daneli ünlerin orifislerden akışı

Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
805
YEM BİTKİLERİ TARIMINDA HASAT VE HASAT SONRASI ÜRÜN
KAYIPLARI
Losses During Harvest and Post-Harvest on Forage Production
S. BASTABAN
1
İ. ÖZTÜRK 2
M. KARA 1
ÖZET
Yem bitkileri üretim sistemi, birbiri arasında birçok etkileşim bulunan bir ardışıklı
işlemler zincirinden oluşmaktadır. İçerisinde kuruma gibi tamamıyla meteorolojik
etmenlere açık bir olgunun yer alması da, bu sistemin değişik aşamalarında ortaya
çıkan nitel ve nicel kayıpların önemli boyutlara ulaşmasına neden olmaktadır. Bu
kayıplara etkili olan ana faktörlerin ve bunların etkisiyle değişiklik gösteren kayıp
miktarlarının bilinmesi, üretim sistemi içerisinde uygulanan yöntem ve kullanılan
makinalara bağlı olarak çeşitli seçeneklerin ortaya konulmasına yardımcı olacaktır.
Ayrıca bu bilgiler ışığında yapılacak bilinçli seçimlerle oluşturulacak mekanizasyon
zinciri, üretim açısından büyük yararlar sağlayabilecektir. Bu amaç doğrultusunda
yapılan bu çalışmada, yem bitkileri üretimi sırasında biçimden hayvanlara iletim
aşamasına kadar uygulanan işlemlere bağlı olarak ortaya çıkan kayıplarla ilgili
araştırmalar özetlenmiş ve sonuçlar karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır.
ABSTRACT
The system of forage crops production consists of a chain of subsequent processes
which affect to each other. Due to the system also includes drying process subjected
to completely meteorologic factors, quantitative and qualitive losses of the system
reached to large sizes. Knowing the amount of losses and the factors affecting the
losses provides some alternatives according to the methods and machines used in the
production system. In addition, choosing the appropriate methods and machines will
be useful for an efficient production. In this literature review an inventory of research
done before is given
____________________________________________________________________
1
Doç. Dr., Atatürk Üniv. Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Erzurum
2
Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniv. Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları Bölümü, Erzurum
1. GİRİŞ
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
806
Hayvansal üretim sırasında hayvan dışındaki üretim girdilerinden %70-80 kadarını
yem masrafları oluşturmakta (Kaya, 1992; Akbaş ve Alçiçek, 1996), bu da yem
bitkileri üretimine ayrıcalıklı bir önem kazandırmaktadır. Bu nedenle yem bitkileri
tarımı tarımsal yapının bel kemiğini oluşturarak, gerek bitkisel üretim gerekse
hayvansal üretim açısından tarımın bütün kolları arasında denge kurma rolü
oynamaktadır. Bunun bilincinde olan ülkelerde toplam ekili alanların %25-60' ında
yem bitkileri tarımı yapılırken (Baysal ve ark., 1995; Tosun, 1996), Türkiyede bu
oran %2.5 gibi çok düşük düzeyde kalmaktadır (Anon., 1996). Ayrıca kaba yem
kaynağı olarak yararlanılan 22 milyon hektarlık çayır mer'a alanlarının ancak
1/3'ünün karakterini koruyor olması (Tosun, 1997), 29 milyon tonluk bir kaba yem
açığının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Hayvanlarımızın yaşama payındaki bu
kaba yem açığının kapatılmasında, genel arazi içerisindeki payı %16 olan (Eser ve
ark., 1997) çayır ve mer'a alanlarının amenajman kurallarına göre korunması ve ot
verimini artırıcı önlemlerin uygulanması tek başına yeterli olmayacaktır. Bunun
yanısıra bir yandan tarla tarımı içerisindeki yem bitkileri üretim alanlarının
artırılması, diğer yandan da mevcut yapı içerisindeki üretim sırasında ortaya çıkan
kayıpların azaltılmasıyla kaba yem açığımızın kapatılması mümkün olabilecektir.
Yem bitkileri üretimi sırasında, bitkideki yapısal çözülme işlemini denetim altında
bulundurmanın yanısıra bitkinin yem değerini ve verimini olabildiğince korumak
amacıyla uygulanan yöntemlere ve kullanılan makinalara bağlı olarak oluşan toplam
kayıpların %40-50 oranlarına yaklaşması (Klinner, 1975a; Savoie ve ark., 1982;
Bölükoğlu ve Arın, 1982) üretimin değişik aşamalarında ortaya çıkan kayıpların ve
kayıplara etkili faktörlerin belirlenmesini ve bunları azaltıcı yöntem ve
uygulamaların seçilmesini gerekli kılmıştır. Bu amaçla yapılan çalışmalarda kayıplar;
hasat kayıpları, solunum-yağmur kayıpları ve depolama kayıpları olmak üzere hasat
sisteminin üç değişik evresi için incelenmiştir.
Hasat kayıpları; biçme, şartlandırma, namlu yapma, havalandırma ve balyalama gibi
bitki makina ilişkisinden kaynaklanan kayıpları içermektedir. Biçilmiş materyalin
kuruması sırasında bitki bünyesinde meydana gelen yapısal çözülmeler veya hava
şartlarının etkisiyle ortaya çıkan kayıplar solunum-yağmur kayıpları olarak
incelenmiş, depolama şartlarına ve yöntemlerine bağlı olarak ortaya çıkan kayıplar
ise depolama kayıpları olarak değerlendirilmiştir.
2. HASAT KAYIPLARI
Yem bitkileri hasadı, herbiri ile yapılan işlemler sonucu eklemeli olarak kayıplara
neden olabilecek birçok makina kullanımını gerektirmektedir. Biçme, şartlandırma,
havalandırma, namlu yapma, balyalama ve taşıma işlemleri sırasında kullanılan
makinalara bağlı olarak ortaya çıkan kuru madde ve besin değeri kayıpları, makina
tipi ile birlikte bu makinaların işletme parametreleriyle de yakından ilgilidir. Ayrıca,
bitki ile ilgili olarak tür, olgunluk, nem içeriği ve yaprak/sap oranı da kayıplara etkili
faktörler arasında yer almaktadır (Macdonald ve Clark, 1987; McGechan, 1989;
Rotz, 1995). Gerek bitki gerekse makina ile ilgili olarak, kayıplara etkili olabilecek
bu faktörlerin değişkenliği, farklı mekanik işlemler ve aynı işlem için kullanılan
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
807
farklı makinalar arasında da kayıplar yönünden çok farklı sonuçların bulunmasına
neden olmaktadır.
Hasat kayıpları, makinaların ayarsız kullanılmaları, işletme parametrelerinin uygun
seçilememesi, tarlanın topoğrafik yapısı ve bitkinin fiziksel durumuna (dik veya
yatık oluşu, yoğunluğu, vb.) bağlı olarak biçilememiş veya gereğinden yüksek anız
bırakılmak suretiyle biçilmiş kayıplar olarak ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, özellikle
düşük nemlerdeki bitkiye uygulanan mekanik işlemler sırasında kopan bitki
parçalarının rüzgarın etkisiyle uzaklaşması veya anız üzerine düşmesi sonucu
toplanamaması da hasat kayıplarını oluşturmaktadır (Rees, 1982; McGechan, 1989).
Bu kayıplar, özellikle düşük nemlerde yapılan işlemler sırasında bitkinin kırılganlığı
ve mekanik uygulamalara karşı hassasiyetinin artmasıyla hızlı bir şekilde
büyümektedir.
2.1. Biçme - Şartlandırma Kayıpları
Yem bitkileri hasat sisteminin ilk mekanizasyon uygulaması olan biçme işleminde;
makaslama kesme yapan parmaklı biçme makinaları ile çift bıçaklı biçme makinaları
ve serbest kesme yapan alttan hareketli diskli biçme makinaları ile üstten hareketli
tamburlu biçme makinaları kullanılmaktadır. Vurmalı tip kesme ünitelerine sahip
olan makinaları da biçme makinaları olarak anmak mümkünse de, bunlar biçim
sırasında ürüne yaptıkları etki bakımından şartlandırıcılar grubuna dahil
edilebilmektedir.
