali te’essür ile arz eder ve bu babdaki irade-i samiye-i cenâb-ı sadâret-penâhilerine intizar
eylerim. Ol-babda emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 29 Ramazanü’l-mübarek Sene (1)327 (14 Ekim 1909)
Birader-i Emir-i Mekke-i Mükerreme Daileri Nasır bin Ali
13 Şubat 1910 tarihli yazıda belirtildiğine göre Mekke-i Mükerreme Emaretinden
yazılan yazıyla Şerif Nasır’ın ayan azalığına tayin olması nedeniyle kesilen şerafet maaşının
onun oğullarına tahsis edilmesi istenilmiştir.
Bahsedilen Şerif Nasır’ın, Şerif Hüseyin’in kardeşi olduğunda şüphe yoktur. Şerafet
maaşı denilen ödeme Şeriflere, şerifliklerine hürmeten ödenen bir maaştır.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya NO: 3702, Gömlek No: 277631, Tarihi: 02 Safer 1328 (13
Şubat 1910 ), Konusu: Biraderi Şerif Nasır Bey'in ayan azalığına tayinleri esnasında kesilen
şerafet maaşının mahdumlarına tahsisi hakkında Mekke-i Mükerreme Emareti'nden gelen
tahriratın gönderildiği. (Maliye
Hû
Maliye Nezaret-i Celilesi’ne Tezkire
Fi 1 Safer Sene (1)327 ve fi 30 Kanun-i-sâni Sene (1)325 (12 Şubat 1910)
Biraderi Şerif Nasır Beğ Efendi Hazretleri’nin a’yan a’zalığına ta’yinleri esnada şerefat
maaşları kat’ olunduğundan (kesildiğinden) ve şerefat maaşları hakkında müttehaz ve meri
olan usul ve ta’limatdan bil-bahs mir-i müşarün-ileyhin istid’a eylediği vechile şerefata mahsus
maaşının mahdumuna tahsisi hakkında Mekke-i Mükerreme Emaret-i Celilesinden varisd olan
4 Kanun-i-sâni Sene (1)325 (17 Ocak 1910) tarihli ve 285 numerolu tahrirat leffen savb-ı
alilerine irsal kılınmış olmağla usul ve emsaline nazaran iktizasının ifa ve inbasına ve
melfufunun iadesine himmet.
Daha önce incelediğimiz 15 Mart 1893 tarihli belgeden Şerif Abdülmuttalip’in
kardeşinin oğlu olan Şerif Nasır’ın kızıyla evli olduğunu yani damadı olduğunu, ayrıca aynı
kökün dalları olmalarına karşın aralarında geçimsizlik olduğunu da görmüştük.
15 Temmuz 1911 tarihli belgede bu geçimsizliğin örneği olarak Şerif Abdülmuttalip’in
kardeşinin torunu Şerif Nasır’ın Şerif Hüseyin Paşa’dan şikâyeti söz konusudur. Özellikle Nasır
ismi ailede sıklıkla tekrarlanarak kullanılmıştır.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 3916, Gömlek No: 293631, Tarihi: 18 (B) Receb) 1329
(15 Temmuz 1911), Konusu: Şerif Abdülmuttalib'in biraderzadesi Muhammed Nasır'ın
Mekke Emiri Şerif Hüseyin Paşa hakkındaki şikayeti. (Mekke; 293240)
Hû
Makam-ı Celil-i Cenâb-ı Sadâret-penâhiye
Ma’rûzu dai-i kemineleridir,
Emir-i Mekke-i Mükerreme Devletlü, Siyadetlü Şerif Hüseyin Paşa Hazretlerinin geçen
şehr-i Şaban’da yemen’den Taif’e teşriflerinde istikballeri içün şehir haricinde ta’yin olunan
mevki’-i ictima’ie huruç ile kudumlarına muntazır bulunduğum halde hin-i vusullerinde
müctemi bulunan halk arasında bir takım şütum-i müstehcen ve elfaz-ı galiz ile üzerine hücum
ederek haysiyet ve namus-ı daiyaneme tecavüz edilmekle icab-ı ma’delet icrası fi 4 Ağustos
Sene (1)327 (17 Ağustos 1911) tarihli mufassal (ayrıntılı) telgrafname-i daiyanemle makam-ı
fehamet-penâhilerinden arz ve istirham olunmuş ve keyfiyet fi 5 Eylül Sene (1)327 (18 Eylül
1911) tarihli ariza-i istirhame ile istid’a edilmiş ise de henüz bir netice istihsal olunamamış ve
keyfiyet fi 5 Teşrin-i-sâni Sene (1)327 (18 Kasım 1911) ariza-i daiyanemle makam-ı sami-i
hazret-i fehimanelerine arz ve inha olunduğu üzere cereyan-ı muamele ol-vakt Hicaz valisi olub
el-yevm Beyrut vilayeti valisi bulunan atufetlü Hazım Beğ Efendi hazretlerinin dahi bi’l-etraf
