tunceli`nin bazı yöresel bitki adları

Transkript

Eurasscience Journals
Avrasya Terim Dergisi, 2015, 3 (2): 23 - 33
TUNCELİ’NİN BAZI YÖRESEL BİTKİ ADLARI
Ahmet Doğan1 ve Ertan Tuzlacı2
1, 2)
Marmara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Botanik Anabilim Dalı,
Haydarpaşa-İstanbul, ileti: [email protected]
Özet
Bu çalışmada Tunceli’nin Ovacık, Pertek, Pülümür, Hozat, Mazgirt ilçelerinde yaptığımız etnobotanik
araştırmalarında saptanan yöresel bitki adları sunulmuştur. Bu çalışmanın sonucuna göre 306 bitki taksonuna ait 491
yöresel ad tespit edilmiş olup, saptadığımız 65 taksonun yöresel adı ilk kez bu çalışma ile belirlenmiştir. Bitkiler
Latince adına göre alfabetik olarak liste halinde metin içinde belirtilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Etnobotanik, yöresel bitki adları, Tunceli, Türkiye.
SOME LOCAL NAMES OF THE PLANTS OF TUNCELI
Abstract
In this ethnobotanical research study local plant names at districts of Tunceli (Ovacik, Pertek, Pülümür,
Hozat, Mazgirt) are presented. As a result of this study, 491 vernacular names belonging to 306 taxa were identified
and the local names of 65 taxa were recorded for the first time. Plants are listed alphabetically within the text by
Latin names.
Key Words: Ethnobotany, local plant names, Tunceli, Turkey.
Geliş Tarihi: 1 Eylül 2015, Düzeltme Tarihi: 19 Eylül 2015, Kabul Tarihi: 21 Eylül 2015
23
1. Giriş
Tarih boyunca insanoğlu ihtiyaçlarına ve
gözlemlerine bağlı olarak çevresindeki en önemli
varlıklardan biri olan bitkileri tanımaya ve çeşitli
amaçlarla yararlanma çalışmıştır. Bitkilerin faydalı
yönlerinden yararlanmak ve zararlarından kaçınmak için
tanımlanabilmesine özen göstermiş ve belirtilmek
istenen bitkinin kolayca anlaşılmasını sağlamak için
onlara çeşitli özelliklerine göre özel adlar vermişlerdir
(Tuzlacı, 2011:1).
Etnobotanik genel olarak bir yörede bitkilerle
ilgili halk kültürünü, o yörede yaşayan insanların
bitkilerle olan ilişkisini, halkın yaşamında rolü bulunan
bitkileri inceleyen bir bilim dalıdır. (Evans ve Reis,
1995:5; Young Kim, 2007:7).
Özellikle ülkemiz gibi zengin bitki örtüsü
bulunan ve folklorik zenginliğe sahip ülkelerde
bitkilerin yöresel adlarının saptanmasını sağlayacak
etnobotanik araştırmalar oldukça önem kazanmıştır.
Böylece halkın kültürel birikimi bilimsel ve gerçekçi bir
şekilde saptanmakta ve bu konudaki bilgilerin zamanla
unutulması, yok olması önlenmiş olmaktadır (Bulut,
2008:3).
Araştırma konumuz ile ilgili bilgiler, özellikle
yörede yaşayan yerli halktan, yüz yüze yapılan
görüşmelerle sağlanmıştır. Yörede bitkiler ile ilgili
bilgilerin toplanmasında özellikle bitkileri iyi tanıyan,
yöresel adlarıda dâhil birçok konuda bilgi ve deneyimi
olan kişilere başvurulmuştur.
Araştırma
yöresinden
toplanan
bitki
örneklerine Fakültemizin Herbaryumunun özel
numaraları verilmiş, kurutulup derin dondurucuda (-18
ºC) en az iki gün bekletildikten sonra kartonlara
yapıştırılmış ve etiketleri hazırlanarak herbaryum örneği
haline getirilmişlerdir. Bitki örneklerinin teşhisinde
başlıca “Flora of Turkey and the East Aegean Islands”
(Davis, 1965-1985:1; Davis ve ark., 1998; Güner ve ark.,
2000:1) ve Fakültemizin Herbaryumu’ndan yararlanılmıştır. Yöreden derlenen bitkilerin yöresel adları ile
ilgili bilgilerin dayanağını oluşturan bu örnekler M.Ü.