Şartlandırıcılar, iklim koşullarının uygun olmadığı durumlarda ürünün tarladaki
kuruma süresini mekanik etkilerle kısaltma çabası sonucu ortaya çıkmıştır. Özellikle
yaprak/sap oranı yüksek olan baklagillerin doğal koşullarda kuruması sırasında
yaprakların saplardan daha önce kuruması, yapılan mekanik işlemler sonucunda
oluşan kayıpların %75' inin, besin değeri saplara göre daha yüksek olan yapraklardan
oluşmasına neden olmaktadır (Savoie, 1982). Bunu önlemek amacıyla, biçme
işleminin ardından ezme ve kıvırma gibi mekanik veya kimyasal işlemlerle kurutma
süresi kısaltıldığı gibi, bitki sapının berelenmesi suretiyle yapraklarla aynı sürede
kuruması da sağlanabilmektedir. Ayrı bir işlem olarak kullanılan bu makinalar aynı
zamanda biçme makinaları ile kombine edilmek suretiyle de kullanılabilmektedir.
Biçme makinalarının neden olduğu kuru madde kayıpları; biçme düzeni, ilerleme
hızı ve bıçak hızları, bıraktıkları anız yüksekliği, biçim anındaki bitki olgunluğu,
bitki nem içeriği ve bitki türü gibi faktörlere bağlı olarak normal şartlar altında
%1-15 arasında değişiklik gösterdiği, fakat olumsuz şartlarda %20-30 gibi yüksek
oranlara ulaşabildiği belirtilmiştir (Hundtoft, 1965; Klinner, 1973, 1975a; Dernedde
ve Honig, 1979; Savoie ve ark., 1982; Rees, 1982; Arın, 1982; Savoie, 1988;
McGechan, 1989; Shinners ve ark., 1991; Rotz, 1993; Rotz ve Muck, 1994).
Genel olarak biçme işlemi sırasında ürün olgunluğuna bağlı olarak erken dönemden
geç döneme doğru kayıplar üç kat artabilmekte, ayrıca yaprak/sap oranı yüksek
olması nedeniyle baklagillerde çayır otuna göre kuru madde kayıpları daha fazla
olabilmektedir (Savoie, 1988; Shinners ve ark., 1991; Rotz ve Muck, 1994). Biçme
makinalarında bıçak hızının azaltılması veya ilerleme hızının artırılması durumunda
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
808
materyalin daha yüksekten kesilmesi sonucu bırakılan anız yüksekliğinden dolayı
kayıpların artacağı belirtilmiştir (Macdonald ve Clark, 1987).
Kuru madde kayıpları üzerine döner diskin çapı, şekli ve bıçak sayısının da etkili
olduğu serbest biçme düzenli makinalar (Klinner, 1973), makaslama kesme yapan
parmaklı biçme makinalarına göre daha fazla kayıp oluşturmasına rağmen
(Macdonald ve Clark, 1987) çift bıçaklı biçme makinaları ile kayıplar yönünden
benzerlik göstermektedir (Arın, 1982; Rotz, 1993). Vurmalı biçme makinaları ise
%6-30 arasında değişiklik gösteren kayıp değerleriyle gerek serbest biçme düzenli
(%5-15) gerekse makaslama kesme düzenli (%1-10) makinalara göre daha fazla
kayıp oluşturmaktadır (Hundtoft, 1965; Klinner, 1975b; Honig, 1979; Rees, 1982;
Arın, 1982; Rotz ve Sprott, 1984; Rotz, 1993).
Biçme işlemi ile birlikte kullanılan silindirik tip veya vurmalı tip şartlandırma
makinaları kayıplar üzerinde, materyalin tarladaki kuruma hızına etkileri nedeniyle
dolaylı olarak olumlu, biçme anında meydana getirdikleriyle de doğrudan olumsuz
etkiye sahiptirler. Özellikle silindirik tip şartlandırma ünitelerine sahip
biçme-şartlandırma makinalarında ayarların çok iyi yapılması durumunda oluşan
kayıplar şartlandırmasız aynı biçme düzenli makinalara göre ancak %1 fark
oluşturmaktadır (Rotz ve ark, 1987). Bu nedenle silindirik tip şartlandırıcılarda
kayıplar üzerine etkili olan; silindirler arasındaki uzaklığın, oluşturulan basıncın,
silindirlerin konfigürasyonu veya silindirlerin yapıldığı malzemenin özelliklerinin
çok iyi belirlenmesi gerekmektedir (Straub ve Bruhn, 1975; Shinners ve ark., 1991).
Şartlandırma ünitesiyle birlikte kullanılan biçme düzenine de bağlı olarak
biçme-şartlandırma kayıpları %3-20 arasında değişebilmektedir (Savoie ve ark.,
1982; Koegel ve ark., 1985; Savoie, 1988; Savoie ve Beauregard, 1989; Shinners ve
ark., 1991; Rotz, 1993). Aynı biçme düzeniyle kullanılan vurmalı şartlandırma
makinalarının neden olduğu kayıplar silindirik şartlandırıcılara göre , silindirik
şartlandırıcılarda ise üzeri dalgalı silindirler (kıvırma yapan) düz silindirlere (ezme
yapan) göre daha çok kayıba neden olmaktadır (Hundtoft, 1965; Koegel ve ark.,
1985).
Özellikle baklagil yem bitkilerinin hasadı sırasında gerek tarladaki kuruma hızını
artırmak gerekse işlemler sırasındaki kayıpları azaltmak amacıyla materyal üzerine
kimyasal maddeler ( propiyonik asit, susuz amonyak, potasyum karbonat, metil ester,
amonyum propionate, vb.) uygulanmaktadır (Klinner, 1976; Charlick ve ark., 1980;
Johnson ve ark., 1983; Rotz ve ark., 1984; Ching ve Verma, 1986). Rotz ve Thomas
(1994) yoncada propiyonik asit ve susuz amonyak uygulamasının kayıpları %5
azaltığını ifade etmektedir.
2.2. Havalandırma - Namlu yapma Kayıpları
Kaba yem üretim sisteminin biçme ile balyalama arasındaki mekanizasyon
uygulamalarından olan havalandırma ve namlu yapma işlemleri; mekanik
uygulamalar içermesi nedeniyle kayıplar, makina ve insan gücü gerektirmesi
nedeniyle de maliyet üzerine doğrudan etki yapmaktadır. Ayrıca değişik tırmıklarla
yapılan farklı yapıdaki namluların kuruma olgusu üzerine olumlu veya olumsuz
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
809
etkisi ve kuruma hızı ile olan ilişkisinden dolayı da kayıplar ve maliyet üzerine
dolaylı etkileri söz konusudur.
Yem bitkileri hasadında biçim ile balyalama arasındaki işlemler sırasında oluşan
kayıplar, kullanılan tırmığın tipi, teknik özellikleri ve ilerleme hızına (Friesen, 1978;
Dale ve ark., 1978; Buckmaster, 1993; Öztürk, 1998), materyalin biçildiği yerden
namluya kadar kat ettiği uzaklığa (ot yolu), sürüklenme hızına ve tırmık
parmaklarının çevre hızına (Giles ve Routh, 1951; Bölükoğlu ve Arın, 1982), bitki
türü ve işlem anındaki nem içeriğine (Klinner, 1976; Friesen, 1978; Dale ve ark.,
1978; Feldman ve Lievers, 1978; Savoie, 1988; McGechan, 1989; Savoie ve
Beauregard, 1989; Buckmaster, 1993; Öztürk, 1998), bitki olgunluğuna (Klinner,
1976; Savoie ve ark., 1984; Savoie, 1988), ürün verimine (Klinner, 1976; Friesen,
1978; Rotz ve Abrams, 1988; Buckmaster, 1993), biçim sayısına (Klinner, 1976;
Koegel ve ark., 1985) ve hava şartlarına (Klinner, 1976; McGechan, 1989) göre
değişebilmektedir. Ayrıca bu konuda yapılan çalışmaların büyük çoğunluğunda
tırmıklarla yapılan farklı işlemlerin (namlu yapma, ters çevirme, havalandırma,
toplama, vb.) sonunda oluşan kayıpların da değişik değerlerde olduğu
belirtilmektedir.