malumu olduğu üzere şeref ve namus-ı daiyaneme bir tecavüz-ü sariha teşkil eden muamelei vakıaya karşu iktiza eden icabat-ı kanuniye ve adilenin icrasını taleb ve istirhamdan geri
kalamayacağım gibi bunun icrası dahi bi’l-cümle hukuk ve haysiyet-i daiyanemin muhafazasını
tekfil eden (kefil olan) hükümet-i meşruta-i adliye müretteb olmağla şahsi maddi-i daiyanem
ile ana merbut olan namusun her kim olur ise olsun fedası muhtemel olsa bile şahsi manevi
acizanem ve tazarruatına şümûlu şüpheden azade olan elfaz-ı tekfiriye yüzünden ma’rûz kalub
dinen ve şer’an ve nizamen kabil-i hazm ü iktiham olamayacak (dayanılması mümkün
olmayacak) olan ahval-ı ma’rûza hakkında lazım gelen ma’delet ifası tekrar niyaz ve istid’a
eylerin ol-babda emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 16 Saferü’l-hayr Sene (1)330 ve fi 22 Kanun-i-sâni Sene (1)327 (5 Şubat 1912)
Ed-dai Şerif Abdülmuttalib merhum biraderinin hafidi (torunu)
Mühür: Mehmed Nasır
Hû
Makam-ı Celil-i Hazret-i Sadâret-penâhiye
Ma’uz-ı dai-i diraneleridir
Suret-i leffen takdim-i pişgâh-ı sadâret-penâhilerine kılınan fi 4 Ağustos Sene (1)327
(17 Ağustos 1911) tarihli telgrafname-i acizide Emir-i Mekke-i Mükerreme Devletlü Siyadetlü
Şerif Hüseyin Paşa Hazretlerinin hakk-ı daiyanemde bila sebeb icra etdiği hücum ve edeb ve
şerafet ve İslamiyete münafi’ ağza alınmayan elfaz-ı sefihe-i tahkiriyyeyi (aşağılayıcı sözleri)
arz ve beyan ve nam-ı meşrutiyetle taleb-i adalet ve insafa istirham eylemişdim. Şimdiye kadar
her nasılsa istirham ve şikâyetimize atf-ı nazar-ı adalet buyrulmadığı cihetle nihayet derecede
me’yus kaldım. Malum-ı sami-i hazret-i sadâret-penâhileri buyurulduğu üzere emir-i müşarünileyh hazretleri tarafından aleyhime vaki olan derece-i kusva (son derece) zulm-i vahşiyane ve
alâ mele’in-nas (herkesin gözü önünde) tahkirat-ı aleniyesinden dolayı şer’an, kanunen,
adaleten tertip edecek hukuk-ı acizanemden nefs-i ahirime kadar tenezzül ve müsammaha
edemeyeceğimden adalet ve insaf ve iade-i haysiyet-i şerefimiz hususuna tekraren arz-ı
istirham eylerim. Ol-babda emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 15 Şevval Sene (1)329 ve fi 25 Eylül Sene (1)327 (7 Eylül 1911)
Şerif Abdülmüttalib mersumun biraderzadesi ed-dai Mehmed Nasır
Şerif aileleri arasındaki bu çekişme ve bir tarafın elinde bulunduğu güçle diğer tarafa
sarfettiği iddia edilen nahoş sözlerden Bâb-ı Âlî rahatsızlık duyduğundan barıştırılmaları için
çaba harcanmıştır.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 3931, Gömlek No: 294764, Tarihi: 24 (Ş) Şaban 1329
(20 Ağustos 1911), Konusu: Şerif Nasır Bey ile Mekke emirinin uzlaştırılması. (Vilayat;
293240)
Hû
Daire-i Sadâret Tahrirat Kalemi
Fi 6 Ağustos Sene (1)327 (19 Ağustos 1911)
Hicaz Vilayeti’ne Şifre
Şerif Nasır Beğ’le Emir hazretlerinin aileleri beynindeki ihtilafın izale olunduğuna dair
geçende vaki olan iş’ar ile Nasır Beğ tarafından bu kere Taif’den çekilen telgrafname te’lif
olunamadığından suretinin celbiyle mündericatının sıhhatı halinde böyle bir muamele esasen
gayr-ı la’ik ve şüyuına muvafık olduğundan bunun Bâb-ı Âlî’ye ve atabe-i aliyana aks etmesi
münasib olmayacağının ve gaybubetlerinde makamlarını ziyaretle ibraz-ı muhadenet (dostluk)
eden mir-i müşarün-ileyhin heman celbiyle tatyibi (iyi davranılması) ehem ve elzem
bulunduğunun emir hazretlerine lisan-ı münasible efhamı (anlaşılması) ve hemde beynleri bi’tte’lif (aralarının düzeltilmesi) neticesinin iş’arı.
