Göster/Aç

Ekrem Causevıc, Neoad Moacanın, V ieran Kutsar (E d s .)
Perspectives on Ottoman Studies
Papers from the 18th Symposium of the International
Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies fCIEPO)
Perspectives on Ottoman Studies
Papers from the 18th Symposium
of the International Committee
of Pre-Ottoman and Ottoman Studies (CIEPO)
at the University of Zagreb
2008
edited by
Ekrem Causevic, Nenad Moacanin
and Vjeran Kursar
LIT
Bibliographie information published by the Deutsche Nationalbibliothek
The Deutsche Nationalbibliothek lists this publication in the Deutsche
Nationalbibliografie; detailed bibliographic data are available in the Internet at
http://dnb.d-nb.de.
ISBN 978-3-643-10851-7
A catalogue record for this book is available from the British Library
© L i t V E R L A G Dr. W. H o p f B erlin 2010
Fresnostr. 2 D -4 8 159 M ünster
Tel. +49 (0) 2 51 -620 320 Fax +49 (0) 2 51 -922 60 99
e-Mail: lit@ lit-verlag.de http://www.lit-verlag.de
Distribution:
In Germany: LlT Verlag Fresnostr. 2, D-48159 Münster
Tel. +49 (0)251-620 32 22, Fax +49 (0)2 51-922 6099, e-mail: [email protected]
In Austria: Medienlogistik Pichler-ÖBZ, e-mail: [email protected]
In Switzerland: B + M Buch- und Medienvertrieb, e-mail: [email protected]
In the UK: Global Book Marketing, e-mail: [email protected]
In North America by:
£
•fc*
Transaction Publishers
New Brunswick (U.S.A.) and London (U .K .)
Transaction Publishers
Rutgers University
35 Berrue Circle
Pjscataway, NJ 08854
Phone: +1 (732)445-2280
Fax: + 1 (732) 445-3138
for orders (U. S. only):
toll free (888) 999-6778
e-mail: [email protected]:om
Contents
ETHNIC GROUPS, REVOLTS, NATIONALISM, W AR....................................................................... 11
Abdul Rahim Abu Husayn, LEBANESE HEROES AND OTTOMAN VILLAINS:
THE MA 'NS OF LEBANON, 16-17™ CENTURIES.............................................................13
Bayram'Akça, ÇANAKKALE SA VAŞLARI 'NDA ANZAKLARİN R O LÜ ................................................ 27
Alaattin Aköz, KARAM AN'DAN SİGETVAR 'A: BİR EYALET ÖLÇEĞİNDE
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN'IN SON MACARİSTAN SEFERİ.................................... 39
İsmail Altinoz, OSMANLILAR ZAMANINDA DALMAÇYA KIYILARINDA ÇİNGENELER...............53
Emine Altunay Şam, ADANA EYALETİ'N E BAĞLI KOZANDAĞI EŞKIYALIK OLAYLARI
VE ALİN A N TEDBİRLER (1864-1865)................................................................................65
Sabire Arık, POLONYA KRALI III. JAN SOBIESKİ 'NİN EŞİNE YAZDIĞI
MEKTUPLARINDA TÜRK OLGUSU...................................................................................81
Selim Aslan taş, SIRP MİLLETİNİN İNŞASINDA BİR ARAÇ OLARAK TARİH....................................97
E. Attila Aytekin, NEITHER ‘MONARCHISM'NOR ‘WEAPONS OF THE WEAK':
PEASANT PROTEST IN THE LATE OTTOMAN EM PIRE..............................................105
Rahmi Çiçek, KASTAMONU: BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞINDA BİR OSMANLI KENTİ.......................121
Muammer Demirel, TÜRKİYE'DE BOSNA GÖÇMENLERİ.................................................................137
Aleksandar Fotic, ATHONITE TRAVELLING MONKS AND THE OTTOMAN
AUTHORITIES (16™ - 18th CENTURIES)........................................................................ 157
David Kushner, THE MUSAVVER ÇÖL - A N OTTOMAN JOURNAL IN BEERSHEBA
A T THE END OF WORLD WAR 1 .......................................................................................167
Hikmet Öksüz, I. DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA RUS D ONANM ASININ
KARADENİZ LİMANLARINI BOMBALAMASI.................................................................173
Bülent Özdemir, İNGİLTERE, I. DÜNYA SAVAŞI ARİFESİNDE, OSMANLI SAVAŞ GEMİLERİ
'‘SULTAN OSMAN I " VE “REŞADİYE" Yİ NEDEN TESLİM ETM EDİ?.................... 179
Salih Özkan, TEHCİR HARİCİ TUTULAN ERM ENİLER.....................................................................189
Serdar Sakin, OSMANLI MİRASI ÜZERİNDE ETNİK VE SİYASİ BİR HAREKET:
ŞEYH MAHMUT O LAYI...................................................................................................... 207
Sebahattin Şimşir, ALAŞ HAREKETİNİN ÖNDERLERİNDEN MİRJAK1P DULATOĞLU’NA
GÖRE OSMANLI DEVLETİNİN KAPİTÜLASYONLARI KALDIRMA KARARI................223
Mucize Ünlü, II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE ULAHLAR........................................................... 229
Robert Zens, OTTOMAN PROVINCIAL NOTABLES IN THE EIGHTEENTH CENTURY.
A COMPARATIVE STUDY................................................................................................... 245
LANGUAGE, LITERATURE, EDUCATION................................................................................... 253
Yusuf Akçay, KAYBEDİLMİŞ MİRAS: BİR ALGILAMA PROBLEMİ
OLARAK OSMANLICA........................................................................................................ 255
Mehmet Aydın, XIX. YÜZYILIN SONUNDA OSMANLI DEVLETİNDE ALLIANCE ISRAELITE
ÜNİVERSELLE (A. 1. U.) OKULLARININ AÇILMASI...........................................................263
6_________________________________________________________CIEPO 18
Müjgân Çakır, K1YÂFET-NÂME EDEBÎ TÜRÜNÜN TARİHSEL GELİŞİMİ BAĞLAMINDA
A 'VANZÂDE MEHMED SÜLEYMAN 'IN KIYÂFET-NÂMESİ ÖRNEĞİ.............................. 281
Ekrem ĞauSevic, 19. YÜZYILDA BOSNA-HERSEK'TEKONUŞULAN TÜRKÇENİN
A ĞIZ ÖZELLİKLERİ............................................................................................................287
A. Mevhibe Coşar, OSMANLI KANUNNAMELERİNDE SÖZ VARLIĞININ NİTELİĞ İ................... 295
Vehbi Günay, OSMANLI NASİHAT VE ISLAHATNÂME GELENEĞİNDE VEYSÎ VE
'HÂBNÂME ’SİNİN YERİ......................................................................................................303
Adnan Kadric, THE PHENOMENON OF CONCEPTUAL LEXICOGRAPHY
IN OTTOMAN BOSNIA.........................................................................................................317
Şirvan Kalsın, FARSÇA-TÜRKÇE MANZUM SÖZLÜKLERDE DİL VE Ü SLUP.............................329
Nesrin Tağızade Karaca, İRLANDALI JAMES CLARENCE MANGAN
(I MAYIS 1803 - 20 HAZİRAN 1849 ) VE DİVAN EDEBİYATI...................................... 345
Hanife Koncu, MİZAH GELENEĞİNDEN BİR ÖRNEK: KASİDE-İ CÜZDÂN-NÂME.................... 363
Sema Uğurcan, YAHYA KEMAL ’İN EDEBÎ ESERLERİNDE RU M ELİ............................................... 381
Emek Üşenmez, DİVAN-I H İK M E TİN DİLİ HAKKINDA.................................................................... 391
Durmuş Yılmaz, LA BATAILLE NA VALE DE NA VARIN ENTRE LA FLOTTE OTTOMANE
ET CELLES D ’ANGLO-FRANCO-R USSE ET LE POEME1NTİTULE« NA VARIN »
DE VICTOR HUGO, LEPOETE E T L ’ECRİVAINTRES CONNUFRANÇAIS.................. 399
REFORM S, M ODERNIZATION & THE IM PACT O F THE FO REIG N P O W E R S ................ 411
Yasemin Beyazit, OSMANLI KLASİK DÖNEMİNDE "MERKEZİ" UYGULAMA
VE İLMİYYE BÜROKRASİSİ’N DE BU AÇIDAN KARŞILAŞILAN SORUNLAR....... 413
Mesut Çapa O SM A N LI’N IN BATILILAŞMA SÜRECİNDE BİR DERNEK:
"OSMANLI H İLÂL-İ AHM ER CEM İYETİ ”................................................................... 425
Mehmet Demiryürek, TANZİMAT DÖNEMİ KIBRIS MUHASSILLARINDAN
MEHMET TALAT EFENDİ VE TANZİMAT FERM ANININ
K IBRIS’TA UYGULANMASI (4 EKİM 1840-27 EKİM 1841)......................................... 441
Yonca Koksal, LAND REFORM IN NORTHWESTERN BULGARIA
DURING THE TANZİMAT E R A ..........................................................................................455
Nurşen Mazici, NATURALIZATON PROBLEM BETWEEN TURKEY
AND THE UNITED STATES................................................................................................ 463
Mehmet Okur, XIX. YÜZYILIN SONU VE XX. YÜZYILIN BAŞINDA