Biçim ile balyalama arasında tırmıklarla yapılan mekanizasyon işlemleri sırasında
bitki nem içeriği azaldıkça kuru madde kayıplarının hızlı bir şekilde artmasına
rağmen (Feldman ve Lievers, 1978; Bastaban, 1982; Macdonald ve Clark, 1987;
Öztürk, 1998) %25 nemin üzerinde yapılan bu işlemler sırasındaki ham protein
kaybının nem içeriğine bağlı olarak değişmediği belirtilmiştir (Rotz ve Abrams,
1988, Öztürk, 1998)
Tırmıklarla yapılan işlemler sırasında çalışma hızının artması ile kayıplar artmakta
(Dale ve ark., 1978), fakat 10 km/h' lık kritik hızdan sonra kayıplarda artışın durduğu
belirtilmektedir (Dale ve ark., 1978).
Bitki nem içeriğinin %50 'nin altına düşmesi durumunda namluların çevrilmesi
işlemi sırasında oluşan mekanik kayıpların, tarla yüzeyinde yayılmış materyalin
havalandırılması sırasında oluşan kayıplara göre daha az olması, kurumanın son
aşamalarında biçilen materyalin namlu olarak korunmasının daha avantajlı olduğunu
göstermekte (Overvest, 1977); ayrıca her alt üst etme işlemi için %5-6 oranında
yaprak kaybının kaçınılmaz olduğu belirtilmektedir (Beckhoff, 1965). Tırmıklarla
yapılan işlemler sırasında oluşan kayıplar çayır otuna göre yoncada daha fazla
(Macdonald ve Clark, 1987; Savoie, 1988; Öztürk, 1998), ilk biçimde oluşan
kayıplar ise ikinci ve üçüncü biçime göre daha az olmaktadır (Koegel ve ark., 1985).
Tırmıkların yüksek çevre hızlarına sahip iş organları bitkiye çarptığında dökülme
şeklinde kayıplara neden olmakta, bu kayıplar işlem anındaki bitki nem içeriği %30'
un altına düştüğünde hızlı bir şekilde artmaktadır (Evcim, 1982; Bölükoğlu ve Arın,
1982). Özellikle kuyruk milinden hareketli tırmıklarda kuru madde kayıpları daha da
fazla olabilmektedir (Savoie ve ark., 1982; Rotz, 1993; Öztürk, 1998).
Tırmıklarda hız oranının (mutlak parmak hızının ortalama ot hızına oranı) yüksek,
teorik ot yolunun ise uzun olmasının kayıplar yönünden arzu edilmeyen iki özellik
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
810
olduğu belirtilmiş, silindirik tamburlu, eğik tambur başlı ve yıldız çarklı tırmıklar
içerisinde bu özellikleri yönüyle en iyi sonuçlar yıldız çarklı tırmıklar için elde
edilmiştir. Bu tırmık için ortalama ot hızı ve hız oranı en düşük, ot yolu ise oldukça
küçük bulunmuştur (Giles ve Routh, 1951).
Biçilen materyalin tarlada hızlı ve dengeli bir şekide kurumasını sağlamak amacıyla
değişik tip tırmıklarla yapılan alt üst etme, yayma ve namlu yapma gibi mekanik
işlemler sırasında oluşan kuru madde kayıpları %2-30 arasında değişebilmektedir
(Beckhoff, 1965; Klinner, 1975a, 1975b; Bulgurlu, 1980; Tosun ve Altın, 1981;
Spencer ve ark., 1990; Buckmaster, 1993; Rotz ve Muck, 1994). Bu kayıplara
tırmıklarla oluşturulan namlu yapısının da %1-3 oranında etkisi olmaktadır
(Whitney, 1966; Friesen, 1978; Koegel ve ark., 1985; Rotz ve Abrams, 1988;
McGechan, 1989; Shinners ve ark., 1992).
Gerek bitki veya hava şartlarına gerekse tırmık tipi, özellikleri ve yapılan işlemlere
bağlı olarak değişiklik gösteren kuru madde kayıpları, kuyruk milinden harekli döner
tırmıklar için %5-20 arasında (Savoie ve ark., 1982; Rotz, 1993; Öztürk, 1998)
bulunmuştur. Yanal hereketli tırmıklardan yıldız çarklı tırmık için kuru madde
kayıpları %2-12 arasında belirlenmiş ve bu tırmılarla yapılan değişik işlemler diğer
tırmık tiplerine göre daha az kayıp oluşturmuştur. Yanal hereketli diğer tırmık
tiplerinden yaylı parmaklı bantlı yan tırmık, zincir bantlı yan tırmık, eğik tambur
başlı tırmık ve silindirik tamburlu yan tırmık için belirlenen kuru madde kayıp
değerleri %3-18 arasında bulunmuştur (Giles ve Routh, 1951; Hundtoft, 1965;
Friesen, 1978; Dale ve ark., 1978; Savoie ve ark., 1982; Bastaban, 1982; Rotz, 1993;
Öztürk, 1998).
Tırmıklarla oluşturulan işlemler sırasında oluşan ham protein kayıpları %4-35
arasında değişmekte ve bu kayıplar kuru madde kayıplarına göre %3.1 puan daha
fazla olabilmektedir (Beckhoff, 1965; Buckmaster, 1993). Buna rağmen, özellikle
%25'in üzerideki nem içeriklerinde yapılan işlemlerde farklı tırmıkların
oluşturdukları ham protein kayıpları arasında istatistiksel olarak önemli sayılabilecek
farklar bulunmamaktadır (Garthe ve ark., 1988; Öztürk, 1998).
2.3. Balyalama Kayıpları
Biçilen materyalin, güvenli nem sınırları olarak kabul edilen %20-30 nem oranına
(Whitney, 1966; Klinner, 1973; Dale ve ark., 1978, Evcim, 1982; Rotz ve ark., 1987)
ulaşmasıyla yapılacak balyalama işleminin iyi zamanlanması, kayıplar açısından
büyük önem taşımakta, çok düşük nem oranlarında balyalama yapıldığında, balya
makinaları toplama ünitelerinde ortaya çıkan kayıplar hızla artmakta, fazla nemde
balyalama anında ise depolama sırasında kızışma ve çürüme nedeniyle nitel kayıplar
oluşmaktadır (Whitney, 1966; Evcim, 1982).
Balyalama sırasındaki kuru madde kayıpları balya makinasının toplama üniteleri ve
balya odasında (sıkıştırma odası) meydana gelmektedir. Balya makinası veya
ünitelerinin ayrı ayrı neden oldukları bu kayıplar; balyalamadan önce yapılan biçme
ve tırmıklama işlemleri, bu işlemler sırasında yapılan namlunun yoğunluğu ve
homojenliği, balyalama anındaki bitki nem içeriği, bitki türü, verimi ve olgunluğu,
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
811
balya yoğunluğu, balya makinasının tipi, ilerleme hızı ve sürücü yetenekleri ile
yakından ilgilidir (Whitney, 1966; Macdonald ve Clark, 1987; Gupta ve ark., 1990).
Balyalama sırasında gerek balya makinasından gerekse bitki ve çalışma şartlarından
kaynaklanan toplam kayıplar kuru madde veriminin %1-30 'u arasında olabilmektedir
(Pederson ve Buchele, 1960; Whitney, 1966; Friesen, 1978; Honig, 1979; Martin,
1980; Anderson ve ark., 1981; Koegel ve ark., 1985; Starub ve ark., 1986; Rotz ve
Abrams, 1988; Buckmaster ve Heinrichs, 1993; Rotz ve Muck, 1994).