Hû
Hicaz Vilayeti’ne Şifre
Şerif Nasır Beğ’le Emir Hazretlerinin aileleri beynindeki (arasındaki) ihtilafın izale
olunduğunu dair geçende vaki olan iş’ar ile Nasır Beğ tarafından bu kere taif’den çekilen
telgrafname te’lif olunamadığından suretinin celbiyle mündericatının sıhhati hakkında böyle
bir muamele esasen gayr-ı la’ik şüyu’ına muvafık olduğundan bunun Bâb-ı Âlî’ye ve atabe-i
aliyeye aks etmesi münasib olmayacağının gaybubetlerinde (geldiklerinde) makamlarını
ziyaretle ibraz-ı muhadenet (dostluk) eden mir-i müşarün-ileyhin heman celbiyle tatyibi (iyi
davranılması) ehem ve elzem bulunduğunun emir hazretlerine lisan-ı münasible efhamı
(anlatılması) ve her halde beynleri bi’t-te’lif (aralarının düzeltilmesi) neticesinin iş’arı.
Yazıla fi 6 Ağustos Sene (1)327 (19 Ağustos 1911)
7 Ağustos 1912 tarihli belgeden Şerif Nasır’ın 9 çocuğuna maaş bağlanmasını talep
ettiği anlaşılmaktadır.
Şerif Nasır, çocuklarına maaş bağlanmasını isterken Yemen Mebusu Seyyid Ahmed elKebsi Efendi’nin kardeşi ve amcası çocuklarına devlete olan itaat ve sadakatlerinden dolayı
vatana hizmet tertibinden maaş bağlanacağını delil göstererek, hanedan-ı Haşimi’nin Vahabi
meselesi ve Devlet-i Osmaniye’ye sadakat ve bağlılığının gözardı edildiğini belirterek kendi
çocuklarına da maaş bağlanması gerektiğini ileri sürmüştür. Gerekçeler çok ilginç ve dikkat
çekicidir.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 4070, Gömlek No: 305185, Tarihi: 23 Şaban 1330 (7
Ağustos 1912), Konusu: A’yandan Şerif Nasır Bey'in, oğullarına tahsisini evvelce talep etmiş
olduğu maaş hakkında verdiği arzuhal. (Maliye; 304738)
Hû
Hâk-i Pâ-yi Sami-i Hazret-i Sadâret-penâhiye
Arz-ı mahsus-ı daiyânemdir ki,
Refakat-i kıymet-dari-i vezir-i azamileriyle şeref-yâb olduğum avân-ı mes’udede
handan-ı celilü’l-unvan-ı Haşimiyye daima bi-diriğ buyuruldukda olan tevcihat-ı safderaneleri
ve bi’l-hassa bu dâi-i sadık-ı siretleri hakkında şayan buyurulmakda olan iltifat-i samiye-i
destvar-ı ekremilerinin minnetedarı bulunduğum cihetle tasdi-i sersamilerinden ihtirazen
leffen mütecasir-i takdimi olduğum istid’a-yı aciziden münfehim olacağından
(anlaşılacağından) dokuz nefer evlad-ı acizinin emr u maişetlerinde müşkilat çekilmekde
olduğundan makam-ı hidivanelerine takdim ettiğim istid’alarda şürefâ veyahud hizmet-i
vataniye tertibinden birer mikdar maaş tahsisi istirham edilmiş iken hanedan-ı Haşimi’nin is’afı istid’asını (ihtiyaç talebini) tervic etmemekle (değerlendirmemekle) müşar bil-benân
(parmakla gösterilir, meşhur) maliye mahsusat-ı zatiye müdürinin ictihatının kabulüyle 5
Temmuz Sene (1)328 tarihli tezkire-i samiyede evlad-ı aciziye maaş tahsisi mümkün
olamayacağı iş’ar buyurulmuş fakat bu kere de Yemen Mebusu Seyyid Ahmed el-Kebsi Efendi
birader ve emmizadelerinin devlete olan itaat ve sadakatlerinden dolayı hidemat-ı vataniyye
tertibi maaş tahsisi icab edeceği bildirilmiş iken hanedan-ı Haşimi’nin Vahabi mes’elesi ve
Devlet-i Osmaniye’ye sadakat ve merbutiyetleri asla hatırlara bile getirilmemiş olduğunu arz
eder ve melfuf istid’a-yı dâiyânemim tezkire-i samiyeleriyle Şûrâ-yı Devlet’e emr u havalesini
zat-ı sami-i vdekaik-dane-i hidiv-i erhamilerinin büyüklüğünden beklediğim ma’rûz ise de yine
her halde ferman irade-i sahib-i fezail-i fevkalâde efendimiz hazretlerinindir.