A VUSTURYA-MACARİSTANİMPARATORLUĞU’N UN BALKAN POLİTİKASI........... 475
Ruhi Özcan, MISIR MESELESİNİN KONYA EKONOMİSİ'NE TESİRİ.............................................. 489
Ahmet Özgiray, TURCO-ALBANIAN POLITICAL RELATIONS (1912-1938)................................... 501
Burcu Özgüven, CONSTRUCTION AND REPARATION ACTIVITIES
IN THE LATE OTTOMAN EMPIRE................................................................................... 507
Daniel Panzac, LESJEUNES TURCSETLA MARINE (1908-1914)....................................................519
Yuko Saito, RUMELİ DEMİRYOLLARI İNŞAAT İÇİN SERMAYE
TEDARİKİ VE BARON H İR Ş.............................................................................................. 537
T able o f C onten ts _________________________________________________________________ 7
Serap Tabak, KUŞADASI KAZASİ’NINSOSYAL VE EKONOMİK YAPISI (1909-1914)................... 543
Kemal Üçüncü, OSMANLI İMPARATORLUĞUNUN SO N DÖNEMİNDEN
TÜRKİYE CUMHURİYETİNİN KURULUŞ SÜRECİNE FOLKLOR
ARAŞTIRMALARININ İŞLEVİ............................................................................................. 561
Mahmoud Yazbak, 19"' CENTURY PALESTINIAN COMMERCIAL NETWORKS:
THE ORANGES OF JAFFA................................................................................................. 577
SO CIO-PO I.ITICA L & ECO N OM IC L IF E ....................................................................................... 589
A.Latif Armağan, XVIII. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA EDREMİT KÖRFEZİ VE EGE
ADALARINDA ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ VE İSTANBUL ’UN ZEYTİNYAĞI
İHTİYACININ KARŞILANMASI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRM A..........................................591
Şaban Bayrak, İZMİR LİM AN IN IN ÖNEMİ VE İZMİR LİM AN IN IN DOLDURULMASI................607
Nejdet Bilgi, XIX. YÜZYILIN ORTALARINDA ALAŞEHİR KAZASI 'NINNÜFUSU......................... 613
Latif Daşdemir, OSMANLI D EVLETİND E BİR FİNANS KAYNAĞI OLARAK PARA
VAKIFLARI (AFYONKARAHİSÂR ÖRNEĞİ).....................................................................627
M. Akif Erdoğru, COLOCASIA PRODUCT İN OTTOMAN CYPRUS.................................................. 641
Turan Gökçe, SALGIN HASTALIKLAR VE MUFASSAL AVÂRIZ DEFTERLERİ:
1718 TARİHLİ TİRE KAZASI ÖRNEĞİ............................................................................... 645
Mehmet Inbaşi, ERZİNCAN KAZÂSI (1642 TARİHLİ AVÂRIZ DEFTERİNE GÖRE)........................ 663
Mehmet Ipçioğlu, BİR OSMANLI BÜTÇESİ ÖRNEĞİ (1622 TARİHLİ RUZNAMÇE DEFTERİ)......679
İsmail Kara, XIX. YÜZYIL OSMANLI DEVLETİ YÖNETİCİLERİ ÜZERİNDE
ÖĞRENCİ OLAYLARININ TESİRİ (OSMANLI’DAN
CUMHURİYETE ÖĞRENCİ HAREKETLERİ)................................................................. 687
Nilgün Nurhan Kara, SALNAMELERE GÖRE SEFERİHİSAR.............................................................. 699
Nuri Köstüklü, OSMANLI- TÜRK AİLE KURUMU ARAŞTIRMALARINDA TEREKE
DEFTERLERİNİN YERİ VE ÖNEMİ (19. YY. ÖRNEKLERİ ÇERÇEVESİNDE)...............707
Jelena Mrgic, CLIMATE IMPACT ON AGRICULTURAL PRODUCTION IN PRE -INDUSTRIAL
SOCIETY-SOME IND1CA TIONS FROM 16th CENTURY OTTOMAN BOSNIA.................717
Kayhan Orbay, GELİBOLU DA SARUCA PAŞA VAKFI N IN MALİ TARİHİ....................................... 727
Hatice Oruç, 1528/30 TARİHLİ MÜCMEL TAHRİR DEFTERİNE GÖRE
BOSNA SANCAĞINDA MUSTAHFIZ TİMARLARI........................................................... 743
Bilgehan Pamuk, XV-XVI. YÜZYILLARDA KUZEY EPİR 'DE OSMANLI İD ARESİ.......................... 763
İlhan Şahin, XVIII. YÜZYILIN SONLARINA A İT BİR SEYAHATNAME VE
OSMANLI RUMELİSİ............................................................................................................ 781
Kazuaki Sawai, 16. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA İSTANBUL 'DA NÜFUS
ARTIŞI VE TEDBİRLERİ...................................................................................................... 789
Tom Sinclair, THE CITY OF ERCİŞ IN THE LA TE MIDDLE A GES AND
THE EARLY YEARS OF THE OTTOMAN ADMINISTRATION....................................... 795
Cahit Telci, XIX. YÜZYILIN İLK YARISINDA SIĞLA SANCAĞININ NÜFUSU................................ 807
Mehmet Yılmaz, OSMANLI'DA PATATES TARIMININ BAŞLAMASI VE SONUÇLARI.................... 821
8___________________________________________________________ CIEPO 18
SOURCES, HISTORIOGRAPHY, ARCHIVES & LIBRA RIES.................................................... 835
Vjeran Kursar, SOME REM ARKS ON THE ORGANIZATION OF OTTOMAN SOCIETY
IN THE EARLY MODERN PERIOD: THE QUESTION OF “LEGAL DUALISM"
AND SOCIETAL STRUCTURES..........................................................................................837
Vesna Miovic, HISTORY OF THE OTTOMAN DOCUMENTS IN THE STATE
ARCHIVES OF DUBROVNIK (RAGUSA).........................................................................857
Hiroyuki Ogasawara, THE CHINGIZIDS IN THE OTTOMAN HISTORIOGRAPHY........................ 865
Nahide Şimşir, KAZAKİSTAN MİLLİ KÜTÜPHANESİNDEKİ ARAP HARFLİ
TÜRKÇE ESERLER.............................................................................................................. 873
W OM EN, INDIVIDUAL CARREERS, PICTURES O F T H E O T H E R ....................................... 881
Jean-Louis Bacqué-Grammont, DÔBRA VENEDİK, « LA BONNE-VENISE ».
LA RÉPUBLIQUE DE DUBROVNIK VUE PAR DEUX A UTEURS OTTOMANS :
PİRİ R E İ S E T EVLIYÂ ÇELEBİ.......................................................................................... 883
Hilmi Bayraktar, OSMANLI PERSPEKTİFİYLE MACAR BAĞIMSIZLIK HAREKETİ
VE OSMANLI-MA CAR İLİŞKİLERİ.................................................................................... 889
Mevlüt Çelebi, OSMANLI DEVLETİNDE KADINLARA SEÇİM HAKKI VERİLMESİ
KONUSUNDA YAPILAN BİR ANKET................................................................................. 907
Danuta Chmielowska, L 'INTERET DE JEAN IIISOBIESKI POUR LA CULTURE OTTOMANE....... 923
Emine Dingeç, 16. VE 17. YÜZYILLARDA TAŞRA ’DA YASAKÇILAR.................................................. 931
Robert Holjevac, IVAN STOJKOVIC AND HIS WESTERN CHURCH MISSION OF THE BASEL
COUNCIL IN CONSTANTINOPLE (1435-1437) REGARDING OTTOMAN TURKS
IN THE LIGHT OF RELIGIOUS AND THEOLOGICAL CONTROVERSIES....................943
Melike Karabacak, OSMANLI’DA POLİTİK VE EDEBİ BİR KADIN: GÜLİSTAN İSM ET...............955
Gabor Karman, AN ALLY OF LIMITED ACCEPTABILITY JOHANNES BOCATIUS
AND THE IMAGE OF THE TURK IN H U N G ARY........................................................... 971
Özer Küpeli, ANADOLU’DA AYANLIK TARİHİNE DAİR BİR DERKENAR:
GÖNEN AYANI SEPETOĞLU OSMAN............................................................................... 981
Hacer Topaktaş, BİR OSMANU RAPORUNA GÖRE XVIII. YÜZYILDA
LEHİSTAN’IN İDARÎ, ASKERÎ. İKTİSADÎ VE HUKUKÎ YAPISI....................................997
Nedim Zahirovic, DIE LOKALISIERUNG DES TOPONYMS THESNAIMBERJCHT
DES ÖSTERREICHISCHEN GESANDTEN TRANQUILL US ANDRON1CUS
VOM ENDE 1542.............................................................................................................. 1011
ANADOLU’DA AYANLIK TARİHİNE DAİR BİR
DERKENAR: GÖNEN AYANI SEPETOĞLU OSMAN
ö z e r Küpeli
Ege Üniversitesi
Arapça «ayrt» kelimesinin çoğulu olan ayan edebî ve tarihî metinlerden anla­
şıldığına göre bir şehrin, kasabanın, devrin yahut zümrenin ileri gelenleri, belli
başlıları ve büyükleri anlamına gelmektedir {Köprülü 2001: 40). İlk İslâm dev­
letlerinden itibaren görülen bir müessese olan ayanlık Anadolu Selçuklu Devleti
vasıtasıyla Osmanlılara geçmiş ve geniş bir manada kullanılmıştır. Resmî vesi­
kalarda voyvoda, mütesellim, muhassıl, mutasarrıf ve vali olarak adlandırılan ye­
rel hanedanlar çoğunlukla ayan, derebeyi veya mütegallibe olarak niteleniyordu.
