demo incele - Akıllı Cografya Defteri

A. DOĞAL SİSTEMLER
1. BÖLÜM:
KAYAÇLAR VE TOPOĞRAFYA ............................................................................................... 7-14
2.BÖLÜM:
YERYÜZÜNÜN ÖRTÜSÜ:SU, TOPRAK, BİTKİ........................................................................ 17-46
B. BEŞERİ SİSTEMLER
3.BÖLÜM:
YERYÜZÜNDE NÜFUS VE NÜFUSUN NİTELİKLERİ.............................................................. 49-60
4.BÖLÜM:
NEDEN VE NEREYE GÖÇ EDİYORUZ ?................................................................................ 63-68
5.BÖLÜM:
TARİH BOYUNCA EKONOMİK ETKİNLİKLER........................................................................ 71-76
C. MEKANSAL BİR SENTEZ: TÜRKİYE
6.BÖLÜM:
TÜRKİYE’NİN YERŞEKİLLERİ VE İKLİMİ................................................................................79-110
7.BÖLÜM:
TÜRKİYE’DE TOPRAK, BİTKİ VE SU VARLIĞI..................................................................... 113-134
8.BÖLÜM:
YAŞAM ALANLARIMIZ...................................................................................................... 137-144
9.BÖLÜM:
TÜRKİYE’NİN NÜFUSU VE NÜFUSUNUN ÖZELLİKLERİ..................................................... 147-156
D. KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER
10.BÖLÜM:
KITALARIN KEŞFİ VE İLETİŞİM.......................................................................................... 159-170
E. ÇEVRE VE TOPLUM
11.BÖLÜM:
AFETLERLE YAŞAMAK.......................................................................................................173-180
YAPRAK TEST ...................................................................................................................183-246
CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................... 247
1. BÖLÜM:
KAYAÇLAR VE TOPOĞRAFYA
ê Mineral ve Kayaç Oluşumu
ê Kayaç Türleri
ê Kayaç Döngüsü
akillicografyadefteri.com
Notlarım
Kayaçlar ve Topoğrafya
KAYAÇ (TAŞ) :Bir ya da birden fazla minarelin doğal olarak birleşmesiyle oluşan katılardır.
Kayaçların genel özellikleri şunlardır:
Mineral Nedir?
¡ Ana kaynakları ……..............……..' dır,
Fiziksel ve kimyasal olaylar
¡ ……………………………… ana malzemesini oluştururlar,
sonucu doğal yollarla oluşmuş,
¡ Yer şekillerinin oluşum ve gelişimlerinde önemli rol
basit veya karmaşık yapıdaki
oynarlar.
inorganik katı element veya
Aşınmaya karşı …………….. olan kayaçlar çevresine
bileşiklere denir. Sertlik dereceleri
göre belirgin, yüksek ve engebeli yer şekillerini; aşınmaya
farklılık gösterir. Belirli bir atom
karşı ……………… olan kayaçlar ise çevresine göre alçak yer
yapıları, sembol ve formülleri
şekillerini oluştururlar.
¡ Yer kabuğu hareketleri ve dış kuvvetler tarafından aşınıp, biçimlendirilirler,
¡ İnsan hayatında önemli yer tutarlar.
İnsanoğlu kayaçları, ilkçağdan günümüze doğru Kesici av aletleri, Kap kacak, Tahıl öğütme, Tarım
aracı, süs eşyası ve takı yapımında kullanmıştır. Madencilikte, Mesken yapımında ve halen çoğu sanayi
sektöründe hammadde olarak kullanmaya devam etmektedir,
¡ Kayaçları .......................... bilimi inceler
¡ Fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre kayaç türleri şunlardır;
KAYAÇLAR
PÜSKÜRÜK
KAYAÇLAR
.......................
.......................
.......................
.......................
TORTUL
KAYAÇLAR
.......................
.......................
.......................
.......................
BAŞKALAŞIM
KAYAÇLARI
.......................
.......................
1. PÜSKÜRÜK ( KATILAŞIM, MAGMATİK ) KAYAÇLAR: Eriyik haldeki magmanın, yerkabuğu içine kadar
sokulması ya da yeryüzüne çıkarak soğuyup katılaşmasıyla oluşan kayaçlardır.
Özellikleri;
¡ .................... oluşan kayaç grubudur,
¡ Yerin ........................ yapısı hakkında bilgiler verir,
¡ ....................... yapıları vardır,
¡ ………………….. etkilenmezler.
¡ Oluştukları döneme ait ................ barındırmazlar,
¡ ....................... hareketlerle bağlantılıdırlar,
7
Püskürük kayaçlar oluştukları yere göre iki türlüdür;
a. İç Püskürükler: Eriyik haldeki magmanın, yerkabuğunun içine sokularak soğuyup katılaşmasıyla oluşan
kayaçlardır. Başlıca özellikleri şunlardır:
¡ Yavaş soğuyarak oluştukları için …….....…. taneli ve açık renklidirler,
¡ Oldukça sert ve aşınmaya karşı …………………………,
¡ En önemli örneklerini; ...................................................................................................................
Granit
Diyorit
Gabro
Siyenit
İç Püskürük kayaç olan granit, aşınmaya karşı dirençli olmasına rağmen
çatlaklı yapısından dolayı çeşitli nedenlerle fiziksel ve kimyasal parçalanmaya
uğrayarak değişik boyut ve şekillerde granit bloklarına dönüşür. Bu kayaçların
çevresindeki malzemeler erozyonla taşınınca da ortaya çıkarlar. Granit
bloklarından oluşan bu arazilere “ Tor Topoğrafyası “ adı verilir.
Tor Topoğrafyası
b. Dış Püskürükler: Eriyik haldeki magmanın, yeryüzüne çıkarak soğuyup katılaşmasıyla oluşan
kayaçlardır. Başlıca özellikleri şunlardır:
¡ Hızlı soğuyarak oluştukları için ……........…. taneli, koyu renkli ve camsı yapıdadırlar,
¡ ……............. püskürüklere göre daha kolay aşınırlar,
¡ ................. cevheri bakımından zengindirler,
¡ En önemli örneklerini;
................................................................................................................................... oluşturur.
Obsidiyen
Bazalt
Andezit
Tüf
Sünger Taşı
8
Tikalit
İnci Taşı
2. TORTUL (SEDİMENT) KAYAÇLAR: Yerkabuğundaki mevcut kayaçların, dış kuvvetler tarafından aşındırılıp
parçalanarak, deniz veya göl tabanlarına biriktirilmesiyle oluşan kayaçlardır.
Özellikleri;
¡ ........................ değildirler,
¡ ..............…………. etkilenirler,
¡ Birikme sonucu oluştuklarından …………........... halinde uzanırlar,
¡ Oluştukları döneme ait ................. barındırılırlar,
¡ Yeryüzündeki kayaç türlerinin .............' ini oluştururlar,
¡ Oluşumlarına göre 3 türlüdürler:
a. Fiziksel Tortullar: Yerkabuğundaki mevcut kayaçların, dış kuvvetler tarafından parçalanıp,
biriktirilmesiyle oluşan kum, çakıl, kil boyutundaki kırıntılı kayaçlardır. Aşınmaya karşı dirençsizdirler.
Konglomera
Breş (Köşeli) - Puding (Yuvarlak)
Kumtaşı
Kiltaşı
En önemli örneklerini; ........................................................................................................................
b. Kimyasal Tortullar: Sular içersindeki eriyik haldeki malzemelerin, yeryüzünde veya deniz ve göl
tabanlarında çökelmesiyle oluşan kayaçlardır. Aşınmaya karşı çok dirençsizdirler.
Kalker
Jips
Kayatuzu
Dolomit
En önemli örneklerini; ........................................................................................................................
c. Organik Tortullar: Bitki ve hayvan kalıntılarının taşlaşmasıyla oluşan kayaçlardır.
Antrasit
Taş Kömürü
Linyit
Turba
Tebeşir
Mercan
En önemli örneklerini; ........................................................................................................................
9
3. BAŞKALAŞIM (METAMORFİK) KAYAÇLAR: Yerkabuğundaki mevcut kayaçların, sıcaklık ve basınç
altında kalıp, değişime uğraması sonucu oluşmuş yeni kayaçlardır.
Özellikleri;
¡ ...................... yapıları vardır,
¡ ............ bir yapıya sahip olup oldukça dayanıklıdırlar.
Granit
..........................
Kalker
..........................
Kömür (Antrasit)
..........................
Kiltaşı
..........................
Kumtaşı
Püskürük Kayaç
Aşındırma - Taşıma
Biriktirme
Başkalaşım
Soğuma - Katılaşma
Başkalaşım
Erime
MANTO
Deniz
Tortul
Kayaç
..........................
KAYAÇ DÖNGÜSÜ
Kayaçların, yerkabuğu ile manto arasında yer
değiştirmesi ve yeryüzündeki mevcut kayaçların
birbirine dönüşmesi şeklinde yaptığı dolaşıma denir.
Bu dolaşımın içinde;
¡ Sima tabakasının üst manto tarafından
....................,
¡ Eriyik manto malzemelerinin yerkabuğu içine veya
yeryüzüne sokularak ................... ve
........................,
¡ Yerkabuğundaki kayaçların ........ kuvvetler
tarafından
ayrıştırılması, taşınması ve biriktirilmesi,
10
ETKİNLİK - I
A. Aşağıda bazı kayaçlar ile bu kayaçların ait olduğu kayaç grupları verilmiştir. Buna göre doğru
eşleştirmeleri yapınız?
Kalker
Dış Püskürük
Obsidiyen
Başkalaşım Kayacı
Konglomera
İç Püskürük
Mercan
Kimyasal Tortul
Siyenit
Organik Tortul
Gnays
Fiziksel Tortul
B. Aşağıdaki numaralandırılmış bilgileri kullanarak soruları cevaplandırınız.
1
Granit
2
İnci
3
Linyit
4
Dolomit
5
Elmas
6
Bazalt
¡ Sert ve aşınmaya dirençli iç püskürük hangisidir?
¡ Hangisi yada hangileri dış püskürük kayaçtır?
¡ Hangileri fosil içerir?
¡ Hangisi antrasit tortul kayacının başkalaşmasıyla
oluşmuştur?
11
C. Aşağıdaki Tortul Kayaç türlerini ve özelliklerini yazınız.
.........................
.........................
Canlı kalıntılarının
taşlaşması ile
oluşan kayaçlar
.........................
Fiziksel
Tortular
Suda çözünebilen
minarellerin çökelerek
birikmesiyle oluşan
kayaçlar
Tortul
Kayaçlar
.........................
D. Aşağıdaki soruları cevaplandırınız.
1. Kayaçların insan yaşamındaki kullanım alanları nelerdir? Beş örnek veriniz.
2. Püskürük ve Tortul Kayaçlar arasındaki farklar nelerdir? Yazınız.
3. Organik Tortul Kayaç türleri nelerdir? İsimlerini yazınız.
4. “Yeryüzünde daha önceden oluşmuş bir kayacın yüksek sıcaklık ve basıncın etkisiyle başka bir kayaca
dönüşmesi ile oluşurlar. Oldukça sert ve dayanıklıdırlar. Mermer, Elmas, Gnays başlıca türleridir.”