Eczacılık Fakültesi Herbaryumu’nda (MARE) bulunmaktadır.
Bu çalışmada yer alan bitkilerin Türkiye’deki
diğer yerli adlarıyla karşılaştırılmasında ise başlıca temel
kaynaklar olan Türkiye Bitkileri Sözlüğü (Tuzlacı,
2011:25) ve Türkçe Bitki Adları Sözlüğü (Baytop,
2007:17) adlı eserlerden yararlanılmıştır.
3. Bulgular
Yöresel bitki adlarının da araştırıldığı
etnobotanik çalışmalarda verilen bilgilerin en önemli
bilimsel dayanağını “Uluslararası Botanik Adlandırma
Kodu” (International Code of Botanical Nomenclature)
kuralları uyarınca belirlenmiş bilimsel Latince adları
oluşturur. Bu nedenle bitkilerin bu alanda uzmanlaşmış
kişiler tarafından teşhis edilmesi ve bitkilerle ilgili
çalışmaların botanikle ilgili kişi veya kurumlarca
yapılması derlemelerin güvenirliği bakımından çok
önemlidir (Baytop, 2007:5; Bulut, 2008:3; Tuzlacı,
2011:1).
Bu çalışmada Tunceli yöresinde yaptığımız
etnobotanik araştırmalarda saptadığımız bitki adları
sunulmuştur.
2. Yöntem
Araştırmamızın materyalini Tunceli ilinin
Ovacık (Tuzlacı ve Doğan, 2010:3), Pertek (Doğan,
2014:418), Pülümür, Mazgirt ve Hozat ilçelerinden
Mayıs 2007-Temmuz 2015 tarihleri arasında yapılan çok
sayıda bilimsel gezi sırasında toplanan bitki örnekleri
oluşturmaktadır.
eurasscience.com
3.1. Tunceli Yöresinde Yetişen Bitkilerin
Yöresel Adları
Tunceli yöresinde yaptığımız araştırmalar
esnasında saptadığımız yöresel bitki adları topluca
Tablo 1’de bitkilerin Latince adlarına göre alfabetik
olarak sunulmuştur. Buna göre Tunceli yöresinde
yetişen 271 taksona ait toplam 423 bitki adı
belirlenmiştir.
Latince (Bilimsel) Adı
Acantholimon acerosum (Willd.)
Boiss. var. parvifolium Bokhari
(Plumbaginaceae, MARE 12715)
Acantholimon armenum Boiss. et
Huet var. balansae Boiss. et Huet
Acanthus dioscoridis L. var.
dioscoridis
(Acanthaceae, MARE 13893)
Achillea aleppica DC. subsp. aleppica
(Compositae, MARE 13911)
Yöresel Adı
Geven,
Çobanyastığı
Geven,
Yılanyatağı
Ayıkulağı
Civanperçem
24
Achillea biebersteinii Afan.
(Compositae, MARE13895)
Achillea millefolium L. subsp.
millefolium
Achillea teretifolia Willd.
Achillea wilhelmsii C. Koch
Adonis aestivalis L. subsp. aestivalis
(Ranunculaceae, MARE 12485)
Adonis flammea Jacq.
Agrimonia eupatoria L.
(Rosaceae, MARE 13512)
Ajuga chamaepitys (L.) Schreber
subsp. chia (Schreber) Arcangeli var.
chia
(Labiatae, MARE 13891)
Ajuga chamaepitys (L.) Schreber
subsp. chia (Schreber) Arcangeli var.
ciliata Briq.
Alcea calvertii (Boiss.) Boiss.
(Malvaceae, MARE 13490)
Alcea dissecta (Baker) Zohary
Alcea excubita Iljin
Allium cardiostemon Fisch. et Mey.
(Liliaceae, MARE 13887)
Allium tuncelianum (Kollmann)
Özhatay, B.Mathew & Şiraneci
Amaranthus albus L.