Bununla birlikte molla, kadı, müftü, müderris, seyyid ve tarikat şeyhi gibi ilmi­
ye mensuplan, kethüdayeri ve yeniçeri serdarı gibi kapıkulları, bunların mazul
ve emeklileriyle çocukları, esnafın ve tüccarın önde gelenleri ve mültezimlerin
ayandan sayıldıkları görülmektedir (Mert 1991: 195-196). İdarî anlamda herhan­
gi bir yetki ve nüfuzları olmamasına rağmen gerekli görüldüğü takdirde sahip
oldukları mevkilerden faydalanılan ve hepsine birden «âyân-ı vilayet», «âyân-ı
memleket», «âyân-ı belde» veya «âyân ve eşraf» denilen bu sınıfların, XVI. yüz­
yılda halk ile devlet arasındaki ilişkilerde aracı rolüne sahip olduğu anlaşılmak­
tadır {Mert 1991: 195-196; Ergenç 1982: 106 vd).
Osmanlı taşra idaresinde XVI. yüzyılın ortalarından itibaren başlayan bozul­
maların sonucu olarak ayanların konumlan önem kazanmaya başlamış ve servet
sâhibi olmalarıyla birlikte giderek artmıştır. Âyânlarm İktisadî bakımdan güç­
lenmelerini sağlayan faktörlerin başında faizcilik yapmaları gelmektedir. İşle­
ri bozulan esnafın, vergisini ödeyemeyen köylülerin borç para için umut kapısı
olan ayanların bir yandan da iltizam yoluyla tımar ve zeamet sahibi olmaya başlamalan halk üzerinde giderek otorite kurmalannı sağlamıştır. Ayânlann sâhip
olduklan İktisadî zenginliğin yanı sıra halk nezdinde elde ettikleri itibarın verdiği
kudretle bir süre sonra anlaşamadığı veya suiistimallerini gördüğü merkezî ida­
renin temsilcileriyle çatışmaya girmeleri, zamanla bir takım siyasî-idarî ayrıcalık
ve haklar kazanmalannın önünü açmıştır {Özkaya 1994: 8-10). Lâkin ayanların
tam anlamıyla güç sâhibi olmalan ve Osmanlı taşrasında etkili bir müessese hali­
ne gelişleri XVII. yüzyılın ortalarından itibaren bir takım idari, askerî ve İktisadî
gelişmelerin sonucu olarak XVIII. yüzyıldadır.
XVII. yüzyılın ortalanndan itibaren girişilen uzun süreli savaşların Osmanlı
maliyesince finansmanında karşılaşılan güçlükler, devleti yeni gelir kaynakları
bulmaya yöneltmiş ve 1695 yılı başlarında bir hatt-ı hümayunla merkezî hazi-
982
CIEPO 18
neye ait mîrî mukataalarm «malikâne» olarak kayd-ı hayal şartıyla «rical-i dev­
let» ve «âyân-ı vilayet»e satılması kararlaştırılmıştır. Tımar toprakların mukataa olarak yüksek fiyatlarla çoğunlukla ayan sınıfına mensup bölgenin zengin
şahsiyetlerine kiralanması, onların hem nüfuz ve servetlerini arttıran bir faktör
olurken, hem de bu servetlerin oğullarına intikali kuvvetli yerel hanedanların
doğuşuna yol açmıştır {Cezar 1986: 32; İnalcık 1993: 313-314; İnalcık 1998:
17*35), Bu durum özellikle 1726’dan sonra belirgin bir hal almıştır. Bu tarihe
kadar Anadolu’daki ayanlar genellikle küçük kasabalarda etkinlerken, bu yılda
sancaklardaki bir takım nüfuzlu ailelere derecelerine göre bazı idari yetkilerin
(mirimiranlık, sancakbeyliği gibi) tanınması ayanlık kurumunun Osmanlı ülkesi­
nin tamamına yakınına yayılmasına neden olmuştur (Özkaya 1978: 674 ; özkaya
1999: 167- 172). Mamafih yüzyılın ikinci yansında pek çok yerde ortaya çıkan
ayanlık iddiaları ve beraberindeki mücadeleler bu yayılmanın bir sonucu olsa
gerektir (özkaya 1969: 195-231). Âyânlığın yaygınlaşmasıyla birlikte onlara
yüklenen vazifelerin de çeşitlendiği görülmektedir. XVIII. yüzyıl ortalarından
itibaren ayanlar artık sadece halkla devlet arasında aracılık yapan kişiler değil,
aynı zamanda bölgesel asayişin temininden sorumlu, eşkıya takibinde bulunan,
bulunduğu yerin çeşitli ihtiyaçlarını temin eden, vakıflann idari işlerini yürü­
ten, vergi, zahire, erzak, hayvan, levazım ve asker toplayan, mühimmat temin
eden, başkentin iaşesine katkıda bulunan, menzil hizmetlerini düzenleyen, narh
tespitine katılan ve bilirkişilik yapan kişiler konumundaydı (Mert 1991: 196).
Âyânlığın görev ve yetkilerinin devletçe tanımlandığı, tayin ve azillerinin belirli
bir düzene bağlı bir kurum haline geldiği bu dönem tarihçilerce «ayanlık düzeni
devri» olarak adlandırılmıştır (Akdağ 1974: 51-61 ; Ayanların tayin, seçim ve
azilleri hakkında bkz. Mutafçieva 1977: 178- 180).
XVIIL yüzyılın son çeyreğine doğru Rusya ile başlayan savaş nedeniyle or­
taya çıkan para ve asker ihtiyacını yine ayanlara müracaat ederek karşılayan dev­
let, ayanlann daha da güçlenmesini engelleyecek önlemler alamadığı gibi, «ayan
tagallübü» artık önüne geçilmez bir hal almıştır. Devletin ayanlann gücünü kır­
mak için 1785 yılında onların yerine uygulamaya koyduğu «şehir kethüdalığı»
sistemi beş yıllık bir süre zarfında istenen başanyı sağlamayınca, ayansız ya­
pamayacağını anlayan devlet ayanlığı yeniden ihdas etmiş, neticede nüfuzları­
nın kınlması düşünülen ayanlar bu denemeden güçlenerek çıkmışlardır (Özkaya
1994: 288 - 289 ). Nihayet II. Mahmud’un devleti merkezîleştirmek adına giriştiği
bir dizi reform ayanlann belini bir miktar kırarken, ayanlığı asıl önemsizleştiren
Tanzimat ve onun taşra idaresine getirdiği bir dizi düzenleme olmuştur.
Anadolu'da ayanlık düzeninin iyice yerleştiği, kudretli voyvoda, ayan ve
hanedanların taşrada hâkimiyet kurdıığıı bir dönemde Marmara Denizi'ııiıı
güneyindeki Gönen ve çevresinde Sepetoğlu Osman adında biri voyvodalık ve
ayanlık makamlarında bulunmaktaydı.
Ö z e r K ü p e li
• ANADOLU'DA AYANLIK TARİHİNE DAİR BİR DERKENAR...
983
Sepetoğlu Osman’ın Kendisi Hakkında Bilinenler
Belgelerde voyvoda ve ayan olarak geçmeden önceki hayatına dair pek bilgi bu­
lunmayan Sepetoğlu Osman’ın en azından Manyas’ın Bölücekağaç köyünden ol­
duğu ve hayatının belli bir evresine kadar burada babalığı Kara Halil ile kardeş­
leri Kara Süleyman ve Kara Mustafa ile birlikte yaşadığı bilinmektedir (A.DVN.
MHM. 164\ 24, 241, 253). Sepetoğlu lakabının menşeî hakkında bir bilgi olma­
makla birlikte Kara Halil’den babalığı olarak söz edilmesi ve kardeşleri Kara
lakabıyla anılırken kendisinin Sepetoğlu namıyla maruf olması Kara Halil’in öz
oğlu olmadığını akla getirmektedir. Bununla birlikte kendisinin taşra çıkarılmış
bir kapıkulu, sipahizade vb. olduğunu gösteren herhangi bir işaret de mevcut
değildir.
Gönen ve Manyas kazalarının voyvodalık ve ayanlığını on beş yıl kadar elin­
de tutan Sepetoğlu Osman’ın Hafize adlı bir hanımla evli olduğu, bu eşinden
de Lütfullah isminde bir oğlunun bulunduğu anlaşılmaktadır (Cevdet Belediye
6732; Cevdet Zaptiye 1151)1.
Hakkında verilen ilk idam cezası bir şekilde affedilen, tüm malı mülkü mü­
sadere edilmesine rağmen yeniden servet sahibi olan, muhteris ve zalim bir kişi­
liğe sahip Sepetoğlu Osman’ın ayrıca gösterişi sevdiği, ziynete düşkün olduğu,
özellikle silahlara ve atlara özel bir alakasının olduğu ifade edilmektedir (Cevdet
Maliye 28247).
Sepetoğlu Osman’ın Voyvodalık ve Âyânlık Dönemi Faaliyetleri
Sepetoğlu Osman’ın voyvodalık veya ayanlık makamını ne zaman uhdesine al­
dığını belgelerden tespit edebilmek mümkün değildir. Kendisiyle ilgili en eski
vesika 1754 yılı ortalarına ait olup, burada voyvoda veya ayan olarak zikredil­
meyen Sepetoğlu Osman’ın Kütahya’da bazı kişilerle münazaalı olduğu anlaşıl­
maktadır. Her ne kadar açıkça belirtilmese de bu münazaanın sebebi muhtemel­
dir ki, voyvodalık mücadelesidir. Zira Bostaniyan-ı Hassa Hasekilerinden Kürt
İbrahim’in ve İstanbul’daki kardeşi Yusuf’un tahrik ettiği sayısı otuzu aşkın kişi
Divan-ı Hümayun’a gelerek Sepetoğlu Osman’dan şikâyetçi olmuşlardır. Neti­
cede Anadolu Valisi Yeğen Ali Paşa ile Kütahya naibine yazılan fermanlarla iki
hasmın davasının Kütahya’da görülmesi ve gerektiği takdirde sair voyvodalara
ibret olması için cezalarının bir an önce verilmesi emredilmiştir (Cevdet Adliye
5032). Yine 1760’ların ortalarına ait olduğunu düşündüğümüz bir başka belge­
de ise Sepetoğlu Osman’ın firari olduğu, Kütahya’daki Yörükan Mukataası’mn
Voyvodası Seyyid Abbas Ağa’nın kendisinden mukataa malı olan 500 kuruş
Sepetoğlu O sm an’ın oğlu Lütfullah’m da babasının ölümünden yirmi sene kadar sonra Gönen
voyvodalığını uhdesine aldığı bilinmektedir (Cevdet Maliye 6237; Cevdet Maliye 9526).
