GAZETEcILIK

GAZETEcILIK
MESLEGI
üzerine
Gazetecilerin
bir inceleme
0. Bohère
Editor
Prof. Dr. Ruçhan
çeviren:
Y. Doç. Dr. Nurhan SURAL
ULUSLARARASI
öRGOTO
—
ANKARA
Yayin Hakkz ©
1984
yayinlan, Genel Yayin Hakki
2. Protokolü cercevesinde yaym hakkindan yararlanir. Ancak, kaynak belirtmek
kaydiyla, izin
kisa alintilar yapilabilir. çogaltma ye tercüme izni
Uluslararasi
alabilmek için Publications Branch (Rights and Permission), International
Labour Office CH -1211 Geneva, 22, Switzerland, adresine mUracaat edilmelidir.
liluslararasi
bu tür
sürekli aciktir.
ISBN 92-2-803531-5
tngilizce Basun 1984
TurkceBasim 1986
Milletler uygulamasinda oldugu gibi, Uluslararasi
Yayrnlan, Uluslararasi
herhangi bir üIke, bölge ya da ilgill
yöneticilerinin hukuki st.atüsUne ya da ülkelerin
smirlanna
goiçermemektedlr.
tmzah makalelerde ya da diger bölüthlerde belirtilen
su yazaxlann fikirlerini ifade etmektedir. Uluslararasi
nndan belirtilen
Uluslararasi
gerlendirihnemelidfr.
Baski
yalnizca sOz konuyayinlaolarak tie-
MAYA Matbaacilik Vayincilik Ltd. $tI.
Esat Cad. No:44. KUcUkesat ANKARA Tel :18 01 53 —25 25 95
ONS OZ
Bundan önceki
Bu kitap, uco'nun gazetecilere yönelik
yarim yUzyil öncesine alt olup sirnrli zaxnan dilimlerini içerinektedört
gazebir çevreye dagitimi yapilan ilk
dir. 1928 yilinda basilan ye
yansitmaktaydi. 1928'de Profesyonel
tecilerin
ye
hiikmU" uzerine kisa bir
ler Tavsiye Komitesine sunulan ikinci
rapordu ye izleyen yilda yapilan bir ekieme lie tamamlandi. Profesyonel
üçür!cU rasorununa egilen ye 1929 yilinda ayni Komite 1cm
gazetecilere de deginrnekte idi. 1931 yilrnda da Komiteye gazetecilerin
por,
toplu
hakkinda bir rapor sunuldu.
ye profesyonel
Ikinci Dunya
sonrasrnda bagimli
Tavye Profesyonel
iki komitenin yerine kurulan Ucretli
siye Komitesi, gazetedilik mesleginin sorunlarinin incelenecegi özel bir toplanti
önerdi ise de uco henüz boyle bir toplantiyi
Uçö, elli yil sonra yeniden gazetecinin bir
olarak konumuna egilmekteki bUtUnUyle ele alinaxnamaktadir. örnedir. Konu öylesine genie ye
gazetecileAyni
gin, gazeteciler 1cm telif hakiari sorunu
kitle
araçlarinda istihdarn edilmelerinin yarattigi özel
rin gOrsel ye
sorunlara yeterince egilinmemektedir.
raporlara, meslektekilerle röportajlara,
Yazar,
dergilere,
yasalarin ye ayrica toplu
tahliine ye 1978 yihnda çogu uco'nun
yerel bUrolari vasitasiyla dagitilan ankete verilen yanitlarin içerdigi ye olanakiar.
elverdigince
bilgilere dayandirmaktadir.
V
Gazetecilik meslegi
Yazar, kitaba katkida bulunan kamu
lere
mesleki örgUtlere ye
borçludur.
Not
Conditions of work and life of journalists, Studies and Reports, L Serisi (Professional Workers), S. 2, Cenevre/1928.
vI
I çINDEKILER
Onsoz
v
1
1.
yapisi
Mesleki taiumlar dizini
Profesyonel statU
türleri
7
7
Meslek içi egitim
Birden fazia
10
12
14
14
15
16
17
17
17
23
27
2. Meslekte istihdam
Toplum ye basin
Gazetedilerin sayisi
33
33
40
3. Teknolojik ye ekonomik engeller ye istihdam soninlari
Teknolojik
Ekonomik engeller
Gazeteciler arasrnda
sorunlan.
45
45
55
59
4. Gazetecilikte alilaki standartlar
63
63
68
Editor
Editor yarduncisi
Muhabir
Radyo ye televizyon gazetecisi
Egitim
onegitim
Ahiak yasalara
Vicdan hUkmU (inanç hiikmü) (conscience clause)
vu
5. Gazetedilik meslegi ye
sorunlari. 71
71
74
Meslekte ilerleme ye
akuni
Terfi
Merdiveni tirmanma ye hizmet primleri
Dereceler
akimi
lien (diizeyde) egitim
Erkek ye kadinlar arasinda firsat
6. Haftahk
74
75
76
77
77
82
hafta tatili ye yiliik ücretli izin
85
85
87
92
Haftalik sUresi
Hafta tatilj
Yilhk Ucretli izin
7. Ucret
99
100
103
108
108
108
109
111
112
Asil Ucret
Primler ye ödenekler
Geçim (hayat pahaliligi) odenegi
Uzun sUreli hizmet ek ödemesi
Kãra katilma ye icraat veya liyakat primi
Serbest gazetecilerin Ucretleri
Kadinlarin Ucretleri
8. GUvenlik ye saglik
Güvenlik
Saglik
.
•
.
•
. .
118
iliftisinin sona ennesi
9.
123
123
126
Istifa
çikarma
çikarma nedenleri
Bildirim
Kidem tazminati
10. Sosyal guvenllk
VIa
115
115
•
•
127
129
129
133
11. Endustriyel
141
141
146
148
148
149
150
151
152
157
Gazeteciler arasinda sendikacilik
Uluslararasi
Toplu pazarlzgin bazi yönleri
tJygulama alani
Yöntemler
!çerik
gazetediler ye toplu pazarhk
karar sürecine katilmalari
Sonuç
169
profesyonel
üçlü
istihdam ye
toplantismda kabul edilen profesyonel
istihdam ye
adil uygulama ye ilkeler manzumesinden alintilar
(Cenevre,22-30 Kasim 1977)
173
Ek —
Tablolar
1. Gazetecilerin bazi i.ilkelerde
araclarina dagilimi
(gercek rakamiaria veya yiizdeierie)
-
13
2. Ingiltere: 1964-75 yillan arasinda egitilen muhabirlerin tahsil
duzeyleri (ylizde olarak)
19
3. Ulkeler itibariyle gazetelerin ye siireli yayrnlarin sayisi ye tiraji
34
4. GiinlUk gazetelerin bolgeler, gruplar ye iilkeler itibarlyle sayisi ye
tiraji
39
5. Kimi iilkeler itibariyle gazeteci sayisi
42
6. Normal
90
stiresi ye hafta tatii
7. Yilhk ücretli izin
8. Fazla
gece
93
pazar gunü
ye bayramlarda
104
9. Bildirun önelj (istifa ye cikarilma)
10.
çikarma ye kadroda indirime gidilmesinde kidem tazminati
124
130
Ix
Eski Roma'da okuryazar olanlar, en son haberleri duvar ilanlarini okuyarak
kiyaslanacak oldugunda belli bir mesafe
ylne de
araciyth ye enhormasyonun kitlelere hizia yayilmasi henüz çok uzakta idi. Bu noktaya,
yUzyilda matbaanm
ortaya cikmasmndan, ayni ylizyilda bazi Avrupa Ulkelerinde posta hizmetleri.
nm
kurulmasmdan ye izleyen yuzyuilarda irdeleyici bir zihniyeti ye yazma hiisrni
haiz "haber kovalayan", "oncu gazeteci" ye "haber dedektifleri"nden birkaç ku.
geçmesinden once
açiklama
tanmnmasi —sik sik
de— aynl derecedé Onemlidir. Kitlelere yayilabilmesi için okuma
yeterince
geregi, son olarak ye belki de
özellikie belirtilebilir ki bu husus ondokuzuncu yüzyilda rotatifin ye linotipin
icadi ile
Aynca potansiyel okuyucu kitlesinin aiim guciine
olarak gazete fiyatlarrnmn
kara, hava ye demiryolu
§ebe.
kelerinin
gibi salt ekonomik ye ticari etkenler de vardir.
Bu
belinrken, basin, enformasyonun ye
aktarilmasi araci olarak toplumdaki rolünU
giicUnii
ye Dördünogrenirlerdi. SozlU
ti. Fakat sozlii
cii GUç Unvanmni
Modem toplumda yazili ye sozlU basimn önemi, yalrnzca tiraj veya radyo
veya televizyon setlerinin sayisi lie Olçilemez; basmnmn
de —ha.
ber verme, kamuoyunu etkileme, egitme ye eglendirme— dikkate alinmak zorundadir.
Basin, haber verir. Bu noktada olayi arnnda yakalayip aktaran radyonun
(veya televizyonun) ne olçiide gazetenin yerini alahilecegi ye hangi enformasyon
alanlarmnda basmnmn yerinin doldurulamayacagm belirlenmeye
Genel olarak degerlendirildiginde yazih ye sOzlii basimn temel mlii, uluslararasi, ulusal veya yerel
ye turn sektörlerde (politika, ekonomi, sosyal, sa1
Gazetedilik meslegi
nat, din, spor, bilim, vs.) neler oldugunu ye nelerin
duyurmaktir.
Yerel basin bu baglamda, sinema
Basin aynca; birtakim pratik bilgiler de
programlari, nobetci eczaneler, bolgesel hava durumu, gelgit olaylarinin zamani
gibi hususlari duyurarak vazgecilemez bir hizmet sunar. Böylelikle, gazetelerin
gecici yokiukiari —grey esnasi gibi— kendini derhal hissettirir.
Basin,
yardimci olur. Haber vermekle kalmayip haberi açiklar ye yorumlar. Enformasyon .ile yorumu biribirinden késin olarak ayirmak oklukca zordur. Haberi
ye
biçimi lie basin, kamuoyu Uzerinde
gUçlu bir etki kurar ye olaylarin
sanat veya politika dunyada etkiler.
veya
gazetelerdeki haberlere veya yorumlara
borçlu olan sayisiz insan vardir.
Basin egitir ye eglendirir. Genel enformasyon sunan giinhik ye haftalik
ca gazetelerde yer alan cok sayidaki yazi, belirli konulara yonelik sayisiz sureli
yayinda yer alanlarla birlikte, okuyuculara onlari hem egiten hem eglendiren ye
siirekli yenilenerek
gerçek bir ansiklopedi
Gene!
kani, böylesi gazetelerin "paralel egitim" saglayan kaynaklardan birini
dugu yönundedir. Basin,
çok etkin bir aracidir ye sosyologlarin —tamamen ilgisiz olanlari ayrik olmak Uzere— niçin bu denli gazetelerin etkilerini tanimlamaya ye incelemeye
anlamak hiç de zor degildir. Bu
nm
amaci, etkinligin irdelenmesi degil fakat bu etkinligin nedenlerinden birinin
incelenmesidir. TUrn
gibi bir gazete de iki unsurdan
Sermaye
ye
Bu
ikinci unsur ye bu unsuru
kategorilerden yalnizca gazeteciler uzerine
Bir gazetenin ekonomik ya§ammnl ye gazetenin diger
de beden
(matbaa çah§anlarlnl) etkileyen olaylarin dolayh olarak fikir
(gazet.ecilerin) durumlarini da etkileyecegi hususu gözardi edilmemeli ise de sorunlarmin farkim olmasm nedeniyle idari personel ye matbaa
deginilmeyecektir. Gazeteciler bir bütun olarak ele almmrken, agirlik özellikle yazilm veya görselkitle
araçlannda, güncel haberlerle gunlUk bazda
ornegin gazete
ye haber ajanslarmndaki gazetecilere verilecektir.
Bu turlU enformasyon guncelligini hemen yitirecek cinsten bir metadir.. Awn-
da tüketilmek Uzere iiretffir. Bu meta, pazara zamanmda
izleyiciler
daha taze haberlere yoneleceginden ilgi görrneyecektir. Haber hemen açiklanrnadigi takdirde, bUyuk bir önemi de haiz degilse
olacak ye "Si.
cagi
haber niteligini derhal yitirecektir.
Haber, ayni nedenle, siki bir rekabetin iirunüdür. En azrndan diger yapimcilarin ürilnleri kadar hizli hatta miimkünse daha da erken
2
Bu hiz. gilniUk gazetenin özelliklerinden biiidir ye sonuçta gazetecinin
ma temposuna egemen olur.
Gazetedilik ozveri isteyen ye bazen de tehlikeli bir meslek olmasina
kaidmiabileceginden fazia istek!iyi kendine çekmektedir. Bunun nedenleri, hiç
yoktur ki, meslegin gerektirdigi sorumluluk, verdigi yetki, olaylarla ye
olaylan yaratanlarla iciçe olma, gozle gorUlur bir hareketliik (gazetediik bazi durumlarda monoton olsa da), macera arama gibi faktörlerdir.
vardir ye bunlar, aslinda buyük çogunluBu meslegin de mUtevazi
makale ye sUtun yazari ile isim
gu
Birkaç
yabanci gazete ye televizyon muhabirlerinin yani sira gözden irakta, emekierini
iiretimi bicimlendiren ye standardize eden yiginlarca isimsiz ajans
yazarlari, editor yardimcilari, muhabirler vs. mevcuttur. Bunlar, devirlerin ye yeinsafina bagni dUzenlemelerin —bu tiir operasyonlar onlari
digerine gecen
Ii olarak büro
ye rotatifler ornegi bir
diEntellektuel ye hattâ yaratici bir meslek olarak gazeteciligin, ilk
ger
cogunda mevcut
belirleyen dUzenlemeler cik-
mazina kOtü bir bicimde oturtuldugu gOriilmektedir. Gazetediik
en azindan buyUk bir kismrni
bu
giderek artan denetimi aitma girmektedir.
saatlerinin gazetelerin çikanlmasma gore ayarlanmasi geregi, gazetecilerin çogunun ücretle
oldugu
ye çikarlarinin her zaman
çikarlariyla
gerçegi,
ma hayatmi en ince
kadar diizeniemek isteyen modern egilim, mesleki kategorilerin birbirlerine bagimhligi, toplumun giderek artan
ye
diger faktörler, gazetedilerin diger Ucretli
1cm getirilen gene! nitelikteki dUzenlemelere bagh tutulmayip özel bir yasal ye akdi diizenlemenin benimsenip
Ozendirici niteliktedir.
Hhkukun diger alanlarinda çözUmlerini bulan belirli sorunlan — ornegin flkri
hakiar çercevesinde ele alinan telif hakiari— ayiracak olursak, gazetecilerin istihdam ye
genellikie,
için OngOrulen gene! düzenlemeye tâbidir. Basin yasalari, toplu
ve/veya hizmet
ile ayrintilarda farklilik gOsteren bazi ek düzenlemeler yapi!maktadir.
Basin
yonelik özel düzenlemeler konusunda
noktalar be-
lirtilebiir:
—
—
istihdam ye
içeren 1946 tarihli Arjantin yasasi
(Estatuto del Periodista Professional);
Yasasi'nin profesyonel gazetecilere
olarak
ademeler, izinler ye basin kimilk kartlari konularrnda düzenlemeler
3
Gazetecilik
getiren bölüinU;
—
—
saatleriazami
sona erdirilmesi
ni, ücretli izin hakkirn diizenleyen ye bir Ucret Komitesi kurulmasim onhakkinda 1955 tarihli Hin.
gOren, gazetediler ye diger gazete
distan
ye
HUküxnler Yasasi;
Gazetediler (Hizmet
Madagaskar'da yukanda deginilen gorev ye yUkümlUIüklere ek olarak
ten cikarilma, vergi,öngörulemeyen riskiere
sigorta ye telif hakian
Hizmet
konularinda gazetecilerin hakiarini tanimlayan bir imtiyaz berati niteligindeki 1974 tarihli kararname;
— Gazete mensuplarrnrn, gazeteciler ye diger
Ucret diizeylerini
belirleyecek bir Ucret komitesi öngören ye
yen, basinda
hakkinda 1973 tarihli Pakistan Yasasi;
— !svicre'de gazetelerin ye sUreli yayrnlarin yazi
personeli için saatlerini ye haftalik izinleri duzenleyen 1966 tarihli Kararname.
Diger düzenlemeler Ozel bir statiiyli haiz olan gazeteciler hakkindadir. örne-
gin:
—
—
—
—
—
deviet memurlarina (film
yapimcilari, gazeteciler, basin sOzcUleri, kâtipler), özel bir statti tarnyan
ye bu memurlarin istihdami ye terfii konularini hiikme baglayan 1975 tarihli kararname;
Aym hususlar, Kongo'da çikanlan ye haber merkezieri mensuplarmin genel statillerini duzenleyen 1975 tarihli kararnamenin konusudur.
mevzuaGambia'da kamu görevlisi gazeteciler kamusal hizmetlere
ta tâbidirler;
Irak'ta "sosyalist" olarak adlandrnlan (özel sektörtin
olarak) sektörde
ozel yasa ye tiiziiklerle belirlenrnektedir.
Libya Amp Cumhuriyeti'nde akredite gazetediler (% 55) kamu hizmeti
hakkinda 1956 tarihli yasaya, Ucretleri giinluk olarak ödenen gazeteciler
(% 34) 1970 tarihli Yasasi'na ye
gazeteciler (% 11)
ile
1971 tarihli bir ttizuge tâbidirler.
Kamenm'da enformasyon dairelerinde
Bu yasal düzenlemelerin yamsira ülkelerin çogunda mesleki
ulusal düzeyde veya basin gruplari ile toplu
yapmaktadirlar. Bu sOziçerikleri hakkmda ayrintih bilgi izleyen bölumlerde bulunabilir. Bazi
ülkelerin —Kamerun .(kamu sektöru), Kosta Rika, Gambia, Honduras, Hong
Kong, Kuveyt, Libya Halk Sosyalist Cemahiriyesi ye Madagaskar— bu
lerden yararlaninadigrni belirtmek bu
yeterli olacaktir.
Gazetedilerle hizmet
yapilmasi evrensel bir uygulama degildir.
4
Kosta Rika ire Polonya'da turn gazeteciler, Karnerun ire Irak'
ire Hong
t.a ozel söktörde
gazeteciler lie Danimarka'da toplu
gazetekaramame kapsarnina girmeyen
Kong'da istihdama
ciler 1cm zorunludur. Brezilya'da yalnizca üst düzeylerde veya spor gibi belirli
sozkonusudur. Kosta Rika 'da sozlü olarak yapilan bir
alanlarda
1cm
hUkümleri uyarinca yapilmasi
Fransa'da ulusal toplu
mesleki nitelikierini, uygun toplu
ilgili
zorunlu olan ye
belirleyen bir
ni, referans kodunu,
tarihini, Ucret ye
flilen
taahhüt mektubu (letter of engagement) niteligindedir.
Taahhiit mektubu, 1972 tarihli Hizmet
Yasasi uyarinca Ingiltere'de de uygulanmaktadir. Kimi ülkelerde belirli kategorilerde
o kategorilere ozgu hizmet
—ornegin giinluk gazetelerin editörleri 1cm Federal Almanya'da veya Danimarka'da ire diger ülkelerdeki pek çok
bagitlanmaktadir.
Hizmet
Notlar
1
Yasa,
Merkezi Hükumete Ucret Komitesinin
halinde bir mahkeme kurma yetkisi veren 1979 taxihli
gibi
olmak üzere birkaç kez de-
2
Kongo'da, gazetecilen denetleyen Enformasyon Dairesi'nin diger turn idari birimler gibi
uçlü karar mekanizrnasi ilkesi
sendikasi ye parti temsilcilerinden
uclu
bir kurul — lie
belirtmek kayda
5
YAPISI
1
ortalama bir gözlemcinin hayal edebileceginhaizdir.
Kesinlik
derecesi ülkeye gore
bir kurallar
yapiyi
den daha iyi bir
zincirine uygun olarak yiiriitiilür. Gazeteciler arasrnda rastlanilan ye tahsil çenoktalarindan ele alindigrnda gazetediik meslegi sonsuz
bir
görUniimdedir. Gazetecilerin sik sik birden fazia
ye yan
oldugu
gercegi dikkate alindiginda, meslegin tanmilanmasi oldukca zordur.
Gazetecilik meslegi,
MESLEKTEK! TANIMLAR DIZINI
anlamda kullanthr ye arada sirada veya nadi"Gazeteci, terimi, sik sik cok
ücretren gazetelere katkida bulunanlari da (yazi verenleri) icerir. Asil
Universite ogretim üyeleri veya
Ii veya Ucretsiz, geçici olarak makale veren
politikacilar için kullarnlmayacagi aciktir. Fakat daha belirsiz durumlar da vardir. örnegin, bir gazetenin, asil geliri bir diger kaynaktan olan yerel muhabiri, gazeteden para alsa dahi, gazeteci sayilacak midir?
söz konusu oldugunda, faaliyet türü hakkrnda
tstihdam ye
daha kesin bir uikre sahip olmak gerekir. Yasa koyucularrn ye mesleki
rin tanimlar formiile etmelerinin nedeni budur.
Arjantin'de profesyonel gazetedilere
yasalar, gazeteci iinvanini, gunücret
yalük veya süreli yayinlarda ye haber ajanslarrnda, verilen
pan
tanimaktadir. Gazete haberi niteligindeki enformasyon veya haberi
veren, yayan veya gösteren radyo yayin
ye sinemada veya televiz-
yon gruplarinda ayni
yapanlar da tamma dahildirler. Rekiam ajanslari ye
arada sirada
yapanlar (occasional collaborators) veya meslegin
kalanlar aynk
Belçika'da akredite gazeteci olmak 1cm
gereklidir (1) en az 21 yaolmak; (2) ceza yasasmin bazi maddeleri uyarinca hakiardan yoksun kilin7
Gazetecilik meslegi
olabulunmak; (3) gazeteciik meslegini en az iki yil asH veya yan
gazetelerin (günlUk veya süreli) yayrnina, radyo veya
rak yapmak, bir difler
televizyon haber programlarina, sinema haber programlarma veya basin ajansina
genel enformasyon saglamak suretiyle katilmak; (4) herhangi bir ticari faaliyette
ye özellikle reklamcilikla ilgili bir faaliyette bulunmamak.
düzenli olarak ye Ucret
bir günIuk gaze-
olan... ye geçimini büyiik ölçüde bu
te veya siireli yayinda
gazetecidir. Muhabir, 'belli bir iicret aldigi ye (yukarida) beliryan
tilen
takdirde profesyonel bir gazetecidir'. Profesyonel gazetecilere yazi
lie dogrudan baglantili
istihdam edilenler, yani çeviriciler, stenograflar, editor yardimcilari, karikatiiristler, gazete fotografçilari da (rekyapanlar hariç.. . ..... ' dahildir.
lam ajanslari ye yalnizca arada sirada
Bircok tamm arasindan seçilen bu üç ulusal tanimin birkac ortak noktasi
olmamasi halinde
veya
vardir. Ilk olarak, gazetediik, ilgili
de düzenli olarak yUrtittiigu meslegi olmalidir. Arada sirada veya marjinal
saglayanlar
ginde bulunanlar ye ozellikie geçimlerini esas olarak bir diger
yapilmalidir.
Böylelikle,
Ikinci
olarak,
bu
ücret
aynk
zaten arada sirada katkida bulunduklari ye gazeteciikten geçimlerini saglama ditutulanlar bu kez de Ucret unsuru
§Inda bir beklentileri oldugu 1cm kapsam
tamma dahil edilmemektedirler. Dahasi, bu tanimlar, haber
ajanslarindan, Arjantin ye Belçika Orneklerinde ayrica radyo, televizyon ye sinemadan da bahsederek, gazeteciik ünvanini yalnizca gazetede yazanlara hasretme-
Sinemadan bahsetmenin artik faziaca bir önemi yoktur, zira sinema
haber programlarinin modasi
Haber bültenlerini ye radyo ye televizyon
haber programlarini hazirlayan ye sunanlarin gazeteciik meslegmne dahil edilmelen ise Onemlidir. Rekiam ajanslanirnn aynik tutulmalari da ilginçtir.
Son nokta hariç, yukanicla belirtilen ortak Ozellikler, Uluslararasi Gazeteciler
Federasyonu 'nun (International Federation of Journalists - IFJ) profesyonel gazeteciyi, ash, sUrekli ye ücretli
bir veya birkaç yazih veya gOrse!
kitle iletiaracina yazi veya resimle katkida bulunmak olan ye kazancinin çogunu boyolarak tammlayan model
Onsöziiniln son
ieee saglayan
de de bulunabiir. Bu
bin önceki tanimdan farkli oldugunu belirtmek
gerekir. Model
daha once, "daimi surette istihdam olÜnan gazetecileri'
içermekteydi. Bu dar tanim, katkisiyla orantili iicret Odenen arada sirada
yapanlar ile hiçbir basin Orgiitilne bagli olmaksizin
'serbest gazetecileri"
kapsam
birakmaktaydi. Serbest gazetecinin durumunda birtakim dezavan8
tajiar mevcuttur ye IFJ'nin bu
bir husustur.
digi
onlarin durumlarirn
iste-
statUsü bir kenara
Meslekierin uluslararasi standart siniflandirilmasinda
"gazetelerde
ye süreli
birakilarak yalrnzca meslekier tarnmlanmaktathr.
yayrnlarcla yayimlanmak veya radyo veya televizyondan yayinlanmak lizere gUnkateeel olaylari ye haberleri toplayan, veren ye yorumlayan"
hakkinda daha kesin tanimlamalar ileride verilegorilerdeki gazetecilerin
yazih ye sözlU basin veya
yukaridaki tammiarda yer alan
cektir.
gelir
için
haber ajansinda dUzenli bir bicimde yurUtülmesi ye ugh
kaynagi olmasi esaslarma dayanan özlü bir tarnm yeterlidir.
hUkme baglayan mevzuat dikkate alindiBirçok ülkedeki meslege
gmda, gazetecinin daha kesin bir tannin gerekmektedir. Gazeteci olmayi istemeksayisiz bicimlerde kontle gazeteci olunamayacagi soylenebiir. Meslege
rol edilmekte, profesyonel gazeteci Unvarn yasa veya meslegin kendisi tarafindan
taninmakta ye korunmakta, bu da uygulamada bazi gUvenceler, avantajiar saglarken, birtakim yiikiimlUiukleri de —özellikle ahiaki açidan— beraberinde getirmektedir.
tarafindan mesleki sicile tesdil ye bir
Ulkelerin bir kisminda, özel bir
kart çikarilmak suretiyle gazetediik statUsü tanrnmaktadir. Arjantin'de,6 ulusal
gazeteciler siciine kaydolmak zorunludur ye yukarida verilen tamma uyanlar bu
paso yerine gecen, kamuyu ilgilendiyararlanirlar; kayit
haktan
limanlarin, vs.
ren haber kaynakiarirnn, istasyonlarin,
acan, belli kamu hizmetlerinden indirimli yararlanmayt saglayan rneslek karti ile
belgelendirilir. Benzer biçimde Belcika'da profesyonel gazetecilik statiisii hukuken tanimr ye korunur, "onaylama komitesi" (agreation) olarak tamnan özel bir
komite adaylar iizerinde karar verir, ulusal basin karti, paso ye özel araba plaka..
lan bu düzenleme çercevesinde saglanir.
Bakanhgi'na tescili takiben icra ediBrezilya'da gazetecilik meslegi
bir mesleki icolej, mevzuat lie öngölebiir. Kosta Rikada gazetecilerden
riilen standartlara uygun olarak meslege kabule karar verir. Fransa'da, belirli idari
kolaylikiar saglayan kimlik karti, yedi gazete direktörü ye yedi gazeteciden kurulu Profesyonel Gazetediler Kimlik Karti Komitesi'nce (Commission de Ia carte
d'identite des journalites professionnels) verilmektedir. Benzeri bir komite Ma-.
dagaskar'da mevcut olup yedi üyeden
tki hUkiimet temsilcisi, gazete ye
ajans direktörlerinin kendi aralarindan seçtikleri lid üye ye gazetecilerin kendi
aralarindan seçtikleri üç Uye. ttalya'cla Gazeteciler Enstitüsü Konseyi'nin gorevle.
rinden bin de gazeteciler siciline tescil edilecek kimseleri
Liik
9
Gazetecilik
sayida temsilcilerinden
bir basin
semburg'da, basrnm ye gazetedilerin
icra etmek için bulunmasi veya bulunmamasi gerekonseyi, gazetediik
belirler ye belgelerle paso yerine gecen kimlilderini verir. tsvicre'de,
ken
iki mesleki sicil vardir : bin tsviçre Gazeteciler Federasyonu ye tsviçre Gazete Sa.
hipleni Birligi ortak komitesi tarafrndan yonetilen yazth. basin sidii, digeri de radyo ye televizyon gazetecileri sidii.
sicilenin amacinrn profesyonelligi
oldugu açiktir. Amatönleni
ayrik tutmak ye teknik özellikler ile
biçimlerinde yuksek bir mesleki
standart saglamak amaciyla adaylardan belli
ye bu
meslege alindiktan sonra da sUrdUrmeleri bekienir. tngiltere'deki Basin Kraliyet
Komisyonu'nun (Royal Commission on the Press) Gazeteciler EnstitüsUnUn (Institute of Journalists- IOJ) benzer bin tescil sisteminin kurulmasi Onerisine
tavri kayda deger. IOJ ye gore tescil sistemi, kamuoyunda gazeteclligin standardmm yilkselrnesini, disiplin mekanizmasi kurulmasim ye geleneksel basin özgUnlü.
gu tehlikeye konulmaksizin profesyonel gazetecilere gUvencesini saglayacak bicimde OrgUtlenmeliydi. Komisyon Oneriyi, tescil yUkumlulugünun meslege
engeller
disiplin suçu nedeniyle sicilden çikanilmarnn ilgili gazeteci.
lenin
olanaldanini Onemli ölçüde azaltacagi, dahasi, siciin disiplin
yöniinün bu sektOrde esasen mevcut formaliteler yiginini içinden çikilamayacak hale getirecegi gerekceleriyle
önemin mesleki önglitlenmeye veya basin Ozgurlugunun bir unsuru olarak degerlendirilen meslege serbestce girebilmeye verilmesine gore, gazeteciligin etkii
biçimde icrasi iilkeden ülkeye
Profesyonel statü
üzere gazeteci addolunabilmek
Yukanda venilen tanimlardan
diizenli olarak icrasma baglidir. Gazetediler, bagazetediigin iicnet
gimli veya serbest
olarak meslegi icra edebiinler.
Gazeteci, basmin bin böllimiinde (giinliik veya diger bir süreli yayin,haber
ajansi, radyo yeya teleyizyon istasyonunun haber menkezi) istihdam ediliyorsa,
yazih olan veya olmayan, hizmet
lie bagli olaveya bin diger
cak ye bu
yararlanacaktir. Genel
ongörillen
olarak, bu
özellikle güvencesi, iicret düzeyleni,
saatleri, izinlen
ye sosyal yardimlar acisindan ayni profesyonel kategonide bulunanlar icin standarttin.
Gazetecilenin bUyük çogunlugu Ozel sektOrde
ni resmi
da Ozel mevzuata tâbi olarak
mevcuttur. Kimi radyo ye televizyon
10
Resmi veya ya-
cok sayida gazeteci
gazatecilenin durumu
yapisu
faaliyette bulunmak ba.zi simrlamalar içerdigi gibi
boyledir ye kamu
olarak
birtakim yararlar cia saglar. Gazeteciler bazen de ya idareye
Ian ya da ilikedeki tUrn gazeteciler —veya Gambia ye Kongoda oldugu gibi gazedeviet memuru statlisiinde1cm
tedilerin bUyuk çogunlugu— o durumda
diner.
gazetebagli olmaksizin
'Serbest gazeteci", hiçbir basm
ci", 'bagimsiz
gazeteci", "yerel muhabir"—bunlar, dogrudan dogruya
belinli bin (ma.
bin Ucret
veya bin ajans vasitasiyla,
kale, resim, fotograf veya radyo veya televizyon programi) teklif eden veya taserbest gazetecileni ifade
bin
bin gazeteye satmaya
etmek Uzere kullánilan terimlerden bazilaridir. Serbest gazeteciler, dogrudan
doldurmak iizere gecici olarak
dogruya haber merkezince, ornegin bin
farklidirlar. Serbest gazeteci, ayrn anda bin veya binistihdam olunan
kac gazeteye düzenli olarak katkida bulunabiir ye böylece bagnnsizligini korurolabilir. Bu yolla, yeterli ye dUzenli bin ücret ile ozgiinlugUken tam gun
nil ye bu
çerçevesinde ilgili gazete tarafindan izienilen politikaya tens
olur. Fakat bu ikili
açiklama ozgurlugUnii
yararm hiçbir guvencesi olmadigi gibi, serbest gazeteciigin, 1977 yihnda Uluslarbir
açikça ortaya
arasi Gazeteciler Federasyonunca
gore, bu tür bin gazeteci, bakoydugu mahzunlani da mevcuttur.9 Bu
Mevcut hukuk kurallani asgani
sin karti alirken sorunlanla
ücret ye telif hakiarinin Otesinde pek bin §ey getmrmedigi içiii, Ucret konusu, yalUygulamada, sermzca bir 1km iilkede doyurucu bir biçimde
best gazetecilenin gelirleni büyUk ölcude pazarhk guclerine ye bu baglamda durumlarmin saglamligma oldugu kadar ilgili gazetenin mali kaynakiarma dayanrnakta,
serbest gazetecilere kendilerini kamtlayana kadar çok az
meslege yeni
bin Oderne yapilrnaktadir. Sosyal guvenlik açisrndan genellikle, diizenli biçimde
istihdam olunan
oranla daha kötU bin durumdadirlar. Ozellikie,
Ulkelerin çogunda basnun
sonuçlanina
korumasizdinlar.
genelde
oldukiani sorunlar
Kisaca, bagimszz
serbest gazeteciler 1cm de sözkonusudur., Bu sorunlar, birçok iilkede, özel yasal
Onlemler1° veya koruma saglamak amaciyla kapilanini gazetedilere de açan
sendikalanimn devreye ginneleni ile
Gazetedilenin toplam sayisimn
önemli bin bölUrnUnü etkilemesi nedeniyle sorunlanmn ciddi oldugu suphesizdir.
Daha kesin olarak ifade ediirse, Avusturya'da 350 civaninda, Belçlkada 150, Danimarka'da 300-400 anasinda, Finlandiya'da 350, Fransa'da 1.400, Norveç'de 200,
tsveçde 500, tsviçre'de 480 ye tngiltere'de 3.000 serbest gazeteci mevcuttur.
11
Gazetecilik
türleri
Yukarida basinin dört farkit dali arasindaki ayrnm
Ilk ikisi olan gUnlUk gazeteler ye diger sUreli yayrnlar, yayin arahklari ye bulie birbirinden ayrihr : ilkinde "sicagi sicagma"
nun sonucu olarak haber
haber, ikincisinde haberin sonradan verilmesi ye yorumlanmasi sözkonusudur.
Böylece, gazetecinin
farkhdir. Her lid durumda da yazilari zamarnnda
1cm ciddi bir planlama gerekirse de haftalik veya ayhk yayrnlarda çayapma ye sunma için daha fazia zamanlari vardir ye glinluk
gazetelerdeki
kadar
karrotatiflerin dönmeye
oldukiari yliksek tansiyona daha az maruzdurlar. Bir gazetecinin ayni zamanda, her iki yayin tUriinde de
sayilabilecek bir taraf yoktur.
gazeteHaber ajanslarina gelmnce, onlarin görevi haberi bulmak ye
lerden, radyo ye televizyon istasyonlarrndan
satmaktir. Haber ajanslarinda aramlan nitelikier hiz, güvenirlik, tarafsizhk ye dUnya ölçeginde
Bu beklentiler, haber ajanslannda istihdam olunan gafaaliyette bulunmaktir.
zetedilerin —ajans muhabirleri— bazi özel nitelikieri haiz olmalanrn gerektirir.
•
Mesleki açidan, haberleri elekten gecirebllmeli, dogrulayabilineli, acik ye veciz
olarak sunabilmelidirler. Haber ajansi, bu nedenle, çok sayida gazetecinin beceri
ye deneyim kazandikiari zorlu bir okuldur. Haber ajanslarinin, özellikle belli
ii uluslararasi ajanslar soz konusu oldugunda, oldukça zengin kadrolari vardir:
1976 itibariyle Agence France -Press (AFP) 954 gazeteci ye muhabir, 1422 serbest gazeteci ye katkida bulunan;12 Associated Press (AP) 2500 gazeteci ye foserbest gazeteci, United Press (UP) 2.000'den fazla
tografci, 600-700
gazeteci; Reuters 500 gazeteci ye 800 serbest gazeteci ye katkida bulunan ye Tass
yapan personel istihdam etmekteydi.13 Büyük haber ajanslari, 24
saat siirekli
personellerinin çogundan uygun olmayan saatlerde de
isterler. Haber ajanslarinda zaman faktörü son derece onemlidir; haber ajanslan, bilgisayarlardan yararlanmada çabuk
Bu durum,
personel acisindan, bilgisayarlarin kaçinilmaz olarak beraberinde getirdigi insani
sorunlara yol
Radyo ye televizyon haber merkezieri de —bu
incelenen dördiincU
tür— bazi özel srnirlamalara tâbidirler.Verdikleri haber biiltenleri genellikie kisadir;
yapilan normal bir haber programmin metni gUnlUk bir gazetede birkaç slitunda
verilebiir. Hangi olaylarm haber olarak verilecegi bir terclh sorunudur ye
bicimi, gazete dinyasmdakinden farkh bir gazetediik teknigmni gerektirir. Bazi
yonlerden biribirlerinden farkli olan radyo haberdiigi ile televizyon haberciigi
12
yapisi
temposu, gUnlUk gazetenin çikarilma ternözel nitelikier ongörUr. Fakat
posu ile benzerlik gosterir. Yazth veya sözlU veya göruntUlü verilsin, verilecek habirimleri
ye bu nedenle yazi
ber mutlaka belli bir zarnana yet
Ylne gazeteci açisindan, haftalik
hep ayrn kati bekientilerle
veya ayhk bir mecmuanin hazirlanmasi ile radyo veya televizyon haber progranurnn házirlanmasrnin bircok ortak noktasi varthr.
Tablo 1. Gazetedilerin bazi Ulkelerde
araçlarina dagthmi
(gercek rakamlarla veya yüzdelerle)
GÜnIUk
Gazeteler
Ulke
Difler
Yayrnlar
Ajanslar
Radyo/TV
Avusturalya(1976-77)
Avusturya (1976)
Belçika (1974)
2392.
+
.120
700
% 12
% 10
% 12
Danimarka(1964-71)
1520
% 42
% 50
% 17
150
194
% 26
%5
%7
% 20
Fransa(1964-71)
Gana (1978)
tsvec (1976)
ttalya (1977)
Polonya (1979)
Yeni Zelanda (1971)
Yeni
Zelanda (1978)
1 100
+
+
206
346
%9
% 25
4 275
812
+
778
3718
676
915
2 050
1 708
487
442
16
1 524
1 000
196
335
+ Bilinmeyen
Kaynak
anketine yanitlar, 1978;Avusturya hk.:Massen -Medien in tisterreich (Viyana, Internationale Publikationen Gesellschaft, 1977); Belçika hk.: International Federation
of Journalists; Fransa hk.: Study and Research Centre on Qualifications (CEREQ).
araçlarrna dagihmi hakkrndaki istatistiki yeGazetedilerin bu
yapmaya olanak
riler sirnrlidir. Uluslararasi düzeyde
Tablo 1, kimi ülkelerdeki dört
aracinda istihdam edilenlerin dagilunim
yukari yansitarak kismen bir fikir vermektedir. Yazili basin,
olarak,
en btiyUk
Fakat,
araclarinda kullanüan teknikler arasindaki
farkhliklara
aralannda kesin bir ayirun yoktur ye cok sayida gazeteci iletiaraclarindan birinde veya digerinde ayni anda veya
zamanlarda becerilerini sergilemektedirler.
13
Gazetecilik
ki, gazetecilerin ger.
Basrnrn ye ele althgi konularm çok
alanlara —pocekte insan faaliyetlerinin sayisiz yönlerinin aynasi olan cok
hukuk, sanat, felsefe, biim ye teknoloji, spor,
litika, ekonomi, sosyal
neden
Fakat bfr
gastronomi, habercilik, vs.— dagilip
belli sayidaki kategorilerde toplanabibiitün olarak degerlendirildiginde
lecegi göriilecektir. Bu
ye onlarm hiyegazetediler arasrnda
Avustralya ye
yerlerinin belirlenmesinde etkin olmaktathrlar.
Kamenxn gibi birkac ülkede az sayida "siniflar'da veya derecelerde gruplanclrnimakta, iilkelerin çogunda ise, illkeden iilkeye az cok
verilen ünvanlar altinda toplaninaktadir. Unvanlar bazen cok
olabilir, ornegin Fransa'daki bölgesel gunlÜk gazetelerce kullanilan
editörden gazete
karikatüristine kadar en azindan 30 ünvafl yer almaktadir.
Burada,
ayrintilariyla açiklanmayacaktir; ancak turn önemli
gazeteler 1cm ortak olan iiçünUn Uzerinde durmaya deger editor, editor yarduncist ye muhabir. Kitabin ilgi alaninda olmasi nedeniyle bunlara radyo ye televizyon gazetecisi de eklenebiir. Bu dört
ye Ozellikle de son ikisi 1cm gazeteci
belli bir alarnn uzmani olabilir ye ona gOre adlandrnlabiir.
Editor
Meslekierin uluslararasi standart siniflandirilmasma'4 gOre editOr, "gazetelerde ye sUreli yayinlarda malzemeyi seçer, gozden geçirir ye yayrna hazirtar. Muhabirlere ye fotografcilara gOrev dagitir;sunulan raporlari, yorumlari ye fotograflari degerlendirir, hangilerinin yayrnlanacagrna karar verir,
ye
önemli makalelerin yazilmasi 1cm uzman yazarlan gOrevlendirir. Yazilarin izienen politika lie yayin ilkelerine uygunlugunu inceler ye gerektigmnde yeniden kaleme alir, verilecek haberlerin yerlerini ye sUtunlarirn
ye matbaa çalikullanilacak tipo konusunda talimat verir". "Makale veya sütun yazisi"
yazmasi da istenebiir.
Editor, bu nedenle, her baskimn
ye
kararlanyla yOnlendiren anahtar
Fakat editOrUn pozisyonu, yukumliilUgiinun iki yOnlii olmasi
nedeniyle belirsiz olabiir: bir tarafta
ye yonlendirdigi yazi
ekibi, diger tarafta ise
yOnü açisrndan
(yani gazetenin sahibi veya gazete sahibinin vekii). Bu belirsizlik öyledir ki toplu
uygulanmasrnda veya ücret bordrolarinda editOrun konumu her zaman
maz.
gazetelerin yakin tarihinde gorulebilecegi Uzere, bagunsizhgin her iki
14
yapisi
korunmasi da kolay degildir. Bu sorun
giuplarin zlhinlerini
örnegin 1974'den 1977 'ye kadar tngiltere'deki basinsorunlarim inceleyen Komisyon, belirli temel hakiar tanmmadikça editöiiin bagunsizligi-
taxafa
urn garanti edilemeyecegini
idare veya yazi
—
servisleri tarafrndan temin edilen yazilari reddet-
mehakki;
—
icerigini
simrlar cercevesinde);
—
masraflarin
hakki (saptanan yayin politikasi ye mall
bUtçe çerçevesinde yapilmasi hususunda yetki
vermek;
gazeteciik yapma hakki;
—
—
—
yayrn ilkesine
olarak yapilan tavsiyeyl reddetme hakki;
gazetenin alt oldugu grubu veya bu
icindeki diger unsurlari
hakki;
—
—
yolu izierken; çikan beliñi sorunlara
olarak gazetenin
pozisyonunu
hakki;
gazetecileri istihdam etme veya
cikarma, gazetenin alt oldugu grubun
ilkeleri
hizmet
hilkUmlerini
ye
gazetedileri gOrevlendirme.
Servislerin
ye sutun yazarlari ile toplantilar,
le, çogu kez dogrudan dogruya editönin sorumlulugudur),
rev ye sosyal yUkUmliiliikler
yogun kilar. En azindan
go-
gazetelerde
genellikie bir vekii vardir ye görevlerinin bir kismim uzmanlara devredebllir.16
Editor yarduncisi
Ylne meslekierin uluslararasi standart siniflandinimasina gore,17 editOr yardimcisi, "gazetelerin, dergilerin, ticaret dergilerlnin ye diger yayrnlárm çikarilmasina yardimci olur; yazim ilkelerine ye kurallarina uygunlugu denetler; standart
referanslari kullanarak yazilardaki verileri dogrular; daha uyumlu, daha acik olmalari veya ayrilan yere gore ayarlanmalari aniaclariyla yazilari yeniden kaleme
alir; sayfa diizenini, resimlerin yerlerini ye biyüklüklerini gOstererek hazirlar; gazeteye
gondenilen yazilan okur ye aralarindan bazzlarmz editor tarafrnbelirler; yaye alt
dan yeniden gozden gecirilmek lizere seçer,
yanitlar".
yinla ilgili
BUyiik gazetelerde editOr vekii
editor yarduncisiwn yardnniyla yukarida
açiklanan
saglar. Bu
yönetir ye
gazetenin editOrün talimati
altmda çikmasindan, sayfa duzeninden ye programlamadan üst dUzeyde sorumludur.
15
Gazetecilik meslegi
bekientileri alan bir yerdir. Orahaiz, due egemen, genel
da
gazeteciler, keskin bir habercilik
otmalidirlar.
Sayfa düzeni
kUltürlU, basin mevzuatini iyi bilen, becerikli
düzenlenmesi, tiponun ye resimlerin seçimi konularrndaki
teknikleri,
bilgilerini kullanarak güniin olaylarini dnemlerine gOre yansitabilen teknisyenler
de ayni derecede gereklidir. Gazeteciler, aynca, uygun olsun olmasin, gece gUnmensuplarindan akSabah gazeteleri, yazi
dUz her saat
haberin gelinesi duveya altidan, sabahin birine, hattâ geceyarisi bir
bekler.18
rumunda daha da sonraki bir saate kadar
Gazetenin haber servisi, gazetecilerden
Muhabir
Meslekierin uluslararasi standart siniflandirilmasina gore 19 muhabir, 'gazeye bildirir,
tede yayinlanmak uzere kamuyu ilgilendiren enformasyonu
bir suc, dava, yangin, kaza, önemli bir kamusal
görev yerine —haber
gider, gOrev konusu hakkinveya bir moda gosterisi
olay, spor
yoluyla ye özelda edinebilecek turn enformasyonu gOzlem, rOportaj,
toplar,
likie konunun gazete okuyuculariniñ ilgisini cekecek yonlerini
topladigi enformasyona dayanarak haberleri yazar, onaylanmak ye yayina hazirlanmak üzere yazi
servisine sunar".
Muhabire
gorevlendirilmelerde "gazetelerde ye
dergilerde yayinlanmak iizere makaleleri ye olaylari fotograflarla gOriintuleyen... gOrevlendirme
üzerine gOrev yerine hareket ederek karnuyu ilgilendiren
ye olaylarin fotograflarini cekmede
haber fotografcisi sik sik
eder. Muhabirler bazen yazilarmi gotUntUlemek için bizzat fotograf cekerler, bu durum özellikle yazilarini ye fotograflanni gazeteye gOnderen yerel muhabirler için sOzkonusudur; veya haber fotografçisi resimli haber saglama görevini yerine getirebiir.
Resim ajanslari veya büyUk bir haber ajansinin resim servisi hesabina
durumu bOyledir.
Muhabir ye haber fotografçisi, meslegin gerektirdigi teknik nitelikierin yarn
olmalidirlar. Hirsli her gazesira insiyatif sahibi ye hareket kabiliyetini haiz
"rakip gazeteleri atlatma' limidi vadetmese dahi kendiliklerintecinin
den veya talimat üzerine her an olay yerine gitmeye hazir olmalidirlar; dUzensiz
saatlerini de kabullenmelidirler. BUyük bir gUnluk gazetenin haber servisi
gerilim altinda faaliyette bulunur ye muhabirhaber ajanslan ile ayni
saatleri kavrami muhabirler
ler siirekli olarak girip çtkarlar. Muayyen
için diger gazetedilere oranla muhtemelen daha da anlamsizdir.21
16
Meslegin yapisi
Radyo ye televizyon gazetecisi
Meslekierin uluslararasi standart simfiandinimasinda verilen tamma gore,22
radyo ye televizyon gazetecisi "gazetecinin gorevlerine benzer gorevleri ifa eder...
fakat radyo ye televizyon için haber ye yorumlarin hazirlanmasinda ye yayrnlangiincel olaylar üzerine bilgi sahibi olan veya bu olaylara kamasinda
"canli' rOportajlar
Röportaj haric, bu faaliyetler yazili basrndaki gazetecilerce yüriitUlenlere
benzer, ayni temel nitelikieri gerektirir fakat anlatimda birbirlerinden ayrthr ye
ye kendini rOportaj yapiek nitelikier isterler; ornegin, halkin önünde
tepkilerine gore aninda ayarlayabilmek yetenegi. Mikrofona veya kalan
çikmaksizin radyo ye televizyon haber yayrnlarirnn hazirlanmasimera
araçlarina uyarlamana katkida bulunan gazeteciler de maizemelerini bu
SOzlü yalidirlar. Radyo icin yazmak ile basilmak Uzere yazmak iki ayn
araci için yazmaktan farkhdir.23
yin 1cm yazmak da gOrsel kitle
Yukarida bahsedilen dOrt kategorinin sayisal dagilimi kesin olarak belirlenemez. EditOrlerin az sayida oldukiari aciktir, fakat editOr yardimcilari ye muhabirBir Ornek vermek gerekirse,
ler, basinda
çogunlugunu
mensuplaeditor yardimcilari ye muhabirler, Ingiltere ulusal basminin yazi
rinin % 61 'mi temsil ederler. Tablo 1, kimi Ulkelerdeki radyo ye televizyon gazetecilerinin sayisi hakkinda bir fikir vermektedir; Yeni Zelanda'daki durum bir Ornek
ise, bu rakam muhtemelen siirekli olarak artmaktadir.
Egitim
OnEgitim
Gazetecilerin
ye aldikiari egitim büyiik farkhhklar gösterir. Genelleme yapilirsa, gazetecilik meslegi giderek daha teknik bir hale gelmekte ye es
kiden oldugundan daha fazia egitim gerektirmektedir.
Güncel olaylarin canli bir Uslupla verilmesi sanati, uzun yillar iyi bir gazeteciden bekienilen temel nitelikti. Edebi yetenegmn
oldugu, do gal olarak
sonradan edmnilemeyecegi genellikie kabul ediirdi. Bu, "gazeteci dogulur,
sonradan olunmaz"
dogmasinin ye halen de varolmasinin nedenidir, Bu
görUnebiir. Yazma yetenegi halen de zorunludur.
Fakat kapsamli bir zihinsel yetenek veya belli bir alandaki uzmanlik ama tercihan her ikisi ile birlikte varolmalidir. Ortalama okuyucunun.bilgi düzeyi ye haber
alma arzusu
Sonuç olarak, insanlar gazetelerinin onlari insan faaliyetlerinin her yönunden haberdar etmelerini beklemektedjrler. Bu nedenle, yazi
giiniimiizde
17
Gazetecilik
bihm, sanat vs. alanlarindaki gOnekibi icinde politika, ekonomi, sosyal
cel
okuyucularina açik bir due açiklayabilecek
ye sosyal biimlerin ana dallarinin uzmanlari mutlaka bulunmalidir.
once, birçok durumcla bell! bir alanda uzmanBu, bir gazetecinin her
ile tamamlanan saglam bir gene! kUltürü haiz olmasi gereginin nedenidir.
Bu egitim ye uzmanhk nasil saglanabilir ye beklenilen düzey nedir? Bu ülkeden
iilkeye epeyce
ye ancak ayri bir kitapla açiklanabiir.
GoriildUgu Uzere, meslegin icrasi giderek artan bir yeterlik düzeyini gerektirmektedir. Gene! kam odur ki, meslegin gerektirdigi niteliklerle ilgisi olmayan,or.
negin toplumun tUmUnde ortalama egitim dUzeyi veya meslege
kisitlanmasi sonucu ortalama adayin yeterlik düzeyinin uzerinde olmasi gibi faktörlere bagh olsa dahi gazetedilerin ortalama bilgi duzeyi
kuçaga yUkselmektedir. Durum hangisi olursa olsun, kendi kendini
veya musveddeleri temize çeken
zamanla muhabir olabilmesi gazete!erin haber servislerinde
cok daha ender rastlamlan bir gOrOntudUr. Kidemli
zamanla kaybolmasi ye ileride gorUlecegi gibi, mevzuatin meslege
bell! bir egitimduzeyini OngOren
baglamasi sonucu daha da istisnai olacaktir.
Egitim diizeyinin giderek yUkseldigi kanismi destekleyecek istatistikier ye
Yalniz, tngilter&deki Gazetecileözellikle kronolojik bilgiler elde
rin Egitilmesi Ulusal Konseyinin (National Council for the Training of Journalists), bu Konseyin himayesi altinda 1964-75 yillari arasinda egitim gören genc
gazetedilerin egitim oncesi tahsil duzeyleri hakkinda topladigi rakamlar bu goriiniteliktedir (Tablo 2). Egitim dUzeyl
olanlarm sayisinda duzenii ye belirgin bir azalma ye buna
daha iyi egitim
olanlarin sayisin.
da
gözlenmektedir.
Diger üç lilkedeki veriler ayni
gösterinemekle beraber en azindan
son yillardaki durum hakkinda gene! bir fikir saglamaktathr.
1974 ythnda Avusturya Federal Sosyal
Bakanhgi hesabina Sosyal
kendile§U sonuçlari
tirma EnstitUsiince yilrütUlen bir
1/4 'ii yliksek tahsilli, diger 1/4'U Universiteden ayrilriyle
ma, diger 1/4'U liseyi (genel ye teknik)
% 18'! liseden ayrilma, ye % 6'
Universiteye
Si yalnizca yasa tarafindan zorunlu kilinan ogrenimi
devam
olanlardan % 36 felsefe, tarih ye psikoloji, % 19 'u hukuk veya
Bu
Alman kUltUrii, % 11'i gazeteciik ye % 36'si diger konularda ogrenim
% 53'U gazeteciler icin
rakamlarin aksine kendileriyle
yapilan
özel mesleki egitimin gerekli oldugunu
% 62'si meslek ici egitimi
% 32'si gazetediik okullarinin kurulmasini
% 14'ü gazeteciik
18
Meslegin yapisu
Tablo 2. Ingiltere
1964 -75 yillari arasinda egitilen muhabirlerin
tahsil duzeyleri (yü zde olarak)
GCE *
GCE
"0" Derecesi
"0" Derecesi
veya daha
(Sinavrni verdigi
ders sayisi
ten az olanlar)
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
—
Veri
*
Gene!
32
25
27
23
17
GCE
"A" Derecesi
(bir veya daha
fazia dersin sifazia dersin Sinavini verenler) navini verenler)
29
35
35
32
30
33
6
4
2
3
2
25
21
21
21
1
13
17
35
35
38
35
50
59
60
58
60
61
U.niversite
Derecesi
4
5
6
9
15
20
15
14
16
17
22
(General Certificate of Education). Ortalarna derece ("0") dört
ifade eder, ileri derece ("A") ek iki yillik
ifade eder.
Kaynak : National Council for the Training of Journalists (icinde) Royal Commission on
the Press Finaireport. Appendices (Londra,HMSO, 1977), s. 150.
yillik orta
ye kitle
üniversitede okutulmasmi tercih
% 14'ii diger alanlari
ye % 14 'ii yUksek mesleki egitimi tercih
Fransa 'da Egitim Bakanliginin istegi Uzerine Nitelikier Konusunda
1964 ye
Merkezince (CEREQ) yurutiilen bir diger
ye
gaze1971 yzilari arasinda meslege giren gazetecileri incelemektedir.
lise mezunu oldugunu, %23'iinün lisenin bir veya iki ythni tatedilerin %
mamladigmi, % 25 'mm liseden sonra bakalorya (baccalaur'eat) aldigini veya uselerindeki teknik dersieri tamamladigini, % 25'inin liseye devam edip bakalorya
almadigmi ye % 7'sinin yalrnzca ilkokul mezunu oldugunu ortaya
Bu rakamlar Avusturya'daki
ortaya koydugu rakamlarla
yukari aynidir. Force
ilyesi Gazeteciler Sendikasi (Syndicat general des
journalistes/Force ouvri'ere), bakalorya oncesi
tamamlayamayan ye
19
Gazetecilik meslegi
liseyi bitiremeyen gazetecilenn yiizdelerinin CEREQ
bu yana
hesaplamaktadir ki, bu orta ye yUksek ögrenim diplomalarmin yUzdesinin arttigi anlamindadir. Ayni
gazetecilik okulu ogrencileri.
veya yazi
teknik (örnenm
gazetenin haber servisini veya basim
gin sayfa dUzenlenmesi) veya sorumluluk isteyen pozisyonlara tercih ettikierini
ayrica, teknik egitim görenlerin
gösterdigini belirtmek kayda deger.
yalnizca kUçUk bir bOlUmUnUn gazetediik okullarina gittikierini, teknik
gazetecilerin önernlice bir kisminin —bekienebilecegi gibi— teknik
kezierden geldikierini ortaya
Istatistiki veriler 1969 yilinda tsvec'de•erkek gazetedilerin % 8'inin üniversite
mezunu oldugunu, % 22'sinin use egitimini tamamladigini (abiture) ye % 65'inin
use egitimi gOrmedigini göstermektedir. Kadin gazeteciler için bu oranlar sirasiyla % 12,44 ye 44dUr.22
Avusturyali gazetecilerin devam ettikieri fakiiltelerin dagthmi, diger iilkelerdeki durumu da az çok yansitabilir. Edebiyat, felsefe, tarih ye hukuk, Uzerlerine
saglam bir kiilturUn
edilebilecegi iyi hirer temeldir ye basinda taninan isimlerden cogu boyle bir
Belli konulara yOnelik basinda (spec!gazetecilerin cogu iktisat ye fen fakUlteleri mezunudur.
alised press)
Gazetediigin Universitelerde okutulmasi, nisbeten yen! bir
Dahasi, nasil okutuldugu ülkeden iilkeye ye hatta bir üniversiteden digerine
teclir.28 Gene! olarak, ya modern toplumun incelenmesi veya profesyonel egitim biçimi olarak e!e a!inabilir. Ilk durumda,
agirlik noktasi
ile
ikinci
durumcla ise gazetecilik teknikleri incelenir. Bu iki
ucun arasinda akademik ye pragmatik
farkh derecelerde bir araya getinildigi
lar dizini vardir.
cok
pahasina da o!sa pragmatik
uzunca bir zaman
Kuzey Amenika'da egemen oldugu söy!enebiin. Dersier meslegmn uygulanmasinda
fakat Universitelerde
akademik
daha fazia
taraftar bulmaktadir, zira teknik egitim gazetenin cikanilma tekniklerinde hizli
ayni anda izleyememekte ye ogrencilerin herhangi bin durumun Ustesinden gelebilme!erini saglayacak kUltürel birikimle donatilmalani daha tercih edilmektedir.