Yukarıda bazı özellikleri sıralanan kayaç türü hangisidir? Yazınız.
5. Kayaç döngüsünün içerisinde hangi olaylar mevcuttur? Yazınız.
12
KAZANIM TESTİ
KAYAÇLAR VE TOPOĞRAFYA
Doğru :
Yanlış :
1. Aşağıdakilerden hangisi insanlığın ilk çağda
kayaçlardan yararlanma şekillerinden biri
değildir?
Boş :
Net :
4. Lavların yeryüzüne çıkarak soğuması ile
oluşmuştur. Soğuma hızlı olduğundan
minarelleri genellikle koyu renkli ve ince
tanelidir.
A) Bitkileri parçalama
B) Ticaretini yaparak gelir sağlama
C) Kesici ve delici alet yapma
D) Kap kacak yapımı
E) Barınak yapma
Yukarıda özelikleri verilen kayaç
aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) Tebeşir
B) Granit
2. Kayaçların çözünmesinde aşağıdakilerden
hangisinin etkili olduğu söylenemez?
A) Bitki örtüsü
B) Sıcaklık farkı
C) Yer altı kaynakları
D) Yağış
E) Kayaçların sertlik derecesi
3. Genel olarak aşınmaya karşı dayanıklı olan
kayaçlar, çevresine göre yüksek
ve belirgin yer şekilleri oluşturur.
Buna göre, aşağıdaki kayaçların hangisinin
bulunduğu arazi, çevresine göre daha alçakta
bulunur?
akillicografyadefteri.com
D) Andezit
C) Siyenit
E) Elmas
5. Aşağıdaki kayaç türlerinden hangileri oluşum
yönüyle benzerlik gösterir?
A) Siyenit - Kömür
B) Gabro - Diyorit
C) Granit - Jips
D) Mermer - Kaya tuzu
E) Gnays - Konglomera
6. Tortul kayaçlarla ilgili olarak verilen aşağıdaki
yargılardan hangisi doğrudur?
A) Volkanik bölgelerde görülür
B) Taşları iri kristalli bir yapıya sahiptir
C) Açık renkli ve serttirler
D) Oluşumunda iç kuvvetler etkilidir
E) Bünyelerinde fosil bulundururlar
A) Kalker
B) Mermer
C) Bazalt
D) Granit
E) Obsidiyen
13
7. Aşağıdakilerden hangisi fiziksel tortul
kayaçlara örnek olarak gösterilemez?
10.Yer kabuğunu oluşturan bazı kayaçlar yüksek
sıcaklık ve basıncın etkisiyle, şekil ve özelliklerini
değiştirerek yeni bir kayaç türüne dönüşür.
A) Tüf
B) Kil taşı
C) Kum taşı
D) Konglomera
E) Mil taşı
Aşağıdakilerden hangisi bu tür kayaçlara örnek
olarak gösterilebilir
8. I. Kaya tuzu
II. Jips
III. Kalker
Yukarıda verilen kayaçların ortak özelliği
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yer kabuğu içinde oluşmaları
B) Volkanik faaliyetler esnasında oluşmaları
C) Suda kolay çözünebilmeleri
D) Tor topoğrafyası oluşturmaları
E) Başkalaşma sonucunda oluşmaları
akillicografyadefteri.com
A)Kil taşı
B) Dolomit
C) Siyenit
D) Bazalt
E) Mermer
11.Antrasit kömürü, jeolojik zamanlar içerisinde
yüksek sıcaklık ve basınca maruz kalarak ………..
dönüşür.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden
hangisi getirilirse bilgi doğru olur?
A) Taşkömürü
B) Linyit
C) Kuvarsit
D) Gnays
E) Elmas
12.Aşağıdakilerden hangisi kayaç döngüsünde
etkili olan olaylardan biri değildir?
A) Katılaşma
B) Metamorfizma
C) Soğuma
D) Buzullaşma
E) Aşınma
9. Aşağıdaki kayaçlardan hangisinin içerisinde
fosillere rastlanır?
A) Siyenit
B) Mercan
C) Kuvarsit
D) Gnays
E) Andezit
B C A D B E A C B E E D
14
2. BÖLÜM:
YER YÜZÜNÜN ÖRTÜSÜ:
SU, TOPRAK, BİTKİ
ê Yaşam Kaynağımız: Sular
ê Toprağın Öyküsü
ê Dünyayı Kaplayan Örtü: Bitkiler
akillicografyadefteri.com
Notlarım
Yer Yüzünün Örtüsü: Su, Toprak, Bitki
A. YAŞAM KAYNAĞIMIZ : SULAR
Dünyadaki su kaynaklarını okyanuslar, denizler, göller, akarsular, yer altı suları ve kaynaklar
oluşturur. Tüm bu su kaynakları bir döngü halinde biyosferde dolaşırlar.
Yer yüzündeki su kaynakları, sıcaklığın etkisiyle buharlaşarak atmosfere karışırlar. Atmosferdeki
soğuma ile de yağış olarak tekrar yer yüzüne düşerler. Bu dolaşıma su döngüsü adı verilir. Canlıların
devamı için hayati önem taşırlar. Doğal filtre özelliği gösterirler. Karalardaki tatlı su kaynaklarını
oluştururlar.
Su Kaynaklarının Dağılışı ve Özellikleri
Tatlı Sular
%3
Tatlı Yüzey Suları
%0,3
Yeraltı Suyu
%31,4
Akarsular
%2
Bataklıklar
%11
Tuzlu Sular
%97
Buzullar
%68,3
Göller
%87
Dünya Su
Dağılımı
Tatlı Su
Dağılımı
Tatlı Yüzey Suları
Dağılımı
¡ Yer yüzünün % 97 ‘ sini ........................ sular; % 3 ‘ünü ......................... sular oluşturur.
¡ ........................... ve ........................ en önemli tuzlu su kaynaklarıdır.
¡ Tatlı sularda en büyük pay ..................... aittir.
¡ Tatlı yüzey sularını .............................., ........................ ve ...................... oluşturur.
¡ Tatlı yüzey sularında en büyük pay .......................... ; en az pay ise ........................... aittir.
1. TUZLU SULAR: Okyanus ve denizlerden oluşur.
Karalar
a. Okyanuslar: Yer kabuğunun çukur alanlarını dolduran, kıtalar arasındaki
büyük su kütleleridir.
% 29
¡ Yeryüzünün …….........….. 'ini oluştururlar,
¡ Çeşitli ................ ve .................. türlerini barındırırlar,
¡ Yağışlar, yer altı suları ve kaynaklar ile beslenirler,
¡ Atmosferin en önemli …....…………. kaynağıdırlar,
¡ ……………......…… ve ..................... oranları (yoğunluk) enleme göre değişir,
17
% 71
Okyanuslar ve Denizler
KUZEY
AMERİKA
AVRUPA
ASYA
Hint
Okyanusu
2
1
1
AFRİKA
GÜNEY
AMERİKA
3
2
AVUSTRALYA
Büyük % 21
Okyanus
Atlas
% 50 Okyanusu
% 29
Dünya Üzerindeki Okyanusların Dağılışı
1 ............... OKYANUS ( .............. Okyanusu): Asya, Avustralya, Amerika ve Antarktika kıtaları
arasında yer alan dünyanın en büyük su kütlesidir. Yer yüzündeki su kütlelerinin % 50' sini oluşturur.
Ortalama derinliği en fazla olup, en derin yeri Mariana Çukurudur ( 11.024 m.).
Endonezya ve Yeni Gine gibi volkanik adalarla çevrilidir.
2 ................ OKYANUSU ( .............. Okyanusu): Amerika Kıtası, Grönland Adası, Avrupa, Afrika ve
Antarktika Kıtaları arasında yer alan dünyanın en büyük ikinci su kütlesidir. Yer yüzündeki su kütlelerinin
% 29' nu oluşturur. Ortalama derinliği 3314 metre olup, en derin yeri Porto Riko Çukurudur (7450 m.).
Dünyanın en uzun okyanus sırtına sahiptir. Dünya deniz ticaretinin büyük bir bölümü burada yapılır.
Akdeniz, Kuzey denizi, Baltık denizi ve Karayip denizi bu okyanusun bir parçasıdır.
3 .............. OKYANUSU: Afrika, Asya, Endonezya adaları, Avustralya ve Antarktika Kıtaları arasında yer
alan dünyanın en küçük okyanusudur. Dünyanın önemli boğazlarına sahiptir. Ortalama derinliği 3890
metre olup, en derin yeri Java Çukurudur (9200m).
Madagaskar, Komor, Şeyseller, Maldivler, Mauritus ve Sri Lanka önemli adalarıdır.
18
b. Denizler: Kıtalar arasında yer alan, okyanuslardan daha küçük su kütleleridir. İki türlüdür;
¡ İç Deniz: Okyanuslardan ............................. ayrılan kara içlerine doğru sokulmuş denizlerdir.
¡ Kenar Deniz: Okyanusların ve kıtaların kenarlarında kalan, ana su kütlesinden ................... ile ayrılmış
denizlerdir.
Su sıcaklıkları ve tuzluluk oranları, enlem etkisinden dolayı kutuplara gidildikçe azalır.
14
2
5
4
1
KUZEY
AMERİKA
14
AVRUPA
13
ASYA
6
1
12
7
11
8
3
9
AFRİKA
10
GÜNEY
AMERİKA
AVUSTRALYA
15
Dünya Üzerindeki Denizlerin Dağılışı
1 ..........................................................................
9 ..........................................................................
2 ..........................................................................
10 ..........................................................................
3 ..........................................................................
11 ..........................................................................
4 ..........................................................................
12 ..........................................................................
5 ..........................................................................
13 ..........................................................................
6 ..........................................................................
14 ..........................................................................
7 ..........................................................................
15 ..........................................................................
8 ..........................................................................
Dünya üzerindeki bazı denizlerin özellikleri şunlardır;
¡ BERİNG DENİZİ: Alaska, Aleut adaları ve Kamçatka yarımadası arasında yer alan, Büyük okyanusa bağlı
bir denizdir. 2 milyon km² yüzölçümü ile dünyanın en büyük kenar denizidir.
¡ AKDENİZ: Avrupa, Afrika ve Asya Kıtaları arasında yer alır. Atlas Okyanusuna bağlıdır. Derinliği 400
metreyi geçen birçok çukura sahip olduğu için derin bir denizdir.
¡ KIZILDENİZ: Asya Kıtası ile Afrika Kıtası arasında yer alır. Süveyş Kanalı ile Akdeniz'e; Babülmendep
Boğazı ile Umman Denizine bağlanır. % 4,2 tuzluluk oranıyla , dünyanın en tuzlu denizidir. Kızıl renkli
olmasında, çevresindeki kızıl renkli dağlar ve mevsimlik olarak tabanında gelişen bir alg türü etkilidir..
Dünya ticaretine katkısı büyüktür. Bitkisel ve hayvansal plankton bakımından oldukça zengindir.
¡ KUZEY BUZ DENİZİ: Asya, Avrupa ve Amerika kıtaları arasında yer alır. 14 milyon km² yüzölçümü ile
dünyanın en büyük denizidir. ABD, Kanada, Danimarka, Norveç ve Rusya ile kıyısı bulunur.