984
CIEPO 18
alacağı talep ettiği görülmektedir (Cevdet Maliye 2409)2. Bu iki belgenin bize
düşündürdüğü Sepetoğlu Osman’ın 1760’lı yıllarda Kütahya civarında bazı mukataaların iltizamı için mücadeleye giriştiği ama bunda başarılı olamadığıdır.
Sepetoğlu Osman’ın bu mücadelelerin ardından "... Manyas K azasında
nice medidden berü isyân ve tuğyân ..." halinde olup, babalığı ve kardeşleriyle
birlikte "... öteden berü ibâd ellerin emval ve erzâkları nehb ve gâret ve ehl ü
iyâllerine taarruz ve tasallut ve fi ‘il-i ırz ve bazılarını bi-gayr-i hak kati âdet-i
müstemirreleri . ..” olmakla suçlandığı ve hakkında idam kararı verilerek tüm
malının müsaderesinin talep edildiği Anadolu Eyaleti Valisi Çelik Mehmed
Paşa’ya gönderilen 1763 yılı sonlarına ait fermandan anlaşılmaktadır. Nitekim
Çelik Mehmed Paşa’nın tedibi için görevlendirdiği Kethüda Ali ile muharebe­
ye tutuşan Sepetoğlu Osman yenilince firar etmiş, Aydın ve Bergama dolayla­
rında bulunduğuna dair alınan haberler üzerine Aydın Muhassılı Silahdar Meh­
med Paşa ile Bergama Voyvodasına ölü ya da diri yakalanması için fermanlar
gönderilmiştir (A.DVN.MHM. 164: 13, 16, 17). Lâkin Çelik Mehmed Paşa’nın
gönderdiği kethüda ve adamların Sepetoğlu Osman ile hiçbir ilgisi bulunmayan
reayaya sarkıp, mallarını, eşyalarını ve hayvanlarını gasp etmesi üzerine bu se­
fer Paşa’dan bu olayların önüne geçmesi ve gasp edilen malların iadesi talep
edilmiştir (A.DVN.MHM. 164: 13, 18). Diğer taraftan şakilerin memleketlerine
dönmesi ihtimaline karşılık Manyas kazası ahalisi bin kuruş nezre bağlanmış,
Sepetoğlu’nun kardeşleri Kara Mustafa ile Kara Süleyman’ın kasabaya gelme­
leri üzerine vali ve zabitlere haber vermek isteyen ahali ise Sepetoğlu tarafından
himaye olunan kaza naibi Hüseyin’in tehdit ve engellemeleri ile karşılaşınca bu
mümkün olmamıştır (A.DVN.MHM. 164: 24, 241, 253).
Firari Sepetoğlu’nun Bandırma’nın Turhanlar köyünde saklandığına dair ih­
barlar üzerine bir an önce harekete geçilip yakalanması için emirler gönderi­
lirken (A.DVN.MHM. 164: 512, 648), diğer taraftan da malı-mülküyle, altın ve
parasının hazine için zaptı süreci 1764 yılı ortalarından itibaren Vezir Mehmed
Paşa’mn kethüdası Ali marifetiyle işlemeye başlamıştır. Bu süreçte öncelikle Se­
petoğlu Osman ve adamlarının çiftlikleri ve evleri basılarak buralardaki hayvan­
lan ile nakit paralarına el konulmuştur. Gönen’de basıldıktan sonra yakılan bü­
yük konağında bulunan 4 ’ü beyaz 2’si Arap 6 cariye, bunların 2 çocuğu, 2 ’si
Arap ve l ’i beyaz 3 gulam alıkonularak hastalıklı l ’i hariç geri kalanlar, ele ge­
çirilen altın ve gümüşlerle birlikte İstanbul’a sevk edilmiştir. Ayrıca satılan bir­
kaç hayvan, Gönen’in Sarı karyesindeki Hacı İsa Panayırı’nm dükkân kiraları,
Manyas’daki Kuş-pazan’nın bac-ı pazar akçesi ve Bandırmalı Manas zımmîden
alacağı olan hınta bahasının da dâhil olduğu toplam 4.137 kuruş da gönderilen­
2
Katalogda 1883 yılına ait olduğu belirtilen bu belgede herhangi bir tarih bulunmamaktadır.
Ancak Abbas A ğa’nın bir başka yerde 1764’te Kütahya Mütesellimi olarak adının geçmesi
söz konusu belgenin bu tarihlere ait olabileceği ihtimalini akla getirmektedir (Özkaya 1994:
126).
Ö z e r K ü p e li
• ANADOLU’DA AYANLIK TARİHİNE DAİR BİR DERKENAR..
985
ler arasındadır (D.BŞM.MHF. 12701). Bundan başka Sepetoğlu’nun iltizamında
Gönen ve Manyas kazalarındaki tımar, zeamet, has ve mukataaların defteri çıka­
rılarak bunlar için de zapt süreci başlatılmıştır (Cevdet Tımar 8076). Diğer yan­
dan Sepetoğlu’nun Gönen, Manyas, Bandırma ve Edincik’teki köylerde bulunan
çiftliklerine gidilip eşya, hayvan, hububat ile alet edevat namına ne varsa bunlara
el konulmuş, ayrıca tarla ve değirmenleri de zapt edilmiştir. Aynca çeşitli kişiler
zimmetindeki hınta bedelleri çoğunlukta olmak üzere çeşitli alacakları da buna
dâhil olup zapt edilenlerin toplam değeri 36.096 kuruştur (Cevdet Zaptiye 2477).
Bu süreçte Sepetoğlu’nun malından Darphane-i Amire’ye teslim edilen akçenin
değeri toplam 621.767,5 kuruşu bulmuştur (Cevdet Maliye 30330). Bundan gay­
ri 8.152 dirhem gümüş dahi eritilerek 2.198,5 kuruş 20 akçe olarak Darphane-i
Amire’ye irat kaydedilmiştir (Cevdet Darphane 2333).
Sürecin devamında çeşitli kişilerin zimmetinde kalan alacakların tahsili ile
gizli kalmış emvalin ve eşyanın tespiti için Mirahor-ı sânî Haşan Bey müba­
şir olarak görevlendirilmiştir. Haşan Bey’e ilk olarak Bandırma İskelesi’nde
Sepetoğlu’na ait 5.265 kile hıntayı müzayede ile satıp bedelini tahsili emredil­
miştir (Cevdet Maliye 26913). Bununla birlikte Haşan Bey zapt sırasında bazı
sıkıntılarla da karşılaşmıştır. Mesela Sepetoğlu’nun Gönen ve Manyas’taki ilti­
zamlarının bedeli olan 5.815 kuruş faiziyle 10.750 kuruşken, ahali bunu on gün
içinde ödemeyi taahhüt etmesine rağmen ödememiş, mamafih bir arzuhal ile
divan-ı hümayuna müracaat edip taahhütlerini yalanlayarak mültezimlerin kadı
ile "... yekdil olup mukâta‘adan zararımız vardır diyü fukara üzerlerine on üç
buçuk kise akçelik salyane ve cezâ tahsil ... ” eylediklerini bildirmişlerdir. An­
cak yapılan tetkiklerden anlaşılmıştır ki, ahali ödemekle yükümlü oldukları pa­
radan kurtulmak için böyle bir yola başvurmuştur. Netice itibarıyla Mübaşir Ha­
şan Bey’den 10.750 kuruşu bir an önce tahsil etmesi istenmiştir {A.DVN.MHM.
164: 286; Cevdet Maliye 25397). Bir kısım tımar ve zeamet sahibi ise iltizam be­
dellerini iade etmemek için başka bir yol izleyip "... bu sene bizler karyelerimi­
zi firarî-i merkûma ilzâm eylemedik ve bedel-i iltizamımızı almadık . ..” iddiasın­
da bulunmuşlardır. Lâkin bu iddiaların asılsızlığı da yapılan tahkikat sonrasında
ilgili köy ahalilerinden iltizam bedellerinin ödendiğine dair öğrenilen bilgilerle
tespit edilmiştir (Cevdet Tımar 8670).
Zapt sırasında ortaya çıkan bir başka mesele ise suiistimallerdir. Sepetoğlu
Osman’ın malından bin kese akçenin Gönen Kadısı ile Mehmed Paşa’nın kethü­
dası Ali tarafından saklandığı, Kadı’nın satın aldığı Zeynep cariye ve kocası ta­
rafından ihbar edilmiş, durum mübaşir Haşan Bey’e bildirilerek aslını araştırma­
sı talep edilmiştir. Bunun üzerine muhbir cariye ile birlikte Sepetoğlu’nun sır­
daşlarından Gönen Serdarı Hüseyin, Hacı Salih, Selman Beşe, Hacı Ebubekir,
Boynueğri Hacı İsmail ve San Kethüda gözaltına alınmıştır. Tahkikat neticesin­
de Mehmed Paşa’nın levend bölükbaşısının Sepetoğlu’nun evini basıp, malları­
nı zapt edip, büyük evini yakmasından sonra ortaya çıkan altın ve beyaz akçeyi
kadı ile kethüdanın gizleyip aralarında paylaştıklarını hapsedilenlerce itiraf edil-
986
CIEPO 18
miş, sonuç olarak Kadı’nın hapsedilip söz konusu paranın tahsili ferman olun­
muştur (A.DVN.M HM 164\ 301). Mamafih bu hadiseler sonrasında Serdar Hü­
seyin bu vazifeden azledilip yerine Numan Ağa’nın tayini söz konusu olmuşken,
onun da Sepetoğlu’na yakınlığı bulunması itibanyla emval-i mektumenin bu ne­
denle naklinin mümkün olmayacağı düşünüldüğünden serdarlığa ocaktan bir ha­
seki veya turnacının tayini uygun görülmüştür (Cevdet Maliye 23726).
