üstün zekâlılık

Transkript

üstün zekâlılık

T.C.
Bak›rköy Kaymakaml›¤›
Bak›rköy Rehberlik ve Araflt›rma Merkezi Müdürlü¤ü
ÜSTÜN ZEKÂLILIK
VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E⁄‹T‹M‹ ‹LE
‹LG‹L‹ YAPILAN ÇALIfiMALAR
1
ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E⁄‹T‹M‹
1aeüueaü
2
BAKIRKÖY REHBERL‹K VE ARAfiTIRMA MERKEZ‹
T.C.
Bak›rköy Kaymakaml›¤›
Bak›rköy Rehberlik ve Araflt›rma Merkezi Müdürlü¤ü
ÜSTÜN ZEKÂLILIK
VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E⁄‹T‹M‹ ‹LE
‹LG‹L‹ YAPILAN ÇALIfiMALAR
Haz›rlayan
Mehmet Hilmi EREN
‹nceleme Komisyonu
Hüseyin fiAH‹N
Nuran SONKUR
Hac› KARAKAfi
1aeüueaü
3
ÜSTÜN ZEKÂNIN TANIMI VE ÜSTÜN
ZEKÂLILARIN E⁄‹T‹M‹ ‹LE ‹LG‹L‹
YAPILAN ÇALIfiMALAR
1aeüueaü
4
JENER‹K
ÜSTÜN ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E⁄‹T‹M‹ ‹LE ‹LG‹L‹ YAPILAN
ÇALIfiMALAR / MEHMET H‹LM‹ EREN
Kaynak gösterilmeksizin k›smen veya tamamen al›nt› yap›lamaz, hiçbir yöntemle kopya edilemez, ço¤alt›lamaz ve yay›mlanamaz.
YAYINCI: ----------KAPAK TASARIMI: -----------‹ÇDÜZEN: ---------BASIM: ---------ISBN: -------------------
1aeüueaü
5
ÖNSÖZ
Bugün, yirmi birinci yüzy›l olarak adland›r›lan ça¤da, bilim-teknik, güzel sanatlar, düflünce ve benzeri alanlarda eriflilen düzeyi ve uygarl›¤›, büyük ölçüde bütün olumlu ve olumsuz yanlar› ile yarat›c› ve üstün
yetene¤e sahip insanlara borçluyuz. Binlerce kuflak boyunca, insanl›¤› bugünkü uygarl›k düzeyine getiren kiflilerin, ortalama bir zekâ ve yetenek düzeyinin üzerinde oldu¤u bilinmektedir. Üstün yetenekli bireylerin tarih boyunca var olduklar› ve toplumlar›n kalk›nmalar›nda önemli roller üstlendikleri kabul edilen bir gerçektir.
Ülkemizin kalk›nmas› ve gelece¤in dünyas›nda söz sahibi olmas›
da bu özel bireylerin bilgi ve becerileri do¤rultusunda toplumun yarar›na
yöneltilmesine, üretken k›l›nmas›na, sa¤l›kl› yetifltirilerek iyi e¤itilmesine
ba¤l›d›r.
De¤iflen ve geliflen dünyada, e¤itim yoluyla her bireyin, performans›n› en üst düzeye ç›karmas› için f›rsatlar tan›nmas› toplumun en
önemli görevlerindendir. Üstün yetenekli çocuklar›n gereksinim duyduk-
1aeüueaü
6
lar› e¤itim imkanlar›ndan faydaland›r›lmalar›, yeteneklerini en üst düzeyde kullanan, kendini gerçeklefltirmifl, mutlu bireyler olmalar› hem onlar›n
hem de ülkemizin yarar›na olacakt›r.
Baflar›l› insanlar›n ortak özelli¤i; kendisi, ülkesi ve insanl›k için faydal› ifller yapmay› arzulamalar› ve do¤ru çal›flma metoduyla hareket etmeleridir.
E¤itimcilerimiz ve ailelerimiz de bu özel çocuklar›m›za e¤itimleri için gerekli rehberli¤i yapabilecek donan›mda olmal›d›rlar.
Elinizdeki eserin bu çocuklara yönelik yap›lacak çal›flmalarda rehber niteli¤i tafl›yaca¤›n› düflünüyor, eme¤i geçenleri kutluyorum.
Dursun Ali fiAH‹N
Bak›rköy Kaymakam›
1aeüueaü
7
ÖNSÖZ
Milletlerin en büyük güç kaynaklar›ndan birisi de yetiflmifl nitelikli insan gücüdür. Ülkelerin kalk›nmas›nda fen, edebiyat, sanat, ekonomi,
ticaret, politika vb. alanlarda önderlik edecek liderler, üstün zekal› ve yetenekli çocuklar aras›ndan ç›kmaktad›r.
Üstün yetenekli ve zekal› çocuklar›n tespit edilerek mevcut kapasitelerini en üst seviyede kullanmalar›na imkan sa¤lamak, ülkemizin gelece¤i aç›s›ndan hayati öneme sahiptir.
Üstün zekal› ve yetenekli çocuklar›n erken tespiti ve e¤itimlerine
erken bafllanmas› büyük önem tafl›maktad›r. Üstün zekal›l›¤›n gere¤ince
ve zaman›nda fark edilememesi, en uygun e¤itimin sa¤lanamamas› gibi sebepler yüzünden, böylesine önemli nitelikte olan bir yetene¤in ortalama
yetenekler içerisinde kaybolmas› toplumumuz için büyük bir kay›p olacakt›r. Bu olumsuz ihtimali önlemek için de bu durumdaki çocuklar› en gü1venilir
aeüueaüyollardan küçük yafllarda teflhis etmek ve durumlar›na en uygun
olan e¤itim ortam› içinde yetifltirmek bugün toplumumuzun en önemli sorunlar›ndan birisidir.
8
Müdürlü¤ümüze ba¤l› olan Rehberlik ve Araflt›rma Merkezimiz
de üstün zekal› ve yetenekli oldu¤u düflünülen ö¤rencilerin tespit edilmesi aflamas›nda gerekli testleri yaparak hizmet vermektedir.
Üstün zekal› ve yetenekli çocuklar›n beceri, ilgi ve kapasitelerini
en üst düzeyde kullanabilmeleri için öncelikle aile ve ö¤retmenlerin bu çocuklar›n geliflim ve karakteristik özellikleri hakk›nda kapsaml› olarak bilgilendirilmeleri oldukça önemlidir.
Üstün zeka ve yeteneklilik konusunda hem erken teflhis, hem de
do¤ru yönlendirme cihetinden aile ve ö¤retmenleri sa¤l›kl› flekilde bilgilendirmeye yönelik bu eseri haz›rlamada eme¤i geçen Bak›rköy Rehberlik ve
Araflt›rma Merkezi personelini tebrik ediyor, eserin konuya olan duyarl›l›¤› art›rmas›n› temenni ediyorum.
Hüseyin ÖZCAN
Bak›rköy ‹lçe Milli E¤itim Müdürü
1aeüueaü
9
ÖZET
ÜSTÜN ZEKÂNIN TANIMI VE
ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E⁄‹T‹M‹
‹LE ‹LG‹L‹ YAPILAN ÇALIfiMALAR
Bu araflt›rma, üstün zekâl› ö¤rencilere sunulan e¤itim hizmetlerini araflt›rarak konuya olan ilgi ve duyarl›l›¤› art›rmak, gelifltirilecek e¤itim
programlar›na katk›da bulunmak amac›yla yap›lm›flt›r.
Araflt›rma ile ilgili veriler konu ile ilgili yaz›lan kitap, makale, doktora ve
yüksek lisans tezi ile internet ve dergilerden toplanm›flt›r. Araflt›rma üç
bölümden oluflmaktad›r. Araflt›rman›n birinci bölümünde zekâ ve üstün
zekâ tan›m›na yer verilmifl zekân›n ölçülmesi ve zekâ testlerine de¤inilmifltir. Araflt›rman›n ikinci bölümünde üstün zekâl›lar›n e¤itim tarihine geçmiflten günümüze sunulan e¤itim ortamlar›na de¤inilmifltir. Araflt›rman›n
üçüncü bölümünde üstün zekâl›lara sunulan e¤itim hizmetlerine ve ilgili
araflt›rmalara yer verilmifltir.
Araflt›rma ile elde edilecek bilgilerle, özellikle: üstün zekâl›lar üzerinde düflünme, tart›flma ve araflt›rma olanaklar› sa¤layaca¤›; var olan e¤itim uygulamalar› hakk›nda do¤ru ve gelece¤e yönelik de¤erlendirmeler yap›lmas›na olanak sa¤layaca¤›; de¤erlendirme ve gelifltirme çal›flmalar›nda,
burada belirtilen ayr›nt›lardan yararlan›lm›flt›r.
1aeüueaü
10
Mehmet Hilmi EREN
Psikolojik Dan›flman ve Rehber Ö¤retmen
‹çindekiler:
I. BÖLÜM
ÜSTÜN ZEKA, TAR‹HÇES‹ VE YAPILMIfi ÇALIfiMALAR . . . . . . . 17
• 1. 1. Ülkemizdeki üstün özellikli ö¤rencilerin e¤itiminin tarihçesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
• 1.1.1.Enderun Okulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
• 1.2.Cumhuriyet Dönemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
• 1.2.1.‹nanç Lisesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
• 1.2.2.Fen ve Sosyal Bilimler Lisele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
• 1.2.3. Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
• 1.2.5. Bilim Sanat Merkezi (B‹LSEM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
• 1.2.5.1.E¤itim programlar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
• 1.2.5.1.1.Uyum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
• 1.2.5.1.2.Destek e¤itimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
• 1.2.5.1.3.BYF ( Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici Program) . 31
• 1.2.5.1.4.Özel Yetenekleri Gelifltirme Program› . . . . . . . . . . . . . 32
• 1.2.5.1.5.Proje Üretimi ve Haz›rlama Program› . . . . . . . . . . . . . 32
• 1.2.6. Tüyçev . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
• 1.2.7.Üstün Zekal› ve Yetenekli Çocuklar Derne¤i (ÜZYEÇDE) 36
• 1.2.8. Bilim ‹nsan› Destekleme Daire Baflkanl›¤› (B‹DEP) . . 37
• 1.2.9.Rehberlik ve Araflt›rma Merkezleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
• II. BÖLÜM
ZEKÂ VE ÜSTÜN ZEKÂ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
• 2. 1. Zekâ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
• 2. 2. Zekâ’y› Etkileyen Faktörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
• 2. 3. Zekâ’n›n Ölçülmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
• 2. 4. Baz› Zekâ Testleri ve Özelli¤i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.4.1. Tablo 1. Baz› Zekâ Testleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
1•aeüueaü
• 2.5. Grup Olarak Uygulanan Zekâ Testleri . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
• 2.6. Zekâ Testlerinin Elefltirisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
•
11
2.7. Zekâ Testlerinin Geçerli¤i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
• 2.8. Zekâ Testleri Neden Önemlidir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
• 2.9. Zekâ Testleri Ne Zaman Gerekir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
• 2.10. Zekâ Testleri Nerelerde Yap›l›r? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
• 2.11. Zekâ Testi Sonuçlar› Anne-babalar› Nas›l Etkiler? . . . . 58
• 2.12. Zekân›n S›n›fland›r›lmas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
• 2.13. Çoklu Zekâ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
• 2.14. Üstün Zekâ ve Yetene¤in Tan›m› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
• fiekil 1: Zekâ Bölümlerinin Popülâsyonda Da¤›l›m› . . . . . . . . 64
• 2.15. Neden Erken Tan› Gereklidir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
• 2.16. Üstün Zekâl› Çocuklar›n Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
• 2.17. Kaynaflt›rma ve Üstün Zekâ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
• 2.18. Üstün Zekâl›lar›n Tan›lanmas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
• 2.19.1. Tablo 2: Parlak Çocuk ile Üstün Zekâl› Çocu¤un karfl›laflt›r›lmas› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
• III: BÖLÜM
ÜSTÜN ZEKÂLILARA SUNULAN E⁄‹T‹M UYGULAMALARI VE
YÖNTEM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
• 3.1. Üstün Zekâl›lar›n Özel E¤itimin Gereklili¤i . . . . . . . . . . . . 77
• 3.1.1. H›zland›rma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
• 3.1.2. Gruplama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
• 3.1.3. Zenginlefltirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
• 3.1.4. Zenginlefltirmifl Normal S›n›f . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
• 3.1.5. Ayr› (Farkl›laflt›r›lm›fl) E¤itim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
• 3.1.5.1.Özel Okul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
• 3.1.5.2. Özel S›n›f . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
• 3.1.6. Bireysel E¤itim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
• 3.1.7. Kaynak Merkezleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
•
3.1.8. Ev Okulu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
1aeüueaü
• 3.1.9.Üstün Zekâl› Ö¤rencilerin S›n›f Ö¤retmeninde Bulunmas›
Gereken Özellikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
•
12
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
3.1.10.Üstün Zekâl› Çocuklar›n Ö¤retmenine Öneriler . . . . . . 88
3.1.11.Üstün Zekâl› Çocuklar›n Ailelerine Öneriler . . . . . . . . . 92
3.1.12 Üstün Zekal› ve Yetenekli Çocuklar ‹çin Filmler . . . . . 94
3.13. Baz› Ülkelerde Üstün Zekâl› Çocuklar›n E¤itimi . . . . . . 98
3.14. ‹lgili Araflt›rmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
4.Sonuç Öneriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
•4.1.Sonuçlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
•4.2.Öneriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
4.2.1.Uygulay›c›lara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
4.2.2. Araflt›rmac›lara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
Dipnotlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Kaynakça . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
KISALTMALAR
a. g. e.
a.g.m.
a.g.md.
bkz.
haz.
B‹LSEM
ktp.
M.E.B.
nr.
s.
vb.
vd.
vs.
yay.
Ad› geçen eser
Ad› geçen makale
Ad› geçen madde
Bak›n›z
Haz›rlayan
Bilim Sanat Merkezi
Kütüphanesi
Millî E¤itim Bakanl›¤›
Numara
Sayfa
Ve benzeri
Ve devam›
Ve saire
Yay›nlayan, yay›nlar›
1aeüueaü
13
Eflit olmayan insanlara
eflit davranmaktan
daha büyük eflitsizlik olamaz.
Thomos Jefferson
G‹R‹fi
Ça¤dafl bilimsel anlay›fla göre e¤itim; bireyin bedensel, duygusal,
düflünsel ve sosyal yeteneklerinin kendisi ve toplum için en uygun flekilde
geliflmesi oluflumudur. K›saca bireyin her yönüyle bir bütün olarak kendisi ve toplum için en uygun düzeyde gelifltirilmesi sürecidir.1 ‹nsan her
özelli¤inin tan›nd›¤› ve ona göre e¤itim verildi¤i, davran›fl ve yetenekleri
gelifltirildi¤i zaman toplum içinde uyumlu, yararl› ve mutlu bir birey olarak yaflar. Mutlu ve kapasitesi keflf edilmifl bireylerse topluma yararl› olabilirler.
Toplumlar herkesin kendi beceri alanlar› ve çabalar›yla ortaya
koydu¤u katk›larla geliflme sürecinde yol al›rlar. Ö¤rencisiz ö¤retmenin, iflçisiz patronlar›n, halks›z liderlerin, bir önemi kalmayaca¤› gibi iflyerindeki
genel müdürün sa¤layaca¤› katk›n›n yan›nda elektrik tesisatç›s›n›n verece¤i katk› da az›msanmamal›d›r. Birlik, beraberlik ve ahenk, kurumlarda ve
milletlerde kalk›nmay› sa¤layacak en önemli unsurlardan birisidir. Afla¤›da belirtece¤imiz sebeplerden dolay› da üstün özelliklere sahip üstün zekâl›1aeüueaü
ve özel yetenekli bireylerinse o ahenkli ve uyumlu birlikteli¤e h›z kazand›raca¤› düflünülebilir.
Toplumlar›n içerisinde o toplumu yönetecek, sosyal, insani, eko14
nomik, siyasi ve güzel sanatlar alan›nda yükseltecek belirli say›da üstün
özellikli insan vard›r. Bu insanlar›n erken tan›nmalar›, uygun bir flekilde
e¤itilmeleri ve yöneltilmeleri, o toplum için büyük yararlar sa¤lar. Geçmiflte de toplumlar› ve insanl›¤› yönlendirmede Leonardo Da Vinci, Fatih
Sultan Mehmet, Newton, Mimar Sinan gibi üstün zekâl›lar›n etkilili¤i bilinmektedir. Yaflad›¤›m›z zaman diliminde üstün zekâl›lar iyi bir biçimde
belirlenip e¤itilirse, hem toplumu hem de gelece¤i iyi yönlendirecek bireyler haline getirilebilirler. Topluma coflku ve h›z verecek olanlar›nsa öncelikle kendi içlerinde ahenkli ve uyumlu, kendileriyle bar›fl›k bireyler olmalar› gerekecektir. Yani üstünlü¤ünden yapt›¤› katk›yla kendi tükenen de¤il,
vererek, ö¤reterek, faydal› olarak kendisi de zenginleflen mutlu olan bireylere ihtiyaç vard›r.
Enç’e2 göre, milletlerin en büyük güç kayna¤›, yetiflmifl ve nitelikli insan birikimidir. Geçmiflten günümüze toplumlar›n yüzy›llara yay›lan geliflimi incelendi¤inde, onlara yön verenlerin, hatta ça¤lar› aç›p kapayanlar›n “pasif ço¤unluk” de¤il; “aktif az›nl›k” denilen ve liderlik, üretkenlik ve verimlilik gibi özelliklere sahip “üstün veya özel yetenekli kifliler” oldu¤u görülmektedir. Ayn› flekilde, ülkelerin geliflmifllik sürecinde; fen bilimleri, edebiyat, sanat, ekonomi ve siyaset gibi alanlarda öne ç›kan kiflilerin de yine “üstün veya özel yetenekli çocuklar” aras›ndan ç›kt›¤› gözlenmifltir. Üstün zekâl›lar›n e¤itimindeki esaslardan biri bu çocuklar›n yeteneklerinin fark›na var›p gelifltirerek yarat›c›l›klar›n› ortaya koymalar›n› sa¤lamakt›r. Böylece bireyin toplumla daha uyumlu hale gelmesi de sa¤lanabilecektir. Bu noktadan hareketle üstün veya özel yetenekli çocuklar›n yeteneklerini gelifltirerek, kapasitelerini en üst düzeyde kullanmalar›n› sa¤lamak, ülkelerin bugünü ve gelece¤i aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r.3 Bu çal›flmada ise üstün özelliklerden özellikle “zekâ” alan›na a¤›rl›k verilecek ve üstün zekân›n tan›m›na, üstün zekâl›lar için haz›rlanan e¤itim ortamlar›na,
uygulanan e¤itim program ve yöntemlerine de¤inilecektir.
1aeüueaü
Genel olarak ‘f›rsat eflitli¤i’ kavram›, kaynaklara ulaflabilme ya da
onlardan yararlanma eflitli¤idir. ‘E¤itimde f›rsat eflitli¤i’ kavram› ise, e¤i15
timsel kaynaklara ulaflabilme ya da onlardan yararlanma eflitli¤ini ifade
eder. Bir baflka deyiflle, özellikle demokratik toplumlarda, hiçbir ayr›m yapmaks›z›n herkesin kendi yetenek ve potansiyelini en uygun biçimde gelifltirmede e¤itim hizmetlerinden eflit ölçüde yararlanma flans›na sahip olmas›d›r.4 E¤itim felsefesinin temel ilkelerinden “Tüm bireylere, ihtiyaçlar›na
uygun e¤itimin verilmesi” düflüncesi kapsam›nda bireylerin yetenek ve
özelliklerinin bilinmesi büyük önem tafl›r. E¤itimde f›rsat eflitli¤i kavram›
önceleri tüm bireylere ayn› okuldaki ayn› programa devam etme flans›n›n
sunulmas› iken, bireysel farkl›l›klar›n fark›na var›lmas› ile farkl› bireylerin
farkl› programlarda, eflit flartlarda e¤itim almas› olarak geliflmifltir. Üstün
zekâl›lar›n e¤itimi özel e¤itim içinde yer almaktad›r. Beden, zihin, duygusal ve sosyal geliflim özellikleri yönünden çocuklar›n e¤itim ve ö¤retim ifllerini kapsayan çal›flmalar “Özel E¤itim” olarak tan›mlanmaktad›r ve bu
anlam›yla da özel e¤itim, genel e¤itimin ayr›lmaz bir parças›d›r.5
Bireysel farkl›l›klar, özel e¤itime muhtaç çocuklarda yo¤un olarak
göze çarpmaktad›r. ‘Özel e¤ime muhtaç çocuklar’ kavram›, genellikle ak›llara farkl› alanlarda engellere sahip çocuklar› getirmektedir. Oysaki ‘üstün
zekâl› çocuklar’ da özel e¤itime muhtaç çocuklar aras›ndad›r. Bunun yan›nda, üstün zekâl› çocuklar özel e¤itime muhtaç çocuklar aras›nda e¤itim
ihtiyaçlar› uzun zaman ihmal edilmifl olanlard›r. Çünkü toplumda, üstün
zekâl› çocuklar›n her koflulda geliflimlerini sürdürebilecekleri, kendi yollar›n› bulacaklar› gibi yanl›fl düflünceler bulunmaktad›r. Bu çocuklar›n da di¤erleri gibi, geliflimlerini en üst düzeye ç›kartabilmeleri için farkl› e¤itim
programlar›na ihtiyaçlar› vard›r. Bu durumda da, farkl› e¤itim program›na
ihtiyac› olan üstün zekâl› çocuklar›n belirlenmesi meselesi ortaya ç›kmaktad›r. Tan› koyma ifllemi, en genel olarak, zekâ testleri kullan›larak yap›l›r.
Zekâ testlerinin kullan›m› günümüzde oldukça yayg›nlaflm›flt›r. Bunda,
çok ve çeflitli zekâ testlerinin gelifltirilmifl olmas› da etkili olmufltur. Zeka
1testlerin
aeüueaü kullan›lmas› ile, k›sa zamanda bireyi tan›mak ve ayr›nt›l› bir profil ç›kart›lmak mümkün olmaktad›r. Böylece de, bireyi tan›mak için gerekecek uzun zamandan ve emekten tasarruf sa¤lanmaktad›r. Bunun yan›n16
da, uygulanan her testin ölçtü¤ü özelliklerin farkl›l›¤› ve s›n›rl›l›¤› bak›m›ndan, her kullan›lan testin bireyin güçlü ve güçsüz yönlerini tam olarak aç›¤a ç›kartamayaca¤› da bilinmektedir.
Üstün zekâl›lar›n e¤itimi konusunda as›l çal›flmalar XX. yy’›n bafllar›ndan
itibaren bafllam›fl. 1960’l› y›llardan itibaren yayg›nlaflm›flt›r. Dünya’da ‹srail, Rusya, ABD ve Çin önemli çal›flmalar yapmaktad›r. Üstün yetenekliler e¤itiminin tarihinde ülkemizin ayr› bir yeri vard›r. Dünyan›n belki de
ilk sistemli ve en uzun süreli üstün yetenekliler e¤itimini Osmanl› ‹mparatorlu¤u Enderun okuluyla gerçeklefltirmifltir. Cumhuriyet döneminde
1948 ve 1956’da üstün zekâl› ve yeteneklilerin e¤itimiyle ilgili yasal düzenlemeler yap›lm›fl. 1960’l› y›llarda okullarda de¤iflik e¤itim modelleri denenmifltir. 1990’l› y›llardan itibaren konu yeniden ele al›nm›fl ve çeflitli uygulamalar denenmifltir. fiu anda üstün zekâl›lar›n e¤itimiyle ilgili en yayg›n uygulama Bilim ve Sanat Merkezleridir.
Bu araflt›rma üç bölümden oluflmaktad›r. Araflt›rman›n birinci
bölümünde üstün zekâ, tarihçe ve yap›lm›fl çal›flmalara, Enderun Okulu
ve Cumhuriyet dönemi uygulamalar›na yer verilmifltir.
Araflt›rman›n ikinci bölümünde zekâ ve üstün zekân›n tan›m›na,
zekân›n ölçülmesi ve üstün zekân›n tan›lanmas›na de¤inilmifltir.
Araflt›rman›n üçüncü bölümünde üstün zekâl›lara sunulan e¤itim
uygulama ve yöntemleri ile ilgili araflt›rmalara yer verilmifltir.
Bu çal›flmada üstün zekâl› ö¤rencilere geçmiflten günümüze sunulan e¤itim uygulamalar›n›n araflt›r›lmas› ve günümüzde uygulanan e¤itim
yöntemlerinin de¤erlendirilmesi amaçlanmaktad›r. Araflt›rma ile elde edilecek bilgilerle, özellikle: üstün zekâl›lar üzerinde düflünme, tart›flma ve
araflt›rma olanaklar› sa¤layaca¤›; var olan e¤itim uygulamalar› hakk›nda
ve gelece¤e yönelik de¤erlendirmeler yap›lmas›na olanak sa¤layaca1do¤ru
aeüueaü
¤›; de¤erlendirme ve gelifltirme çal›flmalar›nda, burada belirtilen ayr›nt›lardan yararlan›laca¤› umulmaktad›r.
17
Bir insan›n zekâs›,
verece¤i cevaplardan de¤il
soraca¤› sorulardan anlafl›l›r.
De Levis
I. BÖLÜM
ÜSTÜN ZEKÂ, TAR‹HÇES‹ VE
YAPILMIfi ÇALIfiMALAR
stün zekâl›larla ilgili e¤itim faaliyetlerinin bafllang›c› antik ça¤da
Platon’a (Eflatun) kadar götürülebilir. Platon “Devlet” adl› eserinde üstün zekâl›lar› “alt›n çocuklar” olarak adland›rm›fl ve e¤itim kurumlar›n›n birinci hedefinin devleti yönetecek mayas› alt›ndan olan
üstün zekâl›lar›n ad›m ad›m seçilip yetifltirilmesi oldu¤unu belirtir. Platon’a göre böyle kiflilerin zengin yada fakir olmas›n›n önemi yoktur.
Önemli olan yüksek ahlak ve bilgeli¤e sahip kiflilerin yönetime gelmesi-
Ü
dir.6
Enç’e göre, Avrupa’da Ayd›nlanma Ça¤›’ndan itibaren kurulan
okullar bu görüfllerin etkisinde kalm›flt›r. Ancak bu okullara varl›kl› ailelerin çocuklar› gidiyordu. Bu okullar Fransa ve Almanya gibi ülkelerde
“Lyceom, Gymnasium, Gramar School” gibi adlarla an›lm›fllar ve bu okullarda baflar›s›z olanlar daha 3.-4. s›n›ftan itibaren ayr›lm›fllar. Daha sonraayr› okullara al›nm›fllard›r.7 (Yine Enç’e göre bu okullarda bir çeflit üstün yetenekliler e¤itimi yap›l›yordu.
Üstün yetenekliler e¤itimine yönelik as›l çal›flmalar XX. yy bafllar›ndan iti1kiaeüueaü
dönemlerde
18
baren yap›lan denemelerle bafllam›flt›r. Bu konuda öncülük Almanya ve
ABD’de olmufltur. Konuyla ilgili olarak 1913 y›l›nda Almanya’da anne
baban›n sosyo-ekonomik durumu ve oturdu¤u bölge dikkate al›nmadan
üstün yeteneklilere özel s›n›f uygulamas› denenmifl, 1917’de “yetenekliler
okulu” aç›lm›flt›r. ABD’nin de¤iflik eyaletlerinde deneysel olarak farkl› çal›flmalar yap›lm›flt›r.8
Üstün yetenekliler e¤itiminde 1957 y›l› önemli bir tarihtir. Bu tarihte SSCB uzaya ilk yapay uyduyu göndermifltir. Bat›l› ülkeler bu durumun ard›ndaki nedenleri sorgulay›nca, bu ülkenin üstün yetenekliler e¤itimine büyük önem verdi¤i gerçe¤iyle karfl›laflm›fllard›r. Bu tarihten sonra
da üstün yetenekliler e¤itiminde kurumsal, e¤itim programlar› ve tan›lama
boyutlar›nda h›zla yeni uygulamalara geçilmifl ve bunun sonucunda gerek
ayr› gerekse birlikte e¤itim fleklinde (özellikle ABD’de) tüm üstün yeteneklilere ulaflacak bir e¤itim yap›s› oluflmufltur. 9
1. 1. Ülkemizdeki Üstün Özellikli
Ö¤rencilerin E¤itiminin Tarihçesi
Üstün yetenekliler e¤itiminin tarihinde ülkemizin ayr› bir yeri vard›r.
Dünyan›n belki de ilk sistemli ve en uzun süreli üstün yetenekliler e¤itimini Osmanl› ‹mparatorlu¤u Enderun okuluyla gerçeklefltirmifltir.10
1.1.1.Enderun Okulu
II. Murat döneminde kurulup, Fatih Sultan Mehmet döneminde
gelifltirilen saray okulu Enderun özellikle yükselme döneminde imparatorlu¤un üst düzey yönetiminin ve idari mekanizmas›n›n ifllemesini sa¤layacak
yöneticileri yetifltirmeye yönelik bir kurumdur.
Enderun, Farsça bir kelime olup bir fleyin içi, dâhili ve kalbi anlamlar›na gel1
aeüueaü
mektedir.11 Enderun, Osmanl›’da ise daha çok saray ve mabeyn karfl›l›¤› olarak kullan›lm›fl ve “Enderun-› Hümâyûn” fleklinde de ifade edilmifltir.12
19
Osmanl› Devleti’nde Enderun, idarî ve askerî kadronun yetifltirilmesi için
teflkil edilmifl bir saray e¤itim kurumudur. Enderun, XV. yüzy›l ortalar›ndan itibaren medrese28 d›fl›nda en önemli resmî e¤itim kurumu olma
özelli¤i tafl›r. Bu yönüyle Osmanl›’da, devletin ana kurumlar›n›n iflleyiflinde çok önemli bir fonksiyonu haizdir. Böyle bir teflkilat› oluflturmadaki gaye de; farkl› din, dil ve kültürlerden oluflan yap›y› idare edebilecek güvenilir ve iyi yetiflmifl yönetici kadrolar› yetifltirmektir. Osmanl› Devleti’nin çok
farkl› ›rklardan oluflan bir sosyal yap› olmas› sebebiyle böyle bir e¤itim kurumu için kan ba¤› yerine kültür ve disiplin temel prensip olarak benimsenmifl, kadrolar da bu anlay›fl içerisinde yetifltirilmifltir.13
Enderun’un E¤itim programlar› medreselerden farkl›d›r. Enderun’a al›nacak ö¤rencilerde temel esas devflirme usulüyle daha çok Balkanlar’daki H›ristiyan ailelerden toplanarak gelen acemi o¤lanlar içinde en zeki, güzel ve yetenekli görülenlerin saraya al›n›p, Enderun’daki acemi o¤lanlar ko¤ufluna yerlefltirilmesi ve en basitten bafllayarak çeflitli hizmetlerde görevlendirilmesi ve e¤itilmesiydi.14 Terman Enderun Okullar›na al›nacak
al›nan talebeler ile ilgili olarak, “Zeka ölçmek, test usulünü kullanmak ilk
olarak Osmanl›larda Enderuna seçilen ö¤rencilerde bafllad›.” demektedir.15
Enderun’un, II. Murat (1421–1444; 1446–1451) ve Fatih Sultan
Mehmet (1444–1446; 1451–1481) zaman›nda kuruldu¤una dair iki ayr›
görüfl olmakla birlikte II. Murat zaman›nda Edirne Saray›’nda kuruldu¤u,
fakat esas teflkilat›na Fatih Sultan Mehmet zaman›nda kavufltu¤u söylenebilir.30 Fatih Sultan Mehmet’in bizzat kat›ld›¤› Belgrat ve Bo¤dan seferlerinde Enderun talebelerinin k›l›ç çekerek flehit olmalar› üzerine Padiflah›n
kendileri hakk›ndaki teveccühleri ziyadesiyle artm›flt›r. Bunun üzerine Fatih Sultan Mehmet, Enderun’dan devletin ihtiyaç duydu¤u her çeflit meemretmifltir.16 Edirne Saray›’ndaki teflkilat› daha
da gelifltirerek Topkap› Saray›’nda tatbik etmifltir. Mektep gerçek flahsiyetine, Fatih Sultan Mehmet’in Topkap› Saray›'n› yapt›rmas›yla kavufltu. Bu
1murun
aeüueaü yetifltirilmesini
20
tarihten sonra devflirme mektebi olmaktan ç›karak devletin idaresi için gerekli mülki ve idarî kadronun e¤itimi ile yetiflmesine a¤›rl›k verildi. Devrin en meflhur ilim adamlar› sarayda toplanarak bu mektepte ders vermekle görevlendirildi.17
Çeflitli konularda üstün yetenekli oldu¤u tespit edilenler Enderun
mektebine ö¤renci yetifltiren ve befl yerde bulunan orta dereceli saray mekteplerine gönderilirdi. Orta dereceli olan saray mektepleri, Galata Saray›,
Eski Saray (Beyaz›t’ta), ‹brahim Pafla Saray› (Sultanahmet’te), ‹skender Çelebi Saray› (Küçükçekmece'de) ve Edirne Saray› idi.
Enderun Mektebinde e¤itim gören çocuklar ilgilendikleri alanlarda sarayda görevli bilginlere veya sarayda bulunan mesle¤inde ehil sanat
erbab› üstatlar›na devam ederlerdi. Bunlar için hükümetçe zaman›n en büyük sanatkâr ve bilim adamlar› görevlendirilir, saray-› hümayun hocalar›
unvan›n› alan bu üstatlar, haftada bir defa Enderun mektebine gelirler, ö¤renciler taraf›ndan karfl›land›ktan sonra da o günkü konuyu ifllemeye bafllarlard›. ‹ço¤lanlar›, ald›klar› bu dersle yetinmezler, kendilerinden eski
olan oda k›demlilerinin çevrelerinde dört-alt› kiflilik gruplar meydana getirerek, kendi kendilerine küme çal›flmalar›na devam ederlerdi. Böylece yedi-sekiz y›ll›k bir e¤itim ve ö¤retimi bitiren delikanl›lar ya bir üst s›n›fa geçerler ya bir saray görevine tayin edilirler veya uygun bir subayl›kla saray
d›fl›na verilirlerdi. Daha sonra s›ras›yla Kiler ve Hazine odas›nda e¤itim
gören g›lâmân-› enderûn en son has oda denilen bölüme gelirlerdi.18
Günümüz e¤itim kurumlar›na benzer bir s›n›f usulü yoktu. Bireysel kabiliyetler esas olup bireysel e¤itim verilirdi. Kimi ö¤renci ö¤renme h›z›na göre bir y›lda birkaç basamak yükselebilirdi. Daha çok kitap takibi
fleklinde devam eden e¤itim pratik beceri dersleriyle takviye edilirdi. Has
Enderun mektebinin elit (en yüksek) k›sm› idiler. Defalarca se1odadakiler
aeüueaü
çimden geçerler bundan sonra da bizzat padiflaha takdim edilirlerdi. Genç
olmalar›na ra¤men büyük bir mevkie sahip olurlard›. Burada bulunanla21
ra devrin en yüksek e¤itimi ve ö¤retimi verilirdi. Buradaki e¤itimin ana hedefi ö¤rencileri idarecilik yönünden yetifltirmekti.19
Birçok ilkokulda musiki de ö¤retiliyor, istidat gösterenler ayr›ca
himaye ediliyordu. En büyük bestekârlardan olan ve k›saca "Dede Efendi"
diye an›lan Hammâmîzâde ‹smail Dede, böyle ilkokul talebesi iken musiki e¤itimine al›nm›flt›. Meflhur bestekârlar›m›z aras›nda böyle birçok örnek
daha vard›r. En büyük flark› bestekâr› olan Hac› Arif Bey de ilkokulda
"keflfedilerek" musiki e¤itimine tâbi tutulmufltur.
Ancak 17. yy’dan itibaren imparatorlu¤un tüm kurumlar› gibi Enderun’da bozulmaya bafllam›flt›r. Buna ra¤men kurum etkinli¤ini 19. yy bafl›na kadar sürdürmüfltür. II. Mahmut’tan itibaren önemini kaybetmifl
1909 y›l›nda tamamen kald›r›lm›flt›r. Birçok bat›l› kaynakta, Osmanl› Devleti’nin alt› yüzy›l boyunca devam etmesinin temel nedenini üstün yetenekli çocuklar› Enderun’a devflirme yöntemiyle seçip orada e¤itim verdikten
sonra ülke yönetimini bu kiflilere emanet etmesi olarak gösterilmektedir.20
1.2.Cumhuriyet Dönemi
Cumhuriyet döneminde 1948 y›l›nda ‹dil Biret Suna Kan Yasas›
olarak üstünlerin e¤itimini yasal güvence alt›na almada yine di¤er ülkelere
örnek oluflturacak bir düzenleme haline gelmifltir. Leman Bret’in an›lar›ndan ‹dil Biret flöyle anlat›lmaktad›r.21
“‹dil'i dinleyen her kifli istisnas›z flu suali sorard›: "Çocu¤un istidad›n› ne
zaman ve nas›l keflfettiniz?" Bu sualin cevab› hem kolay hem de güç; zira
biz de bunu tam zaman›nda tespit etmifl de¤iliz. Onu ancak iki buçuk yafl›nda sesleri ezbere tan›d›¤› ve tek parmakla melodiler çalmaya bafllad›¤›
zaman hayretle karfl›lam›flt›k. Hâlbuki daha üç ayl›kken hatta daha evvel
akflamlar büyükannesi piyanoda çald›¤› ninnilerle onu sus1huysuzland›¤›
aeüueaü
tururdu. Piyano durunca o tekrar a¤lar, bafllay›nca susard›. Bir yafl›nda
iken henüz konuflam›yordu ama radyoda çal›nan marfl veya çocuk flark›la22
r›ndan birinin ritmini parmaklar›m›zla masaya vurdu¤umuz zaman bunun hangisine ait oldu¤unu derhal bulur ve melodisini dilinin döndü¤ü
kadar m›r›ldan›rd›. Daha sonra orkestra konserlerini tercih etmeye bafllam›flt›. Bunlar› dinledikten sonra esas melodiyi hemen ay›rt eder ve tek parma¤›yla piyanoda çalard›.