19
2. TATLI SULAR: Tatlı yüzey suları, yeraltı suları ve buzullardan oluşur.
A. Tatlı Yüzey Suları: Göller, Bataklıklar ve Akarsulardan oluşur.
1. Göller: Yer kabuğu üzerinde çeşitli nedenlerle oluşmuş çukur alanlardaki su kütleleridir.
¡ Karaların % ....'sini; tatlı yüzey sularının % ......'sini oluştururlar,
¡ ..................., akarsular, kaynaklar, kar ve buz erimeleri beslenirler,
¡ Oluştukları alanların deniz seviyesinden ........................ farklılık gösterir.
Örneğin İsrail-Filistin arasında yer alan Lut Gölü deniz seviyesinden 394 m. daha aşağıda
oluşmuşken; Bolivya-Peru arasında yer alan Titicaca Gölü deniz seviyesinde 3900 m. daha yüksekte
oluşmuştur,
¡ Sularının kimyasal yapısı ..............., ................., ................. ya da ......... olabilir.
Bunun temelinde gölün bulunduğu yerin İklim şartları, göl çanağının arazi yapısı, akarsular
tarafından beslenip beslenmemesi, gölün gidegenin olup olmaması,derinlik ve büyüklüğü etkilidir.
Örneğin gölün bulunduğu alan sıcak ve nemli bir iklime sahipse, akarsularla besleniyorsa, gidegeni
varsa suları tatlıdır. Kurak iklim bölgelerinde yer alıyorsa buharlaşmadan dolayı tuzlu; Göl çanağında
kalker, silikat, sülfat veya karbonat bileşikleri fazla ise acı ya da sodalı olur.
Gidegen (Göl Ayağı): Göl sularını denize boşaltan akarsulara veya
gölün fazla sularının atıldığı alanlara denir. Göl suları, boşalmadan
dolayı şiddetli buharlaşmaya maruz kalmaz. Bu yüzden suları tatlı
olur.
GÖL
Gidegen
DENİZ
20
Oluşumlarına Göre Göl Çeşitleri ve Dağılışı
A. DOĞAL GÖLLER: Yerkabuğu üzerinde meydana gelen doğal olaylarla oluşmuş su kütleleridir. Yer
yüzündeki göllerin büyük bir kısmını oluşturur. Kuzey Amerika, İskandinav yarımadasında ve Doğu
Afrika'da toplanmıştır. Oluşum özelliklerine göre türleri şunlardır:
1
2
3
KUZEY 4 8
AMERİKA 5 6 7
9
17
16
ASYA
AVRUPA
18
20
19
25
Atlas
Okyanusu
21
22
24
23
Büyük
Okyanus
11
AFRİKA
Büyük
Okyanus
10
GÜNEY
AMERİKA
13
Atlas
Okyanus
12
Hint Okyanusu
14
15
AVUSTRALYA
Dünya Üzerindeki Doğal Göllerin Dağılışı
¡ Tektonik Göller: Yerkabuğu hareketleri sırasında meydana gelen kırılmalar ve kıvrılmalarla oluşmuş,
senklinal ve graben çukurlarındaki göllerdir. Dünyada en fazla bulunan göl çeşididirler.
9 ..........................................................................
17 ..........................................................................
10 ..........................................................................
20 ..........................................................................
11 ..........................................................................
21 ..........................................................................
12 ..........................................................................
22 ..........................................................................
13 ..........................................................................
23 ..........................................................................
14 ..........................................................................
24 ..........................................................................
15 ..........................................................................
25 ..........................................................................
16 ..........................................................................
¡ Karstik Göller: Kolay çözünebilen kayaçların yaygın olduğu alanlarda, erime yoluyla oluşmuş dolin,
uvala, obruk ve polye gibi çukurlarda oluşmuş göllerdir.
Akdeniz havzası, Orta Amerika ve Güneydoğu Asya’da yaygındır.
18 ..........................................................................
19 ..........................................................................
¡ Buzul Gölleri: Buzul aşındırması sonucu çanaklaşan alanlarda oluşmuş göllerdir.
Kanada, ABD, İskandinav Yarımadası ve İsviçre’de yaygın olarak görülür.
1 ..........................................................................
5 ..........................................................................
2 ..........................................................................
6 ..........................................................................
3 ..........................................................................
7 ..........................................................................
4 ..........................................................................
8 ..........................................................................
21
¡ Volkanik Göller: Volkanik dağların zirvelerinde patlamalar sonucu oluşan krater, maar ve kaldera
çukurlarında oluşan göllerdir. Volkanik arazilerin yaygın olduğu alanlarda görülürler.
ABD, Şili, İtalya, İzlanda, Türkiye, Endonezya ve Japonya'da dağılış gösterirler. ABD' de Crater Lake;
Fransa'da Masif Central'de Pavin, Chauvet, İssarles ve Lanh gölleri; Türkiye'de Nemrut gölü önemli
örnekleridir.
¡ Doğal Set Gölleri: Bir tarafı açık olan çöküntü alanlarının doğal bir engelle kapatılmasıyla oluşan
göllerdir.
Doğal engeli volkanik malzemeler, heyelan enkazı,
alüvyonlar ve kıyı malzemeleri oluşturur. Doğal engel malzemesine göre isim alırlar. Örneğin Heyelan setti
gölleri gibi.
BAYKAL GÖLÜ: Rusya toprakları içersinde "Sibirya'nın Mavi
Gözü" diye adlandırılır. Yüzölçümü yaklaşık 31.722
km²'dir.Uzunluğu 636 km, en geniş yeri 79,5 km'dir.
Göl, 1285 metre derinlği ile dünyanın en derin
gölü olarak anılmaktadır.Ayrıca dünyanın en yaşlı
göllerinden biri olarak kabul edilir. Gölün tabanındaki
tortul kayaçların yaklaşık 7 km kalınlığında olduğu tahmin
edilmektedir.
Baykal Gölü
LUT GÖLÜ ( Ölüdeniz ): İsrail ile Ürdün arasında yer alır.
Göl seviyesi, deniz seviyesinden 396 metre aşağıda
olmasından dolayı en alçakta bulunan göl durumundadır.
Ayrıca %28 ile %33 arasında değişen tuz oranıyla
dünyadaki en tuzlu üçüncü göldür.
Lut Gölü
B. BARAJ GÖLLERİ: Akarsu yatak önlerinin insan yapısı setlerle kapatılmasıyla elde edilen yapay göllerdir.
Dünya’nın belli başlı yüksek baraj gölleri şunlardır;
Nurek Barajı - Tacikistan (300m.)
Xiaowan Barajı - Çin (292m.)
Dixence Barajı - İsviçre (285m)
İnguri Barajı - Gürcistan (271,5m.)
Vajont Barajı - İtalya (261,6m.)
Chicoasen Barajı - Meksika (261m.)
Tehri Barajı - Hindistan (261m.)
Oviachic Barajı - Meksika (260m.)
22
2. Akarsular: Yağışlarla oluşan, belirli bir yatak içersinde, sürekli ya da mevsimlik akış gösteren su
kütleleridir.
¡ Tatlı yüzey sularının % ......'sini oluştururlar.
¡ Yağmur suları, kar ve buz erimeleri, yer altı suları, kaynaklar ve göller tarafından beslenirken;
sıcaklık,
buharlaşma, düdenler ve insanlar tarafından boşaltılırlar.
¡ Dünya akarsuları genel olarak ............ havza özelliği gösterirler.
¡ Bulundukları yerin iklim şartlarına göre .............. ve ...................... değişir.
Nemli alanlarda akımları yüksek, rejimleri düzenli; kurak ve yarı kurak alanlarda ise akımları
düşük, rejimleri düzensizdir.
¡ Enleme bağlı olarak kutuplara gidildikçe ................. süreleri uzar.
2
1
14
13
9
11
10
12
3
15
Atlas
Okyanusu
4
19
17
6
Büyük
Okyanus
Büyük
Okyanus
16
18
5
7
8
Atlas
Okyanus
Hint Okyanusu
20
Dünya Üzerindeki Önemli Akarsuların Dağılışı
1...................................................
8................................................... 15...................................................
2...................................................
9................................................... 16...................................................
3................................................... 10................................................... 17...................................................
4................................................... 11................................................... 18...................................................
5................................................... 12................................................... 19...................................................
6................................................... 13................................................... 20...................................................
7................................................... 14...................................................
23
Dünya üzerindeki bazı akarsuların özellikleri şunlardır;
NİL NEHRİ: Afrika'da Victoria Gölü'nden doğup, Akdeniz'e dökülen dünyanın en uzun
nehridir (6650 km.). Güneyden kuzeye doğru akar ve Beyaz Nil, Mavi Nil ve Atbarah
nehri olmak üzere üç ana kolu bulunur. Havzası Afrika Kıtası'nın onda birini kaplar.
Havzasında Etiyopya,Tanzanya,Kenya,Uganda,Burundi,Ruanda ve Mısır gibi ülkeler
yer alır. Mısır topraklarında Akdeniz'e dökülür. Denize döküldüğü yerde 300 km
uzunluğunda büyük bir delta oluşturmuştur.
Nil Nehri
MİSSİSSİPİ NEHRİ: Kuzey Amerika'nın en uzun, dünyanın dördüncü uzun akarsuyudur
(6275 km.). Büyük bir bölümü ABD, bir kısmı da Kanada sınırları içinde akar.250
civarında yan kolu bulunur.Missouri,Ohio, Arkansas, Red River ve Des Moines en
önemli kollarıdır.Yan kollarının uzunluğu ve suladığı alan bakımından dünyanın en
büyük nehir sistemidir.Yan kollarının % 45' inde ulaşım yapılabilmektedir.
Mississipi Nehri
AMAZON NEHRİ: Güney Amerika'da yer alan dünyanın ikinci uzun nehridir (6400 km.).
And Dağlarından kaynağını alarak, batıdan doğuya doğru akış gösterir. Atlas Okyanusu'na
dökülür. 7 milyon km² 'lik havzası ile dünyanın en geniş havzalı akarsuyudur. Ayrıca
dünyanın debisi en fazla olan akarsuyu olarak kabul edilir. Tüm dünya nehirlerinin taşıdığı
suyun yaklaşık % 20-25'ini taşıdığı tahmin edilmektedir.
Amazon Nehri
B. YER ALTI SULARI VE KAYNAKLAR: Yağışların, toprağın çatlak ve gözeneklerinden sızıp, geçirimsiz bir
tabaka üzerinde birikmesiyle oluşan su kütlelerine yer altı suyu; yer altı sularının yeryüzüne çıktığı yere
ise kaynak adı verilir.
Yer altı sularını barındıran boşluklara ise akifer adı verilir. Kaynaklar, çıktığı yere ve sıcaklıklarına
göre isim alırlar.
Başlıca türleri ve özellikleri şunlardır:
1. Vadi Kaynağı: Akarsu vadi
...................... veya …………………..
yeryüzüne çıkan kaynaklardır.