Universitesi LisansUstü Gazetecilik Okulu, profesyonel egitim verilmesi
halen destekleyen!er oldugunun kanitidir. Dens!er, ulusa! ye uluslararasi dUzeyde ahiaki, politik, ekonomik, biimsel ye sosyolojik sorun!arin yani sira yazili ye
basin uzerinde
Ogrenciler, profesyonel gazetecilerin yardimiyla guncel olaylani
20
yapisi
olalar. Okulun Koloinbiya Universitesinin kütiiphane ye bilgisayarlarindan
teleksi, radyo studhaber ajanslarina
rak kendi ihtisas kütüphanesi,
yosu ye haber birimleri mevcuttur. 200 editörun ye 150 yabanci muhabirin bu
fazia mezunun New York Times taraderslerden geçmesi ye
findan istihdain edilmesi,
etkinliginin rakamsal gostergeleridir.29
Avrupa Universitelerinin sundukiari olanaklar o kadar
ki, bir ge-
nelleme yapmayi engeller. Fakat Bati Avrupadaki Universitelerde gazetecilik
ye tiniversitenin
dersierinin uygulamali olmaktan ziyade teoriye yonelik
söylenebilir. Yine de Avusturya, Belcika, Finlandiya, Fransa, Federal Almanya, ttalya, tspanya, tsvicre ye tn.
giltere tde gazeteci olacakiar 1cm ongorUlen dersieri sunan en azindan bir iiniversite mevcuttur.
Federal Almanyatda Berlin, Bochum, Bremen, Gottingen,
Mainz,
Munster ye Erlangen-Nuremberg üniversiteleri, halkla
ye
deisleri ile gazeteciik ye diger alanlar için hazirlik
mesleki
giden tie tek ne de
yol
sunmaktadirlar. Madrid Universitesi Enformasyon Biimlen Fakültesi
programimn gazetecilere
kismi basinda profesyonel olarak
dikkate alinarak
Strazburg'daki Uluslararasi
Gazetediik Egitim Merkezi, kent üniversitesi ye UNESCO ile
icinde
Avrupa'yi
Afrika ye
uzanmak amacz
gazeteciik
retimine
konularin incelendigi bir merkezdir.
Avrupa üniversiteleri
gazetecilerinin egitilmesinde önemli rol
oynarlar. Bu husus, SSCB'de 19201i yillarin
itibaren geçer!idir ye günu
müzde 24 liniversitede gazetediik fakiilteleri bulunmaktadir. cekoslovakya, DoAlmanya, Polonya ye Yugoslavya'da gazetecilik
tkinci DUnya
sonrasinda
Polonya'da
Krahon, Poznan, Katowice
ye Wroclaw Universitelerinde Gazetecilik FakUltesi bulunmaktadir. Bu
bir formiile dayanarak teorik
ile uygulamali
larda Ulkeden iilkeye
birarada sunulmaktadir. Moskova'daki Lomonosov Devlet
ye
Universitesi Gazeteciik Fakuiltesi buna iyi bir örnektir. FakUltede dokuz kürsü
varthr: parti basininin radyo ye televizyonunun teori ye uygulamasi, basin, yaym,
ye kitle
araçlari teknikleri, gazetediigin ye Rus edebiyatmin tarihçesi,
SSCB'de parti basim tarihi, Rus usta yazarlari, basin tarihi ye dünya edebiyati tarihi. Fakiiltede bir basimevi, ögrenciler tarafindan çikarilan bir gazete, radyo ye
televizyon stüdyolan, daktio ye steno birimi ye fotograf stUdyosu bulunmakta
dir. Program, basin, radyo ye televizyonda bir yillik staji içermektedir.
Mrika'daki birçok ülkenin ozgiirluklerini kazanmalarindan sonra, kitle iletiaraçlarrnrn sistematik olarak okutuldugu
luzia
ye tini.
21
Gazetecilik meslegi
versiteler bu alanda giderek artan önemli bir rot
1965'de bu turden üniversite egitimi yalmzca lid ülkede, Misir ye Nijerya'da mevcuttu. Bu egitim gUnumUzde Cezayir, Kamerun, Gana, Kenya, Libya Halk Sosyalist Cemahiriyesi, Madagaskar, Senegal, Guney Afrika, Tunus ye Zaire'de de verilmektedir.
Egitim gorenlerin hemen
iki yönlu etkisi
bir taraftan egitim sliresinin kisalmasi, difler taraftan, en azindan
teorik
ye
yerine uygulamaya önem verilmesi.
Asya'da da Universiteler kitle
araçlarma
konulann okutulmasinda
rolii oynarlar. Bunun örneklerine Hindistan, Endonezya, Japonya,
Fiipinler ye Tayland'da rastlanabiir. Bu bolgede de gazetedilerin artik saglam bir
gene! kiiltiirle yetinmeyip sosyal ilimlerle de
gerektiginin ye bu için
Universitenin uygun yer oldugunun bilincine varilmigtir. Ulusal amaclarin gercekicin iiniversitelerle
yapilmasinin önemi
bu nedenle,
dogal
Universite egitiminin teknik ye uygulamali yönleri olmahdir. Bu
olarak, gazetediik egitimine de uygulanmaktadir. Fakat bu noktada, Japonya'daki kiasik onur
bu Ulkeyi digerlerinden ayirmaktadir. Gazetecilik okullari
konuya akademik açidan
bu okullar meslege temel olacak birer
egitim kurumu olarak degerlendinilmemekte, basindaki
böliimlerin kendi
egitim sistemleri mevcut oldugu icin meslege
herhangi bir ayricalik
saglamamaktadir.
Bu alandaki dersierin yalrnzca bir iiniversitede —Queensland Universitesi—
venildigi
iiniversite egitimi ye gazetecilige hazirlama arasindaki
baglar zayiftir. Bu tiir dersier Yeni
daha geneldir. Universiteye
belgesini hair ogrenciler Auckland Teknik EnstitUsü veya Wellington Polytechnic
de venilen hazirhk dersierini izleyebiirler. Universite derecesini haiz olanlar Can terbury Universitesi Gazeteciik Diplomasi programma kabul edilebilirler.
gazeteciik egitiLatin Amenika lilkelerinin cogunda en azindan bin
çogu iiniversitelere bag!idir. Gercekten de bir
ml vermektedir ye bu
oldukbiitiin olarak ele alimrsa, tiniversitelerin gazetecilik ile en yakindan
lan bölge burasidir. Bazi yorumcular bu durumu cok sayidaki fikir gruplarinin
bin o kadar da gazeteciyi gerektirmesine ye üniversitelerin büyiik bölUxniinun bu
baglamaktadirlar. Digerleni, gazeteciik ogrendllerigereksinmeyi
ki bu bin onnm
küçUk bin oraninin sonradan bu meslege girdigi
ceki açiklamayla
Yine de Latin Amerika Universitelerinde gazetecilere yönelik mesleki egitimin dUzenlenmesi yonUnde bir egiim oldugu açiktir.
Bu husus özellikle gazetecilik egitimi kurumlannin en azindan yarisina sahip Arjantin ye Brezilya için geçerliyse de Gazetecilik Alaninda Ust Diizeyde
22
Meslegin yapisi
tar Utustararasi Merkezi (CIESPAL) Quito Merkez Universitesinde
Merkez, ögretmenteri
diger
dokiimantasyon saglayarak ye
yurliterek mesleki egitim dUzeyinin yuksetmesinde önemli rot oyna-
iizere, Universiteler ile ontara bagh kuruBu kisa
yOnteri vardir ye uygulama iizerinyapilan gazetecitik egitiminin
bir egitimi her zaman saglayamayabulir; hattâ bundan çok uzak
de
ihtisas okutlari kuraolabiir. Bu bazi iilkelerin nicin geneltikte üniversite
kapatmayi yararli gordUklerini açiktar. BOyle okullar,
rak sistemdeki
omegin, Kosta Rika, Danimarka, Fransa, Federal Almanya, Hindistan, Irlanda,
Polonya, tsveç ye Isviçrede mevcuttur. Kapasiteleri degilse bile yOntemleri yu—Kolombiya Universitesi Lisansüstü
karida bahsedilen iki bUyUk
Gazetecilik Okulu ye Lomonosov Devlet Universitesi Gazetecilik Fakültesi— benzer.
Meslek içi
Gazeteciik egitiminin tiniversitelerde ya da ihtisas okutlarinda yapilmasi halinde çok sayida insan bu egitimden gecmektedir. Ancak buntarm hepsi gazetecI
olmamaktadir; aralarzndan meslege girenlerin oraninin belirlenmesi giictUr. Diger
taraftan bircok gazeteci —kesin sayinin verilmesi otanaksizdir— bu
bir alanda üniversite
Egitimleri farkh bir yol
olsuniar, yine cie baegitimi gOrerelc veya yainrzca use dipiomasiyia
simn belli bir bölUmünde otdukça uzun ye sistematik bir staj devresinden gece.
cekterdir. Boyle bir staj, ayni zamanda gazetecilik okullannda veya belli bir derecenin edinilmesine yönelik kursiarda verilen egitimi tamamlar. Kisacasi, önceki
egitimlerinin dUzeyi ye niteligi ne otursa olsun gazetecilerin çogu —kendilerini
gazeteci olarak adlandirmalarina degin— meslekierini
sorgutanmaya acik oldugu
dir. 'Gazeteci dogulur, sonradan olunmaz"
kesindir.
Birçok i.ilkede ya geleneksel olarak ya da gazetecilik egitimi veren
nn bulunmamalari veya yetersiz olmalari veya basimn bir böliimUnde bu
lardaki egitimin yeterliigi hakkrnda
olmasi, veya mevzuat veya toplu
ile OngOriilmesi nedenleriyle
icinde veya
yonlen.
bir egitimden gecmek halen mestege
dirmesi altinda
normal yoludur.
Federal Almanya'da giinluk gazetelerde
gazetedilerin takriben % 90'i
devarni sUresince mütevazi bir iicret aldildari iki yilhk bir meslek içi egitimden
23
Gazetecilik
fazia akademik ye bell konularda yetki. yfflik
üniversite progranilarimn bir
mesleki
uyabasin ye gazetecilerin sendikalari arasindá bir ortak
rinca 1968 yilinda belirlenen esaslar cercevesinde yiirütUlmektedir.
1946 tarihli Yasa
Arjantin'de profesyonel gazetecilerin statülerine
(Yasa No. 12908, madde 24) uyarinca,
adaylan"nin orarn yayinm ekonomik durumuna
birini
olarak, istihdam olunan gazeteci sayisinin
veya sekizde birini gecmemelidir. Iki yillik bir hizmetten sonra aday yirmi
da
yasada tanimlanan mesleki kategorilerden birine (omegin "muhabir")
Buenos Aires'deki yayrnlara uygulanan. 1975 tarihli
toplu
mesleki egitim programlari diizenlenielebasin
nfl zorunlu
(madde 35).
Avustralya'da yiiksek egitim
verilen gazeteciik dersieri, basin
tarafindan yararh bir temel olarak nitelendinilmekte ye
girme "aday gazeteci" ("cadet") diizeyinde olmaktadir.
giinliik gazetelerine dair 1974 tarihli
yasasi cadet'i surekli veya di.izenli gazetecilik egitimi gören fakat heniiz
"dereceli" ("graded') gazeteci kategorisine girmeyen basin
olarak tanimlamaktadir (madde 10). Azami
sinin bulunmamasina
cadet'lerin çogu,
Iiseyi
veya orta ogrenimin
ytlirn
onyedi veya onsekiz
grubudur. Onyedi
olanlar dOrt yil, daha buyiik olanlar ise üç yil
cadet kalirlar. Yiiksek egitim
verilen gazetediik dersierini tamamlayanlar için bu sUre bir yila indirilir, bu dersieri izlemeyenler izlemeye
olunur ye bu amacla kendilerine izin veriir. Cadet'ler dereceli gazetecilerin 1/5'i
oranindadir.
Fransiz basinindaki gazetecilerin tâbi oldukiari ulusal toplu
hükümleri uyarinca profesyonel gazeteci Unvani, onayli iki yillik bir kursun sonunda taninir (madde 10). Stajyerlerin sayisi, yazi
mensuplanrnn toplam
sayisinin % 15'ini geçemez. Uygulamada, basin
kursiari diledikieri
gibi duzenleyebilmektedirler. Bir basin
lIe yapilan
üç ayhk
deneme süresini takiben stajyer gazetecinin sirasiyla yazi
servisinde, sayfa
Oranin
tersiz bularak
diizeni
ye deneme sUresinin sonunda gorevlendinilecegi serviste egitilmesini
öngörmektedir. Haber ajanslarinda, stajyerin haiz oldugu diploma ne olursa olsun, stajyerlik, dogal olarak, haber masasi
geçmektedir. Daha once deginildigi gibi, bu yalnizca ajansda
1cm degil, ayni zamanda gazetecilikteki
herhangi bir için de tam bir temel egitimdir.
ttalya'da gazetediik meslegini dUzenleyen 1963 tarihli yasa, daha once bahsedilen gazeteciler siciline ek olarak meslek içi egitim gOrenler için de sidil On24
Meslegin yapisi
ye tistündekiler bir gene! kültUr testinden geçtikten
sonra sicile kaydolabiirler. Belirli diplomalari olanlar bu testten geçmezler.
tilmekte olanlar sicilde üç yildan fazia kayith kalamaziar (madde 33-34). Ulusal
getirmektedir. Sayisal
toplu
sayisi için bazi
istihdam edildigi haber servisierinde her on
oran,
yüztin aitinda
istihdam edildigi haber servislerinmuhabire bir egitilen ye ytizUn Usttinde
muhabire bir egitilen biçiminde olmalidir. Deneme süresi tic ayi
de her
ücretine,
geçmemelidir. Egitilen
belirtilen asgari Ucreti almaya, fazia
ylilik izne, vs. hak kazarnr.
bir ayhk prime ye yirmi
gOrmektedir. Onsekiz
Basirnn personelini tiniversiteyi birakan ogrenciier arasindan veya kendi orsinaviari yoiuyia edindigi Japonya'da istihdam olunanlara,
gUtledikieri
kursiaria egitim veriir.
gore siiresi bir ile dOrt hafta arasmda
yoktur ye yalnizca mesiek
gazetediik egitimi yapan bir
sistematik olarak
içi egitim vardir. Ne tic gazete ne de iki radyo istasyonu bu
yapmaktadir. Gazeteci olacakiar gene!likle iiseyi bitirdikten sonra istihdam olunmakta ye meslegi uygulayarak ögrenmektedirier.32
Nijeryada bir gilnitik gazetenin yeterli elemani ye araci haiz kendi egitim
merkezi buiunmaktadir. Haber verme, fotografçihk vs. konularda dersier verkapilarmi diger
mektedir ye ayrnci ozelligi, bir gazeteye bagh olmasina
araçlarina da açmasi ye diploma vermesidir.33
Avustraiya!da yapllan cadet ye dereceli gazeteci aymmi Yeni Zelandada da
vardir. Mevcut tahkim
iyi bir egitim vermeye zorlamaktadir. Egitim
saatleri içinde verilmelidir. Egitim, 1972 tarihli bir
yasa (113 sayth Egitimi Konseyi
Yasasz) lie kurulan ye yirmisekiz
Egitimi Kurulundan bin olan Gazeteci Egitim Kurulunun teknik yardimi ile
ytirUtiilmektedfr. Egitim, dersiere ek olarak, cadet'ler tarafrndan hazinlanan ntishanm gOzden geçinilmesini ye verilen gOrevieri dereceli gazetecilerle yenine getirmeyi icermektedir. Cadet lere
kursiari iziemeleni için 'ucret kesintisi yapil-
maksizin her hafta alti saat
tki yil sureli çahgan ye stenoda dakikada seksen kelime yazabilen her cadet ilk -yil gazetecisi (first-year journalist) derecesine
terfi ettirilir (bkz. BOltim 5). Üç yilhk
ye stenoda dakikada yiizyirmi kelime yazabilme ikinci-yil gazeteci derecesine terfie yol acar.
sayisi dereceli gazetecilerin ye cadet lerin toplam sayisinin dörtte birini geçmemelidir.34
tngiltere'de adaylarm mesleki egitim!eri, esas o!arak, gazetelerin korumasa
altmda ytirütiilmektedir.
basini, geleneksel olarak, bu rolü oynamakta ye
ulusal gazeteler için istihdam alani
Egitim, Gazetedilerin Egi25
Gazetecilik meslegi
timi Ulusal Konseyi (National Council for the Tranining of Journalists NCTJ) tarafmdan denetlenmektedir.
Temel egitim iki biçimde olabilmektedir Stajyer olarak dogrudan
mak veya daha kisa bir stajyerlik devresinin iziedigi bir yillik hazirlik kursian (isisteyenle.
tihdam olunmadan once). Günliik gazetelerde gazeteci olarak
seçmekte ye egitim haber servistajyer olarak dogrudan
nfl
alinan kursiar bu egitimi tamamlamaktadir.
sinde yiirutiilmektedir.
Egitimin sbnunda NCTJ bir Yeterlik Sertifikasi vermektedir; fakat bu zorunlu
degildir. Stajyerlerin cogu mesleki nitelikieri doyucu biçimde degerlendirmedigi
gerekcesiyle bu smavi almamaktadiriar. 'Dereceli gazeteci" olabilmek 1cm sinavi
geçmek ye hattâ almak gerekmez. Sertifikanrn olmamasi durumunda bu statü belirli istihdam süresini gecirmekle otomatikman kazanilir. Benzer biçimde, toplu
geçen "tam kalifiye gazeteci" ("fully qualified journalist') Unvani,
bir sertifikanin bulunmasina bagh degildir. Bu ünvan, tam gUn esasiyla en az ikibuçuk yillik deneyimi olan gazetecilere taninir ye bu siirenin son oniki ayinin, bir
gUnliik gazetenin veya ulusal haber ajansinin hizmetinde geçmesi zorunludur, Hazirhk kursiari, tam gun esasma dayanir ye Londra'daki City Universitesinde ye
Cardiff'deki College Universitesi Gazetecilik
Merkezinde kolejier tarafindan verilir. Bu kolejlerdeki ogrenciler kendi hesaplarina veya mUstakbel
renlerinden burs alarak okuyor olabilirler ye NCTJ'nin yaptigi
sonucu
seçilirler. Egitimle ilgili belirli hususlar toplu
ile dUzenlenir. Haziruk kursiarini alan burslu ogrenciler dahil olmak iizere egitim gOrenlerin ücretleri
ozel hükUmierle behrlenir. ogrencinin önceden
oldugu egitime gore birbuçuk lie üç yii arasrnda
egitim siiresini diger hUkümler belirler. Egitim gorenlerin personel sayisma orani da belirtilir. Bu husus gene! olarak ifade edilebilecegi gibi (ornegin, sayi öyle olmalidir ki dereceli gazeteciler egitim gOrenlere yeterli ilgiyi gösterebilsinler ye egitim gOrenler dersieri izieyebilsinler), kesin rakamla da (ornegin bir haber ajansinda stajyerlerin sayisi editor yardimcilari ye muhabirlerin toplam saylsinin % 1O'unu geçmemelidir) belirtilebilir.
tsviçre'nin Fransizca
kesiminde gazeteci adaylari iki yilhk bir egitimden geçerier ye egitimleri sirasinda yazi
birimlerinde
lar ye tsviçre Gazeteciler Federasyonu lie tsviçre'nin Fransizca
Kesimi Gazete Sendikasi tarafindan
seçilen ye bir komisyonca mesleki ye
sürekli egitim için hazirlanan bireysel ye toplu
programirn izlerler.
Belirli radyo ye teievizyon yayin gruplarinm yalnizca gazetediler veya pro gramlarda
tUrn personel için
kendi egitim sistemleri oldugu
(Westdeutscher
belirtilmelidir. Federal Almanyada radyo ye televizyon
26
Mesfegin yapisi
Rundfunk) üniversite mezunlarina onsekiz ay sureli egitim
önermektedir.
dersieri bir kenardan iziemek isteyen diger ogrendileri de kabul etmekte fakat bu durumda
sdresi iki veya üç ay olmaktadir. tsveç radyosu yeni istihdam olunanlari egitecek ye mevcut personelin nitelikierini artiracak bir dizi kurs sunmaktadir.
BIRDEN FAZLA 1SVEREN içIN
Aym irnza sik sik birkac gazetede veya diger yayinlarda gorünmektedir. Ayaraclarinda da görulgazeteci, diger kitle
ni biçimde, gazetede
mekte veya bir televizyon yorumcusu bir radyo programmda yer almaicta veya
bir isim kullanilmasi oldukbir yayinda yazmaktadir. tsimsiz yazilar veya
ça yaygm olan bu uygulamayi bir dereceye kadar saklamaktadir.
Serbest gazetediler, durumlarinin geregi olarak sik sik birkac
lar. Bu açidan gene! rekabet hUkiimlerine uymalzdirlar; ayni
ayni dagitim alam içindeki birkac gazeteye birden satamaziar. Fakat gercek uygulama ile
kurallar bu temel ilkenin ötesine gidememektedir. !sveç 'de
gazeteciye
için çaasgari olarak saptanan bir Ucreti garanti ediyorsa editor, bir diger
israr etme hakkinx haizdir. Finlandiya'da bazi editOrler diger
renlerin adlarinm açiklanmasmi istemektedirler, fakat gazeteci açiklayip aciklamamakta özgiirdiir; LUksemburg'da ise aciklamak zorundadir. Fransa 'da
geçici istihdam olunan profesyonel gazetecilere dilzenli olarak katkida bulundukIan diger dergileri sorabilir; gazetecilerin bu bilgiyi vermeye zorunlu olup olmadikiari hakkinda kesin bir hükUin yoktur. Isviçre'de gazeteciler, istenildigi takdiryayinlari ye katkida bulunde,
duzenli olarak
yaptikiari
yayinlari bildirmeye zorunludurlar.
dukiart veya katkida bulunmayi
Federal Almanya'da mesleki giderlerin ayni muhabirin
durumunda muhabir yen! baglantilara girmeden once
olurlarmi almalidir; yen!
katilir.
de giderlerin
Fakat sorun, gazetecilerin bir gazetenin daimi personelinden olup o gazeteden
degil de aylik ücret almalari durumunda daha da
Hangi nedenlerle diger haber yayinlarma da hizmet sunniaktadirlar? Bunu yapmaya hakiari var midir? tkinci bir
girmeli midirler?
1cm
Birden fazia
nedenlerinden bin olarak ücret yetersizligi
gösterilmektedir. Bazi gazeteler, tiraj
veya diger ekonomik nedenlerle
katkida bulunan turn elemanlarina haysiyetli bir
saglayacak duzeyde bir
ödeme yapamamaktadirlar. omegin, Kosta Rika hükiimeti birden fazla
manin
ye
yillarda bir sorun oldugunu, fakat asgari ücretin belir-
27
Gazetecilik meslegi
Yine belirtildihalen o dUzeydedir ki basmin bazi alanlarrnda
gine gore, birden fazia
ye sonuç olarak birden fazia yayinda
çikar
gUndeme
mak
Ispanya'da Grafik Sanatlar ye Enformasyon Deviet FederasIenmesiyie bircok gazetecinin tek Ucretle
yonu bunu ciddi bir sorun olarak hissetmektedir. Bu Ulkedeki bircok gazeteci,
ek olarak kamu yOnetiminde veya Ozel
duzeyi için asil
sektörde görev almakta ye
gençlerin bu sektörierde birer sahibi olmalarini engellemektedirler. Gazetec ilerin temel gereksinimlenini
için
birden fazia
da sOzkonusudur.
yayrnlara niçin
gazetecilenin bagh oldukiari yayinlanin
fakat bilinen diger negecici katkilarda bulundukiarini açikiayan, az
denier de mevcuttur. Bunlardan bin, gazetecilerin, fikirierinin yeni kitlelere
masrndan ye yetenekieninin daha yaygin takdir gOrmesinden duyduklari mesleki
hazdir. Diger bin neden, gazete açisindan, bir yildiz yazar kazanmak veya sininli
yazi
ekibini giiçiendirmek arzusudur. Ayrica, gazeteye katkida bulunanianin
aranmasi asil
UnUnü artirir. Son neden ise, kimi alanlarda
bazen uzman sikintisi olmasidir.
ye ek gorevier iistlenmek her durumda birBirden fazia
için
talebinin azalmasi (tspanya'daki gibi), fazia
takim sorunlara yol açar
tehlikesi,
Eu,
basin gruplari arasinda oiasi hukuki
birçok ülkenin niçin soruna
açikiar.37
bintakim kurallar
Bazi ülkelerde birden fazia
bagli olarak gazetecilik mesieginin icra
edilmesi veya gazetecilik mesieginin yanisira bin digen ücretii
yasakianmakta veya en azindan uygulamada kabul ediimemektedir. Birden fazia
te
Kamerun'da ye Madagaskar'da gazetediigin tanimi veya bu iki Ulkedeki gazetecilerin çogunun statiisii oian deviet memurlugu lie
dir;
yasa ye hizmet
tek
geleneksel sadakat ile yasaklanmaktadir. Gazetecilerin bin diger ücnetii
kaçinmalari Danimarka'da kuraldir. Yasakiamanin
hedefi geneilikie ticari faaiiyettir ye yasakiama gene! veya belirli faaliyetleni yasakiama bicimindedir; bu husus, Belçika,
Yunanistan, Liiksemburg, !sveç, TUrkiye ye Ingilterede sOzkonusudur. Israilde
bir gazeteci istisnal durumiarda ye gecici olarak haikia
veya ticari basin
faaiiyetleri alanlaninda faaliyette bulunabilir.
Birden fazia
bagli oiarak gazeteciik mesiegini icra etmek diger yerlerde miimkiindiir. Avusturya, Brezilya,
Finiandiya, Honduras, Hong Kong,
Hindistan,38 Irak kamu sektOrU, Kuveyt, Holianda, Norveç, Polonya, tspanya ye
ABD 'de yasakiama veya sininlama yoktun. Digen Uikeiende birkaç gazeteye katkidaha iyi bin
28
yapisu
ye sinirlamalara baglidir. ornegin Arjantin'de
bulumnak birtakun
ye böylece üç ayri yer.
gun"
bir gazeteci ayni anda iiç gazetede
da
den iicret alir. Tam gUn esasiyla
gazetecilerin yalnizca bir
1cm
ca.
âdetten oldugu Avustralya'da, uzman sütun yazarlari diger gazetelerde de
Victoria eyaletinde kimi yayinevleri, gazetecilerini makalelerinin suretlerini yayinlamak Uzere diger yayincilara göndermeye yetkii kilabiliner. Barbados ye Guyana'da yerel gazeteciler yabanci gazetelerin muhabirleri
saatleri
normal
olabilirler. Kanada 'da bir toplu
ayni dagitim alani içindeki diger
özel izin olmadikça bir
önerilmesi, gazeteci, radyo ya da televizyona
araçlarindan once kendi
(external
çikiyorsa
gazetenin belirtilmesi
harici
collaboration) izin vermektedir.
protam ya cia yarim gUn olarak
Fransa'da ulusal toplu
istemlerini Onceden ye yazili olarak, istemi
fesyonel gazetecilerin hand
bildirmelerini ongerekçe göstermek
reddetme hakkini haiz
gormektedir. Benzeri dUzenleméler Senegal 'deki toplu
de vardir.
!rlanda ye Pakistan'da bu konuda yayincinin da onayi aranir. Malezya'da gazete
diger
mensuplarina normal
saatleri
gruplarindan bin yazi
bulunmak uzere akia yakm bir ozgUrlUk tanimakta fakat
yayinlarla
eklemektedir. Hemen hemen
uygulanmasini Onemll Olçude sinirlayan
Yeni Zelanda'da
turn gazetecilermn tek
bagli olarak tam gun
makaleleri diger yavinlara Onerebibazi gazetediler
zamanlarinda
liner. Bin yayinevinin birkaç yaymi varsa, Yeni Zelanda Gazeteciler Sendikasi
tsvicre'de toplu
üyesi gazetediler bunlardan yalniz bininde
saatleni icinde onlari istihmesi hilkilmieri uyaninca, muhabinler, normal
dam eden yayin 1cm
ye yayirnn çikarlarma ters
mek
hizmet
aksine hükiim yoksa ye yayincinin da
onayrni
belinlenen
diger kitle
saatleni
araçlan
ile
bulunabilirler. Irak 'cia özel sektörde uygulanan hizmet
sinde benzeri bir simrlama mevcuttur. Tunus
Yasasi,39 makalelenin
yaymlarda yayimlanmasi hakkrnrn, bunun mümkün olabilecegi
belirten
özel bin
lie tamnabilecegini hükme baglamaktadir.
Federal Almanya'da lid radyo-televizyon
konunun esaslarmi belironayinin Onceden mutlaka aimmasi,
bin diger haber aracinda editör olarak haneket etmemeleri, olasi takma adlan
açiklama yiikumlulugu, materyallenini ilk Once
sunmalan,
bir yayimn yazi
ekibinin mensubu oldukiani izienimini vermeyecek biçimde day29
Gazetecilik
Isvec radyosu özellikle
onayrnin önceden aimmasi yiikumlulugiinde israrlidir.
faaliyetlerin gazetecilik meslegi
olmaUçuncü bir grup ülkede
ranmalari
çifte istihdam mumkilndür. Bu faaliyetler, Avusturya, Finlandiya,
Ian
Diger ban ülkelerde ise beHollanda, Norveç ye ABD'de kurallara
Arjantin'de, gazetede istihdam, kamu kesiminde
lirli simrlamalar
kesiminde faaliyette bulunmak ;lisansini haiz bir
istihdam
veya
Kanada'da bir toplu
lie
sorumlulukiarm ye
gorevleri lie acikça
veya
yayinla rekabeti iceren
ikinci bir
olarak icra edilemeyecegini hUkme baglamaktadir. Malezya'da bir yaymn grubu,
diger alanlardaki faaliyetlerin ilgili
vUcut ye akil sagligmna etkilememesini
öngörmektedir. trlanda 'daki Ulusal Gazetediler Sendikasinrn Mesleki
Yasasi daha kesin ye smnirlayicidir: "Kadrolu bir eleman öncelikle onu istihdam
eden gazeteye hizmet edecektir. Kendine alt zamanda bir diger yaratici
ugra§abilir fakat
bir elemani olanagindan yoksun kihyorsa yillik izinlerinde
Ustlenemez" •40 Isvicre mevzuatm daha
veya bayram tatilierinde faziaclan bir
liberaldir ye gazetecilere gelirlerinin azami % 20 'sini gazetecilik
faaliyetlerden edinmelerine olanak tanmmaktadir. Bu faaliyetler, halkia
tanitma faaliyetleri veya basin servisi
olabiir. Bu faaliyetler yerine getirilirken gazetediler gazeteciik statuilerini kötiiye kullanamaziar. Daha once deginilen
Federal Alman radyo - televizyon §ebekesinin saptadigi esaslar, gazetecilerin
renin onayi ahnmak
ticari faaliyette bulunabilecekierini belirtmektedir. Bilimsel
konferanslar, sendikaya katilma, politik ye dm1 faaliyetler
gibi gecici nitelikteki bazi
için yetkili kthnmak gerekmez, fakat gazeteci
haberdar edilmelidir.
yerel yOnetime veya parlamenter gOreve seçilirse
Notlar
11946 tarih ye 12908 sayth Yasa, ilk geçen yasadir.
2
Aralik 1963 tarihii yasa.
29 Mart 1935 tarihli Yasa. Yasada, 4 Temmuz 1974 tarihli bir yasa lie
lik
IFJ tarafindan Nice Kongresinde (Eylül 1978)
Ucti, International standard classification of occupations (ISCO), yeniden gozden ge.
baskisi, (Cenevre,4. baski, 1981), bölüm 1-59, 15.
6
1946 tarih ye 12908 sayih Yasa.
30
yapisu
20 Arahk 1979 tarihui Yasa.
8
Royal Commission on the Press, Final Report (Londra, HMSO, 1977,) s. 167-169.
F.F. Lehnj: Economic and social conditions of freelance journalists (Brüksel,Interna.
tjonal Federation of Journalists, Nisan 1977; teksir).
10
toplu
Federal Almanya'da belli kategorilerdeki
29 Ekim 1974 tarihli evde yapilan yasasi,
kapsamma girebilmelerini
(Bericht der Bundesregierung über die Lage von Presse und Rundfunk in der Bundesrepublik
ücDeutschland (1978), 812264 sayth matbu yayin, s. 124). Ayrica, 'Bir gazete
her
ücreret
bir profesyonel gazetecinin hizmetini
naszl adlandirdikiamna bakilinaksizin hizmet
tin miktarana veya taraflarin
mesi addolunur." diyen Fransiz Yasasi'nin L. 761-Z maddesine bakmiz.
"L 'agence France - Presse", (icinde) Notes et etudes documentaires (Paris, La documentation francaise), S. 4336-4337, 23 Kasim 1976.
12 ibid, s. 29.
13
ibid, s. 50.
14
15
age.,
bölum 1.59. 20.
Royal Commission on the Press, age., s. 155.
16
Central Youth Employment Executive.: Journalism, Choice of Careers, s. 83 (Londra,
HMSO, 5. baski, 1974), s. 14-15. !htiyari
ye Hakemlik tirgutUnde (Advisory,
Conciliation and Arbitration Service-ACAS) basdan birLondra gazetesiiçin
modele bakmiz: Industrial relations in the national newspaper industry (Londra, HMSO,
1976), s. 502.
17
18
age, bölüm 1-59. 25.
Central Youth Employment Executive, age., s. .12.13.
19 ISCO, age, bolÜm 1-59. 30.
20 ibid,böliim 1-63.40.
21
Central Youth Employment Executive, age., s. 11.
22 ISCO, age., bölUm 1-59. 35.
23 Central Youth Employment Executive, age., s. 28.
24 ACAS, age., s. 159.
25 Massen-Medien in t)sterreich (Viyana, Internationale Publikationen Gesellschaft 1977).
26 Centre d'etudes et de recherches sur les qualifications (CEREQ) : Les Journalistes, Etu-
de statistique et sociologique de la profession (Paris, La documentation francaise, 1974),
s.27 vd.
27 L. Furhoff,L.Jonsson ye L. Nilsson : Communication policies in Sweden (Paris, UNES-
CO Press, 1974), s. 72.
31
Gazetecilik meslegi
28
Bkz. : May Katzen : Mass communication: Teaching and studies at universities (Paris,
veren universiteler, enstitüler
Unesco Press, 1975). Bu kitap, yeryuzunde gazetecilik
ilerideki sayfalarda bu kitaptan çokça yaveya gazeteciik okullari üzerine bir
29
du Centre de formation et de perfectionnement des journalistes (Paris), ilkbahar 1978, S. 61, s. 10-11.
30
Bkz. Bericht der Bundesregiering Uber die Lage von Presse und Rundfunk in der BundesrepublicDeutschland (1978), age., s.117.
31
32
Bkz. "L'agence France-Presse', age., s. 52.
Dosu Oyelude : The press in West Africa (Bruksel, International Federation of Journa.
lists, 1974), s. 62.
ibid., s. 94.
Gunlük gazetelerde
gazetecilere
1977 tarihli hükme bkz (madde 16).
Bkz.: ACAS, age., s. 160-16 1; Royal Commission on the Press, age., s. 172-173 ye
Appendix G (icinde) Final report. Appendices (Londra, HMSO, 1977); Central Youth Employment Executive, age., s. 32-34.
36
Lehni, age., s. 3 1-32.
Bkz. F.F. Lehni: The situation of IFJ member
tion ofJournalists,
1976; teksir), s. 26.27.
38
Gazetecilere
1955 tarihli yasada
tam ya da yarim gun olarak bir veya birkaç basin
(Bniksel, International Federayapan 1981 tarihli Yasa, gazetecilerin
kabul etniekte-
dir.
30 Nisan 1966 tarih ye 66-27 sayili Yasa (madde 402).
40
32
Stapleton : Communication Policies in Ireland (Paris, UNESCO, Press, 1974), s.51-52.
MESLEKTE !ST!HDAM
2
birlikte gazetediik meslegi,
iletim araçlarrnrn dramatik
gazetedilerin sayismi belirle.
DUnyadaki
belirgin bicimde
toplam
mek,
yukari da olsa, zordur. Bu meslekte istihdam edilen
sayisi hakkinda kabaca bit fikir verebilmek 1cm, konuya yazili basirnn toplumda.
ki istikrarli
iziemekie girmek yararli görUlmektedir.
TOPLUM YE BASIN
Toplumda basinin roll ilk once tiraj lie olçUlebilir. Onyedinci yuzyilda
Theophraste Renaudot tarafindan önceleri ayda bir sonralan haftada bir çikariian La Gazette, ortalarna 1200 adet basmaktaydi. Onyedinci ye onsekizinci ytizyillarda tngiltere, Fransa, Almanya ye ABD'de çikan ilk gUnliik gazetelerin muhakkak ki mütevazi bit dagitimi vardi. GüniimUzde,
güniilk gazeteler muyonlarla degilse de yüzbinlerle dagitilmaktadir. Bazilarirnn her baskisinda düzinelerle sayfa mevcuttur. 1977'de dunyada gene! enformasyon sunan 8.000'den fazulusal durumlari yansittila giinlilk gazete vardi.2 Bu yuvarlak rakamlarin
açiktir (bakiniz Tablo 3). Bazi ülkelerin bir gunllik gazetesi varthr, baztlarinrn
ise hiç yoktur. Bazi ülkelerde de, tam aksine yuzlerce gUnhiik gazete vardir. Brezilya'da 320, Federal Almanyada 410, Hindistan'da 930, Meksika'da 270, Tlirkiye'
de 440, SSCB'de 690, ABD'de 1830. Genel olarak bakildiginda, bu dagilimin nüfus, politik orgutlenme, ekonomik ye kUltiirel
düzeyi gibi faktörlere bagh
oldugu gUvenle sOylenebilir.
tlraj rakamlari daha anlamlidir. 1977'de giinhik gazeteler 1cm
diinya ortalamasi, her bin
136'dir, fakat bu rakam yaniltici da olabilmektedir, zira
ile
olan Ulkeler ye hatta bu lid gruptaki
uçlar
arasmdaki farkiari yansitmamaktadir (bakiniz 3. ye 4, tablolar).
Afrika'da bin
gunliik gazete sayisi sadece bir diizine civari iken, Avrupa, Kuzey Amerika ye Japonyada birkac yuzdür.
NUfusa
33
1977
1976
1976
1976
1976
1977
Yll
1976
1976
1976
Libya Halk Sosyalist
Cemahiriyesi
1976
Misir
1976
Nijerya
1976
1976
Senegal
1976
Sudan
Cezayir
Fas
Sahili
Kamerun
Kenya
Kongo
Afrika
Ulke
30
154
3
3
2
20
12
0.2
1
2
3
3
5
5
2
1
2
7
25
1
4
64
3012
2
10
19
1
3
10
236
1902
63
(000)
Tiraj
Toplam Bin
4
Sayi
GUnhik gazeteler
1976
1974
1977
1976
1977
1976
Yil
2
19
5
5
3
Says
1
107
Tiraj
Toplam
(000)
Bin
GÜnIük olinayan gazeteler
2
6
ye diner slireli yayrnlarin sayisi ye tiraji
Genel enforinasyon gazeteleri
Tablo 3. Ulkeler itibariyle
1974
1977
1977
1974
1974
1974
1973
1975
1977
1976
Yd
61
18
43
3
870
4
3
144
3
210
104
32
1 182.9
8
25
37
20
23
145
Bin
413.6
Thaj
Toplam
(000)
186
41
39
63
Says
Diger siireli yaymlar
B
N
Umguay
Veneziiella
Nikaragua
Panama
Paraguay
Peru
Surinam
Kuba
Meksika
Arjantin
Bolivya
Brezilya
Dominik
Ekvator
El Salvador
Giyana
Guatemala
Haiti
Honduras
Jamaika
Kanada
Kolombiya
Kosta Rika
ABD
Amerika
1977
1976
1976
1977
1976
1978
1976
1976
1976
1976
1976
1977
1977
1976
1976
1976
1976
1976
1976
1976
1977
1977
1977
1976
1977
1977
150
26
54
3
42
2 263
144k
33
7
30
113
136
106
828
394411
5 150
1 330
210
50
21410
92
14010
101
208
350
5083
2
62159
6
6
4
268
16
6
122
42
10
37
12
2
9
6
8
3
142
13
318
1829
178
39
51
74
51
79
104
•
49
221
20
•
63
•
46
26
45
287
1975
1977
1977
1974
1977
1977
1977
1977
1974
1977
1975
1978
1971
1974
1975
1977
1972
1972
1977
27*
3
48
2
28
7
31
1
179
33
474
.
500
39
167.2 156
15
2 799
18
.
5
125
8
483
190
514
381
11 955
10
1 215
5
1977
1975
1977
1976
1977
1977
1975
1974
1975
32
1978
12
8
18
236.2 305
3 068*
1977
1972
1972
1977
101
13*
959
9 821
63
335
21
595
2
1964
953
1 034
23
127
284
1 632
18*
9 732
1 360
90.7
27
46076
100
202
614
1979
129
3
'.4
tD
0•1
1976
Irak
Liibnan
Malezya
Nepal
Japonya
Kampucya
Kuveyt
Kuzey Kore
Israil
Iran Islam
Cumhuriyeti
17
33
37
29
1976
1976
11
7
17
177
23
24
1976
1976
1977
1976
1977
1976
1976
7
91924
9622
1 8348
28121
180
62 221
801's
47319
20210
1 39313
1067216
7 169
•
•
•
•
159
546
•
•
197
178
1976
44
929
83
7
235818
8
11
2
329
3
4
1977
1976
1977
1977
1977
77
350's
28
(000)
Tjraj
Toplam Bin ki8iye
17
Sayi
1976
A.rap
1977
1976
Yti
GUnlÜk gazeteler
Genel enformasyon gazeteleri
Emirlilderi
Burma
Endonezya
Filipinler
GUney Kore
Hindistan
Hong Kong
Asya
Ulke
Tablo 3. (devami)
1976
1977
1977
1974
1978
1974
1977
1977
1977
1975
.
1977
1975
Yd
28
52
19
96
51
6
38
4908
117
84
3
145
95.6
2 294
2
89
Tiraj
Toplam
(000)
8
5
128
3
63
Bin
olmayan gazeteler
11
Sayl
GUnlÜk
1976
19.75
1976
1977
1974
1978
1975
1976
1975
1977
1974
1975
1977
1977
Yti
94
847
49
25 604
176
583
267
179
8844
1 146
101
171
536
1 102
257.5's
2 530
25
118
8
61.7
(000)
Tiraj
Toplam
'6
25
Sayi
Bin
Diger süreli yayinlar
151
17
60
4
106
3
3
—1
Aurupa
Avusturya
Belcika
Bulgaristan
cekoslavakya
Danimarka
Demokratik Aim.
Federal Almanya
Finlandiya
Fransa
Hollanda
Ingiltere
ttalya
Irlanda
Ispanya
Isvec
Isvicre
UrdUn20
Pakistan
Singapur
Sri Lanka
Suriye
SuudiArabistan
Tayland
1977
1977
1977
1977
1977
1977
1977
1977
1977
1976
1977
1977
1977
1977
1977
1977
1976
1976
1977
1977
1976
1976
1977
1977
2083
4453
1 840
8317
25968
12
29
49
39
143
112
91
13
7
72
.
60
96
67
7226
2622
4 358
4710
22
900
5 491
702
437128
2 202
10 863
2 369
412
2529
27
85
14312
65'°
96523
497
31
5
12
23
7
10
22
103
•
•
528
414
97
220
128
410
336
241
237
296
362
496
423
465
205
29
•
•
•
215
1977
1977
1977
1977
1972
1977
1977
1977
1977
1977
1977
1977
197725
1977
1977
1974
1975
1977
1972
1977
1977
1975
1974
21
122
54
24
69
169
1 092
32
49
245
694
152
2
36
111
2
132
4
71
8
196
6
4
121
3
10
3
28
62
137
212
882.5 139
1 013
512
1 672.6 524
*
15 451
291
902.9 67
949
108
984.1 65
163
32
8931 532
2 139
30
30
30
297.4 129
100
1975
1977
1977
1977
1977
1977
1677.827
55 352
31696
3690
1463
159
5 508
7 390
5221
183379
20 524
85 305
8491
21758.5
67
986
40
1459.6
35
20
103
1 521
•465
1977
2206
1977
9651
1977
1470
1977
921
1974
3594
1977
1 162
197425
867
1975
2113
1977
13716
1972
1977
1977
1975
1974
1975
1977
5010
1 509
3455
1 224
1 378
1448
964
35
8
104
•
1977
1977
2 368
396
251
310
66
•
96
•
54
171
243
430
240
1977
1977
1977
1976
1976
1977
1977
1977
1977
1975
1978
1977
1977
Yd
gazete 1cm.
mizal
yaysnlar, kilise bOltenieri, okul gazeteleri ye ilietme dergi.
Bin
619
67 621
2 379
46
79
9 126* 648
13 470
712.9* 33*
820.4 547
337
83
1971
57
5
(000)
Tiraj
Toplam
1976
1977
1977
1977
1975
1977
1977
1974
YiI
4
1 509
748
2 446
901
553
3855
898
Sayi
Diner
524
2 140
14 293
7
30436
13276
Thaj
Toplam
(000)
358
dU8en
Bin
yaylnlar
Ian ifade eden.
olmayan gazete addogOnIük gazete ye haftada üç defa veya daha az cskanlar
Iunmaktadir.
yayinlar', gene1 konulara yonelik veya hukuk, maliye,
ticaret, tip, moda spor vs. gibi çqitli konularda call8malani ye haberleni veren yaysn-
NOT: Bu tabloda "genel enformasyon gazeteleni guncel olaylari haber ven,nck
amacini taglyan thin süreli yayrnlars ifade eden. Haftada as az dört de6 cikanlar
Statistical Yearbook (New York, 1981).
Kaynaklar. UNESCO: Statistical Yearbook 1980 (Paris 1981); Brlqmig Milletier:
len haniç. 30Girntiik 37 gazete için. 3tKilise bOltenleri, okul gazeteleri ye illetme
dergileri hariç. 32lIietme dengilen hanç.
159
7 237
111
4
507
618
2 512
745
307
24
38
76
86
Sayl
Gtinlük olmayan gazeteler
1Yalnizca kirsat kcsirndeki guniük olxnayan
için.2Yalniz gunlük 7 gazete
1cm. 3Günlük $
1cm. 4Güniük 2 gazete için. 5Rakamiar yalnir günlük sabah
gazeteicri içmndir. 6Güniuk 4 gazetc 1cm. 7GUnIuk 117 gazete için. 835 gazete 1cm.
9GunJUk 9 gazete 1cm. '°Gunluk 5 gazete içmn. t1GUrdük 146 gazeteiçin. '2GQnlOk
6 gazete içrn. '3Günlük 19 gazcte mçmn. '4Güsslük bit gazete için. 15252
seij yayln
için.
603 gazete 1cm. 172444 gazete için. 18Gunluk 50 gazete içmn.
Iük 20 gazete 1cm. 20Rakamlar yalnizca bati yakasi içindir. 2tGlinltik IS gazeteiçmn.
22Gür.luk 13 gazete 1cm. 23GOnlük 21 gazete için. 24Günliik 16 gazete 1cm. 25YaInizca haftalik dergiler. 26GünIdk 10 gazete içmn. 27152 sfireli yayrn 1cm. 28GünlÜk 56
27
686
102462
38
39
4 365
2085
2
26
112
1977
1977
1
740
8 331
527
3711
2 585
(000)
Tiraj
Toplam Bin ki8iye
gazeteler
60
493
1977
1977
1976
1976
44
28
34
27
82
Says
GUnhiiJc
Genel eaformasyon gazeteleri
1977
1977
1977
1977
1977
Yil
Rakam ride edilemcmiltir.
* Geçici veya takribi
Beyaz Rusya
SSCB
Souyetler
Yeni Zelanda
Avustralya
Fiji
Okyanusya
Macaristan
Norveç
Polonya
Portekiz
Romanya
Türkiye
Yugoslavya
Yunanjstan
Ulke
Tablo 3. (devami)
-
3
Meslekte istihdam
Tablo 4. GÜnlUk gazetelerin bölgeler, gruplar ye tilkeler itibariyle sayisi ye tiraji
GÜnliik
Bolgeler ye gruplar
gazete
saylsi
Takrib i tiraj
Toplam
Bin
(milyon)
Diinyatoplami1
Afrika
Amerika
Asyat
8210
443
136
180
3 110
9
21
Avrupa
Okyanusya
1 740
110
690
150
1 950
1 160
2 300
92
107
127
158
72
264
268
394
SSCB
Afrika (Arap devietleri haric)
Kuzey Amerika
Giiney Amerika
Asya (Arap devietleri haric)1
Arap Devietleri
Ulkeler
olan (ilkeler
2380
6
102
5
15
67
25
106
281
72
73
30
321
36
110
5
4 700
3 510
366
77
cm, Kuzey Kore ye Vietnam hariç.
K aynak.
UNESCO; Statistical Yearbook 1980 (Paris, 1981).
yayinlarin da sayilari ye tirajGiinlük gene! enformasyon gazeteleri
lan yiiksektir; fakat bu yayrnlar acisindan da ilikeler arasinda önem!i farkiar
3,455),
dir. Bu, özellik!e Belcika (9,651 yayin), Fransa (13,716 ye bin
5,010), SSCB
Hindistan (8,844), Japonya (25,604), tsviçre (1463 ye bin
(67,621) ye ABD (9,732) gibi iilkelerde belirgindir.
genel!ikle niifusun yogun 01o!an iilkelerin cogunda
merkezierde
oldugu, okur-yazar oranmin
veya
bölgelere cok az girebildigi bir gerçektir. Bu
hizmetlermin kisitli
önemli ihtirazi kayitla yazili basinin gunumiizde evrensel olmasa da yaygin oldugu belirtilebilir.
Sözlii basin, yani radyo ye te!evizyon vasitasiylahaber her yerde mevcuttur.
En fakir Ulkelerde ye en uzak noktalarda dahi, mütevazi de olsa radyosu olmayan
39
Gazetecilik
haber bUltenlerini alamayan aile zor bulunur. Bu baglamda, belirli
p0niifusu seferber etmede radyonun rolünU vurgulamaya gerek
yoktur.
ye
litik
GAZETECILERIN SAYISI
haiz iilkeleryalnizca birkac tanedir. DaGazetedileri tescil eden bir
Bu nehasi, benimsenen tanimlar, Böltim l'de verilenlerle
Tablo 5, bu verileri yirveriler emare
denle, bu
misekiz Ulke için vermektedir.
Bu tablodan bir sonuc cikanlamaz; fakat bir dizi gozlemde bulunulabilir.
tik olarak, gazetedilerin sayisi istikrarli bir bicimde artmaktadir. Bu olgu,
kronolojik verilerden çikmaktadir. Sayt, Avusbazi Wkeler tarafindan
1976'ya % 30; Danimarka'da 1969'dan 1978'e % 55; Fransa
turya'da
da 1969'dan 1978'e % 45; Federal Almanyada 1970 den 1976'ya % 24; ttaiya'
1970'den 1975'e % 11 (rakamlar 1950
da 1973'den 1977'ye % 28;
Malezya'da 1969'dan 1978e % 58; Yeni Zeye 1975 arasi üç katina
landa'da 1971'den 1976'ya % 28; Polonya'da 1970'den 1979'a % 40 (radyo ye
Rakamlarin
televizyon haric); ye tsvec'de 1972'den 1976'ya % 15
yukari sabit kaldigi Avustralya bir istisnadir.
Sayisal olarak gazeteciler, önernli bir meslek grubunu temsil etmemektedirnüfusa orani önemsizdir. Yeni Zelanda'da binde
ler. Sayilarinin toplam
1.7; Japonya ye tsveç'de binde 1.4; Danimarka ye Hong Kong'da binde 1.3; Ingil1970-1976 arasi
tere'de binde 1; Federal Almanya'da binde 0.9; Fransa ye ABD'de binde 0.6;
Avusturya'da binde 0.5; Avustralya, Belçika ye trlanda'da binde 0.4; ttalya ye
Pakistan'da binde 0.3; Honduras'ta binde 0.2 ye Kamerun ye Hindistan'da binde
0.l'den az. Bu sayilar, gazetecilerin de bir kismi oldukiari profesyonel, teknik ye
benzeri
sayilari ile
(Mesleklerin uluslararasi standart simfiandinimasinda 0/1 grubu)
Hong Kong'da binde 24; Japonya'da binde 19;
Yeni Zelanda'da binde 12; Pakistan'da binde 11; Isveç'de binde 6; Honduras'da
binde 4.6; Fransa ye ABD'de binde 4; Kamerun'da binde 3.4; ttalya'da binde 3.3
ye Hindistan'da binde 2.1dir.
sayilar bazinda uluslararasi
Sayilarin açik yetersizligi
malar yapmak anlamsizdir. Fakat basimn oynadigi önemli rol yen olarak alindikategorilerdeki
arasindaki ye bu
modern
gmda sayilar,
toplumdaki rolleri arasindaki
çarpici bir örnektir.
kadinlann gazetecilik meslegini icra etmemelerine bir neden
Ilk
yoktur; makale yazan veya radyo ye televizyonda haberleri sunan —en azindan
40
Meslekte istihdam
vardir. tigili istatistiki verilerin aimbazi ijikelerde— kadinlann sayisinda bir
digi birkac ulkede kadinlar, gazetecilik dunyasmnda halen azinhktadmrlar. Fransa'
da 1978'de 15,563 gazetecinin 3,422'si (% 22); Federal Almanya'da 1976'da
36,000 gazetecinin 11,000'i (yiizde 31); Japonya'da 1975'de 74,100 gazetecinin
9,100'ii (% 12); Yeni Zelanda'da 1971'de 1,736 gazetecinin 387'si (% 22) kadintngilter&de 1974'de oranin sekizde bir oldugunu ordir. Bir tngiliz
gore, dergilerde ye siireli yaymnlarda çahtaya
fakat ayni
kadmnlara oranla daha fazladir. Zira bu
kadmnlarin sayisi gazetelerde
gOre,6 bayayinlann çogu kadmn okuyuculara yOneliktir. Bir diger
aimnan kadinlarmn yeni ahnanlara oranm 1966'da % 25 olmasmna
sinda
eder. ABD
sayinmn yukseldigine
1975'de % 35'dir, bu da 1974'deki
de 1970de muhabirlerin % 35'inden fazlasi kadmndir.7 Uluslararasi Gazeteciler
Organizasyonu, cekoslovakya'da 1976'da gazetedilerin % 25'inin kadmn olduguPolonya'da oran % 35'
flu —bu oran elli yil Oncesinde % 3 idi—
dir.9
Gazeteciligin düzensiz ye gec
saatleri gibi
muhakkalmalarmna neden olkak ki aile sorumlulugunu haiz kadinlarin
maktadir. Yakmndan incelendiginde, basirnn kimi özel alanlarm (ele alinan konulara ye hitap
okuyucu kitlesine gore) kadin gazeteciler 1cm daha cekicidir.
Bu durum, gdriildugii iizere, !ngiltere'de kadin okuyuculara yönelik basinda sOzkonusudur. 1974 'de yazi
mensuplarmnin, kadmnlara yonelik basmnda % 69'
unu, çocuklara yOnelik basinda % 50'sini, gUnliik
pratik konularinm ele
alan yaymnlarda % 57 'sini, gençlere yOnelik basinda % 43 'tinti ye ergenlik cagmnda-
kilere yonelik basinda % 47'sini kadinlarin
Fransa'da benzeri durum
mevcuttur. 10 Dahasm, bu ülkede kadmnlarmn belli tUr
gOriilmektedir : Kadmnlar, 1964-1971 döneminde stenograflarmn % 88'ini, çevirmenlerin % 45'ini, sayfa dUzenleyicilerin % 23'iinii temsil. ederlerken, editörlerin % 10'
unu, yabancm muhabirlerin % 7'sini, yildiz muhabirlerin % 6'smnm ye basin fotog.
rafçmlarirnn % 1 'mi temsil etmektedirler. Kadmn Hakiarm Bakanlmgi 1982 Nisanmnda
yaymnladigi bir bildiri ile kadinlarmn televizyonda azmnlmkta kalip çogunlukla geri
hizmetlerde gOrevlendirilirken, erkekierin televizyon ekranmnmn tadinm çmkardikla-
rmna, yildmz muhabirlerin, haber spikerlerinin cogunlugunun erkek olduguna ye
961 gazeteciden yalnizca 115 'mm kadmn olduguna
ederek bu durumu dogBu sayilar, kadmnlarin diger mesleklerde oldugu gibi gazetecilikte de
sosyo-kiiltUrel toplum yapmsmnmn engellerini yikarken
sorunlarmn açmk gOstergesidir. Kadin gazetecilerin
girdikten sonra da erkek meslek41
147
MalezyaI2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
66 565
.
.
.
.
1736
.
.
151
.
.
144
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
12429
.
.
11943
.
.
.
.
2596
.
.
.
.
171
.
.
.
.
.
ml yalnszca gazetecileri icerir.
1980.
6
1967.
142
basin organs ye
smsn uyeleri. 1970 ye 1976 rakarnlari "yaysn yapanlara" (gazetecilerin yarn asia yazarlar, ders verenler, vs. dahil) iligkindir; 1978 raka-
.
