Europa`da levha tektoniği

Europa’da levha tektoniği
Jupiter’in en büyük dört uydusundan biri olan Europa, yarıklarla dolu
buzdan kabuğunun altında yaşam barındırabileceği düşünülen derin sıvı su
okyanusuyla, on yıllardır gökbilimcilerin ilgisini üzerinde toplamaktaydı.
Yeni bir araştırmaysa Europa’nın da Dünyamız gibi faal levha tektoniği
süreçleriyle buzdan kabuğunu yenilediğini ortaya koydu.
Bu süreç önemli; çünkü uydunun içlerine dalan yüzey parçalarının buz
kabuğunun altındaki okyanusa, olası yaşam formlarının oluşmasını
tetikleyecek kimyasal besinleri taşıyacağı düşünülüyor.
Europa, yalnız çizik çizik kabuğuyla değil, çeşitli özellikleriyle ilginç bir
dünya. -170 :C ortalama sıcaklığıyla buzdan yüzeyi, granit sertliğinde. Bu
ince ve kırılgan buz tabakasının altında daha kalın, birkaç kilometreden 3040 km’ye kadar olduğu düşünülen, daha yumuşak ve ve görece akışkan bir
buz tabakasıyla kaplı. Bu buz kütlesinin altındaysa, uyduyu bir küre halinde
saran ve Jüpiter’in uyguladığı kütleçekimsel gelgit etkisiyle ısınan 100 km
derinliğinde bir sıvı su okyanusunun bulunduğu sanılıyor.
Europa’nın
yarıklarla dolu
ince buz
kabuğunun
altında daha ılık
ve kalın bir buz
tabakası, onun
altında küresel
bir sıvı su
okyanusu, daha
altta kayaç bir
kütle ve en içte
de demirden bir
çekirdek olduğu
sanılıyor.
Europa’nın bilimcilerin açıklamakta zorlandıkları bir
özelliği,milyarlarca yıl önce oluşmuş olan uydunun 30 milyon km2
(Dünya’nınkinin 6’da biri) alana sahip yüzeyinin 40-90 milyon yıl
aralığındaki yaşı. Buysa, Güneş Sistemi’ndeki en genç yüzeylerden
biri.
EUROPA
Jüpiter’in dört büyük
uydusundan biri
Keşfeden: Gallileo Gallilei
Keşif tarihi: 1610
Çap: 3122 km. (Ay’dan biraz daha küçük)
Kendi çevresinde dönüşü: 85.2 saat
Yörünge periyodu: 3.6 Dünya günü
Yörünge mesafesi: 671.000 km
Ortalama yüzey sıcaklığı: -170 :C
2
Yüzey alanı: 30.6 milyon km
22
Kütle: 4.8 X 10 kg
Altta, ısı aktarım (konveksiyon) sürecinin işlediği daha sıcak ve
akışkan buzun, en dıştaki sert ve kırılgan buz tabakası üzerindeki
yarıklardan yükselerek, Dünya’daki okyanus ortası sırtlarında olduğu
gibi iki tarafa yayılarak yeni yüzey oluşturduğu düşünülmekteydi.
Ancak bu açıklamanın geçerl i olabilmesi için, ya uydunun yüzeyinin
büyümesi ya da yüzeyin sıkışması gerekliydiki, gözlemler her ikisinin
de doğru olmadığını ortaya koymaktaydı. Kalan tek açıklama,
uydunun buzdan dış kabuğunun kırıklı olması ve sert buzdan dış
kabuğun levhalarının birbirinin altına kaymasıyla,oluşan yeni yüzey
kadar eski yüzeyin yok olmasıydı.Ancak, bu tektonik hareketliliği
doğrulayacak veriler şimdiye kadar elde edilememişti.
Şimdiyse, Idaho Üniversitesi Yerbilimleri Fakültesi’nden Simon Kattenhorn ve Johns Hopkins Üniversitesi
Uygulamalı Bilimler Laboratuarı’ndan Louise Prockter’in, Galileo uzay aracınca elde edilen görüntüler
üzerinde
yaptıkları bir
çalışma,
Europa’da işleyen
sürecin de
mantığa uygun
gittiğini
gösteriyor:
Dünyamızda
olduğu gibi
derinlerden gelen
yeni yüzey
genişlerken,daha
yaşlı yüzey de
kabuk altına
dalıyor.
Bunun kanıtları, görüntülerde izlenen ve “karışma
bantları” diye adlandırılan, yüzey şekilleri silinmiş
uzun şeritler, yarık vb. yapıların bunların önünde
kesilmesi ya da yön değiştirmesi, ve yapılan
ölçümlerde eski yüzeyin bölümlerinin ortadan
kalktığının görülmesi. Karışma bantları genellikle 30
km genişlikte oluyor ve 1700 km uzunluğa kadar
erişebiliyorlar.
Araştırmacılar, en son yaklaşık 92 kilometre genişliğinde bir yüzey şeridinin, 23 km genişlikte, 300km
uzunlukta bir karışma bandı boyunca yumuşak buzdan iç kabuğa daldığını belirlemişler.
Dünyamızda toplam 55.000 km
uzunluğu bulan dalma-batma
bölgelerinde okyanusları taşıyan
levhalar yılda 20-80 mm olmak üzere
son 200 milyon yıl boyunca kıtasal
levhaların altına dalmış.
Araştırmacılara göre, eğer Europa’da
da dış kabuğun, toplam 30.00 km
uzunluktaki dalma-batma
bölgelerinde aynı tempoda iç
kabuğun altına kayması durumunda,
uydunun genç yüzey yaşı (40-90
milyon yıl) açıklanabiliyor.
Araştırmacılar, Europa’daki levha
tektoniği sayesinde yüzeydeki
kimyasal “besinlerin” doğrudan buz
altındaki sıvı su okyanusuna, ya da
buz içindeki sıvı su haznelerine
aktarılmasının Dünya dışı yaşam ve
uydunun yerleşime uygunluğu
açısından önem taşıdığının altını
çiziyorlar.
Raşit Gürdilek
KAYNAKLAR:
“Icy Jupiter moon may be actively recycling its surface”, ScienceNOW, 7 Eylül 2014
“SUBDUCTION ON EUROPA: THE CASE FOR PLATE TECTONICS IN THE ICE SHELL”, 45th Lunar and Planetary
Science Conference (2014)
ETİKETLER:
Europa, tektonik,, dalma-batma,