(Amaranthaceae, MARE 13424)
Amaranthus retroflexus L.
(Amaranthaceae, MARE 13389)
Amelanchier parviflora Boiss. var.
parviflora
Yöresel Adı
Arı çiçeği, Sarı
papatya, Sarı
çiçek
Anchusa leptophylla Roemer et
Schultes subsp. tomentosa (Boiss.)
Civanperçem
Civanperçemi,
Yavşan
Civanperçemi
Keklikgözü
Keklikgözü
Boya otu
Kokar ot
Kokar ot
Hero
Hero, Hiro,
Govık
Amervans
Dağ sarımsağı,
Sirik
Dağ sarımsağı,
Sirik, Sirmok
Süpürge otu
Kırmızı pancar,
Sılmık
İt alıçı
Anacamptis pyramidalis (L) L. C. M.
Richard
(Orchidaceae, MARE 13940)
Anarrhinum orientale Bentham
(Scrophulariaceae, MARE 13429)
Sahlep, Salep
çiçeği
Anchusa azurea Miller var. azurea
Gurız, Güriz,
Gürz
(Boraginaceae, MARE 12699)
eurasscience.com
Süpürge otu
Chamb.
Anthemis austriaca Jacq.
Anthemis coelopoda Boiss. var.
bourgaei Boiss.
Anthemis hyalina DC.
Yöresel Adı
Gurız, Güriz
Papatya,
Patpatik
Papatya,
Patpatık
Papatya, Yoğurt
çiçeği
Anthemis tinctoria L. var. tinctoria
Papatya, Sarı
papatya
caucasica
Gelin çiçeği
Arabis caucasica Willd. subsp.
(Cruciferae, MARE 13841)
Arctium minus (Hill) Bernh. subsp.
pubens (Babington) Aarenes
Arnebia densiflora (Nordm.) Ledeb.
Arum detruncatum C. A. Meyer var.
caudatum (Engler) K. Alpınar et R. Mill
(Araceae, MARE 13843)
Asphodeline tenuior (Fischer) Ledeb.
subsp. tenuiflora (C.Koch) E.Tuzlacı
var. tenuiflora
Astragalus amblolepis Fischer
(Leguminosae, MARE 13451)
Astragalus brachycalyx Fischer
Astragalus macrocephalus Willd.
subsp. finitimus (Bunge) Chamberlain
Astragalus oocephalus Boiss. subsp.
stachyophorus Hub.-Mor. et Chamb.
Bellevalia gracilis Feinbrun
Berberis crataegina DC.
(Berberidaceae, MARE 12645)
Campanula glomerata L. subsp.
hispida (Witasek) Hayek
(Campanulaceae, MARE 13885)
Campanula involucrata Aucher ex
A.DC.
Campanula saxonorum Gandoger
Campanula sclerotricha Boiss.
Gurn, Kabalak,
Pıtrak
Elık
Domuz otu
Yara otu
Geven
Geven, Keven
Sarı yonca
Sarı yonca
Öküz soğanı
Karamuk,
Karamık
Çan çiçeği
Çan çiçeği
Çan sarmaşığı
Bal çiçeği
25
Cardamine uliginosa Bieb.
Carduus nutans L. subsp. leiophyllus
(Petr.) Stoj. et Stef.
Carduus pycnocephalus L. subsp.
albidus (Bieb.) Kazmi
Carlina vulgaris L.
(Compositae, MARE13470)
Celtis tournefortii Lam.
(Ulmaceae, MARE 13540)
Centaurea depressa Bieb.
Centaurea iberica Trev. ex Sprengel
Centaurea hyalolepis Boiss
Centaurea kurdica Reichardt
Centaurea solstitialis L. subsp.
solstitialis
Centaurea urvillei DC. subsp.
hayekiana Wagenitz
Centaurea virgata Lam.
Cerasus microcarpa (C. A. Meyer)
Boiss. subsp. tortuosa
Cerinthe minor L. subsp. auriculata
(Ten.) Domac
Chaerophyllum bulbosum L.
(Umbelliferae, MARE 12440)
Chardinia orientalis (L.) O. Kuntze
Chenopodium album L. subsp. album
var. album
(Chenopodiaceae, MARE 13370)
Chenopodium botrys L.