.
.
183
2224
.
.
231
.
.
.
.
.
230
.
173
.
.
.
6057
.
.
.
.
.
.
14673
.
.
.
3318
1977
.
7 000*
250
.
.
230*
251
.
•
3 150*
.
470
.
2600
.
143
15563
100*
6 OOO5
3456
400*
24059
.
.
1978
had 1969'da 114'den 1978'de 152'ye yukselmigtir.
diler, muhabirler, editörler, editor yardimcilari.
'4Gazete-
belirtilmigtir). '2New
toru (ozel sektordekilerin sayismin önemaiz"
Straits Times Press (Malezya) Berhad. Nanyang Press (Malaya) Sdn. Ber-
!svec Gazeteciler
beg radyo vs televizyon istasyonu için. 8
10
Kamu sekSerbest, çahgan gazetediler haric.
Sendikasi uyeleri.
.
.
.
.
.
180
.
.
182
176
.
3 250
.
187
.
.
.
.
.
.
6151
5739
74 000
.
5865
.
.
.
.
.
2 530*
..
.
.
14236
.
36 000*
.
3136
2392
1624
1976
.
.
.
.
.
S446
4748
.
.
.
.
.
.
.
.
5083
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
13635
.
.
.
2992
.
2299
1975
.
.
.
.
.
.
.
.
13349
.
.
.
1600*
2854
.
2403
1974
.
.
.
13018
.
.
.
2733
.
.
12558
S
.
.
1973
1246
1972
1Yalnizca muhabirler. 2Eyalet bagkentlerindeki gunlük gazetetere ihgkin
hukumden etkilenen giinluk gazeteler3tarafmdan istihdam olunan Avusuyeleri. Danimarka Gazeteciler Sendikatralya Gazeteciler
* Takribi
• Rakam dde edilememigtir.
Pakistan
Polonya
YeniZelanda14
109
.
3348
.
10 000 6
.
10754
.
.
.
.
29 000
2453
2342
2224
.
.
.
1971
.
.
39000*
2 442
1970
.
1969
Kosta Rika
Libya Halk Sosyallat
Cemahirlyesi
Macaristan
Honduras
Hong Kong7
irak
Ingiltere
trianda
tzvec9
tsviçre
ttalya10
Japonya
Guyana
Hlndiatan
Fransa
FInlandlya
Federal Almanya4
Danimarka3
Etlopys
Avustralya2
Avusturya
BeIçlka
ABD1
(lIke
Tablo 5. Kimi Ulkeler itibariyle gazeteci sayisi
3
Meslekte istihdam
birlikte
olanakiardan —veya benzeri herhangi bir
lanmadikiari ileride görülecektir.
—
yarar-
Notlar
Yazih basmin kaynakiari üzerine, ornegin bkz. :J.M. Auby ye R.Ducos-Ader : Droits de L'information (Paris, Dalloz, 1976) s. 21 vd.
2 UNESCO, Statistical
Yearbook 1980 (Paris, 1981)
"Yayin yapanlax"a (gazetecilerin yanisira yazarlar, ders verenler vs. dahil)
resmi istatistikiere dayaninaktadir.
ibid.
Central Youth Employment Executive, age., s. 37.
6
Royal Commission on the Press, age., s. 179.
United States Department of Labor, Bureau of Labor Statistics : "Employment outlook for writing occupations", (icinde) Occupational Outlook Handbook, 1972-73 baskisi.
8
tionale-I
Radi Vassilev : La condition sociale des Journalistes : Enquéte comparative internaInterpres, 1976), s. 161.
Tadeusz Kupis: 'The education and further qualifications of Polish Journalists",
(icinde) Democratic Journalist (Prag), S. 4/79.
10
CEREQ, age., s.61.69.
43
TEKNOLOJ!K YE EKONOMIK ENGELLER YE
!ST1HDAM SORUNLARI
Basin ye gorse!
kitle
ri— gunUinUzde gazetecilerin
araçlari —gazetedilerin
birçok yonden etkileyen temel teknolozorlu miicadelesini vermektedirler. Bu
jik ye ekonomik
turn
alanlarim icermek iddiasinda olmayip izleyen sayfalar çogunlukla
basina yöneliktir. Fakat gazetecilerin televizyon yayrnlarindan
biçimlerde
ciddi sorunlar
yararlanilmasinda, özellikle de kablolu televizyonda
hafife alinmarnalidir.
TEKNOLOJ!K
bir son
biçim
bu
giizel bir
yukari son 12 ytida matTarn olarak nasil
Geleneksel yOntemde dizginin temel araci linotip idi. Linotip operatOru
lara basmak suretiyle kiiçük metal tabakalari —matrisleri— ardarda dizili oldukiaMatrisler bir dizgi aletinden satir
ri yerden ayirir. Matrisler harf
dOkiilür ye sogurnayi takisatir dOkume aktarihrlar. Matrislere
ben bir dizi kabartma karekter
harf dizileri
Bir sonraki
sayfanin diizenlenmesidir (mizanpaj).
ye çinko tabakalarda çogaltilan (yani fotogravUrle) kabartma resimler, yazi
nm
talirnati dogrultusunda bliyuk bir çelik cercevede (kalipta) biçimlendiri!ir.
ye
Sabit olmayan bir karton diizey, pikaj kartonu, cerçevenin Uzerine
tazyik uygulanarak sayfa!arin negatifi cikartilir. Bu karton dUzey, yarl silindirik
olur. Baskiya
mekige
dOkülür ye stereotip
hazir o!an stereotip rotariye konulur.
45
Gazetecilik meslegi
Bu yontemde devrim yapan
Ikinci DUnya
sonra birkac gazetenin farkli kentlerde aynen basilmasmi saglayan bir sistem
bu, satiriari ayarlamaya, sozcükieri seslemiere bölmeye olanak saglayan bant biçimindeydi ye linotipi bant çözUcU vasitasiyia
Sonra,
o zamana kadar linotip operatöru tarafindan idare olunan bant sistemi bilgisayarlara transfer olundu : bant, operatorun satirlarin
ye sözciiklerin satir sonlarinda nasil boiUndiigu hususlarrnda
yer vermeden gecmekte ye
bilgisayar, programi dogruitusunda stirekii
linotip 1cm gerekli tUrn
haiz bir bant Uretmektedir. Bizatihi önemi haiz bu
bilgisayardaki diger
lie birlikte dizgi
cok çabuk
neye dizgi odaiari uzaktan kurnandali hale
den
Fakat asil devrirn, karekterierln, daha dogru bir
dizili metnin, basilmak ye karekterierin veya metnin fume veya kagida gecirilmek there fotografinm
çekilmesi ilkesine dayanan fotokompozisyon lie
basit bir dile §öylece açiklanabiir : metinler, dogrudan, bilgisayara bagui oian katod
ekran terminaiine (CRT) veriiir; operator (takiben ekranda görunen) metni daktio eder, istenilen dUzeitmeieri yapar ye hafizaya —geneiiikie az çok uzakta bulunan merkezi bir hafizaya— yükier. Incelemek, dUzeitmek veya
yapmak uzere her an metne
Ic
ti, istenildigi zamanda, programlarnian
biçimiyle (karekter bicimleri, satiriarin
paragraflama vs.) nihai metni cogaltir. Fotokompozisyon tamamlaninca film veya kagit oiçek gOrevi gören bir kare kagida çikartilir.
Fotogravur yOntemi ile prototip sayfadan geleneksei yolia kalibi ye stereotip1 veren bir
elde ediir.
giderek egernen oian yOntem, prototipienfl fotografla ince, oynar tabakaiara geçmeierini iceren ye tabakalari
bir
gerek kairnadan rotatif siindiriere
ofset baski yönternidir. Tibaskinin artik hiçbir rolü yoktur. Bu yOntem tipo baskiyi tamamen ortadan
kaldirmi$ir.
Daha lien bin
fotokompozisyon aygiti biigisayarin talimatiyla sayfanrn tUmünUn baskiya hazir bir filmini de saglar. Boyiece "eiektronik baski"tamam olur.
Yeni yOntemler ye yeni aygztiar basin teknisyenleninin yaptikiari
kaçiye murettipier
mlmaz olarak
En cok etkilenenler dizgide
Linotip operatoril yenini terminal operatönUne —yani CRT'ye metni
Metni tashih edenlenin ye mizanpaj
daktilo etmekie sorumlu oiana—
ye matrisierie görevii olanianin sayilari
ye gOrevieninde pek cok
teknoiojik
nedenlyle geçirdikieni sanBu
46
Teknolojik ye ekonomik engeller
smtilarin ayrintilari bu kitabin kapsami
kahr. Fakat bu yeni yöntemlerin
gazetedilerin
etkileri kayda deger.
Gazetedileiin (istihdam) gUvenceleri dogrudan veya ciddi olarak tehlikeye
Haber bulup yazmak, haberleri yayina hazirlamak, mizanpaj vs.
için halen gazetecilere gereksinim vardir. Dizgi odalarimn yeniden düzenlenmesi
neden
için gereken yatirim miktari, sonraki bolümde bahsedilen
personeli ihtiyac fazlasi duruolabiir ye
yazi
veya yazi
muna
esasli bir reorganizasyona gidilebilir. GUnUmüzde kullammi daha kolay olan ye daha az yer kaplayan fotokompozisyon aygitlari
ye kucUk rotariler de mevcuttur. Bunlar, yeni gazetelerin mUtevazi bir yatirim isgoriinumlerini daha etkin kilabiir. Fakat yayinlarin dagitimimn asgari
teyen
bir bütçeyle
sorunu boylelikle ortadan
olmaz;
Gazeteeilerin gUvencelerini tehdit eden ye ciddiiginin ye boyutlarinin degerlendirilmesi
anda güç olan tehlikeler diger yönlerden de gelebiir. örnegin,
haber ajanslari artik yalnizca kisa ye özlU haber saglamakia yetinmeznekte, gazeteler tarafrndan paket olarak satin almabilen, haberi tam olarak yansitan metinler
önermektedirler. Teknik duzeyde —ye bu yöntem halihazirda geçerlidir— gazetelen kismen, tamamiyle haber ajanstarinca hazirlanip yazilarak
bantlarIa gazetenin matbaasina iletilen veya dogrudan bir bilgisayardan digerine geçilen
hiçbir
sayfalardan
alikoyamaz. Sonuc, gazetenin yazi
ekibinin atlaninasidir. Ayrica, giderek artan sayida iilkede, teleniatik veya kablolu televizyon pratik biigiienin her
teieviz you ekramndan alinniasmi sag-
lamaktadir ki bu hizmet daha once tamamiyle yerel gazetelerin tekelindeydi.
ye kac tane daha
Yerel gazeteler sonuçta kac potansiyel okuyucu
yltirecekierdir? Gazetenin idamesi dahi tehdit olunabilir.
Yeni teknoloji
gazetecilerin giivenceleninden cok
niteligini etkilemektedir. Bu baglamda derhal yapilabilecek bir gOzlem vardir: matbaada (baskida)
ile fikir
—gazetecilerIn— etkinlik alanlarmi
birbirinden ayiran cizgi birçok açidan
önemli ölçUde
de bilglsayar çiktisi ile rotatifler arasindaki sinir yine de baski teknisyenlenince
belirlenecektir. Fakat bu
gelinmesinden önceki durum açik olmaktan
uzaktir.2
çok
metnin
Dizgi
ornegin grafikli bir metin veya
duz bir metin olmasina dayamr. Metin
teknik birim yazi
ne oranla daha agir basar. Duz metinlerde daktionun ornegin paragrafzn bittigini
belirtme gibi özel terminal
nasil kullanacagmi bilmesi yeterlidir. BOyle durumlarda muhabinlerden haberlenini terminalde bizzat daktilo etmelenini
47
Gazetecilik mesJegi
bekiemek mantiksizhk olur mu? Onlar 1cm temel
gisayara baglanmasi ye daktilo bilgilerini
laridir.
daktio!annin bil
zorunlu kilrnma-
Grauik mizanpajin (karekterin buyiiklugU, koyuluk derecesi,
vs.)
gazeteciden ziyade teknisyenin
olmasi
farzolunabiir,
fakat
uygulamada bu düzeydeki kararlar her zaman yazi
bin
tarafmdan
Karanlar 1cm yazi
elemam ye karanlanin icrasi 1cm teknisyen CRT'nin öniinde birlikte mi oturmalidir? Yoksa, yazi igieni elemam kodlanin kullamminda egitiip digeninin yenini mi almahdir?
Mizanpaja
sorunlar, benzeri sorulara yol açmaktadir. Ekranda ayni
anda birkaç sütunu gösterebilen en
aygttlarin kullanimi
ye
bir teknisyeni gerektinir gözükmektedir. Fakat burada da yazilanin ye resimlenin
dam kararlar bir yazi
eleinaninca verilmelidir. Bu için iki
mi gerekmektedir?
Bunlar önemli sorulardir. Gazete
dogal olarak gazete çikanina masraflarmi kismak ister ye gazetenin kadrosu, bu masraflarin önemli bir yiizdesini
temsil eder.3 Fakat bu, sorunun yalnizca bin yöniidUr. Yeni aygitlara ye baski
metotlanina
hassas bir konudur. Bu
neden oldugu insani sorunlar açisindan bakildiginda, kadronun kendisini bu yeni istemlere uyarlamasi
daha da nazik bir konudur: Yeni gdrevlerin yaratilmasi, eskilerinin sona ermesi,
sorumluluklarin transferi, gorevlermn
ugraniasi, yeni niteilklenin kazanilmasi,
vs.
mesleki kategoniler arasindaki çikar
Yeni yöntem artik tam olarak
Teknolojik devrim ABD'de altyillarrn sonunda
1970'
ye kendisini çabucak kabul
de 10,290 olan linotip sayisi 1974'de 3.894'e
artik ABD'de Uretilmemektedir. Ayni dönemde, basinda kullanilan CRT sayisi 23'ten 1,666tya yük
ye optik okuyuculu daktiolanin sayisi 1973'den 1974'e iki katindan
la bir
(ilkelerde gazetelerin çogu,
Diger
olan Ulkelerde ise bir kismi, sik sik belirli bir tereddütle de olsa ayni yolu
lerdir. Yazarinca taknibi olarak tammianan bin tahmine gore yeni teknolojinin
1981'de yayilma hizi ABD ye Kanada'da % 100, Finlandiya'da % 90,Japonya'da
% 80, Avrupa'nin cogu yenmnde % 60, Hindistan'da % 15 ye Afnika kitasindaki
ülkelenin çogunda sifira yakindir.5
Haber ajanslari, yeni bilgmsayar tekniklerini benimsemekte hiç de agir dayOnlar için sorun yazi
baskiya baglayan zincirin kisalmasi
degil, fakat habenin alinmasi ile
dagitilmasi arasindaki zamarnn kisalmasidir. Habenin bmçimlendigi ye editOr tarafindan duzenlendigi ekran birirnini haiz
48
Teknolojik ye ekonomik engeller
bilgisayar sorunun yanitim
alinmasi ye
baglanabilir. Bundan ajansin
: haberlerin
Ajans yararini elde
idaresi tek bir sisteme
ye
de yararlanmaktadirlar; zira daha hacim-
ii ye daha gUveniir enformasyonu daha cabuk, hattâ bilgisayarlari ajansrnkine
bagijysa çok daha cabuk almaktadirlar. carpici bir örnek New York 'da Reuters
saglanan hizmettir : Reuters in bilgitarafiñdan bir kablolu televizyon
sayari koaksiyel (ikili) kablodan saniyede 70.000 kelime hiziyla enformasyon
bilgisayari bu veil akimindan secmesi proggöndermekte, diger ucta
sonuçlari, vs.—
ramlanan enformasyonu —ornegin, hisse senetleri flyatlari,
secip alznakta ye gostermektedir.7
çaliMuhtemelen gazetelerden ziyade gazeteciler kendilerini yeni
haber ajansinda muhabirler terminallerine ye
haberi vermeye ye yeniden yazmaya ek olarak §imdi
ekranlarina
daha önceleri meslekierine yabanci olan teknikleri kullanmayi ogrenmeleri gerekmektedir.
etkileyen diger iki yenilige
glivencesini ye yaptikiari
de deginilmelidir. 1980 Eyliilünden itibaren Pails ye Hong Kong arasindaki uysayesinde (bee dakikada bir sayfa) International Herald Tribune,
duyla
kimi
Avrupa ye Asya'da ayrn anda dagztzlabilmektedir; bu durumun yazi
Gazetecilerin
diizeyde, yeni bir alet
elemanlarinin istihdamini etkiledigi açiktir. Bir
daktilo— sayesinde muhabirler yalnizca bir telefon hattini
—verici
metinlerini dogrudan gazeteierinin
fi'e sokarak makalelerinin daktilo
gorevleri olan gazetecileri kaçinilmaz olarak
bilgisayarina iletmektedirler :
etkileyen bu
"telekompozisyon"dur.
Gazeteciler ye sendikalari, dogal olarak, mesleki çikarlarini bu teknolojik
yenilikierin tehdidinden koruma yollarini
1978'de Nis'de toplanan OndördUncü Diinya Kongresinde Uluslararasi Gazetanimlamakteciler Federasyonu yeni teknoloji
durumunu
taydi :8
1.
Yeni teknoloji, gazeteciye yaraticiligini
maddi ödiillendirmeleri
ye
olanagi saglamahdir.
2. Gazeteciler yeni tekniklerin planlanmasi ye uygulanmasindaki turn
katilmalidirlar.
3. Yeni teknikler, gazetecinin yaraticiligmi engelleyecek görevleri gazeteciye
yüldemernelidir.
49
Gazetecitik meslegi
4.
Yeni teknikierin uyguianmasi halihazirda istihdam olunan kimselerin
kaybetmeleri sonucunu dogurmamalidir.
5. Belirli bir gazeteye yeni teknolojinin gelmesiyle' geleneksel metotlari kullanözgiirce yapabilmeli, gümaya devam etmeyi tercih eden gazeteci,
vencesi tehlikeye girmemelidir.
6. IFJ, kendisine
gazeteci sendikalarina grafik dalindaki sendikalarla
liginde bulunmayi tavsiye eder.
7.
ye sendikalar arasinda tam bir muzakere,
dikca hiçbir yeni teknik uygulanmamalidir.
ye
olma-
8. Yeni teknikleri kullanan turn
ilgili
tercihine bagli olarak
saglik kontrolii altrnda olmalidirlar. Yeni teknikierin fiziki ye psikolojik etkileri konusunda daha fazia
yapilma-
veya
lidir.
9. Yeni teknlklerin gerektirdigi egitim veya yeniden egitim,
saatleri içinde
yapdmali, masrafi
10. Gazeteciler ye sendikalari, yazi igierinden gecirilmeden hiçbir nüshanin basilmamasinda israr etmelidirier.
11. Her gazeteci ekranda goruntiilediglnin
haiz olmalidir. Bir haber
ajansindan veya herhangi bir
her materkaynaktan geisin, ekrana
yalin bir kopyasi elde edilebilmeiidir.
Uluslararasi Gazeteciler Federasyonu ayrica Uluslararasi Grafik Federasyonu
ile birlikte bu konuda ortak birbildiri
(Kopenhag, 21 Ocak
Iki
yazi
lie baski birimieri arasindaki geieneksel
korunmasina olan gereksinimi yeniden
yeni teknolojinm
uyguianmasina
kararlara katilma hakkim
ye turn personele uygun egitirn veriimesi isteminde
Sagligin korumnasi 1cm onlem ahnrnasrnda israr
ye yeni tekniklerin uygulanmasindan dogabiieeek
turn Ucret indirimierine ye iinvan tenziline
Uretimdeki
saatierinde bir azalma (haftada
saat, egitim amaciyla izin, daha erken
emekiilik) lie
Bu hususlar cogunlukla
sendikalarinin saviarinda yer alxnaktadir ye
bazilari bir tarafinda yayincilarin diger tarafinda matbaa
ve/veya
gazetedilermn buiundugu toplu
girmigierdir bile.
Turn Federal Almanya 1cm 20 Mart 1978'de bagitianan bir toplu
Si hükiimleri uyarinca,10 muhabirler haberlerini
o da za50
Teknolojik ye ekonomik engeller
ten bizzat daktilo edecek idlyseler— terminal ekraninda
zorlanaznazlar. Baski teknisyenleri, yeni teknolojinin gelmesini izleyen sekiz yll icinde, onceId ücretlerinin emekifilk
kadar korunmasi
elektronik dizgi
rinde Oncelikle istihdam olunacakiardir. Diger maddeler, ekran
saatlerinin sinirlanmasina,
yeniden egitimden geçirilme olasiligma ye
cikarma
Avustralya'da grafik endiistrisi ye gazete
sendikasi ile gazetecilerin
ye matbaa
temsilcileri arasmdaki 11 Mayis 1981 tarihli bir
me, günliik ye haftalik gazetelere entegre kelime
sistemlerinin girmesini
zorunlu addetmekte fakat birtakim
baglamaktadir." Bu
bazilari, gazetediler acisindan dikkat çekicidir. 'örnegin, editOrler turn haberleri
teknik
birimine gecmelerinden once inceleyeceklerdir. Gazetedilere VDU'
daki (Visual Display Unit-ekran birimi) rekabete gore mesleki deger bicilemeyecektir. Gazetediler ekraiu, normal olarak, yalmzca metinlerini yeniden gOzden
geçirmek, diizeltmek veya
1cm
kuilanacaklardir. Gazetedller, makalelerini bizzat daktilo etmek
olmadikça, metnin ilk baskisini gerzorlanamaziar, baskiyi bizzat
halinde dizgi kurallarma uymak kendi sorumlulukianna girer. Son olarak gazetecilerin, sistemin
adapte edilmesinden itibaren sekiz yil —beg hizmet yilrni dolduranlar ye elli yaiizerinde olanlar için emeklilige kadar— VDU'da
reddetmek haklan
vardir.
kadar Onceden
Ayrica belirtilmelidir ki, miimkiin
na
ye haber ye rekiam ajanslari ye diger gazeteler sistemin adapte
yil entegre sisteme dogrudan yen gonderemezler.
edilmesinden itibaren
Belçika'da 1981 sonunda Genel Profesyonel Gazeteciler Binligi, giinluk
Bu
gazete yayindilariyla aym konuda
çikarmalari yasakiahükiimleri yeni tekniklerin adapte edilmesi nedeniyle
görevlere hasretmekte, gazetecilemakta, gazetedileri yalnizca yazi
açiklama ozgurlugunu ye yaraticiligini güvence altina almakta, yazi
rin
birimini etkileyebilecek yeni sistemlerin benimsenmesi hususundaki her
plans gazetedileri de dahil etmektedir.
(ornegin, Pacific Press Ltd, MontKanada'da kimi
yeni metotlan veya aletleri adapte etme niyetinden
real Star Ltd.)
personeli çok Onceden haberdar etmelerini, daimi personelden hiçbirinin moderfaziasi durunizasyon nedeniyle
fazlasi durumuna getirilmemesmni,
mundakilere ücret
olmaksizin benzeri bir goreyin venilmesini ye gerekli
egitimmn garanti edilmesini öngOrmektedirler.
51
Gazetecilik meslegi
Ayrmtth bir
de Danimarka'da 18 Ocak 1977 'de Gazeteciler Birligi
ye Gazete Yayincilari Birligi arasinda
gazeteeilerin çaveya dolayli etkileyebilecek herhangi bir aletin monte edilmesinden once özel bir ortak yerel komitenin kurulmasini öngörmektedir.
Bu komiteye ücret,
çikarina,
yenilenmesi, mesleki egitim ye
saatleri konulannda
Grafik ekran, sayfa diizeni için yalrnzca
orijinal metne dogrudan bagli olmayan tUrn
yapmakla yiikiimlü
dizgi teknisyenleri tarafindan kullanabilinir. Haber servislerine monte edilen termikullanilmalidir; yazi
nailer yazmadan sayfa dUzenlemesine kadar turn
igieri personeli, ornegin bilgisayar ciktisi yoluyla terminalden kaydettikleri metnm kopyalarini alabilmelidir.
ABD 'de Newspaper Guild (Gazeteciler Sendikasi) tarafindan adapte edilen
Toplu Pazarlik Programi, yerel sendikalara degerlendirmelerdeki hiz ye dogruluic
kriterlerinin yeni aletlerin kullamimasi bazinda uygulanmamasi ye aletleri kullanmadaki becerinin
bir kriter olmarnasi konularinda
ançagrisinda bulunmaktadir. Newspaper Guild ye iki büyUk haber
ajansi —Associated Press (AP) ye United Press International (UP!)— arasrnda
bagitlanan
personel sayisrnda azahnaya neden olabilecek herhangi bir
aletin getirilmesinden once (AP'de Uc ay ye UPI'de dOrt ay öncesinden) durumun
sendikaya bildiriinesini ye herhangi bir tasfiyenin dogal tire (natural wastage)
yOntemiyle
Ongormektedir.
1976'da Finlandiya'da gazeteciler sendikasi ile matbaa
ancak hicbir
olurnsuz açidan etkilenmemesi durumunda yeni teknolobir
jiye taraftar oldukiarmi bildiren ortak bir tavir aldilar; ertesi yil
vardilar. Turn gazete yayincilari teknik yenilikierin getirilinesinde bir
ye
sendikalarinca onaylanacak
sOzlegmesi bagitlayacaklardir.
bu
araçlari, getirilme yOntemlerini ye OngOrUlen yatirirni belirtecek,
Ozellikle de her bir personel 1cm bireysel
glivencesi içerecektir ki bu personel
sayisinda sonradan meydana gelebilecek herhangi bir azalmanrn dogal fire sonucu olacagi anlamindadir.
uyarinca, VDU'da
1976'da Agence France-Pressde
sorumlugazeteciye bir diger gOrev verilecek, yazi
mayacagi
lukiari belirlenecek, niishamn dUzeltilmesi için ne kadar zaman tamnacagi kararvs. 1977'deki bir diger
miktari, belirli ortarna, ornegin terminalde
gosterilen uyumun derecesine bagli olarak Ozel bir ikramiye
personel sorununun adim
Odenmesini, bilgisayarla donatilma
adim izienmesini, haber rnasasinda yedi saat olarak belirlenen vardiya sirasinda
52
Teknolojik ye ekonomik engeller
olarak
dakikayi
ara dinlenmesi verilmesini
tadir. 1978 Martinda birkaç Fransiz gazeteci ye grafik
sendikasi, yeni dizgi
ye baski teknikleri
ortak tavir aimayz
diger noktalar arasinda, bu tekniklerin getirilmesinin
cikarflmaya veya
diskalifiye edilmeye neden olmamasi,
kategorilerdeki personele önceden
bilgi saglanmasi, konunun onlarla
ye kategorilerden birinin veya digerinin çikarlarina zarar verecek mUstakil
izin verilmemesi bulunmaktadir. Metnin girdisinin grafik
geri gitmesi ye metnin czktzsi 1cm adapte
edilen sistemin yazi
personelinin normal hakiarini garanti etmesi konularinda
Kisacasi, metnin tashihine kadar fikri sorumluluk gaze-
teciye, teknik sorumluluk grafik
aittir. Fakat, bu konularin basin
renleri federasyonlariyla miizakeresine heniiz
1980 de Yunanistan'da yayzncilar ile matbaa
arasindaki
Yeni teknolojiincelemekie görevli, yayincilardan, gazetecilerden ye
uk bir gazeteciler sendikasinin arabuluculugu ile sona
uygulanmasi
matbaa
bir komisyonun kurulmasi
Komisyonun
yeni teknolojinin uyarlanmasinin neden oldugu
çikarmalara çözum arayan, 198]. ythnda kabul edilen bir yasaya temel
önerilerle
Uygulainada, bu yasa asil olarak matbaa
korumaktadir.
nm
ttalya'da Italyan Gazete Yayincilari Federasyonu (FIEG) ile Ulusal Italyan
bir toplu sözBasmi Federasyonu
29 Haziran 1977
ulusa!
olarak birtakim genel
yeni teknolojiye
irnzalandz. Bu
proghiikUmler içermekteydi. Akit taraflar her alti ayda bir teknik
dUzeramlarini turn yonleriyle incelemeyi taahhüt ettiler ye bu inceleme
yinde ortam gerektirdikce yiirutülecekti. Yeni yöntemlerin getirilmesinde gazetekollektif karakteri ye gorevlerin
cilerin mesleki özerklikleri, fikren
ye sorumluluklarin yüklenmesi esasina dayanan gazetedilerin
malarini organize eden sistem, dikkate alinmahdir. Muhabir faziasi, fazla
manin kaldirilmasi ye normal fireler yoluyla yeniden eritilmelidir.
Birkac ay sonra 29 Nisan 1978 'dé ayni gazeteciler federasyonu (FNSI) ye
Matbaa
Federasyonu, yukarida bahsedilen FIEG 'in aralikh incelemelerinin yanisira, yeni teknolojinin iilkede
ye her basin
ile prodiiksiyon konseyi temsilcilerinden
gazetenin tUrn
çikarilma siirecini denetlemeye yetkili ortak kurullari koordine etmekie yUkiimlu
daimi bir ulusal ortak komitenin kurulmasirn
Norveç'de Grafik Sanatcilari Sendikasi 1978'de mahkemesinden gazete53
Gazetecilik
nm
hangi biriminde bulunursa bulunsun VDU'Iarin yainizca kendileri tarafindan
kuilanilabiimesine
ekiemek istebir hilkmU kendi toplu
minde bulundu. Fakat yargiçlar, bu hükmiin kati bir biçimde uygulanmasirnn
belirterek grafik sanatciyeni teknolojinin gerektirdigi sistenile
ian sendikasi lie gazeteciier sendikasini uygulamadaki sonuçlari
çagir-
di.'5
tngiltere'de Ulusal Gazeteciler Sendikasi (National Union of Journalistssendikasinin onayi olmaksizin
basNUJ), iiyelerine matbaa
Fakat birkac büyük gazete
ki terminalini kulianmamalari talimatmi
henuz iiç taraf —gazete
gazeteciler, matbaa
açisindan doyurucu bir biçimde
tsvec 1de 1978 'de grafik sanatiar sendikasi ye gazeteciler sendikasi arasinda
uyarinca yeni teknolojiden kaynakianan
müzakerelere
once grafik
ile gazetediler arasrnda
caktir.17 Iki sendika 1980'in
birbirierinin alanianna saygi gOstermeyi ye
ortak tavir almayi
Ayni yilin Mayisinda
basm
lie imzalanan
yeni teknolojinin personel
sayisrnda indirime neden olmayacagzni ye gazeteciierin, inatbaa
ye
diger
yeniden egitiminin
saatieri içinde yuriltiilecegini âmirdir.
ile sUregelen
Her kategori kendi ehliyet alanmi koruyacaktir. Fakat kategoriler arasindaki
sinirlar eskisi kadar kesin deglidir. örnegmn, gazeteciler kopyalanmn % 30'unu
terminalden kaydedebilirler.18
1 Ocak 1979'da Isviçre Gazeteciler Federasyonu ile tsviçre Gazete Yayrncilan Sendikasi tarafindan imzalanan
yazi
personeli 1cm saglam
guvenceler içermektedir.19
"bOyiesi sistemlerin monte edilmesine dair
bir plana veya
an yazi
personeline haber verilip dam§Ilmasinl" OngOrmektedir. Eiektronigin diizenli kullanimi
geregi olmadikça,
"gazeteci, kendi
elektronik haber derleyen aletin kullanilmasmin teknik
açidan tavsiye edilip ediiemeyecegine bizzat karar verecektir". Bu
ayni ythn 4 Nisaninda bu kez Fransizca
Kesim Gazete Sendikasinin
da taraflara eklenmesiyle yapiian bir diger
Ayni ilkeler
sOzkonusudur. ornegmn
"gazeteci elektronik konsolda
sinirlanaxnaz" ye "sistem, gazeteciye yayinlanmasindan Once metin iizerinde
gerekli
yapmayi olanak verecek biçimde ayarlamnahdir ye gazeteci
bitgisayarin. hafizasina yOklenen kopyadan bir nusha alabiimelidir" (yeniden gOzden geçirme, vs. 1cm) demektedir.
veya kabul edilebilir bir görev olanaksiz
oimadikça,
gazetecinin
nedeniyle feshede54
Teknolojik ye ekonomik engeller
Gazeteciye ihtiyac faziasi haline gelirse, herhangi bir
tazminat" ("mobile compensaolasi ücret kaybini önlernek 1cm bir yil
tion") ödenecektir. Ayrica, elektronik aletleri kullanmasi istenilen gazeteciler
saatleri içinde egitileceklerdir. Ekran
ilk haftalarda goz kontrolleri
yapilacak, bu kontroller daha sonra yilda bir
Eu örneklerden goriilecegi Uzere, yeni teknolojinin gelmesi gazeteci sendikalarinca hafife ahnmamaktadir. Yeni teknolojinin reddedilmesi istisna haline gelFakat acik bir gilvencesi ye ücret gUvencesi isteminden geleneksel haklaaletleri seçrne ozgiirliigune varan direnme
nn korunmasi ye belirli
halen sozkonusudur. Teknolojik yenilikierin diger sektörlerde yarattigi sorunlarmeyecegi de
durum yalnizca gazete
ye gazetecileri degil
la
uçiincU bir tarafin, matbaa
çikarlarini da içermesi nedeniyle karGazetecilerin ye matbaa
ortak bir
varmaya giderek daha çok caba sarfetmelerinin nedeni budur. Ilgili taraflar arasindaki etkenlere bagli olarak durum, iilkeden tilkeye veya bir basin
digenne
EKONOMIK ENGELLER
gibi basin
da ekonomik acidan
Diger tUrn
açiktirlar;
etkisindedirler. Bu durum, kismen gazetelerin vazgeçilemez bir meta niteligmnde olmamalarindan kaynaklamr:
bireyler, masraflarini kismak durumunda kaldikiarinda gazeteler kesilecek ilk
kalemler,
en azindan gecici olarak ilan
Mali sorunlar da
gelirmne
giderlerini kismaya zorlar. han gelirleri bir gazete 1cm en azindan
ye han gelirlerinde uzun stireli bir
zaten radyo ye televizyonun
rekabetinden hayli kötii etkilenen gazeteler için öIdtiriicii bir darbe olabilir.
Diger ekonomik zorlukiar btihyesel niteliktedir. Gorse!
enformasyonun ortaya çikmasz gtinhiik yazih basina bir darbe
üç btiyUk kitle iletiaracinin birbirini tainamlarnasi inkâr edilemezse de (radyo duyurur, televizyon gosterir, gazete açiklar), radyo ye televizyonun basini tic yOnden olumsuz
etkiledigi bir olgudur: Ilk olarak, belirtildigi iizere basini ilan gelirlerinin bir kismindan yoksun kilmaktadir; ikinci olarak, okumaya ayrilan zamani azaltmaktadir ki bu durum gazeteleri ye kitaplan etkilemektedir; ye son olarak, radyo ye
televizyondan ruhsat iicreti alinan iilkelerde
zamana ye enformasyona ayrilan
kaynakiarin bir kismim çekmektedir.22
Ayni zarnanda, gazetelerin flyatim etkileyen
unsurlar, özellikle gazete kagidi ye murekkep tiyatlari, techizatin arnortismani ye gazeteeilerin ye mat55
Gazetecilik meslegi
baada
Ucretleri önemli ölcUde
sini, ya hiikiimet politikasi olarak fiyatin
flyati, bu
çizgi-
belirlenmesi veya piyasa striiktü-
rUnün uiyat
kendiliginden sinirlamasi (yani durgunluk veya tirajdaki
sonucu, her zaman aynen
Bu faktörler birçok gazetecilik
bazilari
te
çikarma
malan, dagitim
digerleri ise
hassas bir konuma
ye hattâ daha gUçlu bir temeli diger gaze-
veya gazeteyi tamamen veya kismen
—yazi
rekiam
baski
vs.—
Bu, ekonomik ye teknik unsurlarin
nedenleri oldukiari basinda giderek artan
egilimini aciklar. Avrupa Konseyinin bir raporuna gore müstakil Uretiin birimlerinin
yarn kendi olanakiari ye vasitalariyla mistakil bir
haiz olanlann sayisi, Avrupa ulkelerinde 1955-1973 arasinda
% 35 'e
Avusturya'da 1950 'de giinhiik gazete cikaran otuzdört
varken bu sayi 1975'de yalnizca ondokuz'dur.23 Fransa'da
basininda mevcut miistakil
sayisi 1951'deki 107'den 1973'deki kirkikiye
kil
Federal Almanya'da 1962'de 16.4 milyon tirajli 540 giinluk gazete
varken, 1972'de 20.6 milyon tirajli 459 giinluk gazete vardir; 1954'de tlim gazetelerde ye siireli yayinlarda 225 olan yazi
personeli toplam sayisi 1963 'de
illerin ye eyaletlerin ücte
190'a ye 1973'de 130'a
basinda
birine
ttalya'da 1966'da 110, 1969'da seksendört mustakil
ellialti yayin çikarirken,
vardir.26 Hollandada 1967'de kirk müstakil
1976'da yalnizca yirrnisekiz miistakil
kirkdokuz yayin çikarmaktadir.27
toplam
!sveç'de gilnlük gazete sayisi 1945'de 216'dan 1970'de 149'a
tiraj 2.9 milyondan 4.6 milyona
120 tsviçre giinluk gazetesinden yalnizca
kendi yazi
kadrosuna sahiptir. tngiltere'de 1976'da ulusal
gunlUk "popiiler basin"rn ("popular press") % 65'inden fazlasrnrn kontrolü
tereken iki yayinciya ye ulusal giinliik "kaliteli gazeteler' 'in ("quality newspaper")
% 76'sirnn kontrolü
diger iki yayinciya aittir.28
ABD'de, 1880 ye 1968 arasinda birbirine sahip iki veya daha fazia gilnlilk
gazetenin bulundugu kentlerin sayisi 239'dan
gazeteciler
sendikasi —Newspaper Guild— 1969'da gazetelerin tavan sayisinin veya bir grubun kontrol edebilecegi tiraj miktarinin yasayla belirlenmesi için Kongre'ye
Japonya'da 1976'da çikarilan 172 giinlUk gazeteden "tic bilyiiklenfl"
daha ileri bir
toplam tirajin % 50'sinden fazlasina,
otuz milyon civannda tiraja sahiptir.30
56
Teknolojik ye ekonomik engeller
Avustralya basininrn özellikleGiiclii bir
ye çikarlarin
rindendir.
gruplarin herbiri aym eyalette birkac gazeteyi kontrol etmekte ye çikarlarini diger eyaletlere de uzatmaktadir. Victoria daki bir gazete bu eyaletin iki gUnluk gazetesine baglidir, bu iki gunliik gazeteden bin de New South
Wales'de olan bir gunlUk gazete tarafindan kontrol edilmektedir. Guney AvustralNew South Wales, Victoria ye Northern Terya'da merkezi olan bir
ritorydeki gazetelerde çikarlari mevcuttur ye Queensland ye Bati Avustralya'da
gazete cikarmaktadir. Bazilarinin radyo ye televizyon holdingleri vardir.
sistemleri son
ye gazeteler arasinda
tek gosterbiinyesel
on yillarda basmin iktisadi havasini
gesi degildir. Bunlara hisselerin satin •ahnmasinin, ye faiz geliri saglanmasinin
ekienebilir. Böylece, bir gazetenin hisseleri
basin diinyasi
portföyiin bir böliimU olabilbazen de endüstriyel ye ticari holdinglerden
mektedir. Bazen ise gazete hisseleri haber kavrami veya kamuoyunu etkileme
nedenlerle el
arzusu ile ilgili olmayan sermaye akimina
Gazeteciler için aynen
ye
ma! gibi igiemin konusu olma riski
yeni
mevcuttur. Mülkiyet el
gazetenin politikasi da
kararlariyla gorevliler
veya yeni po!itika çizgisini benimsemek istemeyenler istifa edebilirler. Yazi
mensuplarinin yeni bir biçimde
gruplandirilmalari belirli görevlerin sona ermesine yo! açabi!ir. Basinda, diger
oldugu gibi, ekonornik
tehdit eder.
Bu nedenle ye fakat kismen de enformasyon sektörtinde plilralizmi sagla-
mak amaciyla, hükiimetler basinin yardimina gelir. Bazi iilkelerde Deviet hiç
mUdahale etmez; Avustralya, Yeni Zelanda, Pakistan ye ABD'de durum boyledir.
Fakat diger iilkelerde —Devletin basin organlarina dogrudan sahip oldugu ye
enformasyonda pliiralizm sorununun akademik oldugu
uç bir kenara birakiursa— kamu otoriteleri
kapsamli bir yardim sunmaktadirlar.
Fransa'da yardim iki yönliidur. Deviet bütçesinde yer
yardim
(1978'de 46]. milyon frank), Agence France-Presse'e kamu kurulugiarinm aboneligini, indirimli telefon tarifelerini
için Devietin Posta Idaresinin
masraflarini sUbvanse etmesini, baski makineleri aliminda Devlet destegini, deiniryolu
giderlerine Deviet destegini, iilke
yapilan gazete ye dergi
satimmda bazi giderlerin
ye katma deger vergisinin geri ödenmesini içerir. Hazinenin veya yerel idarelerin gelirlerinin azalmasindan dogan dolayli
yardim da mevcuttur (1978'de 2,000 milyon frankdãn fazia) : belirli vergilerden
planlanan yatinmiarin vergiye tâbi kârdan
posta hizmetlerinde ye haber
kablolarinda ye Ozel kablo baglantilarinin kiralanmasinda
57
Gazetecilik meslegi
tirajh veya sinirli ilan gelirli
gunluk gazetelere yardimlar, ekienebilir. Bu yardimin toplaminin gayri. safi
yardim biçimlerimiktarinin % 20'si oldugu tahmin edilmektedir.31 Bu
nm
niisha
duzeyde tuttugu aciktir.
flyati
tsveç'de basina önemli olçUde Deviet destegi saglanmaktadir. 1969'da kuruIan bir kredi fonu öncelikle yatirim için bol ödUnç para vermektedir. 1970 sonraözel tarifeler. Buna istisnai ödenekler, ornegin
sinda indirimli tarifeyle dagitim hizmeti mevcuttur. 1971'den sonra küçiik tirajli
gazetelere fikir yazilarina ayrilan yerle orantili çikarma
verilmekte ye
ilan gelirinmn sübvansiyonu amaçlamaktadir. 1976 'dan itibaren yUksek
tirajli gazetelere gecici mali zorluk dönemlerinde
yardimi yapilmaktadir.
Ayni yil, teknolojik metotlarin
adapte edilmesini amaclayan bir
ligi odenegi sistemi
1978/79 mali yilinda Deviet siibvansiyonu gUnlUk basin için 285 milyon, uyelerini temsil eden dernekierin dergileri 1cm kirksekiz milyon Isvec kronuna
Yardim paketi ayrica tercihli posta giderlerini, katma deger vergismnden
ye ilanlarda ayricalikli vergi oranlarini
da icerir. HimkUmet, bu önlemlerle basindaki daralmanin durduruldugu ye yeni
teknolojinin gene! adaptasyonunun kredi fonlari sayesinde az cok saglandigi
Yukarida kamu makamlarinin
yollar!a cömertçe bir yardim sagladigi
Ulkelerden iki örnek
Diger yerlerde yardim daha sinirlidir. Destegin
en çok göriilen biçimi
—
dogrudan dogruya destek : Belçika, Kamerun (Hiikiimete gore "Deviet
nm tek itici gUcudiir"), Kongo (yine HUkUmete gOre "turn basin organlarma
veya bu
deviet butçesinden para verilmektedir"), Irlanda ye Ispanya (aletlerin
için), Italya (kucUk
veya aletle-
rin yenilenmesine yardim yoluyla), Libya Halk Sosyalist Cemahiriyesi ye
Norveç 'de;
—
deviet fonlarindan Odunç veri!mesi : Norvec
—
kismen veya tamamen belirli vergilerden ye gümruk vergisinden
Belçika, Brezilya, Kamerun, Kongo, Danimarka, Federal Almanya, !talya,
Madagaskar, tsviçre;
—
58
posta, teigraf, telefon ye demiryolu i!e
giderlerinde Ozel tarifeler:
Kamerun, Fin!andiya, Honduras, !talya, Madagaskar, Norvec (hükUmet,
harcarnalarikentte çikarilan gazete ile
bUrolari arasindaki
giiçlUkleri gidennek amani, iilke capinda OrgUtlenmelerinde
ciyla Ustlenmektedir), !sviçre;
Teknolojik ye ekonomik engeHer
—
flan yardimi: Devietin bir kisim ilanlarini basina vermeyl taahhiit etmesi
(Barbados, Norvec) veya han giderlerinden alinan bir vergiyi basip için ayirmasi (Kosta Rikada bu verginin geliri. gazetediler sendikasmi ye iiniversite
bUnyesindeki gazetecilik okulunu kismen finanse etmektedir).
Devietin bu ekonomik önlemlerrnin basin özgiirlUgiine olasi etkiieri werine
bir degeriendirmenin yapilmasi, bu
çerçevesine girmemektedir. Bu
deviet yardiminin gercekten gazetelerin veya okuyucularin lehine olup
Bu yardimin, Isveç'de goruldUgU uzere birçok
olmadigi da
gazetenin idamesini ye aynl nedenle personelinin istihdaminin siirekliligini sagladigi kesindir.
GAZETECILER ARASINDA
BOYUTLARI
Bunyesel
ye teknik ilerleme, diger sektörlerde oldugu gibi basinda da istihdami, yalnizca matbaa
persoaçisindan degil yazi
nelini de
bir biçimde ye daha kiiçük bir boyutta— tehdit etmektedir.
Aynca, belirtildigi iizere, bir
veya
sonra
izienhlen yeni cizgi, gazetecilerin bir diger yayinda yazi
görevi bulma gilvencesi oimaksizin
ayriimalariyla sonuçlanabilir.
Sik sik deginilen bir diger
nedeni de gazetecilik adaylarinin orantisiz
biçimde çok fazia sayida olmalandir. Bunun iki nedeni vardir : meslegin çekiciiigi ye egitim metotiannda
bu iki husus bazi ülkelerde basmin kaldirabile-
ceginden çok daha fazia sayida adayl cesaretiendirmektedir. ornegin, Brezilya'
daki Ulusal Profesyonel Gazeteciler Federasyonu, üyeleri arasinda artan
nedeninin basin alarnndaki durgun emek piyasasi lie Universitelerde gazetecilik
egitiminin hizia çogalmasi arasindaki dengesizlik oldugundan emindir. Birtakim
iilkeler bu dengesizligi egitime
sinirlamakla ye boylece
riskini
diger mesiekiere kaydirmakia dniemektedirler. Avustraiya'da
sinda uygulanan seçerek alma sistemi, basin emek piyasasinin kaynaginda kontdaha fazia sayida
rol edilmesi anlamindadir. cekiciiigin, ogrenciieri acik
kör edecek kadar fazia oldugu diger mesiekierdeki gibi
aday olasiligina
gazeteciiikte de genc mezunlarin
kalmalari önemli bir sorundur. Bu sorunun
girmek iizere iç arayan
boyutlanni degerlendirmek zordur, zira ilk kez
nfl sayisi meslekier itibaniyle venilmemektedir, birçok yeni mezun da iimit ettiklen bir yazi
gorevi bekierken diger
girmektedir.
Kadroiu gazeteciier matbaada
etkileyen belirii zoriukiardan dogiregazete
lie
layli olarak etkilenirler. Matbaada
bilmek için beiirli koziari vardir. Goruldugu iizere, yeni teknolojinin adaptasyonundan dogrudan dogruya en çok etkilenenler matbaada
ye bazen
59
Gazetecilik meslegi
gazeteyi uzun zaman felc edecek biçimde tepki gOsterebilirler ye yazi
sonelini teknik acidan
perDagitim servislerinin uzun
konumuna
süreli grevieri de benzer sonuçlari haiz olabilir.
bir diger nedenidir. cagGazetelerin politik nedenlerle
BOyiesi Onlemlerin kurbanlari olan gazetarih boyle örneklerle
teciler kendi meslekierinde bir diger
bulmada sik sik büyiik gUçlukierle
Zira bir gazetenin kapanmasina yol açan sinirlamalar, gazetecinin
basinin diger kesimierinde bulmasini da
BUtün bunlara
uço anketini yanitlayan iilkelerden birçogu gazeteciler arasinda
mevcut olmadigini veya Onemsenmeyecek boyutta olduguflu
Bazilari, Ozeilikle editor yardimciiari açisindan, eleman sikintisindan bahsetmektedirler (Avustralya ye Yeni Zelanda).
Baziiari belirgin olmayan bir
(Kosta Rika) veya artan
(Brezilya) beiirtmektedirler. Irakta
yalnizca özel sektOrde belirgindir. ttalya'
da toplam 6,000
400'iinü etkilemektedir. Danimarka'da da ayni oran
civarindadir. Gazeteciler Sendikasi, 1 Agustos 1978'de 3,561 iiyesinden 236'sioldugunu;
nm yani toplamin % 6.6'sinin
otuz
kUçUk, 109'unun otuz ile elli
elli
büyük olduguarasi ye
alti
nu;
üç aydan az, onsekizinin üç ile alti ay arasi,
lie oniki ay arasi ye doksanaltisinin bir yildan fazia bir slireyle
oldukiarini;
oramnin az çok sabit kaldigini
1977 Nisanrndan ben
Durum en cok Fransa'da
vericidir. Gazeteci sendikalari 1978'de 15,500
profesyonel gazeteciden 2,750'sinin
oldugunu (yani takriben % 18)
lerdir. Sendikalar, gazetecilik meslegini Fransa'da diger ülkelere oranla daha fazia
tehlikeye maruz kilabilecek faktOrler hakkinda hiçbir açiklama yapmamiglardir.
Isvec Gazeteciler Federasyonu, ekonomik nedenlerie
o anda bulunmadigmi fakat bir yayinin yayindan kalkmasiyla duruinun bir gecede
cegini
Fakat sendika ayrica, gazetelerce alinan ekonomik öniemienin
do gal kurbanlari olan serbest gazeteciler arasinda kismi
bin dereceye
kadar mevcut oldugunu da
Yukaridaki yorum muhtenielen biitiin üikeler için gecerlidir ye
istatistikieri hakkinda
bin izienim vermektedir : serbest gazeteciler kriz giderici bin rol oynaniar,
iyi giderken kolayca
aliniriar ye zorlu dOnemlerde ayni koiaylikla çikarihnlar. Bagimsiz
gibi serbest gazeteciler de
ilk sigortasi sistemlerinin cogunda dikkate aiinmazlar. Bir Odeme isteminde bulunabilecekieri durumlarda ise genellikie aylar silren buima çabalarinin sonucsuz
kalmasi üzenine istemde bulununlar.
60
Teknolojik ye ekonomik engeller
nedenle, yeni mezunlarin yanisira serbest gazeteciler gazetecilik meslekurbanlaridirlar. Bu, gazetecilik mesleginde
mevcut olmadigi birçok ülkenin bu sorundan uzak kalacakiari anlaminda midir?
egilimi artarsa, yine uzak kalabilecekier midir? Yeni teknolojinin gelmesi gazetecilerin istihdamini fotokompozisyondan daha ciddi bir
biçimde mi etkileyecektir? Haberin ye fotograflarin iletilmesinde varilan nokta
Gelecek için daha da önemlisi enformasyonun
muhabir gereksinimini
halinde gazetelerin nasil ayakta
iletilmesinde elektronik metotlarin
durabilecegidir. Her ev bir yen bankasina baglanip da televizyon ekraninda —zaten halihazirda gene! enformasyon ye kablolu televizyon ile yerel enformasyon
enformasyonun sürekli verilmesi halinde basin
saglanmaktadir—
na ne olacaktir? Bu pazarlarin ufalanarak varlikianni sUrduremeyecekleri bir
gazeteciler
duzeye inmeleri tehlikesi vardir. Ve bu yeni metotlarin yarattigi
için yeterli sayida olacak midir?
Giinliik gazetenin çikarilmasinin, haberin ekranda goriilmesinden paket!enkatilan ye çarklari bu kadar
mesine ye dagitilmasina kadarki
bir mekaniziyi dönen ye belirgin bir kamusal gereksinime çok iyi adapte
manin nasil ye niçin ortadan kalkabilecegim merak eden herkes bu sorularla karMesledaha fazia dikkat uyandirmaya
Bu sorular
harekete gectigin geleceginden sorumlu olanlann esash bir bicim
ginin bilincinde olmalari zorunludur.
Bu
gindeki
Notlar
1
tizellikie bakini.z: Michel Loige : "Limprimerie de presse en evolution", (icinde)
Cahiers français (Paris), Ekim-Aralik 1976, s. 21-27; Royal Commission on the Press : New
technology and the press : A study of experience in the United States, Rex Winsbury tarafmdan (Londra HMSO, 1975); UçO: Technological developments and their implications
for employment in the printing and allied trades, with particular reference to developing
countries, Rapor III, Second Tripartite Technical Meeting for the Printing and Allied Trades,
Cenevre, 1981; Rex Winsbury: New technologies in newspaper production in developing
countries and their labour and social implications (Cenevre, uçti, 1981, World Employment
Programme research working paper, sinirh sayida teksir).
2
Lovis Gu&y "Dans i'entreprise moderne, qui fera quoi?", (icinde) Avenirs (Paris,
Office national d'information sur les enseignements et les professions), Ekim-Kasim 1976,
s. 54-56.
Basin Kraliyet Komisyonu, gazetesine gore % 36 ile % 62 arasinda
belirtmektedir. Royal Commission on the Press : Final Report, age., s. 42.
oldu-
Royal Commission on the press : New technology and the press.. ., age., s. 9-10.
Rex Winsbury : New technologies in newspaper production. . ., age., s. 8,
61
Gazetecilik meslegi
6
Bkz. "L'agence France-Presse", (icinde) Notes et etudes decumentaires (Paris, La
documentation francaise), S. 4336-433 7, 23 Kasim 1976, s. 40-45.
Royal Commission on the Press : New technology and the press. .. age., s. 52-53.
8
10
Direct line (Bruksel, International Federation of Journalists (IFJ) ), EylUl 1978, s.2-3.
ibid., Haziran 1980. s. 3-4.
Social and Labour Bulletin (Cenevre, Uçti), S. 2/78, s. 143-144.
ibid., S. 3/81,s. 251-252.
12 Direct Line, Ekim 1981.
13
The Democratic Journalist (Prag, International Organisation of Journalists), S. 1-80,
S. 15.
14
Direct Line,
15
1980.
ibid., Mart 1978.
16
The Times'da 11 ayhk
sayarin kullanimini matbaa
riki bir tarihte tekrar
bilgison veren 20 Ekim 1979 tarihli
hasretmektedir. Fakat bu konunun belirlenecek ile-
17
Free Labour World (Brüksel, International Confederation of Free Unions), EylulEkim 1978, s. 29-30.
18
Social and Labour Bulletin, 5. 4/80, s. 381 -383.
19
Direct Line, Mart 1979.
20 Social and Labour Bulletin, S. 2/80, s. 143-145.
21
fngiltere'de 1980'de gazete gelirleri
:
% 42; ilan % 58 (Financial Times
(Londra), 30 Ekim 1981).
22 Y. Lavoinne : La presse (Paris, Librairie Larousse, 1976), s. 91.
23 Massen-Medien in Osterreich (Viyana, Internationale Publikationnen Gesellschaft,
1977), s. 55.
24 "La presse quotidienne", (icinde) Cahiers français (Paris), Ekim-Arahk 1978, s 48.
25 W. A. Mahie ye R. Richter: Communication policies in the Federal Republic of
Germany (Paris, UNESCO Press, 1974), s. 39 ye 75.
26 "La presse quotidienne", age., s. 50.
27 ACAS, age., s. 222.
28 Royal Commission on the Press : Final Report, age., s. 25.
29John Herling's Labor Letter (Washington, DC), 3 Subat 1979.
30S. B. Chung: "Press et information au Japon", (icinde) Problemes politiques et
sociaux (Paris, La documentation francaise), S. 303, 4
31
62
"La presse quotidienne", age., s. 45.
1977, s. 4.
GAZETEC1LIKTE AHLAKI STANDARTLAR
4
gazetecinin bir
sorunlarindan birine
Meslegin icrasa beliril degerlere
olarak
(ahiaki, dini, profesyonel vs.) saygi gösterilmesini gerektirir ye
bu
Söz
degerlere sadik kalmayi arzulayan gazeteci bazi sorunlarla
konusu sorun gazetecinin bir
olarak yasal hakiarmin korunmasi ye
özel yUkümliilUklerin belirlenmesidir.
basin yasalarinin niteligine ye siniflandirilmasina bir parca egilinilBu bölUm, diger böliimlere oranla daha kisa olmasina
Fakat bu, Uco'yU özellikle ilgilendiren alana girmemektedir :
hakkinin
olan korunma geregi. uco tarafindan Ikinci Diinya
oncedeginilmektedir. Fakat diger sorunlarin
sinde incelenen vicdan hükmüne
en azindan
diizeyde bir ilgiye Jayik oldukiari söz goturmez. Bu, özellikle, gazetecilerin haiz olmalari gereken mesleki sirlarin gerektirdigi korunma konusunda gecerlidir.
AHLAK YASALARI
Ahiak yasalari, farkh isimler altinda birçok tilkede mevcuttur1: onur yasalari,
bildirgeler,
mesleki yukiiinluliikler bildirgesi, gazetecilik kurallari vs. Hangi
altinda olurFakat yasalarin biiyiik
sa olsun, bu yasalardaki kurallarin içerikleri çok
kisminin, Ozellikle basinin bilgi verme ye dogru bilgi verme temel
basin yasalan, gazetecinin hakiarina ye yükümliuuiklerine
olarak belirli ortak noktalan vardir. Bu baglamda, gazetecinin enformasyon ye
yorum serbestisini ye dzgUrlugunü koruma yukumliilUgu mevcuttur, gerçegi ifade
etmek ye bunun sonucu olarak haberi partizanca veya yarnitici biçimde carpitmaktan kacinmak; enformasyonun dogrulugunu teyit etmek, gerekli duzeitmelen yayinlamak, mesleki sirlari korumak, haber kaynakiarmi açiklamamak (bazi
63
Gazetecilik meslegi
iilkeler bu yUkumlülugu tanimamaktadirlar). Dlger ytikümliiluikier daha ziyade
temel ahiak yargilari düzeyindedir. Hakaret ye sövmeden veya özel hayati açiklafazlasiyia toleransli
maktan kaçinmak;
veya ahiak
kacininak, enforbir tavir izleyerek "gene! ahiak" standartlarmi
masyon sagiayabilmek amaciyia dUriist oimayan metotlara (örn. gazeteci kimligini sakiamak)
kaçinmak. Diger deger yargilari gazetediler arasindaki
Fikir hirsiziiginin ye haksiz rekabetin yasakianmasi
lie
Bu yükUmiUlUkier ayni zamanda bazi yasalarda, hakiari da belirler. En sik
anflanlari, enformasyon kaynakiarina
özguriugünU, kamuyu ilgilendiren
turn konulari ozglirce
hakki ye inançlarina ya da vicdaniarina ters gelen
mesleki faaiiyeti reddetme hakkidir. çok
"vicdan hükmü" ye
nm
sona ermesine etkileri
inceienecektir.