Dört yafl›na do¤ru iki elinin de ifltirakiyle bunlar› en do¤ru armonileriyle piyanoda çalard›. Büyüklerin bile zamanla çal›flarak ezberledikleri Bach prelüdlerini (Clavecin Bien Tempéré'den), bir iki dinleyiflte derhal
ezberler ve piyanoya ilk oturuflta bunlar› en küçük bir hata bile yapmadan
gramafon gibi tekrarlard›.
Cumhurbaflkan›n›n önünde çald›¤› günden sonra T.B.M.M.'nin
ilk celsesinde derhal görüflmeler yap›lm›fl, çocu¤un en iyi flekilde yetiflmesini sa¤lamak üzere laz›m gelen her fleyin haz›rlanmas› karar alt›na al›nm›flt›. Bu bak›mdan gerek d›flar›da gerek içeride mevcut müzik otoritelerinin fikirlerine müracaat sonunda edinilen kanaate göre çocu¤un bir ecnebi memlekete gönderilmesi muvaf›k görülmüfl ve bu gaye için (‹dil kanunu) diye isimlendirilen bir yasan›n ç›kar›lmas› karar alt›na al›nm›flt›.”
Söz konusu yasa 1956’da 6660 Say›l› “Müzik ve Plastik Sanatlarda Ola¤anüstü Yetenek gösteren Çocuklar Hakk›nda Kanun”olarak yürürlü¤e konmufltur. Bu kanun halen yürürlüktedir. Ancak 1978’den sonra,
kanun kapsam›na hiç kimsenin al›nmad›¤› gözlemlenmektedir. 1948’den
1978’e kadar ki sürede hemen hepsi Dünya çap›nda ünlü olan 20’ye yak›n sanatç› devlet himayesinde yetifltirilmifltir.22
Okullar konusunda ilk uygulama 1960 y›l›nda Ankara ilkokullar›nda denenen “özel s›n›f ve türdefl yetenek s›n›flar›” uygulamas›d›r. Bu
programda birkaç okuldan seçilen üstün yetenekli çocuklar grubu özel bir
programla yetifltirilmifl, ikinci olarak 1964–65 ö¤retim y›l›nda da “üst özel
aç›lmas› gerçeklefltirilmifltir. Bu uygulama Ankara, ‹stanbul, ‹zmir,
1s›n›f”
aeüueaü
Bursa ve Eskiflehir’de de gerçeklefltirilmifltir. Ancak her iki uygulamaya
MEB son vermifltir. Ankara’da türdefl s›n›f uygulamas›ndan mezun olan
23
çocuklar okullar›n devam› olmad›¤› gerekçesiyle Maarif Koleji’ne (TED
Koleji) al›nm›flt›r.23
1.2.1.‹nanç Lisesi
1990’da Sezai Türkefl, ailesinin maddi gücü onlar› okutmaya yetmeyecek üstün yetenekli çocuklar› yetifltirmek amac›yla müteveffa eflinin
ad›na tamamen yat›l› ve paras›z bir okul kurmak üzere ‹nanç Vakf›’n› kurmufltur. ‹nanç Lisesi’nin ilk 30 ö¤rencisi 1993 y›l›nda Bayramo¤lu’ndaki
geçici tesislerde ö¤retime bafllam›fl, daha sonra 1994’te Gebze’deki ‹nanç
Ö¤renme Köyü’ne tafl›nm›flt›r.24
Gebze’de bulunan Türkiye’nin ilk ve tek özel yetenekli çocuklar
okulu, yap›lan yöneltmelerle 8. s›n›f› bitiren çocuklardan ö¤renci seçiyor.
Ayr›ca üç aflamal› s›nav yap›l›yor. Her ilin nüfusuna göre bir seçim yap›l›yor. Örne¤in ‹stanbul'dan 12 kifliyse, Hakkâri’den 3 kifli seçiliyor. Türkiye genelinde seçilen 300 ö¤renciye yetene¤e ve alg›lamaya yönelik bir s›nav yap›l›yor. Bu s›nav zekâ ölçme ve yetenek belirleme s›nav› olarak alg›lanabilir. Bu s›navda baflar›l› olan ilk 60 kifli yaz kamp›na al›n›yor. Bu çocuklardan 30'u her y›l okula al›n›yor. Kampta uzmanlar bu çocuklara hem
test uyguluyor hem de bu çocuklar› izliyor.
1.2.2.Fen ve Sosyal Bilimler Liseleri
1964 y›l›nda Ankara Fen Lisesi fen ve matematik alan›nda üstün
yetenekli çocuklar›, ülkenin gereksinme duydu¤u bilim adam› ve araflt›r›c›
olarak yetifltirmek üzere kurulmufltur. Ankara Fen Lisesi ve daha sonra aç›lan di¤er fen liseleri, gerek kadrolar› gerek ö¤renci seçim sisteminin de¤iflmesi gerekse donan›mlar›ndaki eksiklerden dolay› kurulufllar›ndaki bilim
adam› ve araflt›rmac› yetifltirme özellikleri yok oldu¤undan, üstün zekâl› ço1cuklara
aeüueaü e¤itim veren kurumlar olma özellikleri tart›fl›labilir konuma gelmifltir.25 Bu okullar seçilmifl ö¤rencilere, normal liselere k›yasla birkaç ek
matematik ve fen dersi vermenin ötesinde bireysellefltirilmifl ya da ö¤ren24
cinin h›z›na, ilgisine, ö¤renme biçimine göre farkl›laflt›r›lm›fl ve yarat›c›l›¤›n› ortaya ç›karmas›na f›rsat veren bir e¤itim yerine fen ve matematikte
tekdüze e¤itim veren okullar halinde e¤itimlerini sürdürmektedirler.26
1.2.3. Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri
Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri ise ö¤rencilerin güzel sanatlar
alan›nda ilgi ve yetenekleri do¤rultusunda e¤itim-ö¤retim görmelerini sa¤layan kurumlard›r. ‹lk kez,1989-1990 ö¤retim y›l›nda ‹stanbul’da aç›lm›flt›r. Ö¤retim süresi dört y›ld›r. Ö¤rencilerini yetenek s›nav› ile al›r. 20082009 Ö¤retim Y›l› itibar›yla say›lar› 57’ye ulaflm›fl durumdad›r.28
1.2.4. Beyaz›t ‹lkö¤retim Okulu Uygulamas›
2002 y›l›nda MEB ile ‹stanbul Üniversitesi’nin ortak çal›flmas› olan “Üstün Zekâl›lar›n E¤itimi Projesi” için ‹stanbul’da Beyaz›t
‹ÖO pilot okul seçilmifltir. Bu okulda farkl›laflt›r›lm›fl bir program uygulanmas› ile üstün zekal› çocuklar yafl›tlar›ndan
ayr›lmadan bir arada e¤itim görmektedirler. Okulun her flubesindeki ö¤rencilerin yar›s› zekâ testinden geçen yar›s› da normal ö¤rencilerden oluflur. Uygulamada müfredat zenginlefltirmeleriyle ö¤rencilerin yarat›c›l›klar›
gelifltirilmeye çal›fl›lmakta, ayr›ca ö¤rencilerin bir bütün olarak geliflmeleri
hedeflenerek duygusal ve sosyal yönden geliflmelerini sa¤layacak etkinlikler
müfredatla bütünlefltirilmektedir.
Üstün yetenekli çocuklarla normal ö¤renme kapasitesindeki çocuklar› bir
s›n›fta ö¤renim görmesi üstün yetenekli çocuklar›n sosyalleflme süreci için
önemli bir role sahip oldu¤unu vurgulanmaktad›r.
1.2.5. Bilim Sanat Merkezi (B‹LSEM)
fiu anda ülkemizde üstün yetenekliler e¤itimiyle ilgili olarak yap›lan resmi uygulamalar›n en yayg›n› Bilim ve Sanat Merkezleridir. Bilim ve
Sanat Merkezleri (B‹LSEM), üstün yetenekli ilkö¤retim çocuklar›n›n ilgi
1aeüueaü
25
ve yeteneklerini en üst düzeyde kullanabilmeleri amac›yla 1993 y›l›nda
M.E.B. Özel E¤itim, Rehberlik ve Dan›flma Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü
bünyesinde üstün yeteneklilerin e¤itimleri flubesine ba¤l› olarak kurulmufltur.
2009-2010 E¤itim dönemi itibariyle ülkemizdeki Bilim ve Sanat Merkezlerinde 109 yönetici 664’ü ö¤retmen olmak üzere 773 e¤itimci görev yapmaktad›r. 57 B‹LSEM’de toplam 6.942 ö¤rencimiz hizmet almaktad›r.
Bilsem yönergesinde merkez flöyle tan›mlanm›flt›r.29
“Bilim ve Sanat Merkezi, okul öncesi, ilkö¤retim ve orta ö¤retim
kurumlar›na devam eden üstün veya özel yetenekli ö¤rencilerin örgün e¤itim kurumlar›ndaki e¤itimlerini aksatmayacak flekilde bireysel yeteneklerinin bilincinde olmalar›n› ve kapasitelerini gelifltirerek en üst düzeyde
kullanmalar›n› sa¤lamak amac›yla aç›lm›fl olan ba¤›ms›z özel e¤itim kurumudur.”
‹lk olarak, Ankara'da 17.09.1995 tarihinde Yasemin Karakaya Bilim ve Sanat Merkezi aç›lm›fl ve 1995–1996 ö¤retim y›l›nda 45 ö¤renciye
hizmet verilmifltir. Bu süreçte kazan›lan deneyimlerin de de¤erlendirilmesi suretiyle, özel yetenekli ilkö¤retim ça¤› çocuklar›n›n e¤itiminin gelifltirilmesi amac›yla Milli E¤itim Bakanl›¤› Özel E¤itim Rehberlik ve Dan›flma
Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan B‹LSEM projesi haz›rlanm›fl ve
çal›flmalar bafllat›lm›flt›r. B‹LSEM'in, özel yetenekleri aç›s›ndan yarat›c›,
akranlar›ndan daha h›zl›, farkl›, kal›c› ve derin ö¤renen ö¤rencilerle, kapasitesini daha çok gelifltirmek ya da kullanmak isteyenlerin gereksinimlerine cevap vermesi planlanm›flt›r. B‹LSEM’e devam edecek ö¤rencilerin örgün e¤itim kurumlar›ndaki e¤itiminin aksamayaca¤› ve alternatif oluflturmayaca¤› bir planlama içinde olunmas› düflünülmüfl, giderlerin ise, devlet,
gönüllü kurulufllar ve ö¤renci velileri taraf›ndan karfl›lanmas› hedeflenmifltir. Merkez’ e ö¤renci al›m›n›n ise, ilkokulda s›n›f ö¤retmenlerinin, ortaokulda ise s›n›f ö¤retmenler kurulunun aday gösterdi¤i ö¤rencilerden ol1mas›
belirlenmifltir. MEB'n›n bu projeye bak›fl aç›s›, özel yetenekli ö¤renaeüueaü
cileri toplum içinde birlikte yaflama bilinciyle kazanmak üzere, kapasitelerini gelifltirici ve destekleyici bir e¤itime almak yönündedir. Bu süreçte ka26
zan›lan deneyimlerin bu flekilde de¤erlendirilmesiyle, özel yetenekli ilkö¤retim ça¤› ö¤rencilerinin e¤itimlerinin gelifltirilmesi amac› ile haz›rlanan
proje 1997 y›l›nda uygulanmaya bafllanm›flt›r. ‹lk uygulamalar befl pilot ilde (Ankara, ‹stanbul, ‹zmir, Denizli ve Bayburt) bafllat›lm›flt›r.30
Milli E¤itim Bakanl›¤› Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesinin 2. bölümünün 6. maddesinde merkezlerin amac› afla¤›daki gibi s›ralan›yor:31
• Atatürk ilke ve ink›lâplar›n› benimsetme; Türkiye Cumhuriyeti Anayasas›’na ve demokrasinin ilkelerine, insan haklar›, çocuk haklar› ve
uluslararas› sözleflmelere uygun olarak haklar›n› kullanma, baflkalar›n›n
haklar›na sayg› duyma, görevini yapma ve sorumluluk yüklenebilen birey
olma bilincinin kazand›r›lmas›,
• Ulusal ve evrensel de¤erleri tan›malar›, benimsemeleri, gelifltirmeleri ve bu de¤erlere sayg› duymalar›, liderlik, yarat›c› ve üretici düflünce
yeteneklerini ulusal ve toplumsal bir anlay›flla ülke kalk›nmas›na katk›da
bulunacak flekilde gelifltirmeleri,
• Yetenek alan›/alanlar›n›n gelifltirilmesinin yan› s›ra, sosyal ve
duygusal geliflimlerinin de sa¤lanarak bütünlük içinde de¤erlendirilmeleri,
• Yeteneklerinin ve yarat›c›l›klar›n›n erken yaflta fark edilerek gelifltirilmesi,
• Bireysel yeteneklerinin fark›nda olmalar›n› ve kapasitelerini gelifltirerek en üst düzeyde kullanmalar›,
• Bilimsel düflünce ve davran›fllarla estetik de¤erleri birlefltiren,
üretken, sorun çözen kendini gerçeklefltirmifl bireyler olarak yetiflmeleri,
• ‹fl alanlar›ndaki ihtiyaca yönelik yeni düflünceler önerebilmelerini, teknik bulufl ve ça¤dafl araçlar gelifltirebilmeleri,
• Üstün yetenekleri do¤rultusunda bilimsel çal›flma disiplini
edinmelerine imkân sa¤layan flartlar›n, ortam ve f›rsatlar›n oluflturularak
disiplinler aras› çal›flmalardaki kazan›mlarla sorunlar› çözmeye ya da ihtiyac› karfl›lamaya yönelik çeflitli projeler gerçeklefltirmek.
1aeüueaü • Yaflam projelerini gerçeklefltirme f›rsat ve imkânlar›n›n verilmesini sa¤lamak, olarak ortaya koyuyor.
Ayn› yönergenin 7. maddesinde ise merkezlerdeki e¤itim-ö¤retim etkinlik27
leri afla¤›da belirtilen ilkelere uygun olarak düzenlenip ve yürütüldü¤ü belirtiliyor:32
a) Bireysel e¤itim-ö¤retim yap›lmas› ve çocuk/ö¤rencilerin ihtiyac›na göre
haz›rlanm›fl Bireysellefltirilmifl E¤itim Programlar›n›n gelifltirilmesine çal›fl›l›r.
b) Üstün yetenekli çocuk/ö¤rencilerin e¤itim-ö¤retiminde biliflsel, duyuflsal, deviniflsel ve sosyal geliflimleri bir bütünlük içerisinde ele al›n›r.
c) E¤itim-ö¤retim etkinlikleri, çocuk/ö¤rencilerin devam ettikleri örgün
e¤itim kurumlar› ile bütünlük oluflturacak flekilde plânlan›r ve yürütülür.
ç) Çocuk/ö¤rencilerin örgün e¤itim kurumlar›nda izledikleri programlar
ile merkezlerde yapacaklar› çal›flmalar aras›nda iflbirli¤i sa¤lan›r.
d) Çocuk/ö¤rencilere benlik alg›s› ve iletiflim becerileri kazand›r›l›r.
e) E¤itim-ö¤retim etkinlikleri, çocuk/ö¤rencileri d›fltan yönelimli ve yönetimli bir disiplin ve denetim yerine, içten odakl› disiplin ve denetim anlay›fl›n› gelifltirmeye yönelik olarak düzenlenir.
f) Çocuk/ö¤rencilerin gelece¤e yönelik düflünmeleri, tahminlerde bulunmalar› ve bunlar› tart›flarak çal›flmalar›na yans›tmalar› sa¤lan›r.
g) Çocuk/ö¤rencilerin, Türkçe’yi do¤ru, güzel ve etkin kullanan bireyler
olarak yetiflmeleri sa¤lan›r.
¤) E¤itim-ö¤retim sürecinin; çocuk/ö¤renci, örgün e¤itim kurumu, veli ve
merkez ile ifl birli¤inde devam ettirilmesine çal›fl›l›r.
Yönergenin üçüncü bölümü tan›lama ve yerlefltirme ile ilgili detaylara yer veriyor :33 Merkezlerin hedef kitlesini; okul öncesi, ilkö¤retim
ve ortaö¤retim ça¤›ndaki üstün yetenekli çocuk/ö¤renciler oluflturmakta
oldu¤undan merkezlere, üstün yetenekli çocuk/ö¤rencileri belirlemek
amac›yla okul öncesi e¤itimi ça¤›ndaki çocuklar için veliler veya okul öncesi e¤itim kurumlar› ö¤retmenlerince, ilkö¤retim ça¤› ö¤rencileri için ilkö¤retim kurumu s›n›f ve flube rehber ö¤retmenlerince, ortaö¤retim ö¤ren1cileri
için s›n›f rehber ö¤retmenler kurulunca aday gösterilir. Aday gösteriaeüueaü
lecek okul öncesi, ilkö¤retim ve ortaö¤retim ça¤›ndaki çocuk/ö¤renciler
için, her ö¤retim y›l›n›n ekim ay› içinde Bakanl›kça haz›rlanan Gözlem
28
Formlar›, il ve ilçelerde bulunan okul öncesi, ilkö¤retim ve ortaö¤retim kurumlar›na, merkez taraf›ndan gönderilir. Bu gözlem formlar›;
• Okul öncesi e¤itimi ça¤›nda olup herhangi bir okul öncesi kurumuna devam edemeyen 3-6 yafl grubu çocuklar›n velilerince,
• Okul öncesi e¤itim kurumlar›na devam eden 3-6 yafl grubu çocuklar için okul öncesi ö¤retmenleri veya velilerince,
• ‹lkö¤retim kurumlar›nda 1–5 s›n›flar için s›n›f ö¤retmenleri;
6–8 s›n›flar için flube ö¤retmenler kurulunca,
• Ortaö¤retim kurumlar›nda s›n›f rehber ö¤retmenler kurulunca
doldurulur.
Ö¤retmenler, kurullar veya veliler üstün yetene¤e sahip olduklar›n› gözlemledikleri çocuk/ö¤rencileri aday gösterirler ve bu çocuk/ö¤rencilerden,
örgün e¤itim kurumlar›na devam edenler için okul müdürlüklerince foto¤rafl› ö¤renci belgesi haz›rlan›r. Aday gösterilen ö¤rencilerin listeleri, gözlem formlar›, ö¤renci belgeleri en geç flubat ay›n›n sonuna kadar ilgili merkeze gönderilir. Merkezler gerekli incelemeleri yapt›ktan sonra nisan ve
may›s aylar›nda belirledikleri tarihlerde tan›lama ifllemini gerçeklefltirir.34
Herhangi bir nedenle tan›lama takvimi içerisinde yer alamayan ve
üstün yetenekli oldu¤u düflünülen çocuk/ö¤rencilerin baflvurular› veliler,
ö¤retmenler ve kurullarca ilgili merkeze yap›l›r. Baflvurular merkez yürütme kurulunca de¤erlendirmeye al›n›r. Merkez yürütme kurulunca tan›lamas› yap›lmas› uygun görülen çocuk/ö¤renciler, tan›lama komisyonunca
ön de¤erlendirmeye al›n›r. Örgün e¤itim kurumlar›nca veya velisi taraf›ndan aday gösterilen çocuklar›n gözlem formlar›, tan›lama komisyonunca
de¤erlendirilir. De¤erlendirme sonucuna göre, grup taramas›na al›nacaklar›n listeleri okula veya veliye bildirilir.35
Ön de¤erlendirme/Madde 10-(1) Örgün e¤itim kurumlar›nca vevelisi taraf›ndan aday gösterilen çocuk/ö¤rencilerin gözlem formlar›, ta1yaaeüueaü
n›lama komisyonunca de¤erlendirilir. (2) De¤erlendirme sonucuna göre
grup taramas›na al›nacak çocuk/ö¤renci listeleri okullar›na veya velisine
29
bildirilir.36
Grup tarama/Madde 11 – (1) Ön de¤erlendirme sonucunda grup taramas›na kat›lmas› uygun görülen çocuk/ö¤renciler, merkez yürütme kurulunun belirleyece¤i tarihlerde, üst dan›flma kurulunca belirlenen ölçme araçlar› ve ölçütleri do¤rultusunda grup taramas›na al›n›r.37
Bireysel inceleme/Madde 12 – (1) Grup taramas›nda yeterli performans gösteren çocuk/ö¤renciler ile okul öncesi örgün e¤itim kurumlar›nca veya velisi taraf›ndan aday gösterilen çocuklardan tan›lama komisyonunca bireysel incelemeye al›nmalar› uygun görülenler, üstün yeteneklilerin bireysel incelemesinde kullan›lacak objektif ve ba¤›l ölçme araçlar›n›n
uygulanmas›nda rehberlik ve araflt›rma merkezinde veya di¤er örgün e¤itim, yayg›n e¤itim, üniversiteler ile benzeri di¤er kurumlarda görevli ve tan›lama komisyonunca uygun görülen psikolojik dan›flmanlarca merkezlerde bireysel incelemeye al›n›rlar.38
Kay›t ve yerlefltirme/Madde 13 – (1) Bireysel inceleme ve de¤erlendirme sonuçlar›na göre s›ralanan ö¤renci listesi Genel Müdürlü¤e gönderilir.(2) Genel Müdürlükçe yap›lacak de¤erlendirme sonucunda uygun
bulunan liste onayland›ktan sonra ilgili merkeze gönderilir. Listede yer
alan ö¤rencilerin kay›t ifllemi için; kay›t formu, veli muvafakat belgesi, nüfus cüzdan örne¤i ve 4 adet foto¤raf, çocuk/ö¤renci velisi taraf›ndan haz›rlanarak merkeze teslim edilir. Çocuk/ö¤rencinin kay›t ve yerlefltirme ifllemi sonuçland›r›l›r.39
B‹LSEM modelinde, üstün yetenekli ö¤renciler merkeze okullar›n›n d›fl›nda kalan saatlerde devam ederek gereksinim duyduklar› özel e¤itimi almaktad›rlar. Merkezde Dil Sanatlar›, Matematik, Fen Bilimleri, Sosyal Bilimler, Resim, Müzik ana birimleri ile Yabanc› Dil ve Bilgisayar desbirimleri üstün yetenekli ö¤rencilere hizmet vermektedir. Merkeze ö¤1tek
aeüueaü
renciler üç alandan kabul edilmektedir: Genel Zihinsel Yetenek(GZY), Resim ve Müzik.40
30
B‹LSEM’ in e¤itim program› befl dönem olarak düzenlenmifltir.
Bu dönemlerin süreleri ö¤rencilerin kapasitelerine ve ilgilerine göre tespit
edilerek gerekli makamlar›n da onay› al›nd›ktan sonra uygulanmaktad›r.
Bu e¤itim dönemleri flunlard›r:41
A Uyum Dönemi
B Destek Dönemi
C Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici Dönem
D Özel Yetenekleri Gelifltirici Dönem
E Proje Dönemi
Merkezin ö¤renci tan›lamas›ndaki görevlerini daha önce aç›klam›flt›k. Burada k›saca uygulanan e¤itim program›n özüne de¤inilecektir.
Bilsem’lerde yap›lan etkinliklerin temelinde proje üretme ve gelifltirme çal›flmalar› yatar. Yöntem olarak ö¤retmenlerin ö¤renciye ö¤retmesi yerine,
ö¤rencilerin kendi belirleyecekleri projeler içinde kendi çözümlerini uygulamalar› ve süreç içinde ilgili konuyu ö¤renmeleri modeli uygulan›r.42
1.2.5.1.E¤itim programlar›
1.2.5.1.1.Uyum
Oryantasyon, bireyin yeni durumlara al›flt›r›lmas›d›r. Hayat›n her
döneminde bireyin karfl›laflt›¤› yeni durumlar vard›r. ‹lk defa okula bafllama, ilk ifle girme, ilk kez bir semte veya flehre tafl›nma, evlenme vs. örnek
olarak verilebilir. Bireyin, al›fl›k oldu¤unun d›fl›nda yeni bir yaflama, sürece girmesi o kiflide ister istemez bir gerginlik hissi oluflturur. Oryantasyon
bir çeflit gerginli¤i azaltma, yeni duruma daha kolay uyum sa¤lamay› gerçeklefltirme hizmetidir.43
Kiflinin yeni durumlara, bulundu¤u çevreye sa¤l›kl› bir flekilde
sa¤lamas› o çevreyi ve özelliklerini çok iyi tan›mas›yla mümkündür.
1uyum
aeüueaü
Duruma al›flt›rma –oryantasyon (uyum), e¤itim-ö¤retim döneminin bafllamas› ile kurumlar›n aç›ld›¤› ilk haftalarda yap›l›r, süresi on hafta ile s›n›r31
l›d›r. Oryantasyon hizmetleri program› önceden haz›rlan›r, görev da¤›l›m›
ve ifl bölümleri yap›l›r. Oryantasyon hizmeti, sadece ö¤rencilere yönelik de¤il, kurumun bünyesinde yer alan, aile-veli, kurum çal›flanlar› ve ö¤retmenlere yönelik olarak da haz›rlanmaktad›r.44
1.2.5.1.2.Destek e¤itimi
Milli E¤itim Bakanl›¤› Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi’nin 4. bölümünün 16. maddesinde belirtildi¤i üzere uyum program›n› takip eden
destek e¤itimi program›, 8 alt bafll›k içermektedir :45
• ‹letiflim Becerileri
• Grupla Çal›flma Teknikleri
• Ö¤renme Yöntemleri
• Problem Çözme Teknikleri
• Bilimsel Araflt›rma Teknikleri
• Yabanc› Dil
• Bilgisayar
• Sosyal Etkinlikler
1.2.5.1.3.BYF ( Bireysel Yetenekleri Fark
Ettirici Program)
• Çocuk/ö¤rencilerin biliflsel, duyuflsal, sosyal ve deviniflsel kapasiteleri dikkate al›narak uyum ve destek e¤itimi program›nda yap›lan gözlemler ve al›nan geri bildirimler sonucu belirlenen bireysel yetenek alan›/alanlar› do¤rultusunda ö¤renci gruplar› oluflturulur.
• Çocuk/ö¤rencilerin sahip olduklar› bireysel yeteneklerini fark
ettirebilmek amac›yla akademik bilgilere dayal› olarak yarat›c›l›klar›n› öne
ç›karan ve bireysel farkl›l›klar›yla ilgili disiplinlere yönelik programlar haz›rlan›r ve uygulan›r.
• Ö¤renme ortamlar›, yarat›c› düflünmeyi daha çok destekleyen
ça¤dafl
1aeüueaüe¤itim araç ve gereciyle donat›l›r.
• Programlar, çocuk/ö¤renci merkezli e¤itim anlay›fl›na göre disiplinler aras› iliflkiler dikkate al›narak modüler yap›da haz›rlan›r.
32
• Bireysel yetenekleri fark ettirici dönemde disiplinler aras› iliflkiler dikkate al›narak proje üretim çal›flmalar› devam ettirilir ve projeler destek e¤itimi program›na göre daha kapsaml› haz›rlan›r.
• Bireysel yetenekleri fark ettirici programlar sonunda, çocuk/ö¤renciler hakk›nda yap›lan bütün gözlemler ve al›nan geri bildirimler, ö¤retmenler kurulunda de¤erlendirilerek çocuk/ö¤rencinin ilgi ve yetenek
alan›/alanlar› belirlenir.46
1.2.5.1.4.Özel Yetenekleri Gelifltirme
Program›47
• Özel yetenekleri gelifltirici programlar, çocuk/ö¤renci merkezli
e¤itim anlay›fl›na uygun olarak disiplinler aras› modüler yap›da olur.
• Özel yetenekleri gelifltirici programlarda çocuk/ö¤rencilere disiplinler ve disiplinler aras› iliflkiler dikkate al›narak herhangi bir disiplinde derinlemesine veya ileri düzeyde bilgi, beceri ve davran›fl kazanmalar›
sa¤lan›r.
• Çocuk/ö¤rencilerin bireysel ilgi ve yeteneklerinin fark›nda olmalar›n›, kapasitelerini gelifltirerek en üst düzeyde kullanmalar›n› sa¤layacak e¤itim bu dönemde verilir.
• Çocuk/ö¤rencilerce bu dönemde, daha çok özel yetenek alan›/alanlar›na yönelik proje üretim çal›flmalar› yap›l›r.
1.2.5.1.5.Proje Üretimi ve Haz›rlama
Program›48
• Merkezlerdeki bütün etkinliklerin temelinde proje üretme ve
gelifltirme çal›flmalar› esas al›n›r.
• Proje haz›rlama ve gelifltirme konular›nda bilgi ve beceri kazanüzere kurumdaki lider ve/veya dan›flman ö¤retmenler arac›l›¤›yla
1d›rmak
aeüueaü
gerekli ön ö¤renmeler sa¤lan›r ve proje yönergeleri haz›rlan›p örnekler sunulur.
33
• Çocuk/ö¤rencilerce lider ve/veya dan›flman ö¤retmenlerin rehberli¤inde proje konular› belirler.
• Yöntem olarak ö¤retmenlerin çocuk/ö¤rencilere bilgi aktarmas›ndan çok, kendi seçecekleri projeler do¤rultusunda çal›flmalar›,
gelifltirdikleri çözüm uygulamalar› ve bu süreç içerisinde ö¤renmeleri
temel al›n›r.
• Çocuk/ö¤renciler ilgi, yetenek ve tercihlerine göre 3–5 kifliden
oluflan proje gruplar›na ayr›l›r ve kendi seçtikleri proje üzerinde çal›flarak
gerekti¤inde bireysel proje üretme çal›flmalar› da yap›l›r.
• Proje konular›n›n belirlenmesi, seçilmesi ve sonuçlar›n›n de¤erlendirilip gelifltirilmesinde çevredeki ifl yeri, yerel yönetimler, gönüllü kurum ve kurulufllar ve üniversitelerden yararlan›l›r.
• Projeler ilgili kurum ve kurulufllarda gelifltirilebilece¤i gibi, gerekti¤inde uzman kiflilerden de destek sa¤lan›r.
• Projelerin konusu ve seçiminde herhangi bir s›n›rlama yap›lmaz. Her türlü üretim, hizmet, bilimsel çal›flma ve sanat etkinlikleri projelendirilir.
• Projeler, disiplinler aras› çal›flma ve farkl› becerilerin sentezini
gerçeklefltirmeye yönelik haz›rlan›r.
• Çocuk/ö¤rencilerin, lider ve/veya dan›flman ö¤retmenler rehberli¤inde planlama, uygulama ve de¤erlendirme aflamalar›n› yaparak, yaflayarak, ö¤renen; üreten, sorun çözen, yarat›c› düflünebilen, çevresi ile iletiflim kurabilen, bilimsel araflt›rma ve bulufl yapabilen bireyler olarak yetifltirilmeleri sa¤lan›r.
• Proje üretimi yap›l›rken e¤itim-ö¤retim ortamlar›, her türlü çev1reaeüueaü
flartlar›na
aç›k, çok amaçl›, sosyal ve psikolojik yönden ifl birli¤ine aç›k
ve motive edici olacak flekilde düzenlenir.
34
1.2.5.1.6.B‹LSEM ‹letiflim Bilgileri
1aeüueaü
35
M ‹SM‹
E-POSTA ADRES‹
TELEFONU
a Bilim ve Sanat Merkezi
[email protected]
0322 225
2
ZEKÂLILIK VE ÜSTÜN ZEKÂLILARIN E⁄‹T‹M‹
Ayd›n Do¤an Bilim ve Sanat Merkezi ÜSTÜN
[email protected]
0 272 214
1.2.6.Tüyçev
ya Bilim ve Sanat Merkezi
[email protected] 0358 218
3
Bir grup anne [email protected]
ve üstün yetene¤in gelifltirilmesine gönül vera Bilim ve Sanat Merkezi
2 22 42 Faks:372 20mifl
52 bilim adam›, e¤itimci ve ifladam› 1993 y›l›nda ‹stanbul’da Türkiye Üsa Ümit Bilim ve Sanat Merkezi [email protected]
0312 235 06 83
tün Yetenekli Çocuklar E¤itim Vakf›’n› kurmufltur.49
sir Bilim ve Sanat Merkezi
Tuyçev’in, resmi vak›f senedinin üçüncü maddesinde belirtilen
rt Bilim ve Sanat Merkezi
[email protected]
0458 çocuklar›n
211 88 44 0-21 yafllar aras›nda aiamac› : "Üstün
zekâl› ve ustun yetenekli
Bilim ve Sanat Merkezi
[email protected] 0 378 227 34 61
le ve okullar›nda alg›layacaklar› e¤itim ve geliflme ortamlar›na katk›da buik Bilim ve Sanat Merkezi
[email protected]
0228 212 14 18
lunarak e¤itimlerini
zenginlefltirmek;0 okullar›
ile sosyal çevrelerinde gerekur Bilim ve Sanat Merkezi
[email protected]
248 233 24 57 - 0248 234 26
sinme duyacaklar› bilimsel, sosyal ve kültürel çal›flmalar› oluflturmak ve bu
0224 364
79 07konular› ise flöyledir:50
[email protected]
kat›l›mlar›n› sa¤lamak" olup,
hizmet
m Bilim ve Sanat Merkezi
zli Bilim ve Sanat Merkezi
0258 242 31 88- 242 37 99
• [email protected]
Türkiye ve Dünyada bu tür
çocuklar›n lay›k olduklar› daha zene Bilim ve Sanat Merkezi
gin bir e¤itim
ve ö¤retime kavuflmalar›na
çaba harcayarak bu tür de¤erle¤ Bilim ve Sanat Merkezi
[email protected]
0424 248 32 60-61
rin
yitirilmesini
önlemek
ve
gelecek
kuflaklar›n
daha güzel bir Dünya kurcan Bilim ve Sanat Merkezi
malar›na,
daha Merkezi
iyi yetiflmifl insan gücü deste¤i ile katk›da bulunmak,
rum Cevat Dursuno¤lu
Bilim ve Sanat
ehir Emine Emir fiahbaz Bilim ve Sanat Merkezi
[email protected]
0 222 234
0 222 234 74 66
• Türk ve yabanc› toplumlar›n kültür, güzel sanatlar, plâstik saantep fiahinbey Bilim ve Sanat Merkezi
natlar,
edebiyat
ve benzeri konularda önde gelen
kiflileri ve kurumlar› ile
sun Bilim ve Sanat Merkezi
[email protected]
0454 216 61 71
iliflkiler
üflhane Bilim ve Sanat
Merkezikurarak deneyim ve olanaklar›ndan bu tür çocuklar›n yararlanmas›n› sa¤lay›c›
programlar ve WEB:http://hataybilsem.meb.k12.tr/
kültür etkinlikleri düzenlemek,
y Bilim ve Sanat Merkezi
[email protected]
6 86 22
ta Bilim ve Sanat Merkezi
[email protected]
0246 242
93 73
• Gelifltirilmifl
ve zenginlefltirilmifl e¤itim
ve/ya
da uzmanl›k e¤itimi veren
bul Bilim ve Sanat Merkezi
www.istanbulbilsem.k12.tr
her türlü okul, enstitü, e¤itim kuruluflu, vak›f ve benzeri kurulufllarla [email protected])
0216 455 28 43
limsel
ve sosyal içerikli
iflbirli¤i programlar›n› bafllatmak, uygulamak; bilgi
bul Befliktafl Bilim ve Sanat Merkezi
www.besiktasbilsem.k12.tr
ak›fl›n›
ve al›flveriflini
h›zland›rarak bu tür e¤itim ile ilgilenen özel ve tüzel
@meb.k12.tr)
0212 274
57 51
S›d›ka Akdemir Bilim
ve Sanat bilgi
Merkezi
[email protected]
0232 234
00 ile deneyimleri
kiflilerin,
ve deneyimlerinden
yararlanmak,
bu 29
bilgi
toplumlar›n daha genifl bir kesiminin hizmetine sunmak,
• Üstün zekâl› ve üstün yetenekli çocuklara e¤itim veren benzer
amaçl›
kurum,
vak›f, dernek ve di¤er kurulufllarla, yasal izin al›nmak
1aeüueaü
koflulu ile. Dünya ölçe¤inde iflbirli¤i yaparak bu tür çocuklar›n e¤itim ve
ö¤renim burslar›, geziler, sureli ziyaret, de¤iflim, ortak arafl arma ve çal›fl36
ma projeleri gibi programlar ile zenginleflmelerine ve geliflmelerine katk›da bulunmak,
• Bu tür e¤itim ve ö¤retim ile iliflkili kurulufllar›n yöneticileri ve
e¤itimcileri aras›nda iflbirli¤ini güçlendirerek bu kesimin bilgi birikimi ve
deneyimlerini yaymak,
• Bu tür e¤itim ve ö¤retim yapan kurulufllarla birlikte üstün zekâl› ve üstün yetenekli çocuklar›n ö¤retmenlerinin e¤itilmesi ve yetifltirilmesi konular›nda e¤itim programlar› haz›rlamak ve uygulamak,
• Amaç ve hizmet konular›na yönelik broflür, bülten, video kaseti, filim,
dergi, gazete, katalog ve kitap yay›nlamak; konferans, panel, sempozyum,
ac›k oturum, forum, sergi, yaz kamplar› ve okullar›, flenlikler, yar›flmalar,
festival ve bilimsel toplant›lar düzenlemek,
• Vakf›n amaç ve hizmet konular›na yönelik e¤itim ve uygulamalar› ile vakfa gelir getirmesine iliflkin iktisadi iflletmeler, ortakl›klar ve flirketler kurmak,
• Amaç ve hizmet konular›n›n gerektirdi¤i di¤er ifllem ve çal›flmalar› yapmak
1.2.7.Üstün Zekâl› ve Yetenekli Çocuklar
Derne¤i (ÜZYEÇDE)
Üstün Zekâl› ve Yetenekli Çocuklar Derne¤i 2005 y›l›nda, üstün
zekâl› ve yetenekli çocuklarla ilgili çal›flmalar yürütmek üzere Ankara’da kurulmufltur. Derne¤in amac› toplumuzda göz ard› edilen ve özel e¤itime ihtiyaç duyan üstün zekâl› ve yetenekli çocuklar›n e¤itimlerinin önemi hakk›nda toplum bilinci oluflturmakt›r. Yap›lan bafll›ca çal›flmalar flunlard›r:
Alt›n Çocuklar Projesi, Aile Seminerleri, E¤itmenlere Seminerler, Satranç
Turnuvas›, Yöresel Çocuk Oyunlar› Festivali, Resim Yar›flmas›, Foto¤raf yaZekâl› ve Yetenekli Çocuklar Kongresi, Liderlik Enstitüsü.51
Buraya kadar inceledi¤imiz uygulamalara ek olarak, TÜB‹TAK, TUBA
vb. kurulufllar›n vermifl oldu¤u burslar da kapsam içine al›nabilir.