Silindirik tip balya makinaları %1-15, dikdörtgen tip balya makinaları ise %1-8
arasında kuru madde kaybına neden olmaktadır (Martin, 1980; Koegel ve ark., 1985;
Rotz ve Muck, 1994). Dikdörtgen balya makinalarında gerek toplama ünitesinin
gerekse balya odasının neden olduğu kayıplar benzerlik göstermekte ve %1-3
arasında değişmekte (Whitney, 1966; Koegel ve ark., 1985, Mayne ve Gordon, 1986;
Rotz ve Abrams, 1988; Spencer ve ark., 1989) ve makina ayarlarına bağlı olmak
üzere toplama ünitesi kayıpları %5 ve üzerine çıkabilmektedir (Friesen, 1978; Honig,
1979). Dikdörtgen balya makinaları ile birlikte kullanılan balya fırlatıcıları da %2.5
daha fazla kayıba neden olmaktadır (Whitney, 1966; Savoie, 1982).
Silindirik tip balya makinalarında kayıpların büyük çoğunluğu balya odasında
oluşmakta, Praire Tarım Makinaları Enstitüsü tarafından hazırlanan bir raporda,
uygun şartlar için %5' in altında olabilen bu kayıpların, uygun olmayan şartlarda
%17' ye kadar artabileceği belirtilmektedir (Koegel ve ark., 1985; Macdonald ve
Clark, 1987). Sabit balya odasına sahip büyük silindirik balya makinalarındaki balya
odası kayıpları, değişken balya odalı makinalara göre 2.5 kat daha fazla olabilmekte
(Koegel ve ark, 1985) ve bu ünitelerde oluşan kayıpların %80' i yapraklardan
oluşmaktadır (Buckmaster ve ark., 1990).
Balyalama işlemi sırasında özellikle yaprak/sap oranı yüksek olan baklagillerde
kayıplar daha fazla olmakta (Pedersen ve Buchele, 1960), balyalama işleminin
geceleyin veya sabah erkenden, yaprak neminin yüksek olduğu saatlerde yapılması
sonucu balya odası kayıplarının %50 azalabileceği ifade edilmektedir (Friesen,
1978).
3. SOLUNUM - YAĞMUR KAYIPLARI
Biçilen materyal bir anlamda canlılığını devam ettirdiğinden dolayı, kuruma
süresince mikroorganizmalar ve bitki hücrelerinin solunumundan kaynaklanan kuru
madde kayıplarının yanısıra bitkideki yapısal çözülmeler ve yıkanma nedeniyle de
besin değeri kayıpları sözkonusu olmaktadır. Biçilmiş materyalde fotosentez devam
ettiği sürece solunum da devam etmektedir. Biçimden sonra bitki hücrelerinin yaşam
ve solunum fonksiyonları için gerekli enerji bitkinin yedek besin maddelerinin
oksidasyonu sonucu sağlanır. Bu işlem bitki nem içeriğinin %25-40 oranına düşmesi
sonucu solunumun durmasıyla (Wilkinson ve Hall, 1966; Wood ve Parker, 1971;
Wolf ve Carson, 1973; Klinner ve Shepperson, 1975; Honig, 1979; Martin, 1980)
veya sıcaklığın bitkinin donma noktasına (-5 0C) düşmesiyle sona ermektedir
(Wilkinson ve Hall, 1966; Dale ve ark., 1978). Solunum hızı 45 0C' ye kadar
artmasına rağmen bu kritik sıcaklıktan sonra düşmeye başlamaktadır.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
812
Solunum kayıpları; ürün verimine, bitki nem içeriğine, bitki türüne ve olgunluğuna,
sıcaklığa ve kuruma sırasında yapılan şartlandırma işlemlerine bağlı olarak genelde
%2-8 arasında değişmekte (Ohm, 1972; Wood, 1972; Klinner ve Sepperson, 1975;
Honig, 1979; Rotz ve ark.,1984; Rotz ve Sprott, 1984; Rotz ve ark., 1987; Rotz ve
Abrams, 1988), uygun olmayan şartlarda %18' e (Wood ve Parker, 1971; Klinner ve
Shepperson, 1975; Dale ve ark.,1978) hatta %30'a kadar (Rees,1982)
çıkabilmektedir.
Biçilmiş ürün içerisindeki yapraklar saplardan daha hızlı kurumakta, yapraklarda
sona eren solunum saplarda bir müddet daha devam etmektedir (Rees, 1982). Bu
nedenle özellikle yaprak/sap oranı yüksek olan baklagillerdeki solunum kayıpları
çayır otuna göre daha fazla olmaktadır (Dale ve ark., 1978). Şartlandırma makinaları
ile bitki gövdesinin ezilmesi suretiyle bitki kısımları arasında dengeli ve hızlı bir
kuruma sağlanmakta, böylece solunum erken sona ereceğinden toplam solunum
kayıpları da azalmaktadır (Simpson, 1961).
Honig (1979), Ohm (1972) ve Wood (1972) nem içeriği ve sıcaklığın solunum hızına
etkisini ifade eden eşitlikler yardımıyla sıcaklık ve neme bağlı olarak kuru madde
kayıplarının belirlendiği denklemler geliştirmişlerdir. Bu denklemler yardımıyla
%32-80 nem arasında solunumdan dolayı oluşan kuru madde kayıplarını 15, 20 ve 25
0
C sıcaklıklar için sırasıyla Honig %5.7, %7.7 ve %9.6, Ohm %5.1, %6.9 ve %9.0,
Wood ise %4.9, %6.9 ve %9.7 olarak belirlemişlerdir.
Biçilmiş materyalin tarladaki kuruması sırasında yağan yağmur da önemli miktarda
kayba neden olmaktadır. Kötü kurutma şartları ve kuruma sırasında yapılan mekanik
etkilerin ardından yağmurun yağmasıyla kayıplar artmakta, bu kayıpların
çoğunluğunun çok iyi sindirilebilir bitki öğelerinden oluşması yem kalitesini büyük
ölçüde azaltmaktadır (Rotz ve Muck 1994; Rotz, 1995).
Yağmurun neden olduğu kayıplar yaprak kayıpları ve yıkanma kayıpları olarak iki
şekilde oluşmaktadır. Yaprak kayıpları özellikle şiddetli yağmurlarda yaprakların
gövdeden kopması ve yağmur suyu ile tarla yüzeyinden uzaklaştırılması sonucu,
yıkanma kayıpları ise çözülebilir bitki besin elementlerinin yağmurun etkisi ile
üründen ayrılması sonucu oluşmaktadır. Bu kayıpların genelde bitkinin besin değeri
en yüksek olan kısımlarından oluşması verimle birlikte kaliteyi de düşürmektedir.
Yağmurun neden olduğu yaprak kayıpları; yaprak/sap oranına, yağmurun yağdığı
andaki bitki nem içeriğine, namlu yoğunluğuna, toplam yağmur miktarına ve kuruma
süresince yapılan mekanik etkilere bağlı olarak ortalama %2-36 arasında
değişmektedir (Dernedde ve Wilmschen, 1969; Rücker ve Knabe, 1983; Fonnesbeck
ve ark., 1982; Collins, 1983; Spencer ve ark., 1988; Rotz ve Abrams, 1988; Rotz ve
ark., 1989; Rotz ve ark., 1991; Rotz ve Muck, 1994, Rotz, 1995).