Fi 14 Temmuz Sene (1)328 (27 Temmuz 1912)
Ayan a’zasından ed-dâi Nasır
Meclis a’yan8 azasından Şerif Nasır Beğ’e birinci ve oğlu Cemil Beğ’e ikinci rütbe meclis
nişanı verilmiştir. Nişan verilmesine dair kararın altında imzası bulunanlardan birisi de Halife
Sultan Mehmed Reşad’dır. Sultan Mehmed Reşad 114. İslam Halifesidir.9
Arşiv Fon Kodu: İ..TAL. Dosya No: 492, Gömlek No: 59, Tarihi: 29 Cemaziye’l-evvel
1332 (25 Nisan 1914), Konusu: Meclis-i A’yan Azası Şerif Nasır Bey'e birinci ve mahdumu
Cemil Bey'e ikinci rütbeden Mecidi Nişanı itası.
8
9
http://www.osmanlicaturkce.com/?k=ayan&t=%40
https://tr.wikipedia.org/wiki/V._Mehmed
Hû
Bâb-ı Âlî Daire-i Sadâret Meclis-i Vükela ve Ma’ruzat Kalemi 369
İrade-i Seniyye
Meclis a’yan a’zasından Şerif Nasır Beğ’e birinci ve mahdumu Cemil Beğ’e ikinci rütbe
meclis nişanları i’ta olunmuştur.
Bu irade-i seniyyenin icrasına sadâret (başbakanlık) me’murdur.
Fi 29 Cemaziye’l-evvel Sene (1)332 ve fi 12 Nisan Sene (1)330 (25 Nisan 1914)
Sadrazam Mehmet Said
(Sultan) Mehmed Reşad (Halife)
23 Kasım 1914 tarihli belgeden önceki Mekke Emiri Şerif Hüseyin’in kızının vefat ettiğini
ve kendisine ödenen şerafet maaşının kız kardeşi ile Şerif Hüseyin, Şerif Ali Paşa, Şerif Nasır,
Şerif Abdülaziz beylere tahsisinin istendiğini anlaşılmaktadır. Buradan da anlaşılmaktadır ki
nekadar Haşimi varsa hepsi Osmanlı tarafından maaşa bağlanmıştır.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 4322, Gömlek No: 324149, Tarihi: 05 (M) Muharrem
1333 (23 Kasım 1914), Konusu: Esbak (önceki) Emir-i Mekke Şerif Hüseyin Paşa Kerimesi (kızı)
Şerife Rukiye Hanım'a şerafet tertibinden muhassas (ödenmekte) iken vefatıyla münhal olan
maaşın hemşiresi (kız kardeşi) Şerife Bedriye Hanım ile Şerif Hüseyin, Şerif Ali Paşa, Şerif
Nasır, Şerif Abdülaziz beylere tahsisi. (Maliye; İD/106)
Hû
Daire-i Sadâret Umur-ı İdariye Kalemi
Fi 5 Muharrem Sene (1)333 ve fi 11 Teşrin-i-Sâni Sene (1)330 (24 Kasım 1914)
Maliye Nezâreti Vekâlet-i Celilesi’ne
Muhassesat-ı zatiye müdiriyeti ifadesiyle muharrer 8 Teşrin-i-sâni (1)330 tarihli ve 88
numerolu tezkire-i devletleriyle iş’ar buyrulduğu cihetle Emir-i Mekke-i Mükerreme Şerif
Hüseyin Paşa kerimesi (kızı) Şerife Rukiye hanıma şerafet tertibinden muhasas iken vefatıyla
münhal olan bin guruş maaşdan beşyüz guruşunun müteveffa-i müşarün-ileyhanın hemşiresi
(kız kardeşi) Şerife Bedr(iye) hanıma ve yüzyirmibeşer guruşunun amucazadesi Şerif Hüseyin
ve Şerif Ali Paşalarla Şerif Nasır ve Şerif Abdülkadir Beğlere tarih-i inhilalinden i’tibaren tahsisi
münasib görülmüştür efendim.
Hû
Maliye Nezareti
Muhassesat-ı Zatiye Müdüriyeti Tahsisat Kalemi
Numero: Umumi/7916-Hususi788
Huzur-i Sami-i Cenâb-ı Sadâret-penâhiye
Der-saadet fi 17 Zilhicce Sene 1332 ve fi 8 Teşrin-i-sâni Sene 1330? (6 Kasım 1914)
Hülasa: Şerife Rukiye Hanım maaşına dair.
Ma’rûz-i çaker-i kemineleridir.
