mad122 bilgisayar destekli maden tasarımına giriş ders notları

Transkript

BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
MAD122
BİLGİSAYAR DESTEKLİ MADEN TASARIMINA GİRİŞ
DERS NOTLARI
(Son Güncelleme: Mayıs 2013)
Yrd. Doç. Dr. Alaaddin ÇAKIR
İÇİNDEKİLER
1. BİLGİSAYAR DESTEKLİ MADEN TASARIMI YAZILIMLARINA GENEL BİR BAKIŞ ......1
1.1. Giriş..........................................................................................................................1
1.2. Yaygın Olarak Kullanılan Bilgisayar Destekli Maden Tasarımı Programları ..............2
2. SURPAC PROGRAMININ GRAFİKSEL ARAYÜZÜ ..........................................................3
2.1. Menü Çubukları ........................................................................................................3
2.2. Araç Çubukları..........................................................................................................5
2.3. Surpac Programında Yaygın Olarak Kullanılan Dosya Türleri...................................7
2.4. String (Dizgi) Kavramı...............................................................................................7
2.4.1. String Türleri ...................................................................................................8
2.4.2. String Türlerinin Kullanımı ..............................................................................9
2.4.3. String Açıklamaları........................................................................................10
2.4.4. String Yönleri ................................................................................................10
2.4.5. String Dosyaları ............................................................................................11
2.4.6. String Dosya Yapısı ......................................................................................11
2.5. DTM: Digital Terrain Model (Sayısal Arazi Modeli) Kavramı....................................12
2.6. Geological Database (Yerbilimsel Veri Tabanı) Kavramı.........................................12
2.7. Styles (Biçemler) Kavramı .....................................................................................13
3. SURPAC PROGRAMININ KULLANIMI ...........................................................................15
3.1. String Dosya Adları.................................................................................................15
3.2. String Verilerinin Görüntülenmesi ...........................................................................16
3.3. String Verilerinin Metin Düzenleyicide Görüntülenmesi...........................................19
3.4. Çoklu Görüntü Alanlarıyla Çalışmak .......................................................................21
3.5. Nokta Özelliklerini Görmek .....................................................................................26
3.6. Segment Özelliklerini Görmek ................................................................................28
3.7. İki Nokta Arasındaki Uzaklığı ve İstikamet Açısını Belirlemek .................................30
3.8. Bir Dosyayı Kaydetmek ..........................................................................................31
3.9. Veriyi Döndürmek İçin Orbit View Tool Modunu Kullanmak ....................................33
3.10. Çok Sayıda Noktayı Aynı Anda Seçmek İçin Box Select Points Modunu
Kullanmak...............................................................................................................34
3.10a. Noktaları Silmek İçin Point/Triangle Modunu Kullanmak ..............................35
3.10b. Segmentleri Tersine Çevirmek İçin Segment/Trisolation Modunu
Kullanmak...............................................................................................................37
3.10c. Koparmak, Birleştirmek ve Yeniden Numaralandırmak İçin Select Modunu
Kullanmak...............................................................................................................38
3.11. Bir Eksen Boyunca Veri Taşımak..........................................................................46
3.12. Bir Plan Üzerindeki Verileri Taşımak.....................................................................48
3.13. Üç Boyutta Veri Taşımak ......................................................................................50
4. DIGITAL TERRAİN MODEL (DTM) YÜZEYLERİ ............................................................53
4.1. DTM’in Grafiksel Olarak Oluşturulması ...................................................................54
4.2. DTM’in Dosya-Tabanlı Olarak Oluşturulması ..........................................................56
4.3. DTM’in Spot Height Verilerinden Oluşturulması ......................................................59
4.4. DTM’nin Breakline’ler ve Spot Heights’ler Kullanılarak Oluşturulması.....................62
5. BASİT AÇIK OCAK TASARIMI .......................................................................................65
6. BASİT YERALTI GALERİ TASARIMI ..............................................................................80
6.1. Verilerin Gösterimi ..................................................................................................80
6.2. Cevher Zonları Arasında Bir Merkez Hattı Oluşturulması........................................82
6.3. Cevher Zonlarına Erişim Sürücülerinin Oluşturulması.............................................87
6.4. Ana Galerinin Oluşturulması ...................................................................................93
6.5. Yol Dış Çizgilerinin Oluşturulması.........................................................................103
6.6. Katı Yüzey Oluşturulması .....................................................................................105
6.7. Merkez Hattı ve Profillerden Üçgenler Yardımıyla DTM Oluşturulması .................109
i
İÇİNDEKİLER (devam ediyor)
7. MINEX PROGRAMININ GRAFİKSEL ARAYÜZÜ..........................................................114
7.1. Menü Çubukları ....................................................................................................114
7.2. Araç Çubukları......................................................................................................115
7.3. Minex Programında Yaygın Olarak Kullanılan Dosya Türleri.................................117
7.4. Borehole Database (Sondaj Veri Tabanı) Kavramı ...............................................117
ii
1. BİLGİSAYAR DESTEKLİ MADEN TASARIMI YAZILIMLARINA GENEL BİR BAKIŞ
1.1. Giriş
Madencilik faaliyetlerinin verimli olarak yürütülebilmesi için, arama, proje, hazırlık, üretim
ve üretim sonrası aşamalarının her birinde kullanılacak olan verilerin doğru olarak derlenmesi ve değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır. Kimi zaman hesaplamalarda, kimi
zamansa çizim ve modellemelerde kullanılan bu veriler, ele alınan aşamanın niteliğine
göre farklı ortam ve belgelerde saklanmaktadır. Günümüzde gelişen bilgisayar teknolojileri
ve yazılımları, bu verileri sayısal ortamda çok daha güvenle saklama ve çok daha hızlı
değerlendirme olanaklarını da beraberinde getirmiştir. Bilgisayar destekli maden tasarımı
yazılımları, bu amaçla geliştirilen özel niteliklere sahip yazılımlardır.
Bilgisayar destekli maden tasarımı yazılımları, madencilik faaliyetlerinin tüm aşamalarına
ait verilerin bir veritabanında bir araya getirilmesi ve bu verilerin gerek sayısal gerekse
görsel olarak çok kısa zamanda yorumlanmasını mümkün kılmaktadır. Arazi yapısı, jeolojik yapı, rezerv hesabı, örtü kazı, patlatma, hazırlık, üretim, nakliyat ve havalandırma gibi
ana madencilik konularına yönelik çalışmalarda gerçeğe yakın modellerin oluşturulması,
bu tür yazılımların sağladığı en belirgin kolaylıklardan biridir. Hazırlanan bu modellerin
ilerleyen madencilik faaliyetleriyle birlikte kolayca güncellenmesi, mevcut durumun ve yakın geleceğin çok daha yakından izlenmesi açısından önemli emek ve zaman tasarrufu
sağlamaktadır. Bu durum, özellikle işçi sağlığı ve güvenliği ve de verimlilik konularında
büyük önem taşımaktadır.
Bilgisayar destekli maden tasarımı yazılımlarıyla yapılan çalışmalarda, genellikle aşağıda
sıralanan iş akışına uygun olarak yürütülmektedir:
• Eşyükselti eğrilerinin çizilmesi ve yeryüzünün modellenmesi
• Sondaj verileri yardımıyla yeraltının (cevherin, damarların, fayların vb.) modellenmesi
• Rezervin hesaplanması ve en uygun işletme yönteminin seçimi
• Seçilen açık veya yeraltı işletme yöntemine göre madenin 3-boyutlu tasarımı
• Tasarlanan madene ait tasarım verilerin güncellenmesi ve geliştirilmesi
1
1.2. Yaygın Olarak Kullanılan Bilgisayar Destekli Maden Tasarımı Programları
SURPAC
http://www.gemcomsoftware.com/products/surpac/
MINEX
http://www.gemcomsoftware.com/products/Minex/
NETCAD
http://www.netcad.com.tr/
MICROSTATION
http://www.bentley.com/en-US/Products/microstation+product+line/
SURFER
http://www.goldensoftware.com/products/surfer/surfer.shtml
VULCAN
http://www.maptek.com.au/products/vulcan/index.html
MICROMINE
http://www.micromine.com/
DATAMINE
http://www.datamine.co.uk/
MINESIGHT
http://www.minesight.com/
MICROMODEL
http://www.rkmminingsoftware.com/micromodel-system/
2
2. SURPAC PROGRAMININ GRAFİKSEL ARAYÜZÜ
Surpac 6.1 programının grafiksel arayüzünde yer alan çubuk, sekme ve pencereler aşağıda sıralanmaktadır (Şekil 1.1).
Şekil 1.1. Surpac 6.1 programının grafiksel arayüzü.
a) Menubar (Menu Çubuğu)
b) Toolbar (Araç Çubuğu)
c) Navigator Window (Kılavuz Penceresi)
- Navigator Tab (Kılavuz Sekmesi)
- Legent Tab (Gösterge Sekmesi)
d) Properties Window (Özellikler Penceresi)
- Properties Tab (Özellikler Sekmesi)
- Tool Properties Tab (Araç Özellikleri Sekmesi)
e) Layers Window (Katmanlar Penceresi)
f) Viewport Window (Görüntü Alanı Penceresi)
- View1 Tab (1. Görüntü Sekmesi)
- View2 Tab (2. Görüntü Sekmesi)
g) Message Window (Mesaj Penceresi)
h) Command Window (Komut Penceresi)
i) Status Bar (Durum Çubuğu)
2.1. Menü Çubukları
Surpac programının grafiksel arayüzünde yer alan Main Menu (Ana Menü) aşağıdaki açılabilir
menü pencerelerinden oluşmaktadır:
- File (Dosya)
- Edit (Düzenleme)
- Create (Oluşturma)
- Display (Görüntüleme)
- View (Görünüm)
- Inquire (Bilgilenme)
- File Tools (Dosya Araçları)
3
- Survey (Haritalama)
- Database (Veritabanı)
- Surfaces (Yüzeyler)
- Solids (Katılar)
- Block Model (Blok Modelleme)
- Design (Tasarım)
- Plotting (Çizim)
- Customize (Özelleştir)
- Help (Yardım)
Surpac programının grafiksel arayüzünde yer alan Main Menu dışında isteğe bağlı olarak etkinleştirilebilen diğer menüler şunlardır (Şekil 1.2):
Şekil 1.2. Surpac programının menüleri.