Biçilmiş materyalin kuruması sırasında yağmurun yağması hazmedilebilir kuru
madde miktarında %8-18 oranında bir azalmaya neden olmakta (Wilkinson, 1981;
Collins, 1983), yağmurun ham protein kayıplarına etkisi ise diğer kuru madde
kayıplarına etkisine göre %20 daha fazla olabilmektedir (Rotz ve ark., 1989). Bu
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
813
nedenle ham proteinin yağmurdan dolayı kayıp değerleri çok değişkenlik
göstermekte ve yonca için yapılan denemelede %10-50 arasında ham protein
kaybının olabileceği bildirilmektedir (Collins, 1982 1983, 1985; Fonnesbeck ve ark.,
1986; Rotz ve Abrams, 1988; Rotz ve ark., 1991). Yağmurun ve ürün
karakteristiklerinin neden olduğu bu kayıpların tarlada doğal yağmur altında
belirlenmesi oldukça zor olduğundan, belirlenen bu değerler aynı zamanda solunum
ve kuruma sırasında gerek duyulan mekanik etkilerin sonucunda oluşan kayıpları da
içermektedir. Bazı araştırmacılar ise yağmurun neden olduğu kayıpları laboratuvar
şartlarında belirlemeye çalışmışlardır (Dernedde ve Wilmschen, 1969; Rees, 1982).
Yağmurun neden olduğu kayıplar düşen yağmur miktarına göre azalan oranlarda
artmakta (Fonnesbeck ve ark., 1982; Collins, 1983) ve her bir mm'lik yağmur düşüşü
için %0.1-0.7 arasında kayıp oluşmaktadır (Rotz ve ark., 1991; Rotz ve Abrams,
1988).
Tarla yüzeyindeki materyalin kuruma hızını artırmak için yapılan birçok mekanik
etkiler ürünün yıkanma kayıplarına karşı hassasiyetini artırmakta ve bu durumda
yağmurun neden olduğu kayıplar işlem görmemiş materyale göre %20 daha fazla
olabilmektedir (Rotz ve ark., 1987; McGechan, 1989, 1993). Buna rağmen aynı
amaçla uygulanan kimyasal şartlandırmanın yağmurun neden olduğu kayıplar
üzerine etkisi yok denecek kadar az olmaktadır (Rotz ve ark., 1987, 1991).
Kuruma işleminin ilk zamanlarında yağan yağmur daha az kayıplara neden olurken,
ürün neminin veya namludaki ürün yoğunluğunun azalmasıyla kayıplarda artış
görülmektedir (Rotz ve ark., 1991; McGechan, 1993; Smith ve Brown, 1994;
Sundberg ve Thylen, 1994). Yağmurun neden olduğu yaprak kayıplarının bitki türleri
arasında değişiklik göstermesine rağmen (Collins, 1983; Rotz ve ark., 1991, Rotz,
1995) yıkanma kayıplarının bitki türüne göre değişmediği belirtilmektedir (Collins,
1982, 1983, 1985; Sundberg ve Thylen, 1994).
4. DEPOLAMA KAYIPLARI
Yem bitkileri yetişme peryodu içerisinde otlatılarak veya biçimden hemen sonra
yeşil durumda tüketilmeleri halinde yem kalitesinden ve veriminden önemli
kayıplara uğratılmaksızın hayvanlara iletilmiş olurlar. Ancak doğal çevre şartlarının
bütün bir yıl boyunca sürekli olarak hasada hazır yem bitkileri üretimine imkan
vermemesi, bu şekilde tüketilmelerini sınırlı kılmakta ve rasyonel hayvan besleme
için sürekli olarak belirli düzeyde kaba yemin sağlanmasının gerekliliği yem
bitkilerinin depolanarak tüketilmelerini zorunlu kılmaktadır.
Bitkideki yapısal çözülme işlemini denetim altında bulundurmak, bitkinin yem
değerini ve verimini olabildiğince ölçüsünde korumak amacıyla iki tip saklama
yöntemi uygulanmaktadır (Evcim, 1982). Bunlardan ilki ve en yaygın olarak
kullanılanı, bitkinin kimyasal çözülme ve mikroorganizma hareketlerinin duracağı
nem düzeyine kadar kurutulduktan sonra depolanarak saklanması, diğeri ise yüksek
nemde depolayarak metabolik aktivitelerin oluşturulması ve bunlar sonucunda ortaya
çıkacak asitler veya diğer kimyasal ürünler yardımıyla silaj şeklinde saklanmasıdır.
Birbirine göre farklı teknolojiler ve mekanizasyon uygulamaları gerektiren bu iki
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
814
yöntemden silaj olarak depolama yöntemi daha çok hava şartları kurutma için
elverişli olmayan yerlerde uygulama alanı bulmakta, ürünün kurutularak
depolanması yöntemi ise silaj yönteminin gelişmekte olduğu ülkelerde bile yaygın
olarak kullanılabilmektedir (Klinner, 1973).
Depolama süresince ortaya çıkan kuru madde ve besin değeri kayıplarını etkileyen en
önemli faktörler; depolama yöntemi (yığın halinde, dışarda, içeride) (Anderson ve
ark., 1981; Johnson ve ark., 1984; Atwal ve ark., 1984; Balyea ve ark., 1985; Heslop
ve Bilanski, 1986; Huhnke, 1993; Rotz, 1993) depolama şekli (üstü açık, üstü örtülü)
(Anderson ve ark., 1981; Balyea ve ark., 1985; Huhnke, 1988), balyaların diziliş
şekli (yan yana, pramit veya dikdörtgen yığın halinde) (Chisholm ve ark., 1979;
Verma ve Bargen, 1979), balyaların diziliş yönü (kuzey-güney, doğu-batı) (Huhnke,
1993), balyaların üzerine dizildiği zemin (çakıl zemin, toprak zemin, sehpa üzerine,
plastik örtülü sehpa üzerine, lastik tekerlekler üzerine, paletler üzerine) (Verma ve
Nelson, 1981; Huhnke, 1993), ürünün depolama anındaki nem içeriği, ürünün
olgunluğu, balyalama yoğunluğu ve bitki türü (Moser, 1980; Rotz ve ark, 1983,
1986; Buckmaster ve ark., 1989), balya tipi (silindirik veya dikdörtgen balya) (Nehrir
ve ark., 1978; Johnson ve ark., 1984), depolama sırasında uygulanan kimyasal
maddeler (propiyonik asit, susuz amonyak, amino asit) (Knapp ve ark., 1974, 1975,
1976; Sheaffer ve Clark, 1975; Currence ve Searcy, 1975; Currence ve ark., 1976;
Nehrir ve ark., 1978; Davies ve Warboys, 1978; Charlick ve ark., 1980; Bastaban ve
Erkmen, 1990; Rotz ve ark., 1991; Rotz ve Thomas, 1994) ve çevre koşulları
(sıcaklık, nem, yağmur, güneş, kar, çiğ) (Verma ve ark., 1978; Aksoy ve ark., 1981)
olarak belirtilmektedir.
Balyaların dışarıda üstü açık olarak depolanması durumunda %12-40, üstü örtülü
olarak depolanmasında da %5-30 arasında kuru madde kaybı oluşmaktadır. (Verma
ve ark., 1978; Chisholm ve ark, 1979; Verma ve Bargen, 1979; Verma ve Nelson,
1981, 1983; Anderson ve ark., 1981; Atwal ve ark., 1984; Balyea ve ark., 1985;
Baxter ve ark., 1986; Huhnke, 1988; Rotz, 1993). Gerek silindirik gerekse
dikdörtgen balyaların içeride depolanması sırasında ise %2-15 arasında kuru madde
kaybı oluşmaktadır (Anderson ve ark., 1981; Verma ve Nelson, 1983; Atwal ve ark.,
1984; Balyea ve ark., 1985; Baxter ve ark., 1986; Buckmaster ve ark., 1989; Collins
ve ark, 1987; Rotz, 1993, Huhnke, 1988, 1993).