Şerâfet tertibinden şehri bin guruş maaşı olan Emir-i Mekke-i Mükerreme esbak Şerif
Hüseyin Paşa kerimesi Şerif Rukiye hanımın 30 Ramazan Sene 1332 (22 Ağustos 1914)
tarihinde vefat etmesine ve müteveffa-i muma-ileyhanın veraseti hemşiresi Şerife Bedr
hanımla amucazadesi Şerif Hüseyin ve Seyyid Şerif Ali Paşalara, Şerif Nasır ve Şerif Mehmed
Abdülaziz Beğlere aid olduğu emaret-i celileden ba-tahrirat irsal buyurulan Taif Mahkeme-i
Şer’iyyesi i’lamı mündericatından anlaşılmasına ve şürefa ve sadât-ı kiramın tertib-i mezkûrdan
muhassas maaşının hal-i vuku’unda ber-nech-i şer’i sübut bulacak vereseye tahsisi 10 Nisan
Sene 1326 (23 Nisan 1910) tarihli tezkire-i samiye ile tebliğ buyurulan karar iktizasından
bulunmasına mebni mahal-i mezkûrdan beşyüz guruşunun Şerife Bedr Hanıma ve yüzyirmibeş
guruşunun Şerif Hüseyin ve Şerif Ali Paşalara Şerif Nasır ve Şerif Abdülaziz Beğlere tarih-i
vefatından i’tibaren tahsisi hakkında ale’l-usul buyuruldu-i alisinden ısdarı muhassesat-ı zatiye
müdiriyetinden ifade kılınmağla ol-babda emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Maliye Nazırı Vekili Namına Bende
29 Ağustos 1915 tarihli belge asıl konumuz açısından çok önemlidir. Önemi şuradan
gelmektedir ki, Şerif Hüseyin’in kardeşi Şerif Nasır’ın vefat ettiğinin belirtilmiş olmasıdır.
Vefatı nedeniyle kendisinden boşalan maaşın ailesine bağlanmasına karar verilmiştir.
Aile üyeleri olarak Şerif Mehmed, Şerif Adnan, Şerif Cafer, Şerif Yahya, Şerif Saadeddin
Paşalarla, Şerif Ali Haydar, Ali Adnan Efendilere verilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Dikkat edilirse Şerif Nasır’ın oğulları arasında kendi adını taşıyan birisi yoktur. Ancak
bunların çocukları arasında Nasır isminde olan var mıdır şu aşamada bilemiyoruz. Ama Zor
Sancağında cami minarelerdeki hilal ve yıldızı kurşunlatan Şerif Nasır’ın Şerif Hüseyin’in
kardeşinin olmadığı anlaşılmış oldu. Zira bahse konu müessif olay 1919 yılında olmuştu.
Arşiv Fon Kodu: BEO, Dosya No: 4371, Gömlek No: 327797, Tarihi: 18 (L) Şevval 1333
(29 Ağustos 1915), Konusu: Müteveffa Şerif Nasır Bey'den münhal maaşın ailesine tahsisi.
(Maliye: İD/106)
Daire-i Sadâret Umur-ı İdariye Kalemi
Maliye Nezareti Vekâlet-i Celilesi’ne
Fi 18 Şevval Sene (1)333 ve fi 16 Ağustos Sene (1)331 (29 Ağustos 1915)
Muhassesat-ı Zatiye Müdiriyeti ifadesiyle muharrer 15 Ağustos (1)331 (28 Ağustos
1915) tarihli ve 67 numerolu tezkire-i devletleri ile iş’ar buyrulduğu vechile Şerif Nasır Beğ’le
hazine-i celile şerafet tertibinden mahsus iken müşarün-ileyhin vefatıyla münhal olan şehri
beşbinyirmi guruş maaşından altıyüzyirmi yedişer guruş yirmişer parasının refikaları şerife
Şemsiye ve Şerife Beder hanımlara tahsisi ve altı yüz yirmi yedişer guruş yirmişer parasının da
Şerif Mehmed, Şerif Adnan ve Şerif Cafer ve Şerif Yahya ve Şerif Saadeddin Paşalarla Şerif Ali
Haydar ve Ali Adnan Beğ Efendilerin maaşlarına tarihi intihallerinden i’tibaren zammı tensib
edilmiş olmağla icra-yı icabı siyakında tezkire.
Hû
Maliye Nezareti Muhassesat-ı Zatiye Nezareti Tahsisat Kalemi
Numero: Umumi 16604/Hususi 67
Huzur-ı Sami-i Cenâb-ı Nezâret-penâhiye
Der-saadet fi 17 Şevval Sene (1)333 ve fi 15 Ağustos Sene (1)331 (28 Ağustos 1915)
Hülasa: Şerif müteveffa Nasır Beğ ailesi maaşı hakkında
Ma’rûz-i çaker-i kemineleridir
Hazine-i celile şerafet tertibinden şehri beşbinyirmi guruş maaşı olan Şerif Nasır Beğ’in
23 Mart Sene (1)331 (5 Nisan 1915) tarihinde vefat ederek veraseti zevce-i menkûha-i
metrukeleri Şerife Şemsiye ve Şerife Beder hanımlara Şerif Mehmed, Şerif Adnan Paşa ve Şerif
Ali Haydar Beğ Efendi ve Şerif Cafer Paşa ve Şerif Yahya Paşa ve Şerif Saadeddin Paşa ve Ali
Adnan Beğ’e mahsar bulunduğu muhallekat-ı umumiye kassamlığından10 tanzim olunan 16
10
Vârisler arasında miras malını taksim eden ve küçüklerin hakkını koruyan şeriat memuru.