Sepetoğlu Osman’ın belgelerde adına rastladığımız 1754 ile 1764 yıllan ara­
sındaki bu ilk dönemde kendisinden hiçbir yerde ayan olarak söz edilmemekte­
dir. Çoğunlukla eşkıya olarak zikredilmekle birlikte bazı metinlerde «Gönen voy­
vodası» olarak bahsi geçmektedir. Gönen ve Manyas’taki bazı has, zeamet ve tı­
marlar ile mukataalarm iltizamında olması da bunu doğrular niteliktedir. Ancak
bu vazifesi sırasında ne olduğu belirtilmemekle birlikte tahminimizce gayrimeş­
ru yollarla servet sahibi olma ve merkezî otoriteye meydan okuma gibi bir takım
olumsuz hareketleri nedeniyle kendisinin idam cezasına çarptırıldığını düşünü­
yoruz.
Sepetoğlu Osman’ın firarı ve mallarının mîrî için zaptı süreci tamamlandık­
tan sonraki yaklaşık on yıl boyunca ne yaptığı, akıbetinin ne olduğu konusun­
da belgeler suskundur. Muhtemeldir ki, bu süreçte bir şekilde affedilmiş ve iltizamlan kendisine iade edilmiştir. Bununla birlikte on yıl sonra belgelerde yeni­
den adı geçtiğinde o artık «Gönen ayanı» bazen de «Gönen ve Manyas kazala­
rı ayam»&\T. Nitekim 1775 yılının hemen başına ait bir vesikada Gönen Ayânı
Sepetoğlu Osman’dan İran Şah vekili Zend Kerim Han tarafından tazyik edilen
Basra’ya yardım için harekete geçmesi istenmiştir. Buna göre daha önce hak­
kında verilen kararın ve suçlamalann unutulması bir yana "... sen öteden beı~ü
perverdegân-ı nâm-ı saltanat-seniyyenin ısdâkı ve emsalinin gayretkeşi olduğun­
dan başka sâye-i mekârim-i dâye-i devlet-i aliyyede kesb-i ta ‘y in ve iftihâr ve
gına ve yesâr ile ma ‘rûf olup .. . ” gibi bir övgüye mazhar olarak kendisinden aci­
len Bağdat imdadına yetişecek yüz nefer seçkin süvari hazırlayıp muktedir bir
bağbuğ ile göndermesi istenmiştir {Cevdet Askeri 21717). Sepetoğlu’nun bu va­
zifeyi ifa edip etmediği bilinmemektedir. Lâkin Basra’da Osmanlı-İran savaşı­
nın şiddetlenmesi üzerine Sepetoğlu Osman’dan bir kez daha acilen süvari aske­
ri talep edilmesi ya askerleri gönder[e]mediğini ya da verilen vazifeyi layıkıyla yerine getirdiği için tekrarlaması istendiğini düşündürmektedir (Cevdet Aske­
ri 36726).
Sepetoğlu Osman’ın Sonu
Ayanlığın gücünün zirveye ulaştığı XVIII. yüzyılda devlet tarafından sıkışık za­
manlarda taşradaki işlerin yürümesi ve bazı ihtiyaçların karşılanması maksadıyla
ayanlara hoşgörülü davranıldığı, cezalarının affedildiği, hatta ödüllendirildikleri bilinmektedir. Bunun bir örneğini 1768’den sonra batıda Rusya ile girişilen
savaşın devam ettiği bir sırada İran’ın saldırısıyla zor durumda kalan Osmanlı
Ö z e r K ü p e li
• ANADOLU’DA AYANLIK TARİHİNE DAİR BİR DERKENAR...
987
Devleti’nin asker ve mühimmat temininde yaşadığı güçlükleri aşmak için ayan­
lara yardım için müracaat etmesinde olduğu gibi görüyoruz. Bu bağlamda Gönen
ve Manyas bölgesinde nüfuz sâhibi bir şahsiyet olan Sepetoğlu Osman’ın hem
gücünden faydalanılmak için hem de kendisine ikinci bir fırsat verilmek adına
affedildiği akla gelmektedir. Ama Sepetoğlu Osman verilen bu şansı iyi kullanamamîş olacak ki, kısa süre sonra idam ve izalesi için hakkında bir kez daha
ferman sadır olacaktır. Sepetoğlu tekrar niye devletle kavgalı hale gelmiştir, bunu
belgelerden açık bir şekilde anlamak mümkün değildir. Muhtemeldir ki, zalim ve
ihtiraslı bir kişiliğe sâhip Sepetoğlu Osman daha önce de başma iş açan güç ve
servetini arttırmak adına hoş karşılanmayacak bir takım olumsuz hareketlerine
devam etmiştir. Nitekim 1778 yılında Hacı Hafız isimli Sepetoğlu’nun mülte­
zimlerinden biri Kepsud zeameti ile ilave birkaç kalem zeameti ve Kepsud’un
avarız ve nüzulünü iltizam için talepte bulunmuş, lâkin bu arzusuna kavuşamaymca Sepetoğlu’ndan yardım talep etmiştir. Bunun üzerine Sepetoğlu Osman
da Kepsud ahalisini ihzar edip altmış sekiz kese akçe taahhüdünü aldıktan sonra
Hacı Hafız’dan zaptname alıp mezkûr iltizamları Sincanlıoğlu’na ilzam etmiştir
{Cevdet Maliye 28247). Bu ve benzeri olayların yanı sıra kendisinin ayan olduk­
tan sonra bölgedeki diğer ayan, voyvoda ve hanedanlarla nüfuz mücadelesine
girişmesinin de sonunu hazırlamış olması ihtimal dâhilindedir. Zira bu bölge aynı
zamanda Mihaliç’de Lütfullah Ağa, Bergama’da Karaosmanzade Hacı Ömer
Ağa, Soma’da Yeğenoğlu, Edremid’de Koca Mehmedoğlu gibi kudretli voyvo­
dalarla, Kepsud voyvodası Hacı Osmanzade Muslu, İvrindi ayanı Eğrioğlu Ali,
Bandırma ayanı Şerif Ağa, Avunya ayanı Hacı Ali Ağa, Balya ayanı Halil Ağa,
Edincik ayanı Helvacıoğlu Hacı Mustafa, Edincik voyvodası Boşnakoğlu gibi
mahallî voyvoda ve ayanların etkili olduğu yerler olup, Sepetoğlu’nun bunlarla
egemenlik mücadelesine giriştiği de göz ardı edilmemelidir. Lâkin bunu kanıtla­
yacak bilgi ve belge mevcut değildir.
Hakkında tuğyan ve şekavet sebebiyle idam kararı verilen Sepetoğlu Osman
tekrar firar etmiş, bir yandan da hakkındaki idam kararını kaldırtmak için teşeb­
büslerde bulunmuştur. Kendisinin adamlarından Serdaroğlu Hacı İbrahim’in ik­
rarına göre Sepetoğlu’na yakın olduğu anlaşılan Edincik ayanından Helvacıoğlu
Hacı Mustafa, İstanbul’da Karagümrük civarında bir medreseye gelip bir imam­
la görüştükten sonra "... akçesiz olmaz yüz elli kese akçe gider ancak şimdi sek­
sen kese akçe bari tez elden gönder ıtlak ettirelim " cevabını iletmiş, buna muka­
bil Sepetoğlu ise "ben bu tarafda Ali Paşa ile altmış kese akçeye söyleştim ıtlakımı âsitâne-i aliyyeye tahrîr buyuracaklar ıtlak emri geldiği vakitde vereceğim
. ..” cevabını vermiştir (Cevdet Maliye 28247).
Sepetoğlu’nun rüşvet karşılığı da olsa affı mümkün olmamış, birkaç ay firari
olarak dolaştıktan sonra gizlenmek için adamlarıyla güvendiği bir dostu olan
Voyvoda Muslu Ağa’ya iltica etmek için Kepsud’a doğru yola koyulduğu sırada,
Sepetoğlu’na yardımın kendi sonunu da hazırlayacağını düşündüğünden olsa ge­
rek Muslu Ağa onu öldürmek maksadıyla pusu kurmuştur. 1778 yılı sonu veya
988
CIEPO 18
] 779 yılı başında olduğunu tahmin ettiğimiz bu olay tanıkların ifadesine göre şu
şekilde olmuştur. Kırk yedi adamıyla Kepsud’a doğru ilerleyen Sepetoğlu Os­
man, Muslu Ağa ile İvrindi voyvodası Eğrioğlu Ali’nin üç yüz civarındaki ada­
mı tarafından Ilıca Kazası’nın Püyrecik karyesi yakınlarında kuşatılıp tüfek ate­
şine tutulmuş, yakalanacağını anlayınca kaçmaya başlayan Sepetoğlu arkasından
gelenlere de "... yürüyelim kuzularım bir bir fevt olmak ile âlem ta ‘mir olmaz
bizim vefatımızdan size ne faide hemen altına nazar edin ...” diye bağırarak ke­
merindeki altınları avuçlayıp saçmak suretiyle onların peşini bırakmalarını sağ­
lamaya çalışmıştır. Muslu ve Eğrioğlu A li’nin leventlerinin altını kapışmak için
duraklaması ona yarım saat kazandırmakla birlikte, bu şekilde yedi saat kadar de­
vam eden takibin sonucunda, nihayet leventler "... bu Sepet-oğlu fevt olmadık­
ça biz bu altunları eki ve hazm idemeyiz ...” diyerek "... altın sebebine . ..” onu
katletmişlerdir (Cevdet Maliye 23847). Kepsud voyvodası Muslu, Sepetoğlu’nun
öldürülmesinden sonra kesilen başını adamlarından ele geçenlerle birlikte Ber­
gama voyvodası Karaosmanzade Ömer Ağa’ya irsal eylemiştir (Cevdet Maliye
13228).