Üstün
1r›flmas›,
aeüueaü
37
2004 y›l›nda üstün yeteneklilerin e¤itimi konusunda ülkemizde
bir ilk gerçekleflmifl ve I. Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi ‹stanbul’da yap›lm›flt›r. Kongrenin amac› ülkemizdeki üstün yetenekli çocuk
ve gençlerin e¤itimini gündeme getirmek, konuyla ilgili olarak çal›flan bilim insanlar›n› buluflturmak, çal›flmalar›n› özendirmek, Türkiye’nin bu
alanla ilgili birikimini ve durum tespitini yaparak toplumsal akl› harekete
geçirmek ve bu tür bir e¤itimi ülke ölçekli sosyal siyasetin bir parças› haline getirmeye yönelik olmufltur.
1.2.8. Bilim ‹nsan› Destekleme
Daire Baflkanl›¤› (B‹DEP)
TÜB‹TAK Bilim Kurulu karar›yla daha önce Bilim Adam› Yetifltirme Grubu (BAYG) olan aBaflkanl›¤›n ismi 21 Ocak 2006 tarihinden itibaren Bilim ‹nsan› Destekleme Daire Baflkanl›¤› (B‹DEB) oldu. B‹DEB,
bilim dünyas›na girmek isteyenlerin ve bilim için destek arayanlar›n, Türkiye’nin ihtiyac› olan alanlarda bilim insan› yetiflmesini yar›flma, burs ve
e¤itim programlar› arac›l›¤› ile yönlendirmek ve teflvik etmek, bilim insanlar›na destek vermek, toplumda bilim ve teknoloji kültürünün oluflmas›na
yard›mc› olmak görevlerini yürütüyor.
B‹DEB taraf›ndan yürütülen burs ve destek programlar›ndan ilkö¤retim
ortaö¤retim ve lisans düzeyinde ö¤renciler baflvurabilmektedirler.
B‹DEB’in 2008 y›l›nda verdi¤i burs ve destekler 2003 y›l›yla k›yasland›¤›nda, lisans ve lisansüstü burs programlar› çerçevesinde desteklenen bilim insan› say›s› 2003’te 1.152 iken bu say›n›n 2008 y›l›nda yakla-
1aeüueaü
fl›k 13 kat artarak 15.449’a ulaflt›¤› görülmektedir. Ayr›ca verilen parasal
deste¤in miktar›n›n 2003’te 2.8 milyon TL’den 2008’de 59 milyon TL’ye
38
yükseldi¤i dikkati çekmektedir. (Bu rakamlara ilk, orta ö¤retim ö¤rencilerine ve ö¤retmenlere yönelik programlar›n destek miktarlar› dahil edilmemifltir.) B‹DEB’in ilk ve ortaö¤retim ö¤rencilerine yönelik burs ve desteklerini art›rmas› beklenen ve ülkeye faydal› olacak bir giriflimdir.
1.2.9.Rehberlik ve Araflt›rma Merkezleri
(RAM’lar)
Rehberlik ve Araflt›ra Merkezleri; Milli E¤itim Müdürlüklerine
ba¤l› olarak çal›flan e¤itim-ö¤retim kurumlar›ndaki rehberlik ve psikolojik
dan›flma hizmetlerinin etkin ve verimli bir flekilde yürütülmesine iliflkin
gerekli her türlü çal›flmalarla birlikte özel e¤itim gerektiren bireylerin tan›lanmalar› ve bu bireylere yönelik rehberlik ve psikolojik dan›flma faaliyetlerini yürütmekle sorumlu kurumlard›r.52
Bu kurumlarda yeterli say›da psikolojik dan›flman ve özel e¤itim
ö¤retmeni bulundurulur. Üstün zekal› çocuklar›n tan›lanmas›nda burada
çal›flan uzmanlar ifllevsel olarak kullan›l›r. Bilim Sanat Merkezlerine ö¤renci seçiminde yine burada çal›flan test yapma yeterlili¤ine sahip personel
kullan›lmaktad›r. Di¤er taraftan bu kurumlar mesailerinin ço¤unlu¤unu
özel e¤itime muhtaç engelli ö¤renciler için harcamakta üstün zekâl› ö¤renciler için düzenli bir tan›lama ve yönlendirme çal›flmas› yapmamaktad›r.
Bu kurumlar›n çal›flma ilkeleri Rehberlik ve Psikolojik Dan›flma Hizmetleri Yönetmeli¤inin beflinci maddesinde flöyle ifade edilmektedir.
a) Rehberlik ve psikolojik dan›flma hizmetleri, e¤itim kurumlar›n›n e¤itim-ö¤retim etkinlikleri bütünlü¤ü içinde yer al›r.
b) Rehberlik ve psikolojik dan›flma hizmetleri tüm ö¤rencilere aç›k bir hizmettir.
c) Her ö¤renci e¤itim sürecinde kendisine sunulan seçenekler aras›nda
seçme özgürlü¤üne sahiptir.
1aeüueaü
d) Rehberlik ve psikolojik dan›flma hizmetlerinin bireysel boyutunda gizlilik esast›r.
39
e) Rehberlik ve psikolojik dan›flma hizmetleri ö¤renci, veli, uzman, ö¤retmen ve yönetici gibi ilgililerin ifl birli¤i ile yürütülür.
Ayn› Yönetmeli¤in 32. Maddesinde ise RAM’lar›n Özel E¤itim Hizmetleri alan›nda görev tan›m› yap›lmaktad›r.
RAM Özel E¤itim Hizmetleri Bölümünün Görevleri:53
1. Özel e¤itim gerektiren bireylerin tespiti amac›yla yap›lacak taramalarda
yer al›r.
2. Özel e¤itim gerektiren çocuklar›n tan›lanmas› sürecinde gerekli her türlü hizmeti verir.
3. Özel e¤itimde, ailelere yönelik çeflitli bilgilendirme ile rehberlik program ve çal›flmalar›n› ilgili birim ve kurumlar›n ifl birli¤iyle plânlar, uygular, de¤erlendirir ve izler.
4. Özel e¤itim kurumlar› ile kaynaflt›rma program› uygulayan okullar›n
rehberlik ve psikolojik dan›flma hizmetleri servislerine yönetici ile ö¤retmenlerine özel e¤itimde rehberlik ve psikolojik dan›flma hizmetleri konusunda gerekli destek hizmeti verir.
5. Merkezin görev bölgesinde özel e¤itim gerektiren ö¤rencilerin üst ö¤renim kurumlar› ve mesle¤e yönelmeleri konusunda gerekli çal›flmalar› ve efl
güdümü sa¤lar.
6. Özel e¤itim gerektiren çocuklar›n geliflimlerini destekleyici nitelikte bireysel veya grupla çeflitli özel e¤itim uygulamalar› yapar.
7. Özel e¤itim kurumlan ile kaynaflt›rma program› uygulayan okullar›n
rehberlik ve psikolojik dan›flma servislerince, engelli ö¤rencilere yönelik
verilen rehberlik ve psikolojik dan›flma hizmetlerine iliflkin program ve çal›flmalar› inceler, izler, de¤erlendirir.
8. Bölüm çal›flmalar›yla ilgili konularda özel e¤itim kurumlar› ve kaynaflt›rma program› uygulayan okullar›n personeline yönelik olarak onlar›n bilgi ve becerilerini art›r›c› konferans, panel gibi toplant›lar ile çeflitli hizmet
1içi
aeüueaü
e¤itim etkinlikleri düzenler. Gerekti¤inde üniversite ve ilgili kurulufllardan eleman sa¤lar.
40
9. Hizmet verilen ö¤renci ve bireylerle ilgili olarak merkez d›fl›na verilecek
bilgilerde kifliyi ve aileyi olumsuz etkileyebilecek, yanl›fl anlafl›lmalara yol
açabilecek beyan ve yorumlardan kaç›n›r.
10. Bölümün görevlerine iliflkin konularda çevrenin gereksinimlerini belirlemek, hizmetleri gelifltirmek, niteli¤i ve verimi art›rmak için araflt›rmalar yapar, bunlar›n sonuçlar›ndan yararlan›r, yetkili ve ilgililerine iletir.
11. Bölüm etkinliklerinde kullan›lacak psikolojik ölçme araçlar› ile di¤er
araç ve tekniklerin belirlenmesi, sa¤lanmas› ve gelifltirilmesi için il içinde
yap›labilecek çal›flmalar› plânlar, yürütür ve sonuçland›r›r.
12. Özel e¤itim gerektiren ö¤rencilerin kendilerine, ailelerine ve e¤itim
kurumlar›na yönelik, onlar›n geliflmelerini destekleyecek yay›nlar haz›rlar
ve ilgililere ulaflt›r›r.
13. Bölüm hizmetleriyle ilgili bilimsel geliflmeleri izler, bunlardan uygulamalarda yararlan›r. Bölüm hizmetlerinin yürütülmesinde yeterli say›da
personel bulunmad›¤›nda, gerekli atamalar yap›l›ncaya kadar bölüm elemanlar›, meslekî formasyonlar›na ve niteliklerine en yak›n hizmetlerin yürütülmesinde görevlendirilir.
Buna göre: üstün zekal› ö¤rencilerin özel e¤itime muhtaç ö¤renci kapsam›nda de¤erlendirildi¤i göz önünde bulunduruldu¤unda üstün zekal› ve yetenekli bireylere yönelik olarak RAM’lar›n çal›flma yapabilecekleri görülmektedir.
1aeüueaü
41
Zekâ, t›pk› bir tarla gibi
ekilmeye ve bak›lmaya muhtaçt›r.
Cicero
II. BÖLÜM
ZEKÂ VE ÜSTÜN ZEKÂ
2. 1. Zekâ
Zekâ, insana ait bireysel farkl›l›klar aç›s›ndan en önemli konudur. Zeka konusu Plato’dan beri tart›fl›lan ve üzerinde en çok spekülasyon yap›lan bireysel farkl›l›klardan birisidir. Özellikle insan ve insana ait
davran›fllar›n anlafl›lmas› ve ifllenmesi ço¤u zaman zekâ ile iliflkili olarak
ele al›nm›flt›r.54
Sosyal Bilimler alan›ndaki en soyut kavramlardan biri olan zekâ için literatürü inceledi¤imizde birbirinden farkl› tan›mlarla karfl›lafl›r›z. Zekâ e¤itimcilere göre ö¤renme yetene¤i, biyologlara göre çevreye uyum sa¤lama yetene¤i, psikologlara göre ise ak›l yürüterek sonuca ulaflma yetene¤idir.
Farkl› tan›mlar oldu¤u görülmektedir.55 Zekâ tan›m›n› güçlefltiren en
önemli nokta onun soyut bir kavram olmas›d›r.
1aeüueaü
Zekâ, bireyin gerek sorunlar› çözerken gerek çevreye uyum sa¤larken var olan tüm yetenek ve becerilerini kullanmas›d›r. Zekâ, kavramlar
42
ve alg›lar yard›m›yla soyut ya da somut nesneler aras›ndaki iliflkiyi kavrayabilme, soyut düflünme, muhakeme etme ve bu zihinsel ifllevleri uyumlu
flekilde bir amaca yönelik olarak kullanabilme yetene¤idir.56
Zekâ, olaylar› ba¤›ms›z olarak düflünebilme, yeni durumlara baflar›yla uyabilme, hareket ve tav›rlar› belli bir fikir veya amaç etraf›nda toplayabilme yetene¤i, ço¤unlukla alg›lama, belleme, ça¤r›fl›m, imgelem, hüküm verme, ak›l yürütme, soyutlama, genelleme gibi görevlerin tümü” olarak tan›mlanmaktad›r.57
Genel tan›mlara göre zekâ, kiflinin anlama, kavrama, ö¤renme kapasitesidir. Zihinsel performans› gösterir.58
2. 2. Zekâ’y› Etkileyen Faktörler
Yörüko¤lu’na göre zekâ do¤ufltan gelir ve büyük ölçüde kal›t›m›n
etkisiyle beslenir. Çocu¤un zekâ gücü annesiyle babas›n›n zekâ ortalamas›na yak›nd›r, biraz alt›nda, biraz üstünde olabilir.59
Zekây› çeflitli çevresel faktörlerde etkilemektedir. Bunlar anne karn›ndaki nedenler, do¤um s›ras›ndaki nedenler, travmalar, ateflli hastal›klar, e¤itim, ailenin sosyo-ekonomik düzeyi gibi. Ancak çocu¤un zekâs› çevrenin etkisini aflabilmektedir. Çocuk ne kadar çok zekiyse çevrenin etkisi
o kadar azalmaktad›r.60
Geliflim üzerindeki biyolojik ve çevresel etkiler iki çeflittir.61
Biyolojik etkiler;
1. Bir türün bütün üyelerince paylafl›lan, türe özgü etkinliklerdir (bebe¤in
beslenme ve bak›m› için baflkalar›na gereksinme duymas› gibi).
2. Her kifliye özgü olan genetik özelliklerdir (bireyler aras›ndaki farkl›l›klar).
1Çevresel
aeüueaü etkiler;
1. Fiziksel çevre (do¤um öncesi dönemde ana rahmi, kent ya da k›r yaflam›).
43
2. Toplumsal çevre (di¤er insanlar, toplumsal kurumlar).
Kal›t›m ve çevrenin zekâ üzerindeki etkileriyle ilgili olarak flu söylenebilir:
Bütün bireyler, do¤umla yeni bir hayata bafllarken, baz› potansiyelleri de
beraberlerinde getirirler. Bu potansiyellerin geliflim s›n›r›, büyük ölçüde
bireyin kal›t›m›yla tayin edilir. Araflt›rmalara göre; biyo-fiziksel özelliklerimizle, biyo- kimyasal özelliklerimiz ve zekâ gücümüz, kal›t›m›m›z›n oldukça söz sahibi oldu¤u potansiyellerimiz aras›nda yer al›r. Ancak, söz konusu potansiyellerin ve bunlara ba¤l› özelliklerin ne ölçüde ifllerlik kazanaca¤› ve s›n›r›, bireyin sadece kal›t›m›yla de¤il; döllenmeden bafllayarak, içinde geliflece¤i iç ve d›fl çevre koflullar›yla da yak›ndan ilgilidir.62
1960’lar›n ortas›ndan beri yap›lan beyin araflt›rmalar› çok zeki bireylerin
biyolojik olarak farkl› olduklar›n› ve bu farkl›l›¤›n tamamen do¤ufltan gelmeyip, daha çok genetik örüntü ve çevre olanaklar›n›n karfl›l›kl› etkileflimi
sonucunda beyinde oluflan hücresel de¤iflimlerden kaynakland›¤›n› göstermifltir. Ayr›ca araflt›rma verileri, yüksek zekâ düzeyinin, beynin bafll›ca ifllevlerinin gelifliminin bir sonucu oldu¤unu otaya koymaktad›r. Bu bulgulara dayanan Clark’a göre, yüksek zekâ düzeyi, biliflsel, duyuflsal, fiziksel ve
sezgisel olarak adland›r›lan beynin dört ifllevinin ileri düzeyde ve h›zland›r›lm›fl geliflmesinin bir sonucudur. Ona göre zekâ kavram› ve üstünlük art›k sadece beynin biliflsel iflleviyle k›s›tland›r›lamaz; tüm beynin ifllevlerini
ve onlar›n etkin ve bütünlefltirilmifl kullan›m›n› içermelidir.63
Sonuç olarak, zekâ gelifliminde bireyin do¤ufltan getirdi¤i potansiyel, kal›t›m ve içinde bulunulan çevre önemli rol oynar. Ayr›ca aile orta-
1aeüueaü
m›n›n da zihinsel geliflmeyi önemli ölçüde etkiledi¤i istatistiklerle gösterilmifltir.
44
2. 3. Zekâ’n›n Ölçülmesi
Önceki bölümde belirtti¤imiz gibi zekân›n ne oldu¤u ve
nas›l tan›mlanmas› gerekti¤i konusu uzun y›llardan beri
birçok e¤itimci ve psikologun ilgi alan›n› oluflturmaktad›r.
Bununla birlikte zekân›n ölçülmesi için de birçok çal›flma yap›lm›fl ve farkl› zekâ testleri gelifltirilmifltir. Ölçmede belirli yafllarda baz› davran›fllar› yapan kiflilerin ortalama tepkileri ölçüt olarak kullan›l›r. Her yafl döneminin
davran›fllar› farkl› oldu¤undan de¤iflik yafllarda zekâ düzeyini belirlemek
için, de¤iflik ölçütler kullan›lmas› gereklidir. ‹lkö¤retim ça¤›ndaki bir bireyin zekâs›n› ölçmede kullan›lan bir ölçme arac›, yetiflkin bireyin zekâs›n›
ölçmede ifle yaramaz. Zekâ’n›n ölçülmesindeki ana neden, zekây› temel
ö¤elerine ay›rarak incelemektir. Bir kiflinin zekâ seviyesi, di¤er koflullar eflit
tutuldu¤unda ne kadar zor ifller baflard›¤›, ayn› güçlükteki ifllerden ne kadar ço¤unu baflarabildi¤i veya ne kadar k›sa sürede do¤ru sonuca ulaflabildi¤i ile ölçülür.64 Ancak zekâ kesin çizgileri olmayan kabataslak bölümlere ayr›labilir. A¤›rl›k boy gibi ölçülemez. De¤iflmeyen bir say› da de¤ildir.65
Zekâ testleri konusundaki sistematik ve bilimsel çal›flmalar ancak
19. yüzy›l›n sonlar›na do¤ru ortaya ç›kmaya bafllam›fl, ‹ngiltere'de Fransis
Galton, Almanya'da Emil Kraeplin ve Fransa'da Fred Binet bu konuda
araflt›rmalar yapm›fllard›r. ‹lk formal IQ testi bu yüzy›l›n bafl›nda, Frans›z
hükümetinin, okuldan yararlanamayacak kadar durgun zekâdaki çocuklar›n yeterli zekâ potansiyeli oldu¤u halde gerekli çabay› göstermedikleri için
baflar›s›z olan çocuklardan ay›rt edebilmek amac›yla Binet ve Simon'dan
zekâ testi gelifltirmelerini istemesi üzerine ortaya ç›km›flt›r.66 ‹lk zekâ testi Alfred Binet ve Dr. Simon taraf›ndan ‹lkokul ça¤›ndaki baflar›s›z olma
riski tafl›yan çocuklar› belirlemek amac›yla 1905 y›l›nda gelifltirilmifltir. Binet,
çocuklar›n hangi yafllarda hangi becerilere sahip olduklar›n› inceleye1aeüueaü
rek ilk test maddelerini oluflturdu ve bu test maddelerini çocuklar üzerin-
45
de denedi. Her yafl için, o yafltaki çocuklar›n %60'›n›n baflard›¤› maddeler, o yafl için test maddesi olarak belirlendi. Bu ölçüme göre bir çocuk,
kendi yafl›tlar›n›n yapabildiklerini yapabiliyorsa normal zekâl›, daha küçüklerin yapabildiklerini yapabiliyorsa geri zekâl›, kendinden büyük zekâl›lar›n maddelerini yapabiliyorsa ileri zekâl› olarak de¤erlendirildi.67
Binet’ye göre, zekâya ait olan bu özellikler, zekân›n flu üç temel
eleman›n› gösterir: “anlama, icat ve elefltiri”. Anlay›fl› kuvvetli olan ütün
zekâya sahip bulunanlar, olaylar›, düflünceleri kavramak, aç›klamak, yorumlamak, olaylar aras›ndaki iliflkileri keflfetmek hususunda büyük bir yetenek gösterirler. ‹cat edici zekâlar, bir düflünceyi gerçeklefltirmek, yeni teknik, araçlar ve yöntemler yaratmak, yeni faaliyet biçimleri bulmak hususunda büyük yetene¤e sahiptirler. Elefltirici zekâlar ise, bir düflüncenin, bir
teorinin aksayan yanlar›n›, çürük noktalar›n› bulup ç›kartmakta özel bir
beceri gösterirler. Binet, bu üç elemana bir dördüncüsünü ekler: do¤rultu. Bu ö¤e; herhangi bir problemi çözerken, zihnin sa¤a sola sapmadan
belli bir do¤rultuda ifllemesini sa¤lar. Baz›lar› buna ilgi, merak ad›n› vermifllerdir ki; duygusal karakterdedir ve zekân›n ifllemesinde önemli ve uyar›c› bir rol oynar.68
Daha sonra Lewis Terman ABD’de bu testi gelifltirdi ve test
“Stanford Binet Testi” olarak adland›r›ld›, test üzerinde 1937 ve 1960’da
iki de¤ifliklik yap›ld›. Bugün 2-18 yafl çocuklarda en çok kullan›lan bireysel zeka testidir (Binbafl›o¤lu, 1995). Bu testin ard›ndan birçok farkl› test
gelifltirilmifltir. Bugün özellikle üstün yetene¤in tan›lanmas›nda Wechsler
Çocuklar ‹çin Zeka Ölçe¤i (WISC-R ve WISC-III) yayg›nl›k gösterir. Geleneksel Zekâ testlerinin ölçtü¤ü üç yetenek alan› vard›r: Sözel, say›sal ve
iliflkileri.
1uzay
aeüueaü
46
69
Zekâ testleri konusunda Terman, Cattell, Spearman, Stern,
Thorndike, Thrustone ve Wechsler bilinen di¤er önemli isimlerdir. Günümüzde en yayg›n olarak kullan›lan Binet ve Wechsler testlerinde ö¤renme, soyutlama ve yeni durumlara uyum gösterme kapasitesi ölçülmeye çal›fl›lmakta ve sonuç, zekâ yafl›n›n kronolojik yafla oran› olan zekâ bölümü
(Intelligence Quotient- IQ) olarak elde edilmektedir.70
IQ, zekâ yafl›n›n do¤um tarihine göre belirlenen gerçek yafla bölümünün yüzle çarp›lmas›yla elde edilmekte yani: Yukar›daki formülden
de kolayca anlafl›laca¤› gibi, e¤er bir kiflinin gerçek yafl› ve zekâ yafl› ayn›ysa IQ derecesi 100 olacakt›r, zekâ yafl› gerçek yafl›ndan büyük olanlar için
100'den daha büyük de¤erler, zekâ yafl› gerçek yafl›ndan küçük olanlar
içinse daha küçük bir IQ derecesi elde edilecektir.71
‹nsanlarda ortalama Zekâ Bölümü 100 olarak kabul edilmifltir.
Kabaca bir s›n›flama yap›lacak olursa 130'un üstündeki IQ de¤erleri üstün zekâ, 70'in alt›ndaki IQ de¤erleri ise geri zekâ olarak nitelendirilir. En
çok görülen IQ derecesi ortalamaya karfl›l›k gelen 100'dür. ‹nsanlar›n
%68,3’ü 85 ve 115 aras›nda ortalamaya yak›n bir IQ derecesine sahiptir.
ZB testlerinin ölçtü¤ü özelli¤in, pratik ve sosyal aç›dan önemi büyüktür.72
T›bbi ve e¤itsel de¤erlendirmelerde önemli yard›mc› araç olarak kullan›l›r.
Dünya sa¤l›k örgütüne göre:73
0–20
IQ Çok a¤›r düzeyde zihinsel gerilik(‹dio)
20-34
IQ A¤›r düzeyde zihinsel gerilik
35-49
IQ Orta düzeyde zihinsel gerilik(Embesil)
50-69
IQ Hafif düzeyde zihinsel gerilik(Debil)
70-79
IQ Tutuk zekal›
IQ Tutuk-normal zekal›lar
180-89
aeüueaü
90-109
IQ Normal zekal›
110-119
IQ Parlak zekal›
47
120-140
140
IQ Üstün zekal›
IQ ve yukar›s› Deha düzeyi
Amerikan Psikiyatri Birli¤i ve Amerikan Zekâ Yetersizli¤i Birli¤i,
dört zeka gerili¤i düzeyi belirlemifltir. Bu zeka düzeylerinin Wechsler puanlar›na göre da¤›l›m› flu flekildedir: Hafif derecede zeka gerili¤i : 55-69 puan (gerili¤i olanlar›n yaklafl›k % 89’u) Orta derecede zeka gerili¤i : 40-54
puan (gerili¤i olanlar›n yaklafl›k % 7’si) A¤›r derecede zeka gerili¤i : 25-39
puan (gerili¤i olanlar›n yaklafl›k % 3’ü ) ‹leri derecede zeka gerili¤i : 0-24
puan (gerili¤i olanlar›n yaklafl›k % 1’i) Bu dört alt tip, zeka bölümü aral›¤›na ve uyum davran›fl›ndaki bozukluklara göre s›ralanm›flt›r. fiimdiki
DSM-IV s›n›fland›r›lmas›nda eski s›n›fland›rmalarda “borderline retardasyon” olarak isimlendirilen “s›n›r zeka ifllevi” terimi de yer almaktad›r. Bu
70-89 zeka bölümü olan bireyler için kullan›lan bir terimdir.Bir çok araflt›rmada ileri derece zeka gerili¤i olanlar›n tüm grubun küçük bir yüzdesini oluflturdu¤u bulunmufltur. Bunlara genellikle bebeklik veya erken çocuklukta tan› konulmaktad›r. Zekâ geriliklerinin büyük ço¤unlu¤u hafif derecededir. ‹leri derece olanlar belirgin fiziksel özürlerden dolay› kolay tan›n›rken hafif derece olanlarda ek fiziksel sorunlar fazla bulunmaz. Hafif derece zekâ gerili¤i olanlar okula devam ederek eriflkinli¤e kadar zeka bölümlerini art›rabilirler.74
2.4. Baz› Zekâ Testleri ve Özelli¤i
Test maddesi olarak isimlendirilen, test sorular›n›n içeri¤i, flekli,
dizilifli ve sunuluflu standart hale getirilmifl oldu¤undan, uygulama koflullar› bireyden bireye veya k›sa zaman aral›klar› aras›nda de¤iflmez.75
Stanford-Binet, Leiter, WISC-R ve WISC-III testlerinin tümünde,
konuyu bilen bir kiflinin testi özel olarak kendisinin uygulamas› gerekir,
bu aç›dan testlerin uygulanmas› zor ve zaman al›c›d›r. Yeni gelifltirilen ba1z›aeüueaü
testler grup halinde uygulamaya izin verir. Bu tür testlerde cevaplar testi uygulayana do¤rudan verilmez, kalem ve silgi kullan›larak test kâ¤›d› üzerinde verilir. Bu tür testlerin toplu halde uygulanabilmesi bir avantaj sa¤48
larken, cevaplar›n sadece yaz›l› olarak verilebilmesi, sorulacak soru türleri
üzerinde k›s›tlamalara sebep olur.76
Afla¤›da sadece uzmanlar taraf›ndan kullan›lmak üzere gelifltirilmifl ve sadece uzmanlar taraf›ndan sat›n al›nabilecek baz› testler hakk›nda
bilgi verilmifltir.
1aeüueaü
49
2.4.1. Tablo 1. Baz› Zekâ Testleri77
TESTIN ADI
WECHSLER
ÇOCUKLAR
‹Ç‹N ZEKÂ
ÖLÇE⁄‹
(WISC-R)
TESTIN ADI
STANFORD
BINET ZEKÂ
TEST‹
1aeüueaü
50
AÇIKLAMA
Testin Tan›t›m›: Bireylerin zihinsel performanslar›n› belirlemek amac›yla uygulanan bireysel zekâ testidir. Test, sözel ve performans olmak
üzere iki bölümden, her bölüm de bir yedek, 5
ana test olmak üzere alt› alt testten oluflmaktad›r.
Test sonucunda bireye ait sözel, performans ve
genel olmak üzere üç zekâ bölümü elde edilir. Baz› alt testleri süreye dayal›d›r. 1982 y›l›nda uyarlanm›flt›r.
Testin Türü: Yetenek (zekâ) testidir.
Uygulanacak Yafl Grubu: 6–16 yafl grubuna yönelik bir testtir.
Uygulama fiekli: Bireysel bir test olup bir oturumda bir kifliye uygulan›r
AÇIKLAMA
Testin Tan›t›m›: Bireylerin zihinsel performanslar›n› belirlemek amac›yla uygulanan bireysel zekâ testidir. Uygulama sonucunda bireye ait
zekâ yafl› ve zekâ bölümü elde edilmektedir. Süreye dayal› bir test de¤ildir. 1972 y›l›nda uyarlanm›flt›r.
Testin Türü: Zekâ testidir.
Uygulanacak Yafl Grubu: 2 yafltan yetiflkin yafla
kadar uygulanmaktad›r.
Uygulanama fiekli: Bireysel test oldu¤u için
bir oturumda bir kifliye uygulan›r.
TESTIN ADI
AÇIKLAMA
LE‹TER ULUS- Testin Tan›t›m›: ‹flitme ve konuflma problemi
olan çocuklar›n zihinsel performanslar›n› belirLAR ARASI
PERFORMANS lemeyi amaçlayan dile dayanmayan bir performans testidir. Baz› maddelerinin uygulamas›nda
TEST‹
süre s›n›r› vard›r. 1962 y›l›nda uyarlanm›flt›r.
Testin Türü: Yetenek (Zekâ) testidir.
Uygulanacak Yafl Grubu: 2–18 yafllar› aras›ndaki bireylere uygulanmaktad›r.
Uygulama fiekli: Bireysel bir test olup bir oturumda bir kifliye uygulan›r.
TESTIN ADI
TEMEL
KAB‹L‹YET
TEST‹ 5–7
TEMEL
KAB‹L‹YET
TEST‹ 7-11
1aeüueaü
AÇIKLAMA
Testin Tan›m›: Çocu¤un zihinsel performans›n› belirlemek amac›yla kullan›lan dört alt testten
oluflan bir yetenek testidir. Uygulama sonucunda bireye ait zekâ bölümü elde edilmektedir. Baz› alt testlerde süre s›n›r› vard›r. 1994 y›l›nda
uyarlanm›flt›r.
Testin Tan›m›: çocu¤un yeteneklerin ölçmek
e¤itsel ve mesleki rehberlik yapmak amac›yla uygulanan yetenek testidir. Dil, flekil uzay, ak›l yürütme, ay›rt etme ve hesap olmak üzere befl özel
yetenek ile genel yetene¤i ölçen yedi alt testten
oluflan bir grup testidir. Alt testlerin uygulanmas›na iliflkin süre s›n›r› vard›r.2001 y›l›nda uyarlanm›flt›r.
51
TESTIN ADI
BENDER
GESTALT
GÖRSEL
MOTOR TEST‹
TESTIN ADI
DENVER
GEL‹fi‹MSEL
TARAMA
TEST‹
1aeüueaü
52
AÇIKLAMA
Testin Tan›t›m›: Beyindeki bozukluklar› teflhis
etmek amac›yla kullan›l›r. Çocuklarda gerili¤i,
regresyonu, fonksiyon kayb›n› ve organik beyin
hasarlar›n› saptamaya yönelik geliflimsel bir testtir. Ayr›ca kiflilik saptamalar›n› bulmaya yard›mc› olan bir testtir. Test 9 geometrik flekilden
oluflmaktad›r. Testte süre s›n›r› yoktur.
Testin Türü: Yetenek testleri içinde psikomotor
testleri içinde ise klinik testler olarak s›n›fland›r›l›r.
Uygulanacak Yafl Grubu: 5 yafl ile 10 yafl 11 ay
aras›ndaki çocuklara uygulan›r.
Uygulama fiekli: Bireylerden s›rayla verilen 9
geometrik flekli çizgisiz beyaz kâ¤›da aynen çizmeleri istenir. Bireysel bir test olup bir oturumda bir kifliye uygulan›r.
AÇIKLAMA
Testin Tan›t›m›: Çocuklardaki geliflimsel gecikmeyi ve bozuklu¤u fark etme amac›yla kullan›l›r. Test 105 maddeden oluflmaktad›r. Süreli
bir test de¤ildir. 1981 y›l›nda uyarlanm›flt›r.
Testin Türü: Geliflim ölçe¤i ve tarama testidir.
Uygulanacak Yafl Grubu: 0–6 yafl grubu aras›ndaki çocuklara uygulanmaktad›r.
Uygulama fiekli: Bu test, uygulay›c›n›n çocu¤un neler yapabildi¤ini gözlemesi ve baz› maddelerde de ana baban›n çocu¤una iliflkin gözlemlerini anlatmalar› yoluyla uygulan›r. Bireysel uygulanan bir testtir.
TESTIN ADI
KOHS
KÜPLER‹
ZEKÂ ÖLÇE⁄‹
TESTIN ADI
PORTEUS
LAB‹RENTLER‹
TEST‹
AÇIKLAMA
Testin Tan›t›m›: 17 kart ve desenli küplerden
oluflmaktad›r. Süreli bir testtir.
Testin Türü: Zekâ Testidir.
Uygulanacak yafl grubu: 10 yafl üzerindeki çocuklara uygulan›r.
Uygulama flekli: Çocuk, uygulay›c›n›n verdi¤i
süre içinde gösterilen karttaki deseni küplerle
yapmaya çal›fl›r. Bireysel olarak uygulan›r.
AÇIKLAMA
Testin Tan›t›m›: Genel yetene¤i belirlemek
amac›yla kullan›lmaktad›r. Sözel aç›klamaya
dayal› bir test de¤ildir. 12 labirentten oluflmaktad›r. S›n›rland›r›lm›fl bir süre uygulamas› vard›r. 1974 y›l›nda uyarlanm›flt›r.
Testin Türü: Bireysel zekâ testi olarak kullan›lmaktad›r.
Uygulanacak Yafl Grubu: 7,6–14 yafl aras›ndaki bireylere uygulanmaktad›r.