Taban
Suyu
Geçirim
2. Yamaç Kaynağı: ..........., …….............……
ve ....................... yamaçlarından çıkan
kaynaklardır.
siz Tabak
a
Vadi ve Yamaç
Kaynağı
Taban Su
yu
Vadi Kaynağı
Debileri mevsimlere göre farklılık gösterir. Yağışlı dönemde debileri artar, içersine çeşitli
partiküller karıştığı için bulanıklaşırlar; kurak dönemde ise debileri azalır.
3. Karstik Kaynak: Karstik arazilerde,
................... sonucu oluşan yer altı
boşluklarında biriken suların yeryüzüne
çıkmasıyla oluşan kaynaklardır.
Bol miktarda kireç içerirler.
Sızma
Karstik (Voklüz)
Kaynak
Karstik Kaynak
24
4. Fay Kaynağı: Yer kabuğundaki
………...........….. hatları boyunca çıkan
kaynaklardır.
Yerin derinliklerinden geldikleri için
sıcaktırlar, sıcaklıkları yıl içinde çok az değişir
ve bol miktarda mineral içerirler.
Fay Kaynağı
Taban Suyu
Geçirimsiz Tabaka
Fay Kaynağı
Kırık Hattı
5. Artezyen Kaynak: Kıvrımlı yapılı
arazilerde, yüzeyden beslenen iki
geçirimsiz tabaka arasındaki yer altı
sularının ................ ya da
……………………… aracılığıyla yeryüzüne
çıkarıldığı kaynaklardır.
Beşeri müdahaleyle oluştuğu
için diğer kaynak türlerinden farklıdır.
Sızma
Artezyen Kaynak
Geçirimsiz Tabaka
6. Gayzerler: Aktif ...................... sahalarda
yerin derinliklerinden gelen basınçlı sıcak su
kaynaklarıdır.
Sıcak olmasında, yer altı sularının
magmanın çok yakından geçmesi etkilidir. Sıcak
su ve buhar çıkışı kesintili bir şekilde
gerçekleşir.
ABD, Şili, İzlanda, Rusya ve Yeni
Taban Suyu
Sızma
Anakaya
Artezyen Kaynak
Gayzer
Volkanik Arazi
25
Gayzer
26
ETKİNLİK - I
A. Aşağıda okyanuslarla ilgili verilen boşlukları yandaki ipucu tablosundan yararlanarak uygun şekilde
doldurunuz.
¡ Dünya üzerindeki okyanusların en küçüğü .............................. okyanusudur.
¡ Büyük Okyanusun en derin yeri .................... çukurudur.
¡ Afrika kıtasının hem ................ okyanusuna hem de ................. okyanusuna kıyısı
vardır.
¡ Japonya, .................... okyanusta yer alan bir ada ülkesidir.
¡ Atlas Okyanusunun en derin yeri ............................. çukurudur.
¡ Dünyanın ................ sini Büyük Okyanus oluşturur.
¡ Hint okyanusunun ................. kıtasına kıyısı bulunmaz.
¡ ................... kıtasının, Atlas okyanusuna kıyısı yoktur.
% 50
Porto Riko
Hint
Asya
Atlas
Kuzey Amerika
Büyük
Mariana
Hint
B. Aşağıdaki soruları haritada işaretli olan alanlardan yararlanarak cevaplandırınız.
U
KUZEY
AMERİKA
ASYA
AVRUPA Z
T
Y
X
AFRİKA
GÜNEY
AMERİKA
AVUSTRALYA
1. Yukarıdaki haritada işaretli olan denizlerin tuzluluk oranı en fazla olandan en az olana doğru
sıralaması nasıl olur? Niçin?
2. Y denizinin adı nedir? Y denizine kıyısı olan ülkeler hangileridir? Yazınız.
3. Yukarıdaki haritada işaretli olan denizlerin su sıcaklığı en fazla ve en az olan deniz hangisidir? Yazınız.
4. Yukarıdaki haritada işaretli olan denizlerden hangileri birer iç deniz özelliğindedir?
5. X, Z, T ve U denizlerinin isimleri nelerdir? Yazınız.
X:
Z:
T:
U:
27
C. Aşağıda verilen göllerden hangileri oluşum yönünden tektonik kökenlidir? İşaretleyiniz.
İşkodra
Tanganika
Süperior
Ohri
Nemrut
Baykal
Aral
Victoria
D. Aşağıda tanıtılan göllerin isimlerini bularak, harita üzerinde hangi sembolle gösterilmiştir? Bulunuz.
B
KUZEY
AMERİKA
A
ASYA
AVRUPA
F
E
D
Atlas
Okyanusu
Büyük
Okyanus
AFRİKA
Büyük
Okyanus
GÜNEY
AMERİKA
C
Atlas
Okyanus
Hint Okyanusu
AVUSTRALYA
İsim
¡ Rusya’nın batısında yer alır ve Avrupa’nın en büyük gölüdür.
¡ Afrika kıtasının en büyük gölü olup Tanzanya, Kenya ve Uganda
arasında yer alır.
¡ Rusya, Kazakistan, Azerbaycan, İran ve Türkmenistan ile çevrilidir.
Suyu tatlı olup, dünyanın en büyük gölüdür.
¡ ABD ile Kanada arasında yer alır. Buzul gölü olup dünyanın ikinci
büyük gölü olarak bilinir.
¡ Kazakistan ve Özbekistan arasında yer alır. Aşırı su kullanımı ve
kuraklıktan dolayı yüzölçümü küçülmüştür. Suları tuzludur.
¡ Rusya’nın Sibirya bölgesinde yer alır. Suları tatlı olup, dünyanın en
derin gölüdür.
28
Sembol
E. Aşağıdaki haritada verilen akarsularla ilgili soruları cevaplandırınız.
M
L
Atlas
Okyanusu
Büyük
Okyanus
N
Büyük
Okyanus
K
Atlas
Okyanus
Hint Okyanusu
¡ Yukarıda K,L,M ve N olarak verilen akarsular hangileridir? İsimlerini belirtiniz.
K:
L:
M:
N:
¡ Hangi akarsuyun havzası en geniş, rejimi en düzenlidir?
¡ Hangi akarsu kapalı havza özelliğindedir?
¡ Hangi akarsuyun debisi yaz mevsiminde artış gösterir?
¡ Yukarıdaki akarsuları donma süreleri en uzun olandan en kısa olana sıralamak gerekse, nasıl bir
sıralama olur?
F. Aşağıda verilen akarsular hangi kıtada yer alır? Karşılarına yazınız.
ASYA
AVRUPA
AFRİKA
TUNA NEHRİ
KONGO NEHRİ
İNDUS NEHRİ
REN NEHRİ
MİSSİSSİPİ NEHRİ
NİJER NEHRİ
YUKON NEHRİ
YANTZE NEHRİ
29
K. AMERİKA
G. Aşağıdaki verilen kaynak türleri harita üzerindeki ülkelerden hangilerinde yaygındır? Altlarına yazınız.
İzlanda
ABD
İtalya
İran
Fas
Endonezya
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
H. Kaplıcaların insan sağlığına etkilerini araştırarak aşağıya özetleyiniz.
I. Castle (Şato) Gayzeri hakkında araştırma yaparak aşağıya özetleyiniz.
ŞATO GAYZERİ:
30
SU KAYNAKLARI
KAZANIM TESTİ
Doğru :
Yanlış :
1. Dünyadaki su dağılımı ile ilgili olarak aşağıdaki
ifadelerden hangisi yanlıştır?
Boş :
Net :
4.
II
A) Güney yarım kürede okyanuslar geniş yer
kaplar.
B) Tatlı suların üçte biri göllerden oluşur.
C) Yeryüzünün % 3'ü tatlı sulardan oluşur.
D) Akarsular tatlı yüzey sularındandır.
E) Dünyadaki tatlı suların yarısından fazlasını
buzullar oluşturulur.
III
I
Yukarıdaki dünya haritasında
numaralandırılmış olan denizler sırasıyla
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) Karayip-Kuzey-Kızıldeniz
B) Dover-Baltık-Akdeniz
C) Baltık-Karadeniz-Kuzey
D) Karayip-Baltık-Kızıldeniz
E) Baltık-Kızıldeniz-Kuzey
X
Y
X
Yukarıdaki dünya haritasında X ve Y ile
gösterilen okyanuslar sırasıyla aşağıdaki hangi
seçenekte doğru olarak verilmiştir?
A) Atlas-Hint B) Hint-Büyük C) Büyük-Atlas
D) Atlas-Büyük
E) Büyük-Hint
akillicografyadefteri.com
2.
5. Deniz suyunun tuzluluğu enleme bağlıdır. Bu
yüzden ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe
denizlerin tuzluluğu azalır.
V
3. I. Hint Okyanusu Asya ve Amerika kıtaları
arasındadır.
II. Mariana çukuru Büyük okyanustadır.
III. Atlas Okyanusu dünyanın en büyük
okyanusudur.
IV. Büyük Okyanus'un Avrupa Kıtasına kıyısı
yoktur.
III
B) I-III
D) II-IV
IV
I
Buna göre yukarıda numaralandırılmış
denizlerin hangisinde tuzluluk oranı daha
fazladır?
Yukarıda verilen bilgilerden hangileri
doğrudur?
A) I-II
II
C) II-III
A) V
E) III-IV
31
B) IV
C) III
D) II
E) I
6. Türkiye, Gürcistan, Rusya, Ukrayna, Romanya,
Bulgaristan arasında yer alan bir iç denizdir.
Tuzluluk oranı %1,8'dir. Çevresindeki ülkelerin
katı ve sıvı atıklarından dolayı sürekli kirlenir.
9. Aşağıda bir alanın sıcaklık ve yağış grafiği
verilmiştir.
Yağış
Sıcaklık
°C
400 mm
40
300
Yukarıda bazı özellikleri sıralanan deniz
aşağıdakilerden hangisidir?
200
100
A) Akdeniz
B) Baltık Denizi C) Karadeniz
D) Ohostk Denizi
E) Ege Denizi
0
OŞMNMHTAEEKA
Buna göre, aşağıdaki akarsulardan hangisi bu
alanda yer alır?
7. Dışa akışı olmayan göller ile ilgili olarak
aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
A) Deniz seviyesinden yükseltileri fazladır.
B) Suları tuzlu ve acıdır.
C) Gidegenleri bulunmaz
D) Canlı yaşamı bakımından fakirdir.
E) Lut gölü oluşum yönünden bu türdendir.
akillicografyadefteri.com
A) Mississipi
D) Ganj
B) Ren
C) Nil
E)Kongo
10.Aşağıda verilen akarsulardan hangisi
diğerlerden farklı bir kıtada akış gösterir?
A) Volga
B) Tuna
D) Obi
C) Yantze
E) Yenisey
11.Aşağıda iki farklı kaynak gösterilmiştir.
I
Bu kaynakların özellikleri karşılaştırıldığında
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
8. I. Baykal Gölü
II. Victoria Gölü
III. Michigan Gölü
IV. Ohri Gölü
V. Aral Gölü
A) II. kaynağın suları ılık veya sıcaktır.
B) I. kaynağın suları kireçlidir.
C) II. kaynağın suları tarımsal sulamada
kullanılmaz.