- Applications Menu (Uygulamalar Menüsü)
- Blast Design (Patlatma Tasarımı)
- Demo (Gösteri)
- Free Functions (Bağımsız İşlevler)
- Graphical Sequencer (Grafiksel Sıralayıcı)
- Main Menu (Short) [Ana Menü (Kısa)]
- Main Menu (Ana Menü)
- MineSched 5.1 (MineSched 5.1 Yazılımı)
- Ring Design (Ulaşım Tasarımı)
- Solids (Katılar)
- Surface Design (Açık İşletme Tasarımı)
- Surveying (Haritalama)
- Underground Design (Yeraltı İşletme Tasarımı)
4
2.2. Araç Çubukları
Surpac programının grafiksel arayüzünde isteğe bağlı olarak etkinleştirilebilen araç çubukları şunlardır (Şekil 1.3):
- Applications Free (Bağımsız Uygulamalar)
- Blast Design (Patlatma Tasarımı)
- Create (Oluşturma)
- DB String Sections (Veritabanı Dizgi Kesimleri)
- Digitize (Sayısallaştırma)
- Display and Hide (Gösterme ve Gizleme)
- Edit (Düzenleme)
- File (Dosya)
- File Tools (Dosya Araçları)
- Generate (Çizme)
- Graphical Sections and Cutting Planes (Grafiksel Kesimler ve Planların
Budanması)
- Inquire (Bilgilenme)
- Inquire / Display (Bilgilenme / Görüntüleme)
- MineSched 5.1 Development (MineSched 5.1 Yazılımı - Geliştirme)
- MineSched 5.1 Parameters (MineSched 5.1 Yazılımı - Değişkenler)
- MineSched 5.1 Production (MineSched 5.1 Yazılımı - Üretim)
- Navigate (Kılavuz)
- Ring Design (Ulaşım Tasarımı)
- Scale and Transparency (Ölçek ve Saydamlık)
- Solids (Katılar)
- Spin and Scale (Dönme ve Ölçek)
- Status Free (Durumdan Bağımsız)
- Surface Design (Açık İşletme Tasarımı)
- Tools (Araçlar)
- Underground Design (Yeraltı İşletme Tasarımı)
- View, Lighting and Projection (Görünüm, Işıklandırma ve Gösterim)
5
Şekil 1.3. Surpac programının araç çubukları.
6
2.3. Surpac Programıda Yaygın Olarak Kullanılan Dosya Türleri
Surpac programında yaygın olarak kullanılan dosya türleri ve uzantıları aşağıda sıralanmaktadır
(Çizelge 1).
Çizelge 1. Surpac programında yaygın olarak kullanılan dosyalar.
DOSYA TÜRÜ
String (Dizgi) Dosyaları
Digital Terrain Mode (DTM) (Sayısal Arazi Modeli) Dosyaları
Geological (Drillhole) Database [Yerbilimsel (Sondaj) Veritabanı] Dosyaları
Survey Database (Haritalama Veritabanı) Dosyaları
Block Model (Blok Modelleme) Dosyaları
Plot (Çizim) Dosyaları
Macro (Makro) Dosyaları
Styles (Biçem) Dosyaları
UZANTISI
.str
.dtm
.ddb
.sdb
.mdl
.dwf
.tcl
.ssi
2.4. String (Dizgi) Kavramı
Doğal haldeki noktalar ve çizgi verileri string verileri oluşturur. Neredeyse bütün veriler Surpac’de
bu forma getirilmiş ve string gibi saklanmıştır. String, birbirini izleyen üç-boyutlu (3-B) koordinatların, bazı fiziksel özelliklerini çizerek açıklar. Taslağa çizilmiş çizgiler, stringlerde de olduğu gibi asıl
özellikleri belirtir. Konturlar gibi yolların sınırları, jeolojik zonların sınırları, stok alanının tabanı vb.
açık ocağa ait taban ve tavan stringleridir. Bütün noktaların tanımladığı tek bir string, string dizisinde belirlenmiş olağan numarası ile kaydedilir. String numaraları 1 ve 32000 dahil olmak üzere
bu aralıkta sınıflandırılabilir.
String numarası, tasarlanmış özelliğin string tarafından sayısallaştırılmış kimliğidir. Bu kimliğin,
haritacılıktaki durumu gibi stringleri birbirinden ayırt etmede bir önemi olmayabilir. Genelde stringin
kimlik kazanmış kodunun yaygın olan amacı, şev taban zonunu ya da atık materyalleri ya da sınırları tanımlamadır. Şekil 1.4’de bazı string kullanımı örnekleri verilmektedir.
a. Açık işletme tasarımında string kullanımı örneği.
7
b. Yeryüzünün modellenmesinde string kullanımı örneği.
Şekil 1.4. Surpac programında kullanılan string örnekleri.
2.4.1. String Türleri
Stringlerin tanımlanmış üç türü vardır.
a) Açık Stringler (Open Strings)
Açık stringler eğrisel ya da doğrusal çizgiler gibidir. İlk ve son koordinatları farklıdır. Eğer dosyada
birden fazla aynı string numarasında açık string varsa, bunlar segment numarası ile tanımlanarak
açık segment adını alır. Şekil 1.5’de bir açık string örneği verilmektedir.
Şekil 1.5. Açık string örneği.
b) Kapalı Stringler (Closed Strings)
Kapalı stringler daire, kare ya da herhangi bir düzensiz poligon şeklinde olabilir. İlk ve son koordinatları aynı ise kapalı string adını alır. Eğer, dosyada aynı string numarası bile birden fazla kapalı
string bulunuyorsa, bunlar segment numarası alarak, kapalı segment adını alır. Topoğrafik haritada, aynı yükseklikteki konturların aynı string numarası ile ifade edilmesi gibi burada da tanıtıcı tek
bir string aynı mantık ile gruplanıp, özelliklerine göre konumlanacaktır. Şekil 1.6’da bir kapalı string
örneği verilmektedir.
8
Şekil 1.6. Kapalı string örneği.
c) Râkım Stringleri (Spot Height Strings)
Râkım stringi, belirli bir özellik olmaksızın, rastgele noktaların bağlanması ile oluşmuş stringdir.
Göründüğü gibi noktaların bağlantıları hiç bir özellik ifade etmediği gibi, noktalar da herhangi bir
düzende değildirler. Râkım stringleri genelde noktaların yüksekliklerini ya da sondajların koordinatlarını kaydetmek amacıyla kullanılır. Şekil 1.7’de bir râkım stringi örneği verilmektedir.
Şekil 1.7. Râkım stringi örneği.
2.4.2. String Türlerinin Kullanımı
Genellikle süreksiz olan özelliklerin gözlendiği açık stringler açık ocaklarda (open pit), kapalı
stringler ise sınır stringleri (boundary string) olarak hatları belirlemede ve hacim hesaplamada kullanılırlar. Mühendislere ve jeologlara yönelik olarak şev ve basamak tasarımı ile cevher sınırları
gibi konular kapalı stringlerle yakından ilgilidir. Kapalı stringler kalınlık gibi tanımlanacağından alan
ve hacim hesaplamaları kolaylıkla yapılabilir.
9
2.4.3. String Açıklamaları
Stringdeki her bir noktanın yeteneği, koordinatı olmayan bilgiyi koordinatı olan bilgilerden ayırabilmesidir. Bu bilgi ‘Nokta Açıklaması’ olarak adlandırılır. Haritacılıkta, genellikle o noktanın ne olduğu (örn. kontrol merkezinin adı) kesin olarak belirtilir. Kapalı string kullanımında stringin nokta
açıklamaları, farklı özelliklerin niteliklerini (örn. su örneğinin konsantrasyonu ve toplam tuzluluğu)
içerebilir.
Nokta açıklaması, değişik amaçlar için ayrı ayrı tanımlamalara yönelik alt alanlar içerebilir. Alt
alanların açıklamaları D1, D2, D3 gibi en fazla D100’e kadar adlandırılabilir ve genellikle D alanları
(D fields) şeklinde belirtilir. D alanları virgüllerle sınırlandırılır ve toplam açıklama 512 karakteri
geçemez. Örneğin:
AÇIKLAMA= “TREE, 1.54, HOUSE”
Alt alanlar sırasıyla şu değerleri alır:
D1= “TREE”
D2= “1.54”
D3= “HOUSE”
2.4.4. String Yönleri
Bir stringin ilk noktasında string numarası koymak kuraldır. Belirli bir stringin nasıl bir şekilde yaratıldığına bağlı olarak, segment için noktaların sırası bazen saat yönünde bazen ise saat yönünün
tersinde bir yön verecektir. Alanları ve hacimleri hesaplarken segmentin bu yönü kapalı stringlerde
önemlidir.
Eğer kapalı stringin yönü saat yönünde tanımlanmışsa, bunun pozitif bir alan gösterdiği varsayılır;
bu bir kapsama (inclusion) alanıdır. Eğer kapalı stringin yönü saat alanının tersi yönde tanımlanmışsa, bunun negatif bir alan gösterdiği varsayılır; bu bir dışlama (exclusion) alanıdır.
Eğer saat yönünün tersi yönde kapatılmış bir segment saat yönünde kapatılmış bir segment içinde
yer alıyorsa, bu bileşim kapalı segmentler arasındaki alanı belirtir. Şekil 1.8’de string yönleri yardımıyla bir alan hesabı örneği verilmektedir.
Şekil 1.8. String yönleri yardımıyla alan hesabı örneği.
10
2.4.5. String Dosyaları
İlgili stringler ‘String Dosyaları’ olarak adlandırılan dosyalar olarak kaydedilir ve dosya uzantısı
“.str” olarak tanımlanır. Bir string dosyası 32000’e kadar farklı stringler içerebilir.
Her bir dosya 2 bölüm olarak tanımlanır. Birinci bölüm ‘Lokasyon (Mevki) Kodu’ olarak adlandırılır.
Bu kod, genellikle stringin dosyada neyi belirttiğini göstermek için seçilmiş alfabetik karakter belirtecidir (örn: sondaj, kontur, bina). İkinci bölüm ise, ‘ID Numarası’ olarak adlandırılır. Bu kod, bir dizi
dosyanın bir elemanını tanımlayan nümerik karakter belirtecidir. Örneğin, yeraltı maden araştırmalarının 1990 yılı Ocak, Şubat ve Mart aylarını içeren bir dizi dosya adının her biri şu şekilde adlandırılabilir:
LEV9001
LEV9002
LEV9003
LEV’in ortak lokasyon kodu olduğu durumdaki ID numaraları, her bir dosyadaki araştırmaları içeren yıl/ay kodlarıdır.