Sepetoğlu’ndan Geriye Kalanlar
Sepetoğlu’nun öldürülmesi ile beraber kendisi ve adamlarının muhallefatının
mîrî için zaptı süreci başlamış ve bu vazifeye Hassa silahşorlarından Kürt Sü­
leyman Ağa tayin edilmiştir. Öncelikle Sepetoğlu Osman’ın iltizamındaki tımar,
zeamet ve mukataalarla bedellerinin tespiti yapılmış (Cevdet Maliye 28247)\
ayrıca Manyas Kazası’ndaki Bölücekağaç, Latif, Çavuş, Dümbe, Çakırca, Diyedin, Çatal karyelerindeki çiftliklerindeki eşya ve hayvanlarıyla, anbarlardaki
zahirenin tahriri gerçekleştirilerek hepsine birden el konulmuştur (Cevdet Maliye
6910). El konulanlar arasında maktulün yedi sekiz kadar zenci cariyesi ile üç
nefer zenci gulamı da bulunmaktadır. Yine Sarıköy’de maktulün sırdaşlarından
Serdaroğlu İbrahim’in hanesinde bulunan bir miktar altın ve para da zapt edil­
miş, İbrahim Bandırma İskelesi yoluyla İstanbul’a sevk edilmiştir (Cevdet Ma­
liye 22529).
Bir yandan Sepetoğlu’nun ele geçirilen altın, gümüş ve nakit paralan
İstanbul’da gönderilmeye başlanmış4, diğer yandan da zapt edilen mal ve mülk­
lerin satışına girişilmiştir5. Ancak bu konuda mühim bir sıkıntı Sepetoğlu’nun
ambarlarında ele geçirilen hmta konusunda yaşanmıştır. Zira toplam 55.000 kile
hıntadan yeni olan 25.000’i Tersane-i Âmire ambarlarına nakledilirken, geçen
3
4
5
Bu tımarlardan bazılarının Gönen Voyvodası Ali tarafından satışı ve mülkname verilmesiyle
ilgili olarak bkz. (MAD 9739: 220, 222).
1780 yılı başında Sepetoğlu m alından Darphane’ye teslim edilen paranın miktarı 35.000 ku­
ruştu (Cevdet Maliye 7359).
M anyas’ın Çavuş ve Dünbe karyelerindeki iki değirmenin Gönen voyvodası Ali A ğa’ya satı­
larak bedeli olan 2.500 kuruşun tahsili için bkz. (Cevdet Maliye 29828); Yine Çakmak Dağı
Ö z e r K ü p e li
• ANADOLU’DA AYANLIK TARİHİNE DAİR BİR DERKENAR...
989
senenin mahsulünden 30.000 kilenin satışında mümkün olamamıştır. Çünkü eski
hıntamn üçte biri böceklendiğinden ve yirmi gün daha durursa bu tamamına sira­
yet edeceğinden acilen satılması gerekmekle birlikte bir türlü alıcı bulunamamış­
tır. Son çare olarak bu hıntamn on bin kilesinin Bergama voyvodası Hacı Ömer
Ağa’ya, sekizer bin kilesinin Soma voyvodası Yeğenoğlu ile Edremid voyvodası
Koca Mehmedoğlu’na, kalan dört bin kilenin de civar ayanlarına olabilirse bir
kuruştan ziyadeye, olmazsa en azından bir kuruşa satışı ferman olunmuştur (Cev­
det Maliye 30607).
Ele geçirilen mal ve mülkün satılarak nakde çevrilmesi sürerken,
Sepetoğlu’nun kayıtlara geçmemiş emval ile parasını ortaya çıkarmak için 1779
yılı sonundan itibaren bir takım tahkikatlara girişilmiştir. Bu konuda kolay so­
nuç elde edebilmek için Sepetoğlu’nun sırdaşı olan Kethüdası Hacı Bekiroğlu
Haşan ile yazıcısı ve adamlarından Edincikli Osman, Helvacıoğlu Hacı Mustafa
ile daha birkaçı hapsolunmuş, bunlardan gizlenmiş ziynetlerin, nakit paraların
yerleri ve kimlerde alacağı olduğu öğrenilmeye çalışılmıştır (Cevdet Zaptiye
4215). Bir diğer tutuklu Serdaroğlu İbrahim, Kepsud zeametinin mültezimi Has­
sa silahşorlarından Hacı Selim Ağa zimmetindeki dokuz bin kuruş alacağından
söz ederken6, Edincikli Osman ise maktulün hanesinin tuvaletine kırk kese akçe
sakladığını, haseki tekaüdü olup Sepetoğlu’nun yardımıyla Edincik’te voyvoda
olan Boşnakoğlu’nda voyvodalık malı dâhilinde bir miktar alacağından başka
yakınlarındaki Korudeğirmen Ç iftliği’ndeki iki adet değirmen mîrî için zapt olunup satışı
gündeme gelmişken, Sepetoğlu’nun bu değirm enleri anneleri Zeynep H atun’dan zorla aldı­
ğına dair iddiayla ortaya çıkan bazı kişilerin talebi üzerine değirmenler bu kişilere iade olun­
muş (D.BŞM.MHF. 63), fakat daha sonra bu değirmenlerin Sepetoğlu’nun zevcesi Hafize’ye
annesinden miras kaldığı anlaşılınca geri alınarak Hafize’ye verilm iştir (Cevdet Belediye
6732)\ Bu değirmenlerin kalıntıları bugün hala köyün kuzeyinde durmakta ama köylüler ta­
rafından geçmişte kim e ait olunduğu bilinm em ektedir (Akkuş 2 0 0 l\ 135 - 136 ).
Kepsud zeametinin mutasarrıfı A m avud Selim A ğa’nın Sepetoğlu’nun ölümünü fırsat bildiği
anlaşılmaktadır. Zira 1193 senesi için bu zeam eti Sepetoğlu’na -k i o da bu zeameti Sincanlıoğlu Süleym an’ın yeğeni M ustafa’ya ilzam etm iştir [Sincanlıoğlu Süleyman eski Ber­
gama voyvodası Sağancalı Veli’nin bölükbaşısı olup 1775’te öldürülm üştür (Günay 2006:
105 )]- ilzam edip bedelini tahsil etmesine rağmen, onun ölümüyle zeameti tekrar başkası­
na ilzam etmek harekete geçmiş, bunun üzerine Sincanlıoğlu Süleym an’ın yeğeni Mustafa,
Sepetoğlu’nun bölükbaşısı Yolasığmaz Hacı M ustafa, Kulaksızoğlu Mustafa, Bayraktaroğlu
ve Küçükoğlu İsmail ile etraflarına topladıkları Sincanlıoğlu, Sepetoğlu ve K üçükoğlu’nun
adamlarından dört yüz civarında eşkıya ile zeam eti zapt için kazaya gelmiş, elinde mülkname bulunan Selim A ğa ve bu kişileri kazaya sokmamak için nezre bağlanm ış olan kaza
ahalisi bunlara engel olmaya kalkışınca çatışm a çıkmış, eşkıyalar kaza ileri gelenlerinden
bazılarını katletmiş, yirm i bin kuruşluk mal ve hayvan yağmalanmış, tecavüz vakaları olmuş,
bir kısım kaza ahalisi de zincire vurularak götürülm üştür (Cevdet Dahiliye 7023). Bu olay­
lardan sonra Sepetoğlu m alına dâhil edilm ek üzere 9.000 kuruş karşılığında Selim A ğa’ya
zeametin mutasarrıflığı verilm iştir (D.BŞM.MHF. 76). Öte yandan Serdaroğlu İbrahim de
Sepetoğlu’nun bazı alacaklarını kendi nam ına tahsil için gizlemiştir. Mesela Sepetoğlu’nun
Yörük D um anoğlu’ndaki 8.000 kuruş alacağını gizleyip kendi namına tahsili gibi (Cevdet
Zaptiye 4418).
990
CIEPO 18
yedi sekiz kese akçe daha parası ile yine Edincik’te ayan olan Hacı Mustafa’dan
dahi 2-3.000 kuruş alacaklı olduğunu, kendisinde de Sepetoğlu’na ait içi yirmi
beşer kese akçe ile dolu iki sandığın bulunduğunu anlatmıştır. Bunlardan başka
Kepsud’daki zeametlerin mültezimi Sincanlıoğlu’nun zimmetinde iltizam bede­
linden bir miktar alacağı, darı tarlasında gömülü on dört adet gümüş raht ile
Burçderesi’nde bir imamın evinde mühürlü bir sandığı bulunduğu tespit edilmiş­
tir (Cevdet Maliye 28247). Diğer taraftan Bergama voyvodası tarafından İvrindi
Kazası’nda Bozviran Karyesi’nden Kara Haşan oğlu Koca Mehmed ile Koca
Ali oğullarında ve Yenice köylü Hacı Himmetoğlu’nda bir miktar alacağı haber
alınmış, 4.050 kuruş tutarındaki alacak Ömer Ağa ile Eğrioğlu Ali marifetiyle
tahsil edilmiştir (Cevdet Maliye 23862). Bunların dışında Serdaroğlu İbrahim’in
Sarıköy’deki evi basıldığında burada yakalanan mutak bir Arap gulamdan
Sepetoğlu’nun Aydın Sancağı’nm Dimotoka Kazası’nda da bir miktar eşya ve
parası haber alındığından Mübaşir Süleyman Ağa’ya Aydın Sancağı Muhassıl
vekili Haşan ile birlikte bu ihbarı araştırması, hakikati varsa son kuruşuna kadar
zaptı emredilmiştir (Cevdet Maliye 29527).