Ahiâk yasaianndan bazilari kamu makamiarinca
Bir gazeteciler enstitUsü kuran, gazetecilerin hakiarini ye yükürnliilüklerini özetleyen, 1 'mci
Böiümde bahsediien gazeteciler si ilini öngören ye meslegin onuruna ye sayginhigina aykiri hareket edenlere verilecek cezalari behirleyen (uyari, yazisma sansUr
koyma, gecici olarak
el çektirme, sicilden ihrac) 3
1963 tarihhi yasanm
bulundugu ttalya'da durum böyledir. Ulusal Basin Konseyinin profesyonel
gazetecilerin ahiaki
ye öz disiplinleri konusunda, uygulamasi bir mahke-
me tarafindan denetienen ilkeler formiile ettigini ekiemek gerekir. 21 Aralik
1966 tarihIi basin yasasi, yaymnciiarmn gençiere yönehik yaymniarda suça veya
yasaym çignemeye özendiren hikâyeierden veya resimlerden kacimna gibi ahiaki
standartlarin
noktaiarini içermnekte ye büyunUn, sihirbazhigin, dogaustu
guçierin veya pornografinin savunulmasmnt yasaklamaktadmr. Madagaskar'da bir
basin bildirgesi
21 Mart 1974 tarihhi kararname, "unvanina layik gazetecinin" gorevierini ye yUkiimlülüklerini saymakta, biitiin gazetecilerin kaydolmàharm gereken ye bir ahiak yasasmni hazirlaymp uygulamaktansorurnlu bir gazeteciler
enstitlisUnü de öngörmektedir; bu enstitU 27 Mart 1974 tarihhi bir kararname ile
Sri Lanka'da 27
1973 tarihhi Basin Konseyl yasasi birtakim ahiak kurahlarm içermekte ye gazetecilerin
biçimlerine
bir
vuicut
yasanmn yapilmasmni öngörmektedir.
Fakat uilkelerin
ahiaki standartlar bizzat basin tarafmdan tammian-
maktadir.
Bircok ülkede gazetecilerin dernekieri veya sendikalari ayni zamanda kendi
ytikiimlüiüklerini formuile etme görevini de üstlenmigierdir. Avustralya, Kanada,
Kolombiya, Mmsir, Finlandiya, Fransa, Macaristan, Hindistan, Endonezya, trian64
Gazetecilikte ahiaki standartlar
da,
Jamaika, Yeni Zelanda, Nikaragua, Nijerya, Norvec, tsveç, tsviçre, tngiltere,
ABD, Venezüeila ye Yugosiavya bu iilkeier arasindadir.
müdahale olmaksizin belirleme
Gazetecilerin temel yiikUmliiliiklerini
Uluslararasi Gazetediler Federasyonu 1954 yilinda Bordo Dekiaras-
Daha sonra 1971'de o
yonu olarak taninan kendi onur yasasini kabul
zaman sayisi alti olan Avrupa Topluluguna llye Uikelerdeki gazeteci sendikalari,
Avusturya ye Isviçredeki gazeteci sendikalarmin da katilmalarlyla, anilan onur
belirli noktaiarda
yasasim yeniden özlii bir biçimde kaleme
ye belirli hakiari da ekleyerek Miinih Dekiarasyonu olarak taninan bir belgeyi
Her iki metin de, mesleki konular sözkonusu oldugunda her
gazetecilerin yalniztUrlU hükiimet müdahalesi veya diger müdahaleler
yargilamasini kabul edecekierini belirtmektedir.
ca kendi
örnekler gazetecilerin bizzat hazirladikiari yasalarin kapsammi ye
sinirlarini gostermektedir. Ahiak yasasi, Avustralya'da Avustralya Gazeteciler
bir
Dernek Uyelerinden
Derneginin yasalarinin bir böliimUnii
komite yasanin çignendigine dair nadiren çikan (1978'de yalnizca bir düzine)
inceler. Fransa'da 1938 yilinda Ulusal Gazeteciler Sendikasi tarafindan duzenlenen Gazeteciler 1cm YlikUmlUllikier Bildirgesi, uygulanmasini kontrol
edecek bir kurul olmamasi nedeniyle yalnizca ilkelerin aciklandigi bir beige niteligindedir. tsvec Gazeteciler Federasyonunca 1972'de kabul ediien Gazetecilerin
Hakiari ye YükUmliiliikleri Dekiarasyonunun daha baglayici olmasi
bir basin konseyi uyguiarimasini sagiamakia
fakat yainizca gazetecilerden
bir konsey 1977 sonunda
ye bu nedenle etkinhigi hakkinda bir degeriendirme §imdilik yapilamamaktadir. Nijerya Gazeteciler
Sendikasinin gazetecinin ilk görevinin gerçege saygili olmak ye gercegi anlatmak
oldugunu belirten
yasasi, özellikle bu noktada hassastir : sendika, sendikanin ulusal yiiriitme konseyi tarafindan yolsuzluktan mahktim edilen bir gazeteciye iilkenin herhangi bir yerinde gazetecilik yapmak üzere izin verilmemesi için
mümkün olan her çabayi sarfetmektedir.2
Bu mUnferit durumlardan bir sonuc cikarilamayacagi açiktir fakat öz disiplinm
ye mesleki vicdanin, bizzat gazeteciler veya
tarafindan özgurce
saptanan ahiaki standartlara uyulmasinin —standartiari tamamlayan bir disipiin
kuruiu bulunmasa veya aksine standartlar nadiren uygulansa dahi— en iyi güvenceler oldugunu göstermektedir. Ayrica Bordo ye Miinih Dekiarasyonlarinda ye
birkaç ulusal yasada formüie edildigi Uzere her tiirlii
mUdahalenin, hiikümetin
müdahalesi veya diger miidahaleierin reddedilmesi, oz disiplini
edici ek bir
unsurdur.
65
Gazetecilik meslegi
Kimi gazetesahipleri veya yayincilar dernekieri gazetecilerin ye diger çali-
olarak uyacaklari ahiaki kurallarm saptaninasini gerekli görmektediner. Burma,
Danimarka, Japonya, Pakistan ye Tiirkiye'de durum böyledir.
Japonyada 1946'da Japon Gazete Yayincilari Dernegi tarafindan kabul edilen
kapsaGazetecilik Kurallari, yazanlarca, gazetediik faaliyetiyle ilgili turn
yicl olarak
Bu yasa, Japon Dergi Yayincilari Dernegi ye Ulusal
Ticani Radyo Derneginin formilie ettikieni ile birlikte objektiflik, tarafsizlik, tolerans ye tevazu gerekliligini ye
araçlarirnn kiiltürel roliinü ye sosyal sorumlulugunu vurgulamaktadir.
Diger illkelerde ahiaki kurallar iki tarafin, yayincilanin ye gazetecilerin, ortak
üniniidUr. Avusturya, Belçika, Federal Almanya, Israil, Kore Cumhuniyeti, Lubnan ye tsveç'de durum böyiedir. tsvec'de, tsvec Gazeteciler Sendikasi tarafindan
saptanankurallar da mevcuttur ye bu kurallar gazeteciler arasinda
kabul
Federal Almanyada Basin Konseyi iki tarafin
Yayin tikesi
ki bunlar gerçekte bir basin yasasi
de
tadir. Avusturya yasasi da —Yayin Direktifleri— Basin Konseyinin ye iki tarafin
ortak çabalarinin sonucudur.
Kimi toplu
bulunan bazi hükümler ahiaki konulara ye
ornegin, Kanada'da Newspaper Guild lie
yasalanina
gazeteler arasinda yapilan
boyle hükurnler mevcuttur; bunlar, Ozellikie, haber kaynakiarini korumaya dair hükürnlerdir ye bu hükümler uyaninca,
kaynakiarmi açiklamaya zorlayamayacaklar ye
geiecek bOyle istemlere
koruyucu Onlemier alacakiardir. ABD'de
Newspaper Guild tarafindan hazinlanan ye gazetelenie ye basin ajanslanyla yapilan
her toplu pazarlikta
Fransa'da
benzer önlemler içermektedir.
AIGLE grubunda (sonradan fesholunan) imzaianan toplu
ahiaki degeniere saygiyi koruyacak ye bu konuda herhangi bin profes-
yonel gazeteciyi, tavsiyede bulunmak uzere çagirabilecek yazi
konseyi ongormekte idi.
Yukarida bahsedilen basin konseylen, diger gOre'irleninin yanisira profesyonel ahiak açisindan yiiksek standardi korumakia yüldimiudurler. Bu konseylerden
ilki 1916'da !sveçde
fakat yayginhk kazanmalari yakin
mlimkiin
Halen
kirk basin konseyinin yanidan fazlasi 1970'
den itibaren vucut
Bu konseyler çogunlukla ortak bin yapiyi haizile gazetecibin emekii yargic olan tarafsiz bin
dirler; genellikle,
Bazilaninda
kamu
(Kanada
'da
lerin ye yayincilanin temsilcileninden
66
Gazetecilikte ahiaki standartlar
Quebec Eyaleti, Yeni Zelanda, Norvec, Ingiltere) veya kamu
tan'da, parlamento, dm1 konseyler, yargi) temsilcileri bulunmaktadir. Basin kon-
seyi kimi ülkelerde kamu makamlarinca (Endonezya), veya yalnizca yayincilar
Bu konseylerin
(Danimarka), veya gazeteciler (Isviçre) tarafindan
yetkileri sinirlidir. Sanigi veya sanslirU belirlemenin ötesine nadiren gidebilirler,
bazilari ceza dahi veremezler (Hollanda). Basin Konseyi, tsvec 'de yalnizca onur
mahkemesi rollindedir. Genellikie bir yargiç olan basin "ombudsman"i, kainunun
dava açar, §ikâyeti
inceler veya basinin kotiiye kullanilmasma
Basin Konseyi Adil Uygulaina Komisyonuna da havale edebiir.
genellikie ahiaki standartlarin korunmasindan
Basin konseylerinin
basin ozgurlugunun korunmasidir. Bu, bazen bin içeriöteyedir.
havlayan iki
ye, digeri
kopek olarak tanimlanmalarinin nedenidir.
özellikle
Bazi konseyler (Federal Almanya, Ingiltere) basinin bunyesel
egilimmni iziemek ye kamuya aciklamakla gorevlidirler; bu gorev, basin ozgiirliigunii koruma çabalarinin bir bölUmü olarak nitelendirilebilir.4
özetlersek, profesyonel bir grup olarak gazetecilerin ahiaki standartlara
uyulmasina büyiik önem verdikieni söylenebilir. Buna kanit olarak, ulusal ahiak
bu tim
veya temsil olundukiani
yasalari
basin konseylerini
glindemdeki sorun bu konularda uluslararasi düzenlemelere gidilmesmnin uygun veya miimkUn olup olmadigidir. UNESCO
özel bir kurul, MacBride Komisyonu olarak taninan
bUnyesinde
Uluslararasi
Sorunlarini Inceleme Komisyonu, bu konuyu incelemektedir. Sosyal ye politik sistemlerdeki farkliliklara
genel degerlermn belirlen-
mesi caba göstenilmeye deger
Komisyon, mevcut farkli politik ye
sosyal sistemleri dikkate alarak ayni profesyonel standartlarda
muhtemelen olanaksiz olacagi sonucuna
son raporunda
Buna
cogunluk
"bu hususun
goniilmesi veya ilkesel nedenlerle
birakilmasi 1cm hiçbir sebebin bulunmadigi" ye "en azindan basinin
kaçinmasi gereken uygulamalar iizerinde
saglanabilecegi" yonundeydi.6
Komisyon, tavsiyelermnde mesleki
yasalaninin kabulünün "hiikimmetin
miidahalesi olmaksizin meslegin kendisi tarafindan hazirlanmalari ye kabul edilmelen
ulusal ye bazi durumlarda bolgesel diizeyde arzulanabilecegini"
belirtmekle
cok sayida gazeteci, bir uluslararasi mesleki ahlak yasasmin kabulUniin yalmzca ilgili meslek
ele ahnmasi gerektigi,
digerleri ise bu konudaki mUzakerenin
profesyonel olmayanlar arasinda
politik
sonuçlanacagi
67
Gazetecjlik
V!CDAN HUKMU (1NANç HUKMU) (Conscience clause)
metinlerinde bulunan bir noktaya özel önem
verilmelidir: "vicdan hUkmU" olarak biinen bu duzenleme uyarinca gazeteci,
halinde bildirimsiz (ihbarsiz) veya asgari
gazetenin politik cizgisini
bir bildirim öneliyle (ihbar siiresiyle) istifa edebilir ye tazminat hakkini korur.
Bu hükiim gazetecilik mesleginin, Uyelerinin gorevlerini yerine getirirlerken
kabul görmesi yönundeki çok eskilere dayanan
politik, dini ye ahiaki
Ilk Uluslararasi Gazeteciler Federasyonu 1926 daki
bir savini
birinci kongresinde bunu bir slogan olarak kabul
ancak bu hiikUm, 29
Mart 1935 tarihli bir Fransiz yasasiyla (madde 30 d, Yasasinin Birinci Kitabi)
yaziya
ulusal mevzuata
Bu yasa, gazetecinin "gazetenin veya
süreli yayinin karakterinde veya egiliminde gozle gariilUr bir
mn onuruna veya
gölge
veya manevi çikarlarini gene! olarak
etkiledigi" gerekcesiyle hizmet
kaybetfeshetmesi durumunda
mesi nedeniyle tazminata hak kazanacagmi öngörmektedir. Iki
birarada
bulunmalidir :
öneinli blçiide olmali, yalnizca yayinin politik havasini
degil, kapsadigi enformasyonu de etkilemeli, gazetecinin vicdamm incitici niteKnni yasalarda veya
!ikte olmalidir.
Konu, diger ülkelerde, ornegin Madagaskar ye Thnus'da benzer bicimde
Bu kadar açik konulmasa da diger mevzuatta ye toplu
melerinde bulunan vicdan hükiniiniin temelinde bu tür
bulunmaktadir.
Metinler bildirim
ka!dirarak veya azaltarak veya maddi tazminat hakka
tamyarak veya her ikisini de öngörerek gazetecilerin konumlarini güçlendirmektedirler. Kisaca, izienen politikadaki
nedeniyle
ayrilan gazetecilere
çikarilanlara saglanan hakiarin aymsi verilmektedir. ornegin Federal
Almanyada gazeteciler politikada
yapilmasini izleyen alti ay icinde
durumu ogrendikieri ayda bildirimde bulunabiirler ye bildirim öneli için iicretlerinin tamami tutarinda tazminata hak kazamrlar. Avusturya'da normal bildirimle
gazeteden aynlabi!irler ye hizmet sureleriyle orantih tazminata hak kazanirlar;
tazminat miktan, orada
yji veya daha az
bir yillik,
ile on yil
arasinda
birbuçuk yillik ücretleri tutarindadir. Tazminatin miktari
ilk on yildan sonra her
yillik hizmet sliresi 1cm alti aylik Ucret tutarinda artar.
Gazeteciler, Belçika ye Finlandiya 'da
bildirimsiz feshedebiirler ye
feshetmesinde ödenecek olan miktara
tazminat ta!ebin-
de bulunabilirler. ttalya'da gazetenin politikasinda temel bir
olmasi
veya yayincinin gazetecileri meslek onurlariyla
açik bir durum kar§islnda birakmasi hallerinde, gazetedilerin ayrilmaya ye
68
çikarmalarda ödenen
Gazetecilikte ahiaki standartlar
tazminati aimaya hakian vardir. Hoilanda'da bildirim öneli yariya indirilebilir ye
ücret tutari tazolarak bir ay lie bir yil arasrnda
hizrnet sürelerine
derhal
terkedebilirler
ye
minat olarak alinabilir. tsviçre'de gazeteciler
her
yillik hizmet sliresi için bir ay ekienmek iizere dört aylik ücret tutarinda
kesiminde tazminat, normal
tazminat alabilirler. !sviçre'nin F'ransizca
Ulkenin bu kesimindeki
bildirim önelinden sonra ödenecek Ucret tutarina
toplu
bir makaleye adia
ayrica gazetecilerin inançlarina ters
rim koymaya zorlanamayacaklarini, fakat inançlarina ters
makalelerin
yayinlanmasina
çikamayacaklarini belirtmektedir (Madde 5 ye 6).
Fakat vicdan hükmiinUn tatbikatinin genei bir uygulama oldugunu varsay.
mak
oiacaktir. Bircok Ulkede, ornegin Arjantin, Danimarka, kore Cumhu
riyeti, Liiksemburg, Norveç, tsveç ye ABD'de bu tlir hilkumler yoktur. Ayrica,
uygulamada bu hükmun tatbiki hassas bir konudur.9 Bir önceki bölümde gorlil
iizere yazili basin, birçok ülkede zor bir dönemden gecmektedir ye gazete
sayisinda sürekli bir azalma vardir. Normal zamaniarda dahi salt ahiaki nedenlerie
ayrilmak, mesleki açidan ilerieme vaadeden saglam bir pozisyondan vazgeç.
mek ye fikri ye maddi rahatliga sirt cevirmek cesaret ister.
uzamasi ris
bulundugu krizli dokinin —o da eger
meslek
sona
nemde
ayrilmak kahramanhktir. Vicdan hükmii nedeniyle mali avantajiarin
en faziasinin saglanmasi, yani normal ayrilmaya oranla daha fazia tazminat aimmasi
bu koiay bir degildir. Gercekten bir politika
nm
oldugu ye bu
gazetecinin vicdanini incitebilecegi kanitianmalikoiayca farkdir; bu koiay degildir zira politika
edilemeyebiiir ye gazetecinin kanitlayabilmek için
yargilama usullerinden geçmesi gerekir. Vicdan hükmii sosyal refah dokusunun degerli bir parcasl.
dir. Fakat meslegin giinlük icrast sirasinda
inançlar sorununu gilndeme
getiren yegane husus da degildir.
Notlar
1
Bkz. F.Geyer : Les codes
dans Ia presse internationale (Bruksel, International Federation of Journalists, 1975 teksir); Lars Briinn Professional codes in journalism (International Organization ofJournalists, 1979).
2
West Africa (Londra), S. 3268, 10 Mart 1980, s. 434.
UNESCO, International Commission for the Study of Communication Problems
Interim report (Paris 1978), paragraf 195.
69
Gazetecilik
tizellikle bkz.: Royal Commission on the Press : Final report (Londra, HMSO, 1977),
s. 198.
UNESCO, International Commission for the Study of Communication Problems,
International seminar at Stockholm (24-27 Nisan 1978) : Infrastructure of news collection
and dissemination, s. 15.
6
The MacBride Commission : Many voices, one world, Report by the International
Commission for the Study of Communication Problems (Londra, Kogan Page; New York,
Unipub; Paris, UNESCO Press, 1980), s. 244.
ibid, s. 262.
8
Vicdan hükmü, uluslararasi mevzuatta sik sik geçer. Vicdan hükmü,
Daft
Tavsiye Karari, 1977 (S. 157) ile ilk kez 1977'de bir uluslararasi
metninde yer alHüküm, çok dikkatli bir biçimde ifade
:
dini veya ahiaki inançlarma ters
halinde cezalandirilmàksizin belirli gorevleri ifadan, hastalara
hizmetlerinin etkilenmemesini temin etmek üzere gerekil düzenlemelerin yapilabilmesi için
deneticilerini önceden haberdar ederek kaçinabilmelidirler."
Bkz. P. Parisot ye F. Périer Daville : "The protection of journalists", (icinde) IFJ
Information (Bruksel, International Federation of Journalists), C.. XXX, 1980, s. 14-15.
70
YE SORUNLARI
GAZETECIL1K
5
flerleme olanaginin fazia oldugu ye meslekte siiregelen durgunluktan kaçinmamn normalde miimkUn oldugu bazi meslekler veya faaliyet alanlari mevcuttur.
Bu husus, bazi nedenlerle gazetecilikte geçerli degildir.
YUzlerce
basin
istihdam olundugu biiytik haber ajanslari ayrik tutulursa,
büyiik çogunlugu miitevazi bUyUkliiktedir ye gazeteci sayisi
nadiren birkaç diizineyi
araçlarinin ye kuçiik
Sonuc olarak, terfi olanaklari sinirlidir. Dahasi,
mUtevazi mali kaynakiari haberin top-
lanmasi ye
ye sonuçta gazetecilerin
iizerinde sinirlayici bir rol oynar:
boyle gazetelerin bUyiik çogunlugu ancak haber ajanslarindan ye yerel muhabirlerden gelen haberleri redaksiyon
tabi tutmadan yayrnlamayi ümit edebiliner.
Yeni Zelanda gazeteleri genellikie Ozel mall kaynakli küçlik ticani
ye maddi olanaklanin yetersizligi nedeniyle
habercilikten
ziyade olaylan ye konferanslani yansitma egilimindedirler. Sonuçta orijinal bir
liretmek ye meslekierinde ilerlemek isteyen gazeteciler bir miktar hUsrana ugranlar.
Daha güçlü basin
da mesleki bekientiler sinirlidir, zira hiyeancak binkaç unvan mevcuttur.
olabilir fakat birkac dereceye
ye genelde genç bir gazeteciyi giiniin birinde editor olmaktan auye belirsiz
koyacak hiçbir engel yok ise de bir dereceden digerine geçilmesi
bir ameliyedir. Bu husus,
ilerlemeden veya terfiden ayri olarak uzun
hizmet ikramiyelerinin ye bazi iilkelerde ye basin gruplarinda otomatik ilenleme
sistemleninin neden benimsendigini açiklar.
ALMA
Bu böliimde istihdani 1cm aranan egitim
Gerçekte meslege
üzerinde
aramlanlarla
71
Gazetecilik meslegi
idi. Gene! olarak, bazi
iilkelerde
oldugu, diger bazi tilkelerde ise özellikle egitim
diizeyi olmak üzere belirli
arandigi söylenebilir.
Ornek verirsek, Federal Almanya ilk kategoriye girer. Federal Almanyasda
en azindan teorik olarak,
temel bir ilkedir ye diploma aranmaz.
alinma, gene!
Barbados, Fransa, 1 Hong Kong, Japonya, Isvec ye Isvicre'de
mevzuati ile öngoriilen hususlarin ötesinde hiçbir temel ilkeye bagh degildir.
Ulkelerde, asgari bir egitim veya tahsil diizeyi aranmaktadir. örnegin
yukanda belirtildigi uzere Avustralya 'Ii cadet 'ler use diplomasini haiz olmalidirlar ye ttalya'da zneslek içi egitim gorenler gene! kültür testinden geçmeden gazeGazetecilige
aranilan
teciler sidiine kaydolamaziar. Brezilya'da 12 Ekim 1969 tarih ye 972 sayili kararname uyarinca, gazeteciler meslekierini, resmi bir yiiksek ogrenim
dan veya gazetecilikte diplomasi taninilan bir yerden diploma almadikca icra
edemezier. Misir'da 1970 tarih ye 76 sayili basin yasasi uyarinca meslege yalnizca
iiniversite mezunlari girebilir. Guyana da dört yilhk orta egitimi takiben Uc ile
dersten "0" Dereceli Genel Egitim Sertifikasi alinmasi gerekir. Irlanda'da
Dublin gazetelerinde gazetecilik diplomasi veya ilniversite derecesi veya
gazetelerinde deneyim aranir. Liberya 'da teoride asgari olarak orta ogrenim aranir; fakat uygulamada normal kriter tngiizceyi iyi yazmaktir. Nijerya'da yeni
girenlerin hepsi meslekte
için Gazetediler EnstittisUndeki dersieri
izlemeye zorunludurlar.2 Yeni Zelanda'da gazetelerin meslek içi egitim gorecek
gene! uygulama gazetecilerin duzenleolanlari ortaokullardan almalanna
alinanlar gazetecinen hazirlik kurslari bazinda
ahnmalaridir. Polonya'da
lik fakiiltesi ogrencileri arasindan veya diger uzmanhk alanlarindan seçiirler,
ortaokul mezunu
1cm
daha list bir egitim almadikça, özellikle de teknik
adaylar alrnmaz. Ingiltere'de Gazete Dernegi ile iki gazeteci sendikasi arasinda
yapilan
adaylarin asgari
olarak bin !ngilizce olmak iizere
dersten en az C notu ile "0" Dereceli Gene! Egitim Sertifikasini haiz olma!arini
öngörmektedir.3 Tunus'da basin
dair ulusal toplu
görevlere
tammlanmaktadir; ornegin, editor iki yillik
veya editörun altindaki kategoride
yil hizmet etyüksek ogrenim
olmalidir;
tUrn
gorev!er icin mesleki smav yapmahdirlar.
Daha once bahsedildigi iizere gazeteciler veya bir kisim gazeteciler birtakim
Afrika iilkelerinde memur statüsundedirler. Bu nedenle bu gorevlerin adaylari
karnu hizmetine girmede veya bu tiir
haiz
girmede ongoriilen
olmalidirlar. Karnerun'da enformasyon görevlilerinin özel statulerine
18
gorevlere (kidemli gazeteci,
Aralik 1975 tarih ye 75-769 sayili kararname
72
Gazetecilik meslegi ye sorunlari
metotlarmi
tammlamaktadir : liyakata, mesleki rekabete veya terfie gore; kararname, bu üç
alinma metodunun her birinin alt aymmlarini ye Iiyakat metodunda ongorulen diplomalari belirlemektedir. Kongo'da enformasyon hizmetlerindeki gene! duzenlemelere
19 Temmuz 1975 tarih ye 75/338 sayili kararname her sinif 1cm aranilan diploSahii radyo ye televizyon hizmeti
malan saymaktadir.
Sahiinde,
dzel dUzenlemeler uyarinca, bu orgamzasyonun editor yardim
personeline
cilari, muhabirleri ye kameramanlari, yalnizca tamnan veya denkligi hUklimetçe
sinavi ile
onaylanan bir okuldan gazeteciik diplomasi alanlara açik olan
ahnirlar.
bir diplomayi haiz olmaya tâbi olmadigi iilkelerde de
Meslege
§iiphesizdir ki ayni vasiflari haiz adaylardan entellektiiel niteligi daha
iistiin olanlari seçme egilimindedirler. Ayni zamanda, gelecegin gazeteci!eri de
lisans derecesinin de ötesinde birtakim nitelikier kazanarak meslege
fiiliyatta
ni artirmaktadirlar. Agence France-Press diploma sormamasma
Parisdeki Gazeteci Egitim Merkezinden veya Lille'deki Yiiksek Gazeteciik Okulundan eleman saglar ye personeli arasinda grandes eco!es'in eski ogrencilermnin
yam sira cok sayida hukuk, edebiyat, tarih, cografya, politika ye ekonomi mezunlari bulunmaktadir.4
alma metotlarma gelince; bazi iilkelerde deviet memuru veya benzer statüyii haiz gazetecilerin
alinmasinda uygulanan kati kurallar bir yana birakilirsa, kurai olarak ampirik
benimsendigi görüiUr.
gazetecileri
sik sik dar bir çevreye yapilan i!anlarla veya
tavsiyeyle
alirlar ye arada
bir de ihtisas okullarinda nabiz yokiarlar.
gazetelere mektup yazmak,
tavsiye veya okullari vasitasiyla istemde bulunmak adaylarca kullanilan metotlardir. Bir sonraki
miilakattir veya Japonya'da oldugu gibi iletiaraç!ari tarafindan organize edilen acik
Baglanti, normal olarak,
toplu
tâbi o!an bir staj devresini veya egitim devresini takiben
teyit olunur.
Ampirik
arz ye talep yasalarindan cogu yerde etkilenmedigi gorülecektir. Belirli ülkelerde denge bizatihi meslek tarafindan saglanmaya
ornegmn, tngiltere'de
basininin ulusal
denilOnsOzünde
mektedir: "endiistriye alinan eleman sayisi endlistrinin ihtiyaçlarina her zaman
için uygun olmali, yenilerin egitimine zarar vermeyecek veya ihtiyaç fazlasina
yol acmayacak oranlarda olmalidir.' Uygulamada egitim gOrenlerle nitelikli gazetediler arasindaki sayisal oranlara —yukarida deginilen bazi metinlerde belirtildigi uzere— uyulmasi halinde denge meslek içinde saglanabilir; fakat arayan
gazeteci, asistan gazeteci)
73
Gazetecilik meslegi
Bulma kurumlarinin
ye
genç insanlarin sorunlari ylne de cözUmsuz kalir.
yerbu konuda hemen hemen hiçbir etkinlikleri yoktur. ornegin, Fransada
arayan
Yasasi,
tstihdam
Biriminin
(ANPE)
tekelindedir.
Ulusal
kuruma bildirmelerini
herkesin kuruma kaydini ye tUrn
bu hususu
âmirdir (madde L. 311-2). Gazetecilerin ulusal toplu
bulunan veya yarim
öncelikle, "gecici olarak
tekrarlar.
profesyonel gazetecilen veya meslek tarafindan taninan kurugUn olarak
uygun olan ye daha once
olanlari... acik
egitim
bulunani (collaborator)' istihdama davet etmektedir (madde 12). Ancak uygulaalmada istekieri dogrultusunda daranabilirler; bu
mada, basin
de
hususta genie bir serbestiyi haizdirler. Senegal'deki toplu
benzer hUkümler mevcuttur (madde 11), fakat lafzi çok muglak oldugundan
verenin bu konudaki ozgurlugiinii etkilemekten uzaktir.
MESLEKTE ILERLEME yE ISGUCU
Terfi
Bazilari, ornegin Polonya ye
ye diizenleme terfie
Tunus'da ulusal toplu
veya Kamerun, Kongo ye Madagaskar'da
gorevlere
kamu gOrevlisi gazetecilere dair yasalar,
asistanligrndan,
belirtmektedirler. Tunusdaki
yazi
sirasiyla muhabir, editOr yardirncisi,
editOr yardimcisi, birinci
muhabir,
veya ikinci derece editOr vekilligi gOrevlerinden geçerek editOrluge yukselmek.
kilit bir
1cm
aranilan hizmet siirelerini ye diplomalari belirlemektedir.
gOreve
da OngOrrnektedir. Servis
en azindan editOr dUzeyinde ye alt birimlerin
muhabir dUzeyinde olmalidirlar.
Anilan özel kriterlere ek olarak genel kriterler de getirilmektedir. Aktif hizrnet
sUresi, mesleki egitirn ye derecesi, o
hizmet siiresi ye performans raporu ye ailevi sorumluluk da terfide rol oynar. Toplam hizmet sUresi üç düzeyde
ele alinir : kategorideki, o
ye meslekteki.
metinlerinin biiyilk çogunlugunda terfi kriterleri genel terimlerle
ifade
Hizmet sUresi, ehliyet ye etkinlik dikkate alinan genel faktörlerdir; fakat sik sik belirtildigi lizere nihai karar
aittir. Bir yer
ginda Onceligin birimde
verilmesi sik sik tavsiye olunmaktadir. Bazan
yapilan bir Oneri de daha yüksek bir gOreve gecici olarak tayin edilen kimsenin
belirli bir siirenin sonunda o gOrevin sahibi olmasidir.
Birçok durumda yeni gOrev için bir deneme suresi OngOrUlmektedir; bu,
gazetecinin performansi doyurucu degilse yeya gazeteci yeni görevi kabul etineBircok
74
Gazetecilik meslegi ye sorunlari
meyi yeglerse, zarar görmeksizin eski
lade olunmasi anlamindadir.
Tahmin edilecegi iizere, haiz olunan egitim duzeyi ile meslekte edinhlen bilgi
mesleki yeterlige ye alinan
ye deneyim terfi ile yakindan ilgilidir.
diplomalara terfi kriteri olarak önem verilmesi, diger faktörlerle biriikte hiyerarside yUkselmek isteyen gazetecilerin çok yönlu bilgi ye niteliklerini
için giiçlü bir
unsurudur.
Merdiveni tirmanma ye hizmet primleri
Gazeteciler bu cabayi gOsterdiklerinde ye mesleki nitelikieri mukemmel olilerlemeleri birçok
baglidir. Mesleki olmayan
da
faktörler (ornegin politika) bir yana,
yerlerin azhgi, yetenekli
rin cok sayida olmasi, hareket kabilhyetlerini azaltan ailevi veya diger sorumlulukiar,
tercihini etkileyebilir, gazetecinin uzun sure ayni statüde kalmasina neden olabiir. Ayni derecede ilerlemenin ye uzun hizmet priminin bu siirilncemenin palyatif Onlemleri oldugu kesindir.
Fransa'da belirli kategorhlerdeki farkh derecelerin Ucret cetvelleri sendikalanfl istemleri dogrultusunda ayni
kidem dikkate alinarak düzenlenhr. Buna
iki tip olan ye meslekteki ye
hizmet stiresi esasina gore hesaplanan
hizmet primleri de ekienebilir. Meslekte 20 yillik hizmetleri bulunan gazeteciler
kukategori ye derecelerinin temel ücretinin % 11 'me
prim alinlar, bir
gecerlerse meslekteki hizmetlerine gOre prim alma hakiari sakhidir. Benzer
bicirnde, !talya'da temel [icretler ayni
ye ayni kategoride gecen her iki
hizmet yili için artan uzun hizmet primini de icenir. Yeni Zelanda'da cadet ola-
rak gecen iiç yildan sonra, gazeteciler merdivenin sekiz kivnimini sekiz yilda
aldiklari otomatik bir ilerleme sisterninden yararlanirlar. Yukarida bahsedilen
hazirhk dersienini tamarnlayanlarin hizmet sUrelenine ekieme yapihr : Auckland'
da okuyanlara alti ay, Wellington'da okuyanlara bir yil ye üniversite mezunlarina
takiben terfi liyakat esasina gore yapilir.
iki yll. Merdivenin sonuna
uyarinca, ayni derecedeki
Ingiltere'de Reuters haber ajansinda yapilan
ilerleme otornatik ücret
saglanacaktir, bunun istisnasi,
bir
hakkingazetecinin terfiini hizlandirmak isternesi veya bir gazetecinin
daki raporlarin kOtü olmasi halinde aksi bir tutum izlemesidhr.
Otomatik ilerleme bu sistemlerin bir ozelligidin. Fakat bazi durumlarda sistern aksamaktadir : ornegin gazetecilerin alti derecede siniflandirildigi
dognu : A Ozel, A.2, A, B, C ye D) Avustralya'da ehil bir gazeteci normalde oniki
75
Gazetecilik
ile onsekiz ay arasrnda D derecesinden C'ye, bir veya iki ylida C'den Bye ilerler..
Bundan ötesi gazetecinin yeteneklerine ye terfi olanakiarina baglidir.
Bu meslekteki bir diger engelleylci neden de —diger birçok meslekte oldugu
diizenli bir biçimde siniflandirilmadigi ye
gibi—
sürekli olarak
bu nedenle dogni ödeme yapilmadigi hissine kapilmalaridir. Bu tur aksamalar
çogunda bireysel muzakerelere konu
—gercek veya farazi— basin
olmaktadir. Kimi [ilkelerde bu tür durumlar 1cm belirli yontemler mevcuttur. Segazetedilerin dogrudan
negal'de profesyonel gazetecilerin toplu
iletebilmelerini
öngormekveya bir temsilcileri vasitasiyla
giderilmediginde Mesleki Simfiandirma Komisyonuna
tedir.
biir.
ettigi ye iki
iki de
temsilcisinden olu-
bu Komisyon oyçoklugu ile karar alir. Taraflardan bin karari reddederse,
mahkemesine gider (madde 14).
Dereceler
Mesleki
terfi sistemi ye bir basamaktan, digerine normal
genellikie, bir derecelendirme yöntemine
Bu yöntemin kamu gorevlisi
veya benzeni statUdeki gazetecilere uygulanmasi olagandir. Fakat ayni yonteme
özel sektörde de rastlanilmaktadir. ornegin, ABD'de Associated Press'in toplu
tUrn
en azindan yzlda bir kez gozden gecirilmesini öngörinektedir. Istem iizerine ye servis
sonra
kendileri için yapilan degerlendirmeden haberdar edilirler ye özlUk
dosyalarindaki yazth raporu görebilirler;
sendikaya ilerlemeye hak kazanma
içeren listeyi saglar (1976-78
VI. 9 ye XIV. 1 maddeleri). !ngiltere'de 1978 tarihli Reuters
uyaninca, haber servisi
ni ye
ye ilgili gazeteciden daha Ust duzeyde bir
sagladigi
bilgilere dayanilarak her bir gazeteci için yilhk
raporu hazirlanir. Gazete-'
ci raporu okur ye rapor Uzenine yazili yorumda bulunabilir; bu durumda raporun
yazan ek yorumlarda bulunmayi veya degenlendirmede
yapmayi kanihai metnin de ilgili tarafa iletilmesi gerekmektedir (madde 11).
Tunus'da ulusal toplu
hlikiimleri uyaninca, her yil tUrn gazetecilere sifir ile yirmi arasinda
bir not verilir. Not icraatlarina, mesleki knowhow'a, uygulamalanina,
ye dakikliklenine oldugu kadar terfi
belirleyen bir genel degerlendirmeye gore venilmektedir; ilgili
açidan üstiine
not verme yetkisini haizdir; gazeteciler bir
terfi komisyonunun notlari gozden gecirerek mUdahalede bulunmasini talep edebiirler (madde 10).
76
Gazetecilik meslegi ye sorunlari
akimi
Gazetedilerin kendi basin
bulamamalari halinde
içinde Limit ettikieri mesleki doyumu
yönelmenin ötesinde bir tercih hakiari yoktur.
bakmaya itebilir: gazetelerinin kapanmasi, yazi
personelinin yeniden gruplandirilmasi, iç reorganizasyon ye gazetenin polltikasiyla
kaldirilir veya
siirdiiremeyecekleri öI çUde
tirilirse, sonuç çikma veya çikanlmadir. Bu meslekte her zaman gLiçlu bir miknatis olan.yeninin ye bilinmeyenin
akiminda rol oynar.
de
Neden ne olursa olsun, gazetediler basmin bir diger bölüiniine veya belki de
bir diger
Genellikie bir diger gazeteye geçilir. Eu de facto terfi anlamma da gelebiir.
Bu baglamda tipik bir örnek daha once bahsedilen bir gelenektir; bu gelenek uyabasimnda deneyim kazanilmadikca ulusal basinda bir
rinca, !ngiltere'de
edinmek olanaksizdir. 1965'de Gazete Yayincilari Birligi ye Ulusal Gazeteciler
Sendikasi arasinda imzalanan
Fleet Street gazetelerinin
Londra gazetelerinden birçogunun bulundugu yer— her yii 1cm sinirli sayida uzman
hariç,
basinindan olmayan yeni isteklileri
almalarzni yasaklamaktadzr.
Gazetecileri çeken diger faaliyetler de mevcuttur. Bunlar cogunlukla gazetecilikIe ilgili olan alanlardir. örnegin, biiyUk endUstriyel veya ticari
ye dogal olarak politika. "Gazetecilik
basin sozciiliigu, reklamcihk, halkia
tUrn kapilari açar" eski
olcude dogrudur.
nedenler de gaze tedileri
ILERI (DUZEYDE)
Gazetedilerin
niteligi ineslegmn icrasi sirasinda da egitimi öngörur.
Okuyucularina bilgi vermek ye kamuoyunu aydinlatmak durumunda olmalari nedeniyle gazetedilerin kendi bilgilerini
ye
zo-
runlulugu her zaman için mevcuttur. Bu husus özellikle fen ye teknoloji gibi
uzmanlik alanlarinda
ye uygulaniçin dogrudur, zira teorik
malari hakkinda guvenilir ye saglam enformasyon saglamalari bekienir. Gazeteciler, gerek üretizn gerek yazrna açisindan haberin sunulmasini etkileyen stil degi§ikliklerine kendilerini uyarlamahdirlar. BölUm 3de gorilldugU iizere baski teknikierindeki devrim niteliginde
etkilede gazetecilerin
ye gazetedileri daha once biinmeyen bu metotlarla yan yana olmaya zorlaMeslegmn niteligi geregi gazeteciler bilgmlerini oldukça iyi bir biçimde aktaracakian bir konumda bulunmaktadirlar. Meslegi icra etinenin ilgili alandaki bilgiyi
77
Gazetecilik meslegi
artirmaya vasita olmasi meslekierin çogunda sözkonusudur. Bu, gazeteciik 1cm
de geçerlidir. Görevleri bllgi vermek olanlar kendilerini de siirekli olarak bilgilenkatkida
atmosferi de bu giinilik
dirmektedirier. Gazetecinin
ye
kutuphaneler
enforbulunur, zira gazeteci bir kiiltiir denizi içindedir :
ye enformasyon
masyonun tUkenmeyen madenleridir ye tamamen
entellekservisi içindeki surekli bilgi
yonelik bir yazi
tüel meraki körükler ye bilgi
Bilgi edinilmesi ye edinilen bilginin sistematik olarak uygulanmasi acisindan
inslyatif meselesibiitiin bunlar bir adim daha öteye goturUlmelidir. Bu bir
dir, fakat kamu makamlarinin, gazetecilik mesleginin ye ogretim kurumlarinin da
katilimim gerektirir.
insiyatif kimi iilkelerde bireye
örnegmn, Avsutralyada
sonra
egitimlerini
sürdürmek
isteyen
gazeteciler burnt
cadet
zamanlarinda ye bizzat finanse ederek
Benzer biçimde KayürütUmUnde
sözkonusudur.
bir
meseledir
ye
merun'da ileri egitim
Yeniden egitim kursiari az sayida gazeteciyi toplamaktadir. Gazeteciler 1cm hen
dUzeyde kursiarin yasa veya
lie duzenlenmedigi Ulkelerde, normal
deneyiminin ötesinde ileriemek isteyenler bunu bizzat sagiamak durumundadirlan ornegmn, tiniversitedeki dersieri almak ye
uygun
saatlerrni ye izinleni müzakere etmek.
Kamu makamiari lien egitimi yasa ile öngörenek veya masraflara katkida
buiunarak bu alana müdahale etmektedirier.
Federal Alinanya'da federal ye federe hükiimetler gazetecilik egitimi yapan
maddi yardimda bulunmaktadirlar. Federal Halk Egitim Merkezi,
zaman zaman yerel gazetelerin editörleri 1cm toplum yonetimi ye bölge planlamasi gibi konularda seminenler düzenlemektedir.6 Fakat bunlarm amaci gazetecilen egitmekten ziyade basini, kamuyu ilgilendiren yerel konularda objektif enformasyon ileten bin araç olarak kullanmaktir. Bulganistan'da yasa uyarinca? yakursiarini izleyen gazeteciler deyam zorunlulugu olan dersiere katilmak ye
sinavlara hazirlanmak ye almak Uzere her ders yih 1cm otuz gUnluk egitim izni
icra ederken bir egitim
devam edenlenin
.hakkini haizdinler.
egitim izinleri her ders yth için alti gUn ye derslenini tamamlayacaklari yil 1cm
oniki gUndiir, ayrica sinaviara hazinlanmak ye sinaviara girmek için yirmi gUn
(deviet sinavi için otuz) ye tez haziriamak ye sunmak için 100 gUn taninir.
Fransa'da diger tUrn
gibi gazeteciler de ileri egitime dam 1971 tanihli yasadan yararlanirlar. Bu yasanin hUkiimleri uyaninca, en az on Ucretli
tiran turn
78
dognudan katkida bulunarak veya onaylanan
Gazetecilik meslegi ye sorunlari
ödeme yaparak egitim planlarinin finansmamna katilmak durumundadirlar. hen
egitim, kurslar ye özel egitim izni biçimindedir. Deviet, bazi durumlarda kuntlugorenlere yaptigi ödemelerin bir kismini siibvanse etmektedir.
Deviet egitim gorenlere tazminat öder. Force
meleninde ödeme
Genel Gazeouvriere'ye (Syndicat general des journalistes/Force ouvniere)
basin kuruteciler Sendikasina gore yasanin uygulanmasi, en azindan
elemanlarinin bu dersler ye egitime ayrilan zaman nedeniyle azalacabirçok gazetecinin olup olm'amasi farketmez
gindan korkmalarrna neden
fakat §imdi aniaci daha iyi
biçimindeki tavriyla da
tur.
Yeni Zelanda'da sürekli egitim, bilgiyi tazeleme (yineleme) kurslani veya ileri
egitim kursiari giderek Gazeteci Egitimi Kurulu tarafindan dUzenlenen bOlgesel
seminerler biçimini almaktadir. 1-laberin yasaya uygunlugu, spor haberleri ye
genel secimin kapsami gibi konular
genel egitim kurslanina katilan gazetecilerin
SSCB'de,8 yasa,
saatlerinde indirim yapilmasini ye her ders yih için otuzalti gun yarim ücretli izinli olmalarini Ongormektedir,
bu gazétecilere ücretsiz olarak haftada bir
veya iki gun daha izin verebilir. Olgunluk sinavini veya iiniversite
sinavini
almak iizere siiresi
Ozel iicretli izin hakki taninmaktadir. Daha ileri
diizeydeki sinavlar için benzeri ye hattâ daha iyi diizenlemeler mevcuttur. Gazeteler, gazete ile
bulunanlarin (collaborators) en yeteneklilerine "yaratici
için iicretli izin verirler.
Fakat açiktir ki kamu makamlarinin katkisi olsun veya olmasin, meslegin
kendisi gazetecilerin nitelikierinin
temel rolii oynar. Bunu, toplu
uygulanmasi veya yayincilarin ya da gazetecilerin
Fransiz basminda gazetecilerin
ulusal toplu sOzlenesi daha ileri bir meslek egitimine
ornegidir.
hiikiimler içeren bin
1cm
genel bilgilerini kulGazetecilerin kiiltiirel ye mesleki duzeylerini
Ozel bin
lanabilmelerini veya
saglamak, faaliyetlerine
içinde yeni gOrevlendiralan hakkinda daha derin bilgi sahibi olmak,
melere yol açacak egitimi edinmek, yeni tekniklere adapte olabilmek,
ligine hazirlamak üzere diizenlenen egitimin Onemini vurgulamaktadir.
basin
karma temsil esasina gore
ye
sigorta-egitim
fonlarmin her diizeyde kurulmasi ye
amaciyla
imzalamaya çagirmaktadir (madde 9).
tngiltere'de9 saylsiz
toplu
her dOrt veya
hizmet
79
Gazetecilik
yfli 1cm genellikie dört haftalik egitim izni sagiamaktadir. Bu iznin tatil mevsigazeteclier için bu
minde aimmamasi öngöriiimektedir. The Times'deki
iznin aznacim tanimlamaktadir :
açidan yenilenme ye profesyonel
görevierine
bilgi veya deneyim kazanmak üzere ara dinlenmesi aimak".
gazeteye
bursu da saglamakta fakat bu sUre zarfinda bir
yasakiamaktadir (madde 15).
mal sahipSenegai'de profesyonel gazetecilerin toplu
len tarafindan gazetecilere ödenen toplu Ucretin % l'i oranrnda finanse olunan
surekil
fonu kurmasini amirdir. Bu fon, gazetecilenin bilginin
kursiari ye enformasyon kursiari almasina olanak sagiamak ye profesyonelierin
yararma yerel kursiar duzenlemek iizere
(madde 43).
!sveç'cie Gazetedilerin tierl Egitim Komitesince Kalmar Deviet Kolejinde diizenlenen egitim, tsvec Gazeteciler Sendikasi ile Gazete Yayincilari Birligi arasindaki
çerçevesinde yünUtiilmektedir. Kolej, küçiik veya orta tirajli gunlik
gazetelerde
gazetecilere onlari dogrudan dogruya ilgilendiren konularda
kisa kursiar vermektedir; 1978-79 mali yilinda Gazetecilerin hen Egitim Komitesi gazetecileni yeni teknolojiye
yiikümlu
Deviet, yol ye
konakiama giderlermni
meyl surdUrmektedir.
ye
katiianlara normal Ucretlerini ode-
tsviçre'de hen egitim sorunu, tsviçre Gazete Yayincilari Birligi lie Isviçre
Gazeteciler Federasyonu (FSJ) arasindaki veya Fransizca
Kesim
tâbi olan
Gazete Sendikasi lie FSJ arasindaki toplu
Kesim Gazete Senlie dUzenienmektedir. Fransizca
bu egitim kursiarinin düzenlenmesidikasi lie FSJ arasindaki toplu
ni önceki bOuumde bahsedilen ortak komiteye havale etmektedir; her gazetecinin
miktaniarda
temel Ucretine gOre hesaplanan ye gazeteci ye yayinci tarafindan
yapilan bir katki lie finansman sagianir. Ortak komisyon kendi istegi ile kursiar
iisteye yazilan tUm FSJ iiyelermne açik kursiar duzenleyebiir; bu durumda
1cm
daki
gazeteci yilda dOrt yarim gUn egitim iznine hak kazanir. Buna ek olarak, her
yayin, ileri egitim amaciyia bir dahili komite kurar. Dahili kursiar, bireysel programiar ye egitim izni sagianan seçenekierdir. 1978'de !svicre Kamu Hizmetleri
Federasyonu lie Aargau Sosyaiist Basin Sendikasi arasinda imzalanan
gazetecilere yilda bir hafta egitim iznini garantiiemektedir.
dair 1975 tarihli ulusal toplu
Tunus'da basin
içinde
33'Lincii maddesi uyaninca,
ortak komisyonla
egitimden gectheleri ye. lien mesieki egitim gOrmeleri için gereken Onlemleni
almahdir.
80
Gazetecilik meslegi ye sorunlari
Yasal
veya akdi (yukarida açiklandigi iizere Fransiz basinindaki duruni)
yükümlülUklerini yerine getirmek veya boyle yukUmlUluklerden bagimsiz olarak
yayrncilar tarafindan profesyoneller için Ustlenilen hen egitim faaliyetlerinin
kapsam ye
digerine
dogal olarak, bir iilkeden digerine ye basinin bir böliimUnden
örnegin, Federal Almanyada radyo istasyonlani, radyo programcilarrnm
Ofisin gorevi
daha hen duzeyde egitilmeleri 1cm merkezi bir ofis
bu elemanlar (gazeteciler dahil) 1cm programlar düzenlemek ye onlani kontrol
yazili basinda gazeteciler için mevcut
edip koordine etmektir. BOyle bir
degildir.
olan
amaçlanindan bin gazetecilikte
Libya Halk Sosyalist Cemahiniyesi Ulusal Basin Merkezi, sayfa dUzeni gibi mesieçok sayida kurs —baziiari diger Arap
yOnleni iizerinde
gin
da acik— diizenlemektedir. Egitim gOrecekler
Lilkeleri
özellikle Ingiitere'ye gOndenilmektedir fakat Oncelik tilke içindeki egitime verhlmektedir.
bOiiimieninden bazilari elemaniari 1cm sistematik ileri
Japon basininin
cabalarina
egitim saglar; digenleni gazetecilerin deneyim birikimlerine ye
konu
dayanir. Radyo ye televizyon istasyonlan, basit dii kursiarindan çok
yilda bir tekranlanan "yatili" kurslara kadar
içeren ye her dOrt veya
hen egitim kursiani dihzenler.
Bir Yeni Zelanda guniUk gazetesi basin fotografçziari için semineniei-e ye
editOr yardimcilari için yilda iki haftalik kursiara mali destek sagiamaktadir.
Bazi Ulkelerde gazeteci sendikalari lien egitim programlanrnda aktif rol oynarlar. örnegin, Bulgaristan Gazetediler Sendikasi, sayfiye yerinde dii kursian dUzen-
lemektédir; kursiar alti ay sUrelidin ye kursiyerler normal ücretlerini aimaya
devam ederler. Ayni sendika, uzun süreli yaratici
giren gazetedilerin gorevle10 Polonrini ye izinlerini fmnanse etmek amaciyla bir yaraticilik fonu
ya Gazeteciler Sendikasinmn belirli konularda seminerler, dii kurslarm ye uygulamali egitim sagiayan merkezi mevcuttur; sendika, ayrica
ileri egitim biçimlen 1cm kolayhklar saglayan gazeteci kliiplenini düzenler. SSCB'de Gazeteciler
Sendikasmnmn yerel Ongutleninin cogunun kendi egitim ye hen egitim enstitüleri
vardin. Moskova'da gazete, haber ajansiari, dergi. vs.nin 500'den fazla
bu
enstitiilenin
birimlerinde egitim
Uluslararasi Gazeteciler Organizasyonu12 (International Organisat ion of
Journalists) tarafmndan desteklenen hen egitim faaiiyetleni küçiimsenmemelhdhn.
81
Gazetecilik meslegi
Bu faaliyetler seminerler veya
araçlarinin gUncel sorunlarinin
veya IOJ'nin
Berlin ye Prag'daki iiç uluslararasi merkezindeki daha
uzun süreli kurslar biçimindedir.
Gazetecilerin ileri mesleki egitiminde egitim kurumlari önemli bir rol oynarveya sendika
egitim kurumlarma
yardimda bulunsun veya bulunmasin,
gazetediler profesyonel niteliklerini
özeilikle de bu husus
veya sendikaIan tarafindan saglanmadiginda, dogal olarak bu kurumlara yönelirler. Bu özel-
lar. Kamu makamlan,
likle, gene! egitim veya gazetecinin
bir alanda kurslar saglayan
kurumlar için geçerlidir; gazetecinin ongoniilen kabul
haiz olmasi
gerekir. Bu husus özellikle ihtisas okullari, Universitelere bagh gazetecilik fakiiltelen veya enstitiiieri veya bagimsiz okullar için gecerlidir.
Belinli kurumlar, gazeteciler için özel
Hen egitim programlari
diizenlemekte veya gazeteciler için özel dUzenlemeler yapmaktadinlar. ornegin,
New York Columbia Universitesi, profesyonel gazetecilere bir yillik ekonomi ye
maliye kursianni izleyebilmeleri 1cm burs saglamaktadir; gazeteciler kurslari
tamamladiktan sonra yayiniarina dönmekte ye ekonomide
Stockholm'deki Gazetecilik Okulu son zamanlarda,
gazetecilere belirli bir
sosyal sorun iizerine bilgilerini artiracak alti aylik kursiar önermeye
Konu bir kurstan digerine
pazari veya
ye ornegin ekonomi ye
çevre ye sosyal planlama olabilir. Fransa'da, Panis'deki Gazeteci Egitim Merkezi
lie Lille'deki Gazetecilik Yiiksek Okulunun
destegiyle 1969'da kurulan
Gazeteciler ye Yazi
Elemanlani Yiiksek Egitim Merkezi, endUstrinin moderngetirdigi sorunlanla
Merkez büyiik bir kabul
egitim saatlerinin sayisi on yiida 25,700'den 130,000'e
13
Bu,
yukanda zikredilen hen mesleki egitimi dUzenleyen yasalara ilginin arttigz goril.
ye
dogrulamaktadir. Merkezdeki kunslar bilginin
tekniklerde — fotokompozisyon sistemine geçilmesinden once editor yardimcilannin egitiimeleri, gazeteciik iislubu, haber fotografczligi, vs.— beceri kazanilmasini amaclamaktadir; bazi kursiar, biigisayar ye telematik gibi uzmanhik isteyen konularda yazanlara yöneliktir.
ERKEK YE KADINLAR ARASINDA FIRSAT
Böliim 2'de goniildiigu uzere kadinlar, gazetecilikte azinliktadiriar; fakat
kiiciimsenmeyecek bir guç
Bazi istatistikier, en azindan
iilkelerde gazetecilik mesleginin kapilarini kadinlara eskisinden daha fazia
82
Gazetecilik
ye sorunlari
actigini gostermektedirler. Bu bir ayricalik yapilmadigi anlaminda midir?
dUnyasinda bir
üstü örtillü
Genel olarak ifade
ayirimcilik mevcuttur. Kadmiar belli meslekierde veya kadinlarin çogunlukta
bu, istekierin o alan!ara
oldukiari istihdam alanlarinda
yönelmesinin veya difler faaliyet alanlarinda kadmiarin
engeller çikmabir sonucu degil, fakat yalnizca yeni
cesaretini kiran, sabit
örneklere yol açan önyargi, gelenek veya ilgisizlik nedenleriyledir. Gazetecilik
bunun bir istisnasi degildir, zira bu meslekte de kadmiar belirli tUr yayinlarda
veya faaliyetlerde
Kadmiarin
pozisyonlarina
olarak maalesef gene! bir istatistik yoktur. Elde edilen böliik pörçlik ye
sinirh enformasyona dayanarak kadinlarin top!am sayilarina veya gazetecilerin
toplam sayilarina orantili bir bicimde en iist diizeylerde temsi! olunmadikiari
söylenebilir.
Federasyonu, kadmiarin bazi
Japonya' da Ozel Radyo Istasyonlari
istihdam, görevlendiri!me, ilerleme ye terfi konularinda firsat
ginden yararlanamadikiarmi belirtmektedir. tngiltere'de kadinlar gunlük basinda
editor yardimcisi duzeyine çikabilmektedir;
basininda birkac
nadiren
kadin editOr varsa da Fleet Street'de hiç yoktur. Dergilerde daha fazla kadin
mevcuttur. 14 Kadinlar, Kanada'da yeterince temsil olunmamakta ye ABD'de
alt
bel!i bir düzeyin altinda temsil olunmaktadirlar; bunun istisnasi,
veya
"pratik
bilgiler"
Daha list
dlizeylerindeki
ABD'de
radyo ye te!evizyon haber servislerindeki konumlari yazili basina oranla daha kOtUdiir. çogu, alt pozisyonlardadir; haber sunmaktan ziyade yayina hazirlamakia
ye daha kolay oldugu
gOrev!er genellikle kadmiara verilmektedir. 15
Fakat birçok meslekte oldugu gibi gazetecilikte de kadrnlarin sayisi artmaktoplam
tadir. Fransa'da kadinlar, 1964'de basin kartini haiz servis
sayisinin % 4'Unü
1964 den 1971 'e bu oran % 23'e
gOrevler
bu oranlar, editOr!er için sirasiyla % 10 ye 13'diir. 16 Toplu
bazilarinda yer verilen özel hUkiimler bu
Heniiz hiçbir
ye
kadinin glinliik gazetelerde editOrlük yapmadigi Yeni Zelanda'da firsat
ücret öngören yeni mevzuatla gazetecilik meslegindeki kadinlarin
durumlarinin
muhabirbeklenmektedir; bazi gazetelerde
lerin yarisi ye editOr yardimdilarindan birkaçi kadindir.