2.4.6. String Dosya Yapısı
String dosyası içindeki her bir çizgi ‘Record’ (Kayıt)’ olarak adlandırılır. İlk iki record sırasıyla
‘Header Record (Üstbilgi Kaydı)’ ve ‘Axis Record (Eksen Kaydı)’ şeklinde adlandırılır.
Header record, lokasyon kodu, oluşturulan tarih ve amaç gibi string dosyalarıyla alakalı verileri
içerir (örn: pump, 26-Mar-92, pumping wells).
Axis record iki dizi koordinat numarası içerir. İlk dizide, string numarası ile y, x ve z koordinatları
yer almakta olup, ikinci dizide amaca uygun olarak, kesit alırken kullanmak amacıyla tanımlanan
3-boyutlu eksene ait koordinat bilgileri veya pompalama bilgileri gibi bilgiler bulunur.
Şekil 1.9’da Groundwater Modeling (Yeraltı Suyunu Modelleme) modülü kullanılarak oluşturulan
ve üç pompalama kuyusunun tanımlarını kapsayan “pump1.str” string dosyasının içeriği görülmektedir. Bu dosyanın ilk dizisinde, string numarası ile y, x ve z koordinatları yer almakta olup, ikinci
dizisinde kuyu ismi, pompalamaya başlama zamanı, pompalamanın sonlandırıldığı zaman, pompalama oranı ve pompalama borusunun yarıçapı verileri bulunmaktadır.
pump,26-Mar-92,pumping wells,
0,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000
100,28.275,-47.079,0.000,recover1,0,10000000,500,0.15
100,117.516,-93.714,0.000,recover2,0,10000000,700,0.2
100,108.160,-26.973,0.000,recover3,0,10000000,500,0.15
0,0.000,0.000,0.000,0,0.000,0.000,0.000,END
Şekil 1.9. Pompalama kuyuları için hazırlanmış bir string dosyası örneği.
String dosyalarında her bir alan virgülle ayrılır. String dosyasındaki kayıtlar, ilk 7 verisi sıfır olan ve
Start (başlangıç) olarak adlandırılan bir veri satırıyla başlar; ilk 4 verisi sıfır olan ve End (Son) olarak belirtilen bir veri satırıyla sona erer. Farklı nesnelere ait veriler ilk 4 verisi sıfır olan veri satırlarıyla birbirlerinden ayrılır.
Şekil 1.10’da, Geostatistics (Jeoistatistikler) modülü kullanılarak oluşturulan bir bloğa ait tanımları
içeren “blocks98.str” string dosyasının içeriği görülmektedir. Bu dosyanın ilk dizisinde, string numarası ile y, x ve z koordinatları yer almakta olup, diğer dizilerde ters uzaklık algoritması kullanılarak hesaplanmış değerler bulunmaktadır.
11
blocks, 1-May-92,Grade classifications of blocks98.str,
0,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000
1,285.000,115.000,98.000,0.035,23.035
1,295.000,115.000,98.000,0.035,23.035
1,295.000,125.000,98.000,0.035,23.035
1,285.000,125.000,98.000,0.035,23.035
1,285.000,115.000,98.000,0.035,23.035
0,0.000,0.000,0.000,
1,285.000,125.000,98.000,0.003,47.460
1,295.000,125.000,98.000,0.003,47.460
1,295.000,135.000,98.000,0.003,47.460
1,285.000,135.000,98.000,0.003,47.460
1,285.000,125.000,98.000,0.003,47.460
0,0.000,0.000,0.000,END
Şekil 1.10. Bloklar için hazırlanmış bir string dosyası örneği.
2.5. DTM : Digital Terrain Model (Sayısal Arazi Modeli) Kavramı
Surpac programında 3-boyutlu görüntüleme ve hacim hesaplama gibi konularda ‘Yüzeyler’ kullanılmakta olup, bu yüzeyler, DTM olarak tanımlanmaktadır. Doğal arazi topografyası, faylar, ana
kayalar ve ana kayaların üzerini kaplamış kontaklar ya da yeraltı su seviyesi birçok yüzeysel nitelik
DTM şeklinde modellenebilir.
String dosyaları, kendilerine bağlı bulunan DTM’lerdeki ham verileri içermektedir. Bu DTM’ler, bağlı bulundukları string dosyalarındaki üçlü noktaların haritalamasıyla oluşturulmuş üçgenler içerir.
Diğer bir ifade ile, DTM’ler, her bir üçgenin her bir noktasının kendisine ait string dosyasındaki bir
nokta ile eşleştirildiği üçgenlerden yapılmıştır. Bu nedenle, DTM dosyaları kendi string dosyaları
olmadan çalıştırılamazlar ve bir DTM dosyası, aynı isimdeki kendi string dosyası olmazsa açılamaz. Şekil 1.11’de bir açık işletme için hazırlanmış “pit150.dtm” DTM dosyasının içeriği görülmektedir.
pit150.str,0802012100;algorithm=standard;fields=x,y
1, 7877.081, 1578.834, 250.000,
1, 7804.659, 1604.600, 250.000,
1, 7483.320, 1638.690, 250.000,
1, 7711.353, 1303.734, 250.000,
1, 7842.688, 1329.531, 250.000,
1, 7889.597, 1385.997, 250.000,
1, 7918.705, 1436.139, 250.000,
1, 7907.760, 1492.912, 250.000,
1, 7877.081, 1578.834, 250.000,
0, 0.000, 0.000, 0.000,
0, 0.000, 0.000, 0.000, END
Şekil 1.11. Açık işletme için hazırlanmış bir DTM dosyası örneği.
2.6. Geological Database (Yerbilimsel Veritabanı) Kavramı
Sondaj verileri madencilik projelerinin başlama noktasıdır ve fizibilite çalışmalarının ve yapılan
cevher rezerv tahminlerinin temelini oluşturur. Jeolojik veritabanı, her biri değişik çeşitte sondaj
verileri içeren tablolardan, her bir tablo da belirli sayıda veri içeren alanlardan oluşur. Surpac zorunlu olarak 2 tabloya ihtiyaç duyar. Bunlar, ‘Collar (Kuyu Ağzı)’ ve ‘Etüt (Survey)’ tablolarıdır.
12
Collar tablosundaki zorunlu alanlar şunlardır:
- hole_id ( Kuyu Kimliği)
- y [(Y Koordinatı (Kuzey)]
- x [(X Koordinatı (Doğu)]
- z [(Z Koordinatı (Yükseklik)]
- max_depth (Maksimum Derinlik)
- hole_path (Sondajın Adresi)
Survey tablosundaki zorunlu alanlar ise şunlardır:
- hole_id (Kuyu Kimliği)
- depth (Derinlik)
- dip (Eğim)
- azimuth [(Azimut Açısı (Kuzey)]
Zorunlu tablolardan başka, jeoloji ve tenör gibi verileri kaydetmek amacıyla isteğe bağlı tablolar da
eklenilebilir ve kullanılabilir. Veritabanına eklenilebilir türde 3 çeşit isteğe bağlı tablo vardır:
a) Interval Table (Aralık Tablosu)
b) Point Table (Nokta Tablosu)
c) Discrete Samples Table (Farklı Numuneler Tablosu)
Interval tabloları numune almak amacıyla yapılan karotlu sondajın başlangıç derinliğine ve bitiş
derinliğine ihtiyaç duyar. Bunlar için sırasıyla ‘depth_from’ ve ‘depth_to’ alanları çağrılır. Point tabloları ise sadece numunelerin alındığı derinliğe ihtiyaç duyar; bunun için de sadece ‘depth_to’ alanı çağrılır. Discrete Samples tabloları belirli numune kimliklerine sahip noktalar için veri kaydetmek
amacıyla kullanılır. Bu veriler, sample_id (numune kimlikleri) ve y, x ve z koordinatlarıdır. Şekil
1.12’de, Geological Database modülündeki bazı tipik jeolojik kesitleri göstermektedir.
Şekil 1.12. Bir jeolojik kesit görünümü.
2.7. Styles (Biçemler) Kavramı
Style dosyaları, string ve DTM’lerin nasıl gösterileceğini belirtmek için kullanılır. Varsayılan style
dosyaları ‘styles.ssi’ olarak adlandırılmaktadır. Style dosyası kullanıcıya şu özellikleri belirlemesine
izin verir:
13
- Lejanta (göstergeye) yönelik biçim için etiket
- Çizme metodu (çizgi, işaretler, nitelik değerleri vb.)
- Çizgi rengi, kalınlığı ve tipi
- Yüzey rengi
- Ayna yansıma rengi (parlak kısmın rengi)
- Şeffaflık etkileri için saydamlık rengi
- Parlaklık renkleri ve parlak kısmın boyutu
- Yüzey gidişatı
- Kenar rengi ve kalınlığı
- Metin rengi, yazı tipi, boyutu ve eğimi
- İşaretleyici sembolü ve işaretleyicinin boyutu
14
3. SURPAC PROGRAMININ KULLANIMI
3.1 STRING DOSYA ADLARI
String dosya adları aşağıdaki bileşenlere sahiptir:
BİLEŞEN
(COMPONENT)
Yer (Location)
Kimlik (ID)
Uzantı (Extension)
TANIMLAMA
(DESCRIPTION)
Karakter ve Sayı Birleşimi
Sadece Sayı
Mutlaka “.str”
GEREKLİLİK
(REQUIREMENT)
Evet
İsteğe Bağlı
Evet
String dosyalarının adlandırılmasına yönelik bazı örnekler aşağıda verilmektedir:
DOSYA ADI
(FILENAME)
pit.str
bench105.str
2007design.str
2007design2.str
grade_control135.str
dhcomp2_50.str
level‐300.str
YER
(LOCATION)
pit
bench
2007design
2007design
grade_control
dhcomp2_
level
KİMLİK
(ID)
105
2
135
50
‐300
UZANTI
(Extension)
.str
.str
.str
.str
.str
.str
.str
String dosya adlarında boşluk, Türkçe karakterler ile alfabetik karakterler dışında kalan karakter ve
simgelerin kullanılması önerilmez. Kullanılması durumunda Surpac programı doğru olarak çalışmayabilir. Dosya adlarının kimliklerine başvurmak için yerüstündeki kot yüksekliklerinden veya
yeraltındaki kat derinliklerinden yararlanabilirsiniz (kot130.str, kot150.str, kot170.str veya kat130.str, kat-150.str, kat-170.str gibi).
