kedilerde reprodüksiyon ve sun`i tohumlama
Transkript
kedilerde reprodüksiyon ve sun`i tohumlama
KEDİLERDE Reprodüksiyon ve Sun’i Tohumlama Prof. Dr. Mithat EVECEN 13.4.2015 Puberte Dişi Kediler Ortalama: 8-13 Aylık (2-2,5 kg) Kısa Tüylü Irklar: 7-9 aylık Uzun Tüylü Irklar: 10-12 aylık Yavruların Doğum Zamanı ve Mevsim Etkilidir Reprodüktif Aktivite: 14 yaşa kadar sürer 13.4.2015 Erkek Kediler Puberte Ortalama:8-13 Aylık (3-3,5 kg) Kısa Tüylü Irklar: 7-9 aylık Uzun Tüylü Irklar: 10-12 aylık Yavruların Doğum Zamanı ve Mevsim Etkili Faktörlerdir Reprodüktif Aktivite: 14 yaşa kadar sürer 13.4.2015 Çiftleşme Sezonu: Kontrollü ışık altında: Yıl Boyunca (12h aydınlık /12 h karanlık ya da 14 saat h /10 h karanlık) Kuzey Yarım Kürede: Ocak-Ekim Işık süresi: 10.5 saati geçtiğinde seksüel aktivite başlar 13.4.2015 Melatonin: Melatonin : Anti Gonadal Etki Gösterir (Kısraklar Gibi ve Koyunların Aksine) İmplant Olarak: 18 mg. (2-4 ay) Oral: 0.5 - 0.8 mg/c.a./ günlük. Östrusu baskılayıcı ve Sakinleştirici olarak da kullanılmaktadır. 13.4.2015 Dişi Kedilerde Reprodüktif Anatomi Ovaryumlar: 8 mm x 5 mm x 3mm ve 3-4 lumbal omurlar hizasında ve Bursa ovarica içerisinde Oviduct: 5-6 cm uzunlukta Cornu Uteriler: 8-10 cm uzunluk ve 4-5 mm. çapında Corpus Uteri: 1-2 cm uzunlukta Cervix: 1-2 cm uzunlukta Fornix vardır. 13.4.2015 13.4.2015 Erkek Kedilerde Reprodüktif Anatomi Testisler: • Doğumda Scrotuma inmiş olmalıdırlar. • İnguinal kanalda ve karın boşluğunda serbestçe hareket edebilirler. • 3-3,5 ayda scrotumda kalıcı hale geçerler. • Spermatogenesis: başlar. 13.4.2015 6-7. ayda Penis: Penis: Scrotumun ventralinde ve geriye doğru dönük. Glans penis: Konik yapıda, Kranial kısmında kornifiye papillalarla kaplı (100-200 adet). Papillalar: 6-7 aylık yaşta tam olarak gelişir. 13.4.2015 Dişi Kedilerde Östrus Siklusu Proöstrus 1-3 gün Anöstrus 1 Östrus (7 gün) Çiftleşmesiz 2 Östrus (7 gün) Kısır çiftleşmeli İnteröstrus 45 gün 90-210 gün Östrus (7 gün) Fertil çiftleşmeli Gebelik 62-65 gün Mevsim Belirler 3 13.4.2015 İnteröstrus 14-21 gün 10 gün 90-210 gün Anöstrus 1. Proöstrus: Klinik ve Hormonel Bulgular Belirtiler çok bariz değildir Baş ve boynunu sürtme hareketleri artar Mırıldanmalar artar İdrar yapma sıklığı artar Sık sık «Lordoz» pozisyonu alır Erkeğin aşım yapmasına izin vermez Vulvada bir değişiklik gözlenmez Serum östrojen değeri < 15pg/ml dir. 13.4.2015 13.4.2015 2. Östrus: Sürtünmeler çokça artar Yerde yuvarlanma hareketleri görülür Vokalizasyon artar Lordoz pozisyonu alır ve kuyruğu yana atar Arka bacakları üzerinde durur, ön tarafı yere çöker Erkeğin üzerine çıkmasına izin verir 13.4.2015 Östrustaki Bir Kedi 13.4.2015 Çiftleşme-Coitus Erkek kedi, dişiyi ensesinden ısırarak üzerine çıkar Çiftleşme esnasında dişi yüksek sesle bağırır Çiftleşme 1-5 dk sürer Erkek uzaklaşınca dişi, vulvasın yalar ve yerde yuvarlanır 5-15 dk. Sonra tekrar çiftleşir 1-2 saat içinde 4-8 kez çiftleşir 13.4.2015 Ereksiyon ve Coitus 13.4.2015 Östrus Sırasında: Serum östradiol düzeyi: 60-80 pg/ml dir. Ve, bu seviye doğum öncesine kadar (58-62. gün) daima yüksektir. Hayali gebelerde ise 62-69 . günlere kadar 40pg/ml ye kadar yükselir ve sonra azalır. 