Uygulama fiekli: Çocu¤un labirentlerdeki ç›k›fl yoluna bulmas› esas›na dayanmaktad›r. Bireysel bir test olup bir oturumda bir kifliye esas›na dayanmaktad›r. Bireysel bir test olup bir
oturumda bir kifliye uygulan›r.78
1aeüueaü
53
2.5. Grup Olarak Uygulanan Zekâ Testleri
Grup olarak uygulanan zekâ testleri bireysel uygulananlara k›yasla daha az bilgi verir. Di¤er taraftan, çok say›da kifliye uygulama yap›lmas›
gerekti¤inde bireysel testi uygulayacak yeterli uzman olmamas›, zaman›n
k›s›tl› olmas› veya ayr›nt›l› bir taramaya gerek duyulmamas› durumlar›nda
kullan›m kolayl›klar› nedeniyle tercih edilebilir. Grup zekâ testleri tarama
amac›yla kullan›ld›¤›nda, daha ayr›nt›l› de¤erlendirme gerektiren kiflilerin
saptanmas›nda faydal›d›r. Bu sayede, bireysel testler sadece gereken kiflilere uygulanm›fl olur.79
Genellikle grup testlerinin bafl›nda, testin nas›l yan›tlanaca¤›yla ilgili bir yönerge olur. Testi uygulayan kifli bu yönergeyi yüksek sesle okuyabilece¤i gibi deneklerin kendilerinin de okumas›n› isteyebilir. Testlerin
olumsuz yönlerinden biri, deneklerden tek tek geri bildirim al›nmad›¤›
için deneklerin testi anlamad›klar› veya yanl›fl anlad›klar› durumlarda düzeltilme yap›lamamas›d›r. Bireysel testlerde denek anlamad›¤› noktalar› uygulay›c›ya sorabilirken grup testlerinde bu her zaman mümkün olmayabilir. Gruptaki tüm denekler teste ayn› zamanda bafllar ve sabit bir süre içinde yan›tlar›n› verir. Bu testleri uygulamak için genellikle özel bir e¤itime
gerek yoktur. Grup zekâ testlerinde, testin uygulanaca¤› kifli say›s›n›n 20’yi
geçmemesi tavsiye edilir. Gruptaki bireylerin yafllar› küçüldükçe, bu say›n›n daha da azalmas› gerekir. Çünkü küçük yafltaki denekler daha çok yard›ma ve aç›klamaya ihtiyaç duyarlar. Literatürde yer alan, birçok standardize edilmifl grup zekâ testi olmas›na karfl›n Ülkemizde bunlar›n çok az›
kullan›lmaktad›r.80
Farkl› tipte zekâ testleri olmakla beraber, bu testlerin hepsi de ayn› zekây› ölçer. Baz›lar› sözcükleri ve say›lar› kullan›r, belli bir kültürel bil(sözcük da¤arc›¤› gibi) gerektirir. Di¤erleri ise bu biçimde de¤ildir ve
1giyi
aeüueaü
onun yerine flekilleri, biçimleri kullan›r ve yaln›zca basit, evrensel kavramlar›n bilgisini gerektirir. ‹nsanlar›n büyük bir k›sm› ortalama bir zekâ bö54
lümü (ZB 100) etraf›nda y›¤›l›r. Çok az say›da insan çok yüksek ve çok düflük zekâ düzeyine sahiptir. S›n›fland›rmada 120 üstün zekâ s›n›r› görülmekle birlikte bunu 130 düflünmek kavram›n anlam›n›n ve özelliklerinin
yerini bulmas› için daha do¤ru görülmektedir. (Bu de¤er "üstün zekâ”n›n
eflik de¤eri olarak kabul edilir). Ayn› oran, zekâ bölümü 70'in alt›nda kalanlar için de söz konusudur. ZB=70–75 aras› ise zekâ gerili¤i için eflik de¤er olarak kabul edilir.81 Zekâ testleri, farkl› yetenekleri farkl› flekillerde
derecelendirirler çünkü çocu¤un di¤er alanlarda gösterdi¤i düflük performans dereceleri, performans ortalamas›n› da düflürecektir.82
2.6. Zekâ Testlerinin Elefltirisi
Zekâ testleri konusundaki en önemli tart›flmalardan biri zekây›
oluflturan zihinsel yeteneklerin tan›mlanmas›d›r. Di¤er taraftan IQ'nun
bu yetenekleri yeterince yans›t›p yans›tamayaca¤› üzerinde yo¤unlafl›lm›fl,
testin haz›rlanmas› ve standartlaflt›r›lmas›nda kültürel önyarg›lar›n olabilece¤i ileri sürülmüfltür. Sosyoekonomik düzeyi yüksek çocuklar›n test sonuçlar›n›n da daha yüksek ç›kt›¤› saptanm›flt›r. Sosyo-ekonomik durum,
ö¤renim olanaklar›, testör fark›, hatta testin uyguland›¤› koflullar›n bile
test sonuçlar›n› etkileyebilece¤i tart›flma götürmez bir gerçektir. ‹yi e¤itim
görmüfl kiflilerin kelime bilgisi daha fazlad›r, zekâ testlerinin birço¤u sözel a¤›rl›kl› oldu¤undan, bu kiflilerin zekâ testlerinde e¤itimi az kiflilerden
daha yüksek puan almas› do¤ald›r. Bütün zekâ ölçeklerinde kültürel yanl›l›k söz konusudur. Bu testler meslek sahiplerine yanl›l›k gösterir. Zekâ
testleri psikologlar taraf›ndan haz›rlanmaktad›r. Dolay›s›yla bu meslek grubuna yanl›l›k yans›tabilir.83
Zekâ bölümü, bir kiflinin baflar› düzeyini de¤il; ulaflabilece¤i, bir
baflka ifadeyle varmas› gereken en üst düzeyi gösterir. IQ, kiflinin neler bade¤il, neler baflarabilece¤inin göstergesidir.84 Zekâ yafl›n›n hesaplanmas›nda zekâ testleri kullan›l›r; ancak bu testler çocuklar›n gerçek yeteneklerinin belirlenmesinde tek geçerli ölçüt de¤ildir; çünkü çocu¤u ger-
1flard›¤›n›n
aeüueaü
55
çek potansiyelini gizlemeye itecek bir çok neden vard›r. Bu nedenler flunlard›r:85
1. Çocuk zamanla s›n›rl› bir grup testinde, yeterli konsantrasyonu sa¤layamad›¤› gibi yeterli h›z› da gösteremeyebilir.
2. Çocu¤un anadili ile ilgili bir sorununun olmas› ve gerekli kültürel alt
yap›ya sahip bulunmamas› halinde, uygun cevaplar› verememesi mümkündür.
3. Çocu¤un duydu¤u baflar›s›zl›k korkusu ve üzerinde hissetti¤i grup bask›s›, düflük performans göstermesine neden olabilir.
4. Zekâ testleri, çocu¤un yetenekli oldu¤u alanlar› ölçme ve de¤erlendirmede yetersiz kalabilir.
5. Çocu¤a, testin önemi ile ilgili gerekli bilgilendirme ve motivasyon sa¤lanmam›flsa, çocu¤un testi önemsememesi gibi bir sonuçla karfl›lafl›labilir.
2.7. Zekâ Testlerinin Geçerli¤i
Geçerlik testin ölçmeyi amaçlad›¤›n› ölçebilme gücüdür. Zekâ testinin geçerli¤i denilince de testin zekây› gerçek anlamda ölçebilme gücü akla gelir. Zekân›n beynin fonksiyonlar›n›n toplam› oldu¤u varsay›m›yla her
iki bölüme ait baz› fonksiyonlar› ölçen testler gelifltirilmifltir. Kavrama, ak›l
yürütme, yarg›lama gibi baz› sözel yeteneklerin beynin sol yar›m küresinin
fonksiyonu oldu¤u, görsel-mekânsal yetiler gibi performans yetilerin de
sa¤ yar›m kürenin fonksiyonu oldu¤u bilinmektedir. Bugün en yayg›n olarak kullan›lan zekâ testlerinde de sözel ve performans yetenekler ölçülmeye çal›fl›lmaktad›r.86
Zekâ testleri birçok uzman taraf›ndan çeflitli yönleriyle elefltirilmekle birlikte klinikte çocuk ve gençlerin zihinsel geliflim düzeylerini belirlemekte etkilidir. Geçerlik ve güvenirlikleri test edilmifl testlere uzman1larca
gerek duyuldu¤u takdirde baflvurulmas› pratikte önemli yararlar sa¤aeüueaü
lar. Günümüzde kullan›lan zekâ testleri, zekân›n daha çok sözel mant›ksal
ve matematiksel yönüne yöneliktir. Bu testler, zekân›n bu yönüyle ilgili
56
çeflitli zekâ düzeyindeki kiflileri ay›rt edebilir. Ayr›ca, bireyin do¤ufltan gelen yeteneklerini daha do¤ru yans›tan ve kültürel yap›dan etkilenmeyecek
testler gelifltirilmesine yönelik çal›flmalar da yap›lmaktad›r. Ancak bu konuda s›f›r bir kültürel yanl›l›k hiçbir zaman sa¤lanamayacakt›r. Zekâ, tan›mland›¤› gibi, tan›mland›¤› flekliyle de ölçülebilir ve zekâ testleri bu ölçme iflini IQ yu tespit eder.87 Ölçülen zekân›n kendisi de¤il zekây› gösteren davran›fllard›r. Çünkü zekâ soyut bir kavramd›r. Zekây› ancak kendisini simgeleyen davran›fl ve ifadelerle somutlaflt›rarak ölçebilirsiniz.88
Zekâ testlerinin bu konuda profesyonelleflmifl uzmanlarca yap›lmas› güvenirli¤ini artt›r›r. Test odas›, testörün çocukla kurdu¤u iletiflim,
çocu¤un motivasyonu, ortam›n fiziksel koflullar› (›s›, ›fl›k vb) gibi birçok
faktör testin güvenirli¤ini etkiler. Tüm bu koflullar konunun uzmanlar›nca bilinmekte ve ortam standardize edildikten sonra belirlenen yönergeler
belirlenen biçimde verilerek çocu¤un gerçek performans›n› ortaya koymas› sa¤lanmaya çal›fl›l›r. Zekâ testleri ö¤renme sa¤lanmas›n ve benzer hatalar yap›lmas›n diye yap›lar› gere¤i belirli bir zaman geçmeden tekrarlanmaz. Bu süre testten teste de¤iflebilmekle birlikte 6 ay sürelidir.89
K›sa aral›klarla tekrarlanan testlerin de geçerli olmad›¤› bilinmektedir. Bu nedenle ailelerin böyle bir test yapt›rma aflamas›nda, öncesinde
yap›lm›fl bir test varsa bu bilgiyi uzmanla paylaflmalar› önemlidir. S›kl›kla
kullan›lan zekâ testleri geçerlik ve güvenirlik çal›flmalar› yap›lm›fl testlerdir.
Bu nedenle uzmanlarca uyguland›¤›nda bu testlerden elde edilen sonuçlar›n da güvenilir ve geçerli oldu¤u söylenebilir.90
2.8. Zekâ Testleri Neden Önemlidir?
Zekâ testleri klinikte de¤iflik amaçlarla kullan›l›r. Bir çocu¤un zigeliflim gerili¤ini (zekâ gerili¤i) veya üstün zihin gücünü (üstün ze1hinsel
aeüueaü
kâ) ortaya ç›karabilece¤i gibi hangi yetilerinin ne kadar geliflmifl oldu¤unu,
hangi alanlarda daha fazla geliflmifl hangi alanlarda daha az geliflmifl oldu57
¤unu zekâ testleri arac›l›¤›yla saptamak mümkündür. Ayr›ca bu testler arac›l›¤›yla çocu¤un nörolojik, görme veya iflitme ile ilgili bir sorunu olma olas›l›¤›n› da saptamak mümkün olabilir. Bunun yan› s›ra zekâ testleri sonuçlar› klinik psikolojide baz› psikopatolojinin belirlenmesinde de bir araç
olarak kullan›l›r.91
2.9.Zekâ Testleri Ne Zaman Gerekir?
Neredeyse her anne-baba bebe¤inin sa¤l›kl› oldu¤u kadar zeki olmas›n› da hayal eder. Hatta “ben okuyamad›m çocu¤umu okutaca¤›m, her
f›rsat› sa¤layaca¤›m, para kazanabilece¤i yani rahat yaflayabilece¤i mesleklere yöneltece¤im.” der. Çocu¤un yetenek ve istekleri gözard› edilir. Çocu¤un her becerisi, de¤iflik durumlardaki problem çözme ve ak›l yürütme tarz› hep zekâ belirtisi olarak yorumlan›r. Özellikle de hareketlili¤iyle fark edilen çocuklar›n aileleri uzmanlara baflvurup bu çocu¤un zeki oldu¤unu düflündüklerini ve zekâs›n› ölçtürmek istediklerini söylerler. Ancak böyle bir
merak bir çocu¤a zekâ testi uygulanmas› için yeterli bir neden de¤ildir. Sadece çocu¤un ne kadar zeki oldu¤unu belgelemek için test uygulanmas› çocu¤u ve aileyi strese sokabilece¤i gibi çocukla aile aras›ndaki beklentiden
kaynaklanan durum sebebiyle iletiflimi bozabilir. Zorunluluk de¤ilken gereksiz zaman ve mesai sarfiyat› da cabas›.92
fiunu unutmayal›m ki zekân›n ölçülmesi di¤er fiziksel ve fizyolojik ölçümler kadar somut de¤ildir. Say›sal bir veri elde edilmekle birlikte
bu veri daha çok klinik ve e¤itsel de¤erlendirme için bir anlam ifade eder.
Zekâ de¤iflmez bir bütün de¤ildir. Zekâ testi uygulama karar› ancak bir uzman taraf›ndan verilmelidir. Bunun içinde belirleyici olan çocukta görülen yafl›tlar›ndan afl›r› farkl›l›k ve uyum problemleri olmal›d›r. Çocuklar
okulda, evde veya baflka sosyal ortamlarda okul baflar›s›, uyum ve davran›fl
problemleri yafl›yorlarsa yap›lacak baz› de¤erlendirmelerin ard›ndan zekâ
testi yap›lmas› gerekebilir. Zekâ testine ihtiyaç duyulmas›n›n nedeni çocu1¤un
olas› bir ö¤renme güçlü¤ünün saptanmas› olabilece¤i gibi üstün zihin
aeüueaü
gücüne sahip oluflunun saptanmas› da olabilir. Çünkü her iki uçta da çocuklar uyum ve davran›fl sorunlar› yaflayabilirler. Bu sorunlar›n kayna¤›58
n›n neler olabilece¤inin saptanmas› aflamas›nda zekâ testleri bir araç olarak kullan›labilir.93
2.10. Zekâ Testleri Nerelerde Yap›l›r?
Zekâ testleri bu konuda uzmanlaflm›fl pedagog, psikolog ve psikolojik dan›flmanlarca yap›lmaktad›r. Bu uzmanlar›n çal›flt›¤› özel klinik ve
merkezlerin yan› s›ra Milli E¤itim Müdürlüklerine ba¤l› Rehberlik ve
Araflt›rma Merkezlerinde, baz› hastanelerin psikiyatri veya psikoloji bölümlerinde de bu testler uygulanmaktad›r.94
2.11. Zekâ Testi Sonuçlar› Anne-babalar›
Nas›l Etkiler?
Zekâ Testleri konusunda yeterlili¤e sahip uzmanlar s›k s›k ailelerin meraklar› nedeniyle test yapt›rma talepleriyle karfl›lafl›rlar. Bu talebin
s›rf merak kökenli olmas› reddedilmesi için yeterlidir. Çünkü merak sebebiyle elde edilecek sonuçlar çocuklar›n zarar görmesine neden olabilir. Anne-babalar genellikle çocuklar›ndan yüksek performans beklerler. E¤er sonuç anne-baban›n istedi¤i gibi ç›kmazsa bu durum anne-babada hayal k›r›kl›¤› oluflturarak çocuklar›yla iliflkilerini olumsuz etkiler.95
Sonuç; çocuk bir anda anne-baban›n gözünde de¤er kaybeder.
Testten elde edilen puan›n yüksek olmas› da baflka s›k›nt›lara neden olabilir. Bu durumda da anne-baba çocu¤un çok yüksek bir zekâ bölümüne
sahip oldu¤unu bilir, çocu¤a bunu bildirir ve çocuktan beklentileri çok artar. Böyle bir çocu¤un okulda veya baflka sosyal ortamlarda karfl›laflabilece¤i uyumsuzluk veya baflar›s›zl›k problemi anne-baban›n afl›r› tepki göstermesine neden olabilir. Çocuk üzerindeki bask› artabilir. Kendisinden
sürekli yüksek baflar› beklenen bir çocuk, küçük bir baflar›s›zl›kta hayal k›yaflar ve bekleneni verememifl olma duygusuyla güvensizlik ve yeter1r›kl›¤›
aeüueaü
sizlik duygular› yaflayabilir.96
59
Üstün yetenekli çocu¤a sahip aile ayr›cal›k bekleyebilir. Zihinsel
kapasitesi üstünlü¤ün s›n›r›nda olan çocu¤a sahip bir aile, çocu¤u sanki
dahiymifl gibi davranabilir. Çocu¤u fazla serbest b›rak›p okuldan çocu¤una yönelik sürekli bir ilgi ve müsamahakâr yaklafl›m arzulayabilir.97 Say›lan bu sak›ncalar› giderebilmek için zekâ testlerinin sonuçlar› anne-babalarla paylafl›l›rken testle ölçülen yetenekler tek tek incelenir. Çocu¤un hangi yetene¤inin yafl›ndan beklenilen düzeyde geliflmifl oldu¤u, hangi yetene¤inin yafl›n›n üzerinde geliflti¤i, hangi yetene¤inin yafl›ndan beklenilen düzeyde geliflmedi¤i aç›klan›r. Bu yeteneklerin özgüven, baflar› ve ö¤renmesini nas›l etkileyece¤i üzerinde durulur. Anne-baban›n bu veriler ›fl›¤›nda çocuklar›na nas›l bir program haz›rlamalar› gerekti¤i konusunda rehberlik
edilir.98
2.12.Zekân›n S›n›fland›r›lmas›
Birçok kifli taraf›ndan zekâ, genelde tek bir yetenek veya becerinin
belirginleflmesi biçiminde anlafl›l›r. Bu hatal› bir düflüncedir. Çünkü zekâ
alg›lama, ö¤renme, düflünme gibi pek çok yetenek ve becerinin birlikte
kullan›m› ile kendini gösterir.
Zekâ hakk›nda birçok araflt›rmac› farkl› tan›mlamalar ve s›n›flamalar
yapm›flt›r.
Thorndike taraf›ndan üç ana farkl›l›k çerçevesinde s›n›fland›r›lm›flt›r;99
1. Soyut Zekâ
Çocuklukta görülmeyen sembol kullanarak düflünme yetene¤idir.
12 yafl ve sonras›nda a¤›rl›kl› olarak kendini gösterir. Soyut zekâ gerçekte
var olmayan ancak var olanlar aras›ndaki iliflkilerden zihnin soyutlama ve
genelleme gücüyle elde etti¤i sembollerle u¤rafl›r. Örne¤in; pi say›s›, türev,
limit, say›lar tabiatta somut olarak yoktur. Matematik kavramlar›n› kullanmatematiksel iliflkileri kurmak soyut zekâ iflidir. Yazar, flair, besteci
1mak,
aeüueaü
soyut zekâs›n› kullan›r.100
60
2. Mekanik (Somut) Zekâ
Çocukluk y›llar›nda kendini göstermeye bafllayan bu zekâ, bozulan bir oyunca¤› tamir ederken, yap - boz türü oyuncaklarla u¤rafl›rken yo¤un biçimde kullan›l›r. Araç gereç ve makine tamirinde kendini gösteren
yetenek alan›d›r. Bu zekân›n daha çok mühendislerde, tamircilerde, teknikerlerde, kalfa ve ustalarda bulunmas› gerekir.101
3. Sosyal Zekâ
Sosyal zekâs›n› iyi kullanan bir insan çevresinde sevilir, say›l›r, lider özellikleri ile sivrilip insanlar› etkiler. Uyum sa¤lamada kendini gösteren sosyal yetenek alan›d›r. Politikac›l›k, avukatl›k, ö¤retmenlik, pazarlamac›l›k gibi toplumla s›k› iliflkiler içinde olmas› gereken mesleklerde sosyal zekâ ön plana ç›kar.102
Günümüzde zekân›n birbiriyle iliflkili ya da iliflkisiz birçok etmen
veya yetenekten olufltu¤u kabul edilmektedir. Buna göre zekân›n belirli baz› etmenler ele al›narak de¤erlendirilmesi ve elde ortalama puan›n zekâ bölümü (IQ) olarak ifade edilmesi yanl›fl bir uygulamad›r. Gerçek bir de¤erlendirme bu etmenlerin tek tek ele al›nmas›yla mümkün olabilir. Bu konudaki en kapsaml› çal›flma çoklu zekâ kuram›n› gelifltiren Gardner taraf›ndan yap›lm›flt›r.
2.13. Çoklu Zekâ
Daha önceki k›s›mlarda zekâ tan›m› yap›l›rken daha çok geleneksel yaklafl›ma göre yap›lan tan›mlamalara yer verilmifltir. Geleneksel yaklafl›m zekây› sözel say›sal ve uzay iliflkileri olarak üç boyutta ele almaktad›r.
20. yy’›n ortalar›ndan itibaren Avrupa’da Piaget, Vigotsky, Dabrowski gibi bilim adamlar›n›n zekâya bak›fllar› bütüncül ve geliflimseldir. Örne¤in
zekây› yeni durumlara uyma yetene¤i olarak nitelemifltir. Ona göre
1Piaget,
aeüueaü
zekâ, alg›lama, uslama, an›msama gibi zihinsel süreçlerin geliflimi ve etkinlik kazanmas› olarak tan›mlar. 1970’lerden itibaren geliflim sürecini yete61
neklerin incelenmesinde temel alan ABD’li bilim adamlar› genel bir zekâ
tan›m› yerine çoklu zekâ kavram›na yak›nlaflm›fl durumdad›rlar.103
Zekân›n çok gruplu olmas›yla ilgili birçok kuram ve model bulunmas›na karfl›n, bugün e¤itim dünyas›nda ve konumuz olan üstün yetenekliler e¤itiminde Gardner’›n “Çoklu Zekâ Kuram›” temel al›nmaktad›r bu
nedenle bu kuram›n aç›klanmas›nda fayda vard›r.
Gardner insan zekâs›n›n objektif olarak ölçülebilece¤i tezini savunan geleneksel anlay›fl› elefltirerek zekân›n tek bir faktörle aç›klanamayacak
kadar çok say›da yetenekleri içerdi¤ini ileri sürmektedir.104
Beyni hasar görmüfl kifliler üzerinde yap›lan çal›flmalar, zekâ alanlar›yla ilgili davran›fllar›n beyin hücrelerinin belli merkezlerinden yönetildi¤ini göstermektedir. Genetik olarak beyin hücreleri baz› bölgelerde daha
güçlüdür ve bu bölgelerle ilgili etkinliklerde daha baflar›l› olunmaktad›r.
Bireyler güçlü olunan bölgelere ba¤l› olarak bir ya da birkaç alanda yüksek performans gösterebilirler. Önemli olan bu alanlar›n belirlenmesi ve
tüm alanlara yönelik gelifltirici etkinlikler planlanmas›d›r.105
Gardner’in ileri sürdü¤ü yedi ayr› zeka türü afla¤›da aç›klanm›flt›r.106
Sözel-dilbilimsel zekâ: Dili hem sözlü hem de yaz›l› olarak etkin kullanma yetene¤i.
Örnek davran›fllar: Okuma, yazarak ifade etme, konuflma yapma, rapor
yazma, ikna etme.
Mant›ksal-Matematiksel zekâ: Rakamlar› etkin kullanma ve ortaya ç›kan sonuçlar› iyi bir nedene ba¤lama yetene¤i.
1aeüueaü
Örnek davran›fllar: Zihinden hesap yapabilme, problem çözümlerini
kurgulayabilme, sebep-sonuç iliflkilerini kavrama.
62
Müziksel zekâ: Ritme, sesin yüksekli¤ine ve melodiye duyarl›l›k.
Örnek davran›fllar: Sesleri ay›rt edebilme, flark› ezberleme, melodilerdeki
h›z›, ritmi ve tempoyu de¤ifltirebilme, duygular›n› de¤ifltirmek için müzi¤i
bir araç olarak kullanabilme.
Uzaysal-Görsel zekâ: Biçime, flekle, bofllu¤a, renge ve çizgiye duyarl›l›k.
Örnek davran›fllar: Haritay› iyi kullanma, kâ¤›da obje veya manzara çizebilme, hayal edebilme, grafiklerle anlatabilme, resimlere bakmaktan
hofllanma.
Bedensel-duyusal zekâ: Düflünce ve duygular› ifade etmek için vücudu
kullanabilme ve problemleri çözebilme yetene¤i.
Örnek davran›fllar: Güzel dans edebilme, dokunmaktan hofllanma, gezmeyi sevme, sportif etkinlikleri yapmaktan hofllanma, rol yapma.
‹çsel zekâ; Bireyin kendinin kuvvetli ve zay›f taraflar›n›, ruh halini, niyet
ve isteklerini anlayabilmesi ve bunlardan yola ç›karak yaflam›n› daha etkin
bir flekilde devam ettirebilmesi.
Örnek davran›fllar: Duygular›n›n fark›nda olma, tek bafl›na zaman geçirme, kendi düflünce tarz›n› de¤erlendirme, baflkalar›yla benzerlik ve farklar›n› anlayabilme.
Kifliler aras› zekâ: Di¤er insanlar›n ruh hallerini, duygular›n›, güdülerini ve niyetlerini, nas›l çal›flt›klar›n›, onlarla nas›l ortaklafla çal›fl›labilece¤ini anlayabilme. Kifliler aras› problemleri kar›fl›kl›klar› çözebilme yetene¤i.
Örnek davran›fllar: Baflkalar›n› anlama, insanlar› yönlendirme, paylaflma,
1aeüueaü
ortak çal›flmaktan hofllanma, baflkalar›n› cesaretlendirme, insanlar› dinleme vs.
63
Do¤ac› – Varoluflçu zekâ: (Do¤a, çevre ve canl› zekâs›) Do¤adaki tüm
canl›lar› tan›ma, araflt›rma ve canl›lar›n yarat›l›fllar› üzerine düflünme becerisidir. Araflt›rma yapmay› sever. Do¤adaki canl›lar› incelemekten hofllan›r. ‹nsan›n varoluflunun nedenlerini ve kendi varoluflunu düflünür.
Örnek davran›fllar: Do¤adaki hemen her canl›n›n yaflam›na ilgi duyarlar. Farkl› canl› türlerinin isimlerine karfl› dikkatlidirler, çiçek türleri hayvan türleri onlar için çok çekicidir. Seyahat etmeyi, belgeseller izlemeyi severken, do¤a ve gezi dergilerini incelemekten hofllan›rlar. Do¤adaki bitki
türlerine karfl› duyarl›d›rlar. Do¤an›n insanlar üzerindeki ya da insan›n
do¤a üzerindeki etkisi ile ilgilenirler.
2.14.Üstün Zekâ ve Yetene¤in Tan›m›
Bilimin tüm alanlar›nda oldu¤u gibi üstün yetene¤in tan›m›nda
ve buna ba¤l› olarak üstün yetenek konusunun incelenmesinde zamanla
birlikte bir rafineli¤e ve farkl›laflt›rmaya gidildi¤i görülmektedir. Bafllang›çta en kolay gözlenebilir s›n›rl› say›da özelli¤in basit s›n›flamas› olarak tan›mlanan üstün yetenek giderek daha çok say›da boyutu içeren daha genifl
bir kapsama yay›lan ve zaman› da bir de¤iflken olarak içeren esnek ve dinamik bir tan›ma dönüflmüfltür. Üstün yetenek; yaln›zca baz› kiflilerde gözlenen bir özellik de¤il, yetenek düzeyi ne olursa olsun tüm insanlarda gözlenen özelliklerin varolufl derecesindeki görülme s›k›l›¤›ndaki, ortaya ç›k›fl
zaman›ndaki ve biraraya gelifllerindeki özgünlüklerinden kaynaklanmaktad›r. Bir baflka deyiflle, üstün yetenekliler, farkl› türden insanlar de¤il baz›
özelliklerinin da¤›l›m›, s›kl›¤›, zamanlamas› ve kompozisyonu aç›s›ndan
farkl›l›k gösteren insanlard›r.107
Hemen hemen her çocu¤un di¤erlerinden daha iyi oldu¤u bir yan› vard›r. Kimisi konuflmada, kimisi yazmada, bir di¤eri resim yapma ya
1da
flark› söylemede yafl›tlar›ndan daha iyidir. Çocuklar›n bir k›sm› ise akaeüueaü
ranlar› çeflitli ifller baflar›rken hâlâ temel baz› beceriler kazanmada büyük
güçlüklerle karfl› karfl›yad›rlar.108
64
Normal okul sistemi içinde çocuklar genellikle üç düzeyin paraleli olan
ö¤renme kümelerine ayr›labilirler.109
a.Ortalama ö¤renme gücü olanlar
b. Ortalama üstü ö¤renme gücü olanlar
c. Ortalama alt› ö¤renme gücü olanlar
Bu üç ana grup d›fl›nda çok küçük say›da oldukça a¤›r ve güç ö¤renen ö¤renciler de vard›r. Bunlara bilindi¤i gibi “Zihinsel Engelli” denir. Bu
küçük say›da eflit grup çocuklar da oldukça ileri ö¤renme düzeyine ulaflm›flt›r ki bunlara da “Üstün Zekâl›” ya da “Üstün Yetenekli” çocuklar denir.110
fiekil 1: Zekâ Bölümlerinin Popülâsyonda Da¤›l›m›
“Üstün Zekâ” s›n›fland›rmas› biliflsel, duyuflsal, sosyal ve fiziksel
yüklemelerle ilgili, üstün yetenekli bireyleri ve normal akran gruplar›n›
ay›rmay› beraberinde getirmektedir. Özel yetenekleri olan çocuklar›n akran gruplar›na göre baz› üstün özellikleri bulunmaktad›r. Bunun ötesinde
üstün yeteneklili¤in nas›l tan›mlanmas› gerekti¤ine iliflkin çok az bir uzlaflma söz konusudur. Bu uzlaflmazl›klar; üstün yeteneklilerin üstünlü¤ünün
ne flekilde oldu¤u, genel zekâ, içgörü, yarat›c›l›k, özel yetenekler ve akademik konularda baflar› ya da çal›flma çizgisi, ahlaki yarg› ve bu faktörlerin
hepsinde üstün olup olmad›klar›, üstün yeteneklili¤in hangi çeflidinin
oldu¤u, üstün yeteneklili¤in nas›l ölçülece¤i, üstün yetenekli oldu1önemli
aeüueaü
¤u düflünülenlerin üstünlük derecesinin ne olmas› gerekti¤i ve karfl›laflt›rma grubunu kimlerin oluflturmas› gerekti¤i, grubun standartlar›n›n ne ol65
mas› gerekti¤i fleklindeki sorularla ilgili görüfllerden kaynaklanmaktad›r.
Konunun karmafl›k ve çok yönlü olmas› nedeniyle, son fleklini alm›fl bir üstün yetenekli çocuk tan›m›na ulaflmak mümkün olmamaktad›r. Bu nedenle
de tan›mlamalarda yeni yaklafl›mlar›n ortaya ç›kmas› süregelmektedir.111
Üstün zekal› çocuklara iliflkin bugüne kadar birçok tan›m yap›lm›flt›r. Bunlar içinde en yayg›n kabul görülen üstün zekâl› tan›m› ise; Zihinsel yeteneklerin ya da zekâlar›n›n birço¤unda akranlar›na göre üst düzeyde performans gösteren ya da gizil bir güce sahip, yarat›c›l›klar› di¤er
çocuklara göre üstün olan ve herhangi bir is yapmaya bafllad›klar› zaman
ifli bitirmeden asla vazgeçmeyenlere üstün yetenekliler denir.112
Baz› teorisyenler, bilim ve teknik alan›ndaki yeteneklili¤i üstün zekâ, güzel sanatlar alan›nda yeteneklili¤i üstün özel yetenek olarak grupland›rm›fllard›r. Üstün insan kimdir? Nas›l yetifltirilir? Üstün insan› tan›mlamak için pek çok de¤iflik terimler kullan›lmaktad›r. Normalüstü, üstün zekâl›, müstesna, özel yetenekli, üstün yetenekli, kabiliyetli vb. gibi terimler
üstün insan› ve bu gücü oluflturacak çocuklar için de kullan›lan sözcüklerdir.113 Literatürde genellikle üstün zekâya sahip çocuklar›n yaflamlar›n›n
ilk y›llar›ndan itibaren geliflim aflamalar›na normal geliflim standartlar›
gösterenlere göre daha h›zl› ulaflt›klar› vurgulanmaktad›r.114
2.15. Neden Erken Tan› Gereklidir?
1aeüueaü
66
Üstün zekâl› çocuklar,
‘Gerçeklefltirmeyi düflündü¤ünüz üç iste¤iniz nedir?’ sorusuna verdikleri yan›tlardaki farkl›
ve yap›c› yaklafl›m biçimleriyle
katalizör ifllevlerini yerine getirmeyi hedeflemifllerdir. Nas›l
bir dünyada yaflamak istediklerini betimlerken, bir yandan s›-
n›rs›z hayal güçlerini ortaya koymufllar, öte yandan da icat ve bulufllar›yla
toplum yarar›na katk›lar›n› tüm cömertlikleriyle sergilemifllerdir. Projeleri,
yararl› bitkileri klonlayarak ço¤altmaktan, kara delikleri kapatmaya,
A‹DS’in afl›s›n› bulmaya, h›zl› ve ucuz ulafl›m araçlar› keflfetmeye, meyve
aromal› sigaralar icat etmeye kadar çeflitlilik göstermektedir. Eflitsizlik konusundaki duyarl›l›klar›n›, Dünya’da iflsiz insan kalmamas›n› sa¤lamak,
görme engelliler için haz›rlanm›fl bilgisayar, fakirlere % 99 indirim gibi
öneri ve projelerle dile getirmifllerdir. Üstün zekâl›lar, gelecekle yak›ndan
ilgilidirler. Dünya’n›n ve ülkemizin gelece¤i onlar için öncelikli konular›n
bafl›nda gelmektedir. Bir di¤er istek grubunda ise “bar›fl ve kardefllik” vurgulanm›flt›r: Savafllar› yok etmek, at›lan bombay› yere düflmeden imha edebilen robot imali gibi. Yer ve gök s›n›rlar› içinde kendilerine özgürce hareket imkân› veren bir aray›fl içerisinde olduklar› anlafl›lmaktad›r.115
Bu çocuklar›n baz›lar› üstün geliflimleri ve baflar›lar› ile kendilerini daha kolay tan›tabilir. Fakat baz›lar›n›n yetenekleri çeflitli nedenlerden
ötürü gizli kalmaya devam eder. Her toplumun her kufla¤›nda böyle gizli
kalm›fl, keflfedilmeden eriyip gitmifl pek çok yetenekli birey bulunur. Sosyal, ekonomik ve kültürel düzeyi düflük ailelerde, az›nl›k gruplar›nda, okula gidememifl ya da çok erken ayr›lmak zorunda kalm›fl olanlarda üstün yeteneklerin fark edilmesi daha güç olur. Hatta okula devam edenler aras›nda fark›na var›lmay›p tersine kan›larla damgalanm›fl, gerçek yetenekleri
sonradan ortaya ç›km›fl olanlar bulunur. Galton, Churchil, Edison bu
gruba verilebilecek en önemli örneklerdir. Bu bak›mdan üstün yeteneklilerin seçimi önemli bir konu olmaktad›r.116
2.16. Üstün Zekâl› Çocuklar›n Özellikleri
Ça¤lar üstün yeteneklilerin özelliklerini befl bafll›k alt›nda toplar: 117
1. Bedensel özellikler,
2. Zihinsel özellikler,
1aeüueaü
3. Sosyal
özellikler,
4. Kiflilik özellikleri,
67
5. Mesleki özellikler
Ancak y›llard›r bu konuda çal›flma yapan teorisyenlerin en yal›n tan› ölçütü olarak dikkate ald›¤› özellikleri afla¤›daki gibi s›ralanabilir.118
En az bir yetenek alan›nda yafl›tlar›n›n üstünde performans
Dile hakimiyet
Merak ve baz› konulara yo¤un ilgi
Çabuk ö¤renme
Güçlü bellek
Yüksek düzeyde duyarl›l›k
Özgün ifade biçimleri
Yeni ve zor deneyimleri tercih
Kendisinden büyüklerle arkadafll›k
Yeni durumlara çabuk uyum sa¤lama
Okumaya düflkünlük.
A-Müzik Alan›ndaki Yetenek Özellikleri
Ritim ve melodiye di¤er çocuklardan fazla tepkide bulunur.
1.
2.
Müzikle çok ilgilidir. Plak, kaset dinler. Nerede müzik etkinli¤i
varsa ona kat›lmak ister.
3.
Müzik parçalar› yapmaya büyük istek ve çaba gösterir.
4.
Baflkalar› ile flark› söylerken onlara uymaktan hofllan›r.
5.
Yafl›tlar›na, duygu ve düflüncelerini anlatmak için s›k s›k müzi¤i
araç olarak kullan›r.
6.
Çeflitli müzik aletleri ile ilgilenir, onlar› çalmay› dener.
7.
Müzisyenler, flark›c›lar ve müzik parçalar› ile ilgili koleksiyonlar
yapar.
18.
aeüueaü Dinledi¤i müzik parças›n› k›sa zamanda ö¤renir, anlaml› ve
uygun flekilde söyleyebilir.
68
B-Resim Alan›ndaki Yetenek Özellikleri
1.
Çeflitli konularda çizimler yapar.
2.
Resimler planlar, resimlere derinlik verir ve parçalar aras›nda
uygun oranlar kullan›r.
3.
Resim çal›flmalar›n› ciddiye al›r ve resim yapmaktan haz duyar.
4.
Di¤er çocuklar›n yapt›¤›ndan de¤iflik çizimler yapar.
5.
Resim yapma, çizme ve boyama için çok zaman harcar.
6.
Resmi kendi yaflant›lar›n› ve duygular›n› ifade etmek için baflar›l›
olarak kullan›r.
7.
Di¤er insanlar›n, sanat-resim çal›flmalar›na ilgi duyar.
8.
Di¤erlerinin elefltirilerinden hofllan›r ve içlerinden yeni fleyler
ö¤renir
9.
Çamurdan, sabundan, plastirinden vb. yumuflak gereçlerle üç
boyutlu fleyler yapmaya özel ilgi gösterir.
C- Fen Alan›ndaki Yetenek Özellikleri:
Fen Bilgisi konusunda otorite olan kaynaklar› tarar.
1.
2.
Fikir ve hipotezleri test etmeye yönelik deneyler yapar.
3.
Fen ve teknik araçlar› kullanabilir ve bunlara vak›f olur.
4.
Yerinde ve yeterli veri seçer. Verilerden geçerli ç›kar›mlar yapar ve
tahminlerde bulunur.
5.
Problem çözmede kullan›lan teknik ve süreçlerin alt›nda yatan
varsay›mlar› tan›r ve de¤erlendirir.
6.
Fikirleri hem niceliksel hem de niteliksel ifade edebilir.
7.
Fen Bilgisini toplumsal de¤iflim için kullan›r ve uygular.
8.
Bilinen gerçek ve kavramlardan yeni iliflki ve fikirler oluflturur.