15
3.2 STRING VERİLERİNİN GÖRÜNTÜLENMESİ
1. Reset graphics simgesini tıklayınız.
2. bench105.str dosyasını çift tıklayınız.
3. Display > Strings > With string and segment numbers seçiniz.
4. Gösterildiği gibi bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
4.1 bech105.str is görüntülenir.
16
4.2 Bu dosyadaki veri, ocağın “plan görüntüsü” olarak bilinen yatay bir görüntüsünü sunar. Veriler
aşağıdaki gibi düzenlenmiştir.
String
No
(String
Number)
1
2
3
8
8
30005
30008
Segment
No
(Segment
Number)
1
1
1
1
2
30005
30008
Veri
(Data)
Tip
(Type)
Düşük Tenörlü Cevher
Orta Tenörlü Cevher
Yüksek Tenörlü Cevher
Taban Kayacı İzi
Tavan Kayacı İzi
Ocağın Şev Topuğu
Ölçüm İstasyonu
Kapalı
Kapalı
Kapalı
Açık
Açık
Kapalı
Rakım
D1
D2
D3
Altın (g/t)
Altın (g/t)
Altın (g/t)
Taban Kayacı
Tavan Kayacı
Gümüş (g/t)
Gümüş (g/t)
Gümüş (g/t)
SG
SG
SG
İstasyon Adı
5. Display > Point > Numbers tıklayınız.
6. String range için 1 değerini giriniz ve Apply tıklayınız.
17
6.1 String 1 için noktaların sıralanmasının XY düzleminde saat ibresi yönünde olduğuna dikkat
ediniz.
8. Bu çalışmada gerçekleştirilen tüm adımları görmek isterseniz 01a_viewing_string_data.tcl
dosyasını çift tıklayarak çalıştırınız.
18
3.3 STRING VERİLERİNİN METİN DÜZENLEYİCİDE GÖRÜNTÜLENMESİ
1. Navigator penceresinde bench105.str dosyasını sağ tuş tıklayınız ve Edit seçiniz. Dosya, kullandığınız metin düzenleyici programla (Not Defteri) açılır.
• İlk satır Üstbilgi Kaydı (Header Record) olarak adlandırılır ve şu maddeleri içerir: Dosya Adı,
Değiştirildiği Tarih, Amaç (ki, bu örnekte boş bırakılmıştır), Stil Dosyası.
• İkinci satır Eksen Kaydı (Axis Record) içerir. Bu, bazı kesit işlevlerinde kullanılan iki-noktalı bir
satırdır. Birçok string dosyası için bu gerekli değildir. Gerekli olmadığında tüm koordinatlar için 0
değeri kullanılır. Gerekli olduğunda, eksenin başlangıç ve bitiş noktalarının her birinin Y, X ve Z
değerleri aşağıdaki üçüncü satır sırasıyla yerleştirilir.
• Üçüncü satır String Verisi (String Data) başlangıcıdır ve Y, X, Z, D1, D2, D3, … D100 gibi String
Sayısı (String Number) olarak yerleştirilir.
• Segmentin sonu bir Boş Kayıt (Null Record) gerektirir.
• String 1 is kapalıdır, çünkü ilk noktası ile son noktası aynıdır.
• Bir dosya oluşturulduğunda şu değerler seçilir: D1 = gold (g/t), D2 = silver (g/t) and D3 = SG.
• String 1 Düşük Tenörlü Cevher alanının çevresini çizer.
• 1.23 grams/ton altının değeri, 14.23 grams/ton gümüşün değeri ve 2.7 özgül ağırlıktır.
19
2. Aşağıdaki verileri görmek için metin düzenleyicideki sayfayı aşağı doğru kaydırınız.
• String 8 is açıktır, çünkü ilk ve son noktaları farklıdır. Ayrıca String 8, iki segment içermektedir.
• String 30005 is kapalıdır, çünkü ilk ve son noktaları aynıdır.
• String 30008 is a rakım stringidir ve D1 alanındaki ölçüm istasyonu adlarını içermektedir.
3. Herhangi bir değişiklik yapmadan ve kaydetmeden metin düzenleyiciden çıkınız.
Not: String dosyaları üzerinde elle düzenleme yapılması önerilmez. Şayet dosyanın yazım düzeni
bozulur ve zarar görürse Surpac programı bu dosya kullanıldığında doğru olarak çalışmaz.
20
3.4 ÇOKLU GÖRÜNTÜ ALANLARIYLA ÇALIŞMAK
1. pit_design1.str idosyasını çift tıklatarak açınız.
2. Popup menüyü görüntülemek için grafik üzerinde sağ-tuş tıklayınız.
3. Popup menüden Viewport seçiniz ve sonra Copy view tıklayınız. View 2 olarak adlandırılan
sekmede geçerli görüntünün ekranı kaplamış bir kopyası gösterilir.
4. View2 sekmesinde sağ-tuş tıklayınız, Viewport seçiniz ve Close tıklayınız.
21
5. Grafikte sağ-tuş tıklayınız, Viewport seçiniz ve Split vertically tıklayınız.
Her bir görüntü penceresinde aynı verilerin aynı görüntüsü görünür.
22
6. Sol görüntü penceresinde sağ-tuş tıklayınız, Viewport seçiniz ve Split horizontally tıklayınız.
Sol görüntü penceresi yatay olarak bölünür.
23
7. Sağ görüntü penceresinde sağ tuş tıklayınız, Viewport seçiniz ve Split horizontally tıklatınız.
Dört görüntü penceresi görüntülenir.
8. Görüntüyü döndürmek için sol-üst görüntü penceresinde tıklayınız ve sürükleyiniz. Görüntü
eğimli olarak gösterilir.
9. Sol-alt sol görüntü penceresinde tıklayınız. Verileri XZ düzleminde görmek için
tıklayınız.
24
simgesini
10. Sağ-üst sağ görüntü penceresinde tıklayınız. Verileri YZ düzleminde görmek için
ni tıklayınız. Dört görüntü penceresinde verilerin dört farklı görünümü görüntülenir.
25
simgesi-
3.5 NOKTA ÖZELLİKLERİNİ GÖRMEK
Nokta özellikleri işlevi, string, segment ve nokta sayıları, y, x, z koordinatları ve tanımlı alanları
kapsayan nokta özelliği bilgisini gösterir.
2. lev1665.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
3. Seçim Aracında Select Point/Triangle seçiniz.
4. CTRL tuşuna basılı tutarak ve noktalar üzerinde tıklayarak herhangi dört nokta seçiniz.
26
5. Inquire > Point properties tıklayınız. Mesaj penceresinde seçilen tüm noktaların nokta özellikleri görüntülenecektir.
6. Bu çalışmada gerçekleştirilen tüm adımları görmek isterseniz 02b_view_point_properties.tcl
27
3.6 SEGMENT ÖZELLİKLERİNİ GÖRMEK
3. Seçim Aracında Select Segment/Trisolation seçiniz.
4. Görüldüğü gibi bir segment seçiniz.
28
4.1 Properties panosunda segment özellikleri görüntülenecektir.
5. Bu çalışmada gerçekleştirilen tüm adımları görmek isterseniz
02c_view_segment_properties.tcl dosyasını çift tıklayarak çalıştırınız.
29
3.7 İKİ NOKTA ARASINDAKİ UZAKLIĞI VE İSTİKAMET AÇISINI BELİRLEMEK
3. Inquire > Bearing and distance between 2 points seçiniz. Setup noktasını seçmek için iletiye
dikkat ediniz.
4. Setup noktasını tıklayınız. Foresight noktasını seçmek için iletiye dikkat ediniz.
Mesaj penceresinde, seçilen noktalar için, iki nokta arasındaki istikamet açısı, uzaklık ve eğim
görüntülenir.
6. İşleve son vermek için ESC tuşuna basınız.
7. Bu çalışmada gerçekleştirilen tüm adımları görmek isterseniz 02d_bearing_and_distance.tcl
30
3.8 BİR DOSYAYI KAYDETMEK
3. Seçim Aracında Select Point/Triangle seçiniz.
4. Herhangi bir noktayı, üzerinde tıklayarak seçiniz.
5. Nokta üzerinde sağ-tuş tıklayınız ve menüden Delete seçiniz.
6. File > Save >String/DTM file seçiniz.
31
7. Bilgileri, aşağıda görüldüğü gibi giriniz ve Apply tıklayınız.
32
3.9 VERİYİ DÖNDÜRMEK İÇİN ORBIT VIEW TOOL MODUNU KULLANMAK
2. survey1665.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
3. Tools araç çubuğundan
Orbit View Tool
simgesini tıklayınız. Veya
Graphics Viewport üzerinde herhangi bir yerde sağ-tuş tıklayınız. Pop-up menünün en altında
Orbit View Tool simgesini tıklayınız.
4. Graphics Viewport üzerinde tıklayınız ve sürükleyiniz. Veri, üç boyutlu olarak dönecektir.
33
3.10 ÇOK SAYIDA NOKTAYI AYNI ANDA SEÇMEK İÇİN BOX SELECT POINTS MODUNU
KULLANMAK
Box Select Points
simgesini tıklayı3. Tools araç çubuğundan
nız. Veya Graphics Viewport üzerinde herhangi bir yerde sağ-tuş tıklayınız. Pop-up menünün en
altında Box Select Points simgesini tıklayınız.