D) I. kaynağın bulunduğu yörelerde deprem riski
yüksektir
E) II. kaynağın suları yeryüzüne fışkırarak çıkar.
Yukarıda verilen göller oluşum bakımından
sınıflandırıldığında hangi göller bu
sınıflandırmanın dışında kalır?
A) Yalnız III
B) I-II
D) II-IV
II
C) III-IV
E) III-V
B A D D E C A C E B D
32
TOPRAĞIN ÖYKÜSÜ
TOPRAK: Kayaçların çeşitli nedenlerle ayrışması sonucu oluşmuş yerkabuğu örtüsüne denir.
Toprak oluşumunda etkili olan faktörler şunlardır:
1. İklim :Toprak oluşumunda etkili olan temel faktördür.
Sıcaklık ve yağış şartları, anakayanın fiziksel (mekanik) ve kimyasal yolla ayrışmasını sağlayarak
toprak oluşumunu gerçekleştirir. Toprağın rengini, kalınlığını ve kimyasal özelliklerini belirler.
Yağış şartları, toprağın yıkanmasında ve toprağa minerallerin katılmasında etkilidir. Toprağı kireç
ve tuz bakımından fakirleştirir.
Kimyasal Çözünme
Fiziksel (Mekanik) Çözünme
Kimyasal Ayrışma: Kayaçların, nemlilik ve
……………… fazla olduğu alanlarda erimesidir.
Toprak oluşum süreci hızlıdır.
Ekvatoral iklim, Muson iklimi ve Ilıman
Okyanus ikliminde yaygın olarak görülür.
Fiziksel (Mekanik) Ayrışma: Kayaç yüzeylerinin,
………………….. sıcaklık farkı ve donma- çözünme
sonucu çatlaması, ufalanması ve parçalanmasıdır.
Toprak oluşum süreci yavaş olur.
Çöl iklimi, Karasal iklim ve Dağlık
alanlarda yaygın olarak görülür.
2. Yer Şekilleri: Yükselti, eğim ve bakı şartları toprak oluşumu, gelişimi ve dağılışı üzerinde etkilidir.
¡ Yükselti: Yükseltinin artmasına bağlı olarak sıcaklık düşer ve yağış
artar. Bu durum dikey yönde farklı özellikte toprakların oluşumuna
neden olur. Yükseklere çıkıldıkça toprağın kalınlığı azalır. Toprak
oluşumu yavaşlar.
¡ Eğim: Eğimli alanlarda, anakayadan ayrışan materyeller
yerçekiminden ve şiddetli aşınmadan dolayı daha aşağılara iner. Bu
yüzden toprak kalınlığı az olur. Olgun toprak oluşumu gerçekleşmez.
Genelde eğimli alanlar toprak örtüsünden yoksundur.
¡ Bakı: Toprağın oluşabileceği yamacı belirler. Dağların kuzey ve güney
yamaçlarında bakıdan dolayı sıcaklık ve yağış şartları farklı olur.
Sığ Toprak
Dağlık Alan
Toprak - Yükselti - Arazi Eğimi İlişkisi
Sıcaklık ve yağış şartları uygun olan yamaçta toprak oluşumu hızlı gerçekleşirken diğer yamaçta
durum tersine gelişir. Bu durum yamaçlar arasında toprak tiplerinin ve toprak kalınlıklarının farklı
olmasına neden olur.
3. Anakayanın Yapısı: Ana kayanın aşınmaya karşı dirençli ya da dirençsiz olması, toprak oluşum sürecini
belirler.
Dirençli kayaçların ayrışma süreci uzun sürerken, dirençsiz kayaçların ayrışması daha kısa sürer.
Ayrıca anakaya, toprağa ilk oluşum aşamasında rengini verir. Toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerini
belirler.
33
4. Hayvanlar ve Bitkiler: Mikroorganizmalar, bakteriler, solucanlar,
karıncalar, toprak kurtları ve köstebekler toprağın ayrışmasını ve
havalanmasını sağlar. Mineralce zenginleştirirler.
Bitkiler, köklerinin ilerlemesi ve köklerinden çıkan asitler
yardımıyla kayaçların biyolojik (organik) ayrışmasına neden olarak
toprak oluşumuna katkıda bulunurlar. Dal, yaprak ve tohum gibi
atıklarıyla toprağa karışarak, toprağı mineralce (Humus)
zenginleştirirler. Toprağın rengini koyulaştırırlar. Dış kuvvetler
tarafından aşınmasını önlerler.
Biyolojik Çözünme
5. Zaman: Anakayanın ayrışması, ayrışan katların üzerinde bitkilerin ve diğer canlıların yerleşmesi,
organik maddelerin parçalanarak humusa dönüşmesi için uzun bir zamana ihtiyaç vardır.
Ortalama 1cm. kalınlığındaki bir toprağın oluşabilmesi için 100-150 yıl süre gerekmektedir. Ana
kayanın dirençli veya dirençsiz olması da toprak oluşum süresinde etkilidir. Dirençli kayaçların toprağa
dönüşmesi daha uzun süre ister.
Toprağın Katmanları
Toprağın iklim ve bitki örtüsü etkisiyle katmanlara ayrılmasına Horizonlaşma; farklı özellikler
gösteren her bir katmanına ise Horizon adı verilir.
.............. Katmanı : ...............................................................................................................
.............. Katmanı : ...............................................................................................................
.............. Katmanı : ...............................................................................................................
ANAKAYA : ................................................................................................................
34
Dünyadaki Toprak
Tipleri
Taşınmış Topraklar
Yerli Topraklar
Zonal Topraklar
İntrazonal Topraklar
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
...........................
..................
..................
..................
..................
1. YERLİ TOPRAKLAR: Ana kayanın bulunduğu yerde ayrışması sonucu oluşmuş toprak türleridir. Çeşitleri
ve dağılışları şu şekildedir:
A. Zonal topraklar: İklim ve bitki örtüsü şartlarına göre oluşmuş katmanlaşma gösteren topraklardır. Düz,
düze yakın ya da hafif eğimli arazilerde oluşur. Çeşitleri ve dağılışları şu şekildedir:
a. Laterit: Sıcak ve nemli bölgelerde görülen kiremit ........................
rengindeki topraklardır.
Toprak kalınlığı azdır. Yağıştan dolayı aşırı yıkandığı için organik
maddeler birikmez. Humus bakımından fakirdir.
Amazon Havzası, Kongo Havzası ve Güneydoğu Asya adalarında
yaygın olarak görülürler.
Laterit
b. Terra Rosa: ................ iklim bölgelerinde görülen kırmızı renkli
topraklardır.
İçersindeki demirin, oksitlenmesinden dolayı kırmızıdırlar.
Kalkerli araziler üzerinde oluşurlar. Orta derecede verimlidirler.
Akdeniz Havzası ülkelerinde, ABD'nin güneybatısında, Afrika'nın
güneyinde Kap Bölgesi'nde ve Avustralya'da yaygın olarak görülürler.
Terra Rossa
c. Kahverengi Orman Toprağı: ............. Kuşağın nemli alanlarında oluşan,
yapraklarını döken ormanlar altında gelişen, humusça çok zengin verimli
topraklardır.
ABD'nin doğusunda, Orta ve Doğu Avrupa'da ve Güneydoğu
Asya'da yaygın olarak görülürler.
Kahverengi Orman Toprağı
35
d. Podsol: Soğuk ve nemli alanlarda oluşan, iğne yapraklı ormanlar
altında gelişen ………. renkli topraklardır.
Yağıştan dolayı toprak üzerindeki organik atıklar taşınmaya
uğrar. Bu nedenle humus bakımından fakirdirler.
Kanada ve Rusya'da yaygın olarak görülürler.
Podsol
e. Step Toprağı: Orta Kuşağın …….........…. kurak alanlarında görülen
kahverengi, kestane renkli yada kızılımsı topraklardır.
Kalınlıkları oldukça sığdır. Yüksek sıcaklık ve yetersiz yağıştan
dolayı kireç ve tuz birikimi fazladır. Tarımsal değerleri yoktur.
Kanada, ABD, Arjantin, Brezilya, Anadolu'da, Orta Asya'da ve
Avustralya'da yaygın olarak görülürler.
Step Toprağı
f. Çöl Toprağı: .............................. çevresi ve Orta Kuşağın ……..
kesimlerindeki çöllerde görülen topraklardır.
Aşırı buharlaşma ve yağış azlığı nedeniyle kireçli, tuzlu, sert ve
verimsizdirler. Henüz olgunlaşmamışlardır.
Tropikal ve Karasal Çöllerde yaygın olarak görülürler.
Çöl Toprağı
g. Çernozyumlar: Orta Kuşağın yarı nemli alanlarında görülen, çayırlar
altında gelişme gösteren, mineral bakımından çok zengin …………….
topraklardır.
Kanada, ABD, Arjantin, Brezilya, Şili, Anadolu, Orta Asya,
Himalayalar ve Avustralya'da yaygın olarak görülürler.
Çernozyum
Tundra Toprağı
h. Tundra: …………… Daireleri çevresinde oluşan ve yılın büyük bir bölümü
donmuş şekilde olan topraklardır.
Toprak kalınlığı sığdır. Olumsuz iklim şartlarından dolayı, organik
maddeler azdır. Organik madde ayrışması çok yavaş gerçekleşir. Sıcak
dönemde bataklığa dönüşürler.
Kanada'nın kuzeyindeki adalarda, Grönland adasında ve
Sibirya'da yaygın olarak görülürler.
36
B. İntrazonal Topraklar: Eğimli arazilerde ve birikmenin fazla olduğu düzlüklerde oluşmuş, katmanlaşma
göstermeyen topraklardır.
A ve C katmanları vardır. Oluşumlarında ana kaya ve arazi yapısı etkilidir. Çeşitleri ve dağılışları şu
şekildedir:
a. Halomorfik Topraklar: Kurak ve yarı kurak bölgelerin kapalı havza tabanlarında , sular içersindeki
minerallerin buharlaşarak, toprak …………………… veya toprağın farklı ........................... birikmesiyle
oluşmuş topraklardır.
Çöllerde ve Ilıman Karasal (Step) iklim bölgelerinde yaygın olarak görülürler.
b. Hidromorfik Topraklar: ……………………. sularının yoğun olduğu bataklık alanlarda görülen topraklardır.
Drenaj yapılırsa kullanılabilirler.
c. Kalsimorfik Topraklar: İçersinde ………. ve ........ bulunan topraklardır.
Kil ağırlıklı olanına vertisol; kireç ağırlıklı olanına ise rendzina adı verilir. Vertisoller, yağışlı
dönemde şişerler, kurak dönemde ise çatlarlar.
Akdeniz ülkelerinde yaygın olarak görülürler.
Halomorfik Toprak (Tuzlu)
Hidromorfik Toprak
Vertisol
Rendzina
2. TAŞINMIŞ TOPRAKLAR (Azonal Topraklar): Kayaçların dış kuvvetler tarafından parçalanıp,
biriktirilmesiyle oluşmuş topraklardır.