9.
Bilimsel gözlem, veri toplama ve yorum yapma becerileri vard›r.
10.
Problemlere yönelik duyarl›l›¤a, yeni fikirler gelifltirme
yetene¤ine, de¤erlendirme yetene¤ine sahiptir.
11.
Devaml› merakl›d›r. Tutars›zl›klar›n tespitinde tetiktir.
1aeüueaü
12.
Yüksek düzeyde mekanik düflünmeye sahiptir.
13.
Uzay iliflkilerine ilgi duyar.
69
14.
Planlama ve iletiflim yetene¤ine sahiptir.
15.
Ö¤renme ve bilgiye sürekli açl›k duyar. Çabuk ö¤renir, kavrar,
ak›lda saklar.
16.
Genelleme ve soyutlama yaparak elindeki bilgiyi di¤er alanlara
aktarabilir.
17.
Kararl› ve sab›rl›d›r. Üreticidir.
18.
Düflünceleri ve nesneleri sistematik biçimde bir araya getirebilir.
19.
Sorgulamalar›nda“ne”,“nas›l”,“neden” sorular›n›n ötesine
ulaflmaya çal›fl›r
20.
Kendine güvenir, kendi bafl›na bir ifl üstlenebilir.
21.
Yafl›tlar›na göre al›fl›lm›fl›n d›fl›nda nitelikli ürün ortaya koyar.
22.
Birbirini takip eden konular ve olaylar dizisi karfl›s›nda bir sonraki ad›m› takip edebilir.
23.
Bir alanda ö¤rendi¤i konu ile baflka bir alanda ö¤rendi¤i konu
aras›nda mant›kl› iliflkiler kurabilir.
24.
Olaylar aras›ndaki ba¤›nt›lar›, neden-sonuç iliflkilerini ve benzerlikleri yafl›tlar›ndan daha çabuk ay›rt edebilir.
25.
Ö¤rendiklerini yeni ve farkl› alanlarda kullanabilir.
26.
Çeflitli konularda mant›kl› elefltiri getirebilir. Kimsenin akl›na
gelmeyecek sorular sorar.
27.
Bir kez ö¤rendi¤ini kolay kolay unutmaz.
28.
Bir cümlede ya da sözde, do¤rudan bildirilmeyen, kastedilen
anlamlar› bulup ç›karabilir.
29.
Sorun çözümünde karmafl›k yöntemler kullanabilir. Yeni
deneyler yapmaya isteklidir.
30.
Yetiflkin denetimi olmaks›z›n bir proje, deney üzerinde çal›flabilir.
31.
Arkadafllar›n›n etkinliklerini örgütleyip planlayabilir.
Matematik
1Daeüueaü
1.
sahiptir.
70
Alan›ndaki Yetenek Özellikleri:
Verilerin ele al›nmas›nda, düzenlenmesinde göze çarpan yetene¤e
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
Zihinsel çevikli¤e sahiptir. Orijinal yorumlar yapar.
Fikirlerin iletilmesinde göze çarpan yetene¤e sahiptir.
Göze çarpan genelleme yetene¤i vard›r.
Yaz›l› iletiflimden ziyade sözlü iletiflimi tercih eder.
Ayn› problem çözümüne yönelik de¤iflik yöntemleri kullan›r.
S›ra d›fl› Matematiksel ifllemler yapar. Problemi k›sa sürede çözer.
Gayret gerektiren ola¤an d›fl› problemler sorar.
Uygulamaya, analize, senteze ve de¤erlendirmeye odaklan›r.
Matemati¤i baflka kategorilere entegre edebilir.
‹lgisiz gibi görünen ifllemler aras›nda ilgi kurar.
Yanl›fl ve do¤ruyu seçme güçleri fazlad›r.
Yafl›tlar›n›n çözemedi¤i zor problemleri çözebilir.
E- Sosyal Alandaki Yetenek Özellikleri:
Yafl›na göre kavramsal olarak ilerlemifltir.
1.
2.
‹leri düzey, teknik bilgi birikimine yada çok özel bilgilere sahiptir.
3.
Güç veya karmafl›k ifllerden hofllan›r. Bilgiyi kolayca ve süratle
kazan›r.
4.
Ba¤›ms›z projeler için yüksek standartlar belirler.
5.
S›n›f arkadafllar› taraf›ndan yeni fikir ve bilgilerin kayna¤› olarak
görülür.
6.
S›n›f arkadafllar› taraf›ndan bir grup stratejicisi yada organizatörü
olarak görülür.
7.
‹nsan iliflkilerinde mizah› görür ve kendi kendine gülebilir.
8.
Farkl› öyküler anlat›r ya da yazar.
9.
Genifl bir alana yay›lan ve/veya oldukça kapsaml› ilgileri olur.
10.
Di¤er insanlar›n görmedi¤i iliflkileri görebilir.
11.
‹lerlemifl yo¤unlaflm›fl ve genifl konulara e¤ilen bir okuyucudur.
112.
aeüueaü ‹nsanlara ve sosyal etkileflimin sonuçlar›na karfl› duyarl›l›k, samimi ilgi ve baflkalar›n›n fikir ve ahlaki de¤erlerini takdir eder.
71
13.
Özellikle insan davran›fllar›n›n de¤erlendirilmesi aç›s›ndan
elefltirel yarg› kapasitesi vard›r.
14.
Hayal gücü, zaman ve mekan bak›m›ndan farkl›l›k gösteren sosyal
durumlara kendini yönlendirme yetene¤i vard›r.
15.
Zaman duygusu ve birbirini izleyen olaylar›n baflka olaylarla
iliflkisini görme yetene¤i vard›r.
16.
Sosyal problemlerde araflt›rma, uygulama, bir problemin
s›n›rlar›n› alg›lama, verileri saklama, kan›tlar› s›ralama, hipotez oluflturma,
anlaml› sonuçlara varma ve yaz›l› yada sözel sunular için sonuçlar› etkin
biçimde düzenleme yetene¤i vard›r.
2.17.Kaynaflt›rma ve Üstün Zekâ
Kaynaflt›rma, özel gereksinimli ö¤rencilerin, normal ö¤rencilerin
devam etti¤i e¤itim ortamlar›nda (normal anaokulu, normal ilkö¤retim
okulu, vb.) e¤itilmesidir.
2.2.Kimler Kaynaflt›rma E¤itimi Alabilir
Kaynaflt›rma e¤itimi uygulamas›nda akranlar› ile birlikte normal
s›n›flarda e¤itim alacak ö¤renciler aras›nda üstün yetenekli ö¤rencilerde say›lmaktad›r. Kaynaflt›rma e¤itimine al›nacak üstün yetenekli ö¤renciler
M.E.B. Özel E¤itim Hizmetleri Yönetmeli¤i’nde “Üstün yetenekli birey,
zekâ, yarat›c›l›k, sanat, spor, liderlik kapasitesi veya özel akademik alanlarda akranlar›na göre yüksek düzeyde performans gösteren birey.” olarak tan›mlanmaktad›r.
Günümüzde üstün yetenekliler e¤itimi ile ilgili farkl›laflt›r›lm›fl
e¤itim uygulamalar› olmakla birlikte kaynaflt›rma e¤itimi ile ilgili kaynaklarda yer alan amaçlara bak›ld›¤›nda ö¤rencinin toplumun bir parças› haline getirilmesi, yapabileceklerini en üst düzeye ç›karmas›, uyumlu ve mut1aeüueaü
lu bireyler olmalar›, normal çocuklarla bütünleflmeleri, sosyal kabul görmeleri’nin ortak amaçlar oldu¤u görüldü¤ünden, üstün yetenekli ö¤renci72
ler için gerekti¤inde destek e¤itimi ve f›rsatlar verilerek kaynaflt›rma ile e¤itimlere devem etmesi en do¤ru yöntem olarak düflünülebilir.
2.18. Üstün Zekâl›lar›n Tan›lanmas›
Sosyal, ekonomik ve kültürel düzeyi düflük ailelerde, az›nl›k gruplar›nda, okula gidememifl ya da çok erken ayr›lmak zorunda kalm›fl olanlarda üstün yeteneklerin fark edilmesi daha güç olmaktad›r. Hatta okula
devam edenler aras›nda fark›na var›lmay›p tersine kan›larla damgalanm›fl,
gerçek yetenekleri sonradan ortaya ç›km›fl olanlar bulunmaktad›r. Galton,
Churchil, Edison bu gruba verilebilecek en önemli örneklerdendir. Bu bak›mdan üstün zekâl›lar›n seçimi önemli bir konu olmaktad›r.119
Üstün zekâl› ve özel yeteneklilerin e¤itimine yönelik faaliyet gösteren Bilsem ö¤renci seçimi için her ö¤retim y›l›n›n ekim ay› içinde Bakanl›kça haz›rlanan "Gözlem formu"nu, il ve ilçelerde bulunan okul öncesi, ilkö¤retim ve orta ö¤retim kurumlar›na gönderir. Ö¤retmenler ve kurullar, üstün veya özel yetene¤e sahip olduklar›n› gözlemledikleri ö¤rencileri aday gösterir. Listeler ve formlar, en geç mart ay›n›n sonuna kadar ilgili Bilim ve Sanat Merkezine gönderilir.
Örgün e¤itim kurumlar›nca aday gösterilen ilkö¤retim ve orta ö¤retim ö¤rencileri, her y›l may›s ay›nda Bilim ve Sanat Merkezi müdürlüklerince belirlenen tarihlerde Bakanl›kça haz›rlanan grup testine al›n›rlar.
‹lkö¤retim ve orta ö¤retimde grup testine al›narak yeterli baflar›y› gösteren
ö¤rencilerden;
a- Genel zihinsel yetenek yönünden uygun olanlar, Rehberlik ve Araflt›rma Merkezleri uzmanlar›nca,
b- Özel yetenek yönünden uygun olanlar, Bilim ve Sanat Merkezi uzman120
lar›nca
1aeüueaübireysel incelemeye al›n›rlar.
73
Bireysel inceleme ve de¤erlendirme sonuçlar›na göre s›ralanan ö¤renci listeleri, MEB Özel E¤itim Rehberlik ve Dan›flma Hizmetleri Genel Müdürlü¤üne gönderilir. genel müdürlükçe yap›lacak de¤erlendirme sonunda uygun bulunan listeler, onayland›ktan sonra ilgili merkeze gönderilir. Bakanl›kça belirlenen kontenjanlara göre onayl› listelerde yer alan ö¤renciler, en
yüksek puan alandan bafllanarak merkeze kaydedilir.121
Tan›lamadaki en önemli sorunlardan biri üstün yetenekli bireyler ile s›n›flardaki parlak çocuklar›n ö¤retmenler taraf›ndan kar›flt›r›lmas›d›r. Bu
nedenle üstün zekâl›lar ile parlak çocuklar›n genel özelliklerinin bilinmesi önemlidir.
1aeüueaü
74
1.19.1. Tablo 2: Parlak Çocuk ile Üstün Zekâl› Çocu¤un
karfl›laflt›r›lmas›.122
Parlak Çocuk
Üstün Zekâl› Çocuk
‹lgilidir.
Oldukça fazla merakl›d›r.
Sorulara cevap verir.
Sorunun ayr›nt›lar›n› tart›fl›r.
Yan›tlar› bilir.
Sorular sorar.
Dikkatini yo¤unlaflt›r›r.
Hem zihinsel hem fiziksel olarak
kat›l›r.
Anlam› kavrar.
Varsay›mlar ortaya atar.
Uyan›kt›r.
Keskin gözlem yapar.
Verilen ifli tamamlar.
Projeler oluflturur.
‹yi fikirleri vard›r.
Al›fl›lmam›fl tuhaf fikirleri vard›r.
Okuldan hofllan›r.
Ö¤renmeden hofllan›r.
Güçlü belle¤i vard›r.
‹sabetli tahminlerde bulunur.
Ö¤rendi¤i kadar›yla mutlu
Çok fazla özelefltiri yapar.
olur.
Düflünceleri anlar.
Soyutlamalar yapar.
Kolayl›kla ö¤renir.
Verilenleri zaten bilmektedir.
Belli bir s›rayla ö¤renmek-
Karmafl›kl›ktan hofllan›r.
ten hofllan›r.
Akranlar›yla olmaktan hofl-
Büyük yafltakileri ve yetiflkinleri
lan›r.
seçer.
1aeüueaü
Bilgiyi
özümser.
Bilgiyi de¤ifltirip uygular.
75
Üstün zekâl› çocuklar›n çevreyle duygusal iliflkileri, üzerinde durulmas› gereken noktalardan biridir. Duygusal olarak yafl›tlar›ndan farkl›
olmayan üstün zekâl› çocuklar, di¤er yandan h›zl› ve kapsaml› kavrama yetenekleriyle çevrelerindeki olaylara duyarl› yaklaflabilirler. Fakat bu duyarl›l›k, onlar›n olaylara daha gerçekçi ve çözüme yönelik yaklaflmalar›na yard›m edebildi¤i gibi, kendilerini çaresiz hissetmelerine de sebep olabilir.
Toplumun gözlüklü, hiç arkadafl› olmayan, bafl›n› kitaplardan kald›rmayan bir çocuk olarak düflündü¤ü üstün zekâl› çocuklar, asl›nda çevrelerindeki yafl›tlar›yla oynay›p dostluk kurmaktan da geri kalmazlar. Ancak
kendi zevklerini, düflüncelerini daha çok paylaflacak kiflilere de gereksinim duyarlar. Bunlar ço¤u zaman çevrelerindeki yaflça büyük insanlard›r. Kendileriyle benzer özellikleri paylaflanlarla son derece sa¤l›kl› iletiflim kurabilirler. 123
1aeüueaü
76
1aeüueaü
77
Zekâ, dünyay› yerinden
oynatmaya yarayan manivelad›r.
Balzac
III. BÖLÜM
ÜSTÜN ZEKÂLILARA SUNULAN
E⁄‹T‹M UYGULAMALARI
stün zekâya sahip çocuklar›n genel özellikleri ne kadar iyi bilinirse bu tip özellik gösteren çocuklar› belirlemek ve onlara yönelik e¤itim yaflant›lar› sunan programlar haz›rlamak o kadar
kolay olur. Üstün zekal› çocuklardan genel olarak gözlenen ay›rdedici özelliklerin e¤itim personeli taraf›ndan bilinmesi, e¤itim personelinin bu konuda e¤itilmesi önemli bir konudur. Böylece üstün zekal› olabilece¤i düflünülen çocuklar için gerekli önlemler daha kolay al›nabilecektir. Özel e¤itimin temel ilkesi olan erken tan› ve e¤itime erken bafllamak, üstün zeka-
Ü
l› çocuklar için de büyük önem tafl›maktad›r.124
3.1. Üstün Zekâl›lar›n Özel E¤itimin Gereklili¤i
Özel e¤itim konusu olmas› gereken bütün çocuklar›n, böyle bir
e¤itime niçin gereksinimleri oldu¤unu savunmak oldukça kolayd›r. Ancak
1aeüueaü
gerek
alan içinde gerekse alan d›fl›nda bir çok kifli, ola¤anüstü anl›ksal yetenekleri bulunan çocuklar›n niçin özel e¤itim konusu olmas› gerekti¤ini
kolayl›kla benimsememekte ve bunun do¤al sonucu olarak, özel e¤itimin
78
di¤er dallar› olan görme ve iflitme yetersizlikleri ve zihinsel yetersizlik konular›nda önemli ad›mlar atarak, bu gruplar›n sürekli örgün e¤itim içine
al›nmas›n› sa¤larken, y›llard›r üstün zekâl› çocuklar kapsam d›fl› tutulmaktad›r.125
Bunun en önemli nedenleri aras›nda bu çocuklara iliflkin ön yarg›lar›n yatt›¤› gözlemlenmektedir. Bu ön yarg›lar›n bir k›sm›n› flöyle s›ralayabiliriz;126
• Bu çocuklar zaten üstün, onlar için fazladan bir e¤itime gerek yok.
• Her ortamda kendilerini gelifltirebilirler.
• Bunlara art› e¤itim verirsek bir seçkinler s›n›f› yarat›r›z bu da
topluma üstesinden gelemeyece¤i sorunlar yarat›r.
• Zaten seçerek ö¤renci alan orta ö¤retim kurumlar› bu çocuklara yöneliktir, bunun d›fl›nda art› bir özel e¤itim vermek abestir.
• Üstün zekâl›larla, özel e¤itimin ilgilenmemesi gerekir.
Okul öncesi programlar›, ayr› tutuldu¤unda, ilkö¤retim ve bir dereceye kadar ortaö¤retim programlar›n›n öncelikle çocuklar›n ço¤unlu¤unda bulunan ola¤an yeteneklere göre düzenlenmifl oldu¤u görülmektedir.
Bu durum, üstün zekâl› çocuklar›n yeteneklerinin çok az›n› kullanarak ilkö¤retimde ve ortaö¤retimde baflar›l› olmalar›n› sa¤lamaktad›r. Ancak ö¤renim kademeleri yükseldi¤inde okul baflar›s›zl›¤› oran›n›n artmakta oldu¤u söylenebilir. Bunun sebebi, henüz ilkö¤retime bafllayan üstün zekal› çocuklar›n programa ilgisiz kalmalar› sonucunda edindikleri bilgi düzeyinin,
zihinsel düzeylerine uygun olarak, gerçekte olabilece¤inin çok gerisine düflmesidir. Böylece çocu¤un gizilgücünün büyük bir bölümünü ö¤renim
yerine baflka alanlara kayd›r›labilece¤ini gösteren çal›flmalar bulunmaktad›r. 127
Bu durum, üstün zekâl› çocuklar›n yeteneklerinin tümünü kullanmadan
baflar›l› olmalar›n› sa¤lamaktad›r. Bunun sonucu, ö¤renci programa ilgisiz
edindikleri bilgi düzeyi, sahip oldu¤u potansiyelin çok gerisine
1kalmakta,
aeüueaü
düflmektedir.
79
Bu özelliklere sahip çocuklar›n baz›lar› kendilerine çok basit gelen
konular› arkadafllar›n›n ö¤renmelerini beklemekte, baz›lar› da bu duruma
dayanamay›p s›n›f ortam›nda huzursuzluk ç›karmaktad›rlar. Ço¤u üstün
zekâl› çocuk okuldaki bu ortama dayanamaz. Baz› üstün zekâl› çocuklar zihinsel alandaki yetene¤inden kaynaklanan ihtiyac›n› ailesinin imkânlar›n›
kullanarak gidermeye çal›flmaktad›r. Ailesinin imkân› k›s›tl› olanlar ise potansiyellerini kullanamamaktad›rlar.128
Sonuç olarak bu k›sma kadar inceledi¤imiz üstün zekal›lar›n e¤itiminin
dünyadaki ve ülkemizdeki durumuna bak›lacak olursa uygulamada birbirinden farkl› modellerin denendi¤i görülür. Bunlar› h›zland›rma, gruplama, zenginlefltirme ve bireysel e¤itim fleklinde s›ralayabiliriz.
Üstün zekâl› bireyin tan›lan›p de¤erlendirildikten ve potansiyeli
belirlendikten sonra gereksinimlerini en iyi flekilde karfl›layacak e¤itim
program›na ve hizmetine verilmelidir. Mevcut e¤itim sistemimiz içinde
sa¤lanacak e¤itsel hizmetler ise üç ana bafll›k alt›nda toplanabilir.129
1.
H›zland›rma
2.
Gruplama
3.
Zenginlefltirme
3.1.1. H›zland›rma: Çeflitli uyarlamalarla bir program›n normal sürecinden daha önce tamamlanmas›d›r. Okula erken bafllama, s›n›f atlama, ileride oldu¤u derslerde s›n›f atlama, birkaç s›n›f birlefltirme, program süresinden daha k›sa sürede tamamlama, kurslar alma ve seminerlere kat›lma
gibi pek çok flekilde uygulan›yor.
Ebeveynler, ö¤retmenler ve yöneticiler genellikle üstün yetenekli
çocuklar›n h›zland›rma program›na dâhil olabilmesinde yeterli sosyal,
duygusal, fiziksel ve motor olgunluktan yoksun olduklar›n› düflünüyorlar.
1aeüueaüh›zland›rma program› çocu¤un yafl›tlar›yla iletiflim kurma gereksiAyr›ca
nimlerine cevap veremiyor. Ö¤renciler, ba¤›ms›z çal›flma yetene¤inden
yoksun oluyor. Bununla beraber h›zland›rman›n en avantajl› yan›, çocuk80
lar›n s›k›lmas›na f›rsat vermiyor, çocuklar e¤itim program›na çok istekli
kat›labiliyor.130
3.1.2.Gruplama: Gruplaman›n, normal s›n›flardaki üstün yetenekli ö¤renciler için küme grupland›rmalar›, özel bir s›n›f grupland›rma, özel bir
okulda grupland›rma, destek e¤itim odas›nda grupland›rma ve e¤itim merkezlerinde grupland›rma, özel seminerler, özel yan kurslar›, çeflitli çal›flma
merkezlerindeki (müzeler, üniversiteler, bilim laboratuarlar› ve endüstri gibi) özel çal›flmalar fleklinde uygulamalar› bulunuyor. Bu tip özel grupland›rmalar uygun olarak düzenlendi¤inde çocuklar›n yeteneklerini gelifltirmede belirgin düzeyde baflar› sa¤land›¤›, çocuklar›n bu uygulamalarla benlik kavramlar›n›n geliflti¤i görülüyor.131
Bu e¤itim program›nda, ö¤rencilerin ö¤renme arzular› ve ö¤renilecek konular itibariyle birbirlerine benzer oldu¤u ve üst düzey bir ö¤renme gücüne sahip olduklar› için onlara yönelik e¤itiminin niteli¤i de art›r›labilir. Bu e¤itim program›nda üstün yetenekli olarak kabul edilen 15 ile
20 ö¤renci aras›nda bir ö¤renci grubu ile gerçeklefltirilir. Üstün yetenekli
çocuklar›n özel s›n›flarda e¤itilmesi program›, di¤er çocuklarla ayn› okulda olup farkl› s›n›flarda e¤itim almalar› veya ayr› ayr› okullarda grupland›r›lmas› üstün yetenekli çocuklar kendilerini di¤erlerine karfl› daha de¤erli
görmelerine yol açaca¤› içinde elefltirilmektedir.132
3.1.3. Zenginlefltirme: Normal s›n›f program›nda üstün yetenekli ö¤rencilerin özelliklerine ve gereksinimlerine uygulamalar yap›lmas› esast›r.
Bunun için normal s›n›f içinde farkl›laflt›r›lm›fl ö¤renme deneyimlerinin
plânlanmas› gerekir. Yatay ve dikey olmak üzere iki türlü zenginlefltirme
yap›labilir. Yatay zenginlefltirmede etkinlik ve ders türünü art›rma söz koDikey zenginlefltirme ise o konu ile ilgili derinlemesine çal›flma1nusudur.
aeüueaü
lar yap›l›r. Zenginlefltirme 1930’lardan bu yana üstün yetenekli ö¤rencilere akranlar›yla bir arada olup sosyalizasyon olana¤› sa¤lamas› aç›s›ndan
81
önemli görülmekle birlikte di¤er e¤itsel düzenlemeler ile karfl›laflt›r›ld›¤›nda üst seviyede bir performans› ortaya ç›karmad›¤› görülür. Bu yaklafl›m›n
uygulanabilmesi ise ö¤retimin konu ile ilgili yeterlili¤e sahip olmas›na ba¤l›d›r.133 California’n›n çeflitli okullar›nda uygulanan zenginlefltirme programlar›n›n genellikle flu esaslar› içerdi¤i bulunmufltur.134
Zenginlefltirme, okuldaki bütün ö¤retim dallar› ile ilgili olarak uygulanabilir.
Zenginlefltirme çal›flmalar› çok üstün yetenekli ö¤rencilerin ilgi ve
meraklar›n› uyarabilecek nitelikte olmal›, mekanik, anlams›z tekrarlamalardan kaç›n›lmal›d›r.
Seçilecek zenginlefltirme konular›, ö¤rencinin kendi bafl›na inceleme, gözlem ve araflt›rma etkinliklerine giriflebilmesine elveriflli olmal›d›r.
Seminer türü çal›flmalar, küme tart›flmalar›, inceleme ve araflt›rma
niteli¤inde olan görevler herhangi bir konu ya da durumun de¤erlendirilmesi niteli¤indeki çal›flmalar verilmesi programlanmal›d›r.
Zenginlefltirme program›n›n etkili ve yararl› olabilmesi için “bilgisayar, ö¤retici filmler, atlas, ansiklopedi, yerküre, sözlükler vb.” ders araçlar›n›n el alt›nda bulundurulmas› gere¤i de belirtilmektedir.
3.1.4.Zenginlefltirmifl Normal S›n›f: Bu program modelinde, üstün yetenekli ö¤renciler için yafl›tlar›yla merak ilgi ve yeteneklerine cevap verecek
flekilde haz›rlanm›fl keflfetmeye yönelik aktiviteler, grupla e¤itim al›flt›rmalar›, özel olarak plânlanm›fl gerçek problemlerle ilgili bireysel ve küçük
grup araflt›rmalar› yer almaktad›r. S›n›f program›na, normalde bulunmayan daha zor konular ve farkl› materyaller, de¤iflik ö¤renme alanlar› eklenmektedir. Normal s›n›f program›nda yer alan konularla ilgili tekrar içeren
monoton, anlams›z ev ödevlerinden ve s›n›f çal›flmalar›ndan kaç›n›lmakta
onun
yerine ilgi ve merak cezp edecek bireysel ö¤renme ihtiyaçlar›n› kar1aeüueaü
fl›layacak çal›flmalar sunulmaktad›r.
82
Öneriler:136
Her birey, kiflisel özellikleriyle ele al›n›p keflfedilmeye çal›fl›lmal› ve kendini aflma e¤ilimi gösterdikçe de teflvik edilmelidir. Bu sayede kifliler, kabiliyetleri istikametinde e¤itilmifl olacak ve bofla enerji ve zaman harcanmayacakt›r.
Öncelikle; farkl› ve üstün kabiliyetli çocuklar›n keflfini mümkün k›lan,
tarama testlerinin haz›rlan›p alt› yafllar›ndan itibaren tüm toplumun istifadesine sunulmal›d›r. Ard›ndan ortaya ç›kar›lan ö¤rencilere, kiflilik
analiz testleri uygulanarak, onlar›n; kabiliyet ve meslekî e¤ilimleri tespit
edilmelidir.
Üçüncüsü; bu ö¤rencilere uygun e¤itim ve ö¤retim yapt›rabilecek, ö¤retmenlerin yetifltirilmesi gerekmektedir.
Dördüncüsü; bu tür farkl› düflünme stilleri olan ö¤rencilere uygun müfredatlar haz›rlan›p gelifltirilmelidir.
Son olarak da ö¤rencilerin bu kabiliyetlerini ve farkl› düflünme ve
ö¤renme biçimlerini gelifltirecek bir sosyokültürel iklimin veya seran›n infla edilmesi flartt›r.
3.1.5.Ayr› (Farkl›laflt›r›lm›fl) E¤itim: Bu uygulamada üstün yetenekli
çocuklar belirli özellik ve düzey yak›nl›klar›na göre grupland›r›lmakta, bu
grubun özelliklerine ve gereksinimlerine göre özel e¤itim programlar› gelifltirilmekte ve bu programlar çeflitli e¤itsel düzenlemeler içerisinde uygulanmaktad›r.137 Okul öncesi dönemde uygulanabilecek ayr› e¤itim uygulamalar›; özel okul, özel s›n›f, bireysel e¤itim, kaynak merkezleri ve ev okulu uygulamalar›d›r.
3.1.5.1.Özel Okul: Üstün yetenekli çocuklar›n belirli amaçl› okullarda
e¤itilmesine verilen add›r. Ülkemizde Fen Liseleri, Anadolu Gü1toplan›p
aeüueaü
zel Sanatlar Liseler, ‹nanç Vakf› Lisesi bu biçimde örgütlenmifl olan kurumlard›r.138 Ataman (1998) Üstün yetenekli ö¤rencilerin kendileri gibi
83
üstün yetenekli olan di¤er ö¤rencilerle birlikte özel okulda e¤itim almalar›n›n yararlar›n› ve zararlar›n› flu flekilde özetlemektedir:
Yararlar›
- Programdaki bütün çocuklar homojen bir grup oluflturdu¤u için en üst
düzeyde ö¤rencilerin birbirlerini desteklemelerini sa¤lar.
- Tek bafl›na olma duygusunu azalt›r.
- Çocuklar›n e¤itsel gereksinimlerini karfl›layacak, özel gelifltirilmifl programlar kullan›l›r.
- Çocuklar›n çeflitli alanlarda genifl ve derinlemesine ö¤renme gereksinimlerini karfl›layacak özel donan›mlara olanak sa¤lar.
- Üstün yetenekli çocuklar›n e¤itimleri için özel olarak seçilmifl ve yetifltirilmifl ö¤retmenler sa¤lan›r.
- Çocuklar›n yetenekleri yönünde ve düzeyinde geliflimleri desteklenir.
- K›rsal bölgelerde olanlar için mevcut olan en iyi e¤itim ortam› sa¤lanabilir.
Sak›ncalar›
- Üstün yetenekli çocuklar›n, di¤er çocuklarla etkileflimde bulunmalar›na
f›rsat tan›mayaca¤› için toplumla bütünleflmelerini önler bencil olmalar›na
yol açar, liderlik özelliklerinin geliflimini engeller.
- Çocuklar›n çok erken yaflta uzmanl›k alan›na yönlendirilmesi, daha sonra baflka alanlara kaymalar›n› engelleyebilir.
- Çocuklar›n bir çok üstün özelliklerinin toplum için ifllevsel hale gelmesini engelleyebilir.
- Tüm uygulamalar içerisinde en pahal› olan›d›r.
- Bu sak›ncalar› nedeniyle özel okullarda üstün yeteneklilerin e¤itimi art›k
geliflmifl ülkelerde ö¤rencinin düzeyi akranlar›ndan çok üstün olmad›¤› yani deha düzeyinde olmad›¤› takdirde tercih edilmemektedir.
3.1.5.2. Özel S›n›f: Özel s›n›f modeli, düzenli s›n›flar›n bulundu¤u bir
okulda,
1aeüueaü bir s›n›f›n üstün yetenekliler için ayr›ld›¤› özel gruplama modelidir.139 Bu çocuklar›n e¤itimleriyle üstün yetenekli çocuklar›n e¤itimi alan›nda e¤itim alm›fl bir ö¤retmen ilgilenmektedir. Bu s›n›fta bulunan üs84
tün yetenekli ö¤renciler liderlik, özel akademik yetenek gibi birbirlerinden
farkl› üstün yeteneklilik tipleri sergileyebilirler. Bu çeflitlilik ö¤renciler için
oldukça yararl›d›r. Ö¤retmen bir veya iki ö¤renciyle çal›flmak yerine birçok
üstün yetenekli çocukla çal›flt›¤› zaman, programda her bir çocuk için ayr›ca çeflitli farkl›laflt›rmalar uygulamakta ve bunlardan di¤er çocuklar da
faydalanmaktad›r. Araflt›rmalar özel s›n›f uygulamas›n›n daha çok ortaö¤retimde uygulanabilir oldu¤unu belirtmektedir ancak ülkemizde böyle bir
deneme henüz yap›lmam›flt›r.140 Ataman (1998) Üstün yetenekli çocuklar›n özel s›n›flarda e¤itim alman›n yararlar›n› ve sak›ncalar›n› flu flekilde
ifade etmektedir:
Yararlar›
- Üstün yetenekli çocuklar›n e¤itsel gereksinimlerini karfl›layacak, özel olarak gelifltirilmifl programlar ve özel yetifltirilmifl ö¤retmenlerin kullan›lmas›
- Bu çocuklar›n, kendileriyle benzer özellikler gösteren çocuklarla yak›n etkileflim içinde olarak daha üst düzeyde derinlemesine proje ve grup çal›flmalar›n› olanakl› k›lmas›
- Üstün yetenekli çocuklar›n kendi yetenek ve yeterliklerinin h›z›na göre
daha üst düzeydeki programlarda ilerlemelerini olanakl› k›larak kendilerini gelifltirmelerini sa¤lamas›
- Ö¤rencinin bireysel çal›flmas›na olanak tan›mas›
Sak›ncalar›
- Çocuklar› üstün yetenekli olarak ay›rma akranlar›ndan soyutlamakta, üstün benlik duygusu ve gurur gelifltirebilmektedir.
- Bir alanda üstün yetenekli olan bir çocu¤un tüm alanlarda ayn› yetene¤i göstermesi beklenmektedir.
- Üstün yetenekli çocuklar normal olan akranlar›yla etkileflim ve iletiflim
kurma becerisinden yoksun kalmaktad›r.
1- Pahal› bir e¤itimdir.
aeüueaü
3.1.6. Bireysel E¤itim: Özellikle resim, müzik gibi alanlarda üstün yete85
ne¤i olan çocuklar›n bu konuda uzman e¤itimciler taraf›ndan bireysel olarak e¤itilmesidir.141 Bireysel e¤itimde okuldaki e¤itim müfredat›yla herhangi bir ba¤lant› kurulmaks›z›n, çocu¤un özel yeteneklerinin gelifltirilmesi amaçlanmaktad›r. Ancak çocu¤un bütün zaman›n› sadece özel yetene¤ini gelifltirmek için harcamas› ve genel e¤itimini ihmal etmesi yanl›fl bir uygulama olur. Üstün yetene¤i gelifltirme çal›flmalar› ile birlikte genel e¤itim
paralel bir flekilde sürdürülmelidir.142
3.1.7. Kaynak Merkezleri: Üstün yetenekli çocuklar›n okul zaman›nda
düzenli s›n›flarda e¤itim al›p, yeteneklerini gelifltirmek için zenginlefltirilmifl program ve çevresel düzenlemelerden yararland›klar› merkezlerdir.
Çocuklar okul zaman›n›n d›fl›nda haftada yar›m gün veya tüm gün zenginlefltirilmifl aktivitelerin uyguland›¤› merkezlere kat›lmakta ve alan›nda yetiflmifl ö¤retmenlerin rehberli¤inde bilgisayar, sanat, drama, dil, matematik,
fen ve benzeri konularda zengin materyallerle donat›lm›fl ortamlarda çal›flma olana¤› bulmaktad›rlar. Bu uygulaman›n di¤er uygulamalara göre
olumsuzluklar› en az düzeydedir. Çocuk bir yandan düzenli s›n›flarda normal akranlar›yla kaynaflmakta, di¤er yandan kaynak merkezlerine kat›larak
kendisi gibi üstün yetenekli di¤er çocuklarla iletiflim kurma ve sunulan etkinliklerle, materyallerle yeteneklerini gelifltirme f›rsat› bulabilmektedir.