4. Graphics Viewport üzerinde tıklayınız ve sürükleyiniz. Çok sayıda nokta aynı anda seçilecektir.
34
3.10a NOKTALARI SİLMEK İÇİN POINT/TRIANGLE MODUNU KULLANMAK
3. Tools araç çubuğundan Selection drop‐down menüsünü açınız ve Select Point/Triangle tıklayınız.
4. Aşağıda görüldüğü gibi bir nokta tıklayınız.
5. Popup menü görüntülemek için nokta üzerinde sağ-tuş tıklayınız ve Delete seçiniz. Nokta silinecektir.
35
6. CTRL tuşuna basılı tutarak aşağıda görüldüğü gibi noktalar tıklayınız.
7. Klavyede DELETE tuşuna basınız. Noktalar silinecektir.
36
3.10b SEGMENTLERİ TERSİNE ÇEVİRMEK İÇİN SEGMENT/TRISOLATION MODUNU KULLANMAK
1. Tools araç çubuğundan Selection drop‐down menüsünü açınız ve Select Segment/Trisolation tıklayınız.
2. CTRL tuşuna basılı tutarak aşağıda görüldüğü gibi segmentler tıklayınız.
3. Popup menü görüntülemek için segment üzerinde sağ-tuş tıklayınız ve popup menüden Reverse seçiniz.
4. Yeni segment yönleri mesaj penceresinde görüntülenecektir.
String 2 Segment 1 is now Anti‐clockwise
String 2 Segment 3 is now Anti‐clockwise
37
3.10c KOPARMAK, BİRLEŞTİRMEK VE YENİDEN NUMARALANDIRMAK İÇİN SELECT MODUNU KULLANMAK
1. Display > Point > Numbers seçiniz.
2. Aşağıda görüldüğü gibi bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
Noktaların numaraları görüntülenecektir. Ancak bu işlemler için noktaların numaralandırılması gerekli değildir. Bu işlem, sonraki adımlarda seçilecek olan noktaları açıkça tanımlamak için sadece
bu aşamada uygulanacaktır.
3. Tools araç çubuğundan Selection drop‐down menüsünü açınız ve Select tıklayınız.
38
4. CTRL tuşuna basılı tutarak 11 ve 14 numaralı noktaları tıklayınız.
5. Popup menü görüntülemek için nokta üzerinde sağ-tuş tıklayınız ve popup menüden Break
segments at selected points seçiniz.
39
6. Aşağıda görüldüğü gibi, silinecek segment üzerinde iki nokta arasında bir yer tıklayınız.
7. Popup menüyü görüntülemek için segment üzerinde sağ-tuş tıklayınız ve popup menüden Delete seçiniz.
40
8. CTRL tuşuna basılı tutarak, birleştirilecek olan iki noktayı (105 ve 216) seçiniz. Şayet farklı
string numaralarına sahip iki segment birleştirilecekse, sonuca ulaşmak için ilk seçilen noktanın
string numarası kullanılır. Bu örnekte, şayet ilk önce 105 numaralı nokta seçilirse, sonuçta oluşan
string numarası 1 olacaktır. Şayet ilk önce 216 numaralı nokta seçilirse , sonuçta oluşan string
numarası 2 olacaktır.
9. Popup menüyü görüntülemek için nokta üzerinde herhangi bir yerde sağ-tuş tıklayınız ve popup
menüden Connect points seçiniz. Noktalar birleştirilecektir.
41
10. CTRL tuşuna basılı tutarak, birleştirilecek olan iki noktayı (130 ve 25) seçiniz.
11. Popup menüyü görüntülemek için nokta üzerinde herhangi bir yerde sağ-tuş tıklayınız ve popup menüden Connect points seçiniz. Noktalar birleştirilecektir.
42
12. Diğer yerler için, aşağıda görülen sonuca ulaşana kadar 4’den 12’ye kadar olan adımları tekrarlayınız.
13. Display > Strings > With string numbers seçiniz.
14. Aşağıda görülen bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız. Daha sonra tüm segmentleri seçmek ve
yeniden numaralandırmak için select tool kullanacaksınız.
43
15. Yeniden numaralandıracağınız segment üzerinde iki nokta arasında bir yer tıklayınız.
16. Popup menüyü görüntülemek için sağ-tuş tıklayınız ve popup menüden Select strings seçiniz.
44
16.1 String 2’nin her iki segmenti seçilir.
17. Edit > Strings > Renumber seçiniz.
18. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
19. File > Save as seçiniz. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
45
3.11 BİR EKSEN BOYUNCA VERİ TAŞIMAK
3. Tools araç çubuğundan Selection drop‐down menüsünü açınız ve Select Point/Triangle tıklayınız.
4. CTRL tuşuna basılı tutarak, aşağıdaki iki noktayı tıklayınız.
, Move Tool
Graphics Viewport üzerinde herhangi bir yerde sağ-tuş tıklayınız. Pop-up menünün en altında
Move tool simgesini tıklayınız.
46
6. Aşağıdaki gibi, X eksenini (kırmızı) tıklayınız ve sürükleyiniz.
önce
sonra
Durum çubuğunun, hareket devam ettiği sürece koordinat değerlerini gösterdiğine dikkat ediniz.
47
3.12 BİR PLAN ÜZERİNDEKİ VERİLERİ TAŞIMAK
2. Aşağıdaki Exit Graphics penceresi açılırsa, Reset graphics seçiniz ve Apply tıklayınız.
3. ore1.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
4. Tools araç çubuğundan Selection drop‐down menüsünü açınız ve Select Segment/Trisolation tıklayınız.
5. Aşağıda görülen segmenti tıklayınız.
48
, Move Tool
Graphics Viewport üzerinde segmenti sağ-tuş tıklayınız. Pop-up menünün en altında Move tool
simgesini tıklayınız.
7. XZ düzleminde harekete zorlamak için kırmızı ve mavi köşeyi tıklayınız ve sürükleyiniz.
önce
sonra
Segmenti hareket ettirdiğiniz sürece, durum çubuğundaki sadece X ve Z değerlerinin değiştiğine
dikkat ediniz.
49
3.13 ÜÇ BOYUTTA VERİ TAŞIMAK
2. und1.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
3. und_layout.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
4. Aşağıdaki gibi, veriyi döndürmek için grafik üzerinde tıklayınız ve sürükleyiniz.
5. Tools araç çubuğundan Selection drop‐down menüsünü açınız ve Select String/Object tıklayınız.
50
6. und_layout.str içindeki stringi tıklayınız.
7. Graphics Viewport üzerinde stringi sağ-tuş tıklayınız. Pop-up menünün en altında Move tool
simgesini tıklayınız.
8. Aşağıdaki gibi, üç eksenin kesişim noktasındaki sarı karenin içini tıklayınız ve sürükleyiniz.
Stringi hareket ettirdiğiniz sürece, durum çubuğundaki üç koordinat değerinin de değiştiğine dikkat
ediniz.
51
52
4. DIGITAL TERRAİN MODEL (DTM) YÜZEYLERİ
Yüzey modelleme kavramı genel hatlarıyla üç aşamadan oluşmaktadır.
a) Stringlerden Digital terrain models (DTMs) oluşturulması
b) Stringlerdeki noktalar arasında üçgenler oluşturulması
c) Üçgenlerin kaplanması
53
4.1) DTM’in Grafiksel Olarak Oluşturulması
2. topo1.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
3. Surfaces > Create DTM from layer seçiniz.
4. Aşağıdaki bilgileri giriniz ve DTM yüzeyi oluşturmak için Apply tıklayınız.
54
Oluşturulan DTM yüzeyi aşağıdaki gibidir.
5. File > Save > String/DTM seçiniz.
String dosyasının halen mevcut olması nedeniyle, size, orijinaliyle yer değiştirmeyi isteyip istemediğiniz sorulacak.
7. Yes tıklayınız.
8. Bu çalışmada gerçekleştirilen tüm adımları görmek isterseniz 01a_create_DTM_from_layer.tcl
55
4.2) DTM’in Dosya-Tabanlı Olarak Oluşturulması
2. Surfaces > DTM File functions > Create DTM from string file seçiniz.
Bu durumda, Strings to act as break lines onay kutusu tiklenmez. Message penceresi size
DTM’nin oluşturulduğuna dair bilgi verir.
56
DTM rapor dosyası görüntülenir.
4. Log dosyasını kapatınız.
5. pit1.dtm dosyasını çift tıklayarak açınız.
Çapraz stringlerle yaratılan DTM’de üçgenler vardır. Bu, arzu edilen sonuç değildir.
57
Bu durumda Strings to act as break lines onay kutusu tiklenir.
8. log dosyasını kapatınız.
9. pit1.dtm dosyasını çift tıklayarak açınız.
01b_create_DTM_from_string_file.tcl dosyasını çift tıklayarak çalıştırınız.
58
4.3) DTM’in Spot Height Verilerinden Oluşturulması
2. dhc2.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
Bu dosya bir madencilik çalışmalarına başlamadan önce açılan sondaj kuyusunun kuyu ağzı etüt
dosyasıdır ve doğal arazinin modellenmesinde kullanılabilir. Unutulmamalıdır ki, dosya bir adet
spot height stringinden oluşmaktadır.
3. Display > Hide everything seçiniz.
4. Display > Point > Markers seçiniz.
59
String, markerler olarak gösterilir.
60
DTM raporu log dosyası görüntülenir.
8. Log dosyasını kapatınız.
9. dhc2.dtm dosyasını çift tıklayarak açınız. DTM, markerlerle birlikte gösterilir.
DTM’nin özgün görünümü markersizdir.
01c_create_dtm_from_spot_height_data.tcl dosyasını çift tıklayarak çalıştırınız.
61
4.4) DTM’nin Breakline’ler ve Spot Heights’ler Kullanılarak Oluşturulması
2. pit2.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
String 9999’un bir spot height stringi olduğunu göreceksiniz.
62
Açık ocak plan olarak görüntülenecektir.
63
01d_create_dtm_using_breaklines_and_spot_heights.tcl dosyasını çift tıklayarak çalıştırınız.
64
5) BASİT AÇIK OCAK TASARIMI
2. ore150.str dosyasını çift tıklayarak açınız. 150 kotunda cevher zonlarının yatay dilimlerini göreceksiniz.
3. Create > Digitise > Properties seçiniz.
65
5. Create > Digitise > Digitise new point at mouse location seçiniz.
6. Görüldüğü gibi, 1, 2 ve 3 nolu noktaları yaratmak için grafiği tıklayınız. ESC’ye basmayınız. Aksi
taktirde stringin oluşumu tamamlanamaz. Ayrıca, grafik üzerinde sadece markerlerin görüntüleneceğini, 1, 2 ve 3 sayılarının ve daha sonraki sayıların görüntülenmeyeceğini göz önünde bulundurunuz.