Ramazan Sene (1)333 (28 Temmuz 1915) tarihli i’lam-ı şer’i mündericatından anlaşılmasına ve
şurefa ve sadat-ı kiramın tertib-i mezkûrdan muhassas maaşatın hal-i vuku’unda ber-nech-i
şer’i sübût bulacak vereseye tahsisi 10 Nisan Sene (1)326 (26 Nisan 1910) tarihli tezkire-i
samiye ile tebliğ buyurulan karar iktizasından bulunmasına mebni münhal-ı mezkûrun
altıyüzyedişer guruş yirmişer parasının zevcetan-ı muma-ileyhima Şerife Şemsiye ve Şerife
Beder hanımlara tahsis ve altıyüzyirmiyedişer guruş yirmişer parasının da Şerif Mehmed Şerif
Adnan ve Şerif Cafer ve Şerif Yahya ve Şerif Saadeddin Paşalara Şerif Ali Haydar ve Ali Adnan
Beğ Efendiler maaşlarına 13 Mart Sene (1)331 (26 Mart 1915) tarihinden i’tibaren zammı
hakkında ale-l-usul buyuruldu-i alisinin ısdarı hususunun huzur-ı sami-i cenâb-ı sadâretpenâhilerine arz ve izbarı Mahsusat-ı Zatiyye İdaresi’nden ifade kılınmağla ol-babda emr u
ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Maliye Nezareti Vekili Namına
Altta okunacak birkaç belge ve yapılacak yorumlar ile verilecek soy ağacı gerek Şerif
ailesini daha iyi tanımak gerekse hakaret-âmiz hareketde bulunan Şerif Nasır’ın kim olduğunu
tanımamıza yardımcı olacaktır.
Bu kamsamda ilk belgemizde Şerif Ali Paşa’nın adı geçmektedir. Şerif Ali Paşa’nın
doğum tarihi bilinmemektedir. Kendisi 1884’de vefat etmiştir. Osmanlı’da vezirlik yapmıştır.
Mekke şeriflerinden Muhammed bin Avf’ın oğlu ve Ürdün kralı Abdullah’ın büyük babasıdır.
1862’de Rumeli payesi ile Meclisi Vâlâ üyeliğine tayin edildi. 1867’de vezirlik verilerek Meclisi
Ali’de görevlendirildi. 1871’de tekrar Meclisi Vâlâ üyesi oldu.11
Arşiv Fon Kodu: İ..ŞD.. Dosya No: 105, Gömlek No: 6283, Tarihi: 15 Rebiü’l-ahir 1308
(26 Ocak 1891), Konusu: Şerif Ali Paşa'nın kerimesinden (kızından) münhal (boşalan) maaşın
biraderi Şerif Nasır Bey’e tahsisine dair.
11
http://hakkindabilgial.com/tarih/osmanli-tarihi/3583-serif-ali-pasa-kimdir.
Hû
Şûrâ-yı Devlet Dahiliye Dairesi / Aded 1393
Maliye Nezaret-i Celilesi’nin Şûrâ-yı Devlet’e havale buyurulan 16 Rebiü’l-ahir Sene (1)308
tarih ve beşyüzbeş numerolu tezkiresi dahiliye dairesinde kıraat olundu.