13.4.2015 Ovulasyon ve Hormonlar GnRH: Penis ve papillarının vagen ve cervixi uyarması ile Endojen LH: 15 dakika içinde yükselir Ovulasyon: 24-48 saat içinde gerçekleşir Serum LH düzeyi: çiftleşme sayısı ile doğru orantılıdır. (35-120 ng/ml) Max. LH: 8-12 coitus ardından 4 saat içinde ulaşılır 13.4.2015 Ovulasyona Neden Olabilen Diğer Etmenler Bel bölgesinin okşanması Perineal bölgenin ellenmesi Vagen ya da servikse masaj yapılması Vaginal smear alınması Vazektomize erkekle çiftleştirme GnRH ve HCG ,LH enjeksiyonları 13.4.2015 Ovulator Ovulasyonun uyarılması: 4-5 sn. süreyle, 5-10 dk. arayla en az 5 defa yapılır 13.4.2015 Diğer Ovulatörler !!!! 13.4.2015 3. Metaöstrus: A.Ovulasyon ŞEKİLLENMEMİŞSE: Foliküller regresse olur 14-28 gün (ort.:21 gün) Serum östradiol düzeyi < 20 ng/ml dir. Serum progesteron düzeyi <1ng/ml dir. 13.4.2015 B. Ovulasyon Şekillenmiş ve Gebelik YOKSA Yalancı gebelik şekillenir Lüteal faz 2-3 gün içinde başlar ve C.L. meydana gelir Serum progesteron düzeyi: 25-30 ng/ml dir. Bu dönem Gebelik süresinin yarısı kadardır (30-45 gün): Ort: 37 gün Klinik belirtiler 45 günde biter. 13.4.2015 C. Ovulasyon Şekillenmiş ve Gebelik VARSA Lüteal faz 2-3 gün içinde başlar ve C.L. meydana gelir Embriyo: Uterus’a 4,5-5 . Günde Morula aşamasında iner. Serum progesteron: 10-20. günler arası: 25-40 ng/ml Doğum öncesi hızla azalır (4-5 ng/ml) İştahta artış, hareketlerde azalma ve kilo alma Son günlerde kendine sessiz ve kuytu yerler arama 13.4.2015 4.Anöstrus: Melatonin=Antigonadal Etki=Kedi ve Kısrak Eylül-Aralık Karanlık periyodun uzamaya başlaması Melatonin salgısı artmaya başlar Seksüel aktivite yoktur Ovaryumlar inaktiftir Ortalama 90 gündür (30-120 gün) 13.4.2015 , LH Peak 30-70 ng/ml 13.4.2015 Ovulation 24-48 h After LH Peak Vaginal Sitoloji Köpeklerde olduğu kadar belirleyici değildir Yükselen Östradiol seviyeleri = Vaginal epitel hücre kornifikasyonu Vaginal kornifikasyon: Proöstrusta görülür ve Östrusun sonunda kaybolur Siklus dönemini önceden belirlemek güçtür. 13.4.2015 Vaginal Sıvap Alma 13.4.2015 %90 lık Etanol, Metanol ya da Isı ile Fikse edilir. Kurutulur Boyanır (Diff Quick, Giemsa): 10-20 dk Distile su ile durulama ve kurutma X400 de mikroskobik muayene 13.4.2015 Diff-Quick Boyama: 13.4.2015 Boyanmış Bir Preparat 13.4.2015 Siklus Dönemlerine Göre Vaginal Hücre Tipleri Anöstrus: Parabazal Hücreler (Küçük Bazofilik Hücreler) 13.4.2015 İnteröstrus: İntermedier Hücreler : (Belirgin Nükleuslu ve Daha Büyük Hücreler) 13.4.2015 Proöstrus: Kornifiye Süperfisiyal Hücreler (Küçük, Piknotik Nukleuslu Büyük Hücreler) 13.4.2015 Östrus: Kornifiye Süperfisial ve Anüklear Hücreler 13.4.2015 Metaöstrus: Nötrofiller Parabazal ve İntermedier Hücreler Nuklear Süperficial hücreler Hücresel yıkımlanmalar 13.4.2015 13.4.2015 Erkek Kedilerden Sperma Alma Yöntemleri Sun’i Vagen: 13.4.2015 13.4.2015 Elektro-Ejakülatör 13.4.2015 Sperma Alma: Erkek Kedi, Genel Anesteziye alınır Rektal Probun ucu kayganlaştırılır Elektrodlar Ventrale gelecek biçimde yerleştirilir Elektrik akımı verilerek ejakülasyon merkezi uyarılır Penis, toplama tüpüne geçirilir. 13.4.2015 13.4.2015 Elektriksel Uyarımlar 2-8 volt arası elektrik akımı verilir 3 sn akım- 2 sn bekleme şeklinde 60 uyarım= 1 Set 60 uyarım x 3 set= 180 uyarım verilmelidir. Haftada 1 kez sperma alınabilir. Alındıktan hemen sonra 200µl izotonik NaCl ile sulandırılır. 