Mineralce çok zengin oldukları için tarımsal değerleri yüksektir. Oluştukları alanların iklim ve bitki
örtüsü özelliklerini yansıtmazlar. Çeşitleri ve dağılışları şu şekildedir:
a. Alüvyal Topraklar: Akarsuların, üzerinde akış gösterdikleri araziden kopardıkları ………………………… ,kıyı
yada kıyı yakını alanlarda biriktirmesiyle oluşmuş topraklardır.
Büyük akarsu ağızlarında ve kenarlarında görülürler.
b. Lös Topraklar: …………………., kurak alanlardan koparıp aldıkları malzemeleri esme yönlerince taşıyıp,
nemli alanlarda biriktirmeleriyle oluşmuş topraklardır.
Çin, Rusya, Almanya, Macaristan, Polonya, Fransa ABD'de görülürler.
c. Moren Topraklar: ……………………… hareketleri sırasında araziden kopan malzemelerin, parçalanıp
birikmesiyle oluşan topraklardır.
Kutup bölgelerinde ve yüksek dağlık alanlarda görülür.
d. Kolüvyal Topraklar: ……….. sularının dağ yamaçlarından koparıp taşıdıkları malzemeleri, dağ
eteklerinde biriktirmesiyle oluşmuş topraklardır. Biriken malzemeler kum boyutunda ise regosol; taş
ebatında ise litosol ismini alırlar.
Ilıman Karasal İklim bölgelerinde görülürler.
Alüvyal Toprak
Morenler
Litosol
37
Regosol
10.S INIF
Coğrafya
Yaprak Testi
TEST
1
TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR - I
Doğru :
Yanlış :
1. Kayaçlarla ilgili olan aşağıdaki yargılardan
hangisi yanlıştır?
Boş :
4. Lavların yeryüzüne çıkarak katılaşması sonucu
kayaçlar oluşur.
A) Yerkabuğunun hammaddesidirler
B) İlk çağlardan günümüze çeşitli amaçlarla
kullanılmışlardır.
C) Kayaçları Petrografi bilimi inceler
D) Kolay aşınan kayaçlar yüksek engebeli ve
belirgin yer şekilleri oluşturur
E) Ana kaynakları magmadır
A) Barınma
B) Süs eşyası yapımı
C) Kap kacak yapımı
D) Tarım ürünlerinin hasadı
E) Av silahlarının yapımı
Aşağıdaki kayaçlardan hangisi bu
kayaçlardan biridir?
A) Kalker
B) Gnays
C) Bazalt
D) Konglomera
E) Linyit
akillicografyadefteri.com
2. Aşağıdakilerden hangisi tarihsel süreç
boyunca insanların kayaçlardan yararlanma
yollarından biri değildir?
Net :
5. Kütle halindeki kayaçlar, fiziksel ve kimyasal
çözünmeye uğradıklarında değişik boyut ve
şekillerde bloklara dönüşürler bu şekilde
oluşan arazilere '' Tor topoğrafyası '' adı verilir.
Buna göre, tor topoğrafyasının olduğu bir
yörede aşağıdaki kayaçlardan hangisinin
yaygın olduğu söylenebilir?
A) Granit
B) Mermer
C) Mercan Kaya
D) Volkanik tüf
E) Traverten
3. Magmanın; yeryüzüne çıkmadan yerin
derinliklerinde yavaş yavaş soğuması sonucu
iri kristalli iç püskürük kayaçlar oluşur.
6. Aşağıdaki kayaçlardan hangisinin oluşumu ile
volkanizma arasında sıkı bir ilişki bulunur?
Aşağıdaki kayaçlardan hangisi bu şekilde
oluşmamıştır?
A) Obsidiyen
B) Elmas
C) Dikit
D) Kil taşı
E) Jips
A) Siyenit
B) Andezit
C) Gabro
D) Diyorit
E) Granit
183
10. Aşağıdaki kayaç türlerinden hangisinin
oluşumu diğerlerinden farklıdır?
7. l. Fosil barındırırlar
ll. Magmanın yerkabuğu içinde soğuması ile
oluşurlar.
III. Tabakalı yapıları vardır.
A) Bazalt
B) Obsidiyen
C) Gabro
D) Andezit
E) Elmas
Yukarıdakilerden hangileri tortul kayaçların
özelliklerinden biridir?
B) I-II
D) Yalnız II
C) II-III
E)I-III
8. Dış kuvvetler tarafından parçalanmış kum,
çakıl ve kil gibi malzemelerin, deniz veya göl
tabanlarında birleşmesiyle oluşan kayaçlara
............... kayaç denir.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden
hangisi gelirse en uygun olur?
A) İç püskürük
B) Dış püskürük
C) Organik tortul
D) Fiziksel tortul
E) Başkalaşım
akillicografyadefteri.com
A)Yalnız I
11. Başkalaşım kayaçlarının oluşmasında;
I. Tortullanma
II. Çözünme
III. Sıcaklık ve basınç
özelliklerinden hangilerinin etkili olduğu
söylenemez?
A) Yalnız II
B) I-III
D) Yalnız III
12.
9. Tortul kayaçların en önemli özelliği, oluştukları
döneme ait fosilleri barındırmalarıdır.
Buna göre, aşağıdaki kayaçlardan hangisinde
fosil bulunması beklenmez?
A) Traverten
D) Tüf
C) I-II
E) II-III
I. Soğuma-Katılaşma,
II. Metamorfizma ,
III. Yoğunlaşma ,
IV. Erime ,
Yukarıdakilerden hangileri kayaç döngüsü
içerisinde yer almaz?
B) Kalker
C) Linyit
E) Dikit
A) Yalnız IV
D) II-III
184
B) Yalnız III
C) I-II
E) I-III
TEST
2
TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR - II
Doğru :
Yanlış :
1. Aşağıdakilerden hangisi kayaçlarla ilgili
doğru bir bilgidir?
Boş :
4. Aşağıdaki kayaçlardan hangisi yerkabuğunun
büyük çoğunluğunu oluşturur?
Buna göre, aşağıda verilen kayaçlardan
hangisi yüksek ve belirgin bir yer şekli
oluşturur?
A) Jips
B) Obsidiyen
C) Kayatuzu
D) Kalker
E) Traverten
3. Tortul kayaçların en önemli özelliği
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Granit
B) Mermer
C) Şist
D) Obsidiyen
E) Bazalt
akillicografyadefteri.com
A) Tüf volkanik arazilerde bulunur.
B) Dünyada ilk oluşan kayaçlar, tortul
kayaçlardır.
C) Başkalaşım kayaçları çok kısa sürede
oluşurlar.
D) Eriyebilen kayaçlardan biri de Andezittir.
E) Elmas, kimyasal tortul kayaçtır.
2. Yeryüzünde aşınmaya karşı dirençli olan
kayaçlar, çevresine göre yüksek ve belirgin yer
şekilleri oluştururlar.
Net :
5. Bitki parçaları tortul tabakalar arasında ve su
içersinde birikir. Bu parçalar zaman içersinde
bakterilerin etkisi ile karbon bakımından
zenginleşerek bu kayaca dönüşürler.
Buna göre, aşağıdaki kayaçlardan hangisi bu
türe örnektir?
A) Mermer
C) Kömür
B) Elmas
D) Volkan camı
E) Sütun
6. Suda erimiş haldeki kimyasal maddelerin
birikmesi sonucu oluşan kayaç grubudur.
Aşağıdakilerden hangisi bu grup içersinde
yer alır?
A) Volkanik olaylarla oluşmaları
B) Yüksek sıcaklık ve basınçla yapılarının
değişmesi
C) Yalnızca göl tabanlarında bulunmaları
D) Fosil barındırmaları
E) Dünyada oluşan ilk kayaçlar olmaları
A) Traverten
B) Kumtaşı
C) Gnays
D) Siyenit
E) Antrasit
185
10.
7. Magmanın yeryüzüne çıkması ve soğumasıyla
dış püskürük kayaçlar oluşur.
Buna göre, aşağıdaki kayaçlardan hangisi
buna bir örnek değildir?
A) Andezit
D) Bazalt
B) Kuvarsit
C) Tüf
E) Obsidiyen
B) Sarkıt
D) Traverten
9. - Kolay eriyebilen kayaçlardır.
- Oluşumunda yüksek sıcaklık ve basınç
etkilidir.
- Çakıltaşı, kiltaşı , miltaşı önemli örnekleridir.
- Magmanın yerin derinliklerine sokulup,
katılaşması ile oluşurlar.
akillicografyadefteri.com
A) Konglomera
C) Miltaşı
E) Mermer
1
Dış Püskürük
Bazalt
2
Organik Tortul
Kömür
3
Başkalaşım
Yukarıdaki kayaç-oluşum türleri
eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?
A) 1-2
8. Aşağıdaki kayaç türlerden hangisi oluşum
türü bakımından diğerlerinden farklıdır?
Mercan
B) Yalnız 2
C) Yalnız 3
D) 1-3
E) 2-3
11. Aşağıdaki kayaçlardan hangisinin volkanik
arazilerde görülme olasılığı daha azdır?
A) Obsidiyen
D) Bazalt
B) Granit
C) Gnays
E) Gabro
12. Kayaç döngüsüyle ilgili aşağıda verilenlerden
hangisi doğrudur?
A) Çeşitli ortamlarda biriken mermer, sıcaklık
ve basıncın etkisi ile kalkere dönüşür.
B) Başkalaşım kayaçları, dış kuvvetler
tarafından parçalanarak püskürük
kayaçlara dönüşür.
C) Püskürük kayaçlar üst üste birikip tortul
kayaçları oluştururlar.
D) Tortul kayaçlar, sıcaklık ve basıncın etkisi ile
başka kayaçlara dönüşürler.
E) Kumtaşı zamanla elmasa dönüşür.
Yukarıda verilen kayaç grupları
sınıflandırıldığında, aşağıdakilerden hangisi
dışarıda kalır?
A) Dış püskürük
B) Fiziksel tortul
C) Başkalaşım
D) İç püskürük
E) Kimyasal tortul
186
SU KAYNAKLARI - I
TEST
3
Doğru :
Yanlış :
1. Aşağıda dünyadaki su kaynaklarının oransal
dağılışı verilmiştir.
Tatlı Sular
%3
Tatlı Yüzey Suları
%0,3
Dünya Su
Dağılımı
Net :
III
4.
II
Akarsular
%2
Bataklıklar
%11
Yeraltı Suyu
%31,4
Tuzlu Sular
%97
Boş :
Buzullar
%68,3
IV
I
V
Göller
%87
Tatlı Su
Dağılımı
Yukarıdaki haritada numaralandırılmış
alanlardan hangisi tatlı su kaynakları
bakımından en fakirdir?
Tatlı Yüzey Suları
Dağılımı
A) V
A) Tatlı suların yaklaşık 2/3'ünü yeraltı suları
oluşturur.
B) Yeryüzündeki su kaynaklarının %97'si
okyanus ve denizlerdir.
C) Tatlı yüzey sularının büyük çoğunluğu
göllerden oluşur.
D) Tatlı yüzey suları içersindeki nehirlerin
oranı, bataklıkların oranından küçüktür.
E) Buzullar tatlı suların çoğunluğunu
oluştururlar.