Mealinde merhum Şerif Ali Paşa’nın kerimesi (kızı) Şerife Sera Hanım’ın üçyüzyedi
senesi Şaban’ının onsekizinci (9 Nisan 1890) günü vuku-ı vefatına mebni münhal olan bin
guruş maaşının biraderi Saadetlü Şerif Nasır Beğ Efendi Hazretlerine tahsisi Mekke-i
Mükerreme Emaret-i Celilesi’nden iş’ar olunması üzerine icra kılınan tedkikatda merhum-ı
müşarün-ileyhin mir-i müşarün-ileyhden ve müteveffa-i muma-ileyhadan maada (başka)
Hüseyin Beğ namında bir mahdumuyla (oğluyla) Şerife Müzeyyen ve Şerife Rahime Hanım
namlarında iki kerimesi (kızları) ve Şemsinur ve Mahrudi Hanımlar namında iki nefer zevcesi
(eşi) bulunduğu anlaşılmış ve ve mürettebat-ı Hicaziye meyanında şürefa ve sadât-ı kirâm
muhassesatından eşrafa ve zata aid münhallatın (açıkta bulunan memuriyetin) mahall-i
alisinden vürud edecek inha ve mazbatalar mucebince hakk-ı intikale nail vereseye tahsisi
muktezâ-yı irade-i seniyye-i hazret-i padişâhiden bulunmuş olmağla maaş-ı münhal-i
mezkûrun şer’an hakk-ı intikale nail vereseye taksimiyle icab eden ilam-ı şer’isinin ba-mazbata
isâli lüzumuna dair sebk eden tebliğe cevaben emaret-i müşarün-ileyhadan ve Hicaz vilayeti
defterdarlığından alınan muharreratda merhum-ı müşarün-ileyhin diğer mahdumuyla kerime
ve zevceleri var ise de müşarün-ileyh Nasır Beğ Efendi müteveffa-i muma-ileyhanın liebeveyn (aynı ana babadan) biraderi ve ve hisse-i varis-i şer’isi bulunduğundan ve maaş-ı
mezburun taksimiyle i’lam-ı şer’i istihsaline hacet olmadığından bahisle iş’ar-ı sabıkı vechile
icra-yı icabı te’kid olunmuş olduğu beyanıyla maaş-ı münhal-i mezkûrun müteveffa-i mumaileyhanın tarih-i vefatından i’tibaren müşarün-ileyh Nasır Beğ Efendi’nin maaş-ı habs bulunan
bindokuzyüz guruşa zammı istizan olunmuş ve müşarün-ileyh müteveffa-i muma-ileyhanın
hisse-i varis-i şer’isi bulunduğu cümle-i iş’ardan olmasıyla tervic-i maslahat umur-ı tabiyeden
bulunmuş olduğundan ber-muceb-i istizan ifa-yı muktezasının nezaret-i müşarün-ileyhaya
havalesi tezekkür kılındı. Emr u ferman hazret-i men-lehü’l-emrindir.
Fi 4 Cemaziye’l-ahire Sene (1)308 ve fi 4 Kanun-i-evvel sene (1)306 (15 Ocak 1891)
Mekke Emiri Şerif Abdülmuttalib merhumun damadı ve biraderi Şerif Ali Efendi’nin
torunu olan Şerif Nasır Bey'le (15 Mart 1893) tarihli başka bir belgeyi de daha önce
incelemiştik. Bu kez kendsine ikinci rütbeden Nişan-ı Mecidi verildiğini anlamaktayız.
Arşiv Fon Kodu: İ..TAL. Dosya No: 50, Gömlek No: 12, Tarihi: 16 Şevval 1311 (22 Nisan
1894), Konusu: Sâbık (önceki) Mekke Emiri Şerif Abdülmuttalib merhumun damadı ve
biraderi Şerif Ali Efendi hafidi (torunu) Şerif Nasır Bey'e ikinci rütbeden Nişan-ı Mecidi ve
Diyarbakır Valisi Süreyya Paşa'nın mahdumu Yusuf Razi Bey'e saniye sınıf-ı mütemayizi
tevcihi.
Hû
Huzur-ı meal-i mevfur cenâb-ı sadâret-penâhiye
Ma’ruz-ı dai-i kemineleridir ki,
Mekke-i Mükerreme Emisi sabık Şerif Abdülmuttalib Efendi’nin damadı ve biraderi
Şerif Ali Efendi’nin hafidi Saadetlü Şerif Nasır Beğ Efendi Hazretleri huzur-ı icat-mevfur Kâbei Muazzama’da da’vat-ı hayriyet-ayât-ı cenâb-ı hilâfet-penâhinin eda ve tekrarı ve vazife-i
muhteremesine hasr-ı evkat ve infas eylemiş ve binaberin atıfet-i seniyye-i hazret-i
Zıllullahiye şayan olan siyer-i marziye ashabından (memnuniyet verici yol tutanlardan)
bulunmuş olmasından saye-i lütf-vaye-i padişahide rütbe-i evvel sınıfı evvel-i ricalinden
bulunan mir-i müşarün-ileyhin akran ve emsali vechile ikinci rütbe Mecid-i Zişan-ı Nişanının
ihsanıyla tezyin-i seniyye-i sadakatı zımnında istihsali müsaade-i mekârim mu’tade-i
mülükâneye (padişahın alışılagelmiş olan iyiliklerine) delalet müsaade-i celile-i sadâretpenâhileri sezaver buyurulmak niyazına ibtidar kılınur. Ol-babda emr u ferman hazret-i
veliyyü’l-emrindir.