Depolama kayıpları baklagillerde çayır otuna göre daha yüksektir. Bu kayıplar
depolama sırasındaki bitki nem içeriği ile birlikte artmakta ve depolama anındaki
nem içeriğinin %1'lik artışı için %0.7-1 arasında kayıp artışı olmaktadır (Waldo ve
Jorgensen, 1981; Rotz ve Abrams, 1988; Buckmaster ve ark., 1989; Rotz ve ark.,
1991; Buckmaster ve Heinrich, 1993). Yapılan araştırmalara göre %20 nemin altında
depolanan balyalarda kayıplar ancak %4-10 arasında gerçekleşmekte ve depolama
süresince ürün kalitesindeki değişim önemsiz bulunmaktadır (Nehrir ve ark., 1978;
Moser, 1980; Rotz ve ark., 1983, 1986; Rotz ve Abrams, 1988; Buckmaster ve
Heinrich, 1993).
Yüksek nemlerde depolanan yeşil yemlerde oluşabilecek kayıpların azaltılması için
ürünün kimyasal maddelerle korunması önerilmekte ve depolanan ürüne asit
uygulamasının ham protein kayıplarını %4, hazmedilebilir kuru madde kayıplarını
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
815
ise %10 azaltacağı belirtilmektedir (Knapp ve ark., 1975; Sheaffer ve Clark, 1975).
Bu amaçla yapılan bir çok araştırmada %20 nemin üzerinde depolanacak ürün için
propiyonik asit uygulanmış (Knapp ve ark., 1974; Davies ve Warboys, 1978; Nehrir
ve ark., 1978; Rotz ve ark., 1991) fakat bazı çalışmalarda, uygulanan kimyasal
maddenin çeşidi, uygulama oranı, uygulama anıdaki sıcaklık ve nem gibi faktörlerin
etkisiyle kimyasal uygulamanın kayıplar üzerine olumlu bir etkisi belirlenememiştir
(Knapp ve ark., 1976; Rotz ve ark., 1991).
KAYNAKLAR
Akbaş, Y. ve Alçiçek, A., Süt sığırcılığında yem tüketimi ve yemden yararlanmanın
genetik ıslahı olanakları. Hayvancılık Ulusal Kongresi Bildiri Kitabı, 18-20
Eylül, İzmir, 68-75, 1996.
Aksoy, A., Özen, S., Çakır, A. ve Haşimoğlu, S., Yemler Bilgisi Ders Notları.
Atatürk Üniv. Ziraat Fak., Erzurum, s.286, 1981.
Anderson, P. M., Kjelgaard, W. L., Hoffmann, L. D., Wilson, L. L. and Harpster, H.
W., Harvesting practices and round bale losses. Transactions of the ASAE,
24(4). 841-842, 1981.
Anonymous, Tarım İstatistikleri Özeti. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü
Yayınları, Yayın No: 2068, Ankara, 1996.
Arın, S., Bazı tarım işletmelerinde kaba yem bitkileri tarımı mekanizasyonu üzerinde
araştırmalar. Doktora tezi, Ankara Üniv. Ziraat Fak. Tarımsal Mek. Böl.,
Ankara, s 80, 1982 (yayınlanmamış).
Atwal, A. S., Sauer, F. D. and Erfle, J. D., Effects of storage conditions for large
round bales on recovery and quality of alfalfa hay. Can. J. Anim. Sci. 64:
487-490, 1984.
Bastaban, S. ve Erkmen, Y., Yonca balyalarını yüksek nem oranında depolamak
amacıyla propiyonik asit uygulaması üzerine bir araştırma. 4. Uluslararası
Tarımsal Mekanizasyon ve Enerji Kongresi, 1-4 Ekim, Adana, Bildiri Kitabı,
584-593, 1990.
Bastaban, S., Yoncada biçim sonrası uygulanan mekanizasyon işlemleri ile çeşitli
depolama koşullarının ürün kayıplarına etkileri üzerinde bir araştırma. Doktora
tezi, Atatürk Üniv. Zir. Fak. Tarımsal Mek. Böl., Erzurum, s 125, 1982
(yayınlanmamış).
Baxter, H. D., Bledsoe, B. L., Montgomery, M. J. and Owen, J. R., Comparison of
alfalfa-orchardgrass hay stored in large round bales and conventional
rectangularbales for lactating cows. J. Dairy Sci. 69: 1854-1864, 1986.
Baysal, İ., Manga, İ., Andiç, C., Şılbır, Y., Acar, Z., Terzioğlu, Ö., Polat, T., Erden,
İ. ve Keskin, B., Yem bitkileri tüketim projeksiyonları ve üretim hedefleri. IV.
Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi, 9-13 Ocak, Bildiri Kitabı 1. Cilt.
T.C. Ziraat Bankası Kültür Yayınları No: 26, Ankara, 577-597, 1995.
Beckhoff, J., Trocknungverlauf, masse-und naehrstoffverluste bei verschiedenen
heuwerbeverfahren. Forschung und Beratung Klave-Kellen, Reihc H.10, p.46,
1965.
Belyea, R. L., Martz, F. A. and Bell, S., Storage and feeding losses of large round
bales. J. Dairy Sci. 68(12):3371-3375, 1985.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
816
Bölükoğlu, H. ve Arın, S., Yonca hasat kayıpları ve kaybı dikkate alarak makina
seçimi. Hasat Öncesi, Hasat ve Hasat Sonrası Ürün Kayıpları Semineri, 13-17
Aralık, Ankara, 350-359, 1982.
Buckmaster, D. R. and Heinrichs, A. J., Losses and quality changes during harvest
and storage of preservative-treated alfalfa hay of varying moisture content.
Transactions of the ASAE, 36(2): 349-353, 1993.
Buckmaster, D. R., Alfalfa raking losses as measured on artifical stubble.
Transactions of the ASAE, 36(3): 645-651, 1993.
Buckmaster, D. R., Rotz, C. A. and Black, J. R., Value of alfalfa losses on dairy
farms. Transactions of the ASAE, 33(2): 351-360, 1990.
Buckmaster, D. R., Rotz, C. A. and Mertens, D. R., A model of alfalfa hay storage.
Transactions of the ASAE, 32(1): 30-36, 1989.
Bulgurlu, S., Yemler. Ege Üniv. Ziraat Fak. Yayınları, No:100, III. Basım, Bornova,
İzmir, s.227, 1980.
Charlick, R. H., Holden, M. R., Klinner, W. E. and Shepperson, G., The use of
preservatives in haymaking. J. Agric. Engng. Res., 25: 87-97, 1980.
Chisholm, T. S., Kamstra, L. D. and Vigil, F. R., Dry matter and nutrient losses for
large round bales storage outside. ASAE Paper No. NCR-79-103, 1979.
Chung, M. T. M. and Verma, L. R., Mechanical and chemical conditioning in the
laboratory to accelerate drying of ryegrass forage. Transactions of the ASAE,
29(2): 361-365, 1986.
Collins, M., Paulson, W. H., Finner, M. F., Jorgensen, N. A. and Keuler, C. R.,
Moisture and storage effects on dry matter and quality losses of alfalfa in round
bales. Transactions of the ASAE, 30(4): 913-917, 1987.
Collins, M., The influence of wetting on the composition of alfalfa, red clover, and
birdsfoot trefoil hay. Agron. J., 75:1041-1044, 1982.
Collins, M., Wetting and maturity effects on the yield and quality of legume hay.
Agron. J., 75: 523-527, 1983.
Collins, M., Wetting effects on the yield and quality of legume and legume-grass
hays. Agron. J., 77:936-941, 1985.
Curence, H. D. and Searcy, S. W., Effect of moisture, density and acid treatment on
hay quality. ASAE Paper No. 75-1040, 1975.
Curence, H. D., Searcy, S. W. and Matches, A. G., Large bale storage losses. ASAE
Technical Paper No. 78-5030, 1976.
Dale, J. G., Holt, D. A. and Peart, R. M., A model of alfalfa harvest and loss. ASAE
Paper No: 78-5030, St. Joseph, MI 49085-9659, USA, p 25, 1978.
Davies, M. H. and Warboys, I. B., The effect of propionic acid on the storage losses
of hay. J. Brit. Grassl. Soc., 33:75-82, 1978.