Sepetoğlu Osman’ın servetini ortaya çıkarmayı amaçlayan bütün bu tahki­
katlar onun sadece alacaklarının değil, borçlannın tespitiyle de alakalıdır. Keza
Bandırmalı gayrimüslim bir tüccar olan Ovannes, maktulün kendisine Halep
malı kumaş bedeli olarak 1.125 kuruş borcu olduğunu iddia etmiş, bununla ilgi­
li olarak Gönen’de yapılan soruşturmada şahitler maktulün adı geçen kişiye 800
kuruş ile bir katır borcu olduğunu sağlığında ikrar ettiğini söyleyince buna göre
borcu zapt edilen emvalden ödenmiştir {Cevdet Adliye 6144).
Servetin tespiti sırasında bazı yolsuzluk olaylarıyla da karşılaşılmıştır. Nite­
kim bunların başında Sepetoğlu’nun katli esnasında üzerinde bulunan altınlar­
dan bir kısmının kaybolduğuna dair iddialar gelmektedir. Bu hususa mübaşir ta­
yin olunan Ebubekir Ağa yaptığı tahkikat neticesinde Sepetoğlu Osman’ın içi
altın dolu dört heybe ve sekiz kemer ile yola çıktığını, Muslu tarafından yaka­
landıktan sonra kemerlerden birinin ve heybelerden ikisinin Muslu’nun adamla­
rı tarafından yağma edildiğini, geri kalan altınların sekiz kese olarak Muslu ta­
rafından alıkonulduğu, iki heybe -k i bu heybelerde 1.341,5 adet altın ve 286,5
kuruş bulunmaktaydı- ile biner altın kıymetli yirmi üç adet at ve külliyetli mik­
tarda sim kaplama silahın İvrindi voyvodası Eğrioğlu A li’nin adamı vasıtasıyla
Bergama voyvodası Hacı Ömer Ağa’ya gönderildiği anlaşılmıştır. Bunun üzeri­
ne Bergama voyvodası Hacı Ömer Ağa ile Kepsud voyvodası Muslu’dan bu ko­
nuya açıklık getirmeleri, ayrıca Sepetoğlu’nun Ömer Ağa’ya sığınan bir gulamı,
Muslu’nun yanma giden Atmaca isimli adamı ve Bölükbaşı Kırlı Osman’ın ya­
nına kaçan Küçük A li’nin Sepetoğlu’nun diğer iki gulamıyla birlikte ahz olunup
İstanbul’a getirilmeleri emrolunmuştur {Cevdet Maliye 20232)7. Bergama voy­
vodası Hacı Ömer Ağa bu konuyla ilgili olarak cevabında Sepetoğlu’nun tenki­
7
Küçükoğlu Ali daha sonra öldürülüp ve muhallefatı zapt edilmiştir (Cevdet Maliye 24745).
Ö z e r K ü p eli
• ANADOLU’DA AYANLIK TARİHİNE DAİR BİR DERKENAR...
991
line memur Vidin Muhafızı Vezir Ali Paşa’nın maiyetinde bulunduğunu, merku­
mun Muslu Ağa tarafından katledilip başının kendisine gönderildiğini, mübaşir
tayin olunan Süleyman Ağa ile birlikte maktulün ve avanesinin tüm parası, eşya­
sı ve hayvanlarının ahz olunduğunu, ancak üç ay sonra Bergama’ya dönebildi­
ğini, sadece Bergama ve Ilıca taraflarında bazı kişilerde parası bulunduğu haberi
üzerini bunların zapt edildiğini söyleyerek hakkındaki yalan beyan suçlamasının
aslı olmadığını belirtmiştir (Cevdet Maliye 31811). Bu durumda gözler Muslu’ya
çevrilmiş ve onunla ilgili yapılan tahkikatta kayıp altın ve paralarla ilgili ortaya
ilginç bilgiler çıkmıştır. Buna göre Muslu tarafından alıkonulan sekiz kese akçe­
nin yağmalanan yanında devede kulak kaldığı, altın ve paranın yağmalandığını
ihbar ederler diye Sepetoğlu’nun ahz olunan iki gulamının dahi zehirlenerek öl­
dürüldüğü ortaya çıkınca Muslu Ağa devlete bir miktar hizmet karşılığında affını
talep etmiştir (Cevdet Maliye 23862). Zira Muslu Ağa’nın tek sıkıntısı kayıp al­
tın ve paralar konusunda değildir. Mamafih Sepetoğlu Osman’ın Muslu’ya sığın­
mak için yola çıkmadan evvel saman götürmek bahanesiyle develerle bir kısım
eşyasını Muslu’ya gönderdiği bazı tımar erbabının dikkatini çekmiş ve bu husus
ihbar edilmiştir. Muslu Ağa’dan bir de bu develerin yükünün ne olduğu konusu­
na da açıklık getirmesi istenmiştir (Cevdet Maliye 13228).
Sepetoğlu’nun mallarının tespiti, satışı ve toplanan paranın hâzineye teslimi
1781 yılı boyunca da devam etmekle birlikte devletin hala bazı kişilerin zimme­
tinde kalan paranın peşinde koşturduğu anlaşılmaktadır8. Öyle ki, 1782 yılında
Sepetoğlu’nun malından hala hâzineye teslimi gereken 20.491 kuruş bulunduğu
belirtilip, bu paranın bir an önce tahsil edilip teslimi istenmişse de (Cevdet Ma­
liye 27593), 1786 yılma gelindiğinde söz konusu paranın hala tahsil edilemediği
görülmektedir (Cevdet Adliye 6284)9.
Sepetoğlu’ndan Sonra Gönen’de Ayanlık/Voyvodalık Mücadelesi
Marmara Denizi’nin güneyinde Aydıncık, Bandırma, Gönen ve Manyas kazala­
rında nüfuz sahibi olduğu açık olan Sepetoğlu Osman’ın ölümünün buralarda,
özellikle de Gönen’de bir miktar otorite boşluğu doğurduğu bir hakikattir. Bel­
gelerde bazen voyvoda, bazen ayan olarak zikredilen Sepetoğlu’nun ölümünden
sonra 1780 yılı ortalarında Gönen voyvodası Ali ile Gönen ayanı sipahi zümresin­
den Numan birbirine düşmüş, mamafih Voyvoda Ali, Sepetoğlu’na dört bin kuruş
borcu olan Nurullah’tan bu parayı tahsile kalkıştığında Numan’m engellemesiyle
1
’
Mesela Sepetoğlu’nun malından Satıroğlu N urullah’ın zimmetinde kalan 4.000 kuruş alacağı­
nın tahsili gibi (Cevdet Maliye 29857).
1800 yılına gelindiğinde bile Sepetoğlu malından tahsil edilemeyen para mevcuttu. Nitekim
Sepetoğlu’nun voyvodalara tahsis edilen küçük evinin oğlu Lütfullah tarafından kullanılma­
sından dolayı 1800 kuruş kira alacağı birikmişti ve tahsili için devamlı surette emirler gönderi­
liyordu (Cevdet Maliye 17216; Cevdet Maliye 21419; Cevdet Zaptiye 1151; MAD 9750\ 131).
992
CIEPO 18
karşılaşmıştır. Bunun üzerine Ali, İstanbul’a yazdığı takrirde Sepetoğlu’na ya­
kınlığı ile bilinen Numan Gönen’de bulundukça hiçbir şeyin tahsilinin mümkün
olamayacağını belirtmiştir (Cevdet Maliye 29857). Daha sonra bu mücadelenin
büyüdüğü anlaşılmaktadır. Ahz olunup İstanbul’a götürülen Numan, ertesi yıl
firar edip Gönen’e gitmiş, kadı ve müftü ile yekdil olup ahaliden yüz elli kişiyi
başftıa toplayıp Voyvoda A li’nin konağını kuşatmış, Voyvoda Ali otuz gün sonra
ancak Mihaliç voyvodası Lütfullah Ağa’nın yardımıyla kurtulabilmiştir. Mem­
leketi ihtilâle sürükleyip voyvodalığı zorla ele geçirmesinden dolayı Numan’m
kalebend olarak Bozcaada’ya sürgünü buyurulmuş, voyvodalığın tekrar A li’ye
iadesi uygun görülmüştür. Lâkin Voyvoda A li’nin de bu hususta pek suçsuz ol­
madığı, kaza ahalisiyle arasının açık olduğu aşikârdır. Zira çekirge afeti dolayı­
sıyla mahsulün az olduğu bu senede Voyvoda Ali’nin mîrî için zahire temininde
halka baskı yaptığı ve ahaliyle karşı karşıya geldiği görülmektedir (Cevdet Zap­
tiye 4418). Netice itibarıyla akıl sağlığı yerinde olmadığı iddia edilen ve halka
olmadık zulüm ve baskılarda bulunan Voyvoda A li’nin İstanbul’a şikâyeti üze­
rine azledilmiş, yerine 1782 yılında Hassa hasekilerinden Hacı Ömer Ağa tayin
olunmuştur. Ali Ağa’nın yeni voyvodayı suçlayan iddialarıysa kaza ahalisinin
yeni voyvodadan memnun olduklarını arz etmeleriyle ciddiye alınmamıştır (Cev­
det Dahiliye 9839).