Bu takviye programlar› sayesinde çocuklar okulda eksik kalan e¤itimsel ve
sosyal e¤itim ihtiyaçlar›n› karfl›layabilmektedirler. Okullar kapand›¤› zaman bu çocuklar›n e¤itimine yönelik kaynak merkezi niteli¤inde yaz okullar› uygulamas› da üstün yetenekli çocuklar için yararl› bir uygulama olabilir. Bu uygulaman›n baflar›l› olabilmesi için gerekli koflullar flunlard›r;
e¤itimcilerin alana vak›f, program›n ve materyallerin kat›l›mc› üstün yetenekli çocuklar›n ihtiyaçlar›na gerçekten cevap verebilecek nitelikte olmas›
gerekir. Aksi takdirde düzenli s›n›flar›n uzant›s› olabilecek kaynak merkezleri,
çocuklar›n ve ö¤retmenlerin zamanlar›n› bofla harcad›klar› faaliyet ol1aeüueaü
maktan öteye geçemez.143
86
3.1.8. Ev Okulu: Ev okulu(homeschooling); haftan›n geleneksel okul
günleri ve saatleri süresince, çocuklar›n e¤itiminin, anne-babalar taraf›ndan kontrol edilmesi ve yönlendirilmesi uygulamas›d›r. Ev okulu uygulamas›, okul ortam›n›n, zenginlefltirme, farkl›laflt›rma, h›zland›rma uygulamalar›n›n bir çok üstün yetenekli çocuk için faydal› olurken sözkonusu çocuk için en iyi seçenek olmad›¤›na karar verildi¤i zaman baflvurulabilecek
bir uygulama yöntemidir.144 Ev okulu uygulamas› Amerika Birleflik Devletleri’nde sadece okul öncesi dönemde de¤il, ilkö¤retim ve ortaö¤retimde
de üstün yetenekli, normal, özürlü olan ve evde e¤itim almas›n›n uygun
olaca¤› düflünülen çocuklara uygulanmaktad›r.145
Ev okullar›, Amerika d›fl›nda, Avustralya ve ‹skandinav ülkelerinden özellikle Norveç’te uygulanmakta ve gün geçtikçe daha fazla ra¤bet
görmektedir. Ev Okulu E¤itiminin uygulay›c›lar› ebeveynlerdir ve geleneksel olarak anne daha öncelikli bir konumda bulunmaktad›r. Ev okulu e¤itimini seçen aileler; programlar ile ilgili bilgi veren seminerlere, devlet
kongrelerine kat›larak evde e¤itim veren aileleri yak›ndan gözlemleyip uygulamalar›n› izleyerek, destek gruplar›na kat›larak Ev Okulu e¤itiminin
kendileri için uygun olup olmad›¤›n› belirleyebilmektedirler. Aileler Ev
Okulu konferanslar›na kat›larak kendilerini yetifltirmekte, Ev Okulu destekleme yetkilileriyle ve di¤er Ev Okulu yöntemini uygulayan ailelerle görüflerek bilgi sahibi olmaktad›rlar. Bu yöntemde aileler çocuklar› için uygun olabilecek nitelikte bir e¤itim müfredat› seçmekte ve bu do¤rultuda,
çocu¤unun e¤itimsel ihtiyaçlar›n› ve özel ilgi alanlar›n› da göz önünde bulundurarak çocuklar›na e¤itim vermektedirler. Etkili ev okulu programlar›
genifllemeye devam eden di¤er kaynaklarla birlikte zaten mevcuttur. Ayn›
zamanda; bir çok konuda tüm yafl ve seviyeler için programlar sunan say›s›z internet adresi ve bu e¤itim yöntemini uygulayan ülkelerde, e¤itimsel
televizyon programlar›n›n yan› s›ra kamu bültenleri ve Ev Okulu Süreli
1Yay›nlar›
aeüueaü
da destek hizmeti sa¤lamaktad›r.146
87
Buna ek olarak aileler, özel okullar ve devlet okullar›ndan tavsiye,
yaz› ve program alabilmektedirler. Birçok yay›nc› taraf›ndan da evde kullanabilecekleri etkinlik ve uygulama planlar› ile kitap ve di¤er materyaller ailelere temin edilmektedir. Amerika’da baz› eyaletlerde okullardaki ö¤retmenler elektronik posta veya ev ziyareti yoluyla ailelere rehberlik etmektedir. Yine baz› eyaletlerde verilen bu destek zorunlu tutulmaktad›r. Amerika’da ülke genelinde yap›lan araflt›rmalar sonucunda; anas›n›f›ndan 12. s›n›fa kadar evde e¤itim alm›fl çocuklar›n standart baflar› testlerinde %80’in
üzerinde ortalama puan ald›klar› bulgulanm›flt›r.147
3.1.9.Üstün Zekâl› Ö¤rencilerin S›n›f
Ö¤retmeninde Bulunmas› Gereken Özellikler
Üstün zekâl› çocu¤un ö¤retmeninin de mutlaka üstün zekâl› olmas› gerekmez. Normal bir ö¤retmen, çeflitli aç›lardan üstün zekâl› çocuklara kaynakl›k ve önderlik yapabilir. Yeter ki istekli olsun. Afla¤›da ö¤retmende bulunmas› gereken baz› özelliklere de¤iniyoruz.148
a. Kiflisel Özellikleri: Benlik duygular› güçlü, onurlu ve yüksek iradeli
olmas› gerekir. Kendilerine de¤er ve önem verdikleri kadar baflkalar›n›n
benliklerine de de¤er ve önem veren, onlara sayg› duyan, onlar› destekleyen, onlara güvenen kimseler olmal›d›r. Esnek olan, yeni fikirlere aç›k
olan, entelektüel, edebi ve kültürel konulara ilgili, bilgilerini art›rmak, yenilemek, gayretinde olan, baflar›ya tutkun, aflkl›, flevkli ve istekli; hassas ve
anlay›fll› olmal›d›r. Ayr›ca mükemmeli arayan ve kendini buna adam›fl, bilinçli ve sorumluluk üstlenmekten korkmayan nitelikte, güvenilir, sab›rl›,
hoflgörülü, adaletli, anlay›fll›, merhametli, cesaretlendirici ve alçak gönüllü
olmal›d›r.
1aeüueaü
b. Mesleki Özellikleri: Bask›c› ve kollay›c›l›ktan ziyade yol gösteren, otoriterlik yerine demokratikli¤i tercih eden, sonuçlar› göz ard› etmeden iflle88
yiflle ilgilenen, kuralc›l›ktan ve kat› gelenekçilikten daha ziyade yenilikçilik
ve deneyimcili¤i ön plânda tutan kimselerdir.
c. E¤itimci Özellikleri: Kendilerine has, esnek ve ö¤rencinin isteklerini
ön plâna ç›karan programlar gelifltirip uygulayan; s›cak müsamahakar bir
atmosfer oluflturan; bireylere göre farkl›laflan stratejiler uygulayan; kiflilerin
imajlar›na sayg› duyan ve pozitif davran›fllar› destekleyen; onlar›n inanç ve
de¤erlerine sayg›l› olan; hayal gücüne ve üretkenli¤e sayg› duyan, dersin
entelektüel seviyesini yüksek tutan; ferdiyetçi davran›fllara ve kifliliklere sayg›l› olan; konular›na son derece hakim olman›n yan›nda daima kendilerini yeni temel, bilgi ufkunu geniflletmeyi ihmal etmeyen; ö¤rencilerine inanan, güvenen ve onlara eflit davranan kimselerdir.
d. Araç Gereç Kullan›m›: Dersin özelli¤ine göre dersle ilgili çeflitli kaynak, materyal, poster, flekil, sesli-görüntülü alet, tepegöz ve benzerleri ile
ders iflleyebilen, dersini her yönden zenginlefltirebilen, ders sunarken ö¤rencilerin duygusal zekâlar›n› harekete geçirebilen, onlarda bilimsel merak
uyand›rabilen kimselerdir. Çünkü ö¤retmen ö¤rencisinin ö¤renme ifltah›n› uyarmadan dersini sunmaya kalkarsa gerçek manada konuyu hazmettiremez, ancak o konuyu ezberletmifl olur. ‹lim vermeden önce ilim aflk› vermelidir.
3.1.10.Üstün Zekâl› Çocuklar›n E¤itiminde
Ö¤retmene Öneriler
Üstün zekâl› oldu¤unu düflündü¤ümüz ö¤rencinizi öncelikle durumunu tespit etmek için okul rehber ö¤retmenine yoksa Rehberlik ve Araflt›rma Merkezine bildirin. Üstün zekâs› tespit edilen (zekâ testleri
ile belgelenen) ö¤rencinizi ikinci plana itmeyin. Bu tip çocuklar için s›1aeüueaü
n›f ö¤retmeninin ö¤renim görevlerinin d›fl›nda ek ö¤renim programlar›
haz›rlamas› gerekir. S›n›f›n seviyesi onlar›n seviyesinden çok afla¤›da kala89
bilir. Afla¤›da belirtilen noktalar dikkate al›narak çocuklar›n daha iyi geliflmelerine yard›mc› olmal›d›r.
Derslerin ‹fllenifli:
Dersin bafl›nda veya yeni bir ö¤renme faaliyetine
bafllarken öncelikle ö¤rencilerin konuya dikkati çekilmeli bunun için farkl› stratejiler gelifltirilmelidir. Bu stratejilerin farkl› zekâ alanlar›na hitap etmesine dikkat etmeli ve “konuflma sessiz ol” gibi sadece sözel zekâ alan›na yönelik dikkat çekme yöntemlerinden ibaret kalmamal›d›r. Bu noktada
görsel ritmik bedensel ve sosyal zekâ alanlar›na yönelik stratejiler gelifltirilmelidir. Örne¤in tahtaya flekil ve grafik çizerek, müzik, fliir vs. dinleterek
dikkatler çekilebilir.149
Çocu¤un çal›flma ve ödevlerini s›n›f›n ifllemekte oldu¤u konularda ve ayn› tempoda tutmaya çal›flmamal›, onun güç ve süratine uygun
ödevler vermelidir.
Ödevlerde tekrar içerikli al›flt›rmalara fazla yer vermemelidir. Basamak basamak ilerlemeyi esas alan bir e¤itim tarz› benimsemelidir.
Daha çok problem çözme tekni¤ini gerektiren ödevler vermelidir.
Yar› teknik makalelerin okunmas›, özetlenmesi, baz› araçlar›n modellerinin yap›m›, flemalar›n›n çizimi ve onlar›n çal›flma kurallar›n› aç›klama
ödevleri verilmelidir.
Tart›flma, proje ve dramatizasyon çal›flmalar›na önem verilmelidir.
Tasnif, organize etme ve maddelendirme olana¤› veren f›rsatlar haz›rlanmal›d›r.Derste kitabi etkinliklerden çok, genifl gözlem ve deneylere yer verilmelidir.
Kendilerine özgü ilgileri oldu¤undan grupla oldu¤u kadar bireysel çal›flmalara da önem verilmelidir. E¤er bu özel ilgiler dikkate al›nmazsa ö¤renyapt›¤›
1ciaeüueaü
hareketlerle adeta flu mesaj› verecektir. “-Ey ö¤retmen bu yol be-
nim en do¤al ö¤renme yolumdur. E¤er sen benim do¤al ö¤renme kanallar›m› görmezlikten gelirsen ben de bu yapt›klar›ma devam ederim.”
90
Ö¤renciyi okul içi ve d›fl› etkinliklere yönlendirmelidir.
Akademik konular için resim, müzik, beden e¤itimi gibi dersler ihmal
edilmemelidir.
Ders müfredat›na ek olarak, proje gelifltirme gibi buluflçulu¤u ve
zekây› öne ç›kar›c› ve gelifltirici çal›flmalar bütün s›n›f düzeyinde yapt›r›lmal›d›r. Örn. resim ve el ifli ile ilgili çal›flmalar. Böylece hem üstün zekâl› çocu¤un kendi potansiyelini de¤erlendirebilmesi hem de di¤er arkadafllar›n› da teflviki sa¤lanmal›.
Soru cevap yöntemiyle konular pekifltirilmelidir.
Ö¤rencilerin derste su içmelerine izin verilmelidir. Su kan›n beyne oksijen tafl›ma yetene¤ini yüzde 100 – 1000 art›r›r.150
Ailelerle ‹flbirli¤i:151 Anne ve baba ile bu konuda iflbirli¤i yapmal›,
onlara çocuklar›n› ihmal etmeden ve gurura kap›lmadan yetifltirmek için
gerekli anlay›fl› kazand›rmak amaçlanmal›d›r.
‹leri ö¤renim için en uygun yolun seçilmesinde uzmanlarla iflbirli¤i yap›lmal›d›r.
Ailesiyle irtibata geçilmeli ve müfredattan ayr› olarak çocu¤a, düzeyine uygun ek ödevler verilmelidir. Ancak “Sen bunu yapars›n.” diyerek
onun zekâ ifllevini zorlama yoluna gitmemeli, özellikleri itibariyle üstün zekâl› çocuklar yaz› yazmay› pek sevmediklerinden çok fazla yaz› ödevi veya
ifller verilmemelidir.
Daha çok ifadeye dayal›, anlatmaya ve araflt›rmaya yönelik proje
ödevleri verin. Üstün zekâl› çocuklar›n say›larla aras› iyi oldu¤undan problem çözmeye yönelik ders veya ödev verebilirsiniz. Ancak bunun dozunda
çok
hassas olup fazla afl›r›ya kaçmay›n. Tüm ekstra çal›flmalarda seçilen
1aeüueaü
konular ö¤rencinin ilgi duydu¤u alanlardan olmal›.
91
Bu çocuklarda üstünlük duygusunu oluflturmak, ayn› “afla¤›l›k
duygusu” kadar zararl› sonuçlara sebebiyet verir. Çocuk arkadafllar›n› ve
çevresindekileri afla¤› görür ve toplumda yaln›z kifli olarak yaflam›na devam
etme tehlikesi ile karfl› karfl›ya kal›r. Onun için üstünlük duygusunun çocuklarda oluflmamas› için azami çaba sarf edilmelidir.
Önderli¤i gerektiren ya da önderli¤i gelifltirmeye f›rsat verecek çal›flmalara kat›lmas› için teflvik edilmesi gerekir.
S›n›ftaki müfredat› uygularken bu tür çocuklar›n liderlik özelliklerini tatmin ederek taflk›nl›k yapmas›na yahut büyüklük taslamas›na engel
olunmal›d›r. Örn.(S›n›f baflkan› ö¤renci kulüplerinden birinin baflkanl›¤›,
küme baflkanl›¤› v.b.) Bu uygulama sonucunda paylaflma ve birliktelik ile
ilgili ç›kabilecek problemin oluflumu engellenmifl olacak ve çocuk kendini
d›fllanm›fl olarak hissetmeyecektir.
Ö¤retmen, kesinlikle çocu¤un kendisine ve arkadafllar›na üstün
zekâyla ilgili vurgulama yapmamal›d›r.
Çocuk, s›n›f içinde kayr›lmamal›, ayn› sorumluluklar her çocuk
için geçerli olmal›d›r. K›yaslama ve elefltiri s›n›f düzeyinde en aza indirilmeye çal›fl›lmal›d›r. Örne¤in onu asla di¤er ö¤rencilerinizden soyutlamay›n, d›fllamay›n. Arkadafllar› ile kaynaflmas›n› sa¤lay›n. Özel ilginizi ona ve
di¤er ö¤rencilere belli etmeden gösterin.
Çal›flmalar›n gerçeklefltirilmesinde yar›flma ortam› oluflturuldu¤unda, rekabet üstün zekâl› çocu¤u ön plana ç›kar›c› mahiyette yap›lmamal›. Ayr›ca onu bir gurur kayna¤› veya koz olarak kullanmamal›.
“Sen, bu s›n›f›n en iyisisin.” “Sen, en iyisini yapars›n.” v.b. mükemmeliyetçili¤i amaçlayan ifadelerin kullan›lmas›ndan kaç›n›lmal›d›r. Çün1kü
bir kab›n su ile dolabilmesi için önce kapa¤›n›n aç›k olmas› gerekir. Kenaeüueaü
disini en iyi olarak gören ö¤renci yeni ö¤renmelere kendisini kapatacakt›r.
“Her bilenin üzerinde bir bilen vard›r.” ‹lkesi sürekli hat›rlat›lmal›d›r.
92
3.1.11.Üstün Zekâl› Çocuklar›n Ailelerine
Öneriler152
Ana ve baba olarak, üstün zekâl› çocu¤a yapabilece¤iniz en büyük
yard›m üstün zekâl› çocu¤un sosyal
anlamda di¤erlerinden farkl› olmad›¤›n› kabul etmek olacakt›r. Sadece
onlar çeflitli yönlerden daha flansl›d›rlar. Ancak zekâ bir ayr›cal›k olarak
görülmemeli bir yetenek olarak alg›lanmal›d›r. Verilen her yetene¤in de
gücü ölçüsünde sorumluluklar› oldu¤u bilinci çocu¤a kazand›r›lmal›d›r.
Çocuk yetifltirirken üstün zekâl› çocuklar da di¤er çocuklara benzediklerinden oynamalar›na, üst bafllar›n› kirletmelerine ve e¤lenmelerine
izin verilmeli, yapt›klar› yanl›fllar normal çocuklar kadar hofl görülmelidir.
Yafl›ndan ileri zekâ düzeyinde diye 1–2 yafl büyü¤ünün sorumlulu¤unu
yüklemek hiçbir zaman do¤ru olmayacakt›r. O bu beceriye sahip olsa da.
Bu çocuklar›n yeteneklerini besleyip gelifltirmeli her yönden örnek insan olarak yetiflmelerini sa¤lamal›y›z. Bunun içinde onlar›n üzerinde düflünecekleri, tamir edecekleri bazen bozacaklar› onlar›n ilgisini çeken
nitelikte araç ve gereçleri sa¤lamal›y›z. Bu araç ve gereçler özel yetenekleri
ve zekâlar›n› gelifltirici nitelikte olmal›d›r. Okul öncesi üstün zekâl› çocuklara evin sa¤layamad›¤› çeflitli oyuncaklar› anaokullar› sa¤layabilir. Ana1aeüueaü
okullar›nda onlar›n türlü yetenekleri ve fiziksel güçleri oyunlar, temsiller
ve halk danslar›yla olumlu bir flekilde karfl›lanacakt›r. Kavram ö¤retimi,
93
kafiyeli oyunlar oynama, bilmeceler sorma, masal ve hikâye anlatma, resim çizdirme vb. etkinliklerle de çocuklar›n üretkenli¤i ve imgeleme güçleri beslenip geliflebilecektir. Çevrenizde anaokullar› bulunmayabilir. Ya da
aile bütçesine uygun olmayabilir. Bu durumda fazla masrafa kaçmadan al›nacak kitap, sulu boya, renkli kalemler ve ifl kâ¤›tlar› çocuklara hem ö¤retici hem de üretken saatler geçirtebilir.
Üstün zekâl› çocuklar›n okula bafllad›ktan sonra da özel etkinliklere ihtiyac› vard›r. ‹mkan el veriyorsa müzik ve resim dersleri, kitap okumalar› günlük etkinlikler aras›nda yer almal›d›r. Ailenin ekonomik durumu iyi olmasa bile güzel sanatlar alan›nda dersler veren dershanelerden
yararlanmak mümkündür. Paras›z ziyaret edilebilen müzeler, ucuz biletli
konser ve tiyatrolar, okul ve üniversitelerin gezileri, üstün yetenekli çocuklar›n ö¤renme isteklerini besleyip gelifltirebilir. Belediyelerin hizmetleri ve
sosyal aktiviteler bu anlamda yard›mc› nitelik tafl›yabilir.
Çocu¤unuzun dengeli bir yaflama ihtiyac› vard›r. Tek bir oyun oynayan veya tek bir alan içinde s›k›fl›p kalan çocuklar›n bütün çal›flma ve
bofl zamanlar›n› de¤iflik alanlara yöneltmelerini istemeliyiz. Çocuk kafas›n› çal›flt›rd›¤› zaman bedenini de çal›flt›rmal›, de¤iflik çocuk oyunlar›na, etkinliklere kat›lmal›d›r. Çocuklar›m›z› tek yönlü kifliler olmaktan kurtarmak için de¤iflik ilgi alanlar›na yönlendirmeliyiz.
Çocuklar›m›z›n bedeni sa¤l›klar› da ihmal edilmemesi gereken hususlardand›r. ‹lk 2 sene anne sütüyle beslenmifl, do¤al ve organik besinle1
riaeüueaü
tüketen, düzenli beslenme al›flkanl›¤› kazand›r›lm›fl ve uyku düzeni olan
çocuklar›n zekalar›n› kullanma yetene¤i de paralel olarak geliflebilecektir.
94
3.1.12. Üstün Zekal› ve Yetenekli Çocuklara
Yönelik Filmler
1) Little Man Tate (Küçük Adam) :
Jodie Foster'›n yönetti¤i 'Little Man Tate'in
baflrolünde, yetenekli çocuk oyuncu Adam Hann-Byrd
var. Dede (Jodie Foster) tek bafl›na o¤lu Fred'i (Adam
Hann-Byrd) büyütmeye çal›fl›yor. Bir anda, o¤lunun
asl›nda bir dahi oldu¤unu keflfeden Dede, Fred'in hak
etti¤i
her
fleye
sahip
olmas›n›,
tüm
e¤itim
imkanlar›n›n kendisine sunulmas›n› istiyor. Dede, ayn› zamanda o¤lunu
kötü niyetli insanlardan da korumak zorunda. Foster ilk yönetmenlik
deneyiminde etkileyici bir dram sunuyor izleyiciye.
2) Harriet The Spy (Harriet ve S›rlar›) :
Tüm zamanlar›n en iyi 10 aile filminden
biri."Harriet M. Welsh (Michelle Trachtenberg)
dünyan›n en tuhaf dedektifi, hem de yaln›zca 11
yafl›nda. Harriet 'in hayali yazar olabilmek. En
yak›n arkadafl› ayn› zamanda da dad›s› olan Golly
(Rosie O'Donnell) gördü¤ü
her fleyi yazmakla
bafllamas›n› öneriyor. Arkadafllar› Harriet'in defterini ele geçirinceye kadar her fley gayet e¤lenceli
gidiyor. Harriet'e kötü davranmaya bafll›yorlar. Harriet arkadafllar›n› tekrar
kazanabilecek mi yoksa d›fllanm›fl, reddedilmifl yaln›z bir yazar m›
1aeüueaü
olacakt›r? "E¤lenceli! Ailelerin çocuklar›yla birlikte keyifle izleyebilecekleri
bir film.
95
3) Billy Eliot :
Kuzey ‹ngiltere'de bir madencinin o¤lu olan
Billy Elliot'›n hayat› haftal›k boks dersi
s›ras›nda rastlad›¤› bale s›n›f›n› görmesiyle
de¤iflir. Babas›ndan, a¤abeyisinden gizledi¤i
bale tutkusu, onun ailesine karfl› olan
sorumlulu¤u ve bu üstün dans yetene¤i aras›nda bölünmesine neden olacakt›r.
4) A Beatiful Mind (Ak›l Oyunlar›) :
John Forbes Nash Jr., genç yafl›nda
oyun teorisi üzerine gelifltirdi¤i kuramlarla
matematik
dünyas›n›n
bir
numaral› ismi haline gelir. Fakat k›sa
süre içerisinde bencilli¤i ve kendine
olan afl›r› güveni sonucunda oluflan
kiflisel problemleri ile bafl edemez
duruma düfler. Dahilik ile delilik
aras›ndaki ince çizgide, delilik taraf›na
do¤ru sürüklenir.
Uzun süre flizofreni ile mücadele
eden matematikçi, y›llar sonra adeta
yeniden do¤arak Nobel ödülünü
almay› baflar›r. Sylvia Nasar'›n John Nash biyografisi temel al›narak çek1aeüueaü
ilen Ak›l Oyunlar›, en iyi film ve en iyi uyarlama senaryo dal›nda Oscar
sahibi.
96
5) Searching For Bobby Fischer (Bir Satranç filmi-Masum
Hamleler) :
1993 yap›m› sinema filminde, ailesinin satranca
olan yetene¤ini keflfetmesi ile Josh Waitzki’nin yeni
Bobby Fischer olarak görülmesi ve onun yolunda
ilerlerken yaflad›klar› aktar›l›yor.
6) Good Will Hunting ( Can Dostum):
Will, bir üniversitede hademelik yapan
süper zeki bir gençtir. Will, bir türlü sokak
kavgalar›ndan kendini al›koyamaz ve bafl›
derde girer. Hapise düflmek üzere olan
Will'i bu durumdan kurtarabilecek tek kifli
onun yeteneklerini farkeden, okulun profesörlerinden Sean
McGuire'd›r. Aralar›nda bir anlaflma yaparlar ve bu zamanla çok özel bir
dostlu¤a do¤ru yol al›rlar..
7) Dead Poets Society (Ölü Ozanlar Derne¤i):
Ö¤renci ve ö¤retmen iliflkisini al›fl›lagelmiflin çok
d›fl›nda bir mizansen ile yans›tan bu film ayn› zamanda ö¤rencilerin hayatlar›n› doludizgin yaflamalar›n› da
çok etkileyici bir flekilde ekrana tafl›m›flt›r. Temelde
filmde özgür düflünmenin önemi vurgulanm›fl,
e¤itimdeki totaliter, bask›c› bak›fl aç›lar›na elefltiri
getirmifltir. Filmde oynayan Robin Williams’›n
d›fl›nda Ethan Hawke gibi, Melora Walters gibi bir çok ünlü oyuncu yer
1alm›flt›r.
aeüueaü
'Ölü Ozanlar Derne¤i' filmi ayn› adl› kitab›n uyarlamas›d›r.
97
8) ‹ncredible Family (‹nan›lmaz Aile):
Bir zamanlar›n en büyük süper kahramanlar›ndan biri olan Bob Parr, Mr. Incredible
ad›yla tan›nmaktad›r. ‹nsanlar› kurtaran ve
kötülüklerle savaflan Bob, ifllerden elini
aya¤›n› çeker. Özel bir programa ba¤l› olarak
ailesiyle birlikte sessiz sakin bir yaflam sürmeye bafllayan Bob, 15 y›l aradan sonra çok
özel bir görev al›r. Ancak, ifller umuldu¤u
gibi gitmeyince, Bob'un kar›s› ve çocuklar› da
olaya dahil olur. Sadece Bob de¤il, say›s›z masum insan da tehlike
alt›ndad›r.
9) Rain Man (Ya¤mur Adam) :
Los Angeles'ta maddiyate dayal› bir
hayat süren f›rlama Charlie, y›llard›r
uzak kald›¤› babas›n›n ölümü üzerine
3 milyon dolarl›k mirastan yararlanaca¤›n› düflünerek hayaller kurar.
Oysa kendisine sadece 1949 model
bir Buick b›rakan babas›, servetin
tamam›n› Charlie'nin daha önce
varl›¤›ndan
1aeüueaü
haberdar
olmad›¤›
a¤abeyi Raymond'a b›rakm›flt›r. Önemli bir ayr›nt› ise, Raymond'un
bak›ma muhtaç, otistik bir dahi olmas›d›r!
98
10) October Sky (Ekim Düflü) :
Coalwood adl› kasabada yaflayan Homer Hickam adl› gencin ilerde baba
mesle¤i olan madencili¤i yapmaktan baflka seçene¤i yok gibidir. Fakat
1957 Ekim'inde Sputnik adl› uydunun uzaya f›rlat›lmas›yla Homer
roketlere ve bunlar›n nas›l yap›ld›¤›na büyük ilgi duyar. Üç arkadafl› ile
deneme yan›lma yoluyla baz› denemeler yapmaya karar verir. Kasabada
baflta babas› olmak üzere herkes bunun bir saçmal›k oldu¤unu
düflünmektedir. Sadece bir lise ö¤retmeni onlar›n çabalar›n› ve emeklerine sayg› gösterir ve Ulusal Bilim Yar›flmas›nda büyük ödülü alabileceklerine onlar› inand›r›r.
3.12. Baz› Ülkelerde Üstün Zekâl›
Çocuklar›n E¤itimi
ABD’de 1958 y›l›nda ç›kar›lan özel bir yasayla
üstün yetenekliler e¤itimi konusunda at›l›m yap›lm›flt›r12. Günümüzde ABD gerek eyaletler gerekse fede1aeüueaü
ral düzeyde üstün yetenekliler e¤itiminin en çok tart›-
fl›ld›¤› kuram ve modellerin gelifltirildi¤i ve birçok uygulaman›n yap›ld›¤›
ülke durumundad›r. Bu ülkede h›zland›rma, s›n›f atlatma, ders atlatma,
99
kredilendirme, ortaokul, lise veya üniversiteye erken bafllama vb benzeri
türde birçok uygulama yap›lmaktad›r.153
Rusya: 1950’li y›larda SSCB döneminde Nobel ödüllü iki bilim
adam›n›n kurdu¤u iki farkl› tür okulla üstün yetenekliler e¤itimi bafllam›fl,
birinci tür okullar bulundu¤u bölgenin tüm ortaokul ö¤rencileri aras›ndan
matematik, fizik, kimya, biyoloji ve informatik dallar›ndan ayr› ayr› seçilen
ve lise düzeyinde e¤itim alan ö¤rencilere yöneliktir. Bu okullar Moskova,
Leningrad, Kiev, ve Novosibirsk’teki üniversite yerleflkelerinde kurulmufltur. Okullarda üniversitelerdeki bilim adamlar› da dersler vermifllerdir.
‹kinci türdeki okullarda yabanc› dil, müzik, folklor, edebiyat ve felsefe e¤itimi yo¤unlaflm›fl. Sovyet dünyas›n›n bilim ve sanattaki ünlü birçok ismi
bu okullarda yetiflmifltir.154
‹srail: Konunun en çok ciddiye al›nd›¤› ülkelerden biridir. Üstün yetenekliler e¤itimi konusu ulusal öncelik olarak görülür ve ülkenin
en önemli zenginli¤inin yetenek oldu¤u görüflü yayg›nd›r. 70’li y›llarda e¤itim bakanl›¤› bünyesinde Üstün Yetenekliler Müdürlü¤ü kurulmufltur, bu
kurum ülkedeki çal›flmalar› kontrol ve koordine eder. “Ofek” ad›nda bir
özel okulda e¤itim gören ve gelece¤in Einstein’› olarak gösterilen, Dan
Glük, 5 yafl›nda iken ‹srail hükümetine yaz›¤› bir mektupta Filistin sorunun çözümü için ayr›nt›l› bir bar›fl plan› teklif etmiflti(Durum tespit raporu, 2004:46). Bu ülkede üstün yeteneklilik her yaflta belirlenmeye çal›fl›l›r.
Ö¤renim hayat› s›ras›nda gözden kaçan üstün yetenekliler askerlik e¤itimi
s›ras›nda yap›lan taramalarla tespit edilerek e¤itim verilir.155
Almanya: Bu ülkede yap›lan çal›flmalar XX. yy’›n bafl›na kadar
uzan›r. 1913 ve 1917 y›llar›nda konuyla ilgili iki okul aç›lm›flt›r. II. Dün1yaaeüueaü
Savafl› dönemine kadar ABD ile birlikte bu konuda bafl› çeken ülkelerden biri olmufltur (Enç, 2005). Savafltan sonraki dönemde konu biraz gerilemifl, 70’li y›llardan itibaren yeniden ivme kazanm›flt›r. 1978’de Alman
100
Üstün Yetenekli Çocuklar Derne¤i kurulmufltur. Almanya’da Alman hükümetinin mali aç›dan çok destekledi¤i Avrupa Üstün Yetenekliler Konseyi (European Council for High Ability) etkili çal›flmalar yapmaktad›r.156
‹ngiltere: Bu ülkede devlet okullar›yla birlikte özel okullardaki
e¤itimde yayg›nd›r. Ö¤rencilerini seçerek alan ve üstün yetenekliler için ayr›ca h›zland›rma ve farkl›laflt›rma uygulamalar› yapan okullar vard›r. Tamamen üstün yetenekliler için kurulmufl olan iki okul bulunmaktad›r
(Durum Tespit Raporu, 2004). Ülkede özellikle özel fonlarla desteklenen
ulusal yar›flmalar yap›lmaktad›r.157
Ülkede 1989 y›l›nda ailelerin bir araya gelmesiyle Ulusal Üstün
Yetenekliler Derne¤i (National Association for Gifted Children) kurulmufltur, ayr›ca ö¤retmenlerin yetifltirilmesi ve ö¤renme malzemelerinin haz›rlanmas›nda etkin olan Müfredat Gelifltirme Ulusal Derne¤i’de (National Association for Curriculum Enrichment) üstün yetenekliler e¤itimini
desteklemektedir.158
Azerbaycan: ‹lkokulda ö¤retmenleri taraf›ndan gözlenerek yetenekli oldu¤u belirlenen çocuklar, ilkokuldan sonra yurtd›fl›nda yetiflmifl
uzmanlar taraf›ndan teflhis edilerek özel okullar, özel s›n›flar, yarat›c› okul
merkezleri ve yarat›c› yaz kamplar› gibi uygulamalara yöneltilirler. Üstün
yetenekli çocuklara e¤itim veren ö¤retmenler Bakü Üniversitesi’nin finanse etti¤i 9 ayl›k kurslara kat›l›rlar.159
Avustralya: Okul öncesi dönemden itibaren yap›lan e¤itimde
yap›lan faaliyetler; s›n›f ortam›nda zenginlefltirme, farkl› okullardan gelen
çocuklarla türdefl gruplar oluflturma, okul d›fl›nda özel ilgi merkezleri, özel
yetenekliler
okullar› kurma ve ek programlar fleklindedir.160
1aeüueaü
Bu ülkelerin d›fl›nda ‹talya, ‹spanya, Portekiz, Avusturya, Hollanda, Yeni
Zelanda’da üstün yeteneklilerin e¤itimine yönelik uygulamalar yap›lmakta101
d›r. Örne¤in, Yeni Zelanda’da ö¤renciler yafla göre de¤il ilerleme h›zlar›na, anlama ve kavrama seviyelerine göre grupland›r›l›r.161
3.14. ‹lgili Araflt›rmalar
Terman 1920-1945 y›llan aras›nda yapt›¤› araflt›rmada, 8-13 yafl
grubu üstün yetenekli çocuklar›n tan›lanmas› için bir sistem gelifltirmifltir.
Bu sistem, anne-babalara üstün yetenekli oldu¤unu gözlemledikleri çocuklar›n›n adlar›n› kaydetmeleri için bir soru fifli gelifltirerek uygulama, ayn›
flekilde ö¤retmenler için de bir soru fifli haz›rlayarak s›n›flar›nda en yetenekli bulduktan ilk üç ö¤rencinin adlann› bildirme, adlar› bildirilen ö¤rencilere grup yetenek testi uygulama ve bu ölçekte en üst basar› gösteren
% 25'ini belirleme, belirlenen bu çocuklara Stanford Binet Ölçe¤i uygulanarak 140 ve üzerinde ZB (Zekâ Bölümü) olan çocuklan belirleme, aflamalar›ndan oluflmaktad›r. Sonuçta anne-babalann gösterdikleri adaylar›n ço¤unda
yan›lg›ya düfltükleri, ö¤retmenlerin tahminlerinin anne-babalara oranla daha güvenilir olmakla birlikte isabetli teflhis oran›n›n % 25-40 aras›nda de¤ifliklik gösterdi¤i bulunmufltur.162 Terman ve yard›mc›lar› yapt›klar› araflt›rmalarda üstün yetenekli vaka say›s›n› giderek ço¤altm›fl ve zeka bölümü 140
olan 1450 dene¤e ulaflarak bunlar› 20 y›l boyunca gözlemlemifltir.163
Terman, bu metodun seçilmeye uygun toplulu¤un % 90’›n› belirledi¤ini
tahmin etmifltir. Seçilen binden fazla ö¤rencinin ortalama IQ’su 151’di.
Zeka kabiliyetleri grup testi ile belirlenen çocuklar›n ortalama zeka seviyesi 142,6 ç›km›flt›r. Bu çocuklar genel olarak sosyo-ekonomik durumu iyi
olan ailelerden gelmekteydi. Ebeveynleri, Amerika ortalamas›ndan 4-5 y›l
daha fazla e¤itim görmüfl ve gelirleri Kaliforniya ortalamas›n›n en az iki kat› oran›ndayd›. Parçalanm›fl ailelerden gelenler azd›. Terman’›n buldu¤u
farklardan baz›lar›, üstün yetenekli grubun zekâlar› kadar, ailesel özelliklede ilgiliydi. T›bbi olarak yap›lan incelemelerde de, bu çocuklar›n –iz1riyle
aeüueaü
leyen y›llarda da devam edecek- fiziksel üstünlü¤e sahip olduklar› ortaya
ç›km›flt›. Okul çevresine bak›ld›¤›nda, üstün yetenekli çocuklar›n, tarih,
102
münazara, edebiyat gibi soyut kavramlara ilgilerinin, kontrol grubundakilerden daha çok oldu¤u gözlemlenmiflti. Her iki grubun da (üstün yetenekliler ve kontrol grubu) oyun ve spor ile ortak olarak ilgilendikleri belirlenmifl; ancak üstün yeteneklilerin bu ilgi alanlar›nda daha az sosyal olduklar› gözlemlenmiflti. Üstün yetenekliler, grupla oynamaktansa, bire bir oynamay› tercih etmifllerdi. Oyuna karfl› ilgide sosyallik bak›m›ndan göz önüne al›nacak bir skalada, üstün yeteneklilerin hemen hemen yar›s›n›n, kontrol grubunun skorlar›n›n ancak _’ine ulaflabildi¤i görülmüfltü. Yedi seviyeli karakter testleri ve kiflilik ölçümleri de, üstün yetenekli çocuklar›n her
ölçümde ortalaman›n üstünde olduklar›n› gösterdi. Abartma ve hileye daha az e¤ilimli olduklar›, kitap ve karakter tercihlerinde daha olgun olduklar› ve duygusal dayan›kl›l›klar›n›n da ortalaman›n üstünde oldu¤u ortaya
ç›kt›. Her yedi testin sonucu da erkeklerin % 86’s› ve k›zlar›n % 84’ünün,
kontrol grubundakilerden çok daha yüksek bir ortalamaya sahip olduklar› görüldü. Ak›l sa¤l›¤› ve genel uyum yönünden ise 1945’te bafllat›lan ve
bundan 20 sene sonra takip edilen deneklerden elde edilen veriler, %
80’inin tatminkâr bir uyum göstermifl oldu¤u yönünde. Üstünlerin %
15’inde birtak›m uyumsuzluklar, % 5’inde ise ciddi uyumsuzluklar görülmüfl. Suçluluk oran›n›n genel nüfusun çok daha alt›nda oldu¤u belirlenmifl. Erkeklerde alkolizm normal de¤erlerin % 1,5; kad›nlarda da % 0,9
alt›nda ç›km›fl. Sonuçta Terman, çocukluktaki üstün duygusal uyumun yetiflkinlikte de devam etti¤ini bulmufl. Üstünlerin evlenme, boflanma ve çocuk sahibi olma yönünden de¤erlendirilmeleri sonucunda, evlilik oranlar›n›n genel nüfusla hemen hemen ayn› oldu¤u (bu oran üniversite mezunu olanlar›nkinden fazla), boflanma oranlar›n›n ise (1955 tarihli çal›flmada)genel nüfustan çok daha az oldu¤u sonucuna var›lm›flt›r. Bu grubun evlenme ve evliliklerini sürdürebilme oranlar›n›n daha fazla; çocuk yapma
say›lar›n›n daha az oldu¤u görülmüfl. Üstünlerin meslek edinme oran›n›n, 1955’te gözlemlenen erkek grupta normal nüfustaki erkeklerin 8 kaoldu¤u ve bunlar›n % 80’inin de en iyi meslek gruplar› (profesyonel ve
1t›aeüueaü
yar› profesyonel olarak nitelendirilen) içinde yer ald›klar› ortaya ç›kar›lm›flt›r. Bu iki meslek grubunun bütün nüfusa oran› % 14’tür. Grubun gelir
103
durumunun da ulusal ortalaman›n üzerinde oldu¤u, en baflar›l› ve en baflar›s›z üstün yetenekli iki grup aras›nda da büyük fark bulundu¤u görülmüfltür. Di¤er her fley göz önüne al›nd›¤›nda, üstün yeteneklilerin en baflar›l›s›yla en baflar›s›z› aras›ndaki en büyük z›tl›k sosyal uyum ve baflarma
arzusu konular›nda ortaya ç›km›fl, baflar› dengeli bir mizaç ve hayal k›r›kl›¤› karfl›s›nda üstün dayan›kl›l›k ile iliflkilendirilmifltir.164
Davasl›gil (1994), yapt›¤› araflt›rmas›nda, 64'ü k›z 84'ü erkek olmak üzere 148 ilkokul 2. s›n›f ö¤rencisine Raven ‹lerleyen Matrisler
(SPM) ve Matematik Basar› Testi uygulam›fl; aynca bu ö¤rencilere 5. s›n›fa geldiklerinde yine SPM ve Matematik Basar› Testi vermifltir. Sonuçta,
SPM'nin her iki uygulamas› ile matematik puanlan aras›nda . 45 ve .57’lik
korelasyonlar bulunmufltur. SPM puanlar›n ile cinsiyet aras›nda önemli
bir fark olmad›¤› saptanm›flt›r.165
Ömero¤lu 1986'da yapt›¤› araflt›rmas›nda, anaokulu çocuklar›n
üzerinde zeka-yarat›c›l›k seviyeleri aras›ndaki iliflkiyi incelemifltir. Çocuklar›n zeka düzeyleri "Stanford Binet Zeka Testi" ile, yarat›c›l›ktan ise, Torrance Yarat›c› Düflünme Testi" ile saptanm›flt›r. Sonuçta, ZB ile yarat›c›l›k
boyutlar› aras›nda pozitif yönde kuvvetli iliflki oldu¤u ve bunun cinsiyete
ba¤l› olmad›¤› bulunmufltur.166
Akdo¤an'›n 1992' de ilkokul 2. S›n›fa giden çocuklar›n yarat›c›l›k düzeyleri ile ailelerin sosyo-ekonomik düzeyleri aras›ndaki iliflkiyi incelemek amac› ile yapt›¤› araflt›rmada 60 üst, 60 orta, 60 alt sosyo-ekonomik düzeyden toplam 180 ilkokul 2. S›n›f ö¤rencisine Yarat›c› Torrance
fiekil Testi uygulanm›fl; ailelerine de çocuklar›n›n yarat›c›l›k geliflimlerine
yönelik anket formlar› vermifltir. Sonuçta, çocuklar›n yarat›c›l›k düzeyleri
ile ailelerin sosyo-ekonomik düzeyleri aras›nda kuvvetli iliflki oldu¤u orta167
1ya ç›km›flt›r.
aeüueaü
104
Civelek (1985), üstün yetenekli ilkokul ça¤› çocuklan üzerinde durum tespit çal›flmas› yap›lm›flt›r. Milliyet Gazetesinin ‹lkokullar Aras› Bilgi Yar›flmas›'nda finale kalan çocuklan üstün yeteneklilik özellikleri aç›s›ndan incelemifltir. Bu çocuklar›n SED (Sosyo Ekonomik Düzey) ve cinsiyetleri aç›s›ndan nas›l bir da¤›l›m gösterdiklerini, hangi tür e¤itim kurumlar›na devam ettiklerini, baflar› düzeylerini, üniversite ça¤›na gelenlerden ne
kadar›n›n üniversiteyi kazand›¤›n› araflt›rm›flt›r. Araflt›rma, 1973-1984 y›llar› aras›nda Milliyet Gazetesi ‹lkokullar Aras› Bilgi Yar›flmas›na Ankara'da kat›lan 17'si erkek 4'ü k›z olmak üzere 21 çocuktan oluflmufltur. Sonuçta finalist çocuklar›n aileleri bulunduklar› flehir standartlar›n›n üstündeki semtlerde oturmakta, anne-babalar›n ço¤unun (özellikle babalar›)
yüksek ö¤renim gördü¤ü ve üst SED mesleklerde çal›flt›klar› ve çocuk say›s›n›n genelde ikiyi geçmedi¤i, çocuklar›n % 81'i erkek, % 19'unun k›z
oldu¤u bulunmufltur168
Önder’in yapt›¤› bir araflt›rmada, “Raven’in The Coloured Progressive Matrices Sets: A, Ab, B Testi”ni ilkokul çocuklar›na uygulam›flt›r.