83
Gazetecilik meslegi
Notlar
1
Fransa'da Bölüm 1 'de zikredilen Profesyonel Gazeteciler Kimlik Karti Komitesi,
meslek karti
gazetecinin statüsünü belirler fakat gazetecilik statüsii ihsan etmez.
olmaksizin da icrasi mümkundur.
2
West Africa, age., s. 433.
Royal Commission on the Press : Final report. Appendices, s. 145.
"L'agence France-Presse", (icinde) Notes et etudes documentaires (Paris, La documentation francaise), S. 4336-4337, 23 Kasim 1976, s. 52. Grandes ecoles, mesleki egitimde
ilniversite duzeyinde kolejierdir, örn. Ecole Polytechnique, Ecole des Arts et
Metier; vs.
5....
Bolum 4 te vicdan hukinune bakiniz.
6
Bericht der Bundesregierung über die Lage von Presse und Rundfunk in der Bundesrepublik Deutschland (1978), age., s. 118.
Bkz.: Radi Vassilev : La condition sociale des journalistes
internationale —I
Interpresse, 1976), s. 55-56.
8
:
comparative
ibid., s. 55.
163.
10 Vassilev, age., s. 56.
"Afanasyev reports to journalists' congress", (icinde) Current Digest of the Soviet
Press (Colombus, Ohio), 1977, S. 16, s. 10-11.
12 Vassilev, age., s. 58-59.
13
LeMonde (Paris), 19 Haziran 1980, s. 27.
14 Central Youth Employment Executive, age., s. 36-37.
15
UNESCO : News media : Image, role and social conditions of women, Studies and
Information Documents, S. 84, (Paris, 1979), s. 56 vd.
16 CEREQ, age., s. 68.
84
SURESt, HAFFA TATIL!
HAFTAUK
YE YILUK UCRETLI IZIN
için oldugu kadar
Bu böliimün
diger mesleki kategorilerdeki
Yazarlar, biimsel
gazeteciler açisindan da
yapanlar veya
müzisyenler kalemlerini veya enstriimanlarini biraktiklarinda
gerçekveya
konularmin veya
ten durur mu? Bilinçli veya bilinçsiz,
heniiz icra ettikieri bir parçanin etkisi altinda kalmayi sürdiirmezler ml? Haftanrn
iki giinü turn ilham kaynakianna kapali mi kalmalidirlar?
Giincel haber
bir muhabirin, trene ya da uçaga ait olmadikça sabit
bir tarifeye bagimli olmasi
Politika yorumculari ye tiyatro
menleri için ne söylenebilir? "Mesieki
hangi anda en yogundur?
sini yazmak veya dikte etmek veya yalrnzca
temasta bulunmak
ye en son haberi
uzere gittigi yazi
birimlerinde ml? Aklina aniden bir fikrin geldigi, diger fikirlerin de ardarda dizildigi ye orada ye o andan itibaren makalesinin çatisini
ettigi tiyatroda mi, bir siyasi toplantida mi veya
evde bir
veya tarih
okurken ml veya yemek sirasinda veya
mL...
ye dinlenmeye ayirdigi anlari kendisi
bizzat kesin olarak birbirinden ayirabiir mi?" Elli yil öncesinde biçimlenen bu
sorular halen gUncellikierini korumaktadirlar ye bir gazetecinin tamamen mesleki
faaliyetine ayirdigi ye diger sektörlerde adlandrnldigi uzere "dinlenme zamanina"
ayirdigi zamam birbirinden kesin olarak ayirmak halen zordur.
HAFTAUK
sOREsI
Gazetecilerin
duzenlemeler bu zorlukiari dikkate
almaktadirlar. Nitekim, Isviçre'de Endustride, El Sanatlarinda ye Ticarette
maya dair 13 Mart 1964 tarihil federal yasarnn uygulanmasina
14 Ocak
85
Gazetecilik
1966 tarihli kararname,
saatlerine
hükUmlerin bazilarinda gazetelerin ye sUreli yayrnlarin yazi
personelini ayrik
temel
saatierini resmi izne gerek oimaksizin
yasa tarafmdan belirlenen gUnilik
beiirtmekte fakat
03'den once
ye geceya-
risindan sonraya kaymamasmi ye giinlilk dinienme stiresinin kesintisiz on saat
olmasirn (Isviçre'nin Fransizca
kesimindeki son toplu
bunu gUndiiz
1cm oniki saate, gece
için ondört saate çikarmaktadzr) öngormektedir.
ayrica, resini Izne gerek olmaksizin geceleri ye pazar giinleri
ongorebiir.
Bazi
saatieri sorunu yeterince açik degildir. örnegin
Kosta Rika'daki
yasasi gazetedileri gunde oniki saat
tâbi tutulakategorisine sokmaktadir. Bu, normal giiniuk
bu kadar uzun oldugu anlamina gelmez. Tunus'da basin
içeren ulusal toplu
15'inci maddesi, meslegmn niteligi geregi
saatlerinin saptamp böiiinmesinin oianaksiz oldugunu fakat her bir
taraflarm iç duzenlemelerle yasal miktari
saatlerini telafi edici gerçekçi
bilen "giivenilen
ifade etmektethr. Fransa ye ttalya'daki ulusal toplu
konuyu benzeri biçimde ele aimakta, yalmz ttaiya'da
ile
ongoriiien haftalik azami
süresi yasal sUrenin oidukça aitindadir. Kirksekiz
yerine otuzalti saat. Bu belirgin farkithk açikça göstermektedir ki belirlenen
rakam, inUzakereci taraflarin zihinierinde yainizca en azrndan belirli kategorilerdeki gazeteciler için
gerekierine bagli olarak fazia
olanak saglayan
bir
"kati nUve' 'dir. Editörierin, editor yardimciiarinin veya haber ajansi
içinde yurUtüiur ye
kaçinilmaz olarak
yazarlannin yaptikiari türden
sonuç olarak zaman birimlerine vurulabiir; diger
zaman ye yer açisindan
simrlandiriiamazlar. Ilgili
lie beiirlenen siireieri
yasa veya
de bir referans olarak ele aldikiari da
dokumanlar siirelerini ayrintili olarak dUzenlemekte ye gazeteciligin
ziyade rutin büro
daha uygun
Uco'nUn
1928'de yayinladigi
Avustraiya'da bu sorunun nasil inceden inceye
belirtmektedir. Bir hakem mahkemesinin (arbitration tribunal) gungazetecilere
111k gazetelerde
oiarak 1974'de vardigi sonuclarin ortaya koydugu iizere muhtemelen daha az ölçUde de olsa
slirmektedir:
sonuçlar, giindiiz
ye gece
her iki durumda da ara dinlenmelerinden, giindiiz ye gece
sUrelerinden, noel, paskalya öncesi Cuma ys.
zamanlarda
gerektigmni beiirtmektedir.
tarifelerinden ne
sUrelerinin böiunmesi lizerinde
siireleri ye
Gazetenin yayin sikliginin
86
Haftaluk
gazetesinin çikarilmasi sabahin erken saatlerinetkileri oldugu açiktir. Bir
bir sabah gazetesinin cikanlmasi bir önceki gUnUn ogleden sonrasinda
de
ekipler duzenye gece gec vakte kadar surer. Haber ajanslari sUrekli
Gece vardiyasi normal olarak glindüz vardilenmeli ye rotasyonla
yasindan daha kisadir. Sonuc olarak siireleri bir haftadan fazla bir zaman esa-
basininin toplu
sina gore hesaplamr. Ornegin, !ngiltere'de
surelerinin ardarda iki haftada, yemek sureleri hariç, seksen saati
sekiz ye sabah alti arasinda veya hafta
ongörmektedir; bu, gazetedilerden
bu sürenin bir kismini doldurmalarinin bekienebilecegi
sonlarmda
anlamindadir.
Hindistan' da ardarda dOrt haftada, yemek sUreleri hariç, 144 saattir; bir
gazeteci, gündiiz vardiyasinda bir saatlik ara dinlenmesi almadan ardarda dOrt
saatten veya gece vardiyasinda birbuçuk saatlik ara dinlenmesi almadan ardarda
giinlilk gazetelerden bin
iiçbuçuk saatten fazla
Japonyada
gUnde ortalama olarak yedi saati (bir saatlik ara dinlenmesi dahil), dOrt hafta iizerinden haftada ortalama kirkiki saati; bir digeri sekiz ye kirksekiz saati; bin teleiki hafta iizerinden on saatlik ara dinlenmesi dahil seksenalti saati
vizyon
kabul etmekte ye diger giinluk gazeteler ye televizyon istasyonlari bir hafta bazin-
da hesaplamaktadirlar. Fakat basmm bu bOliimlerinin tamaminda
saat arasinda oldugunda
süresinin elli ilâ
beher hafta için fiili
hemuikirdirler.
farki
sUre
dumie, normal
ye fillen
Ucreti
ye
dogrulamaktadir. Kural olarak daha sonra gorUlecegi uzere fazia
bayramlar) yapilan
diger özel
hafta tatiinde
(gece
saatlerinin
Normal
ödemelerle bu fark dengelenmeye
belirlenmesi, gazetecilerin sanatlarina ayiracaklari zamani srnirlamaktan ziyade
yasal veya akdi koruninadan yararlanmalarini sagiamak içindir.
HAFTA TATILI
hafta tatii sorunu için de soylenebiiir. Mevzuat ye uyguiçin dinienmeleri artirma egiimindedir ye artan sayida
ardarda iki giinlUk hafta tatili vardir. Gazetecilerin bu sosyal
kalmalan haksizlik olur. Fakat meslekierinin nitelikleri ye gerekieri önemli bir
engel
bu,
zamani ile
zaman arasinda çizgi cekmenm
zorlugundan ye
sik sik hafta sonuna da
kaynaklanmaktadir.
Ozellikie, Pazartesi sabahi gazeteleri Pazardan hazirlanmakta, radyo ye televizyon
istasyonlani diger gUnlerde oldugu kadar hafta sonlarinda da haber programlani
Benzeri
lama, turn
87
Gazetecilik meslegi
oldukiari anlarda halkin çogu dinye spor muhabirlerinin en
lenmektedir.
kurallann niçin genel normlardan
Bu, gazetecilerin hafta tatillerine
farkli oldugunu açiklar. Uluslararasi
Konferansinca 1957 'de kabul cdiDevlelen Hafta Tatili (Ticaret ye Buro)
(S. 106), basin
uygulanabilecegini uygun gorebilecegi kategoriler arasrnda
tin bu
saymaktadir ki bunun anlanu basin
uygulama alanirun
özel düzenleme olanagini sagladigindan
tutulabilecegidir.
durumlar görülebilir. Kimi ulkelerdeki mevzuat gazetecilere
olarak
hafta tatili konusunda bir hükUm içermemektedir (Federal Almanya) veya uzunlugunu veya
tammiamadan yalmzca hafta tatii ilkesinden bahsetmektedir (Arjantin). Diger yasal dUzenlemeler gazeteciler için özel hükwnler icermektedirler. ornegin,
saatlerine
olarak daha once zikredilen 1966
tarihli tsviçre kararnainesi, basin
Pazar gUnU elemanlarini
uzere resmi izin alma yUkumltilugunden muaf tutar; Pazar
sabaha
ye
veya ogleden sonraya
saatten fazla sUrmesi halinde bir önceki
veya bir sonraki haftada bir
en az yirmidort saat sUreli bir izin verilerek telafi edilmesini öngorür; her dOrt haftada bir, spor muhabirlerinin en azindan bir Pazar ye diger gazetecilerin en azindan iki Pazar izinli olmalarim amirdir.
Polonya'da, gazetecinin, haftada bir gunlUk izin hakki vardir, bu bir gUniln üç
haftada en azindan bir kez Pazara denk gelmesi zorunludur.
düzenlemeler bu husushakem kararlari ye
Toplu
ta ya bir kural getirmeyerek yasanin sessizliginl tamamlarnakta ya da olumlu hükiimler getirmektedirler. Bu tür düzenlemeler, ABD 'deki
basin haber ajanslanna
toplu
gun —ardarda veya
oldugu gibi haftada
degil—
iki gun tatil ilkesini koymakla yetinebilirler. Iki gunluk tatil hafta sonunda olmayabiir veya ardarda gelmeyebilir. Toplu
Kanada'
da
hafta esasini getirmekte; bazilari bu
gUnün ardarda olmasim
Ongormekte, digerleri bu konuda bir hükUm icermemekte; sonuçta iki gunluk
tatil olinakta fakat bazi gazetelerde bu iki gUn ardarda verilmemekte; Pazarlari
yer verilmektedir. Avustralya'daki mahkemenin yukarida zikredilen
karari gece ye giindUz vardiyasi arasinda bir ayirim yapmaktadir. Haftalik izin
Japonya'da, gUnluk gazetelerde bir giindUr, dOrt gunun dOrt haftaya dagitdmasi
olanagi vardir; dergiler ye bazi televizyon §ebekeleri daha fazla izin hakki, bazen
haftada lid gUn, tanunaktadirlar. tngiltere'de ta?a basimna
toplu sOzuyarinca gazetecilerin normal olarak birbirini izleyen dört haftada sekiz
günluk izin hakiari mevcuttur, bu iznin en azindan iki kez ardarda iki gun biçimin88
Haftalik
süresi
elveriyorsa Pazarolmasi gerekmektedir; bu plan çercevesinde, eger
elvermiher
türlü
çaba
sarfedilmeli,
1cm
lan izinli oimaiarmi
rotasyon sistemiyie yürütiilmelidir.
yorsa, Pazar
sure üzerinden iznin hesapianmasi ye Pazar
Boyiece, bir haftayi
iki amaç
masmin rotasyon sistemiyle yiiriltulmesi metotlariyla,
Uzere gazete çikarilmasi ye makul bir
maktadir : kamunun istemini
haftalik iznin, mümkiinse geleneksei hafta sonunun, verilmesi.
Tablo 6, eliiyedi tilkede gazetecilerin sürelerini ye hafta tatilierini gösterçogunlumektedir. Tablo, teorik olarak, gazetecilerin bu alanda difler
guyla ayni hakiardan ye kimi ilikelerde daha fazia hakiardan yararlandikiarini
gostermektedir. Fakat durumun daha gercekci bit goriiniimii 1cm rakamiarin norSiiresinin
gozardi edilmemelidir. Normal sUresi,
mal
suresine alt
tanimlanmaktadir : "bir UikeAzaltilmasi Tavsiye Karari, 1962 (S. 116) ile
veya hakem kararlari lie belirlenen
de yasalar veya tiiziikier, toplu
1cm fazia
saat sayisi veya bOyle belirlenmedigi yerlerde ötesindeki
veya iigiii ameiiyede
ma Ucreti Odenen veya Otesindeki
zaman silresidir". Gazekabul olunan kural veya adetierin istisnasim
siiresinden farkli
sürenin normal
niteligi geregi flulen
tecinin
oldugu açiktir.
Federal Almanya'daki Gazeteeiler Sendikasina gore haftalik suresi 1978'
1cm
otuz ile
saat, dergide
de gUnhilk gazetecilerin yazi
de
i,.zu
ayda
195 saattir (haftada
.1,.
UV
*
UIJLIIIcU
saat). Kosta Rika'daki uygulama
jsLuglaIuI
gunIilk
hafta esasi
gUnde yedi saat arti Cumartesileri ye bayramlarda birkaç saattir ye yasa lie kirksekiz saat olarak OngOriilen haftalik süresinden daha kisadir.
tspanya'da normal gunlUk süresi alti saattir. Fakat sekiz saate kadar çikabihir.
Hong Kong'da gunde sekiz saattir. Fakat uygulamada genellikie
lie sekiz saat
arasindadir. Irak'da günde oniki saate kadar çikabiir, normal sUre alti saattir.
sure normal sUresinden daha uzundur. MadaJaponyada gUnde flilen
gaskar'da gazeteciler gunde on ile oniki saat
Normal haftahk siiresinm
kirk saat oldugu Yeni Zelanda'da gerçek rakam ortalamamn % 7 ustUndedir.
Senegal' de yasal norm haftada kirk saattir fakat gazetediler anormal saatlerde ye
bayramlarda
zorlanmakta ye bu nedenle haftada kirksekiz saat Uzerinden ödeme yapilmaktadir.
siiresini behirtmekle kalmamakta,
Bazi toplu
ne
ne
zaman
sona
erecegim
de
belirlemektedirier.
Kanada'da
bu,
zaman
bagh oiarak sekiz ile sekizbucuk saat arasindadir; spor yazariari ye tiyatro
89
Gazetecilik
bu kuralin istisnasi olduklari
ile ongorUlebilir. ttalya'da
ardarda on saatten fazia olamaz.
için
Bulgaristan'da meslegin ilginç bir ozelligi gazetecilere yaratici
glinde iki saat tamnmasidir : bundan yararlananlar 1cm zorunlu
saatleri
gun
haftada
(genel uygulama) 42 'den 32 'ye haftada alti gun çali46'dan 34'e
glinlUk
***
saatleri cok
GorUldugu lizere gazetecilerin
Yukarida
yalmzca
kitle
araçlari —glinlilk gazeteler, dergiler, haber ajanslari,
radyo ye televizyon istasyonlari— arasindaki farklar hakkinda tam olmayan bir
fikir verilmektedir. Iki uluslararasi gazeteci
da sUrekli olarak 40 saatin2
tUrn ülkelerde
haftanin
gUnü
iki guniin tatil olmasi
hususlariyla ilgilenrnektedirler. Böylece, gazetecilerin tUrn faaliyet alanlarinda
yalmzca normal süresinin degil fakat ayni zamanda flilen
surenin azaltilmasi yönUndeki genel egilimden, bu egiirnin halen giremedigi lilkelerde, yararlanmalarini saglarnaya yardimci olmayi limit etmektedirler.
Tablo 6. Normal
Ulke
sUresi ye hafta tatill
Normal
ABD
olarak
ye dereceye
saat/hafta (en genell 37
Arjantln
Hafta tatill
sUresl
114
saat)
baa toplu is
36 saat/hafta
uyarinca 48 saat
Avustralya
gUndüz
Avusturya
40 saat/hafta
38 saat/hafta
1cm
gece isi 1cm
ardarda 48 saat
olarak
42 saat/hafta
1 -2 gUn
Barbados
Belclka
Brezilya
Bulgaristan
8 saat/gUn ye 4Q saat/hafta
38 saat/hafta
2 gUn
5 saat/gUn (muhtemelen +2 saat)
I gun
gUndUz
gece
8 saat/gUn
6 saat/gUn
1cm
1cm
çekoslovakya 42'4 saat/5 gUn
Danimarka
40 saat/hafta
Demokratik
AIm. Cum.
3/
43 /4 saat/5 gUn
90
2 gun
38 saat
2 gun
2 gun
Haftalik
süresi
Tabto 6. (Devaml)
Ulke
Normal
Ekvator
44 saat/hafta
Hafta tatlil
süresl
Kural yok
Etyopya
1
Federal
195 saat/ay
Almanya
FilipInler
4214 43 saatflafta (radyo ye televlzyon)
Finlandlya
Fransa
Gana
Guyana
Hindlstan
Hot landa
Honduras
/ gun
1
2 gun
8 saat/gUn
4 saat/4-5 gUn
2 gun
39 saat/hafta
2 gun
2 gun
8 saat/gun
40 saat/gun
2 gUn
144 saat/4 hafta
40 saat/hafta
gtindUz
24 saat
8 saat/gQn ye 44 saat/hafta
6 saat/gun ye 36 saat/bafta
1cm
gece Isl 1cm
Hong Kong
Irak
8 saat/gun
6 saat/gun
1 gun
1 gun
Inglltere
80 saat/2 hafta (gundUz lII)
70 saat/2 hafta (gece Isi)
8 gUn/4 hafta
35 vaya 36
2 gun
ispanya
6 saat/gUn
5 gUn/hafta (6'nc,sg rotasyonlu)
2 gun
Isveç
40 saat/hafta
36 saat
Isvlcre
ye sona erme zamanina ye
gUnlUk dinlenmeye
tUzUkler
gUndUZ
Italya
Izlanda
Japonya
1cm
1 4 gUn
1cm 2 gun
35 saat/5 gun
40 saat/hafta
7.8 saat/gun (42-48 saat/hafta)
(lsletmeye
olarak)
35.3714
1 veya daha fazla gun
olarak)
(lsletmeye
40 saat/hafta (7 saatllk 5 gun ye
5 saatlik I gun)
i gun
saat/5 gUn
Kamerun
gece
Kongo
Kosta RIka
Kuveyt
40 saat/hafta
48 saat/hafta
Kuba
44 saat/hafta
gore)
(Cumartesi veya Pazar)
i gun
i gun
91
Gazetecilik meslegi
Tablo
(Devami)
Olke
Normal
sUresi
Hafta tatill
Libya Halk
Sosy. Cemah.
Macaristan
8 saat/gun
42-46 saat/hafta
1 4 gun
Madagaskar
Maiezya
Misir
Norvec
Pakistan
Polonya
Senegal
Sierra Leone
Sri Lanka
SSCB
$111
Tunus
TUrklye
Uruguay
OrdUn
Yeni Zelanda
Yunanistan
'1
I gUn
1 veya 2 gUn
6-8 saat/gun
olarak)
(ekibe
1-2 gun
46 saat/hafta
42 saat/hafta
42 saat/hafta
42 saat/hafta
40 saat/hafta
45 saat/hafta
43 saat/hafta
1 gUn
41 saat/5 veya 6 gUn
48 saat/6 gun
42 saat/hafta
42 saat
36 saat
48 saat/6 gun
40 saatf5 gUn
30 saat/5 gun
42 saat
olarak)
1 gUn
i gun
1'
1
gun
i gun
24 saat
i gun
2 gUn
2 gun
Ocak 1984'den itibaren kademeli olarak haftada kirk saate inilecektir.
Kaynakiar : ucO anketine yanitlar, mevzuat, hakem kararlan, toplu
aiasi gazeteciler Federasyonu, Uluslararasi Gazeteciler Organizasyonu.
Uluslar-
YILLIK UCRETLI IZIN
Haftalik siiresi ye haftalik tatil kavramlari gazeteelier açisindan diger
ler için
anlamla ayni olmayabilir, fakat "Ucretli izin"e gelince gazeteciler
lie kiyashiç de dezavantajli degildirier. Tarn aksine, bu acidan ortaiarna blr
landikiarinda, sanki normal
saatlerinin zorlu taleplerini telafi
cesine daha iyi durumdadirlar. Tatil sezonu, en azindan ulusal düzeyde, haber
açisindan durgun bir dönemdir politik ye sosyal olaylar daha azdir ye gazetele92
Haftalik
sUresi
nfl ye radyo ye televizyon haber biiltenlerinin kuculen hacimleri halkrn tatil merkezierine akin etmesiyle genel
meydana gelen yillik rehaveti yansitir.
Diger birçok faaliyet sektörlerindeki gibi, gazetedilerin yillik ucretli izin
süreleri de yasal ye akdi —toplu veya bireysel— duzenlemelere baghdir. Tablo 7,
bu konudaki farkhhklarin derecesi hakkinda bir fikir vermektedir. Ucretli yillik
izin, taranan elliüc iilkede iki haftadan birbuçuk aya ye istisnai hallerde daha da
fazlaya uzamnaktadir. Fakat
iki nedenle eksiktir.
Ilk neden, toplu
ile ongorUlmesi nedeniyle, belli bir Ulkede
iznin yasal suresi bilinir ye kolayca belirlenirken, bireysel
ye bir sözdayanmayan gayri resmi bireysel diizenlemelerin uçuncii taraflarca bummemesidir.
Diger neden de yasal bayramlarin sayisinan dikkate alrnmasi geregidir.
ramlar resmen tananan ye sUresince ücret ödenen serbest giinlerdir ye ashnda
aynlan yallik sUreyi
kiyaslarnalarda giderek daha çok kullanilan bir
terim— kisaltmaktadirlar. Yasal bayramlarin sayisi bir iilkeden digerine, ayrn
tilkenin içinde bir federe devletten veya eyaletten digerine (Federal Almanya)
veya hatta bir
digerine (Kanada, Japonya, ABD) oldukça
tedir. Jtalyan gazetedilerin toplu
meslegin ulusal ye dini gelenekiere verdigi önemin bir
1977'de çakarilan bir yasa daha once onyedi olan
Toplu
yasal bayramlarin yedisini
(madde 19) bu yedi
gUndeki
özel bir tarifeye binaen —ayhk Ucretin yirznialtida birinin
% 80
adenecegini öngörmektedir.
Tablo 7 Villik ücretU izIn
ABD
Asgari 2 hafta fakat normal olarak 3 hafta artu bircok isletmede
hizmet sürelerlne gOre 4 - 5 haftaya kadar ekstra izin
10 yildan az hizmeti olanlar 1cm 15
10 -20 yul hizmeti olanlar içpn 20 lsgtinU
20 yuldan fazla hizmeti olanlar 1cm 30
geceleri icra ediliyorsa arti 3, 5 veya 7 gUn.
Avustraiya
Avusturya
Belcika
Breziiya
Bulgaristan
6 hafta
Cekoslovakya
Ilk 5 yulluk hizmet sUresince 2 hafta
5 hizmet
sonra 3 hafta
15 hizmet yulindan sonra 4 hafta
ye
normal olarak
26 i5gUnU
Hizmet yiljna gore 25 -30 gUn
30 gUn
Goreviere ye hizmet yuluna gore 20 - 30
93
Gazetecilik meslegi
Tablo 7. (devaml)
Danimarka
Ta5ra basins : 6 hafta
Ulusal basin: 7 hafta
Demokratik
Aim. Cum.
Ekvator
Hizmet ysiuna gOre 21 -32 isgllnu
i
15 gun arts
ysi
gun
1cm
gun
olaniar 1cm
hizmetl olaniar 1cm
gun
olaniar 1cm
gun
gun
Finiandiya
Derecesine ye hizmet yslina gore 5 - 7 hafta
Fransa
I5letmede I ysidan sonra 1 ay ye
ye mesiekte
8 yslclan sonra arts 1 hafta (bazi lsletmeierde daha fazia)
Gana
Guyana
Hindistan
Hizmet ysluna gOre 21 -30
Her ysi 3 hafta, her 4 yiida bir 2 ay
0 ysidakl hizmet sUresinin onbirde bin
Hollanda
4 4 hafta
Hong Kong
Ayns Isletmede 12 aylik sUrekil hlzmetl takiben asgarl 7 gun
(hlzmet sOzieSmelerl lie ekstra Izin venliebllir)
Honduras
1 hizmet ylisni takiben 10 l$gunu
2 hlzmet ysisni taklben 12 isgUnu
3 hizmet yllini takiben 15
4 hizmet yjisni takiben 20 Isgunu
irak
36 gun
Ingiitere
Ksdemli gazeteclier 1cm 5 hafta
Veni gazeteciler 1cm 3 hafta
1cm
4 hafta
irlanda
6 hafta
ispanya
30 gun
Itaiya
5 hizmet yiisna kadar 26 msgunu
5 - 15 hizmet yiis 1cm 30
15 yslu asan hlzmet 1cm
35
isletmede blr yilisk hlzmeti takiben arts 5 gtiniuk "IzIn"
Isveç
40
40
altsna 25 gUn
sonrassna 30 gun
Radyo gazeteclieri Içln: bellrii Ucret cetveiierinin uzermndekilere
3 - 5 gun liaveslyle benzeni izin
94
Haftaluk
Tablo 7. (devaml)
Isvicre
40 yasa kadar 4 hafta
40 yas sonrasina 5 hafta
sonrasuna 6 hafta
50
4 gece vardlyasu (yani akSam yedi ye sabah yedi arasunda 3
veya daha fazia saat caiisma yapmak) yapan haber editOrlerine
ekstradan bir hafta
Izianda
24
5 yiui a'an hizmet 1cm 27
Japonya
Kanada
(Metne bakuniz)
Hlzmet yulina gOre 3 -5 hafta
Kamerun
Memurlar
I
ay
her 1 aylik hizmet 1cm
hlzmet 1cm
Kosta Rika
2 hafta
Küba
1 ay
Libya Halk Sosyalist
Cemahirlyesi
Macaristan
Madagaskar
artl her
1 "2
yilllk
beher hlzmet yluina 2
(Memurlarla ayni)
Fonkslyona ye hizmet yiuina gOre 12 - 24 iSgUnu
30 gun
Malezya
C,rakiar : 14
18 ylla kadar hlzmetl oman lisansli gazeteculer : 21
18 yuldan fazia hizmetl olan lisansi, gazeteciler :24
Misir
Hizmet yiiina ye bir sendikaya
olarak 30 -45 gun
26
Norvec
4 hafta
Mesiekte 10 ypli takiben 5 hafta
60 yastan sonra 6 hafta
PakIstan
0 ylldaki hizmet süresinin asgari onbirde bin
Polonya
(a) Is Yasasina gore
1 yillik hizrneti takiben 14
3 yullik hlzmeti takiben 17
6 ylIlik hizmeti takiben 20
10 yilluk hizmeti takiben 26
(b) Ulusal toplu
gore
Meslekte 15 yiii takiben ek 12 gUn
Senegal
Sierra Leone
SSCB
1 ay
Kidemli gazeteculer 1cm 3 hafta
(Uzal< Kuzeyde 42
24
kadar)
95
Gazetecilik
Tablo 7. (Devaml)
5111
(bazi bolgelerde 25) arti on ylliuk hlzmetten sonra
15
her üç yil 1cm 1 gUn; azaml 30 gun
Tunus
1 yillik hlzmetl takiben I ay
Meslekte 10 yili taklben 5 hafta
TUrklye
1 ay
10 yillik hlzmetl takiben 45 gun
Uruguay
20
arti Ilk
yuldan sonra ayni
her 4 yul 1cm
1
OrciUn
YenI Zelanda
Vunanlstan
3 hafta
4 hafta
30 gun
Kaynakiar : uçts anketine yanitlar, mevzuat, hakem kararlari, toplu
Gazetediler Organizasyonu.
arasi Gazetediik Federasyonu,
Uluslar-
Durumdaki farklihklar yilhik iznin suresinin saptanmasrnda dikkate alinan
unsurlardan kaynaklanmaktadir : meslekte ye
hizmet sUresi,
gazetecinin
ye sOzkonusu yildaki hizmetinin tutari. Sonuç olarak, kurallar
bir Ulkeden digerine ye bir
öbürUne çok
Japonya'daki durum bu baglamda ilginçtir. örnegin, bu iilkedeki
bin, onsekiz ay veya daha fazia hizmeti olan
veya
önceki yilin 1 Nisan ile sbzkonusu yilin 31 Math arasindaki
%
inde
olanlara
gUnliik yillik ücretli izin, fakat ayni suredeki
gilnierinin % 50-79'unda
yathizca onUc gunlUk ytilik ücretli izin hakki
tamr. Hizmet sUreleri onsekiz aydan az olanlar için izin
alindikiari tarihe
gore verilir: "hemen hemen" onsekiz aylik hizmeti olanlara
tarih
ile sOzkonusu yilin 31 Marti arasindaki
% 80'inde veya daha faziasinda
ise yirmiiiç gUnlUk ye
% 50-70'inde
onUç gUnluk izin hakki tanimr. Takniben bir yillik hizmetleri olanlar ye
diklari tanihten itibaren
% 80 'inde
onbir ile onuç gUnlilk
izin alirlar. Asgari yasal sure yalnizca alti gündur.
gUnlük gazetelerden
96
Haftaluk
süresi
Bir diger gilnilik Japon gazetesinde kurallar
Hizmet siiresi
(1 Aralik itibariyle)
Ucretli izinli gun sayisi
yUzde 90'inda veya
daha faziasinda
olanlara
yiizde 80- -90'inda
olanlara
18
22
27
20
1 - 4 yil
5 - 9 yl'
10 yil veya daha fazia
25
30
Hizmet suresi bir yildan az fakat alti aydan fazia ise, izin
Ày sayis'
6
7
8
9
10
11
gibidir:
Ucretli izin gun say's'
10
11
12
13
14
15
Biitün durumlarda 12 ulusal bayram ekienir.
Japonya'daki dergi ye televizyon istasyonlarinin yukarida verilen tablolardan
farkh olan kendi izin cetvelleri inevcuttur.
Bu ulkedeki gazeteciler farkli sistemlere tâbi iseler de bu sistemlerin ortak
bir noktasi vardir, yayina sadakatin guclü bir
olan
hizmet
verilen önem. Tablo 7'den gorUlecegi Uzere bu, diger birçok iilkede de
göze carpan bir özelliktir (Arjantin, Kanada, Finlandiya, Honduras, ttalya, Polonya, ABD).
Diger özellikler de belirtilmelidir:
için ekstra izin (Arjantin, !sviçre);
—
gece
—
sendikanrn görevleri (Bulgaristan, Macaristan) ye sendikaya üyelik (Misir);
basinimn üzerinde verilen önem (Danimarka);
—
ulusal basina
97
Gazetecilik meslegi
—
hizmet ythnin hesaplanmasinda egitim siirelerinin dikkate alinmasi (Polon-
ya);
sertligi nedeniyle daha uygun hükümlerin uygulanmasi
—
(SSCB).
haftalik sUresi
tki uluslararasi gazeteci
benzeri amaçlar formiile
konusundaki
ye
süresinin azaltilmasi
IFJ asgari ücret-
hafta olmasi ye buna hizmet ytirna gore ekieme yapilmasi
inancindadir. IOJ, hizmet süresine gore daha da artirilacak asgari yirmialti gUn
ii iznin yilda
ye gOrevlerden veya sendikaya uyelikten bagimsiz olarak— Onermektedir;
hesabinda yalnizca meslekte veya
IOJ, ayrica, beher hizmet yili için bir
turn yillarin kaale aimmasi
hizmet yillarinin
dedir.
Tabloyu tamamlamak 1cm, gazetecilere genellikie toplu
yoluyla
veya ailevi nedenlerle "Ozel izin" tarnndigi belirtilmelidir. Gazetecilerin bu tür izinlerine örnekler
—
—
Fransa'da evlilikte alti gun, cocugun evienmesinde veya ev
—
Federal Almanya'da, ev
—
Yeni Zelanda'da
çocugun veya akrabarnn Oluinunde iiç gun,
veya kayinpederin, kayinvalidenin ölUrnUnde bir gun;
—
Senegal'de
—
Tunus'da, evliikte iki gUn, cocugun dogumunda bir gun, yakin bir akrabainn ölUmUnde bir veya iki gun.
iki gun,
cocugun dogumunda üç gun, yakin bir akrabanin ölUmUnde bir lie dört gUn;
iki veya üç gUn, evliikte iki gUn, çocugun
dogumunda veya yakin bir akrabanrn OlümUnde iki gUn;
evliikte uc gUn, çocugun dogumunda bir gUn ye vaftizinde iki
gUn, yakin bir akrabanin eviuiginde bir gun, yakin bir akrabarnn ölUmlinde
bir veya iki gun, bir ydda hepsi için azaini on gUn;
Notlar
98
1
uçti : Conditions of work and life of journalists, age., s. 100-101.
2
Uluslararasi Gazeteciler Federasyonuna gore gece
için
saat.
UCRET
7
gazetecilerinki dahil ücret maliyeti toplain
degeBir basin
Ingilterede 1975de giinlUk gazetelerde Urerinin önemli bir böliimünü
maliyetleri §öyleydi : ulusal "kaliteli" gazeteler, % 31 ye 17;
tim ye yazi
"kaliteli" gazeteleri, % 32 ye 13;
ulusa! "popUler" gazeteler, % 30 ye 13;
nm
'populer" gazeteleri, % 31 ye 11.1 Aym zaman diliminde Fransada yazi
giderlerinin bir gazetenin
degerinin ortalama % 20'sini
2 Bunlar gözardi edilecek rakamlar degildir ye gazete
turn Ucretleri özeilikle de matbaa ye yazi
personelinin ayri ayri istih-
önieme
—yeni teknolojinin ye bilhassa
larin ye fotokompozisyon makinelerinin gelmesinin olasi sonucu— kontrol etmeye
anlarnak kolaydir. Maliyet dagilimi son yillarda belli
de gazete kagidindaki hizli fiyat
materyal maliyetini önemli ölcude
ye personel giderleri —bilhassa
modern metotlardan diger
oranla daha fazia etkilenen matbaa personeli giderleri — geri planda
Fakat gazeteciler ye matbaa
açisindan iicret
önemi haizdir.
Ucret diger meslekierin cogunda oldugu gibi, gazeteciler açisindan da iki
kategoriye ayrilabilen unsurlardan
: asil Ucret ye her tiir prim ye
tazminatlar, Bu iicret ekieri Deviet tarafindan (ornegin, Arjantin ye
yasa
veya kararname), ilgili taraflarin temsilcilerine
idare tarafindan (Kosta
Rika, SSCB), ulusal, eyalet veya
diizeyinde toplu pazarlik yoluyla (iilkelerin cogunda) veya dogrudan dogruya
ile yazili veya yalnizca sözlU
(Honduras) olarak yapilan hizmet
ile veya bu metotlardan birkaçinin
ongörülrnektedir.
99
Gazetecitik meslegi
ASIL UCRET
bakiimaksizin —kimi hizmet
veya
slyla— asil ücret, her derecenin genellikie belirli bir
Nasil
istisna-
grubuna ödenebilecek asgariyi veya asgari ye azami arasindaki dagiluni temsil ettigi bir ücret
Orneklerden gorülecegi üzere karmacetveline gOre belirlenir. Cetveller,
§Iktlr.
Avustralya'da daha once deginilen hakem kararlarina gore, gazetecilerin her
sabit oranlarda böilindUkleri alti dereceye farkh asgari ücret uygulanmaktadir. Oraniar yukaridan
§öyiedir : Derece A özel ye A2, herbiri toplam personelin % 10'u; derece A, % 15; derece B, % 35'i; C ye D dereceleri, her-
biri%15.
Kanada'da bir toplu
gore yazi
personeli 1cm
ondokuz asgari ücret duzeyi beliriemektedir. Asgari ücret, bazi durumlarda hizmet siiresine gore
muhabirler için hizmet sUresine gore alti derece
mevcuttur. Diger
gazetecileri, alt gruplar için bir asgari ücret belirlemek Uzere hizmet surelerini de dikkate alarak —fakat yainizca birkaç yii— sinifiandirmaktadirlar.
Fransa'da toplu
lie belirienen cetveiier, herbiri
katsayiya veya bir veya birkaç
tekabüi eden otuz ayri diizeyden
Ucret
cetveileri
ye
saptanir. Paris
güniUk gazeteleri, bOlgesel g(iniük gazeteler, yerel gtiniiik gazeteler, haftalik yayinlar, diger siireli yayrnlar, radyo ye televizyon, haber ajanslari vs. için farkii cetveller mevcuttur. Ucret, dUzeye bagli olarak belli durumlarda
Paris haftalik
yayrnlan, tirajiarimn 100.000'in Ustünde, 40.000 - 100.000 arasinda veya 40.000'
den az olmasina gOre üç ayri kategoride siniflandirilmaktadirlar. Diger Paris
yayinlari da üç kategoride siniflandirilmaktadir. Ilk kategori, belli
haberlere
ye poiitikaya
ye herkese yOnelik yayrnlari içerir; ikinci kategori, herkese
sOzkonusu oldugu yayinlar iceyönelik fakat belirli bir uzmanhk ye
rir; uçiincusU ise, daha smirli bir kesime hitap eden, Ozellikie teknik veya uzrnanbOiumlerinde ayni vasfin ayni
uk alanlarindaki yayiniari içerir. Basinin
katsayiya denk
durumu daha da
editOrun katsayisi Paris günlUk gazetelerinde ye Agence France-Press'de 333, bOlgesel gunliik gazetelerde 300, Radlo-Franceda 250 ye yerel gunluk gazetelerde 230'
dur. Bir kisim cetveller serbest gazetecilerin ye çizerlerin licretlerini belirlemektedir. HükUmetin her yil sözkonusu yil 1cm gazetedilerine herbir nresleki kategori
ye her birim veya bOlge için gazete ye dergi yOneticileri veya yayinciiari mesieki
temsiicilermnden
karma komisyon taraye gazeteci
100
Cicret
findan belirlenen tutarm altinda Ucret vermeyeceklerini taahhüt eden
nfl listesini yapmasi ilgmç bir Ozelliktir.3
ayni biçimde belirlenir. Gazeteler tirajiarma
Ucret cetvelleri
gore degil, ytilik brUt gelirlenne gore dokuz kategoride siniflandirthrlar ye gazeteciler
dOrt gruba bOlüniirler.
belirtildigi üzere oranlar merkezi hUkUtemsilcisi, iki gazeteci temsilcisi ye bin bir
met tarafindan kurulan ye iki
YUksek Mahkeme yargiçliginda
veya bulunan ye kurula bagkanlik
eden üç tarafsiz
bir Ucret Kurulunca belirlenir. Kurulun etkin bir
bicimde
nedeniyle HUkümet,
Yiiksek Mahkeme yargiçliginda
ücret cetvelleri
veya bulunan bir kimsenin
makia veya tashih etmekle yetkili bir mahkeme
Irak'ta gazeteciligin icrasina
yasa
gorevlerin sinirlarini belirleyen bir Ucret cetveli içermektedir. Diploma ye hizmet yili dikkate alinmaktadir.
Italyan basminin toplu
asgari Ucretleri saptamak amaciyla
gazetecileri dOrt kategoriye aymnaktadir : mesleki hizmeti 18 aydan az olan
muhabirler, diger muhabirler, haber odasinda
muhabir ile
haber edieditörler.
Asil iicretin hesaplanmasindaki
Japon basini iyi bir örnektir.
Bircok durumda bu, Japan gelenekierine uygun olarak, Onemleri giderek artan
unsurlara
egitim duzeyi ye hizmet siiresi, kimi
ayrica
niteligi ye ilgili kimselerin yetenekieri— gore
Ileri gelen
gazetelerden bin Ornek olarak almirsa, asil Ucret §unlardan
: (a) egitim duzeyine gore
arasi artan
yetenek icin ödeme; (b) onalti lie eli
ye sonra sabit kalan,
gore Odeme; (c) temel bir miktarin hizmet yih sayislyIa çarpilmasiyla hesaplanan hizmet siiresi için Odeme. Bir dergi tarafindan kullanilan
formW, yetenegi dikkate almamaktadzr:
tOrleri ye
Yen olarak asil ücret:
131,400 +4,500 (N-22) +60 (40x—x2)
+2,350 K +15 (33K-K2)
N = formiiliin uygulandigi tarihteki
X =N-20
K
ayni tarihte
Formül yirmi
veya diger
hizmet silresi
altina veya (33 K—K2) eksi oldugunda uygulanmaz.
Asgari iicret cetvelleri Ingilterede ulusal basin ye
basini için ulusal
duzeyde mUzakere edilir. Ucret cetvelleri profesyonel gazeteci, yani yirrnidört
101
Gazetecilik meslegi
ye tam olarak
ye nitelikli addolunan gazeteci için saptanan
asgari had üzerinden belirlenir. Fakat uygulamada bu ulusal cetveller kullanilirken her bir basin
da ugh sendikalarla kendi cetvelierini belirler; bu cetveilerin yapisi ye diizeyi bir
basininin
digerine
örnegin,
1978
tam kaliuiye gazetediler 1cm 18 asgari had getirmekte, ayrica
olan gazeteciler için de tam hadlerin oraniari alinarak hesaplanan
gazetecisi yalmzca yedi dereceyi
belirli sayida asgari had saglamaktaydi. Bir
tanimaktadir :
yeni kalifiye
gazeteciler, tngiltere'de gazetecilikte iki veya daha fazia slirekli hizmeti bulunanlar, ayni hizmet sUresini kurugeçirenler, meslekte
yillik genel deneyimleri bulunanlar,
yil sUrekli hizmet gOrenler ye son olarak,
editor tarafindan Ozel sorumluluklar olarak nitelendiriien
yiirütenler. Reuters haber ajansimn ücret cetveli
bir dUzine dereceyi haizdir. Bu asgari hadlerin, gazetenin yayin sikligi, kapsami
basiye tirajina gore belirlenen kategorisine gore
belirtilmelidir.
ninda alti grup vardir. Basin
sonra ele
dogal olarak, gazetecilere,
alinacak "liyakat Odemeleri' bir tarafa birakilacak olursa, daha yOksek bir odemede bulunabilirler. Sonuç olarak, lngiltere'de gazeteciler için mevcut Ucret cetvelleri, her yerde oldugu gibi çok
niteliktedir.
ye
lie
saptamr ye hizmet suretsveç'de asgari ücret cetvelleri, toplu
ye mesiekteki ilk
ye bir, üç, alti,
si esasina dayamr. Alti kademeden
gazetedokuz ye
yii hizmete tekabiil eder. tsviçre'de toplu
cinin mesleki sidle kaydindan ben geçen yil sayisi ile artan asgari Ucret cetveilenfl belirlemektedir ye gercek ucretler bireysel duzenleineler ile
tadir.
Tunus'da, ulusal toplu
uyannca ücret cetvelleri
esasina dayanan birkaç kategoriyi içerir
yiiriitlimii, mesiegine tam veya sinirli
hakim olma, idari sorumluluk ye üst idari sorumluluk;
gOrevlisinden
editOre gOrevler, bu kategoriler üzerinden dagilir. Her bir kategoride ücretler, hizmet
suresine gore artar. Fransa'dakine benzer bir ortak komisyon her kategori ye her
bolge 1cm asgari ücretleri saptar. Senegalde de ayni sistem mevcuttur.
Sosyalist iilkelerde de gazetediler 1cm asil Ucret cetvelleri buluninaktadir.5
Sosyalist iilkelerin bazilarinda, merkezi idare, sendikalarla
yaparak bu
cetvelleri belirier. Buigaristan'da Bakanlar Kurulu, cekosiavakya'da
ye
Sosyal
Bakanligi ye SSCB'de Bakanlar Kurulu veya
ye Sosyal Sorunlar Deviet Komitesi. Digerlerinde, cetveiler toplu
ile saptanir:
Küba, Demokratik Alman Cumhuriyeti, Macaristan ye Polonya. Bu iiikelerden
bazilannda —Bulgaristan, Macaristan, SSCB— cetveller basin
Onemi102
Ucret
ye kategorisine —gazeteler, fikir dergileri, haber ajanslari, radyo veya televizyon, ulusal, bolgesel veya yerel gazeteler, gene! veya belli bir uzmanhk alamndaki
haberler, vs.— gOre
Polonya HükUmetinin
enformasyona gore
ne
ulusal toplu
meslekte egitilenden editOre dek yirmi
veya
gruplari ayirmaktadir. Bu iilkede, gazetecilerden gruplarindaki asil ücret
bir "norma" tekabiil eden hacimde tiretmeleri beklenmektedir.
Normu
1cm ekstra ödeme yapilir; bu norm, belirli
—ornegin, editör veya
editOr yardimcisi— uygulanmaz; daha
gazeteciler kismen veya
tamamen ayrik tutulurlar.
FAZLA
Bir gazetenin yayin
saatlerini ye saatlerinin dagilimini belirleyen
faktOrdiir. Gazeteler ye siireli yayrnlar, saptanan saatlerde ye belli tarihierde çikarlar. Sonuç olarak, gazeteciler "anormal" veya "atipik" veya normal aile hayati ye
sosyal
ile
"anti -sosyal" olarak tanimlanan zamanlarda
Bu tUr bir
takvimi, üretim hedeflerinin
gereginin
siirekli bir baski altinda tuttugu belirli endiistriyel sektörlerden muhtemelen daha az eziyetlidir.
haber ajanslari ise yirmidort saat esasina gore çali§irlar ye sabah gazetelerinin çikarilmasi gazetecilerin gece gec vakitte ye geleneksel hafta tatilinde (bircok ilikede Cuma veya Cumartesi olmasina
kolaylik
amaciyla burada "Pazar" olarak geçen)
bulunmalarini gerektirir.
Her gazetecinin bu mesiegi seçerken diizensiz
saatlcri dahil olmak
uzere aksayan yonleri Onceden kabul ettigi açiktir. Meslegin kurallari bu hususta
bir §upheye yer birakmamaktadir. Fransiz basimmn ulusal toplu
taraflarin meslegmn gereklerinmn
saatlerinin dagilimi hususunu bertaraf ettigini
telafi edici
kabul ettikierini belirtmektedir (madde 26). Ayni metin, gece
olarak nitelendiilkeler getirirken, kimi kategorileri, ornegin dUzenli gece
rilmeyenleri, sUtun yazarlarini,
olarak tanimlanan tiyatro
telafi edici
(madde 27) vs.,
Avusturya'da gece
bir hiiküm yoktur. Polonya'da fazla
ye Pazarlari ye yasal bayram glinleri
bir tazminata hak kazandirmaz. Standart uygulamamn günde onilci saat
normal hadler
oldugu Kosta Rika'da bu zaman zarfinda yapilan tUrn
1cm
üzerinden Odeme yapilir.
Normal saatlerinin diger kategori
oldugu glbi gazeteciler 1cm de sonunda çogu Ulkede kurallara baglanmasi gibi anormal saatleri tazminati da gUnllmUzde diizenlemelere tãbidir. Newspaper Guild tarafindan yapilan bir
gore bu sendikanin ABD ye Kanada'da bagitladigi ye 25 Haziran 1975 'den itibaren
103
Ucret
Tablo 8. (devaml)
Pazar gunu
Ulke
Fazia
Gece çaIJ$masl
Guyana
Izinveya
primi
Izinveya
primi
+%100 (S)
+% 50 vaya % 100 (H)
Vardiya aralarinda
daha uzun ara
dinlenmelerl
Hindistan
Hong Kong
Honduras
(5)
Yasal bayramlarda
(H)
Telafi izni (H)
Gunduz yapilan fazla
+% 25
calisma için +% 25
Iki misli Odeme arti
ek izin
Gece yapilan fazla
1cm
+% 50-75
Ingiltere
Ayni sUreli izin
Irlanda
Ispanya
Telafi izni
Isvec
(Metindeki tabloya
bakiniz)
indirimli calisma saatleri
Telafi Izflj
Telafi izni
+%25
11/2 gUn
Bir puantama
Bir puanlama sistemine
gore tazminat (S)
Toptan Odeme (H)
sistemine gOre
tazminat
!svicre
Asgar! ± % 25 veya
ayni sureli izin
Gece veya pazar cahsmas:
yUrutulUyorsa ek tatil
itaiya
+%20
+%16
Aylikücretin '40'sinin
% 80 artirilmasi, yasal
bayramln Pazara denk
gelmesi halinde arti
1 gun izin.
Japonya
Kanada
GunlUk gazeteler :toptafl Odeme olarak verilen ayllk prim
Dergiler ye TV i5letmeden i5letmeye
gore
+% 50 veya üç ay
icinde izin veya
ilk saat için +% 50 ye
sonrasi iQin +% 100
Kosta Rika
Bazi
+% 7,5
Jkl misli Odeme
(bazi Isletmelerde
yalnpzca H)
Iki misli Odeme
105
Gazetecilik
Tablo 8. (devaml)
Pazar gunü calisma (5)
Yasal
Ulke
Fazia calisma
Libya Halk
Kidemli idareciler
Sosyalist
Cemahlrlyesl
ucretin 1/3'lne
Gece
calisma (H)
Toptan Odeme primi
Toptan Odeme (S)
"KararlaStirilan"
+% 100
ayljk prim
personel
saat Ucreti,
normal serbest gunlerde ye yasal bay-
ramlarda iki misliyle
Norvec
Pakistan
+% 100
tazmlnat
Polonya
Sill
Ozel ek Odemeler
+%50
Taraflar arasindaki
sozlesmeye gore
kurallarina
Tunus
+% 15
+%100 (H)
gore
+% 50
Turkiye
Yeni
Zelanda
Ilk 3 saat 1cm
Toptan ödeme primi
+% 50,
Sonraki saatler icin
+% 100
Cumartesi sabahi 1cm
+% 50
Cumartesi
sonra ye Pazar 1cm
+% 100
Yasal bayramlarda
+% 100
(asgari : 4 saat)
Kaynakiar : uçti anketine yanitlar. mevzuat, hakem kararlari, toplu
arasi Gazeteciler Federasyonu.
106
Uluslar-
Ucret
geçerli alan 21.8 toplu
182'sI gece
için ekstra ödemeyl öngörmektedir; bu 182
140'i gazetelerle (hepsi birlikte 166 gazeye otuzdördü
te), sekizi haber ajanslariyla
Tablo 8, kimi ülkelerde fazia
pazar günleri
gece
ye yasal bayramlarda
ücretlerini özetlemektedir. Tablo, tazminattan bircok durumda
Ucret ile ek izin arasinda tercih hakkina kadar çok
ii çözUmlerin bir göstergesidir. Taraflarin
cöziimler ise
oldukça
1978 tarihli ulusal toplu
!svec'de fazia
ücretine
hükUmleri, miizakereci taraflarin haftamn glinleri ye
vardiyalar arasinda
bir ayirim yapmak istemeleri nedeniyle anilan
iyi bir göstergesidir.
Fazia
ödeme yapilmasina veya izin verilmesine gore
durum ikiye ayrilir:
ödeme :
ayhk Ucretin
bolUnecegi rakam
Ek saatler
Izin verilmesi
fazia
saat tutarinin
carpilacagi rakam
Pazartesi - Cuma
sabah 6'dan 7'ye
SauaLl
100
',
I
ii n'.,
1.75
1 cn
•
Pazartesi -
6'dan 10'a
Pazartesi - Cumartesi
1O'dan sabah 6'ya
6'dan
Cuma
100
1.75
85
2 00
Pazartesi sabah 6'ya
Ucret veya izin verilmemekte fakat
Birkac ülkede gece
normal saatlerinde bir indirime gidilmekte veya normal dinlenme saatleri artigiinlilk sekiz
nlmaktadir. Filipinler'de bir toplu
fazia
saat
ye
yediden sonra geçerli oldugunu belirtmektedir. Tablo
iki haftada sek6'da gosterildigi iizere, Ingiltere'de normal siiresi giindiiz
sen saattir. Hindistan'da, daha Once deginildigi gibi yasa, gazetedilerin gUnduzleri
bir saatlik iznin iziedigi ardarda dOrt saatten ye geceleri birbucuk saatlik iznin
iziedigi iiç saatten fazia
OngOrmektedir.
107
Gazetecilik meslegi
PRIMLER YE ODENEKLER
cogunda oldugu gibi basin dünyasinda da ücret ekieri uygulanmaktadir. Ucret ekierinin
veya bu biçimde mevcut olmadigi bir ülke muhtemelen yoktur ye toplam ödeme paketinin önemli bir kismini
Birkaç
biçimde olabilir ye bunlar dört ana
böhinebilir : gecim (hayat pahaliligi)
odenegi, uzun sureli hizmet
ek ödeme, icraat ye liyakat nedenlyle
kâra katilma ye prim, mesleki harcamalarin
ye diger ödenekler.
Ucretli
Geçim (hayat
Bu ödenek artik
ye yalnizca gazetecilik meslegine özgü degildir.
Bu nedenle uzerinde durulmasina gerek yoktur. Yalniz
husus belirtilmelidir ki
kimi tilkelerde gecim odenegi otomatik olarak veriirken kimilerinde belirli aralikiarla miizakere edilir veya uygun gorUldUgunde kamu makamlarinca
tirilir; ödenek, bazen iicrete dahil edilir ye bu durumlarda asil ücret cetvelleri
ayarlama yapthr. Yiiksek enflasyon dönemlerinde bu, gazetecileri
olumsuz yönde etkileyen Ucret dalgalanmalarina yol açar.
Uzun süreli hizmet ek ödemesi
veya meslekte uzun süreli hizmet her zaman bir ek ödeme ile ödiillendirilir. Onceki sayfalarda göriildiigu üzere bu husus, Kanada, Irak, Japonya,
tsveç, Tunus ye Ingiltere'de gecerlidir. Ayni zamanda Avusturya, Misir, Senegal,
!spanya, tsviçre, Uruguay ye sosyalist iilkelerde de geçerlidir ye bu Ulkelerin bazi-
larinda uzun siireli hizmet ek ödemesi önemli bir ek ödeme
ornegin Bulgaristan'da ücret,
yilhk istihdami takiben % 4,
yildan sonra % 12 ye yirmi yildan sonra % 16 artirilmaktadir. Polonya'da gazeteciler, bee,
on ye
yillik hizmeti takiben ek odemeye hak kazandikiari gibi yirmi ylluk hizmeti takiben bir defaya mahsus olmak iizere bir ayhk ücrete
prim alirlar. Gazeteciler, Demokratik Alman Cumhuriyetinde
ylilik hizmetin sonunda
bir ayhk Ucrete egit miktarda liyakat primi alirlar; bu, uzun si.ireli hizmet
ginda mevcut dUzenli primlere halel getirmez.
Uzun slireli hizmet ek ödemesi, diger ülkelerde ücret cetvellerine
tir. Fakat llcret cetvellerine dahil
BölUm 5 'de Fransa, bir örnek olarak
Fransa'da hem meslekteki hem de
uzun sureli hizmet
gazetecilerin terfie gerek dahi olmaksizin meslekierinde belirli bir
dereceye yilkselmelerini saglar. Arjantin gibi diger ülkelerde ek ödeme ücret yiizdesi biçiminde degil, azamisi yirmi olan hizmet ytilari sayisinca artan bit toptan
ödeme bicimindedir.
108
()cret
Uzun stireli hizmetin ucretin hesaplanmasinda dikkate alinmadigi son bir
grup Ulke de —ornegin UrdUn8— belirtilmelidir.
