1.2.5. hava jeti ile filament iplik puntalama tekniği

HAVA JETİ İLE FİLAMENT İPLİK PUNTALAMA TEKNİĞİ
Lifler arası sürtünme kuvveti, pamuk, yün ve benzeri kesikli liflerden eğrilen iplikleri
iplik formunda bir arada tutan yegane kuvvettir. Kesikli liflerden eğrilerek üretilmiş bir
ipliğin, gerek iplik ve kumaş üretim safhalarında, gerekse de giyim ve endüstriyel
amaçlı kullanımları aşamasında maruz kaldığı gerilmelere dayanabilmesini sağlayan
bu, lifer arası sürtünme kuvvetlerini temin eden ve daha da arttıran faktör, farklı
uzunluklara sahip liflerin iplik gövdesi içerisinde gelişigüzel dağılımı ve büküm
sayesinde liflere verilen helisel yerleşim geometrisidir.
Ancak pek çok filamentin bir araya getirilmesi ile oluşturulan ipliklerde, filamentlerin
paralel yerleşimi nedeniyle böylesine mühim bu kuvvet mevcut değildir. Hava-jeti ile
tekstüre hariç pek çok tekstüre işlemi, fiziksel, doku ve optik özelliklerini geliftirme
amacıyla filamentlerin paralel dizilimine hafif bir düzgünsüzlük kazandırır ancak
mamul tekstüre iplikteki filamentler arasında yeterli kohezyon oluşmaz. Bunun
neticesinde, ipliğin bobine sarılması, bobinden sağılması, örme, dokuma, tafting ve
benzeri kumaş üretim proseslerinde pek çok zorluk baş gösterir. Tekstüre edilmiş
veya edilmemiş ipliklere gerginlik uygulandığında, filamentlerin üst üste tabakalar
halinde hareket ettiği ve iplik sağma işleminde gerilim düzgünsüzlüğüne yol açtığı
görülür. Hatta gerilmedeki bu artış, filamenti koparacak seviyeye çıkabilir. Yoğun
tekstüre edilmemiş ipliklerin, iğneler arası mesafesi çok dar olan örme makinalarında
kullanılması halinde, filamentlerin komşu iğneler tarafından yakalanma ihtimali son
derece yüksektir.
Bu durumda, filament kopuşları meydana gelebilir ve nedenle işlem engellenebilir.
Yine tekstüre edilmiş bir atkı ipliği, dar bir dokuma ağızlığında hareket ediyorsa,
filamentler çözgü iplikleri tarafından yakalanıp dokuma kumaş üzerinde
düzgünsüzlüklere yol açabilir.
Sentetik filament ipliklerin kullanılmaya başlamasından bu yana, tekstil endüstrisi,
yukarıda sözü geçen problemlerle karşılaşmış ve doğal olarak bunların üstesinden
gelmek için pek çok çözüm geliştirmiştir. Gerçek büküm, bu çözüm yollarından bir
tanesidir.
Diğer çözümler ise haşıllama ve puntalamadır. Senelerdir haşıllama ve büküm
işlemleri uygulanmasına rağmen, modern endüstri, büküm ve haşıllamanın getirdiği
dezavantajlar karşısında puntalama çözümünü tercih etmektedir. Eğer iplik
ükülecekse, bir büküm makinasına ihtiyaç duyulur. Bu da ekstra yatırım ve işlem
maliyetianlamına gelir. Diğer taraftan, eğer iplik haşıllanacaksa, yine bir haşıl
makinası gereklidir. Üstelik mamul, bu haşıl maddesinden yıkanarak arındırılmalıdır.
Bu da iplik maliyetinde artış demektir. Weinsdörfer1, puntalama, büküm ve haşıl
teknikleri arasında maliyet bakımından birçok kez karşılaştırma yapmış ve Şekil 1’de
grafik olarak sunulan sonuca varmıştır:
Şekil 1. Haşıllama, büküm ve puntalama proseslerinde üretim maliyetlerinin mukayesesi
Üretim masraflarının bilincinde olan çağdaş tekstil endüstrisi, lifleri bir araya getirme
işlemini ipliğin üretimi esnasında (üretim, çekme, sarım, ve benzeri) uygulamak
istemektedir. Soğuk hava-jeti ile puntalama ise halen en ideal çözüm olarak
görünmektedir. Ancak hava-jeti ile puntalama da henüz tam anlamıyla anlaşılarak
tüm potansiyeli ile kullanılır halde değildir. Randımanı düşük jet tasarımları,
puntalama işleminin tam olarak anlaşılamamış olması, puntalama jetlerinin gürültü
problemi gibi sorunlar bu gelişmeye mani oluyor. Ancak, bütün bu problemler yavaş
yavaş çözümleniyor. Yakın gelecekte puntalamanın, diğer birleştirme ve kohezyon
oluşturma tekniklerinin tamamen yerini alacağı tahmin edilmektedir.
PUNTALAMANIN TANIMI
Durağan yada hareket halinde olan (Şekil 2) düz veya tekstüre edilmiş filamentlerden
oluşan bir filament topluluğunun, aniden, ipliğe dik doğrultuda çarpan türbülanslı ve
soğuk hava-jetinin etkisi altına girecek olursa (fiekil 5.2b), filamentler açılarak
birbirinden olabildiğince ayrılırlar. Bu dağılan filamentler, hava akımının kısmen
azaldığı bölgelerde birbirine sarılır, karışır ve neticede karmaşık bir toplu yapı oluşur
Jet, daha önce karışmış haldeki kısım önüne geldiğinde bu kısmı açmayı
başaramadığından, açılan ve karışan bölümler birbirini takip eder. Bu şekilde iplikteki
filamentler biraraya getirilmiş olur. Temel filament yapısında, fiziksel ya da kimyasal
hiçbir değişiklik yoktur; yalnızca pozisyonu değişmiştir. Bu sebeple, iplik
parametrelerinde farkedilir bir değişme görülmez; düz iplik hala düzdür, esnek olan
bir iplik de hala esneyebilir. İplik boyunca, soğuk hava akımıyla karıştırılmış aralıklı
bölgeler gözlenir ve bu işleme “puntalama” adı verilir.
Şekil 2. Puntalama prensibi: Basınçlı hava akmazken filamentlerin pozisyonlarında değişme olmaz
Şekil 3. Puntalama prensibi: Basınçlı hava akarken filamentler rastgele titreşim yaparak karışırlar
Şekil 4. Puntalama prensibi: Sürekli akan basınçlı hava giriş deliği öncesinde ve sonrasında punta
oluşur
Türkçeye pratik olarak anlamlı bir biçimde “puntalama” olarak dönüştürülen
“intermingling” kelimesinin ingiliz dilinde “interlacing, intermingling, tangling, co-
mingling” gibi pek çok eşanlamlı karşılığı vardır. Son terim, iki ipliğin, tek bir iplik
halinde puntalanması (eş-karıştırma) anlamına gelir. İplik üzerinde periyodik olarak
görülen karışmış kısımlar da benzer şekilde birçok isim alır “entanglement point, fixed
point, interlace, interlacing point, knot, nip, tag”. Bu kelimeler de Türkçe’ye punta,
düğüm ya da nokta olarak dönüştürülmüştür.