Yap›lan bu çal›flmada, testten elde edilen puanlar›n, cinsiyete ve sosyo-ekonomik kültürel çevreye göre farkl›lafl›p farkl›laflmad›¤› incelenmifltir. Araflt›rma, Konya ilindeki alt ve üst sosyo-ekonomik kültürel çevrelerde ilkokula devam eden 7, 9 ve11 yafllar›ndaki k›z ve erkek ö¤rencilerden kademeli küme örnekleme yoluyla seçilen 480 kiflilik bir denek grubu üzerinde yap›lm›flt›r. Elde edilen bulgulara göre, testten elde edilen puanlar, 7, 9 ve
11 yafl gruplar›n›n herbirinde cinsiyete göre manidar bir fark göstermemekte; 7, 9 ve 11 yafl gruplar›n›n herbirinde alt ve üst sosyo-ekonomik
kültürel seviyeye göre ise, anlaml› farkl›l›k göstermektedir.169
Tekbafl (2004); ‹lkö¤retim 2. s›n›f ö¤rencisi üstün yetenekli bir
çocu¤un kaynaflt›rma ortam›nda zenginlefltirme program›na göre ald›¤›
örnek olay incelemesi olarak ele alm›flt›r. Araflt›rmada; çocu¤a iki
1e¤itimi
aeüueaü
y›l boyunca kaynaflt›rma ortam›nda zenginlefltirme program› uygulanm›fl
ve program›n çocu¤un ve s›n›f›n akademik performans›n› artt›rmadaki et105
kilili¤inin de¤erlendirilmesi yap›lm›flt›r. Bunun için üstün yetenekli çocu¤un ö¤renim gördü¤ü ve 21 ö¤renciden oluflan s›n›f deney grubu, ayn›
okulda bulunan ve ayn› yaflta ö¤rencilerin e¤itim gördü¤ü ve 19 ö¤renciden oluflan di¤er s›n›f da kontrol grubu olarak belirlenmifltir. Her iki grupta da dersler çoklu zeka kuram›na uygun olarak ifllenmifltir. Araflt›rmada
ön test ve son test olarak araflt›rmac› taraf›ndan hem ikinci s›n›f, hem de
üçüncü s›n›f müfredat›n› kapsayacak flekilde gelifltirilen bir test kullan›lm›flt›r. Araflt›rma sonucunda deney grubunun kontrol grubuna göre anlaml› kazan›mlar elde etti¤i görülmüfltür. Araflt›rman›n bulgular›na göre;
üstün yetenekli çocuklar›n kaynaflt›rma ortam›nda seviyesine göre e¤itim
alabilece¤i, bu e¤itimin hem üstün yetenekli ö¤renciye, hem de kaynaflt›rma ortam›nda bulunan s›n›f arkadafllar›na katk› sa¤layabilece¤i ifade edilmektedir.170
Da¤l›o¤lu (1995), ilkokul 1. s›n›f ila 5. s›n›f aras›nda devam eden
ve ö¤retmenleri taraf›ndan ÖGF arac›l›¤› ile aday gösterilen 294 ö¤renciye
Genel Yetenek Testi ve VVISC-R Testi uygulam›fl ve 120 ve üzerinde
ZB'ne sahip 66 ö¤renci üstün yetenekli olarak belirlemifltir. Sonuçta, ÖGP
nun üstün yetenekli çocuklar› belirlemede % 22.44 oran›nda baflar›l› oldu¤u, ZB yükseldikçe k›z-erkek oran›n erkeklerin lehine olmak üzere artt›¤›, okullar›n›n bulundu¤u bölgenin SED, babalar›n e¤itim durumu ve annelerin meslek sahibi olmas› ile üstün yetenekli olma aras›nda iliflki oldu¤u bulunmufltur.171
Da¤l›o¤lu(2002); 5-6 yafl grubu 788 çocukla bafllad›¤› “Anaokuluna devam eden 5-6 yafl grubu çocuklar aras›ndan matematik alan›nda üstün yetenekli olanlar›n belirlenmesi” konulu araflt›rmas›nda; matematik
alan›nda üstün yetenekli çocuklar› belirlemek için dört aflamal› bir sistem
oluflturmufltur. Birinci aflamada; ö¤retmen ve ailelerin zihinsel yönden üstün yetenekli oldu¤unu düflündü¤ü çocuklar› kaydetmeleri için Ö¤retmen
‹çin Çocuk De¤erlendirme Formu ve Aileler ‹çin Çocuk De¤erlendirme
1aeüueaü
Formunu kullan›lm›flt›r. ‹kinci aflamada; hem ö¤retmenleri, hem de aileleri taraf›ndan aday gösterilen çocuklara TKT (Temel Kabiliyetler Testi) 5106
7 Testi uygulanm›flt›r. Üçüncü aflamada; matematik, zihinsel yetenek ve
yarat›c›l›k bölümlerinden oluflan Yetenek Belirleme Etkinlikleri ve dördüncü aflamada da 5-8 yafl düzeyi matematik aktiviteleri uygulanm›flt›r.
Araflt›rma sonucunda; aileleri ve ö¤retmenleri taraf›ndan aday gösterilen
5-6 yafl grubu 220 çocuktan %50’sinin TKT 5-7 testine göre 130 ve üzerinde zeka bölümüne sahip oldu¤u belirlenmifltir. ZB 130’un üzerinde
olan ve 5-8 yafl düzeyi matematik aktivitelerinde takvim yafl›n›n iki yafl üzerinde matematik aktivitelerinde baflar›l› olan 29 çocuk “matematik alan›nda üstün yetenekli” olarak tespit edilmifltir. Elde edilen sonuç araflt›rma
evrenine genellendi¤inde çocuklardan %3.68’inin matematik alan›nda üstün yetenekli oldu¤u bulunmufltur. Araflt›rmada bunun d›fl›nda; ö¤retmenlerin çocuklar hakk›nda ailelere göre çocuklar›n gerçek performanslar› üzerinde daha olumlu düflüncelere sahip oldu¤u, matematik alan›nda
ö¤retmenlerin ailelere göre çocuklar›n becerisini daha iyi de¤erlendirdi¤i
görülse de zihinsel ve yarat›c›l›k becerilerini de¤erlendirmede ailelerin ö¤retmenlere göre daha baflar›l› oldu¤u belirlenmifltir.172
Burak(1995); 6. ve 7. s›n›f ö¤rencisi 62 üstün yetenekli ve 74 normal çocuktan oluflan toplam 136 kiflilik örneklem grubuyla çal›flm›fl, Piers
Harris Benlik Kavram› Ölçe¤i ve Harter Çocuklar ‹çin Benlik Alg›s› Ölçe¤ini kullanarak iki grup aras›nda benlik kavram›na iliflkin farkl›l›klar› incelemifltir. Üstün yetenekli grup; alt sosyo-ekonomik düzeyden olup bireysel zeka testleri sonucunda 130 ve daha fazla ZBye sahip oldu¤u belirlenerek ‹nanç Vakf› Lisesine kabul edilen ve orada ö¤renim gören 62 çocuktan oluflmaktad›r. Normal grup ise, Ankara’da bulunan ve alt sosyo-ekonomik düzeyi temsil etti¤i düflünülen ilkö¤retim okullar›na devam eden
74 çocuktan oluflmaktad›r. Sonuç olarak üstün yetenekli ö¤rencilerin benlik kavramlar› incelendi¤inde; genel benlik kavramlar›n›n(sosyal kabul,
akademik yeterlik, fiziksel görünüm, davran›flsal yönelim, genel kendilik
1de¤eri, atletik yeterlik) olumluluk düzeyleri aç›s›ndan normal ö¤rencilerle
aeüueaü
farkl›laflmad›klar› görülmüfltür.173
107
Ataman(1982); Ankara ili resmi flehir ilkokullar›ndaki üstün yetenekli çocuklar›n fiziksel geliflim özelliklerinin de¤erlendirilmesi konulu çal›flmas›nda 6-7 yafl grubu 104 normal üstü, normal ve normal alt bir çocukla çal›flm›flt›r. Araflt›rmada TKT 5-7 Testi sonucunda 105 ve üzerinde
ZBsi oldu¤u belirlenenler üstün yetenekli, 104-90 ZB ye sahip olanlar normal ve 89 ve alt›nda ZBye sahip olanlar normal alt› olarak kabul edilmifltir. Üstün yetenekliler tüm grubun %19.12’sini, normaller %26.96’s›n›,
normal alt› olanlar ise %53.92’sini oluflturmufltur. Araflt›rma grubunda
yer alan tüm çocuklara fiziksel özelliklerini belirlemek için antropometrik
ölçümler yap›lm›fl, Peabody ve Goodenough Harris testleri verilmifl, görme ve iflitme taramalar› yap›lm›flt›r. De¤erlendirme için; Fiziksel Büyüme
De¤erlendirme Formu, Snellen Levhas›, ‹flitme Taramas› Formu ve Ö¤retmen Sorgu Formu kullan›lm›flt›r. Çal›flman›n sonucunda; üstün yetenekli çocuklar›n ayn› yafltaki normal ve normalalt› çocuklarla fiziksel özellikler aç›s›ndan üst de¤erler sa¤lad›¤› ancak üstün yeteneklilerin sa¤lad›¤› ortalama de¤erlerin normal grubun ortalama de¤erlerine yak›n oldu¤u, normal alt› grupla olan farkl›l›¤›n daha fazla oldu¤u görülmüfltür. Üstün yetenekli çocuklar›n fiziksel özellik ve yap› aç›s›ndan her türde olabilece¤i, ancak karfl›laflt›r›ld›klar›nda grup olarak üst de¤erler sa¤lamalar›n›n olas› oldu¤u ifade edilmifltir.174
Ataman(1976); 1964-1965-1966 y›llar›nda fen lisesine giren 286
ö¤renciyle ayn› y›llarda fen lisesi ikinci basamak eleme s›nav›na girip kazanamayan, Ankara, ‹stanbul, ‹zmir illerinde ö¤renimlerine devam etmifl
olan 360 ö¤renciden oluflan, toplam 646 kiflilik bir örneklemle çal›flm›flt›r. Çal›flma fen lisesinin fen ve matematik alan›nda üstün yetenekli çocuklar› seçip seçmedi¤ini ve bu ö¤rencilerin amac›na uygun biçimde, bilim
adam› ve araflt›rmac› olarak yetifltirip yetifltirmedi¤ini incelemek amac›yla, bu ö¤rencilere ait bilgilerin toplanmas› ve de¤erlendirilmesiyle yap›lm›flt›r.
1aeüueaüAraflt›rma sonucunda iki grup aras›nda anlaml› bir fark bulunamam›flt›r.175
108
Gökdere ve Çepni(2004);üstün yetenekli ö¤rencilerin fen ö¤retmenlerinin hizmet içi ihtiyaçlar›n› ihtiyaç de¤erlendirme yaklafl›m›n› kullanarak belirlemek amac›yla bir çal›flma yapm›flt›r. Bu amaçla Hizmet ‹çi
De¤erlendirme Anketi haz›rlanm›fl ve Bayburt ve Trabzon Bilim Sanat
Merkezlerinde görev yapan 9 fen ö¤retmenine uygulanm›flt›r. Verilerin
analiz edilmesi sonucunda; örneklemde yer alan ö¤retmenlerin birçok konuda ihtiyaç belirtmelerine ra¤men en fazla proje tabanl› ö¤renme yaklafl›m› ve etkinlikler, yeteneklilikle ilgili internet siteleri ve süreli yay›nlara
ulafl›m, modern ö¤retim teorileri ve uygulamal› etkinlikler, Bloom taksonomisi ve formal operasyon dönemi özellikleri, dünyadaki yetenek gelifltirme modelleri, araflt›rmac› ö¤retmen modeli ve laboratuar yaklafl›mlar› konular›nda hizmet içi seminere ihtiyaç duyduklar› sonucuna ulafl›lm›flt›r.176
Tür (1979), ilkokul ö¤rencilerinin yarat›c›l›k, zekâ ve akademik
baflar›lar› aras›ndaki iliflkileri inceledi¤i çal›flmas›nda, zekâ-yarat›c›l›k ve yarat›c›l›k-akademik baflar› aras›nda anlaml› bir farkl›l›k bulunmam›fl ancak
zekâ-akademik baflar› aras›nda yüksek oranda anlaml› bir iliflki oldu¤u bulunmufltur.177
Güngörmüfl’ün (1992), baban›n çocu¤un zekâs›, akademik baflar›s› ve benlik kavram› üzerine etkisini araflt›rd›¤› çal›flmas›nda baban›n
kendisini reddetti¤ini düflünen çocuklar›n zekâs›, akademik baflar›s› ve
benlik kavram›n›n olumsuz yönde etkilendi¤i görülmüfltür. Babas› ile daha fazla etkileflimde bulunan çocuklar›n, etkileflimi az olanlara göre daha
baflar›l› oldu¤u görülmüfltür.178
4. Sonuç ve Öneriler
4.1.Sonuçlar
Bireyler birbirlerinden farkl› ve benzer özelliklere sahip olup benzerliklerini ve farkl›l›klar›n› dikkate alan, geliflmekte ve de¤iflmekte olan
1aeüueaü
dünyaya ayak uydurmalar›n› sa¤layacak bir e¤itim sürecine gereksinim
duymaktad›r. Çünkü insanlar tek model halinde üretilmifl fabrikasyon bir
109
il, Ü. Raven’in Standard Progressive Matrices Testi’nin Normal ve Normal-Üstü Ö¤renMatematik Baflar›lar›n› Kestirebilmesi. ‹stanbul: Bildiriler kitab› 1994, s.22
, A. Aileler ve Ö¤retmenler Üstün Zekâl› Çocuklara Nas›l Yard›mc› Olabilir. Özel
e Sempozyumu. Ankara. 2000 s.123.
Y., “Üstün Yetenekli
mamülÇocuklar
de¤ildir.ve E¤itimleri”, A.Ü. E¤itim Fakültesi Dergis.i, Cilt: 1,
ehir:. 1984 s.26
Dünyada,
birçok
Özlem – Avc› Neslihan,
Özelözellikle
E¤itim, Amerika
‹stanbul-ve2001
s.4 Avrupa ülkesinde üstün ve özel yetenekliÇocuk
çocuklara
yönelik
sistemli
çal›flmalar
ve e¤itim politikalar› TürkiH. Üstün Yetenekli
Görüflleri
Kitab›
‹stanbul,
2004 s.145
ye’ye göre biraz daha eskiye dayanmaktad›r. Tarihsel sürece bak›ld›¤›nda
ahya, a.g.d s.26
üstün yetenekliler e¤itimine yönelik sistemli çal›flmalar›n XX. yy bafllar›nD.Üstün Zekâl› Çocuklar›n
Makaleler Kitab›,
‹stanbul.
dan itibarenÖzellikleri,
yap›lan denemelerle
bafllad›¤›
ve bu 2004,
konudas.48
öncülü¤ün AlF. a,g,k, s.63
manya ve ABD’de oldu¤u görülmektedir. 20. Yüzy›l›n bafllar›nda 1913 y›l›nda Almanya’da
anneMuhtaç
baban›n
sosyo-ekonomik
durumu
Y. Özyürek, M. Eripek.
S. Özel E¤itime
Çocuklar.
Ankara. 1989
s.33 ve oturdu¤u
bölge dikkate al›nmadan üstün yeteneklilere özel s›n›f uygulamas›n›n deM Yönergesi madde 10
nendi¤i, 1917’de “yetenekliler okulu”nun aç›ld›¤›, yine ABD’nin de¤iflik
M Yönergesi madde
11
eyaletlerinde
deneysel olarak farkl› çal›flmalar›n yap›ld›¤› bilinmektedir.
, A. Özel E¤itim.Özellikle
Eskiflehir1957
1998.den
s.45sonra üstün zekal› ve yetenekliler e¤itiminde kurume¤itimYaflad›kça
programlar›
ve tan›lama
A. (1996). Üstün sal,
Yetenek.
E¤itim.
Say›: 47 boyutlar›nda
‹stanbul s.25h›zla yeni uygulamalara
geçilerek gerek ayr› gerekse birlikte e¤itim fleklinde (özellikle ABD’de) tüm
u ,H.E. Anaokuluna Devam Eden Befl-Alt› Yafl Grubu Üstün Yetenekli 125 Çocuklar
üstün zekal› ve yeteneklilere ulaflacak bir e¤itim yap›s› olufltu¤u kabul edilatematik Alan›nda Üstün Yetenekli Olanlar›n Belirlenmesi. Ankara: Hacettepe Ünivermektedir.
Bilimleri Enstitüsü (Yay›mlanmam›fl Doktora Tezi) 2002 s. 9
, A. ve Ark. Özel E¤itime Girifl. Ankara: 2003 s. 177
Geliflmifl ülkelerin ileri teknolojilerini genç yafltaki koflulland›r›l, A. ve Ark. a,g,k, s. 177
mam›fl beyin gücüyle gelifltirdi¤i ifade edilirken dünyada üstün ve özel ye, A. & Ark. a,g,k, s. 177
tenekli çocuklar› araflt›rma merkezleri, okullar›, üstün veya özel yetenekli
e, M; Çepni, S. Üstün yetenekli çocuklara verilen de¤erler e¤itiminde ö¤retmenin rolü.
çocu¤u olan ailelere yönelik e¤itim ve yard›m merkezleri bulunmaktad›r.
imi Dergisi, 1 (2), 2003 s. 93.
Hatta birçok ülkede (Amerika, Hollanda, ‹srail, Japonya, Almanya,...) res,fi. a.g.k. s.77
mi çal›flmalar›n d›fl›nda özel giriflimlerin bulundu¤u bilinmektedir. Bu ülH.Sald›ro¤lu ve M.Sever Üstün Yetenekli Çocuklar ve E¤itimleri Ön Raporu. Ankara
keler hem resmi hem özel teflebbüsler arac›l›¤›yla sadece kendi ülkelerinin
üstün zekal› bireylerine odaklanmakla kalmam›fl ülkelerinde sa¤lad›klar›
H.Sald›ro¤lu ve M.Sever Üstün Yetenekli Çocuklar ve E¤itimleri Ön Raporu. Ankara
imkanlarla kamuoyunun “beyin göçü” diye de tabir etti¤i süreci harekete
geçirerek di¤er ülkelerin üstün zekal› ve yetenekli bireylere burs, e¤itim ve
u, A.Ergenlik Psikolojisi, ‹stanbul, 2004 s.19
çal›flma imkanlar› sunmufllard›r. Dünyadaki muhtelif ülkeler bir asra yaAvc›, N.,Özel Gereksinimli Çocuklar Ve E¤itimleri “Özel E¤itim”, ‹stanbul, 2001, s.7.
k›nd›r konuyla ilgili derinlemesine ve kapsaml› çal›flmalar yaparken ülke.g.k. s.112
1aeüueaü
mizin,
üstün zekal› çocuklar›n›n e¤itiminde gerilerde kald›¤› düflünülmektedir. Ülkemizde son zamanlarda konuya yönelik çal›flmalarda artan bir iv110
me gözükse de yeterli düzeyde olmad›¤› düflünülmektedir. Üstün zekal› çocuklar›n hem tan›lanmas› hem de e¤itiminde bilimsel ve profesyonel yaklafl›mlara ihtiyaç vard›r.
Üstün zekâl› çocuklar›n do¤ru tan›lanmas› en az e¤itimi kadar
önemlidir. Bu çocuklar›n baz›lar› üstün geliflimleri ve baflar›lar› ile kendilerini daha kolay tan›tabilir. Fakat baz›lar›n›n yetenekleri çeflitli nedenlerden ötürü gizli kalmaya devam eder. Sosyal, ekonomik ve kültürel düzeyi
düflük ailelerde, az›nl›k gruplar›nda, okula gidememifl ya da çok erken ayr›lmak zorunda kalm›fl olanlarda üstün yeteneklerin fark edilmesi daha
güç olur. Hatta okula devam edenler aras›nda fark›na var›lmay›p tersine
kan›larla damgalanm›fl, gerçek yetenekleri sonradan ortaya ç›km›fl olanlar
bulunur. Galton, Churchil, Edison bu gruba verilebilecek en önemli örneklerdir. Bu bak›mdan üstün yeteneklilerin seçimi önemli bir konu olmaktad›r. Bu durumda aileye görev düflmekle birlikte okul öncesi e¤itimin
yayg›nlaflt›r›lmas› ve e¤itimcilerin do¤ru gözlemleri daha önemlidir. Üstün
zekâl› çocuklardan genel olarak gözlenen ay›rt edici özelliklerin e¤itim personeli taraf›ndan bilinmesi, e¤itim personelinin bu konuda e¤itilmesi
önemli bir konudur. Böylece üstün zekâl› olabilece¤i düflünülen çocuklar
için gerekli önlemler daha kolay al›nabilecektir.
Tan›lamay› yapacak uzmanlar›n yeterli donan›ma sahip olup olmay›fl› di¤er bir tart›flma konudur. Zekâ testlerinin bu konuda profesyonelleflmifl uzmanlarca yap›lmas› güvenirli¤ini artt›r›r. Test odas›, testörün
çocukla kurdu¤u iletiflim, çocu¤un motivasyonu, ortam›n fiziksel koflullar›
(›s›, ›fl›k vb) gibi birçok faktör test sonuçlar› etkilemektedir. Sonuçlar› aileyle paylafl›rken say›sal de¤erlere girmeden, çocu¤un hangi yetene¤inin yafl›ndan beklenilen düzeyde geliflti¤i veya geliflmedi¤i, hangi yetene¤inin yafl›n›n üzerinde geliflti¤i veya geliflmedi¤i, bu yeteneklerin özgüven, baflar›
ö¤renmesini nas›l etkileyece¤i üzerinde durulur. Tüm bu faktörler dü1ve
aeüueaü
flünüldü¤ünde tan›lamay› yapacak personelin iyi yetifltirilmifl olmas› büyük
önem kazanmaktad›r.
111
Üstün zekal› çocuklar›n durumlar›n› incelemeye yönelik; anne baba e¤itim düzeyi, ailenin gelir durumu, cinsiyet cihetlerinden araflt›rmalar
yap›lm›fl olsa da konuyla ilgili parmakla say›lacak derecede az yüksek lisans
ve doktora çal›flmalar›n›n oldu¤u görülmüfltür. Araflt›rmalar yap›ld›kça ülkemizdeki durumun netleflmesi ve gelece¤e yönelik projeksiyonun oluflmas› sa¤lanabilir.
Üstün zekal›lar›n e¤itimi konusu gündeme geldi¤inde farkl› görüfllerin olufltu¤u görülmektedir. Tart›flman›n bir taraf›; “Bu çocuklar zaten üstün, onlar için fazladan bir e¤itime gerek yoktur. Her ortamda kendilerini gelifltirebilirler. Bunlara art› e¤itim verirsek bir seçkinler s›n›f› yarat›r›z bu da topluma üstesinden gelemeyece¤i sorunlar yarat›r. Zaten seçerek ö¤renci alan orta ö¤retim kurumlar› bu çocuklara yöneliktir, bunun d›fl›nda art› bir özel e¤itim vermek gereksizdir.” Tart›flman›n di¤er taraf›;
“üstün zekâl›lara özel e¤itim imkânlar› sunmak gereklidir, bu konuda
programlar gelifltirilmeli ve okullar haz›rlanmal›d›r.” görüfllerini içermektedir. Ancak sonuçta oluflmufl genel kanaate göre; üstün zekal›lar›n durumlar› hiçe say›larak e¤itimlere al›nmas› durumunda, mevcut potansiyellerinin körelebilece¤i ve akranlar›n›n kendilerine yetiflmelerini beklemelri
durumunda derslerden so¤uma ihtimallerinin oldu¤u yönündedir. Buna
göre üstün zekal› bireylerin akranlar›ndan da yal›t›lmadan destek e¤itimlerine ve yar› zamanl› uygulamalara tabi tutulabilece¤inin faydalar› üzerinde
durulabilir.
Günümüzde üstün yetenekliler e¤itimi ile ilgili farkl›laflt›r›lm›fl e¤itim uygulamalar› olmakla birlikte kaynaflt›rma e¤itimi ile ilgili kaynaklarda
yer alan amaçlara bak›ld›¤›nda ö¤rencinin toplumun bir parças› haline getirilmesi, yapabileceklerini en üst düzeye ç›karmas›, uyumlu ve mutlu bireyler olmalar›, normal çocuklarla bütünleflmeleri, sosyal kabul görmeleri’nin ortak amaçlar oldu¤u görüldü¤ünden, üstün yetenekli ö¤renciler
için gerekti¤inde destek e¤itimi ve f›rsatlar verilerek kaynaflt›rma ile e¤itim1lere
devam etmesi en do¤ru yöntem olarak düflünülebilir. Üstün zekal› çoaeüueaü
cuklar›n normal programlar yolu ile sa¤lanamayan genifl kapsaml› e¤itim
olanaklar›na ihtiyaç duydu¤u ve baz› anne ve babalar›n da deyimiyle “ö¤112
renmeye aç” durumda olduklar› düflünülebilir. Ülkemizde üstün zekâl›lar
kaynaflt›rma e¤itimine tabi tutulmakta çok az bir k›sm› destek e¤itim kurumu niteli¤indeki Bilim ve Sanat Merkezlerinden yararlanmakt›r. Bu merkezlerde sadece üstün zihinsel gruplar de¤il de¤iflik yetenek alanlar›nda da
e¤itim gruplar› oluflturulmaktad›r. Bu merkezlerde görevli personelle yap›lan görüflmelerde üstün veya özel yetenekli çocuklar›n akademik baflar›lar›n›n tek alanda de¤il, bütün alanlarda önde oldu¤u ancak baz› alanlarda
çocuklarda yo¤un beceri ve ilginin görüldü¤ünün ifadesi, çoklu zekâ kuram›yla da desteklenmektedir. Üstün zekal› ve yetenekli çocuklar, toplumla
bütünleflme sürecini okullar›nda yaflarken, yetene¤inin bilincinde olarak
Bilim Sanat Merkezlerinde kendi ilgi ve yetenekleri do¤rultusunda çal›flma, üretme olana¤›na sahip olabilmektedirler.
Bugün itibar› ile ülkemiz genelinde bulunan Bilim ve Sanat Merkezleri ne yaz›kt›r ki arzu edilen ilgi ve deste¤i bulamam›flt›r. Birçok merkez geçici tahsis edilen binalarda e¤itim faaliyetlerini sürdürmeye çal›flmaktad›r. Bu merkezlerde görev yapan personelin ve yöneticilerin atanmalar›
ve mevzuattaki belirsizliklerin bu kurumlar›n geliflmesine engel oluflturdu¤u düflünülmektedir.
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun 19. Toplant›s› Kararlar›n› anlatan Baflbakanl›k Makam›n›n 2009/16 say›l› genelgesinde: “Ülkemizde üstün yetenekli bireylerin e¤itimini iyilefltirmek üzere Milli E¤itim
Bakanl›¤› koordinasyonunda “Üstün Yetenekli Bireyler Strateji ve Uygulama Plan› 2009-2013” haz›rlanmas› için çal›flmalar›n bafllat›lmas›na” karar verilmesi ilgili kurumlar› harekete geçirmelidir. Bu ba¤lamda da Milli
E¤itim Bakanl›¤› Özel E¤itim Rehberlik ve Dan›flma Hizmetleri Genel
Müdürlü¤ü 2010-2014 Stratejik Plan›nda hedef olarak: “52 ilde faaliyet
gösteren 57 Bilim ve Sanat Merkezini (Ocak 2010) gelifltirmek ve plan dösonuna kadar (2014 y›l›) say›s›n› 94’ e ç›karmak.” Maddesini koy1nemi
aeüueaü
mufltur. Genel Müdürlük politika olarak da: “Bilim ve sanat merkezlerinin, alanda yaflanan bilimsel geliflmeler ve ça¤dafl uygulamalar ›fl›¤›nda,
113
personel, e¤itim program› ve e¤itim ortamlar› ba¤lam›nda standardizasyon
çal›flmalar› ile nitel ve nicel geliflimleri sa¤lanacakt›r.” Karar›n› alarak alanla ilgili çal›flma bekleyenleri umutland›rm›flt›r.
Ayr›ca son zamanlarda konuya h›zla artan bir ilgi göze çarpmaktad›r. Anadolu Üniversitesi E¤itim Fakültesi Üstün Zekal›lar E¤itimi Ana
Bilim Dal›’n›n ÜYEP (Üstün Yetenekliler E¤itim Programlar›) gelifltirmesi, TÜB‹TAK ve Milli E¤itim Bakanl›¤›’n›n 13-14 fiubat 2009 tarihlerinde “Üstün Zekal›lar Çal›fltay›” düzenleyerek konunun masaya yat›r›lmas›
ve B‹LSEM’lerin say›s›n›n art›r›lmas› artmakta olan bir çabay› iflaret etmektedir. Ancak hala ülkemiz potansiyeline cevap verecek nitelikte olmad›¤› da kesindir. Yeni yaklafl›mlara ve yeni aç›l›mlara ihtiyaç vard›r. Bu
amaçla flu önerilerde bulunulabilir.
4.2.Öneriler
4.2.1.Uygulay›c›lara
1. Üstün zekâl› çocuklar›n gerek teflhisinde gerekse e¤itiminde
toplumun bilinçli olmas› oldukça önemlidir. Kendilerinden tam anlam›yla istifade edilebildi¤inde de¤erli olan bu çocuklar›n gerekli e¤itimi almas›, beyin göçünün önlenmesi ve birçok üstün zekâl› bireyin e¤itim sisteminin d›fl›nda kalarak yeteneklerinin körelmesinin engellenmesi amac›yla bir
e¤itim seferberli¤i bafllat›labilir.
2. Rehberlik ve Araflt›rma Merkezleri özel e¤itime giren engel
gruplar›na ay›rd›¤› zaman kadar üstün gruplara da zaman ay›rarak, gerekti¤inde üstün zekâl›l›¤› tan›tma ve dan›flmanl›k merkezleri kurabilir. Bu
merkezlerde ailelere, ö¤retmenlere ve çocuklara bireysel dan›flmanl›k hizmeti verilebilir. Bilgilendirici nitelikte internet siteleri haz›rlanabilir. Halk›
bilinçlendirmek için konu ile ilgili konferanslar düzenlenerek bu konferanslar›n halka aç›k ve ücretsiz olmas› ve bas›n yoluyla halka duyurulma1aeüueaü
s›,
konunun uzmanlar› taraf›ndan haz›rlanan broflür ve kitapç›klar bast›r›larak halka da¤›t›lmas› ve bilinçlendirme çal›flmalar› için yaz›l› ve görsel
medyan›n kullan›lmas› önerilebilir.
114
3. Üstün zekâl› çocuklar›n gerek teflhisinde gerekse e¤itiminde aile çok büyük bir rol oynamaktad›r. Ailenin üstün zekâl›l›k konusunda bilinçli olmas›, çocu¤un teflhisini kolaylaflt›racak ve e¤itimsel ihtiyaçlar›n›n
karfl›lanmas›nda çocu¤un görece¤i en önemli desteklerden biridir. Bu nedenle kurulabilecek üstün zekâl›l›¤› tan›tma ve dan›flmanl›k merkezlerinin
ailelere bireysel dan›flmanl›k vermesi ve onlar› yönlendirmesi ailelerin e¤itiminde etkili olabilir.
4. E¤itimcilerin konu hakk›nda bilgi sahibi olmas› ö¤rencilerin
iyi e¤itim almas›n› sa¤lamas›, ailenin ve toplumun bilinçlendirilmesine ve
e¤itim çal›flmalar›na h›z kataca¤› beklenebilir. Ö¤retmenlere üstün zekâl›l›¤›n tan›t›m›, e¤itimsel ihtiyaçlar› ve okulda bu ihtiyaçlara yönelik olarak
gelifltirilebilecek e¤itim olanaklar›yla ilgili hizmet içi e¤itim verilmesinin etkili bir çal›flma olaca¤› düflünülmektedir.
5. Üstün zekâl› çocuklar›n teflhisine, üstün yeteneklilik tiplerini,
özel yetenek alanlar›n› belirlemeye yönelik ölçme araçlar› ülkemizde yok
denecek kadar azd›r. Mevcut olanlar genellikle bireysel uygulamaya veya taramaya yönelik zekâ testleri niteli¤indedir. Bunlar›n da ço¤unun standardizasyonu, norm çal›flmas› uzun y›llard›r yap›lmam›fl durumdad›r. Bu nedenle zekâ testlerinin yeni versiyonlar›n›n yurt d›fl›ndan getirtilerek standardizasyon ve normland›rma çal›flmalar›n›n yap›lmas› yarar görülmektedir. Üstün yeteneklilik tiplerini, özel yetenek alanlar›n› belirlemeye yönelik ölçme araçlar›n›n gelifltirilmesi veya yurt d›fl›ndan getirtilerek uyarlanmas›, bu çocuklar›n e¤itimi için gerekli programlar›n gelifltirilmesinde
önemli katk›lar sa¤layabilir.
6. Özellikle küçük yafllarda üstün zekâl› çocuklar›n tespit edilmesine yönelik çal›flmalar›n bafllat›lmas›n›n, bunun için de üstün çocuklar›n
özelliklerini
kapsam›nda bulunduran üstünlük kontrol listeleri gelifltirilerek
1aeüueaü
okul öncesi e¤itim kurumlar›nda ve ana s›n›flar›nda görev yapan ö¤retmenlere da¤›t›lmas›n›n önemli bir ad›m olaca¤› düflünülmektedir. Üstün zekâ115
l› olabilece¤i düflünülen ö¤rencilerin üstün zekâl› çocuklarla ilgilenen birime bildirilmesi, tan›laman›n yap›lmas› ve üstün zekâl› oldu¤u belirlenen
çocuklar›n özel e¤itim kapsam›na al›nmas›nda fayda görülmektedir.