Kâra katilma ye icraat veya liyakat primi
belirli tarihierde (yilin ortasi veya sonu) norOzel sektördeki Ucretli
miktarda ödeme yapilmal ücretlerine ek olarak bir veya iki ayhk licretlerine
Gazetecilere bu uygulama sik sik yapilmasi, bircok ilikede uygulanzr
makta ye gazeteciler böylece bir onuçUncU çok defa bir ondördUncü ye hatta bir
ay Ucreti almaktadirlar; Japonyada bu primlerin toplam iniktari alti ile
on ayhk ücret miktarina
olabilmektedir.
Bu ödemeler kâra katilma olarak mi nitelendirilmelidirler? Teorik olarak,
evet. Fakat fiiliyatta, bu ödemelerin duzenliigi, iicret cetvelleriyle matematiksel
ye çogu durumda
mali durumu dikkate ahnmaksizin ödenmeleri bu varsayimi nakzetmektedir. Her ay yerine yilda bir veya birkac kez odenen bir ücret ekidirler.
Kimi gazeteler bu primlerle gercek kârlari arasinda dogrudan dogruya
ki kurmaktadirlar. Ornegiri, Kosta Rika'da bir
en az
yzi hizmeti olan-
Iara kâr dagitmaktadir. Pakistan'da mevzuat, sözkonusu yzida üç aydan fazia
az
hizmeti olan tUrn
kârin % 30'una, bu hissenin ayhk
devietin
olmasi
hak kazanacakiarini OngOrmektedir.
yardim odenegi olmaksizin masraflarini
gazetedilerin ücretleri % 10
sistemini haizdirler,
artmaktadir. Yeni Zelanda'da kimi gazeteler kâra
digerlerinde Noel primi verilmektedir — her iki duruinda da miktari
takdir eder. Digerlerinde bu Uk bir Odeme yoktur.
Ister gazetenin kârindan bagimsiz ister gazetenin karma bagh olsun, bu
ucret ekierinin cogunda gazetenin tUrn
yararlanirlar. Bireysel
ya bagh prim Oderne biçimleri de vardir bunlar icraat veya Iiyakat primleridir.
Haberlerin bir haber ajansinda ele
kantitatif OlçiimU diger tiir yazi
gorevlerine oranla muhtemelen daha kolay olsa da, bir gazetecinin icraatznm
veya liyakatinin degerlendirilmesi kolay degildir. Fakat yine de kimi sistemlerde icraat kavrazni dikkate ahnmakta ye
raporlarina gOre prim ödemesi
yapilmaktadir. Ornegin, Tunus'daki ulusal toplu
icraati, mesleki
know - how'i, bilgiyi uyarlamayz, dakikilgi ye
degerlendiren bir mes-
leki rapora gore icraat primi ödenmesini saglamaktadir; ciddi bir kOtU harekette
ise veya mesleki rapor yirmi iizerinden onun altinda ise bu
prim verilrnez (madde 46). Kimi iilkelerde bu primler, genel bir degerlenOzel bir
dirmenin sonucu olarak degil,
ödenmektedir.
Ganada miistesna bir haber, Guyanatda seckin bir makale, Libya Halk Sosyalist
109
Gazetecilik meslegi
hazirlanan makaleler,
yönetim
kurulunca saptanan "iiremalar ye haberler için miktarlari
cerçevesinde önemli yeni dokütim ödemeleri" yapilir, gazetediler kendi
manlar yayinlarlarsa Ucretleri % 50 artirilir. Gazetedilere SSCB'de ucretlerine ek
olarak yayinlanan
için ödeme yapilir. Benzer biçimde, Polonya'da
yapilan ye gazete tarafindan kabul edilen her tUrlü katki dikkate alinir ye yukarida bahsedilen normu
özel bir esas uzerinden ödeme yapilir; bu primler bir tür telif hakkini ye gazetecinin yeteneginin ye iireticiliginin bir tUr taninmasim temsil eder; toplani ücretin önemli bir kismini da temsil edebilir.
Liyakat primi, istisnai bir
ziyade yüksek standartli siirekli için sözkonusudur. Ucret eki veya yil sonunda yapilan tek ödeme bicimindedir. Bulgaristan'da
yaratici gazetediler" yilda normal cetvelin % 20'sine kadar yukselen
ye "bireysel" olarak adlandirilan bir Ucret alirlar; "halkin gazetecisi" ye "emeritus gazeteci"
unvanlarini, aylik prim hakkini icerirler; bu, unvan sahiplerinm
uzmanhk alanlarinda
olmalari halinde bilimsel dereceler için de
gecerlidir. Kimi Ulkelerde, ornegin Bulgaristan, Misir, Fransa ye SSCB'de dilbiim
alanindaki yetenek için prim ödenmektedir. Kanada'da bir toplu
Cemahiriyesi'nde gazetecinin normal görevi
bireysel liyakata asgarinin iizerinde Ucret odenebilecegmni öngormekte ye
lan getirilen asgari Ucretin iizerinde bir Ucret 1cm
pazarlik etmekten hiçbir §eyin alikoyamayacagini belirtniektedir.
Her
asgari ücret cetvelinin lizerinde bir Ucret için
renle pazarliga girmede ozgur oldugunu belirtmese de, "liyakat primi" veya bir
diger biçimde adlandirilsin ek bireysel ödemeler iilkelenin çogunda yaygindir. Bu
ödemeler teorik olarak
takdir yetkisi içindedir. Fakat fiiliyatta rekabet
ye gazetecinin durumu belinleyici faktörlerdir.
bu ekstra ödemeleri kimi
kez hükUmetin gelir politikasmdan kaçinmak için kullanir. Asil Ucretler blokedir
veya yalnizca belli hadler dahilinde
Fakat önemli miktarda olabilen
ye özel ye gizli miizakerelerle
yalnizca taraflarca biinen ek odemeler gazetecinin gercek piyasa degermni yansitir. Ek bireysel Odemelenin tahmm
edilecegi Uzere ücret listeleri Uzerinde bozucu etkileni vardir. Bununla beraber Ingiltere'deki !htiyari
ye Hakemlik Servisinin sOzleri aktarilirsa,
"çogunluk, bireysel ek Odemeleri, parlak terfiler ye dramatik biçimde gozden
ile birlikte yaratici yazi
dünyasinin kaçinilmaz bir kismi olarak
Mesleki harcamalar için ayrilan ödenekler
Ulkelerin çogunda, gazetecilerin faaliyetlerini yürütlirken yaptikiari masraflan toptan Odeme veya faturamn ibrazi
Odeme olarak lade etmek
110
ticret
ödenekler
Odenekier özellik!e seyahat masraflarini,
(kendi arabalarini kullanmalari dahil), otel ye yemek giderlerini içerrhektedir. Bu konulara ayrintili bir biçimde deginmeye gerek yoktur. Gece
1cm genellikie özel ödenek verilmektedir. Kamera maizemesi, daktilo ye telefon
gibi
için ödenek verilmesi gene! bir uygulama degildir, arizi olarak
verilebiir. Ufak tefek harcamalar 1cm bir toptan ödeme veya kiyafet odenegi
daha da enderdir. Kimi ülkelerde (Hindistan, Pakistan) konut odenegi verilmektedir. Senegal 'de gazeteciler istihdam olundukiari yerin
goreve verildiklerinde ye konut bu!amadiklarinda
onlara bir konut saglamakia yiikiimlll
lizere
olup yasa tarafindan belir!enen ortalama hadde
bir miktari ücretlerinden
görev odenegi"ne hak
kesebilir. Gazeteciler yurt
gonderildiklerinde
kazamrlar.
Mesleki harcamalarin
bir diger yontem -—fakat bu kez
meden degil Devletin hesabma— vergi indirim!eridir. Fransa'da tUrn gazeteciler
(belirli sayida diger meslekierde oldugu gibi) beyan ettik!eri gelirden % 30'unu
yetkilidirler ye bu miktar vergiye tãbi degildir. Mesleki harcamalar 1cm
OngorUlen diger Odenekler de —muhabirlerin masraflari, gece taksileri, ydsonu
hediye!eri— gelir vergisinden
Diger hususlarm % 30'luk vergi indirimi
ile
varsayilir. Benzeri
sistem!eri Avusturya, Danimarka,
Federal Almanya ye Isviçre'de mevcuttur.
SERBEST GAZETECILERIN UCRETLERI
l'de bahsedildigi Uzere serbest gazeteciler guvenlik ye sürekli istihdam
açisindan digerlerine oran!a daha korunmasizdirlar. Ucret acisindan da durumlari
asgari ücrete
bir
daha iyi degildir. 10 Mevzuatin ye toplu
hUkiim içermedikleri birçok Ulke sOzkonusudur. Serbest gazeteciler bu nedenle
katkilarinin ucretini bizzat pazarlik etmeye zorunludurlar ye
ile gazetenin mali kaynak!ari bu hususta belirleyicidir.
Ingiltere vs.— OdeDiger i.ilkelerde, —Avusturya, Fransa, Hollanda,
tarafiyla
me cetvelleri gazetedilerin sendikalarinca tek tek veya birlikte
miizakere edilir ye uyelerin buna uymalan bekienir. Fakat bunlar yalnizca asgari
Odeme!er veya bireysel düzenlemelere teme!
anahatlardir. Buna ek olarak, bu Odeme cetvel!erinin çogu yazinin uzun!ugu (kelime sayisina gore) lie kalitesine dayanir ye yaziya harcanan zamani ye
gucIUgUnU dikkate almaz; IsvicBOlUm
re'nin Fransizca
kesimindeki toplu
bu açidan kayda
deger bir istisna
Fakat kimi iilke!erde gece ye hafta sonlarinda
ekstra ödeme yapilir. Serbest gazetecilerin, hizmet ettikieri gazete ye
111
Gazetecilik
dergilerden bagimsiz olmalari nedeniyle icraat ye liyakat primi almalari ye yuka-
nda bahsedilen biçimlerden biriyle kâra katilmalari sözkonusu degildir.
Kisacasi, kamuoyunda yarattikiari imaji kullanma durumunda olan az sayida
"yildiz" serbest gazeteci ayrik olmak lizere, serbest gazetecilerin düzenli bicimde
istihdam olunan gazetecilere oranla mali açidan belirgin bir dezavantajiari vardir.
KADINLARIN UCRETLERI
Ucret
Yukaridaki bilgiler hem erkek hem de kadin gazetecilere
yasal veya akdi duzenlemeler ile resmen ongorulemez ise de flu durum
farklidir. Ucret sözkonusu oldugunda mesleki alanda kadin gazetecilere
iistü örtUlU biçimlerdedir. Durum, kadinlann genellikle
ayirim gözetici
istihdam olunmalarinin mantiki sonucu olarak gorülebilir.
daha az iicretli
Bu, ayni zamanda gazetecilere asgari hadlerin Uzerinde ödeme yapabilme hakkrni
kayayirzm gözetici
kadin gazetecilere
haiz
naklanmaktadir. Fakat bireysel ücret listeleri gizli oldugundan ayirim gözetici
olçiisU kesin olarak biinmemektedir. Bununla birlikte UNESCO'nun
açigi
kadm ye erkek gazeteciler arasinda
1979 'da yayrnladigi bir
oldugunu
yer birakmayacak bicimde göstermektedir.11
yillarda özellikle Kuzey Amerika ye Avrupa'da yapilan
sonuçlarrni vermektedir. Dergilerde önemli görevleri olanlar
birkaç
ayrik olmak üzere kadin gazetecilerin ABD 'de ayni için erkekierden daha dübir iicret aldikiarini göstermektedir —ye durum muhtemelen o zamandan bu
yana pek
ABD'de kadin Kongre muhabirlerinin ortalama iicreti
erkekierinkinin yalmzca % 58 'i kadardi. GiinlÜk Kanada gazetelerinde herbir mesleki kategoride kadinlarin ucretleri cetvelin en altindaydi.
Finlanucret
diya, Norveç, tsvec ye tngiltere 'de kadinlarm zararina olarak
verilmedigini ortaya
Fransa'da Kadin Hakiari Bakanhginca 1982
Nisamnda dagitilan bir bildiriye —daha once BOlüm 2 'de deginilen— gOre televiz-
yon kanailarrndan birinde kadin gazetecilere ödenen yilhk ortalama ücret erkek
yalmzca % 85 'idir. Bildiri, bu açigi kadinlarin en yuksek
iicretli gOrevlerde az sayida olmalarina baglamakta ye
için Ucret uçurumlarrnin bulundugu kategorilerdeki gazetecilerden bahsetmemektedir.
***
gazetecilerin özel durumu bir tarafa birakilacak olursa, gazetecilerin
Ocretleri sorunu sOzkonusu oldugunda birbirinden farkli sayisiz durum ortaya
çikmaktadir. Ucret çok sayida nesnel ye Oznel faktöre dayanmaktadir.
Serbest
112
Ucret
faktörler, yani ölçiilebilen veya degerlendirilebilen ye boylece Ucret
cetveUerinin belirlenmesine olanak saglayan taktörler arasinda genelde en çok
ye hizgazetecinin egitim diizeyi, görevi, derecesi, uzmanhgi,
met sUresidir;
acsindan dikkate alinan
faktörler ise, gazetenin
veya derginin tiirü, tiraji ye
hacmi, yayin sikligi, cografik yen ye ekonomik
duruindur.
öznel faktörler, yani tek tek olçulebilen faktörler
nitelikier ye gazetecinin §öhreti ye bir tarafta toplu pazarhkta sendikanin gücU ile
tarafta
bunu kullanma arzusudur.
renin manevra alani ye
Bu nesnel ye öznel faktörlerin
her derecenin asgari Ucret düzeyini,
bu asgani hadlere
olarak herbir gazetecinin haiz oldugu pozisyonu ye bin
gazetecinin icraat veya liyakat primi biçiminde alabilecegi ek ücreti belinler.
Ortaya çikan belirsizlik, bir mesleki kategorinin licreti incelenirken dogal
olarak akia gelen belirli sorulari —ornegin, belirli bin Ulkede gazetecilik mesleginde gercek iicretin alt ye ust sinirlani nedir? Bu ücnet ayni ilikede benzeni meslekmi?— bentaraf etmektedin.
lerdeki ucretlerle
nedeniyle gazetecilerin farkli tilkeDikkate alinmasi gereken sayisiz
lerdeki iicretlerini
daha da anlamsizdir.
Nesnel
Notlar
1
2
Royal Commission on the Press : Final report, age., s. 42.
"La Presse quotidienne", age., s. 36.
Yasasi, Madde L. 761 -10.
4National Commission on Labour: Report of the Study group of the newpaper industry (Yeni Delhi, 1968), s. 24-28; "Recommendations of the tribunals for working journalists and non-journalist newspaper emloyees, 12
1980", (icinde) Indian Worker
(Yeni Delhi), Mart 1980.
5
Vassilev, age., s. 65-77.
6
Vassilev, ayni yer.
Yasa No. 12908, 1946, madde 55.
8
Vassilev, ayni yer.
ACAS, age., 587. Paragraf.
10
Bkz.: Lehni : Economic and social conditions of freelance journalists, age.
11 UNESCO : News media Image, role - . - , age., s. 56 vd.
113
GUVENLIK YE
8
Uço
yanitlayan gazeteci sendikalarmdan bin "Güvenlik ye sagaltina "Kayda degmez"
Bu sendika açisindan gazetecilik,
uk"
bu meslegi icra edenlerin saglikiarina ye guvenliklerine bir tehdit
tadir. Yanit veren sendika muhtemelen normal giinluk durumu
kazalarina ye
hastalikiarina
istatistikiere gore bu meslekte tehlike pek
yakrn gOzUkmemektedir. Fakat yine de konuya yakindan bakmakta yarar vardir.
GUVENL1K
Basin Enstitiisü (International Press Institute-IPI) 1977 yihnm
yilhk raporunda §öyle demekteydi : "Gazetecillk hizia dUnyanin en risklI
destekiemek uzere o yil alti iilkedeki
den bin haline gelmektedir. 1 Bu
ye
katletme olaylarina, alti iilkedeki bombali saldirilara, sekiz ilikedeki
diger §iddet hareketlerine, alti tilkedeki adam kaçirma olaylarma ye yirmibir ilikeUluslararasi Af örgtitli, ayni yil
deki hapsedilme olaylarina atifta
ulkede kaybolan veya hapsedilen 104 basin muhabinni içeren bir
için
Gerçek odur ki gazeteciler
geregi kimilerinin biinmesiliste
ni Onlemek istedikieri olaylara tamkhk etmektedirler. Bu nedenle yildirihnak
açiklayamayácaklari bir manevi veya uiziki duruma
veya
mek istenmektedirler. Bu tUr uygulamalar belirli politik rejimlerin sonucudur.
Gerçek bu rejimler 1cm tehlikeli oldugunda, bu Uk uygulamalar basin ozgurlugUnü bastirmarnn bir vasitasidir. Kurulu düzen
da basin ozguruiigUniin kulinancinda olduklarrnda ye IPI'nrn ayni
lanilmasinin kendi planlarina ters
raporunda belirtildigi gibi ileri siirülen politik haksizliklara dikkat cekmeyi amaçladikiarinda bu tUr
bulunabiirler.
115
Gazetecilik meslegi
Depremler gibi önemli facialarin haber vérilmesi bir tehlike unsuru icerir.
ye her tiirlu nakil vasitalarini kul
Ayrica, gazetecilerin sik sik yer
lanmalari olgusu dahi muhabirler açisindan buro görevlerindeki
dan farkli olarak yiiksek bir kaza (ye hastalik) riskini beraberinde
Fakat en fazla tehdit altinda bulunan gazetecilerin, muharebeyi yakindan izleyetehlikeye atmaktan kaçinmayan ye askeri bölUkler kadar
bilmek için
tehlikeyç maruz olan
muhabirleri oldugu aciktir. Acaba kaç muhabir, fotografçi ye kameraman, yalnizca enformasyon gereksinimini degil fakat ayrn zamanda okuyucunun veya televizyon seyircisinin dramatik hikayelere ye gOriintulere olan
gidermeyi cok pahaliya
Toplu gOsterilerl "kapsarnak" uzere gOrevlendirilen gazeteciler de bazen daha az olcude de olsa, Ozellikle
de kendilerini ye maizemelerini heyecanh yiginlarin ye diizeni saglamakla gOrevli
giiçlerin sert
maruz biraktiklarindan belirli tehlikelere girerler.
Anilan
tehlikeler küçiimsenmemelidir. Bu tehilkelere, onlari genie kitlelere iletebilecek konumda bulunan ilgili taraflarca maruz
Tehlikelebulurin yalnizca az sayida gazeteciyi —yukarida
istisnai
nanlari— etkiledigi bir gerçektir. IPI tarafindan
veya maden
ye
gibi
elealindiginda
gOrUlen sonuc tehlikeye maruz olan ye olma"giivenlik ye saglik'
altinyan gazeteciler dikkate alinarak
da kayda deger bir
olmadigini belirten sendika da buna paralel olarak daha
ortada bir tavir takinmahdir.
Tam kararini bulmak için "tehlikeli gOrev" kavramina —istisnai niteligini
korumak için yeterince dar fakat
halleri kapsayacak kadar da
bir
kavram— geri dOnmek gerekir. özel koruma ilkesine yer vermek amaciyla kimi
yasa ye toplu
acik veya üstü Ortülii bir biçimde bu soruna deginmektedirler. Boyle bir koruma, gazetecilere ornegin bu türden bir gOrevin onlarin
özel sigorta poliçelerinin iptaline yol açmasi halinde reddedebilme hakkinin
tarnnmasindan
personelini dUzenhi havayollari seferlerinin
hava yolculukiarinda veya askeri istila altindaki sahalardaki gOrevleri
süresince kazalara
sigorta ettirmekie yiikümlii oldugu ye gazetecilerin havayolu lie gitmeyi reddedebildikieri Avustralya'da durum bOyledir. Kanada'da bir
toplu
gazetecilere, hakkinda hiçbir bilgilerinin olmadigi bir tehlikenm
noktasinda sOzkonusu olmasi hahinde, hareket aninda gOrevi reddedebilme yetkisi vermektedir.
hastahik, sakatlik veya ohm
yasa,
riskierine
Ozei sigorta yaptirmasini zorunlu kiimaktadir. Kosta Rika'da,
Gazeteciler Koleji, mesleki riskiere
ortak bir tavir
Irak'ta mesle-
gin icrasina dair yasa, sakatlik veya Ohm halinde emekiilik ayiigina ye tehlike
116
Güvenlik ye sagluk
ödeneklerine hale! gelmemek Uzere
sigortasi kapsaminda olmalarini öngör-
hiikUmleri uyarinca yabanci
bir toplu
mektedir.
iizere her Ocak ayinda
bir!er, faaliyetlerindeki özel riskieri
ulusal
den bir toptan ödeme almaya hak kazanir!ar. Fransa 'da gazetecilere
gercek birtehlike içeren gorevler 1cm ek bir sigortayi a priori
toplu
ye riski yüksek halleri saymaktadir : ayaklanma bölgeleri, iç
âfet bolgeleri, sualtinda,
ye askeri operasyonlar, salgin hastalik ye
bolge!erdeki gorev!er,
magaralarda veya yiiksek
bolgelere yolculuk ye makine veya ilk örnekler (prototip) jizerinde testler.
gazeteciUluslararasi Gazeteciler Federasyonu, uluslararasi model
lerin tehlikeli bir görevi reddetmeye yetkili olmalarini ta!ep etmekte ye bunun
meslekierine hiçbir olumsuz etkisi olmamasi biçiminde
istemektedir.
Gazetecileri hem anavatanlarinda hem de
belirli dokunulmazhklara
sahip kilmak uzere birkaç on yildir çaba gösterilmektedir. 12 Agustos 1949'da
bo!ge!erinde
imzalanan Cenevre
bir ek Protokol, silahh
gorevli gazetecilerin, sivi! statiilerini etkileyecek hiçbir
olmalari
sivi! addolunmalarini ongormektedir. Metin, on!ar 1cm öze! bir
kimlik karti
ise de bu proje böy!e bir belgeyi vermekie yetkili kurum
üzerinde
varilamadigindan
1975 'de Helsinki'de
Konferansi Nihai Senedi, gazetecilermn
yapilan Avrupa GUvenligi ye
dair bir böllim içermektedir. Daha yeni bir tarihma
Kitle
te, 1978'de UNESCO Genel Kurulunun Yirrnibirinci
Araçlarinrn
GUçlenmesine ye Uluslararasi tttifaka, Insan Hakiarinin
vikine, Irkçiliga, Irk Ayrimrna,
Tahrikine
Koymaya Katkisina
Temel ilkeler Bildirisini kabu!
Metnin hükiimlerinden bin (madde 11.4)
demektedir: Mademki kitle
araç!ari faaliyetlerinde bu Bildirinin
ilkelenini
edici bir pozisyonda olmalidirlar, o zaman gazetecilenin ye ilearaçlaninin diger ajan!arinin, kendi ilikeleninde veya
meslekienini
icra etme!eri 1cm en iyi
gananti edecek koruma saglanmalidir.' Burada
da, ilkeler ye ilkelerin uygulanmalari sözkonusu oldugunda sayisiz engel mevcut-
tur. MacBride Komisyonu dahi "gazetediigin sik sik tehlikeli bir meslek olmasina
gazetecileri gorevlerini icra ederken koruyacak özel imtiyazlar" önermenin olanaksiz o!dugu
"Gazeteciler özel bir kategori
tan öte kendi iilke!erinin birer
ye diger
ayni dizi
insan hakiarini haizdirler."
Gazeteciler, yalmzca talihierinin yaver gitmesine veya
kimselenin
ye
yerlerde ise!er ye elçiliklerini uyarmayi bainsan hakian
117
Gazetecilik meslegi
§arabiiirlerse elçilikierinin destegine ye bu
sagladigi pozisyona gliven-
mek mertebesindedirier."
Uluslararasi Gazeteciler Organizasyonu (IOJ) birkac yil once Uyesi sendikalarda gazetecilikte ortalama ömUr uzerine bir
gazetecilerin ortalama ömruniin SSCB ye !spanya'da genel nüfusunki lie ye Ispanya'da ayrica benzeri mesiekierdeki ile benzerlik
Finlandiya, Federal
Almanya, Urdiin ye Sri Lanka 'da benzeri meslekiere ye Polonya 'da bütiin diger
oldugunu ortaya
meslekiere oranla daha
Fakat IOJ,
sinin sonuçlarinin, Poionya'da bu konudaki özel bir
ayrik olmak iizere,
meslekteki ortalama ömiir hakkinda resmi istatistikierin bulunmamasi ye yalmzca
sendikalarin tahminlerine dayanmasi nedeniyle zayif oldugunu kabul etmektedir.
Biimsel olarak
olsa idi bu sonuçlar bir açiklamayi gerektirecekti nisbeten yiiksek olan bir öiUm orani, kazalarm azçok yUksek bir oranda
olmasina mi yoksa hastalikiara mi veya her ikisine ml tekabiil etmektedlr? Ve bu
bagiamda, yukarida giivenlige
kisimda bahsedilen riskin derecesi nedir? Bu
sorularm yanitlari, muhtemelen acik bir gerekce saglayamayacak uzun bir
tirmayi gerektirecektir. Gazetecilerin sik sik yakalandikiari hastalikiari belirlemek ye meslekie ilgisini kurmak muhtemelen daha ilglnç oiacaktir.
En sik. amlaniar kaip ye damar hastalikiari ye daha az bir duzeyde olmak icere sindirim sistemi enfeksiyonunun iziedigi nevroz ye özeilikle karaciger
len ye mide iilserleridir.
Bu hastalikiar lie birçok gazetecinin genellikie sagliga zararli addolunan gene!
tarzlari arasinda
kurmak dogal bir egiimdir. Diizensiz
saatlen, sik sik gece
hafta tatilinin kesintiye ugramasi, diizensiz yemek, enformasyonun genisinde kalmama ye önemii bin haberi kaçirmama korkusuyla hizli çaveya yeterince üzerinde
bir hikâyeyi yayinlamaya bagli olarak
veya en azindan asabi tansiyon, siki rekabet, güvencesinin olmamasi,
meslegin içerdigi hiisraniar,
haber ajanslaninda artan hiz; bunlar
ye diger faktörler, buniara maruz kalan kimselenin sagiigini giderek bozar ye bu
meslekte kaip knizieninin ye psikoziarin nispeten daha sik goruimesinin nedenini
açikiar.
Gazetecilenin kendileni meslekierini cezalandinici bin meslek olarak mi görürvardir. 1974'de örnekieme metodu ile Avustunyali
ler? Bu konuda farkii
gazeteciler arasinda yiirütiilen bin
nede% 37'sinin
niyle saglikianinin zaran goreceginden konktuklarini fakat geri kalanlanin (% 63)
118
Güvenlik ye saglik
bu konuda herhangi bir
Merkez
bulunmadigini ortaya
Ucretli ça1976'da Isvec'de Uyeleri arasinda
sonuçlarmdan6 Isveçli gazetecilerin zihni yorgunluga yatkin
bir
cektigini kabul
% 48'i sik sik bu
oldukiari
% 37'si arasira çektigini, % 15'i nadiren cektigini veya hiç çekmedigini belirtGazeteciler, ogretmenlerin (sirasiyla % 60, 34 ye 7), tiyatro artistlerinin
(% 50, 50 ye sifir) ye polislerin (% 49, 41 ye 10) gerisindedirler. Bu rakamlar "fikir
için % 32, 44 ye 24'tUr.
Yeni teknolojinin gazetecilerin sagligi iizerinde etkili olup olmadigi sorunu
Belli kaynakiara gore yeni teknoloji en azindan fiziki
ortaya
olumlu yonde
zira yeni makina.larin
gOrüldugu yerin
Ornegin Kosta Rika'mn yanitrnda belirtildigi üzere, geleneksel yazi
odalari genellikie çok kUçük, kötü
çok giir(iltiilu ye kisacast hiçbir konforu haiz degildi. Optimal isi, nemlilik vs.
gerektiren pahali aletlerin
için yeniden diizenlemeye gidilmesinin
modern saglik, guvenlik, ergonomi ye konfor standartlarinin uygulanmasi için iyi
bir firsat
aciktir.
Fakat kimi aletlerin kullanimi birtakim saglik sorunlarina yol açmaktadir.
özeilikle video ekran terminallerinde durum bOyledir. Uzun sure ekrandan okumanin sebep oldugu göz yorgunluguna, gOrsel algilamada
gOzlerin
sulanmasina,
ye
sayisiz §ikâyetier ahnmaktadir; gOzilik ye Ozcllikle
ye uzak gozliigu takan!arin
tigi zorlukiar daha da belirgindir; bu rahatsizliklar aygitrn yaydigi sicaga ye radyasyona baglanmaktadir; ekranin
uzun bir siireden sonra etkinhik
mekte, ornegin dizgi hatalari artmaktadir. Bu konu iizerine yayrnlanan pek cok
rapor, kontrol
ye tavsiyeler mevcuttur. Kimi örnekler
Iki Ingiliz uzman, video ekran birimlerinin görmeye zararli olmadigi
bu aletle
nü belirttiler fakat kimi
uygun olmadigini kabul
ettiler. Terminal ekraninda görevlendirilmeden Once gOz testlerinin yapilarak
olasi sakatlikiarin belirlenmesini ye operatörlerin diizenli bicimde muayene olmalarini Onerdiler. GOrme duyulari sürekli zorlandigi için operatOrler yorgunluk,
iritasyon, gOz segirmesi, kuvvetli
rahatsizlik ye
gibi goz yorgunlugunun
biçimlerine ortalama
daha fazia yatkindirlar.7
ABDde UIusal
Sagligi ye Guvenligi Enstitüsiiniin raporu video ekran terye omuz agrilarina diger
minalleri operatorlerinde gOz yorgunlugu, gOz
ortalamasina oranla daha fazla rastlandigini gOstermekte, fakat raporda
aygitin yaydigi radyasyonun tehlikeli düzeyde olmadigi belirtilmektedir. Rapor,
119
Gazetecilik meslegi
düzenli dinlenme süreleri,
ye sonradan periyodik göz testleri, uyarla-
nabilen terminaller ye ekrarilar, oda aydinlatmasinin
önleyecek biçimde yapilrnasini ye VDU'larin kullamlmadan once ye kullanildiktan
sonra radyasyon açisindan teste bag!! tutulmasini önermektedir. Newspaper
Guild de uyesi sendikalara konsolda bir saatlik
takiben
dakikalik,
1k! saati
otuz dakikalik ara dinlenmesi talep etmelerini
Dolayisiyla Yaralanma EnstitUsU ye Cenevre
Hamburg'daki Endiistriyel
Universitesi'ndeki
Merkezi,
dUzeni (term!Ekolojisi
nailerin ye masalarin acisi,
yUzeyi, dizgi bicimi), ekran
masalarinin boyutlari ye pozisyonu, ekran
giinlUk
siiresi, oftaimolojik incele-
aynntiii öneriier
Burada uco Ucretli
ye Profesyonel
Tavsiye Komitesinin
bu konuda 1981 Ocaginda yaptigi önerilere, bu öneriler dogrudan dogruya gazetecilere yönelik degilse de, atifta bulunmak konuyla ilgili olacaktir :10
me ye tedaviler vs. hakkinda
—
yorgunlugu : ekran biriminin kuilanilmasiyla ilgiii
nfl bu
görevlendirilmelerinden once ye gerekiyorsa daha sonra da belirli
aralikiarla goz kontrolieri yapilmali;
göz
yorgunluk
ekranlarin fazlasiyia uzun bir siirede kuilamimasini gereksiz
kilacak bicimde duzenienmelidir. Ekran birimlerinde
uygun
kesintileri isteminde bulunabilirler;
:
—
merkezierinin düzeni : gOrmeyle ilgili soruniari ye vucudun
biçiminden kaynakianan agrilari onleyecek biçimde olmalidir. Ekranlar düzenli o!arak kontrol edilmelidir.
mevzuatin veya toplu
önerilen saglik kontrolleri,
lerinin gene! saglik kontrolli ongOrdilkieri üikelerde ciddi bir gÜçlUk
malidir; genel saglik kontroileri meyaninda göz testier! yaptimasi yeterlidir. örnetop!u
gin, Buenos Aires'de basina
belir!i araliklana (hastalikiani) On!eyici saglik kontrol!eri sistemi
cagnisinda
bulunmaktadir. Finlandiya'daki top!u
turn gazetedilerin, masrafi
ait olmak Uzere yilda bir kez tam bin saglik kontroiiinden geçmeienini
gibi, istihdam olundukiarinda
OngOrmektedir. Gazeteciier, Fransa'da diger
dOndüklerinde sagiik kontroliinden gecirilirye bir rahatsizhktan sonra tekrar
ler; aynica Yasasinin getirdigi gene! saglik kontroliine de tâbidinler.
Basin
gilvenlik ye saglik komitelerinin bulunmasi, gazetecilenin ye diger personelin güveniik ye saghk açisindan korunmalarirn
amaciy!adir. Bir Ornek verilirse, Japonya'da 1972 tarihii
Guvenligi ye Sag!igi Yasasi,
120
Güvenlik ye saglik
temsilen bir üyesinden, denetciler, personel doktoru ye
ye gUvenlik ye saghktan sorumlu bir komite kurmalarinl
temsilcilerinden
yeni teknolojinin olasi
âmirdir. Boyle kurullarin etkin bir biçimde
olumsuz etkilerinden haberdar oldukiari kadar haber odalarinda ye dizgide
ma ortaminin olumlu ye olumsuz yOnlerinden haberdar oldukiari varsayilabilir.
Fakat, bu komitelerin yetkileri ehliyet alanlari cercevesinde
Ic
sinirlidir. Gazeteciler, bunun Otesinde kendi kendilerini korumak duruelverdigince
tarzlarim disipline etmek ye diger
mundadirlar.
ler arasinda yeme
kendi sorumlulukiaridir.
Notlar
1
2
IN Report, Monthly bulletin of the International Press Institute (Zurih), Ocak 1978,
The MacBride Commission : Many voices, one world, age., s. 235.
ibid., s. 264. Fakat Komisyon bu konuda fikir
ye Komisyon
ozel yasa ye rnevzuattan yana
Vassilev, age., s. 121-127.
Massen-Medien in
age., s. 168.
6
Wahlund ye G. Nerell : Work Environment of white collar workers (Stokholm,
Central Organisation of Salaried Employees in Sweden, 1976), s. 89 -90.
Social and Labour Bulletin (Cenevre, Uçt$), S. 3/80, s. 340.
8
ibid., s. 340-341.
Social and Labour Bulletin, S. 2/8 1, s. 203-204 ye s. 206 .208.
10
: Note on the Proceedings, Advisory Committee on Salaried Employees and
Professionel Workers, Sekizinci
Cenevre, 1981, s. 31.
121
SONA ERMES!
9
çikarma) insiyatiiI ile sona
gazetecinin (istifa) veya
çikarma ayri ayri ele aiinacaktir. Meslegin ahlâki standartlarindan kaynakianan özei bir sorun —vicdan hUkmü- - bu soruna
yasal ye
akdi önlemlerle birlikte
bulunmaktadzr.
üç bicimde sona erebiir : meslek
Gazeteci ye
arasindaki
sona ermesi (emekillik, malulliik, ohm), gazetecinin istifasi veya
çikarilmasi. Ilk varsayim bir sonraki böhimde ele alinacagi için burada
maktadir.
belli bir tarihte otomatikman sona erdigi belirli siireli hizmet
de bir tarafa
bu soruna yainizca saptanan tarihten
Once istifa veya
sona ermesi genel çerçevesinde
cikarilma lie
deginiimektedir.
erebiir. Istifa ye
ISTIFA
Gazetediik mesleginde
Ozgur iradeleriyie
kisimda gazetecileri, kendi
akimina
nedenler
veya gazeteciligi birakmaya iten
gazetedileri
Genei mevzuat, topiu
veya hizmet
uygun bildirim Oneli vermeye zorunlu kilmaktadir. Tablo 9, istifa durumunda bildirim öneiinin nadiren bir aydan az oldugunu gOstermektedir. Bildirim öneii, kimi Ulkelerde haiz olunan mevkie veya hizmet sUresine veya her ikiöneilerde sekiz aya kadar çikmaktadir (Federal Alsine gOre
ye
manya), Gazeteciler, bildirim Oneline uymamalari halinde bildirimin kapsamadigi
tazminat olarak belii bir
dOneme ait ücretlerini feda etmek veya
miktari Odemek (Buigaristan, Sri Lanka, Isvicre) suretlyle mali bir kayba ugrarlar.
123
Gazetecilik meslegi
Tablo 9. BIldirim Onell (Istifa veya çikarilma)
Ulke
cikarilma halinde
Istifa haiinde
ABC
Isletmeye ye gerekceye
2 veya 4 hafta
Arjantin
üç hlzmet yilsna kadar : 1 ay
Bunun Otesine :2 ay
Avustraiya
Avusturya
olarak
26 haftalik hlzmet sUresine kadar ; I hafta
Bu hizmet süresinden faziasina : dereceye ye hizmet
suresine gore 2 -16 hafta
1 ay
3 ay
Hizmet stireslnin 5 yildan fazia olmasi
halinde beher yll içln 1 ay eklenir
(azami 12 ay)
Beiçika
10 hizmet yliina 3 ay
Bunun Otesindeki beher yjl
1 ay ekienir
1cm
10 hizmet yiijna kadar 6 ay
Bunun otesindeki beher yil
1cm
1 ay ekienir
Breziiya
Bulgaristan
Qekosiovakya
Danimarka
1 ay
1 ay
1 ay
1 ay
3ay
3ay
1 ay
3 -6 ay
Demokratik Aiman
Cumhuriyeti
2 hafta
2 hafta
Ekvator
2 hafta
2 hafta
Federal Almanya
Hlzmet sUreslne gOre 6 -8 hafta
Fintandiya
Hizmet sUresine gore i
I ay
Fransa
3 Hizmet yilina kadar :1 ay. Bunun Otesine : 2 ay
Gambiya
Güney Kore
1 ay
I ay
Cumhuriyetl
I ay
I ay
Hindistan
ay
6 ay (baS editor)
3 ay
gazeteciler)
Hoiianda
3 ay
3 ay
Hong Kong
1 ay ((1st mevkller 1cm
daha fazia)
1 ay ((1st mevkller 1cm
daha fazia)
ingiltere
Mevkie gOre 1 -3 ay
Mevkle gOre 1 -3 ay
Irianda
13 haftalik slirekil hlzmetl
takiben 1 hafta
1km ypldan az stirekil hlzmet içln
124
I haftadan, 15 veya daha fazia
hizmet yili 1cm 8 haftaya kadar
sona ermesi
Tablo 9. (devaml)
Ulke
isveç
Isviçre
Isten çakarilma halinde
istifa halinde
1 ay
3 ay
8 ytIlik hizmeti takiben 3 ay
8 yulipk hlzmetl takiben 8 ay
3ay
3ay
kesiminde h izmet suresi
(I svicr&nin Franslzca
2 yiidan az ise 2 ay; 2 •10 yil arasi ise 3 ay;
10 ygldan fazia ise 4 ay)
itaiya
.Japonya
önceden bildirim olmaksizin tazminat
Onceden bildirim olmaksizin tazminat
Kanada
1 -3 hafta
2 ay
ye gerekceye gOre)
Madagaskar
Hizmet süresine gore i
ay
Hlzmet süresine gOre 2 6 ay
3 hizmet ylilna kadar : I ay. Bunun Otesine : 2 ay
Misir
Norveç
1 ay
VUksek dereceli bir gazeteci 1cm
Pakistan
Polonya
Hizmet sUresine gore 2-3 ay
Senegal
3 hizmet yllina kadar: 1 ay. Bunun öteslne :2 ay
Sierra Leone
Aylik Odeme yap,lan
Luksemburg
gazeteciler 1cm
Sri Lanka
1 ay (veya I aylik Ucretin
verilmesi)
SSCB
Aylik Odeme yaplian
gazeteciler 1cm
1 ay
önceden bildirim olmakslzln
tazmmnat
2 hafta
3 hizmet
kadar : 1 ay
Bunun Otesine :2 ay
Yasas,na gOre)
Villik iznin süresjne
bildirim Oneli
(ulusal toplu
sOziesmesmne gore)
Tunus
Turkiye
1 ay
1cm
8 hafta;
4 hafta
Hizmet sUresine gOre 1 3 ay
1 ay
3 ay (yasaya gore)
5 ay (bazi toplu
sOzlesmelerine
gore)
lay
Ordun
lay
Yeni Zelanda
Yüksek dereceli bir gazeteci 1cm 8 hafta,;
1cm
4 hafta
125
Gazetecilik meslegi
Fakat bildirime gerek olmayan hailer de mevcuttur: saglik nedeniyle
birakmaya karar vermek (Polonya, SSCB); resmi bir göreve seçilme veya askere
hizmet
tek tarafli
cagrilma (SSCB); veya
yapmasi (Bulgaristan).
sona ermesinde ye hattâ gazeteciniri istifasi
Bazi dilzeniemeler,
durumunda tazminat ödenmesini öngormektedir. ornegin, Arjantin 'de
sözkonusu olan bildirim önelini aynen verrnek
gazeteciler, azamisi
1cm
yili
beher hizmet ylli için yarim yillik
üç ayhk ücret tutari olmak üzere
ücret tutanna hak kazanirlar.
Avusturya'da tazminat tutari, kesintisiz hizmet esasi iizerinden ayhk
katidir.2 Hindistan'da en azindan on yiihk sürekli hizmet için tazon lie
günlUk Ucret olarak hesaplanir.3 ttalya'da beher
ininat beher hizmet yilina
miktarda hizmet siiresi tazminati mevcuttur.
hizmet yiii için bir ayhk ücrete
hizmet 1cm göreve gore miktari yedi ile onuç ayhk Ucret
Gazeteci
yih
bir toptan ödemeye hak kazanir, ayni §ey, on yillik hizmeti oiup
oiarak
ye emekliiik nedeniyie
ayrilan gazeteciler 1cm de
geçeriidir.4
ISTEN
Diger
gibi gazeteciier 1cm de giivencesi zihni
eden beili
hususlardandir. Gazetecilerin gilvenceieri zamammizda ciddi biçimde tehdit edii-
mektedir. Yazili basinin devamhlzgi her zaman tehiikeye maruzdu; fakat günümUzde artan fiyatlar, diger
araçlarimn rekabeti,
devralmalar
ye poiitik ye ekonomik grupiarin muhalefeti nedenieriyle bu devamhiik sUrekli
tehdit altindadir. Yara almaz gorülen gazeteler dahi §imdilerde gecici oiarak yayindan kalkmakta, el
veya sahneden çekilmektedirier. BOyle durumiarda gazeteciler hangi korunmadan yararlanmaktadiriar?
Bu sorunun yasa koyucu ye toplu pazarligin taraflari içirl gundeme geimesi
dogru ye gerekiidir. Kimi iilkelerde güvencesi like sorunu haline
ornegin Arjantin'de yasa §Oyle der: "unvani veya
mevkii ne oiursa
olsun, profesyonel gazetecinin istikrar içinde buiunmasz
yasanin temelini
Peru'da 1970 tarihli yasa gucilnde kararname uyarinca, "tUrn basin
radyo ye televizyon
rekiarn ajanslannda, ulusal veya yabanci haber ajanslarinda, basin burolarinda veya diger benzeri
gazetecller istihdam gUvencesinden yararlaniriar". Fakat soruna yOneitilen gercek ilginin
derecesi, getirlien koruma Oniemierlnden, Ozeiiikie de
çikarilan gazeteciye
uygun bildirim Oneli verme yukumliiiugunden ye beili
tazrninat Odemesinden
126
sona ermesi
çikarma nedenleri
görulen hakli nedenle fesih halleri üç
tiki disiplin cezasi gerektiren hallerdir. Basin
kasitli olarak zarar
verilmesi, siiregelen veya tekrarlayan devamsizhk, ciddi veya tekrarlayan disiplinsizlik halleri, belirli mahkumiyet kararlari ye gazeteciligin ahiak yasalarinin agir
biçimdé cignenmesi gibi ciddi kötü
nedenler gazetecinin ineslegi icra etmesinde fiziki ye zihni yetersizligine
riskine
ye kimi
bu baglamda hastaligin
deginmektedir. Fakat bu alanda fesih hakkinin kötiiye kullanilmasini veya keyfiululigi onleyici özel önlemler alinmaktadir. Tunus'da basin
sal toplu
uyarinca (madde 39), hastalik izninin sonunda
fiziken icra edeineyecek durumda oldukiarina karar verilirse, bir
hekiminin saglik kontroliinden geçmeleri zorunludur. Sonuca katilmamalari hatarafrndan seçilen iki doktor tarafindan ikinci bir
linde, bin
sürmesi halinde bu iki doktor tarafindan
saglik incelemesi yapilir;
durumda oldukiari için
secilen Uçiincii bir doktor karar verir.
son verme karari, fiziki yetersizlikleri ne olursa olsun onlara uygun
lenin
bulunmamasi halinde gecerli olur.
bir difler
UçiincU grup hakh nedenle fesih halleni gazetenin ekonomik durumuna ye
organizasyonuna
Bu, ekonomik önlemlere, reorganizasyona ye
melere bagh olarak kadro indinirnine gidilmesini ifade eder. Yayindan kalkma
halinde veya yeni malikin yazi
ekibini aynica korumamasi durumunda
halinde toplu
çikarmalara da uygulamr. Yeni teknolojinin uyarmenin
lanmasi ile birlikte kimi gorevlerin ye
ortadan kalkmasi da bu kategoniye
girer.
Son husus, bilgisayanlara ye fotokompozisyon tekniklerine
kadro
indirimini hakli kildigini kabul etmeyen sendikalari özellikle ilgilendirmektedir.
Kanada'da bagitlanan bazi toplu
bu açidan önemlidir. Bu
melerden bin, belli bir tarihte iicret bordrosunda goriilen siirekli olarak
nn
uzerinde
sure zarfinda yeni alet veya yontemlenin gelmesi
üzerinnedeniyle yitirmemelerini, yeni teknolojinin bundan etkilenen
deki tesirlerini azaitmak ye önceki pozisyonlanina benzer bir düzeyde tutulmalarim saglamak Uzere her tiinlii cabanin harcanmasini ongörmektedir. Amenikan
bir yandan teknolojik
nedenlyle kadroda indinime
gidilmesinin hakli fesih nedeni olacagini kabul ederken diger yandan
sendikaya birkac ay öncesinden bildinimde bulunmaya ye kadro indinimini dogal
127
Gazetecilik
fire yoluyla etkilemeye
Kadro indirimi ylne de kaçinilrnaz ise
indirim kidemsizierden
yUrütülmelidir. Kimi
kzdemsiz
cikarilmasi halinde kidemli birinin kidemsiz
tarafindan yapiIan
verilmesini ("yerinden etme") benimser. Kimi
iptal olunan
diger kategorilerdeki görevlere, o gorevleri yapmakta olanlar-
dan daha kidemli olmalari ye o gorevi icra yetenegini haiz olmalari durumunda,
verilmelerini talep edebilecekierini ("yerinden etme") benimsemektedir ki diger
kategorilerdeki görevleri yapmakta olanlar da diger
ayni ayricaliga sahiptirler. Iptal olunan
yeniden yer verilmesi halinde
cikanlan
veya transfer edilen
ruçhan hakiari mevcuttur.
Böllim 3, taraflarca bagitlanan ye dogrudan etkilenen kategorilerdeki
lerden olmasalar dahi yeni baski ye fotokompozisyon teknikleri nedeniyle
örnekler içermektedir.
duyan gazetecilerin çikarlarim koruyucu
197 8'de Uluslararasi Gazeteciler Federasyonurnin Nis'deki Kongresinde kabul
edilen Bildiri, bu nedenle kadro indirimine gidilmesini tUinden reddetmektedir.
konusunda stratejileri haber kaynakiaGazetecilerin sendikalarinin,
rinda çoguiculugu korumak hususunda
yeni teknoloji nedeniyle
kadro indirimi konusunda kendilerini çok etkin olarak ifade ettikierini gozlemlefaziasi olmalari nedemek ilginctir. Fakat sendikalar, kaçinilmaz olarak
yararlanmalanni belirtçikariianlarin miimkün olan en iyi
niyie
mektedirler.
Yuru rlUkte olan metinlerin hiikiimleri uyarinca, gazetecilerin
çikarilmakilan
larini yasa
hailer de mevcuttur. ornegin,
1970 tarihii ye
17326 saytli Yasa, gazetecilerin
seçiminin doksan gun öncesinden 120
gun sonrasina kadar bir mahkeznesinin karari olmadikça
cikarilamayacakiarini amirdir. Polonya'da yasal emekliik
önceki iki yil içinde
inenin fesholunmasi olanaksizdir. Bu sUre, Macaristan'da
ylidir, bu ilikede
ayrica geçindirmek durumunda oldukiari biiyiilc bir aileye (en azindan dört çocuk) sahip ye gazetecilik iicreti
bir diger geliri olmayan gazeteciler
çikarilamazlar;
çikarma yasagi olan diger hailer hastalik izni, analik izni,
askerilk hizmeti vs. dir. Federal Almanya'da bir. televizyon kanalinda, on yillik
hizmeti olanlar, performanslarinda esash bir
çikarilamazolmadikça
lar; performanslarinda
halinde de once yetenekierine gore alternatifgörevler veya erken emekliiik önerilmelidir. Gazeteciler Bulgaristan'da sendikal görevlen ytirUtUrlerken veya bu gorevieni birakmalarindan itibaren aiti ay içinde sendikanin onayi olmadikça
çikarilamazlar.
128
sona ermesi
Bildirim
çikarilmada bildiTablo 9'da gosterildigi uzere, bazi Wkelerde istifa ye
rim Onelleri aynidir. Bu tabloda yer alan tic iilke (!talya, Japonya, Sri Lanka) bildirimin yerine kidem tazminati ongormektedirler. Avustralya, trianda, Yeni Zelanda ye SenegaUde bildirimin yerini buna tekabiil eden miktarda iicret alabilir.
feshiyle sona eriyorsa, bildirim öneli daha
Difler iilkelerde
Avusturya'da istifa eden gazetecinin
uzundur. Iki
duruma
feshinde bildirim öneli hizbir aylik bildirim öneli vermesi gerekirken,
met sUresinin onUç yih
halinde oniki aya kadar cikmaktadir; Belçika'da
beher yil
bildirim Oneli on hizmet yilina kadar alti ay olup on hizmet yihni
için bir ay ekienir, istifa halinde sUre üç ay daha azdir.
çikarmada ciddi bir kOtü
sözkonusu ise bildirim zorunlulugu
uygulanmaz.
çtkarma kadro indiriminin bir parçasi ise bildirim öneli kimi iilkelerde
daha uzundur. Yeni Zelanda'da ekonomik nedenlerle, yayinin kapatilmasi, birsatilmasi veya teknolojik
nedeniyle
cikariIan herhangi bir gazeteciye gorevine gore dOrt ye sekiz hafta arasinda
normal bildirim Oneli ye buna ek olarak
siireler verilir ayni gazetede en az alti
aylzk sUrekli hizmet için iki hafta, alti aydan bir yila kadar tic hafta, her bir ek yil
veya yihn bir kismi için bir hafta daha (veya
veya
arzusuyla musonucunda ortaya çikan veya biinyesel
kabil iicret).
gazeteciye ayni iicretle bir gorev teklif edilmesi halinde bu hiikUm uygulanmaz. Kanada'da bir toplu
ekonomik nedenlerle
çikarmalarda bir ayhk bildirim Oneli vermeye zorunlu kilarken diger nedenlerde
çikarmanin kapanma,
bu sUre iki haftadir; bir diger
veya bir
nedeniyle olmasi halinde tic aylik bildirim Oneli saglamaktadir. ABDtde
bildirim Oneli bir haber ajansinda iki hafta olup, bu sUre kadro indirimi durumunda dört haftaya çikmaktadir.
Bildirim Onelini dUzenleyen hükiimler, bazen
çikarilan gazetecilere sOzsona ermesine kadar normal
saatleri içinde
arama izni
arama izninin geçerli oldugu ülkeler arasinda Arjantin, Frantanimaktadirlar.
sa, Federal Almanya, Senegal ye Tunus bulunmaktadir.
Kidem tazminati
çikarilan gazetecilere tazminat Odeme yiikiimlUlugiine
hUkiimler, bildirim önelini duzenleyen hUkilmier gibi cok
Kimi Ulkeler
129
Gazetecilik meslegi
daha fazia bir ayricalik tanimamaktadirlar. Difler bircok iilkede, tablo 10'da gosterildigi Uzere, gazeteciye daha iyi bir
miktar verilmektedir. Ornegin uzun hizmet siiresi olan bir Italyan gazeteci önemödeme almaktadir. Gazeteciye, kabul olunacagi üzere bildiii sayida ay
rim öneli verilmemektedir. Fakat
iilkelerin cogunda
çikarmada kidem
tazminati, bildirim öneli veya onun mukabili ücret ile birlikte gitmektedir. Bu,
belirli durumlarda iptal olunabilir : ornegin gazetecimn önemli bir kötü davrani§lnda veya daha iyi bir teklifi almasinda (Avustralya, Federal Almanya). Tablo
girmeksizin yalnizca genel önlemolan uygulama
10, bazen
özellikle de kidemli gazeteciler için
len belirtmektedir. Hizmet
toplu
hükiimleni ile venilen kidem tazminatindan daha yliksek miktarda kidem tazminati ongoriilebilecegi aciktir.
Uluslararasi Gazeteciler Federasyonunun iiyesi
miizakereleninde
iziemek iizere onerdigi model
feshi halinde gazeteciye en az
çikarüç aylik bildirim öneli verilmesini ifade etmektedir. Aym
önemli bir kötü
manin ilgili
dayanmamasi halinde o
ayni gazetedeki her hizmet yih 1cm bir ayhk Ucret esási Lizeninden kidem tazminati almasmi ye
hizmet yihndan sonrasi için çok daha fazia miktarda olmasini öngörmektedir.
aynica, gazetecimn gazetenin politik çizgisinde
onun vicdamni inciten bir
yapilmasi nedeniyle istifa etmesi halinde de
ayni tazminatin venilmesini öngörmektedir.
bu mesleki kategoriye diger
Tablo 10.
çlkarma veya kadroda indlrlmegidilmesinde kidem tazminati
ABO
Haber ajansinda 6 aylik hizmet 1cm 2 haftallk Ucretten 396 ay veya
daha fazla hizmet 1cm 75 haftalik ucrete
alanlarda ilk 6 aylik hlzmet 1cm 2 haftalik ücretten 426 ay veya
daha fazia hizmet 1cm 72 haftalik Ucrete
ArJantmn
Beher hlzmet ylli 1cm
Avustralya
Avusturya
Ekvator
Federal Almanya
Hlzmet sUreslne gOre 2-15 aylik Ucret
2-12 aylmk ücret arti beher hlzmet yili 1cm ayRk ücretin % 25'l
Hizmet süresine ye
gore 11/2 -6 aylik ücret
1 ayljk ücret
4 haftalik ücret (dergi yayindan kalkarsa)
Filipinler
Ilk 20 hlzmet ylli 1cm
1/
aylik ücret
Fmnlandiya
Ekonomik nedenlerle
toptan Odeme
Fransa
15 hizmet yillna kadar beher yll 1cm 1 aylik ücret
Bunun Otesine hakem mahkemesmnce saptanan toptan Odeme
130
beher ymla 1 aylik (icret ye artan her yll 1cm
çikarilan 50
ustUndeki blr gazeteciye
sona ermesi
TablO 10. (devaml)
Hindistan
Ingiltere
Ispanya
italya
Beher hlzmet yjil içln 15 günlukucret
Beher hlzmet
icin 1 aylik Ucret
Beher hizmet yili icin 1 aylik Ucret
Idare : 13 aylik Ucret
editor : 10 aylik ücret
:8 aylik UCret
ServiS
gazeteciter : 7 ayHk ücret
Arti beher hizmet yili 1cm 1 aytik ucret, hizmet ylli 20'den fazlaysa
arti I aylik ücret
Japonya
Herbir
gore
Kanada
tarafindan saptanan bir formUl uyarinca hizmet sUresine
toptan bdeme
isletmeye gore 5 veya 6 aylik sUrekii hizmet icin 1 haftalik ücret
gOre ek olarak
azamisi 42 -52 hafta); bir topi u
toptan Odeme
Madagaskar
15 hizrnet yilina kadar beher yll için I ayiik ucret
Bunun Otesine Mahkeme tarafindan verilen karar
Senegal
ilk S hizmet yllina beher yti tçin aylik Ucretin % 30'u
Izieyen 5 hizmet yllina beher yil için aylik ücretin % 359
1O'dan fazjasinda aylik ücretin % 409
Tunus
Vasaya gore, 15 hizmet yllina kadar beher yll 1cm 1 aytik ücret
Bunun Otesine, hakem mahkemesinin karari.
gore, kidem tazminati yuiiuk tatli esasina
Ulusal toplu
gore hesaplanmaktadir; Onceki 12 aydaki ortalama aylik iAcretten aZ;
15 aylik ucretten fazia olamaz.
Urdün
Beher hizmet ylli 1cm 1 aylik Ucret.
Hizmet sUresine gore 1 -18 aylik ücret.
Vunanistan
iizere, cok sayida iilkede yUrürlUkte olan önlemler, Uluslararasi
normiarGazeteciler Federasyonunun ihbar ye kidem tazminati 1cm
dan hiç de uzak degildir. Hatta bazilari daha da ileriye gitmektedir.
Onemli avantajlarzn kidemlilik ile birlikte gitmesi birçok ilikede genel kabul
nedeniyle sona ermesi du"politikada
Bu,
rumlarinda özellikle önemlidir. "Vicdan hUkmU"niin uygulanmasznda hak kazanzIan kidem tazminatinin --teorik olarak giiçlU bir koruma araci-- çok
kazanmatna riskinin olup olmadigi sorgulanabiir.
olup uygulamada
bu hUkmiin uyme, önemli miktarda bir tazminat ödeme olasiligi ile
gulanmasina engel olmak için her yola
yönelebiir.