7. Create > Digitise > New point by selection seçiniz.
66
8. Görüldüğü gibi, 4, 5 ve 6 numaralı noktaları oluşturmak için, segmentin kuzey ucundaki noktaları tıklayınız.
9. Create > Digitise > By following a segment seçiniz.
10. 7 numaralı noktada farenin sol düğmesini tıklayınız ve düğmeyi basılı tutmaya devam ederek 8
numaralı noktaya kadar sürükleyiniz ve bırakınız.
67
11. 9 numaralı noktada farenin sol düğmesini tıklayınız ve düğmeyi basılı tutmaya devam ederek
10 numaralı noktaya kadar sürükleyiniz ve bırakınız.
68
12. Create > Digitise > Close current segment seçiniz. Kapatılmış segment görüntülenecektir.
XY düzleminde (plan görüntüde) kapalı bir segment oluşturacağınız zaman, onları, genellikle, saat
ibresi yönünde oluşturunuz. Saat ibresi yönündeki segmentler, kapsama alanına dahil olarak göz
önünde bulundurulur ve onları, diğer saat yönündeki segmentlerle kesiştirdiğinizde umulan sonucu
verirler.
13. File > Save > string/DTM seçiniz.
69
16. pit150.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
70
Segment üzerinde numaralanmış noktalar görüntülenir.
Daha sonra, çok fazla dışbükey dış çizgilere sahip olan bazı noktaları sileceksiniz.
19. Seçim modunu Select Point/Triangle olarak ayarlayınız.
71
20. Görüldüğü gibi, CTRL tuşuna basılı tutarak, çeşitli noktaları tıklayınız.
21. Popup menüyü görüntülemek için noktalar sağ-tuş tıklayınız ve popup menüden Delete seçiniz.
72
Yeniden numaralanmış segment görüntülecektir.
Daha sonra, 45 derecelik yamaç açısını ayarlayacaksınız.
22. Surpac ekranının dibindeki Durum çubuğundan Design grade düğmesini tıklayınız.
Design grade düğmesi
geçerli tasarım eğimini gösterir. Daha sonra, açık ocağın
tepe noktası için string numarası ayarlayacaksınız.
Bu adım isteğe bağlıdır.
73
24. Surpac ekranının dibindeki Durum çubuğundan Design string düğmesini tıklayınız.
Design string düğmesi, geçerli tasarım string sayısını
gösterir.
Daha sonra, segmenti, 100 m uzaklıkta yatay olarak genişleteceksiniz. Bu, 45 derecelik bir açıyla,
tabanın 100 m üzerinde, 250 m yükseklikte bir açık işletmenin tepe noktasını oluşturacak.
26. Edit > Segment > Expand/Contract seçiniz.
27. Grafiğin üzerinde, herhangi bir noktada, genişleme amacıyla bir segment seçmek için tıklayınız.
74
29. Genişlemeyi tamamlamak için ESC tuşuna basınız. Açık ocağın tepesini ve dibini gösteren
segmentler görüntülenecektir.
30. Farenin sağ tuşunu tıklayınız ve düğmeyi basılı tutmaya devam ederek sürükleyiniz ve görüntüyü uzaklaştırdığınızda bırakınız.
31. Display > 2D Grid seçiniz.
75
Açık ocak stringleri ve 2B ızgara görüntülenecektir.
Bu işlem, blok modelin sınırlarını belirlemek için kullanışlı olabilir. Daha sonra, bu verilerden bir
DTM oluşturacaksınız.
33. Surfaces > Create DTM from Layer seçiniz.
76
35. Şayet, bir kırık çizgi hatası ve açık ocak yamaçlarında bazı çapraz çizgiler görürseniz, bu hataları giderecek şekilde bazı noktaları siliniz.
35.1. Select tool tıklayınız ve Select Point/Triangle tıklayınız.
35.2. Silmek için bir nokta seçiniz.
35.3. Sağ tuş tıklayınız ve Delete seçiniz.
36. Surfaces > Create DTM from Layer seçiniz ve Apply tıklayınız.
77
39. Grafik üzerinde, verileri döndürmek için tıklayınız ve sürükleyiniz.
Daha sonra bir DTM dosyası kaydedeceksiniz.
40. File > Save > string/DTM File seçiniz.
78
42. Sonraki formda Yes tıklayınız.
79
6) BASİT YERALTI GALERİ TASARIMI
6.1) VERİLERİN GÖSTERİMİ
2. stopes1.dtm dosyasını çift tıklayarak açınız. Bu dosya, iki paralel cevher zonunu gösterir.
3. ugdes_final1.dtm dosyasını çift tıklayarak açınız.
4. Stopeleri göstermemek amacıyla, Katmanlar panosundaki stopes.dtm dosyasına ait göz işaretini tıklayarak bu katmanını gizleyiniz.
5. Sürücüleri gizlemek için View > Surface view options > Hide triangle faces seçiniz.
80
Strings 10 and 11, final tasarımındaki merkez hattı stringleridir.
81
6.2) CEVHER ZONLARI ARASINDA BİR MERKEZ HATTI OLUŞTURULMASI
200 katında, iki cevher zonu arasında bir merkez hattı orta yolu oluşturacaksınız.
Bu dosya, 215 katında mevcut çalışmaların küçük bir kısmını göstermektedir. String 215 mevcut
çalışmaların dış çizgisidir ve string 1 tasarlanacak merkez hattıdır.
String 1’in başlangıç noktası, üretim ekibinin madencilik çalışmalarına başlayacağı noktadır. Madencilik çalışmaları bu noktada başlasa da, siz, tasarıma bu noktadan başlamak zorunda değilsiniz. Bu durumda, siz, tasarıma cevher zonunda başlayacaksınız ve bu noktaya doğru geri geleceksiniz.
3. stopes1.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
5. Inquire > Point properties seçiniz ve birkaç farklı segment tıklayınız. String numaraları, stringlerin Z değeriyle uyumludur.
6. Display > Hide everything seçiniz.
9. Gösterildiği gibi, geçerli katman olarak main graphics layer ayarlayınız.
11. Surpac ekranının altındaki durum çubuğunda gösterilen Design string number düğmesini
tıklayınız.
82
13. Create > Digitise > New midpoint seçiniz.
14. Gösterildiği gibi, iki seçilmiş noktanın arasında bir orta nokta oluşturmak için, cevher zonlarının
kuzey uçlarında iki nokta tıklayınız.
15. Gösterildiği gibi, iki seçilmiş noktanın arasında bir orta nokta oluşturmak için, cevher zonlarının
güney uçlarında da iki nokta tıklayınız.
16. Fonksiyona giriş yapılmasını engellemek için ESC tuşuna basınız.
Oluşturulan noktanın Z değeri, iki seçilmiş noktanın Z değerinin ortalamasına eşittir.
17. Create > Points > Change point mode seçiniz.
18. Create > Points > On line between any points seçiniz.
19. String 10’da oluşturulan ilk noktayı tıklayınız ve sonra string 10’da oluşturulan ikinci noktayı
tıklayınız.
83
Nokta, 50 m hareket edecektir.
21. İşleve girişi önlemek için ESC tuşuna basınız.
22. Create > Points > Insert point mode seçiniz.
23. Create > Points > Multiple points by subdividing seçiniz.
24. String 10’un kuzey ucunu tıklayınız ve sonra String 10’un güney ucunu tıklayınız.
84
İlk noktadan son noktaya, 50’şer m aralıklarla yeni noktalar oluşturulacaktır.
26. İşleve girişi önlemek için ESC tuşuna basınız.
85
Böylece, 2, 3 ve 4 nolu noktalar, merkez hattının kuzeydeki son noktası ile güneydeki son noktası
arasına yerleştirilmiş olur.
29. Merkez hattı stringini ugdes1.str dosyasına kaydediniz.
01_create_centreline_between_ore_zones.tcl dosyasını çift tıklayarak çalıştırınız.
86
6.3) CEVHER ZONLARINA ERİŞİM SÜRÜCÜLERİNİN OLUŞTURULMASI
1. Surpac ekranının dibindeki durum çubuğundaki Design string düğmesine tıklayınız. (Mevcut
gösterim Str = 10’dur).
3. Create > Points > Add point mode seçiniz.
4. Create > Points > By angle seçiniz.
5. 2 nolu noktayı ve sonra 1 nolu noktayı tıklayınız.
7. Önceki işlevi iptal etmeksizin, önce 2 nolu noktayı ve sonra 1 nolu noktayı tıklayınız.
87
Bu işlem, batıdaki cevher zonuna doğru uzayacak 11 nolu stringin yeni bir segmentini oluşturacaktır.
9. Create > New segment seçiniz.
Bu ara segmenti yapmaya ihtiyacınız vardır. Çünkü, ilk segmentin sonu ikinci segmentin başlangıcına bağlı değildir.
10. Create > Points > By angle seçiniz.
11. Önce 2 nolu noktayı, sonra 1 nolu noktayı tekrar tıklayınız.
13. Önceki işlevi iptal etmeksizin, önce 2 nolu noktayı ve sonra 1 nolu noktayı tekrar tıklayınız.
88
15. Display > Hide temporary markers seçiniz.
16. Status Items araç çubuğundaki combo box’u kullanarak nokta için snap mode ayarlayınız.
17. Edit > String > Copy seçiniz.
18. 1 nolu noktaya yakın durumda bulunan string 11’i tıklayınız ve 2 nolu noktaya doğru sürükleyiniz.
89
Böylece, 11 nolu stringin her iki segmentinin bir kopyası 2 nolu noktada oluşturulacaktır.
20. 1 nolu noktaya yakın durumda bulunan 11 nolu stringi tekrar tıklayınız ve 3 nolu noktaya doğru
sürükleyiniz ve bırakınız.
22. İşlevi durdurmak için ESC tuşuna basınız. Sekiz erişim sürücüsü görüntülenir.
23. Plan görüntüye geri dönmek için
düğmesini tıklayınız.
24. Edit > Trim > Clip by selected segment seçiniz.
26. 200 nolu stringin bir segmentini tıklayınız. Seçilmiş cevher sonunun içindeki segmentlerin tüm
parçaları silinir.
90
28. 200 nolu stringin diğer segmentini tıklayınız.
29. Form tekrar görüntülendiğinde, fonksiyonu durdurmak için Cancel tıklayınız. Her iki cevher
zonunun içindeki segmentlerin tüm parçalarının silindiğini göreceksiniz.