Fi 28 Şaban Sene 1311 ve fi 22 Şubat Sene 1309 (6 Mart 1894)
Emir-i Mekke-i Mükerreme Ed-dai Avn el-Refik
Hû
Diyarbekir Vilayeti Mektûbî Kalemi
Huzur-ı Âlî-i Cenâb-ı Sadâret-penâhiye
Ma’rûz-i çaker-i kemineleridir ki,
Hizmeti mucibü’l-müftehire-i hazret-i veli-nimet-i a’zam içün yetiştirilmiş olan büyük
bendezadeleri Yusuf Razi Beğ kulları hüsn-i sülüki (iyi yolda olması) cihetle şayeste-i atıfet-i
seniyye olduğundan haiz olduğu rütbe-i saniye sınıfının mütemayizliğe terfi’i hususuna da
sezaveri-i müsaade-i celile-i bende perveri-i vekâlet-penâhileri bil-hassa istirham olunur. Baki
her halde emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 23 Receb Sene 1311 ve fi 18 Kanun-i-sâni Sene 1309
Bende Diyarbekir Valisi Sırrı (Paşa)
Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa’nın Osmanlı Devleti’ne isyanı üzerine (1831) ona
mensubiyeti dolayısıyla İbn Avn emirlikten alınarak yerine Şerif Abdülmuttalib tayin edildi
(1832). Fakat yeni emîr isyan yüzünden Mekke’ye giremedi ve İstanbul’a dönmek zorunda
kaldı. Dolayısıyla Bâb-ı Âli’nin istememesine rağmen İbn Avn Mekke emirliğini
sürdürdü.12 Ancak 1851’de, Mehmed Ali Paşa’nın ölümünden sonra Mekke’ye gidip görevine
başladı ve üç yıl emirlik makamında kaldı.
Emirliği sırasında Arap kabilelerinden askeri kuvvet temin etmesi, köle ticareti yasağına
karşı çıkması, kendi başına hareket etmesi gibi bazı sebeplerle 1855 Ağustos’unda görevinden
alındı ve yerine rakibi Şerif Muhammed getirildi. Fakat kendisine ulaşan azil emrini kabul
etmeyerek taraftarlarıyla birlikte yeni emire karşı ayaklandı ise de yakalanıp İstanbul’a
gönderildi ve Selânik’te oturmaya mecbur edildi. Selânik’te iken Sadrazam Mustafa Reşid
Paşa’ya gönderdiği bir mektup üzerine İstanbul’a gelmesine izin verildi; bundan sonra yaklaşık
yirmi beş yıl İstanbul’da oturdu. 1880’de Şerif Hüseyin Paşa’nın Cidde’de öldürülmesi, II.
Abdülhamid’in onu tekrar Mekke emirliğine tayin etmesine yol açtı. 1882 Ağustosuna kadar
iki yıl Mekke emirliği yaptı ve bu sırada nüfuzunu yaymaya çalıştı. Bu yolda giriştiği faaliyetler
üzerine 2 Eylül 1882’de Hicaz Valisi Osman Nûri Paşa’nın düzenlediği âni bir gece baskını
sonucu görevden alınarak önce Tâif’e, sonra da Mekke’ye getirildi ve buradaki konağında
gözaltına alındı; ölümüne kadar da burada kaldı. Oğullarından Hâşim, Ali Câbir ve Füheyd
Paşalar beylerbeyi rütbesine kadar yükseldiler. Osmanlı idaresindeki son Mekke Emîri olan
torunu Şerif Ali Haydar, Ali Câbir Paşa’nın oğludur.13
Alttaki belgede bahsedilen Şerif Nasır, Şerif Ali Paşa’nın oğlu olması hasebiyle Şerif
Hüseyin’in de kardeşidir.
Arşiv Fon Kodu: İ..TAL. Dosya No: 457, Gömlek No: 18, Tarihi: 24 Şevval 1326 (19
Kasım 1908), Konusu: Şerif Ali Paşa'nın mahdumu (oğlu) Şerif Nasır Bey'in terfii.
12
http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php?idno=190341
http://www.tdvia.org/dia/ayrmetin.php?idno=d160156
13
http://www.tdvia.org/dia/ayrmetin.php?idno=010273&idno2=c010324
Hû
Aded 1
Huzur-ı Sami-i Cenâb-ı sadâret-penâhiye
Ma’ruzi dai-i dirinelerdir
Şerif Ali Paşa merhumun mahdumu Saadetlü Nasır Beğ Efendi Hazretleri kudema-yı
(büyükler) daiyandan olub Hamidiye Hicaz Timur (Demir) Yolu iane-i cem’inde ve Ayn-ı
Zübeyde ta’miri komisyonu riyasetinde hidemat-ı mebruresi sebkat eylediğinden yirmi yedi
seneden beri haiz olduğu rütbe-i saninin bir derece terfi’i muktezâ-yı şan-ı ali olub ol-vechile
taltif ve tesriri (sevindirilmesi) babında emr u ferman hazret-i veliyyü’l-emrindir.
Fi 8 Şevval Sene (1)1326 ve fi 24 Teşrin-i evvel Sene 1324 (3 Kasım 1908)
Ed-dai Emir-i Mekke-i Mükerreme el-Hüseyin bin Ali