2. Aşağıdakilerden hangisi tuzlu su
kaynaklarından biri değildir?
akillicografyadefteri.com
Yalnızca şekildeki bilgilerden yararlanarak,
aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılmaz?
B) IV
C) III
D) II
E) I
5. Aşağıdaki kıtalardan hangisinin Büyük
Okyanus'a kıyısı yoktur?
A) Kuzey Amerika
B) Avustralya
C) Asya
D) Güney Amerika
E) Avrupa
6.
X
X
A) Okyanuslar
B) Göller
C) Bataklıklar
D) İç denizler
E) Kenar denizler
Yukarıdaki haritada X ile gösterilen su kütlesi
ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi
yanlıştır?
A) X İle gösterilen su kütlesi, Atlas
Okyanusu'dur
B) Peru okyanus akıntısı bu su kütlesinde yer
alır.
C) En derin noktası Porto Riko çukurudur.
D) Karayip denizi , Atlas okyanusuna bağlı bir
kenar denizdir.
E) Dünyanın en uzun ve en geniş okyanus
sırtına sahiptir.
3. Aşağıdakilerden hangisi tatlı yüzey
sularından biridir?
A) Kenar deniz
C) İç deniz
B) Yer altı suyu
D) Akarsu
E) Okyanus
187
10. Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluğu
ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalır.
7. - Afrika, Asya, Avustralya ve Antartika arasında
yeralır,
- Dünya ticaretinde önemli bir yere sahiptir,
- Doğusundan, adalar ve ada yayları ile ayrılır,
III
Yukarıda bazı özellikleri verilen su kütlesi,
aşağıdakilerden hangisidir?
I
A) Kızıldeniz
B) Baltık denizi
C) Hint okyanusu
D) Büyük okyanus
E) Çin denizi
Buna göre, yukarıdaki haritada
numaralandırılmış denizlerin, su sıcaklığı ve
tuzluluğu en yüksek olandan en düşük olana
doğru sıralaması aşağıdakilerden hangisinde
doğru olarak verilmiştir?
Buna göre aşağıda verilen denizlerden
hangisi Atlas Okyanus'una bağlı kenar deniz
değildir?
A) Akdeniz
B) Manş Denizi
C) Kuzey Denizi
D) Karayip Denizi
E) Labrador Denizi
akillicografyadefteri.com
A) II-I-III
8. Ana su kütlesi ile adalar veya ada yayları ile
ayrılmış okyanus parçalarına Kenar deniz adı
verilir.
II
B) I-II-III
C) II-III-I
D) III-II- I
E) I-III-II
11. Aşağıdaki ülkelerden hangisinin Akdeniz'e
kıyısı yoktur?
A) Fransa
B) Portekiz
C) Tunus
D) Suriye
E) Arnavutluk
12. I. Asya kıtası ile Kuzey Amerika arasında yer
alan Dünya'nın en büyük kenar denizidir,
ll. İngiltere ile Fransa arasında uzanan dar bir
deniz,
lll. Afrika ile Arap yarımadası arasındaki en
tuzlu deniz
9. Okyanuslardan boğazlara ayrılmış, kara
içlerine sokulmuş denizlere, iç deniz denir.
Yukarıda özellikleri verilen denizler,
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak
sıralanmıştır?
Buna göre, aşağıda verilen denizlerden
hangisi bir iç denizdir?
A) Bering - Manş - Kızıldeniz
B) Kuzey - Baltık - Umman
C) Labrador - Kuzey - Kızıldeniz
D) Bering - Kuzey - Umman
E) Baltık - Manş - Kızıldeniz
A) Japon Denizi
B) Baltık Denizi
C) Umman Denizi
D) Karadeniz
E) Bering Denizi
188
SU KAYNAKLARI - II
TEST
4
Doğru :
Yanlış :
1. Göllerin özellikleri ile ilgili aşağıdaki
yargılardan hangisi yanlıştır?
Boş :
4. Dünya üzerinde tektonik göllerin yoğun
olduğu alanlardan biri Doğu Afrika Grabenidir.
A) Karstik göllerin sularında kireç oranı
yüksektir.
B) Göl sularının tuzluluk oranı enlem arttıkça
artar.
C) Kapalı havza göllerinin suları tuzlu yada
sodalı olur.
D) Dışarıya akışı olan göllerin suları genelde
tatlıdır.
E) Göl sularının kimyasal özellikleri üzerinde
göl çanağındaki kayaçlarda etkilidir.
Yukarıda verilenlerden hangileri göl sularının
tatlı olup olmamasında daha etkilidir?
B) I-III
C) II-III
D) I-IV
E) III-IV
Buna göre, aşağıdaki tektonik göllerden
hangisi Doğu Afrika Grabeninde yer almaz?
A) Nyasa
akillicografyadefteri.com
2. Göl sularının özelliğini belirleyen birçok faktör
bulunur.
l. Gölün yüzölçümü,
ll. Göl alanının iklim şartları,
lll. Göl çanağını oluşturan kayaçlar,
IV. Gölün derinliği,
A) I-II
Net :
B) Victoria
C) Albert
D) İşkodra
E) Tanganika
5. Aşağıdaki ülkelerin hangisinde buzul
göllerine rastlanmaz?
A) Norveç
B) Fas
D) Finlandiya
C) İsveç
E) Kanada
6. Kolay çözünebilen kalker ve jips gibi kayaçların
yaygın olduğu alanlarda, erime ve çökme
sonucu oluşan çukurlara suların dolması ile
oluşan göllere karstik göller adı verilir.
II
I
IV
III
3. Yerkabuğu hareketleri sonucunda meydana
gelen çukurlara zamanla suların dolması ile
tektonik göller oluşur.
V
Aşağıdakilerden hangisi bu tür göllere örnek
olarak gösterilemez?
Yukarıda numaralandırılmış alanlardan
hangisinde bu tür göller yoğun olarak yer
alır?
A) Michigan
B) Tanganika
D) Victoria
E) Çad
A) V
C) Balkaş
189
B) IV
C) III
D) II
E) I
10. Sıcak ve kurak iklim koşullarının hakim olduğu
dönenceler çevresinde mevsimlik sıcaklık
değişmeleri fazla olur. Bu durum bu alanlarda
yer alan göllerin yüzölçümleri yıl içinde
farklılıklar göstermesine neden olmuştur.
7. Volkanik dağların zirvelerinde oluşan krater
çukurlarına zamanla suların dolmasıyla
volkanik göller oluşur. Bu tür göller levha
sınırları boyunca görülür.
V
Aşağıda verilen göllerden hangisinin
kapladığı alan yıl içinde daha fazla değişir?
I
IV
III
II
A) Nuran
D) Çad
B) Nyasa
C) Balkaş
E) Onega
Buna göre yukarıda numaralandırılarak
verilen alanlardan hangisinde bu tür göllere
rastlanmaz?
B) II
C) III
D) IV
E) V
8. Günümüzde akarsular ile beslenmeyen ve
600 km² yüzölçümüne sahip olan göl İsrailÜrdün arasında yer alır. Göl seviyesi, Deniz
seviyesinden 394 metre aşağıdadır. Dünya'nın
en tuzlu gölü olarak bilinir.
Yukarıda bazı özellikleri verilen göl
aşağıdakilerden hangisidir?
akillicografyadefteri.com
A) l
11. I. Erie gölü
II. Ohri gölü
III. Huron gölü
IV. Michigan gölü
V. Ontario gölü
Yukarıda verilen göller, oluşum bakımından
kendi içinde sınıflandırılırsa hangisi bu
grubun dışında kalır?
A) l
B) II
C) III
D) IV
E) V
A) Baykal
B) Balkaş
C) Lut
D) Büyük Ayı
E) Hazar
9. Aşağıdaki göllerden hangisi Kuzey Amerika
Kıtası'nda yer almaz?
A) Büyük Esir
C) Ontario
12. Aşağıdaki göllerden hangisinin oluşum
nedeni diğerlerinde farklıdır?
B) Winnipeg
D) Ladoga
A) Hazar
E) Süperior
190
B) Aral
D) Balkaş
C) Ontario
E) Lut
SU KAYNAKLARI - III
TEST
5
Doğru :
Yanlış :
1. Aşağıdakilerden hangisi akarsuların
yararlanma yollarından biri değildir?
Boş :
4. Akarsu rejimleri üzerinde o bölgenin yağış
şartları etkilidir.
Buna göre, aşağıda verilen akarsulardan
hangisinin rejimi daha düzenlidir?
A) Ulaşım
B) İçme suyu
C) Balıkçılık
D) Enerji
E) Tuz elde etme
A) Yukon
2.
Yağış
400 mm
Net :
B) Yenisey
C) Tuna
D) Ren
E) Yantze
Sıcaklık
°C
40
300
0
OŞMNMHTAEEKA
Yukarıda sıcaklık-yağış grafiği verilen iklim
bölgesindeki bir akarsu için aşağıdakilerden
hangisi söylenemez?
A) Akımı yıl boyunca yüksektir.
B) Akım değerleri Mart ve Eylül aylarında
artmıştır
C) Havzası geniştir.
D) Ulaşım ve taşımacılık yapılabilir.
E) Rejimi düzenlidir.
akillicografyadefteri.com
200
100
5. And dağlarından kaynağı olarak doğuya doğru
uzanış gösterip, Atlas okyanusuna dökülür.
Taşıdığı su miktarının Nil, Missisipi ve Yantze
taşıdığı su miktarının toplamından fazladır.
Havza genişliği bakımından ilk sırada yer alır.
Yukarıda bazı özellikleri verilen akarsu
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kongo
B) Amazon
C) Ganj
D) Volga
E) Obi
3. Yağışlı dönemlerde akışa geçen yağışlı
dönemin sona ermesi ile yatağı kuruyan
akarsulara mevsimlik akarsu adı verilir.
İklim koşulları dikkate alındığında, aşağıdaki
alanların hangisinde mevsimlik akarsuların
daha fazla olduğu söylenebilir?
6. Aşağıdaki akarsu gruplarından hangisi
Avrupa kıtasında yer alır?
A) Volga - Nil - Yantze
B) Tuna - Ren - Elbe
C) Missisipi - Amazon - Obi
D) Yenisey - Obi - Tuna
E) Ren - Volga - Kongo
A) Kuzey Afrika
B) Orta Afrika
C) Batı Avrupa
D) Orta Amerika
E) Güneydoğu Asya
191
10. I. Karstik kaynakların suları bol miktarda kireç
içerir.
II. Yer altı sularını barındıran boşluklara
''Akifer'' adı verilir.
III. Yer altı suları sadece düz alanlarda açığa
çıkar.
IV. Yer altı suları genellikle kar erimeleri ile
beslenir.
7. Doğu Afrika graben sisteminin dağlık
bölgelerinden doğar. Dünya'da bozulmamış en
büyük Tropikal yağmur ormanlarına ve sulak
alanlara sahiptir. Atlas Okyanusundaki Gine
körfezine suları boşaltır.
Yukarıda bazı özellikleri verilen akarsu
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Nil
Yukarıdaki yeraltı suları ile ilgili verilen
bilgilerden hangileri doğrudur?