Dernedde, W. and Honig H., Mower conditioning of meadow grass. Landtechnik,
34(5): 214-217, 1979.
Dernedde, W. and Wilmschen, R., Heuwerbungsverluste durch Niederschlage bei
gequetschten Gras (Haymaking losses due to rain on lacerated grass).
Landbauforschung Völkenrode, 19(1): 39-42, 1969.
Eser, D., Geçit, H. H, Çiftçi, C. Y., Emeklier, H. Y. ve Ünver, S., Tarım
topraklarımızın durumu. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabı,
22-25 Eylül, Samsun,XXXIII-XXXIX, 1997.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
817
Evcim, H. Ü., Tarlada Kurutma Amacıyla Yonca Hasadında Değişik Biçim ve Biçim
Sonrası İşlemlerin Performans İrdelemesi ve Kuruma Olgusunu Kestirimde
Optimizasyon. Ege Üniv. Zir. Fak. Yayınları, No: 413, s 168,1982.
Feldman, M. and Lievers, K. W., Effect of harvesting equipment and methods on hay
and forage quantity and quality. Reprinted from the International Grain and
Forage Harvesting Con. Proc., Ottowa, Ontario, Canada, 323-326, 333, 1978.
Fonnesbeck, P. V., Garcia, M. M., Kaykay, J. M. and Saiady, M. Y., Rain-on-thehay miseries. Utah Science, 43: 31-35, 1982.
Fonnesbeck, P. V., Garcia, M. M., Kaykay, J. M. and Saiady, M. Y., Estimating yield
and nutrient losses due to rainfall on field drying alfalfa hay. Animal Feed Sci.
Tech., 16: 7-15, 1986.
Friesen, O., Evaluation of hay and forage harvesting methods. Proc. Int. Grain
Forage Harvest. Conf., Ames, Iowa ASAE Pub. 1-78, 317-322, 1978.
Garthe. J. W., Anderson, P. M., Hoover, R. J. and Fales, S. L., Field test of a swath /
windrow hay inverter. ASAE Paper No: 88-1549, St. Joseph, MI 49085-9659,
USA, p 17, 1988.
Giles, G.W. and Routh, C.A., The finger-wheel rake. Agric. Eng., 32(10): 537-541,
1951.
Gupta, M. L., McMahon, T. A., Macmillan, R. H. and Bennett, D. W., Simulation of
hay-making systems: Part 1- Development of the model. Agricultural Systems,
34:277-299, 1990.
Heslop, L. C., and Bilanski, W. K., Economic benefits of weather protection for large
round bales. Can. Agric. Eng., 28.131-135, 1986.
Honig, H., Mechanical and respiratory losses during pre-wilting of grass.
Proceedings of Occasional Symposium 11, European Grassland Federation,
Bringhton, 201-204, 1979.
Huhnke, R. L., Round bale orientation effects on alfalfa hay storage. Appl. Eng.
Agric., 9(4): 349-351, 1993.
Huhnke, R.L., Large round bale alfalfa hay storage. Appl. Eng. Agric., 4:316-318,
1988.
Hundtoft, E. B., Extension and research cooperate in evaluating forage harvesting
systems. ASAE Paper No: 65-635. St. Joseph MI 49085-9659, USA, p 27, 1965.
Johnson, D. G., Otterby, D. E., Lundquist, R. G., True, J. A., Benson, F. A., Smith,
R. E., Lindor, L. K. and Stommes, R. C., Yield and quality of alfalfa as affected
by harvesting and storage methods. J. Dairy Sci., 67:2475-2480, 1984.
Johnson, T. R., Thomas, J. W. and Rotz, C. A., Quality of alfalfa hay chemically
treated at cutting to hasten field drying. J. Dairy Sci., 66: 1052-1056, 1983.
Kaya, A., Türkiye'de sığır besiciliğinin durumu, sorunları ve sorunların çözümüne
yönelik öneriler. Trakya Bilgesi 1. Hayvancılık Sempozyumu Bildiri Kitabı, 8-9
Ocak, Tekirdağ, Hasad Yayıncılık, İstanbul, 62-70, 1992.
Klinner, W. E. and Shepperson, G., The state of haymaking technology - A Review.
J. Br. Grassld. Soc., 30; 259-266, 1975.
Klinner, W. E., Design and performance characteristics of an experimental crop
conditioning system for difficult climates. J. of Agric. Eng. Res., 20: 149-165,
1975a.
Klinner, W. E., Mechanical and chemical field treatment of grass for conservation.
N.I.A.E. Report No: 21, Wrest Park, Silsoe, Bedford, MK 45 4 HS, p 29, 1976.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
818
Klinner, W. E., Research and development in crop mowing and conditioning. ARC
Research Review, 1(2): 51-58, 1975b.
Klinner, W. E., The state and future of haymaking. The Laden Wain, J. Agric. Club,
Univ. Reading, 22-25, 1973.
Knapp, W. R., Holt, D. A. and Lechtenberg, V. L., Anhydrous ammonia and
propionic acid as hay preservatives. Agron. J., 66: 823-824,1974.
Knapp, W. R., Holt, D. A. and Lechtenberg, V. L., Hay preservation and quality
improvement by anhydrous ammonia treatment. Agron. j., 67(6): 66-769, 1975.
Knapp, W. R., Holt, D. A. and Lechtenberg, V. L., Propionic acid as a hay
preservative. Agron. J., 68: 120-123, 1976.
Koegel, R. G., Straub, R. J. and Walgenbach, R. P., Quantification of mechanical
losses in forage harvesting. Transactions of the ASAE, 28(4): 1047-1051, 1985.
Macdonald, A. D. and Clark, E. A., Water and quality loss during fild drying of hay.
Advences in Agronomy, 41: 407-437, 1987.
Martin, N. P., Harvesting and storage of quality hay. Proc. Forage Grassl. Conf.,
Louisville, Kentucky, 177-192, 1980.
Mayne, C. S. and Gordon, F. J., The effect of harvesting system on nutrient losses
durig silage making. 1. Field losses. Grass andForage Science, 41: 17-26, 1986.
McGechan, M. B., A review of losses arising during conservation of grass forage:
Part 1, Field Losses. J. of Agric. Eng. Res., 44: 1-21, 1989.
McGechan, M. B., The rewetting of partially dried grass swaths by rain: Part 4,
Measurement of leaching losses. J. Agric. Eng. Res., 55:57-67, 1993.
Moser, L. E., Quality of forage as affected by post-harvest storage and processing.
Crop Quality, Storage and Utilization. American Society of Agronomy.
Madison, WI., 1980.
Nehrir, H. W., Kjelgaard, W. L., Anderson, P. M., Long, T. A. and Hoffman, L. D.,
Chemical additives and hay attributes. Transactions of the ASAE, 21(2):
217-221, 226, 1978.
Ohm, A., Heating and drying processes in hay. Technische Hogeschool Delft, 1972.
Overvest, J., Droge-stofverliezen tijdens de veldperiode (Dry matter losses during
wilting). Report 49, Proefstation voor de rundveehouderij, Leystad, 1977.
Öztürk, İ., Yem bitkileri hasadında kullanılan farklı tip tırmıkların güç ve yakıt
tüketimleri, iş başarıları ve ürün kayıpları yönünden karşılaştırılması üzerine bir
araştırma. Doktora tezi, Atatürk Üniv. Zir. Fak. Tarımsal Mek. Böl., Erzurum, s
169, 1998 (yayınlanmamış).
Pedersen, T. T. and Buchele, W. F., Drying rate of alfalfa hay. Agric. Eng. 40,
86-108, 1960.
Rees, D. V. H., A discussion of sources of dry matter loss during the process of
haymaking. J. of Agric. Eng. Res., 27: 469-479, 1982.
Rotz, C. A. and Abrams, S. M., Losses and quality changes during alfalfa hay harvest
and storage. Transactions of the ASAE, 31(2): 350-355, 1988.