7. Üstün zekâl› çocuklar için yurt d›fl›nda gelifltirilmifl olan programlar incelenerek ülkemizde yaflayan üstün zekâl› çocuklara uygun özel
programlar›n haz›rlanmas› ve bu programlar›n üstün zekâl› çocuklar için
özel olarak aç›lacak olan yar› zamanl› e¤itim kurumlar›nda uygulanmas›
özellikle normal e¤itim sistemine uyum sa¤lamakta zorlanan üstün zekâl›lar için önemli bir at›l›m olaca¤› düflünülmektedir.
8. Üstün zekâl› çocuklar›n destek e¤itim ihtiyac›na yönelik kaynak
temini ve esnek e¤itim kurumlar› baflar›y› ve yayg›nlaflmay› sa¤layacakt›r.
9. Üstün zekâl› çocuklar için özel e¤itim kapsam›nda tam zamanl› veya yar› zamanl› farkl›laflt›r›lm›fl e¤itim uygulayan anaokullar› aç›lmas›
önerilebilir. Ancak bunlar›n pahal›ya mal olmas› nedeniyle çok az say›da
çocu¤un yararlanabilme f›rsat›n› elde edebilece¤i düflünülerek mevcut
okullarda üstün zekâl› çocuklar›n da ihtiyaçlar›n› karfl›layabilecek nitelikte
gelifltirilmifl, hem normal, hem de üstün zekâl› çocuklar›n ihtiyaçlar›n› karfl›layabilecek nitelikte zenginlefltirilmifl e¤itim programlar› haz›rlanarak uygulanmas› önerilebilir.
10. Zenginlefltirilmifl e¤itim programlar›n›n gelifltirilebilmesi ve
amac›na uygun bir flekilde uygulanabilmesi için ö¤retmenlere yönelik hizmet içi e¤itim vazgeçilmez bir unsur olacakt›r. Ö¤retmen kendini yetifltirmedikten ve istekli olmad›ktan sonra en mükemmel program›n bile amaca hizmet edemeyece¤i düflünülmektedir. Uygulama biçimi ve uygulayan›n
isteklili¤i e¤itim program›n›n kalitesini etkileyece¤inden ö¤retmenlerin e¤itilmesi ve bu konuda bilinçlendirilmesi önerilmektedir.
11.Üstün zekâl› çocuklara yönelik yar› zamanl› ev okulu uygulamas› üstün zekâl› çocuklar›n e¤itimsel ihtiyaçlar›n› önemli ölçüde karfl›layabilece¤i ve üstün çocuklara önemli katk›lar sa¤layabilece¤i düflünülmek1aeüueaü
116
tedir. Bu çal›flmada ailelerin e¤itimi ve ailelerin bilinçlendirilmesi en temel
unsurlardan biri olacakt›r. Bu çal›flma alanda uzman bir rehber önderli¤inde yap›lmal›d›r. Program her bir çocu¤un bireysel ihtiyaçlar›na cevap
verecek nitelikte ve ailenin olanaklar› göz önünde bulundurularak uzman
ve ailenin kat›l›m›yla birlikte haz›rlanmal›d›r. Di¤er bir deyiflle program
uygulanacak olan çocu¤a özel olarak gelifltirilmifl, bireysel bir program olmal›d›r. Program›n uygulama aflamas›nda uzman ve aile bilgi al›fl-veriflinde bulunmal› gerekirse programda birtak›m de¤ifliklikler yap›labilmelidir.
Program gerekti¤inde çocu¤un ilgi ve istekleri do¤rultusunda farkl› uygulamalara imkân veren esnek bir program olabilmelidir.
12. Gerek ev okulu yöntemi, gerek çocu¤un normal akranlar›yla
birlikte devam etti¤i okulda uygulanacak olan zenginlefltirme programlar›
üstün zekal› çocuklar›n birçok ihtiyac›na cevap verse de derin bilgi ihtiyaçlar›n› giderecek nitelikte zengin materyal ve deneyimler sunma yönünden
bir noktada yetersiz kalacakt›r. Pek çok okulda çocuklara yönelik olarak
satranç, müzik vb. gibi alanlarda kurslar sunulmakla birlikte bu kurslar üstün yetenekli çocuklar›n ihtiyaçlar› karfl›s›nda yeterli olmayabilmektedir.
Bu nedenle fen, satranç, matematik, sanat›n çeflitli alanlar›, müzik vb. gibi alanlarda zengin, orijinal, üstün yetenekli çocuklar›n ihtiyaçlar›na cevap
verecek nitelikte gelifltirilmifl, teknolojiye uygun materyaller ve deneyimler
sunan merkezler aç›labilir. Bu merkezlerde hafta sonlar› veya çocuklara uygun olabilecek farkl› zaman dilimlerinde uygulamalar yap›labilir. Bu merkezlerde her bir alan›n (örn. fen, görsel sanatlar, vb.) uzman bir e¤itimcisi bulundurulabilir. Bu merkezler çocuklar›n derin bilgi ihtiyaçlar›n› karfl›lamakla birlikte üstün zekâl› çocuklar›n bir arada bulunmas›n›, kaynaflmas›n› sa¤layaca¤› ve velilerin tan›flarak birbirlerinin deneyimlerinden yararlanma f›rsat› sunaca¤› için oldukça yararl› olabilir. Bahsi geçen merkezler merkezi yönetimin de kontrolü alt›nda yerel yönetimler kanal›yla da
1aeüueaü
aç›labilir.
117
13. Çocuklar›n yaln›z olmad›klar›n›, kendileri gibi olan baflka çocuklar›n da bulundu¤unu anlamalar› ve ailelerin kendilerini yaln›z hissetmemeleri, bilgi al›fl-veriflinde bulunabilmeleri için üstün zekâl› aileleri ve
çocuklar› tan›flt›rma ve kaynaflt›rma çal›flmalar› yap›labilir. Bu amaçla ilgili kurulufllarca kahvalt›lar, piknikler, do¤a gezileri düzenlenebilir.
14. Tüm bu çal›flmalar›n yap›lmas›nda hem bürokraside hem de
kamuoyunda konuya ilginin ve konuyla ilgili bilincin oluflmas› önem tafl›maktad›r. Özel e¤itim almas› gereken engelliler grubuyla ilgili yüzlerce dernek ve vak›f mevcutken üstün zekâl›lar ve e¤itimleri konusuyla ilgili söylemlerde bulunan sadece birkaç dernek mevcuttur. STK’ lar›n da bu alanla ilgili çal›flmalar› konuya hassasiyeti art›racakt›r.
4.2.2.Araflt›rmac›lara
1.Üstün zekâl›l›k konusunda gerekli e¤itim önlemlerinin al›nabilmesi bu alanla ilgili çok say›da uzman›n bulunmas› ve araflt›rmalar›n yap›lmas›yla mümkün olabilecektir. Üniversitelerde üstün zekâl› çocuklarla
ilgili ana bilim dallar›n›n hayata geçirilmesi, lisans, lisansüstü ve doktora
düzeyinde bu çocuklarla ilgili çal›flma ve araflt›rmalar yap›lmas› yararl› olacakt›r.
2. Bilim Sanat Merkezlerinin iflleyifli ve yararlar›na yönelik araflt›rmalar yap›labilir. Burada uygulanan programlar›n ifllevselli¤i ve uygulanan yöntemlerin yararlar›, araflt›rma konular› olarak seçilebilir.
1aeüueaü
3. Üstün zekâl› çocuklar› belirlemeye yönelik teknik ve yöntemle-
ri gelifltirme amaçl› araflt›rmalar düflünülebilir.
118
Dipnotlar
1 Yeflilyaprak, B., ve Di¤erleri. Geliflim ve Ö¤renme Psikolojisi. Ankara
2002, s. 2
2 Enç , M., Üstün Beyin Gücü. Ankara, 1973,s. 15
3 Enç , a,g,k, s.17
4 Tezcan, M. E¤itim Sosyolojisi. Ankara, 1997.s. 92
5 Ersoy, Ö.- Avc›, N.,Özel Gereksinimli Çocuklar Ve E¤itimleri ‹stanbul,
2001, s.7.
6 Enç, M. Üstün Beyin Gücü. Ankara. 2005, s.112
7 Enç, a,g,k, s 201
8 Enç, a,g,k, s.206
9 Ataman, A. Özel E¤itim. Eskiflehir, 1998 S. 181
10 Enç, M. a.g.k. s.2007
11 fiükûn, Z. Farsça-Türkçe Lügat, ‹stanbul 1996, s. 178
12 Pakal›n, M. Osmanl› Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlü¤ü, ‹stanbul
1993, s. 533
13‹pflirli, M “Enderun”, Diyanet ‹slâm Ansiklopedisi(D‹A), ‹stanbul
1995, XI, 185.
14 Akkutay, Ü. Osmanl› E¤itim Sisteminde Enderun Mektebi. Seçilmifl
Makaleler Kitab›. ‹stanbul.. 2004, 85
15 Rehber Ansiklopedisi, Enderun maddesi, ‹stanbul, 1993, s. 320
16 Seydi, A. Teflrifat ve Teflkilat›m›z, 1995, s. 130.
17 Akkutay, a.g.k. s.91.
18 Seydi, a.g.k. s. 133.
19 Sakao¤lu, N. Osmanl›’dan Günümüze E¤itim Tarihi, ‹stanbul 2003,
1aeüueaü
s. 39
20 Ataman, A. Türkiye’de Özel E¤itime Yeni Yaklafl›mlar. Milli E¤itim
119
Dergisi, 136, Ankara, 1997, s. 22
21 www.idilbiret.eu/tr.(15.17.2009).
22 Ataman, a.g.d. s. 23
23 Da¤l›o¤lu, H, E, ‹lkokul 2.- 5. S›n›flara Devam Eden Çocuklar
Aras›ndan Üstün Yetenekli Olanlar›n Belirlenmesi. Yay›nlanmam›fl
Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri
Enstitüsü. 1995 s.45
24 Akarsu a.g.k. s.38
25 Akkanat a.g.k. s.67
27 www.ogm.meb.gov.tr.(15.06.2009)
28 Durum tespit raporu ‹stanbul 2004 s.59
29 B‹LSEM Yönergesi madde 5
30 Durum Tespit Raporu a.g.k. s.28
1aeüueaü
120
50 www.tuycev.org html. (05.04.2009)
51 www.üstünyetenek.org. Eriflim tarihi: 05.07.2008
52 MEB Rehberlik ve Psikolojik Dan›flma Hizmetleri Yönetmeli¤i madde
21
53 MEB Rehberlik ve Psikolojik Dan›flma Hizmetleri Yönetmeli¤i madde
32
54 Özbay, Y., Geliflim ve Ö¤renme Psikolojisi. Ankara, 2004. s. 101
55 Y›ld›r›m, ‹., Bireyi Tan›mlama Teknikleri, Psikolojik Dan›flma ve
Rehberlik. Ankara. 2003, s.11
56 Keskino¤lu, fi. Keflfeden Zekâ ‹stanbul, 2009, s. 19
57 Alayl›o¤lu, R. ve A. O¤uzkan. Ansiklopedik E¤itim Sözlü¤ü. ‹stanbul,
1976. s. 347
58 Vural, B., Ö¤renci Merkezli E¤itim ve Çoklu Zeka. ‹stanbul. 2004. s.3
59 Yörüko¤lu, A., Çocuk Ruh Sa¤l›¤›. Ankara. 1991 s.106
60 Akboy, R. E¤itim Psikolojisi. Konya. 2000, s.34
61 Onur, B., Geliflim Psikolojisi. 5. Bask›, Ankara, 2000. s. 17
62 Önder, N. K. “Raven’in The Coloured Progressive Matrices Sets: A,
B Test’inin ‹lkokul Çocuklar›na Uygulama Sonuçlar›”, V. Ulusal
1Ab,
aeüueaü
Psikoloji Kongresi. Psikoloji-Seminer Dergisi. Özel Say›: 8, ‹zmir:, 1990.
s.33
121
63 Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi- Üstün Yetenekli
Çocuklar Durum Tespiti Ön Raporu ‹stanbul, 2004. s.8
64 Keskino¤lu, fi. Keflfeden Zekâ ‹stanbul, 2009, s. 19
65 Cansev, G. Klinik Psikolojide De¤erlendirme Yöntemleri. ‹stanbul.
1982, s. 64
66 www.hemsire.gen.tr/makale-21-Zeka-testleri-onemi-ve-gecerliligi.html
(05.03.2009)
67 Keskino¤lu, fi. a.g.k. s. 22
68 U¤urel-fi., Gençlik Psikolojisi. ‹stanbul, 1984. s. 5
69Akarsu, F. Üstün Yetenekli Çocuklar, Aileler ve Sorunlar›. Ankara.
2001, s.9
(05.03.2009)
71 Bacanl›, H. Geliflim ve Ö¤renme. Ankara: 1999 s.84
Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü.
Ankara, 1995 s. 7
Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü.
Ankara, 1995 s. 8
74 www.gata.edu.tr/dahilibilimler/cocukruh/mr.htm).06.02.2009
75 Önder a.g.k. s. 210
76 Özgüven ‹.E. Psikolojik Testler Ankara 2000, s. 208
1aeüueaü
77 Keskino¤lu, a.g.k. s.27
78 www.orgm.gov.tr. Html (08.05.2009)
122
79 Tunal›, a.g.t. s.45
80 Tunal›, a.g.t. s.46
82 Uzun, M. Üstün veya Özel Yeteneklilik Nedir? Üstün Yetenekli
Çocuklar El Kitab›.‹stanbul, 2004 s:18
83 www.orgm.gov.tr. html (08.05.2009)
(05.03.2009)
85Uzun, a.g.k. s:19
86 www.orgm.gov.tr. Html (08.05.2009)
(05.03.2009)
90 Özgüven,a.g.k. s. 209
(05.03.2009)
92 www.mkara44. sitemynet..com/html (03.15.2009)
93 Özgüven, ag.k. s. 208
94 www.mkara44. sitemynet. Com/html (03.15.2009)
97 www.anneyiz.biz/haber/haberdtl.html-Temur, B. (05.04.2009)
98 www.mkara44. sitemynet. Com/html (03.15.2009)
99 Akay, A. E¤itim Psikolojisi. Ankara: 1992 s.57
1aeüueaü
100
Akay, A. a. g.k. s.57
101 Akay, A. a.g.k. s.58
123
102 Akay, A.a.g.k. s.59
103 Akarsu, a,g,k, s.11
104 Saban, A. Çoklu Zekâ Teorisi ve E¤itim. Ankara. 2001, s. 15
106 Ülgen, G., E¤itim Psikolojisi: Birey ve Ö¤renme. Ankara, 1995. s.
34
107 Akarsu, F. a,g,k, s. 13
108 Keskino¤lu,fi. a.g.k. s.51
109 Nazik, ‹. Çocuk Ruh sa¤l›¤›, Ankara, 2003 s.24
110 Ataman, A. Özel E¤itim. Eskiflehir 1998 s. 22
111 Davasl›gil, Ü. Raven’in Standard Progressive Matrices Testi’nin
Normal ve Normal-Üstü Ö¤rencilerin ‹leriki Matematik Baflar›lar›n›
Kestirebilmesi. ‹stanbul: Bildiriler kitab› 1994, s.22
112 Ataman, A. Aileler ve Ö¤retmenler Üstün Zekâl› Çocuklara Nas›l
Yard›mc› Olabilir. Özel E¤itimde Aile Sempozyumu. Ankara. 2000 s.123.
113 Özsoy Y., “Üstün Yetenekli Çocuklar ve E¤itimleri”, A.Ü. E¤itim
Fakültesi Dergis.i, Cilt: 1, Say›: 1, Eskiflehir:. 1984 s.26
114 Ersoy, Özlem – Avc› Neslihan, Özel E¤itim, ‹stanbul- 2001 s.4
115 Yavuzer, H. Üstün Yetenekli Çocuk Görüflleri Kitab› ‹stanbul, 2004
s.145
116 Özsoy Yahya, a.g.d s.26
117 Ça¤lar, D.Üstün Zekâl› Çocuklar›n Özellikleri, Makaleler Kitab›,
‹stanbul. 2004, s.48
118 Akarsu F. a,g,k, s.63
119
Özsoy,
1aeüueaü
Y. Özyürek, M. Eripek. S. Özel E¤itime Muhtaç Çocuklar.
Ankara. 1989 s.33
124
122 Ataman, A. Özel E¤itim. Eskiflehir 1998. s.45
123 fiahin, A. (1996). Üstün Yetenek. Yaflad›kça E¤itim. Say›: 47 ‹stanbul s.25
124 Da¤l›o¤lu ,H.E. Anaokuluna Devam Eden Befl-Alt› Yafl Grubu
Üstün YetenekliÇocuklar Aras›ndan Matematik Alan›nda Üstün
Yetenekli Olanlar›n Belirlenmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi,Sa¤l›k
Bilimleri Enstitüsü (Yay›mlanmam›fl Doktora Tezi) 2002 s. 9
12 6 Ataman, A. ve Ark. Özel E¤itime Girifl. Ankara: 2003 s. 177
12 7 Ataman, A. ve Ark. a,g,k, s. 177
12 8 Ataman, A. & Ark. a,g,k, s. 177
12 9 Gökdere, M; Çepni, S. Üstün yetenekli çocuklara verilen de¤erler
e¤itiminde ö¤retmenin rolü. De¤erler E¤itimi Dergisi, 1 (2), 2003 s. 93.
131 Özsoy,Y., H.Sald›ro¤lu ve M.Sever Üstün Yetenekli Çocuklar ve
E¤itimleri Ön Raporu. Ankara 1991s. 18
132 Kulaks›zo¤lu, A.Ergenlik Psikolojisi, ‹stanbul, 2004 s.19
133 Ersoy, Ö.- Avc›, N.,Özel Gereksinimli Çocuklar Ve E¤itimleri “Özel
E¤itim”, ‹stanbul, 2001, s.7.
134 Enç, 1973 a.g.k. s.112
135 Ersoy, Ö.- Avc›, a.g.k. s.8
137 Ataman, a,g,k, s.191
138 Ataman, a,g,k, s.192.
139 Metin, a,g,k, s. 55
1aeüueaü
140
Ataman, a,g,k, s.194
141 Metin, a,g,k, s. 57
125
142 Metin, a,g,k, s. 57
143 Metin, a,g,k, s. 58
144 Temel, F. ve Çalt›k, ‹.Alternatif E¤itim: Ev Okulu Uygulamalar›.
145 Erken Çocukluk Geliflimi ve E¤itimi Sempozyumu, s.21-19 2002 s.
21
146 Metin, a,g,k, s. 57
147 Temel, a,g,k, s. 21
148 Temel, a,g,k, s. 21
151 www.geocities.com (15.17.2009)
157 Da¤l›o¤lu, H, E. ‹lkokul 2.- 5. S›n›flara Devam Eden Çocuklar
Yüksek Lisans Tezi. Ankara. Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri
Enstitüsü. 1995 s.58
160 Durum Tespit Komisyonu Ön Raporu. I. Türkiye Üstün Yetenekli
Çocuklar Kongresi. ‹stanbul. 2004 s. 43
161 Durum Tespit Komisyonu Ön Raporu a,g,k, s. 46
1aeüueaü
162 Durum Tespit Komisyonu Ön Raporu a,g,k, s. 46
163 Enç M., Ça¤lar D., Özsoy Y. (1975). Özel E¤itime Girifl. Ankara
126
Üniversitesi, s.18
164 Durum Tespit Raporu a.g.k. s.44
165 K›rk, S. A. (1972). Educating Exceptional Children.U.S.A. :
Houghton Mifflin Company Akt: Ataman 2008 s.13
166 Davasl›gil 0. Raven'›n Progresif Matrisler Testinin Normal ve
Normal Üstün Ö¤rencilerin ileriki Matematik Baflar›lar›n› Kestirebilmesi.
8. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çal›flmalar›. (21-23 Eylül 1994‹zmir). Ankara. 1994 s.35
167 Ömero¤lu E. Anaokuluna Devam Eden 5-6 Yafl›ndaki K›z ve Erkek
Çocuklar›n Zeka ve Yarat›c›l›k Seviyeleri Aras›ndaki ‹liflkinin incelenmesi.
H.Ü. Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü Yay›nlanmam›fl Bilim Uzmanl›¤› Tezi.
Ankara. 1986 s.114
168 Akdo¤an E. ilkokul 2. S›n›fa Devam Eden Çocuklar›n Yarat›c›l›k
Düzeyleri ile Ailenin SED Aras›ndaki iliflkinin ‹ncelenmesi. H.Û. Sa¤l›k
Bilimleri Enstitüsü Yay›nlanmam›fl Bilim Uzmanl›¤› Tezi. Ankara. 1992
s.179
169 Civelek A. H. Üstün Yetene¤in Teflhisinde bir Durum Tespit
Araflt›rmas›. Yay›nlanmam›fl Uzmanl›k Tezi. A.Ü. E¤itim Bilimleri
Fakültesi. Ankara. 1985 s.143
170 Önder, N. K. “Raven’in The Coloured Progressive Matrices Sets: A,
Ab, B Test’inin ‹lkokul Çocuklar›na Uygulama Sonuçlar›”, V. Ulusal
Psikoloji Kongresi. Psikoloji-Seminer Dergisi. Özel Say›: 8, ‹zmir, 1990.
171 Tekbafl, D. Kaynaflt›rma Ortam›nda Üstün Zekal› Çocu¤a
Uygulanan Zenginlefltirme Program› Hakk›nda Örnek Olay ‹ncelemesi
Ve Program›n Etkilili¤ine ‹liflkin Bir Araflt›rma. Ankara.: Gazi Üniversitesi E¤itim Bilimleri Enstitüsü, ‹lkö¤retim Ana Bilim Dal›(Yay›mlanmam›fl
Yüksek Lisans Tezi) 2004 s.121
172 Akarsu a,g,k, s.45
1aeüueaü
173 Da¤l›o¤lu, H.E. Anaokuluna Devam Eden Befl-Alt› Yafl Grubu
Üstün Yetenekli Çocuklar Aras›ndan Matematik Alan›nda Üstün
127
Yetenekli Olanlar›n Belirlenmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sa¤l›k
Bilimleri Enstitüsü (Yay›mlanmam›fl Doktora Tezi) 2002
174 Burak, M.E. Üstün Yetenekli Ö¤rencilerin Benlik Kavramlar›na
‹liflkin Bir
Araflt›rma. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü (Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi) 1995 s. 2
175 Ataman, A. Ankara ‹li Resmi fiehir ‹lkokullar›ndaki Üstün Yetenekli
Çocuklar›n Fiziksel Geliflim Özelliklerinin De¤erlendirilmesi. Ankara:
Ankara Üniversitesi,E¤itim Fakültesi (Yay›mlanmam›fl Doçentlik Tezi)
1982
176 Ataman, A. Üstün Zekâl› Ö¤rencilerin E¤itsel Sorunlar› Ankara Fen
Lisesi’nde Bir Araflt›rma. Ankara: A.Ü. E¤itim Fakültesi(Yay›mlanmam›fl
Doktora Tezi) 1976
177 Gökdere, M. ve S.Çepni Üstün Yetenekli Ö¤rencilerin Fen Ö¤retmenlerinin Hizmet ‹çi ‹htiyaçlar›n›n De¤erlendirilmesine Yönelik Bir
Çal›flma. G.Ü. E¤itim Fakültesi Dergisi, Cilt 24,Say› 2, 2004 sayfa 14
178 Tür, G.. ‹lkokul Ö¤rencilerinin Yarat›c›l›k Zeka Aras›ndaki ‹liflkiler.
Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi E¤itim
Bilimleri Fakültesi. 1979
179 Güngörmüfl, O. Baban›n Çocu¤un Zekas› Akademik Baflar›s› Ve
1aeüueaü
Benlik Kavram› Üzerine Etkisinin Araflt›r›lmas›. Yay›nlanmam›fl Yüksek
Lisans Tezi. ‹stanbul: 1992.
128
Kaynakça
Akboy, R. E¤itim Psikolojisi. Konya, 2000.
Akarsu, F. Üstün Yetenekli Çocuklar, Aileler ve Sorunlar›. Ankara,
2001.
Akay, A. E¤itim Psikolojisi. Ankara, 1992.
Akdo¤an E. ilkokul 2. S›n›fa Devam Eden Çocuklar›n Yarat›c›l›k Düzeyleri ile
Ailenin SED Aras›ndaki iliflkinin ‹ncelenmesi.
H.Û. Sa¤l›k Bilimleri
Enstitüsü Yay›nlanmam›fl Bilim Uzmanl›¤› Tezi. Ankara,1992.
Akkutay, Ü. Osmanl› E¤itim Sisteminde Enderun Mektebi. ‹stanbul,
2004.
Akkanat, H. “Üstün veya Özel Yetenekliler” Türkiye Üstün Yetenekli
Çocuklar
Kongresi. Seçilmifl Makaleler Kitab›,
‹stanbul, 2004.
Alayl›o¤lu, R. ve A. O¤uzkan. Ansiklopedik E¤itim Sözlü¤ü. ‹stanbul,
1976.
Ataman, A. Özel E¤itim. Eskiflehir, 1998.
Ataman, A. Ankara ‹li Resmi fiehir ‹lkokullar›ndaki Üstün Yetenekli
Çocuklar›n
Fiziksel Geliflim Özelliklerinin De¤erlendirilmesi. Ankara Üniversitesi,
E¤itim Fakül(Yay›mlanmam›fl Doçentlik Tezi) Ankara, 1982.
1tesi
aeüueaü
Ataman, A., Aileler ve Ö¤retmenler Üstün Zekal› Çocuklara Nas›l Yar129
d›mc› Olabilir. Özel E¤itimde Aile Sempozyumu. Ankara, 2000.
Ataman, A., Özel E¤itim. Eskiflehir, 1998.
Ataman, A. Üstün Zekâl› Ö¤rencilerin E¤itsel Sorunlar› Ankara Fen Lisesi’nde Bir Araflt›rma. A.Ü. E¤itim Fakültesi(Yay›mlanmam›fl Doktora
Tezi) Ankara,1976.
Ataman, A., Türkiye’de Özel E¤itime Yeni Yaklafl›mlar. Milli E¤itim
Dergisi, 136, 22-23. 1997
Bacanl›, H. Geliflim ve Ö¤renme. Ankara: 1999.
Burak, M.E. Üstün Yetenekli Ö¤rencilerin Benlik Kavramlar›na ‹liflkin
Bir
Araflt›rma.Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yay›mlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi)Ankara, 1995.
Ça¤lar, D. . Üstün Zekâl› Çocuklar›n Özellikleri. I. Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi Bildiriler Kitab›. ‹stanbul, 2004.
Cansev, G. Klinik Psikolojide De¤erlendirme Yöntemleri. ‹stanbul,
1982.
Civelek A. H. Üstün Yetene¤in Teflhisinde bir Durum Tespit Araflt›rmas›. Yay›nlanmam›fl Uzmanl›k Tezi. A.Ü. E¤itim Bilimleri Fakültesi.
Ankara, 1985.
Çamurlu Abdullah, “Üstün veya Özel Yetenekli Çocuklar ve Bilim ve
Sanat Merkezleri”, E¤itim Dergisi, Say›: 1, Ankara, 2001.
1Da¤l›o¤lu,
aeüueaü
H, E, ‹lkokul 2.- 5. S›n›flara Devam Eden Çocuklar Aras›ndan
Üstün Yetenekli Olanlar›n Belirlenmesi. Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü. Ankara, 1995.
130
Da¤l›o¤lu ,H.E. Anaokuluna Devam Eden Befl-Alt› Yafl Grubu Üstün
Yetenekli Çocuklar Aras›ndan Matematik Alan›nda Üstün Yetenekli
Olanlar›n Belirlenmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi,Sa¤l›k Bilimleri
Enstitüsü (Yay›mlanmam›fl Doktora Tezi) 2002.
Da¤l›o¤lu, H. Okul Öncesi E¤itim Kurumuna Devam Eden 5–6 Yafl
Grubunda ve Matematik Alan›nda Üstün Yetenekli Olan Çocuklar›n
Sosyodemografik Özellikler Bak›m›ndan ‹ncelenmesi. Bildiriler Kitab› ‹stanbul, 2004.
Davasl›gil, Ü. Yüksek Matematik Yetene¤inin Erken Kestirimi. Bildiriler Kitab›, ‹stanbul, 2004.
Davasl›gil Ü Raven'›n Progresif Matrisler Testinin Normal ve Normal
Üstün Ö¤rencilerin ileriki Matematik Baflar›lar›n›n Kestirebilmesi. 8.
Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çal›flmalar›. (21-23 Eylül 1994-‹zmir).
Ankara, 1994.
Durum Tespit Komisyonu Ön Raporu. I. Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi. ‹stanbul, 2004.
Enç , M., Üstün Beyin Gücü. Ankara, 1973.
Enç M., Ça¤lar D., Özsoy Y. Özel E¤itime Girifl. Ankara, 1975.
Enç, M. Üstün Beyin Gücü. II. Bask›. Ankara, 2005.
Ersoy, Ö.- Avc›, N.,Özel Gereksinimli Çocuklar Ve E¤itimleri “Özel E¤itim” ‹stanbul, 2001.
1aeüueaü
Gökdere, M; Çepni, S. Üstün yetenekli çocuklara verilen de¤erler e¤itiminde ö¤retmenin rolü. De¤erler E¤itimi Dergisi, 1 (2), 2003.
131
Gökdere, M. ve S.Çepni Üstün Yetenekli Ö¤rencilerin Fen Ö¤retmenlerinin Hizmet ‹çi ‹htiyaçlar›n›n De¤erlendirilmesine Yönelik Bir Çal›flma.
G.Ü. E¤itim Fakültesi Dergisi, Cilt 24, Say› 2, 2004.
Güngörmüfl, O. Baban›n Çocu¤un Zekâs› Akademik Baflar›s› Ve Benlik Kavram› Üzerine Etkisinin Araflt›r›lmas›. Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi. ‹stanbul Üniversitesi. ‹stanbul, 1992.
‹pflirli, M “Enderun”, Diyanet ‹slâm Ansiklopedisi, ‹stanbul 1995.
Keskino¤lu, fi. Keflfeden Zekâ ‹stanbul, 2009.
K›rk, S. A. Educating Exceptional Children (2. Bask›).U.S.A. : Houghton Mifflin Company 1972, Akt: Ataman 2008.
Kulaks›zo¤lu, Ergenlik Psikolojisi, ‹stanbul, 2004.
Metin, N. Üstün Yetenekli Çocuklar. Ankara, 1999.
Milli E¤itim Bakanl›¤›. Bilim ve Sanat Merkezi (B‹LSEM) Yönergesi.
Ankara. 2001.
Nazik, Çocuk Ruh sa¤l›¤›, Ankara, 2003.
Özsoy,Y., H. Sald›ro¤lu ve M. Sever Üstün Yetenekli Çocuklar ve E¤itimleri Ön Raporu. Ankara, 1991.
Onur, B., Geliflim Psikolojisi. 5. Bask›, Ankara, 2000.
Önder, N. K. “Raven’in The Coloured Progressive Matrices Sets: A,
Ab, B Test’inin ‹lkokul Çocuklar›na Uygulama Sonuçlar›”, V. Ulusal
Psikoloji Kongresi. Psikoloji-Seminer Dergisi. Özel Say›: 8, ‹zmir, 1990.
1aeüueaü
Ömero¤lu E. Anaokuluna Devam Eden 5-6 Yafl›ndaki K›z ve Erkek Çocuklann Zeka ve Yarat›c›l›k Seviyeleri Aras›ndaki ‹liflkinin incelenmesi.
132
H.Ü. Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü Yay›nlanmam›fl Bilim Uzmanl›¤› Tezi.
Ankara, 1986.Özbay, Y., Geliflim ve Ö¤renme Psikolojisi. Ankara,
2004.
Özsoy Yahya, “Üstün Yetenekli Çocuklar ve E¤itimleri”, A.Ü. E¤itim
Fakültesi Dergisi, Cilt: 1, Say›: 1, Eskiflehir, 1984.
Özsoy, Y. Özyürek, M. Eripek. S., Özel E¤itime Muhtaç Çocuklar. II.
Bask›, Ankara, 1989.
Özgüven, ‹.E. Psikolojik Testler, Ankara, 2000.
Pakal›n, M. Osmanl› Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlü¤ü, ‹stanbul,
1993.
Rehber Ansiklopedisi, Enderun maddesi, ‹stanbul, 1993,Saban, A.
Çoklu Zekâ Teorisi ve E¤itim. Ankara, 2001.
Sakao¤lu, N. Osmanl›’dan Günümüze E¤itim Tarihi, ‹stanbul, 2003.
Selçuk, Z. E¤itim Psikolojisi, 1994.
Seydi, A. Teflrifat ve Teflkilat›m›z, 1995.
Sisk, D. . Üstünlerin yarat›c› ö¤retimi (Çev. N. Tarhan). Ankara: MEB
Özel E¤itim Rehberlik ve Dan›flma Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü Kütüphanesi. (Orijinal eserin yay›n tarihi 1987). 1996.
fiahin, A. Üstün Yetenek. Yaflad›kça E¤itim. Say›: 47 ‹stanbul, 1996.
fiükûn, Z. Farsça-Türkçe Lügat, ‹stanbul, 1996.
1aeüueaü
Tekbafl, D. Kaynaflt›rma Ortam›nda Üstün Zekâl› Çocu¤a Uygulanan
Zenginlefltirme Program› Hakk›nda Örnek Olay ‹ncelemesi Ve Progra133
m›n Etkilili¤ine ‹liflkin Bir Araflt›rma. Ankara.: Gazi Üniversitesi E¤itim
Bilimleri Enstitüsü, ‹lkö¤retim Ana Bilim Dal›(Yay›mlanmam›fl Yüksek
Lisans Tezi). Ankara, 2004.
Temel, F. Ve Çatl›k, ‹.Alternatif E¤itim: Ev Okulu Uygulamalar›. Erken
Çocukluk Geliflimi ve E¤itimi Sempozyumu, ‹stanbul, 2002.
Tezcan, M. E¤itim Sosyolojisi. Ankara, 1997.
Tunal›, S. Raven Standart ‹lerleyen Matrisler Testinin 8-9 yafl çocuklar›
üzerinde geçerlik güvenirlik ve ön norm çal›flmas›, (Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi) ‹stanbul Üniversitesi Üstün Zekal›lar›n E¤itimi Bilim
Dal›, ‹stanbul, 2007.
Tür, G. ‹lkokul Ö¤rencilerinin Yarat›c›l›k Zeka Aras›ndaki ‹liflkiler. Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi E¤itim Bilimleri
Fakültesi. Ankara, 1979
Türkiye Üstün Yetenekli Çocuklar Kongresi- Üstün Yetenekli Çocuklar
Durum Tespiti Ön Raporu-(1. Bask›). ‹stanbul, 2004.
U¤urel-fi., Gençlik Psikolojisi. 2. Bask›, ‹stanbul, 1984.
Uzun, A., Üstün veya özel yetenekli ö¤rencilerin Sosyal Bilgiler dersine
iliflkin tutumlar› ile cinsiyet, yafl, s›n›f düzeyi, ana-baban›n ö¤renim durumu, ailenin ekonomik durumu, ö¤retmenin cinsiyeti, akademik baflar›,
bilim ve sanat merkezine girifl alan› aras›ndaki, iliflkiler nelerdir?. Yay›nlanmam›fl Yüksek Lisans Tezi, D.E.Ü. E¤itim Bilimleri Enstitüsü. 2006.
Ülgen, G., E¤itim Psikolojisi: Birey ve Ö¤renme. 2. Bask›, Ankara,
11995.
aeüueaü
Vural, B., Ö¤renci Merkezli E¤itim ve Çoklu Zeka. ‹stanbul. 2004.
134
www.mkara44. sitemynet. Com/html (03.15.2009)
www.gata.edu.tr/dahilibilimler/cocukruh/mr.htm). (06.02.2009)
www.tuycev.org html. (05.04.2009)
www.ogm.meb.gov.tr.(15.06.2009)
www.idilbiret.eu/tr.(15.17.2009).
www.geocities.com (15.17.2009)
www.istanbulbilsem.meb.k12.tr.(04.03.2009)
www.anneyiz.biz/haber/haberdtl.php-Temur, B. (08.03.2009)
www.hemsire.gen.tr/makale-21-Zeka-testleri-onemi-ve-gecerliligi.html
(08.05.2009)
www.üstünyetenek.org. 05.07.2008
Yeflilyaprak, B., ve Di¤erleri. Geliflim ve Ö¤renme Psikolojisi. Ankara,
2002.
Y›ld›r›m, ‹., Bireyi Tan›mlama Teknikleri, Psikolojik Dan›flma ve Rehberlik. Ankara, 2003.
1Yörüko¤lu,
aeüueaü
A., Çocuk Ruh Sa¤l›¤›. Ankara, 1991.
135

üstün zekâlılık

Transkript

Benzer belgeler

rcnelim:

vücut bulmufl hali

gonca 11. resim ve hikaye yarışması

buroşürü indirmek için buraya tıklayın

des, ismini, Daimler`in orta¤› Emil Jellinek`in k›z› Mercedes`ten ald

references - Strategies for Talented and Gifted Pupils` Teachers