Sonuç
Sepetoğlu Osman, Osmanlı Devleti’nde ayanlık düzeninin en etkili olduğu XVI­
II. yüzyılın ikinci yarısında Manyas’ın Bölücekağaç köyünde sıradan bir köylü
gibi hayata başladığı düşünülse de, muhteris, ziynet düşkünü, silahlara meraklı
ve zalim kişiliği sayesinde 1750’lerden sonra güç ve servet sahibi olma yolunda
hızla ilerlemiş, 1770’lere gelindiğinde ise nüfuz alanını sadece Manyas ile sınırlandırmayıp, Gönen, Edincik, Bandırma, hatta Kepsud’a kadar yaygmlaştırabilmiştir.
Yaşadığı dönem itibarıyla Batı Anadolu kudretli ayanlar, voyvodalar ve ha­
nedanların denetimi altındayken Sepetoğlu Osman’ın bu derece nüfuz sahibi ola­
bilmesinde kaza yöneticileri dışında komşu ayan ve voyvodalarla iyi ilişkileri­
nin de etkisi olmalıdır. Bununla birlikte eşkıyalık geçmişi de göz ardı edilmeme­
lidir. Zira o kariyerinin başında resmi belgelerde eşkıya sıfatıyla aranan ve hak­
kında idam karan çıkmış birisidir. Bu da sahip olduğu güç ve servetin tamamını
yasal yollarla edinmediğinin açık bir kanıtıdır. Ama gerek çevresinde sahip oldu­
ğu nüfuz, gerekse devletin ayanlara muhtaç bir durumda olması onun bir kez af­
fını sağlamış, lâkin eski alışkanlıklannı sürdürmesi ölümden bir kez daha kaçma­
sını sağlayamamış, en güvendiği dostlarından biri tarafından saklanmak için ya­
nma gittiği sırada öldürülmüştür.
Daha önce bir kez müsadere tecrübesi yaşayan ve yaklaşık 650.000 kuruşluk
servetini yitiren Sepetoğlu Osman, affedildikten ve ayan olduktan sonra iltizam­
larının büyük bir kısmını yeniden elde etmiş olmakla birlikte altın ve nakit para
Ö z e r K ü p eli
• ANADOLU’DA AYANLIK TARİHİNE DAİR BİR DERKENAR...
993
bakımından eski gücüne kavuşamadığı görülmektedir. Bununla birlikte başına
gelecekleri tahmin edercesine bu kez bu varlıklarını belki bir kurtuluş ümidiy­
le değişik yerlere gizleyerek veya adamlarının evlerinde saklayarak kurtarmaya
çalışmış, ama kendisinin katlinden sonra bunlar birer birer ortaya çıkarılmıştır.
Öldürülmesinden sonra adamlarının onun nüfuzundan faydalanarak yerini
doldurmaya çalıştıkları, ortadan kaldırılmasını fırsat bilenlerin mal ve mülklerini
gasp etmeye kalkıştıkları görülmektedir. Öte yandan Sepetoğlu’nun katli nüfuz
alanı içerisinde kendisine merkez olarak seçtiği Gönen’de bir otorite boşluğu or­
taya çıkarmış, voyvoda ve ayanlık mücadeleleri bir süre devam etmiştir.
Sonuç itibarıyla Sepetoğlu Osman Gönen ve Manyas bölgesinin XVIII. yüz­
yılın ikinci yarısındaki tarihine damgasını vurmuş bir şahsiyettir. Lâkin bugün
bu bölgelerde kendisinin izini taşıyan ne bir mezar taşı, ne bir konak, ne bir çeş­
me ne de bir başka yapı mevcut değildir. Vakıf kayıtlarında buna işaret eden bir
belge de yoktur.
Bugün Gönen’de Sepetoğlu’nun soyundan gelen birileri yaşamakta mıdır?
Bunu bilememekle beraber zaman zaman yerel gazetelerdeki ilanlarda Sepetoğlu
soy ismini taşıyanlara rastlanılması akrabalarının var olduğunu düşündürmektedir.
KAYNAKLAR
Başbakanlık Osmanlı Arşivi
A.DVN.MHM. 164\ hüküm nr. 13, 16, 17, 18, 24, 2 4 1,253,286,512,648.
Cevdet Adliye 5032; 6144; 6284.
Cevdet Askeri 21717; 36726.
Cevdet Belediye 6732.
Cevdet Dâhiliye 7023; 9839.
Cevdet Darphane 2333.
Cevdet Maliye 2409; 6237; 6910; 7359; 9526; 13228; 17216; 20232; 21419;
22529; 23726; 23862; 24745; 25397; 26913; 27593; 28247; 29527;
29828; 29857; 30330; 30607; 31811.
Cevdet Tımar 8076; 8670.
Cevdet Zaptiye 1151; 2477; 4215; 4418.
D.BŞM.MHF. 63; 76; 12701.
MAD 9739: 220, 222.
MAD 9750: 131.
Araştırma ve İncelemeler
Akdağ 1974 : Mustafa Akdağ, “Osmanlı Tarihinde Ayanlık Düzeni Devri, 1730—
1839”, Tarih Araştırmaları Dergisi, VII-XII, (1970-1974), s. 51-61;
994
CIEPO 18
Akkuş 2001 : Tacettin Akkuş, Gönen ve Köyleri Tarihçesi, İstanbul 2001.
Cezar 1986 : Yavuz Cezar, Osmanlı Mâliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi
(XVIII. Yy dan Tanzimat'a M alî Tarih), İstanbul 1986.
Ergenç 1982 : Özer Ergenç, “Osmanlı Klasik Dönemindeki «A‘yan» ve «Eşraf»
Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları, III, (1982), s. 105-118.
Gühay 2006 : Vehbi Günay, “Batı Anadolu’da Âyânlık Mücadeleleri ve Berga­
ma Voyvodası Sağancalı Veli”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXI/2, (Aralık
2006), s. 93-118.
İnalcık 1993 : Halil İnalcık, “Çiftlik”, TDVİslam Ansiklopedisi, VIII, (1993), s.
313-314.
İnalcık 1998 : Halil İnalcık, “Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve
Kiracılar”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticarî Tarım, (Edt. Çağlar
Keyder-Faruk Tabak), İstanbul 1998, s. 17-35.
Köprülü 2001 : M. Fuad Köprülü, “Ayan”, İslam Ansiklopedisi, II, (2001) s. 40­
41.
Mert 1991 : Özcan Mert, “Ayan”, TDV İslam Ansiklopedisi, IV, (1991), s. 195­
196.
Mutafçieva 1977 : V.P. Mutafçieva, “XVIII. Yüzyılın Son On Yılında Ayanlık
Müessesesi”, (çev. Bayram Kodaman), İÜEF Tarih Dergisi, 31, (Mart
1977), s. 163-182.
Özkaya 1969 : Yücel Özkaya, “XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Anadolu’da
Ayanlık Mücadeleleri”, A ÜDTCFD, XXIV/3-4, (1969), s. 195-231.
Özkaya 1978 : Yücel Özkaya, “XVIII. Yüzyılın İlk Yansında Yerli Ailelerin
Ayânlıklan Ele Geçirişleri ve Büyük Hânedânlıkların Kuruluşu”, Belle­
ten, XLII/168, (1978), s. 667-723,
Özkaya 1994 : Yücel Özkaya, Osmanlı İmparatorluğu 'nda Âyânlık, Ankara
1994.
Özkaya 1999 : Yücel Özkaya, “Merkezî Devlet Yapısının Zayıflamasının So­
nuçlan: Âyânlık Sistemi ve Büyük Hanedanlıklar”, Osmanlı, (Edt. Güler
Eren), VI, Ankara 1999, s. 167-172.
A MARGINAL NOTE FROM THE HISTORY OF AYANLIK İN
ANATOLIA: SEPETOĞLU OSMAN, THE AYAN OF GÖNEN
Summary
The institution of the Ayan took important place in the history of Turkey in the 18th
century. Ayan is the plural form o f the word ayn - meaning “eye” in Arabie. It dénotés
the notables, respected and eminent people o f a city, town or society. Afiter 1683, the Ot-
Ö ze r K üpeli
• ANADOLU'DA AYANLIK TARİHİNE DAİR BİR DERKENAR..
995
toman Empire was looking for a new source o f revenue in order to finance the long war
in the west. After 1695, the Ottoman Empire had to convert the “mukataa” to “malika­
ne” system, and this situation was suitable for the Ayans. The power o f the state was im­
paired whereas the Ayans, who overtaxed reaya forcefully in the name o f the state, gai­
ned power and influence. In this period the Ayans were performing their legal duty. At the
same time, however, they did certain illegal things too. Due to the complaints o f the citi­
zens, tfie Ayans came into conflict with the government. The Ayans were condemned as
outlaws and their assets were confiscated by the Ottoman government.
Sepetoğlu Osman was the Ayan o f Gönen and Manyas (south o f Marmara) in the sec­
ond half o f the 18th century. As the Ayan, Sepetoğlu Osman illegitimately gained assets.
Therefore, the citizens complained against him, and he was condemned to death penalty
by the court. His assets were confiscated by the government. When he deserted, his death
warrant was withdrawn. After that, he was caught once more, and his assets were confis­
cated once again This article gives the information about Sepetoğlu Osman, his activities
and confiscation o f his assets based on archival documents.