30. Edit > Segment > Delete seçiniz.
31. Cevher zonu boyunca uzayan her bir segmentin parçasını tıklayınız.
32. Fonksiyonu durdurmak için ESC tuşuna basınız.
33. Display > Hide temporary markers seçiniz. Sürücüler görüntülenir.
34. Çalışmanızı ugdes1.str olarak öncekinin üzerine yazarak kaydediniz.
91
02_create_access_drives_to_ore_zones.tcl dosyasını çift tıklayarak çalıştırınız.
92
6.4) ANA GALERİNİN OLUŞTURULMASI
Genel Bilgiler
Decline: Yeraltındaki bir maden yatağına ulaşmak için yeryüzünden açılan sarmal yapıda eğimli galeri.
Şimdi, 215 seviyesindeki erişim noktasından iki cevher zonu arasındaki ana galerinin en güneydeki ucuna
aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi bir sarmal galeri oluşturacaksınız.
Bu tasarımda kullanılan kabuller şunlardır:
‐ Erişim noktasından (Access Point) sarmal galerinin
başlangıcına (Start of Decline) kadar olan kısımdaki
eğim düzdür.
‐ Sarmal galerinin başlangıcı ile sarmal galerinin
sonu (End of Decline) arasında kalan kısımdaki eğim
en fazla %15 olabilir.
‐ 1 nolu dönüş (viraj) 20 m çapında olacaktır.
‐ 2 ve 3 nolu dönüşler 30 m çapında olacaklardır.
‐ 2 ve 3 nolu dönüşlerin arasında kalan düz bölüm 5
m olacaktır.
1) Katmanlar penceresindeki lev215.str dosyasını çift tıklayarak onu etkin katman haline getiriniz.
93
2) Katmandaki tüm stringleri görmek için Display > Strings > With string numbers tıklayınız.
215 no.lu string, mevcut çalışmamızın dış çizgisi, 1 no.lu string ise merkez hattıdır. 1 no.lu stringin sonu
mevcut çalışmamıza bağlanması gereken bir noktadır. Bu nokta Erişim Noktası (Access Point) olarak adlan‐
dırılmaktadır.
Erişim noktasının ve sarmal galerinin sonundaki 10 no.lu stringdeki 5 noktanın yüksekliklerini bilmemiz
gerekmektedir.
3. İki noktanın yüksekliklerini belirlemek için Inquire > Point properties tıklayınız.
ugdes1.str dosyası ile lev215.str dosyasını kullanarak; erişim noktasının yüksekliğini 216.98 olarak, sarmal
galerinin sonunun yüksekliğini de 200.00 olarak belirleyecek şekilde ilgili stringleri tıklayınız. Bu demektir ki;
erişim noktası ile sarmal galerinin sonu arasında dikey olarak 16.98 m yükseklik farkı vardır.
Ayrıca, lev215.str dosyasındaki merkez hattının (1 no.lu string) semt açısı (kuzeyle yaptığı açı) ile ugdes1.str
dosyasındaki 10 no.lu stringin semt açısının bilinmesine de ihtiyaç vardır.
4. Inquire > Bearing and Distance between two points tıklayınız.
5. Önce 1 no.lu stringin başlangıcını (doğu yönünde), sonra da sonunu (batı yönünde) tıklayınız. Mesaj pen‐
ceresinde Bearing = 255.0000 olarak görüntülenecektir.
6. İşlevi bitirmek için ESC’ye basınız.
7. ugdes1.str dosyasındaki 10 no.lu stringin 4 ve 5 no.lu noktalarını görebilmek için Zoom Out ve Zoom In
yapınız.
8. Inquire > Bearing and Distance between two points tıklayınız.
9. Click 10 no.lu stringde önce 5 no.lu, sonra da 4 no.lu noktaları tıklayınız. Mesaj penceresinde Bearing =
334.3332 olarak görüntülenecektir.
94
Şimdi, iki semt açısı arasındaki farkı hesaplayabilirsiniz:
334.3332 ‐ 255.0000 = 79.3332 degrees
Tasarım kabullerinden biri, erişim noktasından sarmal galerinin başlangıcına kadar olan kısımdaki eğimin
düz olması idi. Bu nedenle, 2 no.lu dönüş 79.3332 derece, 3 no.lu dönüş 90 derece döndürülmelidir. Bu
dönüşü yapabilmek için, onu %15’e ayarladıktan sonra ne kadar döndürmeye ihtiyacınızın olduğunu belir‐
leyebilirsiniz veya tüm bu hesaplamaları elle yaparak doğru konumlandırılmış bir dönüş çizebilirsiniz.
Bu örnekte, önce bir dönüş oluşturacak, sonra da onu hareket ettireceksiniz.
11. Geçerli katman olarak, Katmanlar penceresinde Main Graphics Layer katmanını çift tıklayınız.
12. Create > Points > Add points mode seçiniz.
13. Snap modunu No Snap olarak tıklayınız.
14. String numarasını 10 olarak giriniz ve Design Grade değerini sıfır olarak ayarlayınız.
15. Display >Point > Numbers seçiniz.
16. Aşağıda görülen bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız.
17. Display > Point > Markers seçiniz.
95
19. Create > Curve at segment end seçiniz.
20. Önce 4 no.lu, sonra da 5 no.lu noktaları tıklayınız.
21. Aşağıda görülen verileri giriniz ve Apply tıklayınız.
Artık eğrinin düz bölümünü hazırlayabilirsiniz.
23. Noktalarını görebilmek için Zoom Out ve Zoom In yapınız.
24. Edit > Segment > Join seçiniz.
25. Noktalarını görebilmek için Zoom Out ve Zoom In yapınız.
26. Önce 5 no.lu noktayı, sonra da 7 no.lu noktayı tıklayınız.
Merkez hattı ile cevher zonu arasındaki semt açısı 334.3332 idi. Bundan 90 derece daha az semt açısına
(244.3332 derece) sahip 5 m’lik düz kesimi yapabilirsiniz.
28. Create > Points > By bearing seçiniz.
29. Yeni oluşturulan eğrinin sonunu tıklayınız.
30. Aşağıda görülen bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız. 10 no.lu stringin mevcut segmenti üzerine eklenen
tek bir nokta oluşacaktır.
96
31. Create > Curve at segment end seçiniz.
33. Aşağıda görülen bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız. Dönüşün yönü saat ibresinin tersidir.
35. Display > Hide temporary markers seçiniz. Dönüş görüntülenecektir.
Şimdi, segmenti derecelendirecek ve sarmal eğrinin sonundaki 36 no.lu noktanın yüksekliğini belirleyecek‐
siniz.
36. Edit > Segment > Change gradient seçiniz.
37. Önce 5 no.lu, sonra da 36 no.lu noktayı tıklayınız.
97
39. Inquire > Point properties seçiniz.
40. 36 no.lu noktayı tıklayınız.
Z=214.049 gibi bir değer görmelisiniz. Erişim noktasının yüksekliğinin 216.98 m olduğunu hatırlayınız. Bu
demektir ki; dikey mesafe miktarı henüz 216.98 ‐ 214.049 = 2.931 m’dir. Bu, 2.931 /0.15 = 19.54 m yatay
mesafeye çevrilir. Bu değer, 2 no.lu dönüşün güney ucuna eklenebilir; ama diğer çiftini göstermek için, 2 ve
3 no.lu dönüşlerin her ikisini de 19.54 m’lik bir mesafe ve 334.3332 derecelik bir semt açısı olacak şekilde
taşıyabilirsiniz ve segmenti yeniden derecelendirebilirsiniz. Bunu yapmak için öncelikle ana galeriden uzak‐
ta dönüşleri kesmek ve koparmak gereklidir.
41. Edit > Segment > Break seçiniz.
42. 5 ve 6 no.lu noktalar arasında kalan segmenti tıklayınız.
43. Edit > Move segment constrained by > Bearing and distance seçiniz.
44. Segmenti, iki dönüşüyle birlikte tıklayınız.
45. Aşağıda görülen bilgileri giriniz ve Apply tıklayınız. Segmentin 19.54 m ve 154.3332 derecelik semt açı‐
sında hareket ettiğini görmelisiniz.
Şimdi, yeniden uçları bağlayacaksınız ve dönüşleri derecelendireceksiniz.
46. Edit > Segment > Join seçiniz.
47. Önce ana galerideki 5 no.lu noktayı, sonra da dönüşlerdeki 7 no.lu noktayı tıklayınız.
98
48. Edit > Segment > Change gradient seçiniz.
51. Inquire > Point properties seçiniz.
52. 2 no.lu dönüşün güney ucundaki 36 no.lu noktayı tıklayınız. Z=216.979 gibi bir değer görmelisiniz. Eri‐
şim noktasının yüksekliğinin 216.98 olduğunu hatırlayınız. 2 no.lu dönüşün en güneydeki ucu ile, erişim
noktasının yüksekliği şu an aynıdır.
Biliyoruz ki, erişim noktasının merkez hattının semt açısı 255.0000 derecedir. Erişim noktasının merkez
hattına dik olan çizginin semt açısı bundan 90 derece küçük veya 165 derece olacaktır.
Şimdi, 1 no.lu dönüşü oluşturmak için diğer araçların bir çiftini kullanacaksınız.
53. Create > Points > By bearing seçiniz.
54. 2 no.lu dönüşün en güney ucundaki 36 no.lu noktayı tıklayınız.
Güneyde yeni bir nokta oluşacaktır.
99
57. Create > Points > Add Point mode seçiniz.
58. Create > Points > At intersection of two lines seçiniz.
59. Önce 37 no.lu noktayı, sonra da 36 no.lu noktayı tıklayınız. Öncelikle 37 no.lu noktanın seçilmesi önem‐
lidir; çünkü ilk seçilen nokta silinecektir.
60. lev215.str’nin merkez hattının sonundaki noktaların her ikisini de tıklayınız. lev215.str üzerinde doğru
noktayı seçmek amacıyla zoom yapabilmek için F1 tuşunu kullanmanız gerekebilir. Aşağıda görüldüğü gibi,
37 no.lu nokta doğru konuma hareket edecektir.
61. İşlevi bitirmek için ESC’ye basınız. Şimdi, erişim noktasına doğrudan sarmal galeriyi ekleyeceksiniz.
62. Snap modunu Point yapınız.
63. Create > Points > Insert after an existing point seçiniz.
100
64. 37 no.lu noktayı tıklayınız ve erişim noktasına sürükleyiniz.