13.4.2015 Spermatolojik Özellikler Özellik Sun’i Vagen Elektro-Ejakülatör Hacim 0.01-0.12 ml 0.02- 0.7 ml Yoğunluk 100-500 x106 150-350 x106 Motilite Morfolojik Bozukluklar pH 13.4.2015 Alınma Yolu % 60-85 % 10 En sık olarak: Kuyruk bozuklukları ve ve protoplazmik damlacık. 6.6 - 8.8 Spermanın Sulandırılması ve Soğutulması • %11 Laktoz - %20 Yumurta sarısı • Tris + %20 Y.sarısı • Süt + %10 Y. Sarısı • Sulandırma oranı: 1:1 dir. • Soğutma hızı dk.da 1 oC dir. • +5 oC de 24-48 h Saklanabilir. 13.4.2015 Eritilmesi: Sperm payetleri +37 oC de 30 sn de eritilir Pelletler ise, 37 oC izotonok NaCl solüsyonu içerisinde eritilir. 1500 rpm de 5 dk santrifüj edilerek dipte kalan 0.1 ml hacmindeki tortu alınarak kullanılır. S.Tohumlama östrusun 2-3. günlerinde yapılır. 13.4.2015 Sun’i Tohumlama 1. İntravaginal İntracervikal Sun’i Tohumlama: Taze sperma kullanılacaksa tavsiye edilir. Doz:50x106 Bu amaçla enjektöre takılı ucu kütleştirilmiş bir iğne ucu ya da, Erkek kedi idrar sondası kullanılabilir. Gebelik Oranları: %50, İkinci gün Tohumlamasıyla :%75 Donmuş spermada : %10 larda. (Doz: 50-100x106) 13.4.2015 2. İntrauterin ve İntraoviductal Sun’i Tohumlama a. Transservikal İntrauterin 13.4.2015 b. Cerrahi Laparascopik, İntrauterin-İntratubal 13.4.2015 Cerrahi: İntrauterin-İntratubal Taze sperma için Doz: 8 x 106 Gebelik oranları: % 75-80 Donmuş Sperma için Doz: 50 x 106 Gebelik Oranları: %55-60 13.4.2015 Kedilerde Biyoteknoloji IVM, IVF Çalışmaları: Türkiye’de ilk defa 2003 yılında Evecen ve ark. tarafından yapıldı. Morula+Blastosist oranı %20. (Evecen, M, Şahin,B.E., Baran, A., Ak, K., İleri, İ.K.: Kedi Oositlerinin İn Vitro Fertilizasyonu. İ.Ü.Vet.Fak.Dergisi 29 (2), 253-258, 2003 ) Köpeklerde de: 2010 yılında, Evecen ve ark. tarafından IVM ve IVF yapıldı. Türkiye’de ilk, dünyada ise 3. defa olarak Morula elde edildi. Evecen, M., Cirit,Ü.,Demir,K.,Hamzaoğlu,A.İ, Bakırer,G., Pabuccuoğlu, S., Birler,S.: Adding hormones sequentially could be an effective approach for IVM of dog oocytes. Theriogenology, 2011. Evecen, M., Cirit Ü., Demir K., Özdaş, Ö.B., Taş, M., Birler, S., Pabuccuoğlu, S.: Effects of Estrus Cycle Stage and Temperature of Ovaries on In Vitro Maturation of Canine Oocytes. Animal Reproduction Science. 117: 160 -165, 2010 Evecen, M., Cirit,Ü.,Demir,K.,Karaman,E.,Bakırer,G.,Hamzaoğlu,A.İ.,Birler, S.,Pabuccuoğlu, S: Comparison of Two Different Media For In Vitro Production Of Dog Embryos. The Journal of The Faculty of Veterinary Medicine, University of Kafkas 16 (6): 897-902, 2010. 13.4.2015 13.4.2015 13.4.2015 13.4.2015 13.4.2015 Şekil 1. Primer oositler ile in vitro üretilmiş farklı gelişim dönemlerindeki köpek oosit ve embriyolarının mikroskobik fotoğrafları (x 200). (A) primer oositler, (B) 2-hücreli, (C) 4- hücreli, (D) 8-16 hücreli, (E) MORULA (F) İVF sonrası 7. Günde fikze edilip boyanmış MORULA (x400) 13.4.2015 Klonlama Çalışmaları: Türkiyede ilk defa, 2012’de Evecen ve ark. tarafından başlatıldı ve halen devam ediyor. (Klon Kedi Üretimi: İ.Ü.Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Proje No: 20972) 13.4.2015