131
Gazetecilik meslegi
Fakat bu önlemlerin asil zayifligi yalnizca daimi personeli içenneieri ye serbest gazetecileri korumasiz birakmalaridir. Serbest gazeteciler, geneilikie dikkate
birakilmaktaalinmamakta ye bazen de özellikle bu önlemlerin kapsami
dirlar. Avusturya, Belcika, Finlandiya, Liiksemburg, Hollanda, Türkiye, Ingiltere
hicbir korumalari yoktur.5 çok az sayida
ye ABD'de
cikarilmaya
lilkenin
ihbar veya kidem tazminatina hak kazanmaziar; hak kazandikiari
onlari yarim gUn veya gecici
ilikelerde de bunun
yaptikiari
duzeyinde yer almalanni saglayacak derecede dUzenli olmasidir (Danimarlie elde
ka, Fransa, Norvec, Isvec, Isvicre). çogu durumda, hizmet
ettikieri bir
yoksa tamamen korumasizdirlar. Bu nedenle kendi çikarlari 1cm
özel çaba sarfetmek konumundadiriar; genelde bagimsiz
için oldugu gibi
bizatihi istihdamlarinin niteligi, durumlaritun
Notlar
11946 tarih ye 12908 sayili Yasa, madde 46.
2
Massen - Medien in tisterreich, age., s. 171 - 172.
1955 tarihli Yasa
si, madde 5.
1977 tarihli ulusal
Gazeteciler (Hizmet
ye
Hiikümler Yasa-
madde 27.
Lehni : Economic and social conditions of freelance journalists, age., s. 32 -33.
132
SOSYAL GUVENLIK
1
0
Tipki diger
oldugu gibi gazetecilerin de hastalikiara
korunmahayatinda riskiere maruzya gereksinmeleri vardir. Gazetecilerin bazilari
yoktur ye turn gazeteherhangi bir
durlar. Mesiekierinin
varlikiarini uygun bidiler, meslekierini icra edemeyecek kadar
çimde siirdiirebiiecekleri yeterli kaynakian hayai ederler.
Eli yii once uco tarafindan gazeteciler iizerine yapilan bir
gazetecilerin bu alanda gercekte guvencesiz oldukiarmi
gazetecinm
'çogunlukla Oz kaynakiari ile
olmasi
birakildigi, profesyonel
veya ücretinin yasa lie belirlenen asgari miktari
nedeniyle genellikie zorunlu sigortaya dair yasalarm
ifade
0 zarnandan bu yana emeklilik sisternieri
ye
buyUk çogunlugunu koruyan sayisiz sistemlerden birine veya digerine gazeteciler de dahil edilBirçok iilkede gazeteciler veya en azindan bazi gazetediler tUrn kollari, gene!-
likie de hastalik, kaza veya emekliigi kapsayan sigorta sisteminin yararianndan
faydaianmaktadirlar. Bu husus, tUrn sosyalist iilkeierde ye Arjantin, Avusturya,
Beiçika, Brezilya, Kosta Rika, Danirnarka, Ekvator, Misir, Fmnlandiya, Fransa,
Federal Almanya, Gana, Guyana, Honduras, trianda, Japonya, Malezya, Yeni
Zelanda, Pakistan, Fiipinler, Senegal, tspanya, Sri Lanka, Isvec, Tunus ye Ingilter&de geceriidir. Bu liste bitmez tiikenrnez degildir; sadece son elli yildaki ilerlernenin bir gostergesidir.
Burada,
sistemler ayrintilanyia incelenmeyecektir; ayrica formUller
ki özetlenmesi
Bu nedenle
o denli
gOyalnizca, sistemlerin bazilarinin gene! bir sistemin bulunmarnasi dururnunda gazetediler için tek veya
sistem oimasina
geneliikle kendi 1cm133
Gazetecilik
yetersiz olan bir genel sistemi tamamlayici olup meslege ozgu sistemlerin belir
ii yönlerini kapsamaktadir. Bu sisternier mevzuat, toplu
veya ha•
kern karari ile getirilmektedir.
Federal Almanyada ücretleri belirli bir diizeyin altinda olan ücretli gazeteciler zorunlu olarak yasa lie kurulan saglik sigortasi sistemine baglidirlar. Ucretleri
bu düzeyi
bu sisterne bagli kalmalari tercih sorunudur. Yine zorunlu olan
kaza sigortasi,
kazalari nedeniyle malullük ye ölümü veya meslek hastalikiarirn
kapsar. GUnlUk ye slireli yayrnlardaki muhabirler 1cm
sigortasina ek olarak toplu
ile kurulan meslegin kendi sisterni rnevcuttur.
Avustralya'da gazetecinin licreti,
kazalarina dair yasanin uygulanmadigi
bir duzeye
bu yasa lie saglanan saglik giderleri ye ödenekleri,
miktari ne olursa olsun ödemek durumundadir. Biiyilk
çogunun kendi emekiilik sistemleri mevcuttur. Victoria Eyaletinde hastalik izni §Oyle ödenir:
alti aya kadarki hizmet sUresi için tarn ücretli bir hafta; alti aydan
yila kadar
tarn .iicretli dOrt hafta, sonra yanm ücretli dOrt hafta;
yiidan fazlasi 1cm tam
ücretli alti hafta, sonra yarim Ucretii dört hafta ye nihayet % 25 jicretli dOrt hafta
(bazi gazeteler daha iyi
önermektedirler).
Avusturya'da toplu
gazetecilere hastalik halinde hizmet suresine gore birbuçuk aydan alti aya kaclar tarn Ucret, sonra maIullUk veya emekliuik
bir aydan dört aya kadar ücretin % 49'unu gasigortasina hak
ranti etmektedirler.
de
Kamerun'da kamu gorevlisi gazeteciler hastanelerde ayakta tedaviden ye
atfolunan hastalikiar için de
konsiiltasyondan iicretsiz yararlanrnaktadirlar;
tUrn tibbi tedaviler Ucretsizdir.
Kanadada
genellikie personelieri adina toplam ödernede bulunarak ihtiyat planlarina ye
sigorta policeleri yoiuyia sigorta
dahil olmaktadirlar. Hastalik izninde gazeteciler bir sure
gore
düzeyde ücret almaya devam ederler: ornegin, bir foriniil alti ay için tarn Ucret
ye alti aydan sonrasina Ucretin % 50'sini, bir diger forrniil, yil içindeki birinci ye
ikinci hastalik izninin ilk haftasinda tam Ucret, üçUncü hastalik izninin ilk haftasinda tam [icretin iiçte ikisini saglarnaktadir. Ayrica,
ye
olarak,
ornegin herbiri ayhk iicretin % 5 'mi odeyerek katkida bulundukiari emekli sandikiari mevcuttur.
Sii'de memurlarin ye gazetecilermn ulusal emekli sandigi, Uyelerine tibbi
bakim saglar ye kendi saglik hizrnetlerini haiz
saglik harcamalarirnn
% 50'sini
sigortasi odeSandik, ayrica emeklilik ikramiyesini ye
melerini iki biçirnde yapmaktadir: iki yzilik Ucrete veya emeklilik ayligina
134
Sosyal gUvenlik
miktarda bir toptan ödeme ye bir aylik ücretin veya emekillik ayliginin en azindan % 50'si tutarinda ye miktari
kesinti yapilan yil saylsi lie artan ayhk
öderne.
Finlandiya'da, hastalik iznini kulianrnakta olan gazetecilerüc ay ücretlerinin
ait olmak
tamamini, ondan sonraki üç ay ise % 50'sini ahrlar. Masrafi
alt olmak üzere
uzere yilda bir kez saglik kontrolune ye yine masrafi
policesine hak kazamrlar.2
hizmet sureleri
Fransa'da, hastalik halinde veya bir kazasinda,
alti ay lie bir yil arasinda oian gazetediler iki ay tam Ucret ye iki ay yarim Ucret;
yzilik hizmeti
bir yillik hizmeti olanlar uc ay tarn iicret ye üç ay yarim Ucret;
ay
olanlar dört ay tam ücret ye dört ay yarirn Ucret; on yillik hizmeti olanlar
tam Ucret ye
ay yarim ücret;
yildan fazia hizmeti olanlar alti ay tarn
iicret, altz ay yarim iicret almaya hak kazanirlar. Ayrica genel emekilhik sistemini
tamarnlayan beiii sayida emekillik sistemleri, özellikie basrnda yönetici durumundakilere ozgU, kesintilerin, Ucretin sosyal gUvenligin tavani ile bunun dört kati bir
diger tavan arasindaki kismina dayandigi bir emekliik sistemi lie kidemli yöneticiler 1cm tavam oimayan bir diger sistem mevcuttur. Boylece kidemli yoneticiler
son Ucretlerinin % 80 'me
emekll ayligi alabilirler. Gazeteciler tamamlayici bir
fonundan da yararianirlar. 1981 'e kadar bu fona kesintiler —ye sonuçta
olataahhilt edlien miktarlar— mesleki harcamalar 1cm ayrilan ödeneklere
rak bahsolunan vergi indirimi (% 30)
ücret üzerinden
1981
sonrasrnda topiam ucret Uzerinden
Irak'da basin
istihdam ettikieri gazeteciler 1cm istihdamlari suresince tUrn sigorta kollarmi haiz bir sigorta
dahil olurlar. Elli
olup
yilhk hizmeti olan her gazeteciye veya
baktlmaksizin
yilhk hizmèti olan her gazeteciye ernekliik ayligi ödenir.
Italya'da gazetecilerin sosyal guvenligi 1926'dan bu yana onlar için ongörillen tek bir
tevdi
Giovanni Amendoia Ulusal Emekli Sandigi
Enstitusu. Enstitünün birkaç kez
yasalari Enstitüye
yetkiler vermektedix: Enstitii
riskier (malullilk,
öIUm, hastaiik,
kazalari,
anaiik) için fonlari idare etmenin yamsira gazetecilermn çocuklarina egi-
tim bursiari veya konut yardimi gibi sair yardim biçinilerini de saglamaktadir.
Burada, bu EnstitUniln sigorta ettigi miktariara iki örnek vermek yeterli olacaktir.
tiki, yjilik miktari yillik ücretin % 80'inin otuzda birine
ayligi primidir ye kesinti miktari, prim ödeniien silrece
esaslardan en uygununa
gore hesaplanir: prim ödeniien son
ay veya en yüksek Odemenin yapikligi
on takvim yih. Ikinci örnek,
kalinmasindan Onceki son üç aya gOre hesapla135
Gazetecilik meslegi
yardimi yasal bayyardunidir :
ramlar dahil olmak üzere azami 450 gUn ödenir ye beher gun için ortalama aylik
ücretin % 60'rnin otuzda birine
Gazetecilerin diger
gibi
kazalari ye saglik sigortasi
kollarini içeren sigortalara Uye olma zorunda olduklari Japonya'da
basm
ye televizyon gruplanndan bazilari özel emekli sandikian
Bu gruplarm aniaçlari ya genel sigorta yoluyla ödenilen miktarlari belli bir miktara tamamlamak veya zorunlu emekliik
gore
ile genel sigorta
uyarrnca emekliige hak kazanma
(erkekier için
kadinlar için
arasindaki
doldurmaktir. örnegin emeklilik
olarak belirleyil veya daha fazia hizmeti takiben emekliye
yen bir dergi,
gazetedilere ayhk ödemektedir. Normal emekilhik
ellioldugu bir televizyon
ye
yil veya
daha fazia hizmeti olup emekliye
gazetedilere
gelmelerine
kadar ayhk ödemektedir. Her iki durumda da sistem yalnizca
tarafindan
finanse edilmektedir.
Yeni Zelandada genel sigorta sistemi, kaza halinde tazmin etmeyl taahhüt
etmekte, kazamn neden oldugu saglik giderlerini kapsamakta ye
sonrasina
ayligi ödemesi yapmaktadir. Bazi gazetélerin emeklilik tarihinde bir toptan ödeme verilmesini —üç veya dört yillik ücrete
saglayan kendi
emekliik sistemleri mevcuttur. Fakat
halinde bu özel sistemlerin sagladikiari hakiarm transferi sözkonusu degildir. Ayrica bazi gazeteler personelinin
ve/veya saglikiarim sigorta ettirinektedirler. Ayni
beher
hizmet yili on gUnluk ücretli hastalik iznine hak kazandirir, ücretli hastahk izninan kesintilere tâbi olan irade
nm
azamisi 150 giindur.
Pakistan'da yasa, en az yirrni
istihdam eden tUrn gazetelerin genel sigor-
tanm kapsamadigi riskieri, özellikle dogal nedenlerle oliim ye malullilk hallerini
kapsayacak grup sigortasi yaptirmalarini zorunlu kilmaktadir. Primler
ödenir. Ulusal Basin Emniyet Sandigi,
gazetecilere odesigortasi
tesis
etmi$ir.
me yapan
emekliik ayligi sistemleri mevcuttur. Devlet tarafindan
tngiltere'de
Odenen genel emeklilik ayligina ek olarak bir
kendi sigorta sistemi
çerçevesinde o
ayligina bagli olarak yaptigi ödemeler vardir. Bu özel sisveya
tern resmi olanla
Sonucta uygulanan sisterne bagli
olarak emekliik halindeki Odemeler Ucretin % 25i ile 90'i arasinda
tedir. Ulusal Gazeteciler Sendikasi, uyelerinin Uçte ikisinin
sigorta sisternlerinin kapsamina girdigmni tahmin etrnektedir.
136
Sosyal güvenlik
zorunlu saglik; ameliyat ye analik sigormasraflarin en az % 80'ini
tasi sisteinleri kuruluncaya kadar
layarak bu riskiere
elemanlarini sigorta ettirmelerini ongörmektedir. Ucretli
personel primlerin yalnizca yarisini ödeyecektir. Ucretli hastalik izni, bir hizmet
yili için tam iicretle bir aydan yirmi hizmet 37111 1cm tam ücretle alti ay ye yarim
Senegalde ulusal toplu
ücretle alti aya kadar
Genel sistem uyarinca yapilan emekliik
ödemelerine yönetidiler için yapilan ayri bir ödeme ekienir. ölUm halinde lehdarlar, gazetecinin
çikarilmada hak kazanacagi miktarin yarisim tazminat olarak alirlar.
Bütun
genel bir sigorta sistemi çerçevesinde sigorta edildikieri Sierra
Leone'de gazeteciler, hastalik izninin ilk alti haftasinda tam ilcret ye izleyen alti
ayda yarim Ucret alirlar. Analik izni yarim
uzerinden üç aydir (dogumdan
once alti hafta ye dogumdan sonra alti hafta).
Isviçre'nin Fransizca
kesiminde, hastalik izni ödemesi ilk 121 gUn
1cm
ucretin % 100'Une ye 122'nci gUnden 365'inci gune kadar % 80'ine
gerekir. Yayinci,
Gazetecilerin bunu telafi etmek 1cm en az iki yil
gazetedileri
veya bir diger yerdeki kazalara
sigorta ettirir; primlen ilk etapta
öder. Analik izni, bir yilhk
takiben tam
ondört hafta arti ücretsiz oniki haftadir. Yaymci, muhabinin sabit bir tavana tâbi
tibbi bakim ye ilaç gidenleni sigorta pniminin yarisim öder. Yayinci aynica yasa ile
ongorUlen emeklilik, malullUk ye öliim sigortalarrna gazetecinin asgari Ucretinin
'%
oramnda prim öder.
Tunusda, Enformasyon ye Planlama Deviet Bakanligi, mensuplarina hastalik
halinde, hizmet süresi alti ay ye bir yil arasinda ise bin ay tam licret ye izleyen iki
ay yanim ücret, hizmet silresi bir yildan fazia ise en az üç ay tam ücret ye izleyen
uç ay yanim Ucret vermeyi taahhüt eden
yillik listesini hazirlar.4 Baulusal
toplu
sina
ulusal sosyal güvenlik sandigma ek olarak
tarafindan grup sigortasi yaptirilmasim öngormektedir.
ye ilgili
Gazeteciler, sosyalist lilkelerde diger bUtun
gibi ücretsiz saglik yardimindan yararlanirlar.5 Fakat bu ülkelenln birkaçinda gazeteciler hastane
alinan ilaçlarin tutarma katkida bulunmak duruinundadirlar (ornegin, Bulgaristan'da % 15, Polonya'da % 30). Gazeteciler yayin gruplarma (Bulgaristan, SSCB),
Gazeteciler Sendikasina (çekoslovakya) veya
ye sendikalara bagli dispanserlere veya poliklimklere
Macaristan'da
sendikalann sosyal guvenlik hizmetleri genel çerçevesinde gazetecilerin kendilerilie ozgu ye kendi saglik hizmetleni ile
özel sigorta birimleri meycuttur.
Gazeteciler, Polonyada ortalamamn iistunde bir emekliik hakkindan yararlan137
• Gazetecilik meslegi
emekli olma zorunlulugu olmaksizin, erkekier 1cm
yil once emekii olabilki diger
alirlar
emekli
hizmet yihm takiben
mektedirler; ayrica
ye
(yilda % 1.5 daha fazia). Uluslararasi Gazeteciler Organizasyonunun
dunyanin her tarafmdan gazetecileri agiriadigi Bulgaristan, cekoslovakya ye Magazeteciler için diniencaristan'daki dinlenme veya tedavi rnerkezlerinden
me merkezieri de (ornegln Bulgaristan, cekoslovakya, Macaristan, SSCB) kayda
deger.
Gazetecilerln sosyal güvenlik sorunlannin bazi yönlerine bu kisa
serbest gazetecilerin Ozel durumiarini
birakmaktadir. Serbest gazeteciler kadrolu gazeteclier lie
goriiidugii tizere birçok açidan
maktathrlar: emekillik
ye kadmiar 1cm
dezavantajli durumdadirlar ye sosyal güvenlik konusunda da daha iyi degildirdüzenlemeler bir ülkeden digerine ye korumasiz durumler.6 Durumlanna
dan ticretli personelinkine benzer bir duruma
Bu baglamda tic
iizere alinan OnAvrupa tilkesinde serbest gazetedilerln durumlarim
lemler kayda deger.
Federal Almanyada 27 Temmuz 1981'de kabul edilen ye 1 Ocak 1983 itibariyie geçerlik kazanan artistlerin sosyal guvenligirie dair yasa, bir diger sigorta sistemi kapsamina glrmemeleri halinde gazetecileri ye yazarlari da içerir. Kesintiier
net geliri iizerinden yapilir. Gelirlerinin % 5 'me gore hesapsigorta edilen
lanan primin yarisini sigorta edilenler Oder. Uçte bin federal yardim olarak ye
diger ücte ikisi artistlerin ye yazarlarin ortaklannca —yayincilar, haber ajanslari, tiyatrolar, sanat galerileri, radyo §ebekeleri vs.— ödenir. Hastaligi ye
kapsar.
Fransa'da 9
1963 tarihli bir yasa, basin
ile yasal baglanna
bakilmaksizin, profesyonel gazetecilerin ye benzeri
—satir veya yer esasina gore makalelerine, haberierine, çizgilerine ye resimlerine Odeme yapilanlar—
sosyal sigorta hizmetlerine Uye olmalanm zorunlu kilmaktadir (Sosyal Giivenlik
Yasasi, madde 242). Serbest gazetecilerin kesintileri ücretli personeie uygulanandan üçte bir daha az oran iizerinden hesaplarnr. Serbest gazetediler 1963'den ben
oniarm bireysel
dlkkate alan bir "emekliik durumlani" sistemi vasitasiyla tamamlayici niteiikteki emekli sandigi sistemlerme katilabilinler.
tsvicre'nin Fransizca
kesiminde yaymcl, mesleki sidle kayitli bin
serbest gazetecinin statustine veya Odeme
alt
primleri ödemeye zorunludur. Yayinci, bir Onceki ytida serbest gazetedilere yap!Ian toplam Odemenin % 4 'tine eglt bir miktari vermek suretlyle Isviçre Gazeteciler
Federasyonunun tamamlayici emeklilik sisteminin finansmarnna katthr. Federasyon da ayni miktarda Odeme yapar.
138
Sosyal gUvenlik
Yeniden belirtilmelidir ki yukaridaki tablo eksiksiz olina savini
tadir. Gercekte "sosyal güvenlik" terimi pek cok ülkede ye sayisiz meslekte çok
sistemleri kapsamakta ye gazetecilik meslegi bu
iyi bir göstergesini
Fakat asil nokta sosyal giivenlik örtiisüniin doyurucu olup
olmadiginin belirlenniesidir.
Bu konuda kesin bir
bildirmenin olanaksiz oldugu açiktir, zira ulusal
ye diger meslekierdeki durum dikkate alminalidir. Ortaya çikan genel
izienim, özellikle belli risklere
olarak, lilkeden iilkeye ye ayni zamanda
kategorilerdeki gazeteciler arasinda belirgin bir
oldugudur. Orgenel sigorta uygulamasi ye birkac tamamlayici sigorta sisteminin
mesi yoluyla belli bir Ulkenin
gazetelerinden birinde editor olarak
Onemli miktardaki bir Ucretin % 80'i tutarinda ayhkla emekliye ayrllmasi
lie bir diger Ulkede basit bir muhabirin, ardarda birkaç
olmasi ye herbirinde kazanilan hakiarin bir digerine transfer olunamamasi
nedeniyle
bir aylikla emekliye ayrilmasi arasinda oldugu gibi ortak bir nokta yoktur.
Bu nedenle kimi sendikalarca Uyelerine Onerilen model
bu
soruna bUyUk Onem verilmesi
degildir. Bu, Uluslararasi Gazeteciler Fede-
rasyonunun niçin gazetecilerin hastahk halinde en az alti ay Ucretlerini almaya
ücretlerinin en az uçte ikisine
devam etmelerini, en gec
bagh
bir emekliik ayhgi ile emekli olabilmelerini ye bu ayhgin ücret
kilinmasini onerdigini açikiar. Son elli yiida
iieriemeye
sosyal guvenlikleri
diger nsklerden
gazetecilerin
ye hastaliga
arzu edilen diizeye
ye kimi i.ilkelerde katedilmesi gereken uzun bir
mesafe vardir.
Notlar
1
ucti : Conditions of work and life of journalists, age., s. 174.
2
IFJ Information (Bruksel, Uluslararasi Gazeteciler Federasyonu), C.XXXI, 1981, s. 2
Oyelude, age., s; 139.
30 Nisan 1966 tarih ye 66-27 sayih Yasa, madde 406.
Vassilev, age., s. 138 vd.
6
arasinda bkz.: Lehni: Economic and social conditions of freelance journalists, age., s. 32- 36, ye Uluslararasi Gazeteciler Federasyonu : Report of the working group
on freelance journalists (Bruksel, Kasim 1977; teksir).
139
ENDUSTRIYEL
11
olsaye mesleki
geregi bireycilige ne denli
ekibi— üyesidirler ye
da gazetediler pek çok durumda bir ekibin —yazi
dahasi bir gazetenin kadrosunun elemanlaridirlar. Bu nedenle diger Ucretli personel ile ortak çikarlari mevcuttur ye bu çikarlar toplu hareket yolu ile daha iyi
oldugu gibi sosyal tarafkorunabiir. Gazete bir
ye diger
ye sonradan gazetediik meslegi 1cm
lar arasindaki
belirlenen fakat ayni zamanda gene! bir önemi haiz yasal dUzenlemeler yoluyla
Jar
organize
Yukarida deginilen istihdam
ile gazetedilerin
personeli arasindaki
yoluyla lehe olarak düye yazi
zeltilebilinir. Bu nedenle basindaki toplu
bazi yOnleri ye
gazete
çOzUmU için ongOrülen yontemlere ye çok gene! olarak gazetedogrudan dogruya ye dolayli
cilerin
karar
olarak katilma yOntemlerinden bazilarina deginilecektir.
GAZETECILER ARASINDA SENDIKACILIK
Lenin, SSCB'deki Gazeteciler Sèndikasinin bir iiyesi idi ye 1 no.lu kartin sahibiydi. Gazeteci sendikalarinin hepsi boyle
§ahsiyetleri bUnyelerinde bubu sendikalarolmakla övUnemezlerse de gelecekte,
ortaya çzkabilir.
dan birinin veya digerinin satlarinda miitan olarak
Fakat bu husus, Ulkelerin cogunda bu meslekteki sendikaciligrn hayatiyetini ne
azaltir ne de çogaltir.
Diger kategorilerdeki profesyonel
gibi gazeteciler de yiilarca kendi
mesleki çikarlarznin beden
farkli olup, ayni metotlarla koruna141
Gazetecilik meslegi
Bu, Avrupa'da ondokuzuncu yiizyihn ikinci yarisinda
amaçlan —dostluk baglarinin kurulmasi,
ye yirminci yiizyihn
mesleki enformasyon
yardim ye sosyal tasarruf sandiklari, ahhaiz birlikierin ortaya cikma
laki standartlarin belirlenmesi ye gözetilmesi
üzerinde toplu pazarligi yürUnedenini açiklar. Fakat zamanla
tecek uygun vasitalara gerek duyuidu: boylece bu birlikier giderek gerçek
sendikalarina
veya yeni sendika biçimieri ortaya cikti. 1
ornegin 1883'de basit bir korporasyon olarak ilk kez kurulan !sviçre Basin
Birligi, 1900 'de kuruidugunda Yayinciiar Birligi lie toplu
bagitla1901'de kurulan tsveç Gazeteciler Federasyonu kendisini Uyeierini mali
çikarlarina adarken daha eski bir
olan Basin Birligi (1874) kendisini iyi
korumakia simrlamaya devam etmekteydi. Benzer bicimde, 1900'de
kurulan Kopenhag Gazeteciler Birligi, üyelerinin mesleki çikarlarinin korunmasinda
daha eski bir
olan Gazeteciler Birliginin
ugiiyeierinin emekli ayligi almalarini saglamakti. Ingiltere'de 1907 de kurulan
Ulusal Gazeteciler Sendikasi, sendika metotlarini hizia benimsedi ye 1890'da
kurulup cok sonralari bir sendika haline gelen Gazeteciler EnstitUsünden farkli
bir nitelik kazandi. 1910'da kurulan Alman Basini Ulusal Birligi daha sonralari
etkin bir sendika oldu; 1922'de Gazete Endiistrisi
Birligi ile birlikte,
her iki
ye zorunlu sigorta konularinda sagladikiari
bUyük ilerlemenin bir sonucu olarak
amaciyla ulusal bir karma komisyon
1910'da
Italyan Ulusal Basin Birligi, gazetecilik meslegi icin bir toplu
muzakere yoluyia bagitlamayi hizia
Viyana Basin Organizasyonu, 1917'deki
itibaren Uyelerinin maddi cikarlarini korumayi Ustlendi ye toplu
pazarlik (mUzakere) yoluymayacagini
La bagitladi. 1860 'dan ben varligint surdiiren bit
da dahil olmak iizere sen-
dika biçiminde olmayan
ortadan kalktilar. 1918'de kurulan Fransiz
alanindaki çabalari umulanlanin hepsini
olsa da isminden de
iizere daha
Gazeteciler Sendikasi,
itibaren bir sosyal ilerleme vasitasi olarak faaliyette
Bu
bazilani, az çok isim
ile halen mevcuttur (Ornegin tsviçre Basin Birligi 1976'da Isviçre Gazeteciler Federasyonu
Diger birçoklari tUrn kitalarda ortaya
ye gUnlimi.izde tUrn Ulkelere yayilFakat bazi
olan ülkelerde bu tUr
gerçek bir toplu
pazarlik gucii olmadigi belirtilmelidir. Bu
deki gazeteci binlikleni daha hizli
nm
geçirdigi yorucu ye zahmetli
142
zira
olan tilkelerUlkelerdeki selefieri-
kaçinabilirlerdi. Fakat neden boyle
Endüstriyel
yapamadikiari, sinirlayici mevzuat, az sayida gazeteci olmasi ye profesyonel
altinda kimi iilkelerin genelde sendika fikrine kayitsizhklari gibi faktörlerin
ler açisindan
Sendika ozgurlugu ciddi ye tekrarlayan tehditler altrnda oldugunda, gazetecilerin temel haklann bu tür çignenmesine suskun kalmayacaklari açiktir. Uluslargazearasi Gazeteciler Federasyonunun aylik biilteni, sendikal faaliyete
tecilerin hapsedilmelerinden duzenli olarak bahsetmektedir, fakat bu
gazeteci veya sendikaci olarak mi tutuklandiklarini soylemek guçtur. Haber veren
rolUnde olmalari nedeniyle gazeteciler Böliim 8 'debahsedildigi Uzere, belirli politik rejimlerde boy hedefi olmakta ye sendikaci olarak her hareketleri onlari buna
örgutunun Orgütlenme özgurliidaha da maruz kilmaktadir. Uluslararasi
gii Komitesinin —sendikal haklann çignenmesine dair
incelemekie
karbir durumla
yukiimlü kurul— belirli bir gazetediler sendikasina
gelip gelmedigi
Fakat gazetecilerin tutukianmalarina, hapiste ölmelerine,
gorznelerine, inançlari nedenlyle takibe ugrainalarina ye shillmelerine
birkaç iddia Komiteye
Sendikal hakiarin tam anlamiyla gecerli olmasi, diger profesyonel gruplar
oldugu gibi gazeteciler 1cm de
gilç ye ulusal duzeyde veya
me duzeyinde
sik sik sinanan bir amaç halindedir. Yukaridakiler gibi zalimce yollara
da bu hakiar sayisiz biçimde ihial olunabilir. Uluslararasi Gazeteciler Federasyonu,
bir gazeteciyi sendikaya
Uye oimaktari veya bir sendzkai görevi ilstienm ekten menetmemesini öngören bit
Bazi toplu
hhkmii uluslararasi model
koymaya gerek
bu hususta daha kesindir. Senegal'de ulusal toplu
uyarinca (madde 7), âkit taraflar gazetecilerin ye onlarm
gazeteciler
veya
olarak kendi çikarlarim toplu olarak korumak amaciyla orgutlenme ozgurlugunU ye sendikalarin da yururlUkte olan mevzuat çerçevesinde faaliyette bulunma hakkim tammaktadirlar.
bit mesleki
sevk ye dagitiminda, disiplmn hiikumleveya sendikaya üye olmalari nedeniyle
rinde,
mesleki ilerlemesinde ye
son verilmesinde herhangi
bit ayirun yapamazlar.
da
sendikaya üye olmaya zorsendika delegelerinin
layamazlar. Ayni
yhrUtmeleri açismdan
zaman tamnmasi, duyuru tahtalari vs. gibi kolaylikiar saglanmasim öngormektedir.
bu hususlarda benzerlik göstermekte fakat mesleki ilerleme
olarak sendika delegelerinin haiz oldukiari guvenceye sosyal yardimlara
len de ayrica belirtmektedir.
Diger metinler daha da ileri gitmekte ye belirli bir sendikaya uyeligi
aim1cm
143
Gazetecilik meslegi
(dosed shop)
yapmaktadir; bu "kapah
olarak biinir ye yalnizca belirli bir sendikaya iiye olanlarin
alindigi
tarafindan
sendika aidatlarinin
ifade eder. Toplu
re yapilacak ücret ödemesinden kesilmesini (kaynakta kesinti) saglayan bir hUdurum böyledir.
kUm içerdikleri ABD, Yeni Zelanda ye Kanadadaki
Ingilterede sei1dika tekeli (union monopoly) konusu sert bir tepkiye yol açBazilari 1cm gazeteciler arasinda bOyle bir uygulama
aciklama
ozgiirlUgune bir saldiridir. Digerleri 1cm —özellikle de Ulusal Gazeteciler Sendikasi için— sendikanin ücretleri ye
milzakere etmesinde gUcUne
guç katilmasi açisindan bundan daha Onemli bir
olamaz. Sendikalara ye
kilerine dair mevzuati
1976 tarihli yasa2 bu konuda tarafsizdir : kapaIi
yasaklamamakta fakat zonrnlu da kilmamaktadzr. Bu uygulamanzn kabulii veya reddi ye uygulanacak
ye istisnalar sosyal taraflara
bir
mamn ye surekli istihdamin
husustur. Fakat yasa koyucu sendika tekelinin
açiklama ozgUrlugU
açisindan bir risk
farkindadir, zira 1976 tarihli yasanin 2 nci maddesi, taraflarin oniki ay icinde basin ozgiirlugimne
sorunlar hakkinda
bir uygulama rehberi hazirlamalarini, hazirlayamamalari halinde Hiiklimetin kendi projesini Parlamentoya sunacagini OngOrmekteydi.
ye gazeteciler
boyle bir metin iizerinde
saglayamadiklari için Basin Kraliyet Komisyonu, 1977 tarihli raporunda,
yer alan birtakim emniyet Onlemlerini hükümete tavsiye etmeyi gerekli gördii:
(a) Gazetecinin, sendikasinca veya
çikarilma veya disiplin uygulainasi tehdidi olmaksizin vicdanina gOre davranma, yazma ye
ozgilrliigu.
(b) Bir gazete, haber ajansi veya siireli yayin editOrunün, kotüye kullanmama
katkida bulunan ister bir profesyonel gazeteci isterse bir sendika
Uyesi olsun herhangi bir katkiyi kabul veya red ozgurlugu.
(c) Editörün sendikaya Uye olup olmama ozgurlugu ye sendika Uyesi ise sendika
tarafindan
miicadeleci çözüm yollarma (industrial action) katilip katilmama ozgUrlugu.3
Uygulamada Ingiltere'deki bircok
sendikaya Uyeligi az
yalnizca gazeeden bir hUkum içermektedirler. Diger
çok
tecinin istedigi sendikaya üye olabilme veya hiçbir sendikaya üye olmama hakkini belirtmekle yetinmektedirler. Kimi gazete
sendika
tekeline yol açacak herhangi bir Oneriye
çikmaktadirlar.4
Bu
oranirnn cok yUksek olmasi —hemen hemen
degildir. Benzeri oranlar sendikaya uyeligin uygulaznada zorun% 100—
144
EndUstriyel
olundugu
lu oldugu (Yeni Zelanda, ABD) veya sosyal bUnye tarafindan
(tsvec) iilkelerde goriiliir. Fakat gerçekte iilkelerin büyUk çogunlugunda gazetecioranmin belirlenmesi, sendikalarm üye sayilarini bildirmeye
lerin
gonülsuz olmalari veya rakamlarin daha gene! istatistikier icinde erimesi nedeniyBrezilya, % 90; Hollanda, % 85; Avusturya,
le güçtUr. Bazi varsayimlar
% 70 -80; Barbados, % 70; Fransa, % 40 -60.
digerine önemli ölçUde
Durum, diger ülkelerde bir
dir. Gazetecilerin kendi organizasyonlan bulunmadigi zaman da varsayimlar yalduzeyinde yapilabilmekte, ulusal duzeyde yapilabilmesi olanaksiznizca
Japonya bu açidan tipik bir örnektir.
orada her bir
orani % 10 ile 90 arasinda
me içinde örgütlenmekte ye
tedir. Gazeteciler, diger
birlikte ayni
sendikasina üye oldukiari
1cm sayilanrnn ulusal duzeyde belirlenmesi çok zordur.
bir tek veya çogunlugu haiz bir sendikanin varligi birçok
ülkenin ozelligidir: örnegin Avustralya, Kamerun'da özel sektör açisindan (memurlara
olmasina
kamu sektöründeozgiirliigunun
ki gazeteciler
Kanada, trianda, ttalya, Kuveyt, Hollanda,
oltsveç, ABD ye sosyalist jilkeler. Sendika çoklugu ilkesinin diger
dugu gibi bu
da gecerli oldugu Fransa'da en önemli dört sendika UluGazetediler 1cm
sal Gazeteciler Sendikasi olarak bit araya
cut bu kurulun da facto bir yapisi vardir. Fakat merkezi
ye eylem için mevörgütüniin üyelerine
bir diger sendikaya Uye olmalarma izin verinemesi nedeniyle bit tUzel
yoktur.
Radyo ye televizyon gazetecilerinin bazen ayrica örgiitlendikleri de belirtilmelidir: Finlandiya veya Federal Almanyada oldugu gibi kendi sendikalarmi
kurmakta veya ornegin Yeni Zelanda'daki Kamu Hizmeti Birligi gibi diger dallarda mevcut sendikalara katilmaktadirlar. lsveç 'de hem !sveç Gazeteciler Sendikasinin hem de tsveç EndUstride
Sendikasmin ilyesi olabiirler.
Dikkate deger son bir husus da gazeteciler sendikalari ile diger sendikalar,
özellikle de yakin alanlardakiler arasindaki
ornegin, ayni ulusal konfederasyona üye olmalan açisindan gazetedilerin sendikalan ile matbaada
latin sendikalari arasinda oldugu gibi genellikle organik
mevcuttur. Fakat
durum her zaman boyle degildir: ornegin, Isveç'de matbaada
—Isveç Merkezi
Organizasyonu— bagli iken gazeteciler, banda bünyesinde bulunduran lsveç Sendi-
kalarda ye ticari
kalar Konfederasyonuna baglidirlar. Isviçre Gazetediler Federasyonu ye Danimarka Gazeteciler Sendikasi tamamiyle özerktirler. Bu nedenle, sendikalar ara145
Gazetecilik meslegi
sindaki
gerek ulusal dlizeyde gerek
duzêyinde dogrudan dogruya
kurulur.
Yeni dizgi ye baski tekniklerinin birçok ülkede, cikarlarrnin kismen ortak
gazetedilerin sendikalari ile matbaada
olnn sendikalarinin bu yeni tekniklere
olarak ortak
için
sUreklilik
arzeden
yontemler
dukiari Bölüm 3de
Fakat
Sende mevcuttur. Macaristan Gazeteciler Birligi, Matbaa, Kâgit ye Basin
Sendikasi
Federasyonu
ile
birlikte
1970
yihnda
bir
dikasi ve.Sanat
ornegin Uyelerinin çikarlarirn korumabu üç
gi
da, kitle
iizerine yasal inetinlerin hazirlanmasinda veya radyo ye televizyon haber merkezierinin
planlarinin incelenmesinde ortak hareket
yönetimleri
arasinda her alti ayda bir toplanti yapiletmektedirler;
sendimaktadir.5 Ingiltere gazetelerinin cogunda,
federasyon biciminde
ka
ye herbiri kendi fonlarini ye yazilz
kurallarini haiz olmakta, fakat
milzakeresinde herbir 'ubenm
tam bagimsizligini korumasma
yetkilen genellikie genel duruma
kin sorunlarla sinirlidir.
Hayati çikarlari sözkonusu oldugunda, gazetecilerin sendikalari ile matbaada
sendikalarinin bir
varmalari zordur; çikarlar, ister herbir
profesyonel kategoriye veya gazete sahiplerine alt olsun durum boyledir. Bu hukismen de
olmasina
sus, Fleet Streeti birkaç yil sarsan veya 1978de ABD basinini felce ugratan
belirgindir. Fakat ABD'de gazeteciler, istihdainlari otomasyon lie tehdit olunan matbaa
destekiemek üzere greve
dir. Bunun nedeni, iki organizasyonun
amaciyla gazeteci sendikalari
lie matbaa
sendikalan arasinda 1975 yihnda yapilan miizakerelerdir;
fakat mUzakerelerin uzunlugu,
yapilarin ye gelenekierin sebep oldugu
engellerin üstesinden gelmenin ne kadar zor oldugunu göstermektedir.
önemli
Uluslararasi
Uluslararasi düzeyde, ulusal gazeteci sendikalarinin çogunu §emsiyeleri altinda toplayan iki buyük
hakkinda birkac hususu belirtmeden geçmek bu
bölümU eksik kilar.
(1952) ölçu olarak alinirsa Uluslararasi Gazetediler Federasyonu
daha genç olanidir. Fakat bu Federasyonun, ayni adi
ye 1926'da kurulan
ye 1940'da fesholunan bir selefi vardi. Hiçbir politik veya ideolojik amaci olmayan Federasyon, yeni biçimiyle,
ainaçlari
146
Endüstriyel
—
basinin ye gazetecilerin özgUrlugUnü korumak ye mesleki standartlari gözet-
mek;
—
gazetecilerin mesleki egitimini ye mesleki bilgilerinin daha da ilerletilmesini
etmek;
—
—
—
—
-
yardimi
ye
sendikalar arasinda
ulusal gazeteci sendikalarmin kurulmasmi ye
dair enformasyonu
meslekteki
meslegin prestijini artirmak ye sosyal rolünU güçlendirmek.
Uyesi
etmek;
etmek;
yildöniimll itibariyle IFJ'ye
1982'deki otuzuncu
ye ayrica kendisiUyedir: 19 Avrupa, iki Afrika, iki Amerikan, iki Asya
vardir : bin Avrupa, digeni Asya
ne bagli iki
1946'da kurulan Uluslararasi Gazeteciler Organizasyonunun
—
—
—
amaçlani
enformasyonun ozgUr, dogru ye adil dagilimi yoluyla uluslararasi
korunmasi;
ye insanlar arasinda dostlugun
ye
tekellerin ye mali gruplann etkinligine
giinun korunmasi;
basinin ye gazetecilerin özgunlU-
turn haklannrn korunmasi, maddi durumlarinin
hakkinda elde edilen turn enformasye
yonun duyurulmasi;
gazetecilenin
gazetedilenin
—
insanlanin ozgUr ye dogru enformasyon alma hakiarinin korunmasi.
yildönUrnU itibariyle 109 Ulkede Uyeleotuzuncu
IOJnin
ni (organizasyonlar, gruplar, komisyonlar veya mUnferit üyeler) mevcuttu : Afnika'
Amenika'da yirmiiiç ye OkAvrupa'da
da otuzdört, Asya'da
yanusya'da iki.
1973'den ben dostça
1975 de,
Iki uluslararasi
basin ozgurlugu ye gazetecilerin rolu ye sendikalari gibi ternel sorunlarda farkhliklarmin bulundugunu kabul ederek pratik konularda
yapmaya karar
ekonomik ye sosyal
olarak enformasyonun
masi, yayin
tehilkeli gorevlere giden gazeteciler için "glivenlik karnesi"
çikanilmasina çaba gösterllmesi, ulusal mesleki
arasinda
bagitlanmasi, mesleki çikarlar vs. konularinda ortak seminenler duzenlenmesi.
147
Gazetecilik meslegi
TOPLU PAZARLICIN BAZI YONLERI
En önemlisi
kitlenin
de
de temsil etmUzakere etmektir; boylece mevzuatrn ye düzenlemelerin yanisira toplu
gazetedilenin
bu
tiimünü degilse de bir kismini düzenleyebilir.
Burada, da,
uygulama alanlani, müzakere yöntemleri ye toplu
metinleni aczsindan çok
mevcuttur.
Uygulama alani
Burada iki husus ele alrnacaktir: mlizakerelere (toplu pazarlik) dahil olan
mesieki kategorlier ye muzakere dUzeyi.
Içenilen mesleki kategoniler açisindan, bazi
basin
birkaç kategoniyi birden kapsamina alirken digerieni herbinini ayni ayri ele aim.
Kanada basmni ilk duruma bin örnektir. Fakat bu illkedeki toplu
idari personele, yazm
personeline, han ye dagitim personeline
olarak
hâlâ aynm bölumler içermektedir; aynzca, gazetecilerle ilgii olarak, editor gibi Ust
yoneticiier kapsam
bmrakiimaktadirlar. Benzer biçimde Tunus'daki ulusal
toplu
yalnizca "gazeteciligi ye ona bagh
(dokumantasyon,
fotografcilik, yayin) degil, ayni zamanda "mesleki teknik kategonileni" de (dizgi,
sayfa düzeni ye yayina hazmnlama, ofset laboratuvarm, dagitim, baglama ye paketleme, servis ye bakim) duzenlemektedir.
Fakat mUzakereler çogunlukla basin gruplarnun yönetimleni —veya
lan— ye sendikalann farkh birimleri lie aynm aynm yiiriitulmektedir. Bu durumda
miizakere etmek avantajmni
gazeteciler yalnizca onlara dair toplu
dam toplu
haizdirler. Bu nedenle, Fransa'da gazetecilerin
gazeteci sendikasi
ye
basmrnn böliimlerini temshlen on
!taiya'da sosyal taraflarin temsil olunmasm, sosyal taraftarafrndan
tarafmnda Italyan Gazete Yaymncilan Federasyonunun
lar olarak yalnizca
ye gazetecileni temsilen ttalyan Basmni Ulusal Federasyonunun mevcut olmasi nedeniyle daha da basittir. Holianda 'da ayni biçimde pazarlik masasrnda yalnizca
iki taraf mevcuttur: Gazete Yayincmlari Binligi ye Gazeteciler Sendikasi.
Yukanidaki örneklerden gorulecegi üzere, mUzakereler ulusal dUzeyde veya
basin gruplari düzeyinde yunitiilmektedir. önnegin Fnansa gibi birçok iilkede,
tUrn uilke 1cm gecerli olan ulusal
ulusal
hiikiimleninhn diger
yer alan ye gazeteciienin daha az iehine olan hUkümlenin yenine
148
Endustriyel
bir temel
düzeyindeki
gecmesi açisindan,
1cm
yalnizca ulusal
dlizeyindeki
ondir; bu nedenle,
goriilen
daha da
bu, özellikle uzun hizmet ikramiyelerine, izne, sosyal guvenlige vs.
olarak
Hollanda 'da
tür yayinlara (gUnluk, vs.)
olarak ulusal duzeyde birkaç
mevcut olup
dUzeyinde yiirutiilen muzakerelerde ücretler degil, yazi
biriminde
diizenlenmesi gibi konular ele alinir. tsvectde Isveç Gazete Yayinbagitlaneilari Birligi ye Isvec Gazeteciler Sendikasi arasinda bir ulusal
bu
Isveç
Konfederasyonu —Gazete Yayincilari Birliginin bu Konfederasyona üye olmamasina
ile !sveç Sendikalar Konfederasyonu arasindaki merkezi müzakerelerin sonuçlarindan
olup, mUnfent basin
dUzeyinde yürlitiilen ticret müzakereleninde bir referans noktasi
tngiltere'de Gazete Yayincilari Birligi, ulusal dUzeyde toplu pazarlik yapma
konusunda
Ingiliz basinindaki
yillarda olaylarla dolu olmasi, Ulusal Gazeteciler Sendikasina bagli alt birimlerin
muzakere etme haklanindan feragat etmeleni açisindan hiç
de cesaretlendirici nitelikte
BOylece lid ayni düzeyde muzakereler
halen de mevcut olup
diizeyindeki
ulusal
hUkumleninin altinda hükumler getirilemeyecegini Ongörmektedirler. Ayni basin grubunda
gazeteciler 1cm birkaç alt birim oldugunda bu birimler
yapmakta ye
enformasyon
sagiamakta fakat kimi
ayri ayn
müzakerelerde buluninaktadirlar. Bir alt binimin iki gazetede istihdam olunan
uyeleri oldugunda ise, bu birim her iki gazete ile birlikte
muzakere
etmektedir.
Yöntemler
Yukaridaki paragraflar müzakere yontemlerine ye özellikle
her
Iki dUzeyde de bagitlandigi yerlerde ulusal duzeyde ye
dUzeyinde ylirUtiilen miizakereler arasindaki
dair biraz bilgi verniektedir. Bu nedenle,
Ulkelerdeki miizakere yOntemlerinin bazi yOnleri uzerine birkaç soz ekienmesi yeterli olacaktir.
Avustralya'da ücretli
çogu gibi gazetediler de "hakem kararlani"
veya "tesdil olunan" toplu
ile koruninaktadinlar. Bu (ilkenin bin
ozelligi olan hakemlik ye
sistemi uyarinca sendikal
taraflar
arasinda hakemlik sistemi çerçevesinde veya
mUzakere konusu olabilecek
savianin listesini yaparlar.
taraflanin
saglayamainasi du149
Gazetecilik meslegi
rumunda hüklim veren bagimsiz bir
ye Hakemlik Komisyonuna sunulur. Komisyori kararlari yasa glicUndedir. Benzer biçimde, endlistriyel
ye Hakemlik Komisyonu tarafindan tesdil olunmakta ye esas itibariyle komisyon karari addolunmaktadirlar.
Sierra Leonedeki en büyuk basin grubunda
ye
arasindaki tUrn
mUzakereler, herbir birimden bir üyeden ye belirli bir toplanti için katilmalari
mudUr
gerekli goriilen idarecilerin
ettikieri miidurden
bir
personel komitesi cerçevesinde yiiriltulur; bu komite her ay bir kez toplamr.
Ayni yöntem, Arjantin'de profesyonel gazetecilere dair 1946 yasasiyla ongorillen
ortak komite için de geçerlidir; bu komiteler, 1946 yasasiyla dUzenlenmeyen
hususlarda yetkilidirler. Japonya'da da
Ucret, saatler ye
mUzakere komiteleri veya ortak komiteler mevcuttur.
Iki tür toplu
olmasi nedeniyle Federal Almanya'nin özel durumu vardir: sendikalar tarafindan ye
komiteleri tarafindan müzakere olunan
yalkomiteleri tarafindan mlizakere olunan
nizca
bölge veya like dUzeyindeki
konu olmayan hususlara
olabilir ye sendikanin
daha list bir dUzeyde
ehiiyeti
mevcuttur.
Bazen araMiizakerelerin ne kadar siklikla yapildigi son derece
likiar
ongorulur. ornegin, toplu
Fransiz ye Italyan
iki yili takiben, yenilenme tanbasim 1cm iki yilda bir yapilmaktadir;
hinden once (!talya'da
ay ye Frans&da alti ay) taraflardan bin istemde bulungazete gruplarindan
olurlar. Maiezya
madikça, zimnen birer yil
birinde, mUzakereler her üç yilda bir yapihr. Kanada basininda topiu
yapilarak veya yapilmayalerinin süresi oniki lie onsekiz ay arasindadir;
rak yenhlenebilir. Birçok Ulkede, miizakerelerin taraflardan birinin istemi iizerine
yer almasi nedeniyie belirli dOnemier
içerlk
uygulaina alani ye müzakere yOntemlenine dair
Toplu
önceki iki fasilda belirtildigi iizere bazi lilkelerde farkli konular farkli müzakere
Konularin boyle bOlUnmesinin örnekleri
dUzeyieri arasinda
Federal Aimanya ye Hoilandada (muhtemeien daha da belirgin) gOniilmektedir.
Fakat, yasal dUzenlemelerin mevcut olmamasi nedeniyle veya mevcut yasal diitopiu
ile diizeniemeyl tamamiayici olarak
konulani içermektedirçok
zeniendigi iilkelerin çogunda bu
ye bunlari tekrarlamaya gerek yoktur.
kadar sayisiz Ornek
ler.
150
Endüstriyel
olarak kayda deger iki hiikmü belirtmek
icerdigi konulara
yeterli oiacaktzr. Ilki, Irlanda Basim lie trlanda'ciaki Ulusal Gazeteciler Sendikast
arasinda bagitlanan
birinci maddesinde bulunmaktadir "Her gazeted bu kitapczgi dikkatle okumalidir zira kitapcik, onun istihdam
tanimlamnasini ye mUzakere ye disiplin mekanizmasini icermektedir."
Ikincisi, ABD'deki Newspaper Guild'in belirli aralikiaria
Toplu
"Guild ye
arasindaki
Pazarlik Programmin ilk maddesinden
tarafindan
garanti edilen hakiarin ye ayricaiikiarin
siralanmasidir."
Serbest gazetediler ye toplu pazarhk
birkaç yerinde, statlileri nedenlyle serbest gazetedilerin tehlikeli konumlarina atifta
Bu, diger nedenler arasinda, bagimli çah§aniardan addolunmamalari, ye bu nedenle ekseriye toplu
kapsami
birakihnaianna atfoiunabilinir. Fakat birkaç iilkedeki sendikalar
ile özel
uzun zamandir serbest gazeteciler 1cm basin
muzakere etmeye veya genel
onlar hakkinda özel hUkiimier koymaya
Bazi yeni yasal önlemler (bakiniz Böliim I, "Mesleki statU" ye
mukabil not 10) ayni amaci haizdirler : Federal Almanya'da 1974 tarihli bir yasa,
gazeteciler dahil olmak üzere belli kategorilerdeki
toplu
bagitlamalarina olanak tanimaktadir.
Danimarka'da serbest gazetecilerin sunacakiari fotograflara ye dokümanlara
ödenecek asgari miktarlara dair bir
mevcuttur. Fransa'da, ulusal topiu
serbest gazeteciier konusunda bir hükiim getirmemesine
serbest gazetecilerin katkilarrni —metin, fotograf, çizim — ödenen fiyatlar
me dUzeyinde miizakere olunan hadlere dahildir. HollandaLda birkaç
serbest gazetecilerin yararina olarak ayri
tngiltere'de,
Ulusal Gazeteciler Sendikasinin bagimsiz
yonelik bir birimi mevcuttur ye bu birim bagimsiz
olaödenecek asgari hadlere
rak ulusal mUzakerelerde teinsil olunur; fakat bu asgari hadlerdeki
ile kadrolu gazetecilerin asgari hadlerindeki
arasinda hiçbir
yoktur. Isviçrede serbest gazetediler 1cm özel bir toplu
mevcuttur; bu
gazetedilerin toplu
kapsadigi sektörleri aynen kapsamaktadir,
fakat yainizca sendika Uyesi olan serbest gazetecilere uygulanmaktadir.
kesimindeki toplu
Isviçre'nin Fransizca
1982
versiyonu serbest gazeteciler için en iyi
öncelikle
serbest gazeteclyi tanimlainaktadir: "Serbest gazetedi, mesleki sicile kaydolan ye
Bu
151
Gazetecilik
Kesim Gazete Sendikasina Uye bir yayin lie hizmet
yapan tsviçre Gazehukulcen tamnan bir diger yolla
taraftan da tam gun esasina gore
tediler Federasyonunun aktif üyesi oiup
gazetecilerin hakiarmmuhabir olarak istihdam olunmayan kimsedir".
Isvicre Fransizca
dan baziianni, özeliikie de Ucret konusunu belirlemektedir. Ucret konusunda,
gorevin zorlugu, gOrev yerine getirilirken içinde bulunulan
gerekii zaman (yolculuk dahii), sunulan
kalitesi ye ozglin
dikkate alinmaiidir; Ucret toplu
ile belirlenen asgari miktarin altinda olamaz. Ucret,
Odeme, satir
harcanan zamana gOre, ayiik, makaie veya resimii haber
hesabiyia Odeme, fotograf
ödeme veya toptan Odeme biçimleriyle Odenebilir. Kabul edilen turn katkilara otuz gun içinde Odeme yapiimalidir. Son olarak,
dört yiiiik bir zaman sürecinde iki yil 1cm belirli sayida katki sagianmasini takiben serbest gazetecinin üçuncii yildan sonra Onceki iki yildaki ortalama Ucretlerinm % 20'sine hakki vardir.
Fakat serbest gazetecilerin çikarlarini vurgulayan bir toplu
biraz
enderdir; mevcut diizenlemelerin çogu da asgari hadleri beliriemekten öteye gitmemektedir.
basin
her zaNispeten az sayida
etkiiemesine
man
ilgi uyandirir. Gazeteier cikmadigi veya radyo veya televizyon progaraçlarrnin
ramlari kisaitildigi zaman gUnliik hayat kesintiye ugrar ki bu
modern toplumda oynadiklari hayati roliin bir gOstergesidir. Kamuoyunun bu
gecici sessizlik dOnemleri için kime kabahat bulacagmi bilmesi gUçtür. Gazete
sahiplerine mi yoksa sendikaiara mi? Ve
durduran sendikaiar ise : gazetecliere
mi?
ml yoksa diger kategoriierde
Ozeilikle de matbaa
Böylesi
istisnai Orneklerdir;
durmasina kadar gitmesi enderdir. Kamerun veya Liberya gibi kiini ülkelerde gazetecilerin grey
suresi içinde
hakiarinin olmadigi ye Isveç ye !sviçre'de de toplu
grey yasagi bulundugu belirtilmelidir. Turn
oldugu gibi haber odalarinda da muhtemeien sayisiz bireysel veya grup
vardir; bunlarin
ancak çok azi yayini felce ugratmakia sonuçianabilir, cogu
mazliklari çOziim yOntemieriyle veya müzakerelerle çozlimienir.
Bu
hayada sayisiz nedenieri vardir. Bazilan geneide
tina Ozgiidiir ye iicretin biçimi ye miktari, stirelerinin belirienmesi, meslekte ilerieme, diger
bireysei transferler vs. gibi konulara
Diger
likiar gazetecilige OzgUdür —
açiklama ozgurlugune, personelin gazete152
Endüstriyel
yayin politikasina katilmasina ye özellikle otomasyonun gelmesine, giderek
ye son birkac yilda basinda olagelen diger bünyesel
artan
Bu hadiseler, basinin yakin tarihine damgasini vuran uzun siireii
likiere
toplu
Genel olarak ifade ediirse, bu
yol
gazetenin iiretim merkezindeki tUrn personeli
ye sözkonusu hususlarin
her zamankinden daha ciddi olmasi nedeniyle çok daha vahim
ye tUrn pernm
sonelin veya personelin bir böiurnUnUn istihdarnlarini tehdit
çözum yontemlerinin zaaflari•—eger bu
Bu tUr dururniarda
ise — ortaya
yontemlere
bu yontemieri farkli Lilkelerdeki biçirnieriyle tanimlamaya çaba
Bu
göstermemektedir, fakat bu yöntemierin en iiginç yonlerine ye nasil kullanildiklarina deginmek yararli olacaktir.
bir bütün olarak
Avustralya'da
bir
basindan ziyade belirli bir
ortaya çikar,, bunun nedeni rakipierin gaze-
teleri cikmaya devam ederken bir yayincrnin faaliyetlerinin durmasi halinde
daha etkii olacagi ye yayinciyi bir
aramaya zorlayacagidir. Daha once deginilen hakem kararlari ile 'tesdil olunan"
lere
halinde bireysel veya toplu olarak, her iki tarafi da tatmin edeçOzecek olan
cek biçimde
ye Hakemlik Komisyonuna
bulunmalanna olanak saglayan hiikUrnler içermektedirler.
Komisyonun
lie
varmaktan aubir
koyan hiçbir engel yoktur.
Kamerunda toplu
yoktur. Bireysel
halinde konu
sendikanin mUdahalesi ile çozUmienemezse, yerel ye tasarruf sandigi miifettihuzurunda
bulunulur veya yetkili mahkemeye
konusunun degerine gOre alt mahkeme veya Ust mahkeme— gidilir.