B) İndus
C) Missisipi
D) Lena
E) Kongo
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) III-IV
E) II-IV
8. I. Karadenize dökülen Avrupa kıtası'nın ikinci
uzun akarsuyudur.
ll. Akdenizde büyük bir delta oluşturmuş en
uzun akarsudur.
III. Çin'in en uzun akarsuyu olarak kabul edilir.
IV. Kuzey Amerika'da kuzey - güney yönlü
uzanan ve havzası oldukça geniş bir
akarsudur.
Aşağıda verilen akarsulardan hangisine ait
bir bilgi yoktur?
A) Nil
B) Yantze
C) Lena
D) Tuna
E) Missisipi
akillicografyadefteri.com
11.
Geçirimsiz Tabaka
Taban Suyu
I. Suları sıcaktır.
II. Suyun çıktığı yer, çevresine göre
yüksektedir.
III. Sondaj vurularak yeryüzüne çıkarılır.
Aşağıdakilerden hangisi bu kaynağa ait bir
özelliktir?
A) Yalnız III
D) II-III
B) I-II
C) I-III
E) Yalnız II
12. l. Gayzer
II. Artezyen
III. Karstik
9. Aşağıdaki akarsulardan hangisi Atlas
Okyanus'una dökülmez?
A) Missisipi
D) İndus
B) Ren
Yukarıda verilen kaynaklardan hangilerinin
suları sıcaktır?
C) Kongo
E) Amazon
A) I-II
B) I-III
D) II-III
192
C) Yalnız I
E) Yalnız III
TOPRAK TİPLERİ - I
TEST
6
Doğru :
Yanlış :
1. Aşağıdakilerden hangisi toprak oluşumuna
katkıda bulunan faktörlerden biri değildir?
Boş :
Net :
4. Aşağıda verilen toprak tiplerinden hangisi
zonal topraklardan biri değildir?
A) Sıcaklık
B) Heyelan
C) Bitki Örtüsü
D) Yağış
E) Ana Kayanın Yapısı
A) Tundra
B) Podzol
C) Lös
D) Latirit
E) Çernezyum
2. Kayaçların sıcaklık farklarına bağlı olarak fiziki
yapılarında görülen parçalanma ve ufalanma
olayına fiziksel çözünme denir.
II
IV
III
Yukarıdaki haritada numaralandırılmış
alanlardan hangisinde fiziksel çözünme daha
etkilidir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
3. Aşağıda oluşumu tamamlamış toprak
katmanları verilmiştir.
A
B
akillicografyadefteri.com
V
I
5. Kuzey Amerika, İskandinavya ve Sibirya'da
görülür.Gri renkli olup, yıkanmadan dolayı
organik madde bakımından fakirdir.
Yukarıdaki bazı özellikleri verilen toprak tipi
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Podzol
C) Step
B) Terra Rossa
D) Çernozyum
E) Kahverengi orman
C
D
Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi
söylenemez?
A) C katmanı, ayrışmanın tam olarak
gerçekleşmediği büyük parçalardan oluşur.
B) Organik maddeler bakımından en zengin ve
en koyu renkli katman A katmanıdır.
C) B Katmanı, A katmanının altında yer alan
birikme katıdır.
D) D katmanında ana kaya yer alır.
E) Toprağa organik madde katılımı, B
katmanından başlar.
6. Akdeniz iklim kuşağında kalkerler üzerinde
gelişen toprak türüdür. İçerisindeki demirin
oksitlenmesinden dolayı kırmızı renklidir.
Tarımsal verimliliği orta derecedir.
Yukarıda bazı özellikleri anlatılan toprak türü
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Terra Rossa
C) Çöl
B) Laterit
D) Çernozyum
E) Step
193
10. Aşağıda verilen toprak tiplerinden hangisi dış
kuvvetlerce oluşturulmamıştır?
7. Toprağa karışan bitki, dal, yaprak gibi organik
maddelere ''Humus'' denir. Humuslu topraklar
genelde koyu renkli olurlar. Tarımsal
verimlilikleri oldukça fazladır.
A) Lös
B) Regosol
C) Rendzina
D) Moren
E) Alüvyon
Aşağıdaki toprak gruplarından hangisi
humusça zengin verimli topraklardandır?
8. Kurak ve yarı kurak bölgelerde, yağış
yetersizliğinden dolayı topraklarda tuz ve kireç
birikimi fazla olur.
IV
V
III
I
II
Buna göre, yukarıdaki haritada
numaralandırılmış alanlardan hangisinin
topraklarında tuz ve kireç birikimi daha
azdır?
A) I
9.
B) II
C) III
D) IV
akillicografyadefteri.com
A) Laterit-Çernozyum
B) Laterit-Podzol
C) Step-Tundra
D) Çernozyum-Kahverengi orman
E) Kahverengi orman-Podzol
11. İklim ve ana kayanın yapısı toprak
oluşumunda en önemli belirleyici
faktörlerdendir.
Buna göre, aşağıdaki toprak türlerinden
hangisinde bu belirleyici faktörler etkili
olmamıştır?
A) Kahverengi orman
B) Step
C) Alüvyon
D) Tundra
E) Terra Rossa
E) V
..............................
..............................
..............................
A
..............................
..............................
C
12. Volkanik arazilerde sellenme sonucu dağ
eteklerinde oluşan kumlu topraklara ...........
adı verilir.
Yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden
hangisi getirilirse en uygun olur?
Yukarıdaki gibi katmanlara sahip toprak türü
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Alüvyon
B) Lös
D) Regosol
A) Laterit
B) Vertisol
C) Moren
D) Terra Rosa
E) Litosol
194
C) Rendzina
E) Moren
TOPRAK TİPLERİ - II
TEST
7
1.
Doğru :
Yanlış :
Boş :
4. Lateritler ile Terra rossa topraklarının ortak
özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
I. Humus,
II. Sıcaklık ve yağış,
III. Erozyon,
IV. Bitki Örtüsü,
A) Humus bakımından zengin olmaları
B) Kırmızı renkli olmaları
C) Ekvatoral bölgede oluşmaları
D) Oluşumunda fiziksel çözünmenin etkili
olması
E) Bulundukları yerin iklim özelliklerini
yansıtmamaları
Yukarıdakilerden hangileri toprak oluşumuna
etki eden faktörler arasındadır?
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
2. Sıcaklık ve yağış miktarının fazla olduğu
bölgelerde kimyasal çözünme etkilidir. Bu
alanlarda toprak oluşumu hızlı gerçekleşir.
V
IV
III
I
II
Buna göre sadece iklim şartlarının toprak
oluşumu üzerinde etkisi düşünüldüğünde,
yukarıdaki haritada numaralandırılmış
alanlardan hangisinde toprak oluşum daha
hızlı gerçekleşir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
akillicografyadefteri.com
A) I-II
5. Orta kuşağın yarı nemli bölgelerinde görülür.
Fazla yıkanmadıkları için mineralce
zengindirler. Dünya'nın en verimli toprakları
arasındadırlar. Kara topraklar adı da verilir.
Yukarıda özellikleri verilen toprak türü
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kahverengi orman
B) Alüvyal
C) Terra Rossa
D) Lös
E)Çernozyum
E) V
3. Organik maddeler bakımından en zengin
toprak katmanıdır. Bu katmanda bitkiler
yetişir ve kökleri yayılır. Su ve besin maddeleri
bakımından zengindir.
6. Topraktaki humusun doğal bitki örtüsü ile
ilişkisi vardır. Aşırı yağışların olmadığı, bitki
örtüsünün gür olduğu alanların toprakları
humusca zengindir.
Buna göre, aşağıda verilen toprak tiplerinden
hangisinde belirgin bir humus birikiminden
söz edilebilir?
Yukarıda özellikleri verilen toprak katmanı
aşağıdakilerden hangisidir?
A) A
B) B
C) C
Net :
D) D
A) Halomorfik
C) Kahverengi orman
E) Podzol
E) Anakaya
195
B) Alüvyal
D) Kolüvyal
10. Yer altı su seviyesinin yüksek olduğu
alanlarda bataklık görünümündeki
topraklardır. Drenaj yapılırsa yerleşim ve tarım
alanı olarak kullanabilirler.
7. I. Kahverengi step
II. Terra Rossa
III. Çöl
IV. Laterit
Yukarıda verilen toprak türlerinden hangileri
nemli bölge toprakları arasında yer almaz?
Yukarıda özellikleri verilen toprak türü
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yalnız I
A) Rendzina
B) Regosol
C) Vertisol
D) Kalsimorfik
E) Hidromorfik toprak
8.
IV
I
III
II
V
Yukarıdaki haritada numaralandırılmış
alanlar ile aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi
doğrudur?
A) I- Hidromorfik
B) II- Laterit
C) III- Terra Rossa
D) IV- Tundra
E) V- Çöl
akillicografyadefteri.com
D) II-IV
B) I-II
C) I-III
E) Yalnız IV
11. Aşağıda verilen toprak tiplerinden hangisi
oluştuğu bölgenin iklim özelliklerini yansıtır?
A) Litosol
D) Alüvyal
B) Lös
C) Podzol
E) Moren
12. I. İri taneli görünümü vardır.
II. Bağ bahçe tarımına uygundur.
III. Dönen toprak ta denir.
IV. Azonal topraklar grubundadır.
Yukarıdaki özelliklerden hangileri vertisollere
ait değildir?
9. Rendzinalar ile aşağıdaki toprak tiplerinden
hangisi aynı toprak grubunda yer alır?
A) Vertisol
D) Lös
B) Çöl
A) Yalnız II
B) I-II
D) Yalnız IV
C) Litosol
E) Tundra
196
C) I-III
E) II-III
CEVAP ANAHTARI
TEST - 1
D D B C A A E D D E C B
TEST - 2
A B D E C A B E A C C D
TEST - 3
A C D E E B C A D B B A
TEST - 4
B C A D B E E C D D B C
TEST - 5
E C A D B B E C D A A C
TEST - 6
B D E C A A D E B C C D
TEST - 7
D D A B E C C A A E C D
TEST - 8
E A B C C D A B E C E D
TEST - 9
B D A E C E A B D E B
TEST - 10
C E D B A C E C D B C A
TEST - 11
A E C B D D C A B E B A
TEST - 12
C E E A D A D A B E
TEST - 13
A C B A B C E C D E E C
TEST - 14
C C B A D E E B B A E
TEST - 15
D C B A B E E D C C A A D B
TEST - 16
C B E D A C B C E A A B
TEST - 17
A C B E D D C A B B E C
TEST - 18
C D A B E C D E B A C A
TEST - 19
A C D E B C D A E B E E
TEST - 20
E B A D C B A C E B D D
TEST - 21
A C D E B C A D B E E C
TEST - 22
E A B C C E B A C D E D
TEST - 23
B A C C D E E A C D B A
TEST - 24
B A D C C E D B A E B B
TEST - 25
C E B A E C D D B A C A
TEST - 26
C D A B E D E A C C B B
TEST - 27
D B A A C E D C A E E D
TEST - 28
D C B B A E C D A A C E
TEST - 29
A D C D E B B A D E
TEST - 30
C B E A D C B B D E A A
TEST - 31
B E E D A C C B A B D C
TEST - 32
A E C B D C A C D E E B
247