66. İşlevi bitirmek için ESC’ye basınız. Aşağıda şekli görmelisiniz.
67. İşlevi bitirmek için ESC’ye basınız. Şimdi, 37 no.lu noktadaki 20 m’lik çapa sahip 1 no.lu dönüşü oluştu‐
racaksınız.
68. Create > Points > Insert point mode seçiniz.
69. Create > Curve from tangents seçiniz.
70. Önce 36 no.lu noktaryı, sonra da 37 no.lu noktayı tıklayınız.
71. Tekrar 37 no.lu noktayı tıklayınız, sonra da 38 no.lu noktayı tıklayınız.
101
73. Display > Hide point > Markers seçiniz.
75. Display > Hide point > Attributes seçiniz.
77. Display > Hide temporary markers seçiniz. Merkez stringi görüntülenecektir.
78. Dosyayı ugdes1.str olarak kaydediniz.
79. Bu çalışmada gerçekleştirilen tüm adımları görmek isterseniz 03_create_main_decline.tcl
102
6.5) YOL DIŞ ÇİZGİLERİNİN OLUŞTURULMASI
2. ugdes2.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
5. Surpac ekranının dibindeki durum çubuğundaki Design string number
tıklayınız.
7. Design > Underground tools > Room & pillars from centreline seçiniz.
9. File > Save > string/DTM seçiniz.
103
düğmesini
104
12. ugdes_outline1.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
6.6) KATI YÜZEY OLUŞTURULMASI
2. drive_profile3x3.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
3. View > Zoom > Out seçiniz.
4. Display > Strings > With colour fill seçiniz.
105
106
Profile görüntülenir:
9. drive_profile4x3_5.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
10. View > Zoom > Out seçiniz.
11. Display > Strings > With colour fill seçiniz.
107
Profile görüntülenir:
108
6.7) MERKEZ HATTI VE PROFİLLERDEN ÜÇGENLER YARDIMIYLA DTM OLUŞTURULMASI
2. ugdes1.str dosyasını çift tıklayarak açınız.
3. Underground tools > Triangulate using centre line & profile seçiniz.
Fare ile 10 nolu stringi seçiniz. Bu profilin merkez hattı gibi sadece 10 numaralı stringe uygulanması gerektiğine dikkat ediniz.
109
5. Fonksiyonu durdurmak için ESC tuşuna basınız. Merkez Hattı katı yüzeyi görüntülenir:
6. Underground tools > Triangulate using centre line & profile seçiniz.
110
Erişim sürücülerinin tümünü oluşturmak için her bir bireysel segmenti tıklamanız gerektiğine dikkat
ediniz.
111
8. Fonksiyonu durdurmak için ESC tuşuna basınız. Final katı yüzey görüntülenir:
9. Solids > Validation > Validate object seçiniz.
10. Solids > Validation > Set object to solid or void seçiniz.
112
12. File > Save > string or DTM seçiniz.
14. Bu çalışmada gerçekleştirilen tüm adımları görmek isterseniz 05b_triangulate_centreline.tcl
113
7. MINEX PROGRAMININ GRAFİKSEL ARAYÜZÜ
Minex 5.3.1 programının grafiksel arayüzünde yer alan çubuk, sekme ve pencereler aşağıda sıralanmaktadır (Şekil 2.1).
Şekil 2.1.Minex 5.3.1 programının grafiksel arayüzü.
a) Menubar (Menu Çubuğu)
b) Toolbar (Araç Çubuğu)
c) Action Panel (Eylem Panosu)
d) Status Bar (Durum Çubuğu)
e) Explorer Window (Gezgin Penceresi)
- Filesystems Tab (Dosya Sistemleri Sekmesi)
- Project Default Tab (Proje Öntanımı Sekmesi)
- Runtime Tab (Yürütüm Sekmesi)
f) Properties Window (Özellikler Penceresi)
- Properties Tab (Özellikler Sekmesi)
- Expert Tab (Uzman Sekmesi) (Kök Dizinde)
- Capabilities Tab (Yetenekler Sekmesi) (Kök Dizinde)
- Sorting Tab (Sıralama Sekmesi) (Klasörde)
g) Location Bar (Konum Çubuğu)
h) Graphics (Viewport) Window [Grafikler (Görüntü Alanı) Penceresi]
- 3D Design Tab (3-Boyutlu Tasarım Sekmesi)
- Drafting Hazırlama Tab (Taslak Sekmesi)
- Visualization Tab (Görselleştirme Sekmesi)
7.1. Menü Çubukları
Minex programının grafiksel arayüzünde yer alan menü aşağıdaki açılabilir menü pencerelerinden
oluşmaktadır:
- File (Dosya)
- Edit (Düzenleme)
- Graphics (Grafikler)
114
- Mounts (Planlar ve Kesitler)
- Point (Nokta)
- String (Dizgi)
- Grid (Izgara)
- Triangle (Üçgen)
- Borehole DB (Sondaj Veritabanı)
- Coal Washability (Kömürün Yıkanabilirliği)
- Seam Model (Damar Modelleme)
- Pit Design (Ocak Tasarımı)
- Rezerves (Rezervler)
- Schedule (Zamanlama)
- Blast (Patlatma)
- Leica (Leica Yazılımı)
- EarthWorks (EarthWorks Yazılımı)
- SpoilRegrade (Atıkların Yeniden Değerlendirilmesi)
- Tools (Araçlar)
- Windows (Pencereler)
- Help (Yardım)
7.2. Araç Çubukları
Minex programının grafiksel arayüzünde isteğe bağlı olarak etkinleştirilebilen araç çubukları şunlardır (Şekil 2.2):
- BaseMap (BaseMap Çizim Aracı)
- Blast (Patlatma)
- BoreholeDB (Sondaj Veritabanı)
- BoreholeDB Export (Sondaj Veritabanı - Dışa Gönderme)
- BoreholeDB Load (Sondaj Veritabanı - Yükleme)
- BoreholeDB Edit (Sondaj Veritabanı - Düzenleme)
- BoreholeDB Reporting (Sondaj Veritabanı - Rapor Hazırlama)
- Coal Washability (Kömürün Yıkanabilirliği)
- DRT (Digital Record Tracings: Sayısal Kayıt İzleme)
- Drafting (Taslak Hazırlama)
- EarthWorks (EarthWorks Yazılımı)
- Edit (Düzenleme)
- Generate (Çizim)
- Graphics (Grafikler)
- Grid (Izgara)
- Leica (Leica Yazılımı)
- Memory (Bellek)
- Pit Design (Ocak Tasarımı)
- Plan (Plan)
- Plot Modes (Çizim Kipleri)
- Point (Nokta)
- Processes (İşlemler)
- ReservesDB (Rezervler Veritabanı)
- ScheduleDB (Zamanlama Veritabanı)
- SeamModel (Damar Modelleme)
- Section (Kesim)
- Segment (Bölüt)
- SpoilRegrade (Atıkların Yeniden Değerlendirilmesi)
- String (Dizgi)
- StringAlterMoveFit (Dizgi İyileştirme)
- System (Sistem)
- Window (Pencere)
115
Şekil 2.2. Minex programının araç çubukları.
116
7.3. Minex Programında Yaygın Olarak Kullanılan Dosya Türleri
Minex programında yaygın olarak kullanılan dosya türleri ve uzantıları aşağıda sıralanmaktadır
(Çizelge 2).
Çizelge 2. Minex programında yaygın olarak kullanılan dosyalar.
DOSYA TÜRÜ
Borehole Database - Index (Sondaj Veritabanı - Dizin) Dosyaları
Borehole Database - Sample (Sondaj Veritabanı - Örnek) Dosyaları
Borehole Header (Sondaj Üstbilgi) Dosyaları
Seam Interval (Damar Mesafe) Dosyaları
Seam Stratigraphic (Damar Stratigrafisi) Dosyaları
Computer Graphisc Metafile (Bilgisayar Grafikleri Meta Dosyası) Dosyaları
Reserves Database (Rezervler Veritabanı) Dosyaları
Geometry (Geometri) Dosyaları
Parameter (Değişken) Dosyaları
UZANTISI
.b31
.b32
.b34
.b33
.b35
.cgm
.dbr
.gm3
.mpf
7.4. Borehole Database (Sondaj Veritabanı) Kavramı
Minex Sondaj Veritabanı modülü cevher arama ve madencilik verilerine yönelik olarak tasarlanmıştır. Özellikle eğimli sondaj yaparak delik delme ve karot alma işlemlerine ait veriler bu modülde
kolaylıkla değerlendirilmektedir.
Veriler, Access gibi uygun bir veritabanı programındaki tablolardan veya doğrudan doğruya veri
girişi yapılmış ASCII dosyalarından çok kısa bir zamanda yüklenir ve bu veriler kullanılarak damar
veya katmanlar modellenir.
Farklı tipteki karot verileriyle birlikte onların litolojik ve jeofiziksel özellikleri gibi diğer veriler çeşitli
veri tipleri halinde veritabanına yüklenir. Her bir veri tipi, 6 karakterden uzun olmayacak biçimde
kullanıcı tarafından adlandırılır. Farklı tablolarda yer alan aynı veriler, tabloların ilişkilendirilmesi
işlemlerinde sorun çıkmaması amacıyla aynı isimli alanlarda yer almalıdır.
Minex programının grafiksel arayüzünde bulunan BoreholeDB menüsü açılarak ve “Edit → Edit
Boreholes” yolu izlenerek ulaşılan sondaj veritabanı dosyalarındaki tablolarda yer alması gereken
zorunlu alanlar şunlardır (Şekil 2.3):
Şekil 2.3. Sondaj Düzenleme penceresi örneği.
117
- Type (Tip)
- X (Easting) [X Koordinatı (Doğu)]
- Y (Northing) [Y Koordinatı (Kuzey)]
- Z (Elevation) [Z Koordinatı (Yükseklik)]
- Final Depth (Son Derinlik)
118

mad122 bilgisayar destekli maden tasarımına giriş ders notları

Transkript

Benzer belgeler

GreyRapid N+ Radyo kontrollü WLAN yönlendirici (router) Kısa

Mozilla Thunderbird Kurulumu Resimli Anlatım Öncelikle programı

NASIL ÖNKAYIT YAPARIM SİSTEME GİRİŞ EKRANI Öğrenci bilgi

iskur.gov.tr

Chrome İçin Proxy Ayarları