Kanada basmindaki
çözum yOntemleri toplu
rinde ayrintilariyla
Bu
genellikie,
hizia çOziimtenmesmnde her iki tarafrn da çikarlari bulunduguna ye miirnkünse
davaci durumundaki gazeteci —sendika delegesi
veya degil veya sendika
delegesince temsil olunan — ile UstU arasinda cOzUmlenmesine
etmektedirler. Makul bir sUre zarfinda
saglanamamasi durumunda tarailar, meselelerini
duzeyinde veya daha Ust bir duzeyde kurulu ye
sayida (normal
olarak her bir taraftan iki
temsilcileri ye sendika temsilcilerinden
karma bir komiteye getirirler. Bu komite, saptanan bir zaman diliminde
vermelidir; vermezse konu, kararlari baglayici hakemlik konseyinin OnUne
gelir. Konsey,
uyarinca, taraflari temsilen iki
ye bu iki
153
Gazetecflik
olmak tizere üç
veya taraflarca
belirlenen
Hakem seçiminde
saglanamazsa, ilgili eyaletin çaBakani bir hakem seçer. Hakem kararlari da belirli bir zaman diliminde yerilmelidir. Kimi
karma komite
1cm
bir hükiim yoktur, bu
durumda,
dogrudan hakerne gider.
bir Uçuncü
bir hakemden
Benzeri bir yöntem, ABD'de bagitlanan toplu
mevcuttur
ye Kanadà'da oldugu gibi ABD'de de
Newspaper Guild tarafindan
bagitlandigi hatirlanacak olursa bu hiç de
degildir. Fakat ABD 'de tahkim yontemleri, Amerikan Tahkim
(American Association for
Arbitration) belirledigi kurallara dayamr.
Fransada ulusal toplu
bireysel
tek amaci uzolan ye iki
temsilcisi lie iki gazeteci temsilcisinden
bir
karma komiteye getirilmesini tavsiye etmektedir. Istem halinde boyle bir komite
cikar ye
her bir bOlgede kurulabilir. Taraflardan bin
çabasi akayasasinin
gazetecilere
mete ugrarsa, ilgili taraflar,
kismimn uygulamnasinda, kimi durumlarda
zorunlu (15 yillik hizmeti
takiben
çikarilma, vicdan hükmiiniln uygulanmasi, ciddi bir kOtü
ithain olunma) tahkim komisyonuna veya bu konuda yetkffi mahkemeye özellikda benzer biçimde, uyle de ticaret mahkemesine getirirler. Toplu
gun
temsilen dört temsilci ile gazeteci
temsibOlgesel
kornitesine
sunulurlar.
Bu
len dOrt temsiiciden
•akamete ugrarsa, taraflar yine karma bir kurul olan ye ayni sayida temsilcilerden
yine de devam ederkomitesine giderler.
bir ulusal
tahkim yolu ile çözümlenir.
Se, her iki tarafin istegiyle
gazeteFransa'da kamu sektOründe gorse! araçlarinda
kapsaminda oldukiari ye
cilerin 1982'den itibaren ulusal toplu
bir
gibi
toplu
bu nedenle, yazili basindaki
fakat bu durumlarda
ma komitesine sunmaiarinin zorunlu oldugu
haber merkezini asgari duzeyde
zorundadiriar ye bu husus,
ma cabaiarinin akamete ugramasi halinde grey silahinin etkisini azaitir.
halinde taraflardan
Federal Almanya'da
Ozel bir
sayida temsilcilerinden
konseyinin ye
herbiri,
mahkemesi bazi durumlarda taraflardan birinin
tahkim konseyine
onayi olrnasa da tahkim yontemini devreye sokabiir. Ucretlere dair ulusal muzakereler çikmaza girerse normaide her iki taraftan üçer müzakereci bir
tavsiyelerde bulunur. Tavsiyeler kabul olunmaz
seçiminde
herbir tarafin
ilyesinise, oy hakki bulunan bir
154
EndUstriyel
bir komisyon önerilerde bulunur. Onerileri kabul veya red etmek 1cm
taraflarin bir haftasi vardir. Taraflardan bin veya digeri tarafindan önerilerin reddi halinde grevin
1cm kirksekiz saatin geçmesi gerekir.
Irak'da mesleki
kadrolu gazetecilere dair yeni bin yasaya uygun olarak, yasarnn uygulanmasini
için her yil yeniden kurulan inceleme komitelerince çoziimlenir; komiteler, bir tarafta gazeteci sendikasinin temsilcilerinden diver tarafta
Enformasyon ye Sosyal
Bakanlikianinin
temsilcilerinden
Mahkemelere
da mUmkiindur.
uygulanIrlanda'da ilgili idareci ile çözlimlenemeyen, toplu
ongorUlmasindan veya yorumianrnasindan dogan
diigü uzere bir Ic komiteye sunulur. Bu komite taraflanin dörder temsilcisinden
saglayamazsa, konu her iki tarafin uzerinde
Komite, bir
çözUm olanakiari
tigi bir UçündU tarafin hakemligmne sunulur. Taraflar,
tilkenmeden miicadeleci çözUm yollarina gidernezler.
Itaiya'da ulusal toplu
kaynakianan bireysel veya toplu anbölgesel basin birliginin (sendika tarafi) merkez biirolaninin buluniçin sunulur. Bu kurul, bolgesel
dugu her yerde kurulan bir kurula
basin birliginmn iki temsilcisi, Yayinciiar Federasyonunun iki temsilcisi ye tarafçabasi, bir ay içinseçllen bir
larca
olamazsa, taraflar yargi yoluna
de
Japonya'da
ye personel arasinda çozümlenemeyen her
kuarabuluculuk veya tahkim yetkileni bulunan merkezi
ruilanna veya idani komitelerin önUne getinilebilir; kuruilar, hiikUm vermeye ye
uygulamalan halinde diizeltici önlemler aimmasina karar vergayni adil
olarak, bazi
saviari
meye yetkilidirler. Bireysel
ise sendiinceleyecek yontemler ye mekanizmalar
diger
kanin ye personel servisinin yardimiyla bin çöziim aramaktadirlar.
özel sektörde çozlimlenmesi 1973 tanihii
Yeni Zelanda'da
",
Yasasi ile
Bu yasa, "çikar
EndUstrlyel
lie "hak
miizakeneleni
çikan
yani toplu
dahil ol(hukuki
yani bireysel
mak Uzere bir topiu
veya bir karann yorumlanmasindan çzkan
arasrnda bin ayirim yapmaktadir.
Geneilikie sendikanin bin isteminin
reddinden kaynakianan çikar
yollanla çözlimlenir: (a) ihtiyari müzakereler : karma mUzakere komitesince yUniitiilür ye vanilan
tescil ediir ye yaimzca miizakerelere
katilan taraflar ida baglayicidir; (b)
: bin Endiistriyei
den
155
Gazetecilik meslegi
bir
komitesi
beili sayida degerlendiricilerden
Ortaya cikan
Hakem
(karar yetkisi yok) vasitasiyia
ilgili taraflari
Mahkemesince tescil ediir
bakiniz) ye yalnizca
degil, sözkonusu
(c) tahkim:
sonradan istihdam olunanlari da
durumunda Hakem Mahkemesi,
ile cöziim
toplu
lie aym kapsami haiz bir karar verir.
Avustralya'da toplu pazarlik 1cm benzer bir yöntem izienir. Hukuki
mazhkiar, tarafsiz bir
genellikie bir endüstriyel
daki karma komiteye sunulur. Taraflar
varamaziarsa,
ya bir
Hakem Mahkemesine gonderir. Bireysel
karar verir ya da
bir
likiar (hak saviari) bir ilst amir tarafindan ele alinir ye bu
sagianamazsa, sendika temsilcisi ye yönetim arasinda
Bu
da
giderilemezse, konu yazili olarak, ilgii taraflarin kararma
olarak
bulunan veya bulunmayan bir §ikâyetleri inceleme komitesine sunulur. Bu komitenin karari baglayicidir. Fakat bir kararin alinamamasi durumunda,
mesele nihai çözUm 1cm bir hakem mahkemesine sunulur.
Kamu sektöriindeki gazetecilermn
1977 tarihli Deviet Hizmetleri
Yasasinin hilkilmieri uyarinca, Deviet Hizmetleri Komisyonunca belirlenir; Komisyon kararlarini Kamu Hizmeti Birligi lie muzakere
ederek verir. Bu milzakereler sonuçsuz kalirsa, konu Hakem Mahkemesi yargici
Kamu Sektöru Mahkemesine gelir. Hukuki
halinde
ile yönetim arasindaki normal miizakere metodu kullanthr ye muzakerelerin
her
sendikaya
Ingiltere'de basin gruplari,
çözumii için genellikie Ulusal
Gazeteciler Sendikasinin veya Gazeteciler EnstitlisilnUn
ile
öngorulen çözüm yontemleri, diger iilkelerdekine benzer biçimde birkac düzeyde ele alinmaktadir. Ilkönce §ube
("baba" veya "anne")
ye ilgili editor bir çözüme
ternye takiben sendika veya
silcisi ile
yönetiminin bir Uyesi arasinda
yapilir. Bu dilzeyde
saglanamamast halinde, konu ulusal diizeye, ornegmn Gazeteciler EnstitüsUne ye Gazete Cemiyetine ye yine
saglanamazsa "üç arti ilç" komitesine ye oradan da
arti
komitesine transfer edilir; bu sureç zarfinda her
iki taraf da herhangi bir hasmane tutumdan kacinirlar. Gazeteciler
personel 1cm de paralel bir mekanizma mevcuttur. Ihtiyari
ye Hakemiik
Servisinin 1976 raporu, gazeteciieri iiye olarak bulunduran sendika §ubelerinin
1974'den itibaren "ulusal" yontemi kulianmaya digerlermne oranda daha yatkin
oldukiarim belirtmektedir. Rapor ayrica, bu yolla ele ahnan
çø156
Endüstriyel
gunun bireysel
da
bir kismirnn ytilik
oldugunu, toplu
yainizca az sayioldugunu beiirtmektedir.
biçimlerde yoSenegal'de ulusal toplu
yolla çözme veya gazetecirumlanmasindan kaynakianan
lere verilen para cezalarmin yasalligini inceleme amaci
bir karma yorum
ye
komitesi kurulmasini
Komitenin oybirligiyle verdigi
hukum lerin hukuki giiciinU haizdir.
halinde taraflar
Birimine
tsviçre'nin Fransizca
kesimindeki toplu
de
Komite, tsvicmenin uygulanmasindan sorumlu bit karma komite
re Gazetediler Federasyonunun yedi temsilcisi ile tsvicre'nin Fransizca
Her yil
lan Kesimi Gazete Sendikasinin
sayida temsilcisinden
alternatifli olarak !svicre Gazeteciler Federasyonu ye Gazete Sendikasi delegelerinden secilen bir
ye bir sekreteri yetkii kilmaktadir. Komite, tUrn sözihiallerinden haberdar edilir. Komite once taraflari
çabasinda
bulunur. Bunda
saglayamazsa, onlara makul bir öneri sunar. Taraflardan
bin karma komitenin Onerisini reddederse, diger taraf nihai karari veren hakem
mahkemesine
Bu mahkeme, bin davaci digeri davali tarafindan secilen iki hakem lie bu iki hakemin seçtigi, genellikie de bit sulh yargici olan veya
Mahkeme çosulh yargicligzndan emekli olan bit "nezaretçi hakem"den
gunlukia karar venir. Temel
magdur tarafa turn hakiarmi geri vermektir (eski hale lade). Mahkeme, bunu takiben diger taraf!n hatasmm aginligini
tirir ye bir uyanida bulunur, kusunlu bulur veya para cezasi verir; Sendika ye Federasyon da bir teminat olarak azami para cezasini yari yariya tevdi ederler. Sendika ye Federasyonun kantonal veya bolgesel birimleri, kendi dUzeylerinde ayni
haiz daha kiiçUk karma komiteler kurabiiirye diger
saglayamazsa, dosya meseleyi yukanida bahsedildigi bicimde
ler; komite
ele alan ulusal karma komiteye gonderiir.
GAZETECILERIN KARAR SURECINE KATILMALARI
tstihdam ye
toplu pazanlik ye
cöztimlenmesinde karma mekanizmalar, en azindan çok sayidaki Ulkede basin
lie
arasindaki
en
biçimleridir. Fakat
diger sektOnlerde oldugu gibi bu sektOrde de endlistniyel
sendikalara,
ilenlemesini etkileyen
problemlere
olarak
da bilgi verilmesi hakkini tarnyan yenilikier sOzkonusudur; bu yeni yaken cesuru sendikalara karat sUrecine katilma hakkini dahi vermektedir.
157
Gazetecilik meslegi
Sendikalarin kendilerine bilgi verilmesi hakkini ileri surebilecekieri
konular genellikie oldukça sinirlidir.
once gazetenin yayin politikasi konusu vardir. BüyÜk cogunluk,
yayin politikasinin gazete sahibi veya yayinci tarafindan belirlenmesi hususunu
teslim etmektedir. Temel yayin politikasmin hakiarinda kesin bir yol gOstermedigazetenin tavrinin belirlenmesinde de ayni
yeni sorunlar ye olaylar
gecerlidir.
istihdam,
Sonra, yazi
çikarilma, servislerin
mensuplanna
seçilmesi konulari gelmektedir.
Bundañ sonra gelen yayinin kârlihgini artirmasi, planlanan fakat her türlü
personelin guvencesini ye bir dereeeye kadar gazetecinin
niteligini etkiIeyen yeni dizgi ye baski tekniklerinin getirilmesine dair kararlardir.
Son olarak da gazetenin gerilemesine ye sonucta temel politikasinda
uk yapmasina —. bu durumda, eger varsa vicdan hükmii yetersiz bir koruma sagJar— ye yayindan kalkmasina yol acan biinyesel sorunlar vardir.
yoldaki muazzam engellerMUnih Bildirisinin yazarlari8 amaçlarina
den, saviarinin miitevaziligi bir rehber
ise haberdar olmalidirlar: "Yazi
etkileyecek tUrn Onemli kararlardan zopersoneli,
runlu olarak haberdar edilmelidir. Yazi
personelinin kompozisyonunu etkileyen, gazetecilerin istihdarni,
çikarilmasi,
yapilmasi ye terfileri gibi tUrn konularda kesin bir karar verilmeden en azindan yazi
personeline
—bu yalnizca bir asBazi konularda bilgi verilmesi, digerlerinde
gari platformdu ye yazarlar, basinda endUstriyel demokrasinin kurulmasini amac
olarak belirlemekten henUz uzaktilar. Basinda iç dernokrasi konusunda, Uluslar-
arasi Gazeteciler Federasyonu 1972 tarihli Bildirisi ile çok daha hen
IFJ, gazetenin temel politik cizgisinin gazete sahibi veya yayinci tarafindan belirlenmesini tanirken bu politikadaki herhangi bin
gazete sahibi veya
yayinci ile gazeteciler arasinda
saglanarak yapilabilmesi ilkesini
tir. Editörun ye ilgili birimin
onayi olrnaksizin yazi
ekibi
mernelidir. Yazi
servisinde kiit gorevlere adayhklar, en az bir yillik hizmeti
olan kadrolu gazetecilerin dOrtte iiciinun
cikmasi halinde gecerli olmarnalidir. Gazetecilenin cikarlari,
diizeyinde;
komiteler veya delegelerle temsil olunmalidir. Kadrolu gazeteciler, yazi
ekibine
kararlarin
veya yazi
ekibi açisindan teknik, idari, ekonomik ye mall sonuçlar dogurabilecek kararlann alinmasindan Onceden haberdar edilmeli ye
IFJ,
Lugano'daki 1982 Kongresinde bu iddialarini
IFJ, ayrica gazeteci158
Endüstriyel
karariarda karara katilma ye
hakkinz yerecek bir resmi yapiya gerek oldugu tikrini de
Ulkelerdeki gercek durum nedir?
Fakat
belirgindir. Birinci grup iilkelerde —ornegin Gana, GuÜç
yana, Honduras, Hong Kong, Irlanda, Malezya— karar sürecine katilrna bu konuveya bilgi verilmesi hususlarinda hicbir resmi yöntem yoktur. Bu iiida
kelerde gazetediler nadiren bu sUrece dahil olurlar veya dahil olmalari bireysel ye
gayri resmi bazda
Avustralya, ne endiistriyel
alaninda yalnizca sinirli yetkilerl bulunan Federal Pariamentonun (hiikUmetin bir yanitina gore)
katilimina dair bir diizenleme getirne de Eyalet Parlamentolarinin
memeleri açisindan ayri bir ozelligi haizdir; katthmin derecesi, Ic politikasina ye
biiyuklUgiine gOre bir basin grubundan digerine
ye tamamen gayri
resmi bir nitelik gOstermektedir. Ayni husus Yeni Zelanda 1cm de geçerii gOrilnmektedir.
1cm, ücretIkinci grup Ulkeierde, bilgi verilmesi,
ye hatta
ile
ii personelin yararina olarak mevzuat lie veya basma özei toplu
kurulan resmi yapilar mevcuttur. Fakat izleyen Ornekierden de gorUlecegi üzere
bu mekanizinalar dahi kapilanni kararlara gercek anlamda katilmaya açmamaktadiriar.
Kanadatdaki bir toplu
hUkUmleri uyarinca herbir serviste
(yazi
servisi dahil) en az alti ayda bir
ye personel arasmda bir toplanti yapilmalidir. Servis
hazir buiunrnaii ye personel temsilcilerinin
sayisi altidan fazia olmamalidir. Bir diger
ayni iilkede, adaylarin
rularini incelemek ye bir
bildirmekie yiikümlu, direktör, editor ye iki gazeteciden kurulu bir istihdam komitesi getirmektedir; nihai karar yetkisi direktörUndUr. Dahili komite mali durumu incelemek üzere yilda
kez toplanir. Üç
temsilcisi ye dört gazeteciden kurulu bir enformasyon komitesi haftada
bir kez toplanir ye yayin politikasi hususunda yetkilidir.
Italyan gazetecilerin ulusal
en az on muhabiri olan ye gUnhiik gazete veya sureli yayin veya glinitik haber ajansi çikaran her
bir yazi
komitesi
öngOrmektedir. Muhabirlerin yillik genel kurulunda
seçilen iiç iiyeden
bu komite, gazetecilerin maddi ye maneyl hakiarini ulusal
ye mevzuatta belirlendigi iizere korumakia sorumludur. Komiteye
azgU bir
de
dogru uygulanmasini saglamak, sosyal mevzuata
uygunlugu temin etmek 1cm harekete gecmek ye bireysel ye toplu
larda
görev yapmaktir. Komite olarak, teknik ye mesleki sorunlar, haber odasinin organizasyonu,
saatleri, personelde
ye
lere yayin politikasina
159
GazetecUik
çikarmalar ile ugh olarak tavsiyelerde bulunur ye öneriler formiile eder, bilhassa
bir gazetecinin istifasina yol açabilecek
hakkinda komitenin
yapisini etkileyebilecek ye bu nelerinin sorulmasi gerekir. Komite,
denle gazetecilerin belirli hakiarini tehlikeye sokacak herhangi bir faaliyet hakkinda da
bildirir ye öneriler sunar. Bu
yerine getirmesi 1cm
komiteye
gerekli bilgileri saglamasi zorunludur. Eger
on muhadaha azini istihdam ediyorsa personel komite ile ayni yetkileri haiz bir
yetkili secer. Ana
miistakil yazi
birimleri, eger oy hakkina sahip
on üyeyi haiz iseler, merkezi yazi
komitesinin bir kismini
bir yetyazi
kill seçebilirler. Birden fazia yayin çikaran
komitesi gazetecilikle ilgili tUrn personel tarafindan seçilir. Yazi
komitesinde temsil edilmeyen ye en az on muhabir istihdam eden her bir yayrn 1cm bu komiteye bir delege seçilir.
Japonya'da basin
çogu karma
komiteleri
bu komiteler vasitasiyla sendika temsilcilerine
politika ye
planlarini açiklar. Burada da yine tek tarafli bir uygulama sözkonusudur. Fakat
toplu
bir televizyon
§U konularda sendikaya
ye sendikarnn
dikkate almasi ongörlilmektedir : bUtçenin yapilmasi,
taksimf kurallari, §irkediizenlenmesi, mesleki derecelendirme,
tin temel politikasina
sorunlar vs. Fakat daha sonra goriulecegi uzere yalnizca bir biiyiik gazete gerçek anlamda bir karara katilma sistemi
Pakistan'da karara katilma hakki yasalari ile tUrn
ye bu meyanda ga.
zeteciler için
Bu baglamda, endUstriyel
ye
larinin
ile
konseyleri mevcuttur. Fakat bu
karma
alanlarin
HUkUrnetin
sendikanin karar siurecine katilmasindan zidir;
bildirmesidir.
Hollanda'da Gazete Yayincilari Birligi ye Gazeteciler Sendikasi 1977 yili itibariyle herbir basin
gazetecilere editor seçiminde
hakkini veren ye gazetecilerin kendi adaylarini içeren bir listeyi vermelerini kabul eden
bir karma "yazi
benimsemelerini OngOren bir
lardir;
ayrica sendikalara yazi
biriminde
dUzenlenmesine
kin tUrn konularda
hakkini verrnektedir. Boylece birçok
yazi
komiteleri
konularda
ortak çikarlara
Ingiltere'de çok sayida toplu
zorunlulugunu getiren bir hlikUm içermektedir.
sendikaya
yade.
bazilari yayin politikasini "ortak çikar konulari" haricinde
konusu olarak
tutmaktádirlar ye yayin politikasi, iki taraf arasrnda bir
Bu
160
Endüstriyel
rezervinde kalhakkinda miimkUn olan
ile seçecekleri
azami bilglyi sendikaya saglamayi ye defterlenni
bir muhasebeciye göstermeyi taahhUt etmektedir; sendika, boyle bir uzman taragosaglamada yardimcz
findan venien raporun ilcretierde Onemli bir
10 Fakat gerçekte en çok rastianilan durum
ye sendikanin gaetkiieyen
turn
önemii
konularda
nihal kazetedilerin durumiarmi ye
ye
hususunda
rarin alinmasindan once birbirlerine
"annesi veya babasi"
geregini açiklamalaridir; buna ek olarak sendika
çikarilmasindan önceden haberdar
alinmasindan veya
bir gazetecinin
edilmelidir. Basin Kraliyet Komisyonu 1977'de gazetecilerin kendi editOrlerinin
gOre,
Komisyonun
seçimleri surecine dahil edilmelerini tavsiye
ekibinin destegini daha kolay kazanabilecekbu yolia atanan editOrler yazi
olarak basindaki cok yOnliiluk nedelerdir. Fakat Komisyon bu konuya
11
niyie kesin
!sviçre'de !sviçre Gazete Yayincilari Birligi lie !sviçre Gazeteciler Federasyouyarrnca yayinci, gazetecilerin
veya meslenu arasinda bagitlanan
ki durumlarini etklieyebiiecek niteiikteki gazeteye
tUrn Onemii karariarda
gazetecilere
zorundadir. Bu Ozellikle inesieki, teknik, idari veya mall
nitelikteki kararlari ye yazi
ekibinin kompozisyonuna
kararlari
alinma,
çikarilma ye transferier— iigilendirmektedir.
Bk diger
ornegi de basin
dair ulusa! top!u
sinin karma
komiteleri ongOrdUgu Tunusdandir. Normal olarak en az
yirmi
istihdam olundugu her
bOyie bir komite bulunmalidir.
Komite,
dahil olmak tizere tic itibari tiye,
temsilen üç vekil tiye ye
idari, teknik ye yazi
birimieri personelince seçilen tic itibari ye tic vekii iiyeden
Komite, toplu
uygulanrnasina nezaret eder.
Komite, personeli etkileyen tUrn konularda önerilerde bulunur, mesleki ilerlerneye
genel kurallari inceler ye bir mesleki ilerleme sistemi kurulmasinda
birligi yapar. Komite ayrica, transferler ye
dagitimindaki
konuIarmda
bildirir, egitim ye biiglyi tazeleme kursiarina
konulari inceler, emeklilige ye sosyal hakiara
Onlemlerin beiirlenmesine ye uygulanmasina katihr ye son clarak, bir disiplin komitesi oiarak da
Kisacasi, Komiteyetkileri esas olarak personel yönetimi alanmdadir; bu alanda aslinda
nm
fakat önemli bir rol oynar; yayrnln politik ye ekonomik idaresi, tamamen Komitenin
kahr. Personeli temsil eden tic itibari Uyeden yalrnzca birinin gazeted oldugu da beiirtilmelidir.
hiçbir yerde goriilmemektedir. Yönetim sorunlari da
maktadir. Fakat yalnizca bir
161
Gazetecilik meslegi
nedenle, bu tilkeler, basin alaninda "endUstriyel demokrasi" ozelIigini
haiz uygulamalardan oldukça uzaktadirlar. Fakat iiçiincU grup iilkelerdeki gazeteler bu tamma epeyce
Federal Almanya'da 1972 tarihli Temel
Kanunu, onsekiz
veya
daimi kadrosu olan her
daha üstünde en az
hacmi
konseyinin
buyüklugu oraninda artan bfr
ye birlikte karar verme
amaclarlyla secilmesini öngörmektedir. 12 Konseyin genel yetkileri, yiirUrlükte
olan yasalarin ye tilzüklerin toplu
uyarinca uygulanmasim gozetmek,
ye personelin çikarina olarak
önlemler önermek ye
hak saviari lie
Konsey,
saviarini hakli gorurse bir çozüm
saglamak iizere devreye girer ye
halinde konuyu bir
komisaatleri, izinlerin plantesi ile birllkte ele alir. Konsey
ici disiplin,
lanmasi, gUvenlik, saglik, sosyal
iicret kriterleri ye dlizeyleri, icraat ikramiyeleri vs. gibi konularla da ilgiidir. Personel yönetimine
olarak Konsey,
guncel ye gelecekteki gereksinmelerden ye ilglli mesleki egitim programlarindan
sürekli haberdar edilir. Personel transferine dair talimatlar Konseyin onayina sunulur. Konseye ayrica igletmede mesleki egitim olanak ye vasitalarinin saglanmasi ye organizasyonu hususunda
ye Konsey bu hususun uygulanmasina
katthr. Konsey, personeli etkileyen önlemlere
kararlari
Genellikie lOOden fazla kimseyi istihdam eden tUrn igletmelerde, mali sorunlari
incelemekle ye
konseyini haberdar etmekie sorumlu bir mali komite kurulur. 'Mali sorurilar' kapsamina,
ekonomik ye mall durumu,
Uretim ye yatirirn programlari, rasyonalizasyon projeleri, yeni
yöntemlerinin kabulU,
vs. gibi konular girer. Ayrica, oy hakkini haiz yirmiden
bulunan
personel iizerinde olumsuz etfazla siirekli
kileri olabilecek igletmedeki
dair ayrintih bliglyl
konseylne
saglamak ye bu
konseyle birlikte incelemek zorundadir.
alanlari diger
Görülecegi uzere bu farkh bligi verme,
veya
gibi normal olarak oy hakkirn ye seçilme hakkini
herhangi bir
konseyinin per.
haiz gazetecileri en çok ilgilendiren hususlardir. özellikle de
hakiari, basinin temel bir takim
sonel yönetimine ye mali enfonnasyona
bUnyesel ye teknolojik
geçtigi zamanlarda, gazeteciler icin son
derece önemlidir. Fakat yasa, ikisi gazetecileri etkileyebilecek nitelikte
olup yasanin uygulanmadzsinirlamalar içermektedir. Ilki tUrn
mali komigi idari görevlerde
etkilemektedir (paragraf 5.3); bu
te Uyeligine aday gosterilebilinirler (paragraf 107.1) veya uzman sifatiyla
nm
yaninda komite toplantilarina katilabilirler (paragraf 108.2). Ikinci sinirlama
Bu
162
Endüstriyel
politik, artistik veya egitim faaliyetlerinde bulunan ye Ozellikle de amaçlari enformasyon veya yorum saglamak olan
içermektedir (paragraf 118):
boyle
Ozel niteligi ters
1972 yasasina tãbi olgOre bu hükmiln gazetedilere uygulanabilecegi sayimaziar. HUkUmetin
siz durum sOzkonusu olabilir ye Federal
Mahkemesi birkac halde, bu alanda
konseyinin haklanm belirlemek were mUdahalede
Personel temsilcilerine dair federal veya bOlgesel yasalarm kamu sektörUnde
istihdam olunan gazetecilere ye özellikle de radyo ye televizyon
istihdam olunan gazetecilere uygulanabilecegi de belirtilmelidir.
da dahil olmak were en az on ücretli kiFransa'da13 yasa, basin
personelin temsil olunmasirn saglamaktadir.
istihdam eden tUrn
Temsilciler ya personel tarafindan seçilmekte ya da sendika kurullari ile
gOrevi, dogrudan çOzumlenemeyoluyla atanrnaktadirlar. Temsilcilerin
komitesinin
aktarmaktir. Bir
yen bireysel veya toplu §ikâyetleri
mevcut olmamasi durumunda temsilciler normal olarak boyle bir kurul tarafindan yerine getirilen
bazilanni da ustlenmektedirler.
En az elli
bulunan
çogu
komitelerini haizdirler ye
ayni biçimde katilirlar. Bu komiteler,
gazetediler bu komitelere diger
letmenin ba'i veya temsilcisi ile sayilari ücretli
sayisina bagli olan
perpersonel temsilci heyetinden
Komitelere istihdam
sonel egitimi ye mesleki egitime
konularda
Komiteler ücretli personelin yararina olarak OngOrUlen sosyal programlarin yürütiilmesini denetierier
veya kontrol ederler.
verimliliginin artirilmasina dair personel tarafindan Onerilen veya
tarafindan
önlemleri de incelerler. Komiteler, organizasyona,
idaresine ye gene!
ye Ozellikle personel
sorunlarma ye
saatlerine
hususlarda bilgi edinme ye
hak-
kini haizdirler; personel sayisinda indirime gidilmesi konusunda her zarnan bu
Onlemler uzerine
koinitelere
ye komitelerin
birimine gönderiir.
faaliyetine, hacmine, ücret yapisina ye ucret diizeylerindeki
olarak her yil komitelere bir rapor veriir.
sinirli sorumlu bir
oldugunda
komiteye kãr ye zarar hésabini, yiluk bakiye hesabini, muhasebecinin raporunu, pay sahipleri genel kuruluna sunmayi
diger tUrn dokUmanlari saglamakia yukurnlUdur. Sirketlerde ko-
mitenin bir yekii yOnetim kurulu toplantilarina
were
katilir.
Fakat burada da gercek anlamda karara katilmadan ziyade bilgi verilmesi ye
sözkonusudur. Bazi gazeteler, az cok uzun dOnem bazinda birlikte
163
Gazetecilik
ye
Bu olgu ellili yillarda
yönetime
bir adim daha
14 ilki Le Monde'
yillarda yazi
komiteleri" biçiminde
fakat komiteler çogunlulda izieda
sayisiz
bu ornegi
varligiyen yillarda
fakat Le Monde'daki komite bazi
ni
Bu gazetede kurulan yönetim sisteminin istisnai bazi yönlerini
kisaca
muhtemelen ilginç olacaktir; bunun ilk nedeni emsalsiz
yerlerde diger deneyim ye
ikinci nedeni ise Avrupa'da ye
referans noktasi
ornegin, Ingiltere'de Ulusal Gazeteciler Sendikasi tarafindan Times Yayin
kooperatifine
bir veya birkac
olanagini incelemekie görevlendirilen bir uzmanlar firmasi Le Monde orneginden
sik sik
15
smirli sorumlu
tic tip ortakdan
A tipi ortakiar gercek
ket) sermayeyi
-sayilari ondörtdUr ye ortaklik hisselerinin % 40'ini ellerinde tutarlar. B tipi ortaklar personel
yani yazi
(% 40), idareciler §irketi (% 5) ye
§irketidir (% 4). Müdürler C tipi ortaklardir (% 11). Personel §irketlerinin ekseriyeti haiz ortakiar olmalari ye diger ortaklarin onayi olmaksizin hisselerin el
olanaksiz olmasi, bir diger ekonomik veya politik grubun
Le Monde'u devralmasini önlemektedir.16 Bu yapi içerisinde yazi
§irketiLe Monde'un SARL'I
'a
agirligini belirtmek gerekir. Bu §irket ana sermayenin dörtte UcUne
nm
çogunluk gerektiren §irket yasalarinda
yapilmasma
"olaganustU" kararlara engel olma hakkini bir azrnlik grubu olarak tek
haizdir; % 50
çogunlugun arandigi "olagan" olarak nitelendirilen kararlarda da önemli bir rol
oynar. SARL: ana sermayenin en az dörtte UçlinU temsil eden ortakiarin oyçoklugu ile gene! kurulda seçilen genel yayin mtidürU dahil olmak iizere bir veya birkaç miidiir tarafindan idare olunur
yasasinin 16'nci maddesi). Yazi
§irketinin biiyiik agirligi burada da gözlemlenebilir. Ayrica,
konseyi
mevcuttur, bu konsey, konseyin eski
personel §irketlerinin yasal
Yazi
temsilcilerinden ye A tipi hisse sahiplerinin bir temsilcisinden
§irketinin
Konsey, SARL'in mali politibu konseyin de yasal
kasi tizerine
yönlendirilmesine veya
müdiirlere bildirir —fakat
idaresine hiçbir biçimde
ye her yil §irket olagan kuruluna §irketin
hakkinda bir rapor sunar.
Yazi
§irketi yalnizca aylik Ucretle Le Mondeda muhabir olarak
kart sahibi gazetecilerden
Gazetedilerin bu yayin Uzerindeki guçlerini tam olarak belirtebilmek 1cm
ifade edebildikieri hususu ekgazetecilerin diger iki kurul yoluyla da
164
Endüstriyel
lenmelidir. Yayin politikasini belirleyen yazi
iicret komitesi.
sel ücret
komitesi ye genel veya birey-
Bir Japon gazetesi, Sankei Shimbun, karar stirecine katilmamn bir diger ordiger Japon gazenegini
Gazete, bu acidan konuya ihtiyath
çogu acisintelerinden ayrilmaktadir. Bu örnek acikca, bu ülkedeki
duygusu— nitelendirilen
dan ortak olan bir özellik ile
"Japon modeli" endiistriyel
damgasini
1974'de bagitlaaylik
yonetim
kurulu
toplantilanan bir toplu
sendika
rina tam üye olarak katilmasini saglamaktadtr. Ayrica, bir taraftan
diger taraftan sendika sekreterservis
vekiinin ye
yasinin katildigi bir karma konsey ayda bir kez toplanmaktadir. 1976 'daki mali
ye (icret
kriz her iki tarafi, taraflar arasrnda daha yakin bir
yeniayariamalarini ye kadro indirimini, (transferler ye belirli sUreli
amaçlarilenmemesi yoluyla saglanan) içeren bir ekonomi programini
bagitlamaya
na yOnelik üç yilhk reorganizasyon uzerine bir
ye
hesaplarini denetlemekie
tir. Sendikamn
durumla
ilgilenmek
iizere
kurulan
"reorganizasyon
bazi sendikaci
komitesi' 'nm iiyeleri
Fakat diger
nm
oldugu gibi gazetecilikte de endüstriyei demokrasitürieri muhtemelen tskandinavya 'dadir.
en
Ornegin Norveç'de 1973'de bagitlanan bir toplu
istihdam etmesi halinde yOnetim kurulu üyeliklerinin Ucte
birinin basin personeline ait olmasini (sinirli sorumlu §irketierde yOnetime katilhalinde tanirnakmaya dair yasa, bu hakki daimi personel sayisinin 50'yi
tadir) ongOrmektedir. 17 Bir gazetenin Uc servisinden herbiri —yazi
teknlk,
idari— temsilcisini tayin eder. Iki iiyeiik sOzkonusuysa, üç servis bir rotasyon sistemi ile sirasiyla temsil olunur. Secilen üyelerin
yOnetiminde sOz ye
oy hakiari ye gazetenin ekonomik durumunu,
faaiiyetierinin pianlanmasini, vs. denetleme hakiari mevcuttur. Seçilen iiyeler, kurulun hissedarlarca seçilen
diger ilyeleri lie ayni hakiari ye yUkiimliililkleri haizdirler; bunun istisnasi, gazetenm
temel politikasina
konularda oy kullanamamalari ye editorliige veya
bu politika lie dogrudan dogruya bagiantili önemli görevlere atama yapilmasina
katilamamalaridir. Fakat bu konular hakkinda
beyan edebilirler.
ren ayrica,
faaliyetierinde seyreden
ekonomik
durumu,
projeleri veya personel
dahil olmak iizere yazi
servisini dogrudan etkileyen diger projeler hakkinda personelin deiegelerine
fazia
165
Gazetecilik meslegi
mensuplari bircok gazetede kendi personeltam bir bilgi sagiamalidir. Yazi
lerinin tayinierini yapma hakkini
ye Kâr Amaçli Birlik KuAnonim
tsvec'de 1972 tarihli
istihdam olunmasi
ruilarinda Temsili Hakkinda Yasa18 en az 100
bu §irketlerin ye birlikierin menluyia (bu sayi sonradan
suplarina yönetim kuruiuna iki asil ye iki yedek üye tayin etme hakkini vermekbu
Yasasi,19
tedir. 1976 tarihii
Birlikte
alandaki hakiarmi tanimiayan toplu
bagitlamaya zoriamaktadir.
Sendika, bu
farkli yorumlanmasi halinde yorum hakkini "öncelik1e' haizdir ye yasaya, toplu
veya
uygulamalara aykiri gorunen ek
veya benzeri düzenlemeieri veto edebilir. Fakat bazi istisnalar bu ikinci yasanin uyguiama alanim simrlamaktadiriar : ornegin,
faaiiyet amaçiari sözkonusu oldugunda "amaci kamuoyunu etkilemek olan'
letmeler yasanin kapsami
(madde 2); sonuç oiarak, gazeteciler gazetelerinin poiitik egilimierini etkilemek hakkini haiz degildirier. Gazete Yayinciiari Birligi lie Isveç Gazeteciler Sendikasi arasindaki toplu
birlikte
yönetimin bazi yonlerini beiirleyen bir ortak bildiri içermektedir. Bu
metinier sonucta,
servis
ye yazi igieri ekibinin diger uyeierinm
seciminde oldugu kadar gene! politikanin tanimianmasinda da yazi
mensupiarma
bUtzoruniu kilmaktadir. Ortak karar ilkesi, yazi
cesinin hazirianmasinda, yayinin veya radyo veya televizyon programinin durdurulmasinda ye yaymin veya programin niteliginde veya politikasinda bir
uk getirmesi duruimunda
bir
veya yapinrn yenilenmesi konularinda da uygulanir.20
Sonuc olarak,
diger
için oldugu gibi, gazetediler acisindan da devamhhk gosteren bir sUreçtir; ilerleme
ye gercek anlamiyla
enderdir.
genii anlamiyla, ilikelerin cogunda gazetecilerin sendika karma ye istedikieri sendikaya iiye olma özgiiriuklerinin gosterdigi iizere
bu hakkin kullanilmasmi engellemek uzere uygulamada
sayisiz acik veya gizli taktik esefle
lidir. Bunun kaniti, gazetecilerin istihdam ye
seslerini duyurduklari
veya ulusal toplu
ye basin
çozümlendigi çok
çöziim mekanizmalarmda yatmaktagazetenin
dir. Fakat
dair kararlara —mali sonuçlara, personel politikasma, yapiya, yönlendirmeye veya hatta sil166
Endustriyel
olsun— katilma olarak daha kesin bir tanim verilecek olursa bu az
rekliige
bu konularda gazetedilere sik sik bilgi verilmekte fakat nispecok
ye temel kararlar sozkonusu
yalnizca az
ten daha seyrek
sayidaki igietmede hesaba katilmaktadirlar.
Notlar
uçO : Conditions of work and life of journalists, age., s. 30 vd.
2
Legislative Series (Cenevre, Uçö), 1976-Ingiltere 1. Bu Yasa, 1971 tarihli EndustriYasasim (1971-Ingiltere 1) yururlükten kaldiran 1974 tarihli Sendikalar ye
yapmaktachr. Son iki yasa "kapali
Yasasinda (1974.fngiltere 1)
uygulamasina yer vermekteydi.
yel
Basm Kraliyet Komisyonu : Final report, age., s. 163.
için— herbir gazetedeki §u!ngiiiz sendikalannm —gazetediler ye matbaa
belerde organizasyonu hakkinda bkz.: K. Sisson : Industrial relations in Fleet Street (Oxford,
Basil Blackweli, 1975), s. 97 vd.;ve ACAS, age., s. 80 vd.
G. Fodor ye T. Szecskö Communication policies in Hungary (Paris, UNESCO Press,
1974), 5. 49.
6
ACAS, age., s. 164 vd.
ihid, s. 167.
8
Gazeteciler sendikasi larafindan Avrupa
bildiri (bkz.: Bölüm 4).
alti ülkesinde kabul edilen
ACAS, age., s. 224.
10
ibid., s. 170.
Royal Commission on the Press Final report, age., s. 156.
12 Legislative Series (Cenevre, UcO), 1972 - Fed.
Aim. 1.
13
Bkz.:
14
Yasasi m. 420, 431-438 (Legislative Series (Cenevre, Uçti), 1981 -Fransa 1).
Auby ye Ducos-Ader, age., s. 203-2 10.
15
Co-operative possibilities for Times Newspaper Limited, Ulusal Gazeteciler Sendikasimn Times
için Jo Ownership Ltd. tarafindan hazirlanan
16
Bkz.: "Les structures de Ia SARL 'Le Monde' ", (icinde) Le Monde (Paris), 6 Tem-
muz 1982, s. 38.
17
IFJ Information (Bruksel, Uluslararasi Gazeteciler Federasyonu), C.XXXJ, 1981,
s. 21-22.
167
Gazetecilik meslegi
18
Legislative Series (Cenevre, Uçti), 1972-!sviçre 1.
19
ibid., 1976-fsvec 1. Ayrica bkz.: A. Bouvin "New Swedish legislation on democracy at the workplace", (icinde), International Labor Review (Cenevre,
Mart-Nisan
1977, s. 131.
20 Karara katilma konusunda bkz.: W. Klinkenberg: "Rights and internal democracy
of editorial staff in press, radio and television", (icinde) IFJ Information, age., s. 5-9.
168
soNuc
Yárim yüzydi
vir olundugu üzere
bir sure once
gazetedilerlyle
ilk uco
tasgilnümUz gazeteci-
yannin gazetecileri
birçok acidan aynicahkli bir grup
için nasil olacaktir?
Gazetecilerln sosyal durumlarindaki
gibi
gazetedilenin diger
yararianmalarina atfolunabiir.
son ydlarin ekonomik ye sosyal
gazeteciier bizzat aktif bir rot
Fakat bu genel
ye
ajanlan olarak
her alandaki ileniemeyi
etmi$ir.
Gazeteciler esas olarak toplu pazarlik yoluyla da daha iyi
elde
len
Yakin
uluslararasi
Ornekleninin gazetediik mesieginde ilerlemelere neden olduguna inanmak yeninde oiacaktir. BOIilm 8'de yolla-
mada bulunulan uc beige bu baglamda yeniden belirtilmelidir. Cenevre
Konferansi Nihai Senedi ye
meleni Ek Protokolu, Avrupa Guvenligi ye
Guçlenmesine ye Uluslararasi IttifaUNESCO Kitie Iletigim Araçlarmin
Tahnlkine
ka, Insan Hakiannin
Irkçiiiga, Irk Aynimina,
Koymaya Katkisma
Temel flkeler Bildirisi. Bu üç belgenin gerek kendi iiigüvenlikleni açisindan
enformasyon alaninda
keleninde gerek
Ozel bir Onemi inevcuttur. Uço'nUn 1977'deki iiclU topiantzsinda belinlenen
Pro fesyonel
istihdam ye
adil uygulaina ye
ilkeler manzume8i daha kapsamli ye bu
lie daha yakindan
olup
diger meslek gruplaruun yamsira
araçiarinda istihdam olunaniara" da
uygulanmasi mUmkUndür. Bu beige §U konulara
pazarhk ozgunlugu, istthdam güvencesi, t.ahsil ye egitim,
re ye karar sUrecine katilma.1
Orgtitlenme ye toplu
ye çev-
169
Gazetecilik
da var ki ancak uzun dönemde ye hUkUbunlardan
yararlandikiari oranda ölçiilebillr— ne
nietler ile mesleki
olursa olsun günümuz gazetecileri kendilerinden öncekilerden genellikie daha iyi
bunun nedeni yalnizdurumdadirlar. Teknik dUzeyde daha iyi
iizere meslek içi olanaklarin daha
ca niesleki becerilerini egitmek ye
fazla olmasi degil, ayni zamanda editörlerin ye muhabirlerin elli veya hattâ yirmi
yil once ancak
vasitalarmi haiz olmalaridir.
Bu belgelerin gercek etkileri
GUniimUz gazetecileri
riskine
da eskisinden daha iyi korunmak-
tadirlar.
Diizensiz
saatleri halen süruyorsa da daha fazia izne ye
zamana
sahiptirler; bu alanda siirekli bir ilerleme sözkonusudur.
Genel olarak belirtilirse, hastahk, kaza, malullük, olUm vs. risiderine
daha iyi korunmaktadirlar.
Artik bireysel olarak degil toplu olarak
pazarlik etmekte
ye hatta belirli durumlarda gazetenin idaresi hakkindaki kararlara katilmaktadirtar.
Fakat madalyonun diger yiizU de vardir. GUnÜmÜz gazetecilerini ilgilendiren
'ye muhtemelen haleflerini daha da ilgilendirecek olan yüzü. McLuhan'in terimiyle ifade edecek olursak, "GUtenberg Galaksi"sini derin bir
sarsmaktadir. Gazeteciler bir sUre elektronik baski tehdidi dolayisiyle
fakat
bununla beraber
verdikleri bazi tavizier
kendilerine saglam guvenceler saglayan
Basindaki
büyiik teknolojik
asil kayba ugrayanlar baskida
ol-
Fakat bu
henUz sona
Yazili basinin önunde hâlâ parlak ylllar vardir. Radyo ye televizyon haber programlari yazili basina muhtemelen gUnU.
111üze degin yaptikiarinin Otesinde bir zarar venneyeceklerdir; gazetecilerolmaksizin bu programlar yapilamaz. Fakat ufukta yeni bir tehlike vardir: bir enforrnerkezine (haber ajansi veya yen bankasi)
bireysel bilgisayar
terminali —veya benzeri ilke Uzenine
gelecegin bir diger aleti— baglantili televizyon seti. Bu sistemler
dugmeye basmasiyla her
am ekrana gelen radyo ye televizyon haber programlarinin —kisa yerel haberlenle
ye pratik konularla
ye surekli olarak
gunIuk haber gereksinimini
yeterli olacagi varsayilabilir. Boyle durumlarda gUnlilk
gazetelere olan gereksinim azalacak, enfonmasyondan ziyade yorum için aranan
siireli yayinlanin pazari biiyiiyecektir.
170
Sonuc
Muhtemelen bunlarin hepsi varsayimdir veya henuz uzakiarda olan bir olgudur. Fakat elektronik baski yalmzca yirmi yil once teknisyenin hayal ürünU ola-
ise, her yil yeni bir alam fethetmektedir. Diger
biçimleri firsatini gozlemekte,
halde yollarinda duran yasanin
masim ye haliha.zirda yazili basina yatirilan fonlar dahil olmak iizere büyuk bir
serniayenin enjekte edilmesini beklemektedirler.
Bu yeni
araçlarinin mutlaka gazetecilere gereksinimleri olacaktir.
Fakat kaçina? Ve ayni tip gazeteciye ml gereksinimleri olacaktir? Zira piyasaya
çikarilan meta OzlU enformasyondan, yarn makalelerden ziyade
olumakaleler, sUreli yayinlara ye belli konularda
yayinlara ozgil
olacaktir. BOylece çok sayida gazeteci yeni enformasyon uzmanlari arasinda bir
yer edinebilmek için uyum saglayacaklar —veya bir
alana gidecekierdir.
Yazili basin 1cm hiç de bir tehdit
linotipin geçen yuzyilda orbasina yeniden hayat verdi. Elektronik baski cagi, geleneksel dizgi ye
taya
ye sanat erbabi sektOrilnU ciddi biçimde
baski metotlarinin biçimini
etkiledi fakat yazili basinin gelecegini henliz tehlikeye
Tele-enformasyonun evde ye
yaygm biçimde tesisi, en azindan glinluk gazeteler açisindan daha ciddi bir risk
Bu
muhtemelen çok yakin bir gelecekte olmayacaktir: §üphe yokavutur ki ekonomik ye kiiltUrel faktörler bunu geciktirecektir. Ayrica,
kathgina soyunmaya gerek yoktur: her teknik ilerleme gibi bu
de
tabiatiyie
yOnieri oiacakur. Fakat yansitmak ye karar vennek sorumiulugunda olanlara —dncelikle basin dilnyasinda ye ayrica siyasi alanda, sendika ye
henliz zaman varken özellikle
sosyal bilim çevrelerinde—
gazetedileri ilgilendiren fakat ayni zamanda turn toplumu da ilgilendiren bir soruyönlerine adamalaridir.
nun
rak gorUnUyordu,
Not
1
Bu yasadan almtilar için Ek'e bakimz.
171
EK
uçO'NON PROFESYONEL
ISTIHDAM YE
UçLU TOPLANTISINDA KABUL EDILEN
ISTliIDAM YE
PROFESYONEL
ADIL UYGULAMA YE ILKELER MANZUMESINDEN ALINTILAR
(CENEYRE, 22 -30 KASIM 1977)
Genel ilkeler
7. Profesyonel
en azindan ulusal mevzuat lie thin
len gUvencelerden yararlaninalzdirlar.
1cm
öngOr(i-
ozgürlugu ye toplu pazarhk
8. Profesyonel
uygun organizasyonlar kurma ye bunlardan istediklenne katilma hakkini haiz olmahdirlar.
9. Profesyonel
acismdan sendikali-sendikasiz
aylrnni gOzetilmesine
yeterince koruninalidirlar. Boyle bir koruma özellikle
biçimlerinde sOzkonusu olmalidir:
(a) sendikaya girmemeleri veya sendika Uyeliginden istifa etmeleri
alinina;
(b) sendikaya Uyelik veya sendikal faaliyetlere katilma nedenlyle
biçimde zarara ugratilma.
veya bir
10. Profesyonel
ce ilgili profesyonel
istihdam ye
ile
veya
cikarilma
olanaklar elverdiginarasin173
Gazetecilik meslegi
da
bagitlanan toplu
lie belirlennielidir. Gerektiginde ihtiyari toplu
mUzakereleri cesaretlendirecek ye
edecek önleniler ahnmali-
dir.
Resmi
bulma kurumlari
bulmada yardim edecek etkin
15. Kamu makamlan profesyonel
bir mekanizma kurmalidirlar. Olanak elverdiginde, resmi bulma kuruinlari bunsorunlanm ele alacak özel düzenlemelere gidilmeliyesinde profesyonel
dir. Yigilma durumlarinda ye profesyonel
istihdam duruinlarmrn boyle
bir adim atilmasim gerektirmesi halinde profesyonel
tatmin etmek Uzere
servisler kurulmalidir.
ye
bulma kurumlari ilgili
17. Resmi
servisleri ye diger benzeri servisler ile yakrn bir
Universite
icinde çalip
malidir.
(istihdam) güvencesi
igine, hizmetlerine, kapasitelerine veya icraatlanna
geçerli bir neden olmadikça son verileveya Uretim surecindeki gerekiere
çikarma durumunda nedenler açakça belirtilineli ye yasa hiikUmlerine
mez.
aykiri olmamalidir.
veya toplu
22.
devralmalann veya
rinin bUnyesinde, genel amaçlarmda veya
metotlarinda önemli degigiklikierin profesyonel
istihdam güvencelerine yaptigi ters etkilere olanak
elverdigince azaltmaya gayret gosterinelidirler.
ye ulusal uygulama uyarrnca onlari igietmede temsil
23. Profesyonel
eden
profesyonel
guvencelerine ters etki yapabilecek
letmenin biinyesinde, genel ainaclarinda veya
metotlannda yapilmasi diigüvencelerini etkileyen
§iinülen degigikliklere ye sonuçta profesyonel
önlemlere
olarak
üretim sUreeindeki gerekiere
nedenlerle profesyonel
24.
son vermeden once turn olasi alternatif çoziimleri
ye
bu
bunyesindeki diger benzeri
gOrevlendirmeye gayret
etmelidirler. Diger bir
gOrevlendirilme derece tenziline neden oldugunda, il-
21. Profesyonel
174
Ek
veya ulusal uygulama uyarinca tazminat
ulusal yasa, toplu
bünyesinde gorevlendirildigi diger yeni nitelikier
alabilmelidir.
gerektirdlginde,
gerekli egitimi alma olanagi tamnmah ye egitim süresince
bir Ucret saglanmalidir.
gili
çikarma kaliretim siirecindeki gerekiere
olarak
çinilmaz oldugunda, profesyonel
bir bulma hususunda yardimci
olmaya gayret göstermelidirler;
bu baglamda, resmi bulma kurumlari ile ye mumkiinse bu
alabilecek diger
ile temas kurarak bildirim önellerinin sona ermesinden once etkilenen
yeni
bulmaya gayret gOstermelidirler.
25.
27.
son verilen profesyonel
makul bir bildirim Oneline veya bu
Onel yerine gecmek Uzere tazminata hak kazanmalidir.
hizmet süresi
bildirim önelinin belirleninesinde dikkate alininalidir.
bildiriin öneli icinde
makul bir yeni arama izmne bir ücret kaybi sözkonusu olmaksizin hak kazanmalidir.
28. Profesyonel
kacrnilmaz olarak son verildiginde ulusal
mevzuata, toplu
ye ulusal uygulamaya uygun olarak yeni bir
bulmalari 1cm yeterli bir zaman zarfinda Ucret almalidirlar.
Egitim ye
29. Kamu makamlari, egitiin ye ogretim kurumlari ye
ye
arasindaki
egitim ye ogretim sistemlerinin
hayatinin gerekierini tamamen dikkate alacak ye bir egitim kursunu alan
genc insanlarin nitelikierine ye isteklerine uygun bulma hususunda en iyi
haiz olmalarim saglayacak biçunde
ye
ye
30. Profesyonel duzeydeki
için egitim ye ogretim;
meslek
mi boyunca sürekli bir uyum ye
gostermesine temel olacak biçimde olmalidir. Egitim ye ogrethn yalnizca belirli bir için gerekli teknik bilgiyi saglamakia kalmaniali, bunun yanisira
cevresini ye sosyal çevreyi anlamasini ye bireysel veya toplu olarak etkilemesini, sorumlulukiarini
icinde
ye toplumda yerine getirmesini ye
uyuin gOstermesini saglayacak genie ye derin genel bilgi saglamalidir.
175
Gazetecilik
Personel kullammi politikalan
nitelikierini ye
personel politikalarini, profesyonel
bicimde duzenlemeli ye uybecerilerini tam anlamlyla kullanacak ye
38.
39. Bu baglamda,
profesyonel
nitelikieri ye becerileri ile
görevlendirineye ye bu nitelik ye becerilerini korumalari, uyarlainalari ye
lidirler.
için gerekil egitim vasitalarmi saglainaya çaba sarfetme-
gorevleri ye egitim gerekieri,
ye ilgili
40. Profesyonel
çikarlari çerçevesmde arada bir gozden geçirilmelidir.
Al.
ye profesyonel
aym
fazlasiyla
veya gereginden uzun bir sure
bireyin becerilerini
uyarlama ye
yetenegini zayiflatabilecegi tehlikesinin billncinde olmalidirlar. AyriCa, profesyonel
ufukiarinin
ye farkh deneyimler edinmelerinin potansiyel yararlarini kabul etmelidirler.
42. Sonuc olarak, profesyonel
diger birimlerinde veya
bolgesel §ubelerinde mevcut olanaldarindan haberdar edilmeli ye bu
vurulari, aranilan
tMimalari halinde önemle dikkate alinmalidir.
istekieri Uzerine
ortadan kald,rmayacak
43. Profesyonel
olanakiari saglanmalidir.
geçici izin ye diger alanlarda yarimgun olarak
smiflandirmasi
içindeki gene! siniflandirma plani cercevesinde profesyonel
44.
için ongörulen gorevlerin smiflandirilmasi olanak elverdigince ulusal uyguProfesyoluyla
lamaya uygun olarak toplu
yonel
siniflandinnasi sistemi, nitelikierin dUzeyi, egitim ye deneyim,
1cm
görev türleri ye sorumluluk duzeyl gibi
kriterleri dikkate ahnalidir.
45.
pazarinin sundugu veya aradigi nitelikierdeki
dikkate almak uzere duzenli olarak gözden gecirilmelidir.
akimi
faaliyet alanindan veya bolgeden
bir
46. Profesyonel
digerine geçmeleri, mesleki bekientilerini 'veya istihdam olanakiarmi
ölçUde
oluninalidir.
uygulanan farkli
47. Sosyal guvenlik meblaglarmi ye profesyonel
malullük ye hayatta kalanlarm emekliik sistemlerini profesyonel
176
Ek
rin bir sistemden digerine geçmeleri halinde
çimde ahenidi kilacak önlemler alinmahdir.
hakiarim koruyacak bi-
Erkek ye kadin arasinda firsat
Kadin ye erkek UstUn nitelikli
gerektfrdigi
ye
olarak yararlanmalidirlar.
51. Kamu makamlari ye özellikle okul ye mesleki rehberlik servisleri, her iki
cinsten gencleri, ye mesleki
vaadeden egitim türlerinden sistematik
olarak haberdar etmelidirler.
52.
ilerleme hususunda kadin ye erkek
ye olanakiardan yararlamnahdirlar.
dtizenlemnesi ye yillik izin
niteligi geregi prcfesyonel
gUnluk veya haftalik
olçmek veya bu hususta kati kurallar uygulamak her zaman mUmkün degildir.
Fakat, normal
olarak mevzuat veya toplu
yer alan hükümler profesyonel
olanak elverdigince uygulanmalidir. Profesyonel
sire, sagliklarinm veya aile veya sosyal
flilen
larLiun kaldirabileceginden fazia olmamalidir.
57.
59. Profesyonel
yorsa, fazia
60. Profesyonel
haiz ohnalidirlar.
Karar
yapilan ödemeler fazia
odenegini içeremiizin verilmeli ve/veya nakdi ödeme yapthnalidir.
hakiari olan yillik izm kullanma olanagim her zaman
katilma
70.
etkileyen kararlarin verilmesine
veya onlari temsil eden
giderek
katilmalan veya onlara
önem kazanmaktadir. Ulusal mevzuata veya uygulamaya uygun biçimde bu karar
aym
açisindan profesyonel
verme sUreclerinde
diger
olanakiari haiz olmalidirlar.
177