Rotz, C. A. and Muck, R. E., Changes in forage quality during harvest and storage.
In Forage Quality, Evaluation and Utilization, ed. G. C. Fahey. Madison
Wis.:Am. Soc. Agron., 1994.
Rotz, C. A. and Sprott, D. J., Drying rates, losses and fuel requirements for mowing
and conditioning alfalfa. Transactions of the ASAE, 27(3): 715-720, 1984.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
819
Rotz, C. A., Abrams, S. M. and Davis, R. J., Alfalfa drying, loss and quality as
influenced by mechanical and chemical conditioning. Transactions of the ASAE,
30(3): 630-635, 1987.
Rotz, C. A., Black, J. R., Mertens, D. R. and Buckmaster, D. R., DAFOSYM: A
model of the dairy forage system. J. Prod. Agric., 2(1): 83-91, 1989.
Rotz, C. A., Davis, R. J., Buckmaster, D. R. and Allen, M. S., Preservation of alfalfa
hay with propionic acid. Appl. Eng. Agric., 7(1): 33-40, 1991.
Rotz, C. A., Loss models for forage harvest. Transactions of the ASAE, 38(6):
1621-1631, 1995.
Rotz, C. A., Performance and cost comparisons of hay harvesting equipment.
Cooperative Extension Service, Michigan State University, Extension Bulletin
E-1993, File 18.442, p 4, 1993.
Rotz, C. A., Sprott, D. J. and Thomas, J. W., Interaction of mechanical and chemical
conditioning of alfalfa. Transactions of the ASAE, 27(4): 1009-1014, 1984.
Rotz, C. A., Sprott, D. J., Davis, R. J. and Thomas, J. W., Anhydrous ammonia
injection into baled forage. Appl. Eng. Agric., 2(2): 64-69, 1986.
Rotz, C. A., Sprott, D. J., Thomas, J. W. and Hathaway, J. E., Preservation of baled
high-moisture alfalfa hay. ASAE Paper No. 83-1533, St. Joseph MI 49085-9659,
USA, 1983.
Rotz,C. A. and Thomas, J. W., Chemical preservation of forages: Techniques and
economics. Cooperative Extension Service, Michigan State University,
Extension Bulletin E-1994, File 18.15, p 4, 1994.
Rucker, G. and Knabe, O., Massnahmen zur Verlustsenkung und Qualitatserhaltung
beim Welkung von Grasern. (Measures for reducing losses and maintaining
quality during wilting of grasses). Feldwirtschaft, 24(4): 174-176, 1983.
Savoie, P. and Beauregard, S., Effect of windrow inversion on hay drying and losses.
XVI International Grassland Congress, Nice, France, 999-1000, 1989.
Savoie, P., Hay tedding losses. Can. Agric. Eng., 30: 39-42, 1988.
Savoie, P., Pattey, E. and Dupuis, G., Interactions between grass maturity and swath
width during hay drying. Transactions of the ASAE, 27(6): 1679-1683, 1984.
Savoie, P., Rotz, C. A., Bucholtz, H. F. and Brook, R. C., Hay harvesting system
losses and drying rates. Transactions of the ASAE, 25(3): 581-585, 589, 1982.
Savoie, P., The analysis of forage harvest storage and feeding system. Ph. D. thesis,
Michigan State University, East Lansing, 1982.
Sheaffer, C. C. and Clark, N. A., Effects of organic preservatives on the quality of
aerobically stored high moisture baled hay. Agronomy J., 67: 660-662, 1975.
Shinners, K. J., Koegel, R. G. and Straub, R. J., Leaf loss and drying rate of alfalfa as
affected by conditioning roll type. Appl. Eng. Agric., 7(1): 46-49, 1991.
Shinners, K. J., Straub, R. J. and Koegel, R. G., Performance of two small
rectangular baler configurations. Appl. Eng. Agric., 8(3): 309-313, 1992.
Simpson, B., Effect of crushing on the respiratory drift of pasture plants during
drying. J. sci. Fd. Agric., 12:706-712, 1961.
Smith, D. M. and Brown, D. M., Rainfall-induced leaching and leaf losses from
drying alfalfa forage. Agron. J., 86: 503-510, 1994.
Spencer, H. B., Lamond, W. J., Graham, R. and Moore, A. B., Dry matter losses
associated with high rainfall during silage wilting. Dep. Note 8, Scottish Centre
of Agric. Eng., Penicuik, 1988.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi
Tekirdağ
820
Spencer, H. B., Lamond, W. J., Graham, R., Moore, A. B. and McGechan, M. B.,
Drying rates and dry matter losses in field trial of grass wilting with frequent
mechanical disturbance. Department Note, Scottish Centre of Agric. Eng.., 1989.
Spencer, H. B., Lamond, W. J., McGechan, M. B., Graham, R. and Moore, A. B.,
Moisture and dry matter losses in field and wind tunnel trials of grass wilting
with frequent mechanical disturbance. J. of Agric. Sci., Cambridge,115:203-207,
1990.
Straub, R. J. and Bruhn, H. D., Evaluation of roll design in hay conditioning.
Transactions of the ASAE, 18(2): 217-220, 1975.
Straub, R. J., Koegel, R. G. and Shinners, K. J., Mechanical losses from four lfalfa
harvesting strategies. ASAE Paper No. 86-1035. St. Joseph, MI: ASAE, 1986.
Sundberg, M. and Thylen, A., Leaching losses due to rain in macerated and
conditioned forage. J. Agric. Eng. Res., 58: 133-143, 1994.
Tosun, F. ve Altın, M., Çayır-Mer'a Yayla Kültürü ve Bunlardan Faydalanma
Yöntemleri. Ondokuz Mayıs Üniv. Ziraat Fak. yayın No. 1, Ankara, .230, 1981.
Tosun, F., Türkiye'de kaba yem üretiminde çayır-mer'a ve yem bitkileri
yetiştiriciliğinin dünü, bugünü ve yarını. Türkiye 3. Çayır-Mer'a ve Yem
Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabı, 17-19 Haziran, Erzurum, 1-15, 1996.
Tosun, F., Türkiye'de toprak erozyonu, boyutları ve tarım alanlarında alınacak
önlemler. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabı,22-5 Eylül, I-X,
1997.
Verma, L. R. and Bargen, V. K., Alfalfa quality affected by top topography in
mechanically formed Stocks. Transactions of the ASAE, 22(2): 283-290, 1979.
Verma, L. R. and Nelson, B. D., Changes in round bales during storage. Transactions
of the ASAE, 26: 328-332, 1983.
Verma, L. R. and Nelson, B. D., Storage changes in big round hay bales. Dept. of
Agric. Eng. LSU, Baton Rouge, 6-7, 1981.
Verma, L. R., Kenneth, V. B., Owen, F. G. and Perry, L. J., Characteristics of
mechanically formed hay packages after storage . Reprinted from the
ınternational Grain and Forage Harvesting Conference Proceeding. 286-290,
1978.
Waldo, D. R. and Jorgensen, N. A., Forages for high animal production: Nutritional
factors and effects of conservation. J. Dairy Sci., 64(6):1207-1229, 1981.
Whitney, L. F., Hay losses from baler and chopper components. Transacions of the
ASAE, 9(2): 277-278, 1966.
Wilkinson, J. M., Losses in the conservation and utilization of grass and forage
crops. Ann. Appl. Biol., 98:365-375, 1981.
Wilkinson, R. H. and Hall, C. W., Respiration heat of harvested forage. Transactions
of the ASAE, 9(3): 424-427, 1966.
Wolf, D. D. and Carson, E. W., Respiration during drying of alfalfa herbage. Crop
Science, 13:660-662, 1973.
Wood J. G. and Parker, J., Respiration during the drying of hay. J. Agric. Eng. res.,
16(3): 179-191, 1971.
Wood, J. G. M., Letter to the editor. J. Br. Grassland. Soc., 27:193-194, 1972.