Chenopodium foliosum (Moench)
Aschers.
Chondrilla juncea L. var. acantholepis
(Boiss.) Boiss.
eurasscience.com
Yöresel Adı
Munzur otu
Eşek dikeni,
Kangal
Eşek dikeni,
Kangal
Deve kengeri
Derdoğan
Chrozophora tinctoria (L.) Rafin.
(Euphorbiaceae, MARE 13418)
Cicer bijugum Rech. fil.
Cichorium intybus L.
Cirsium arvense (L.) Scop. subsp.
vestitum (Wimmer et Grab.) Petrak
Cirsium haussknechtii Boiss.
Peygamber
çiçeği, Deve
dikeni
Cnicus benedictus L. var. benedictus
Belhok
Coluteocarpus vesicaria (L.) Holmboe
subsp. vesicaria
Consolida oliveriana (DC.) Schröd.
Belhok, Sarı
diken
Pamuk dikeni
Colutea cilicica Boiss. et Bal.
Consolida orientalis (Gay) Schröd.
Belhok, Zerık
Convolvulus arvensis L.
Belkok
Süpürge otu
Zerdali
Akrepkuyruğu
Homık
Çağala otu
Sılmık
Kuş otu
Kuş üzümü
Sakız otu
(Convolvulaceae, MARE 13391)
Convolvulus betonicifolius Miller
subsp. betonicifolius
Convolvulus galaticus Rostan ex
Choisy
Cotinus coggyria Scop.
(Anacardiaceae, MARE 13912)
Crataegus meyeri Pojark.
Crataegus monogyna Jacq. subsp.
monogyna
Crataegus pseudoheterophylla Pojark.
Crepis foetida L. subsp. rhoeadifolia
(Bieb.) Čelak.
Crocus biflorus Miller subsp. tauri
(Maw) Mathew
(Iridaceae, MARE 13536)
Cruciata taurica (Pallas ex Willd.)
Ehrend.
(Rubiaceae, MARE 12713)
Cynodon dactylon (L.) Pers. var.
villosus Regel
(Gramineae, MARE 13495)
Yöresel Adı
Yılan otu
Yabani nohut
Acı ot, Keklik
otu, Talışk
Kelendor
Eşek dikeni
Mübarek dikeni
Patlak
Patarık otu
Sancı otu
Sancı otu
Peçek, Yer
sarmaşığı
Peçek, Yer
sarmaşığı
Peçek, Yer
sarmaşığı
Boya sumağı
Alıç, Aluç,
Rıhok
Alıç, Aluç,
Güjok
Alıç, Aluç
Kokar ot,
Yürek otu
Çiğdem, Pivık
Peynirmayası
Ayrık, Ayrık
otu
26
Dactylorhiza iberica (Bieb.ExWilld.)
Soo
Dactylorhiza osmanica (Kl.) Soo var.
Yöresel Adı
Sahlep, Salep
çiçeği
Falcaria vulgaris Bernh.
osmanica
Sahlep, Salep
çiçeği
oleoides
Çobansüpürgesi
Daphne oleoides Schreber subsp.
(Thymelaeaceae, MARE 13953)
Dianthus orientalis Adams
(Caryophyllaceae, MARE 13961)
Dipsacus laciniatus L.
(Dipsacaceae, MARE 13463)
Ebenus haussknechtii Bornm. ex
Hub.-Mor.
Echinops orientalis Trautv.
Echinops pungens Trautv. var.
pungens
Echinops viscosus DC. subsp.
bithynicus (Boiss.) Rech. fil.
Echium italicum L.
Equisetum ramosissimum Desf.
(Equisetaceae, MARE 13436)
Eranthis hyemalis (L.) Salisb.
Eremurus spectabilis Bieb.
Eryngium campestre L. var. virens
Link
Euphorbia chamaesyce L.
Euphorbia cheiradenia Boiss. et
Hohen.
Euphorbia denticulata Lam.
Euphorbia falcata L. subsp. falcata
var. falcata
Euphorbia gaillardotii Boiss. et
Blanche
Euphorbia macroclada Boiss.
eurasscience.com
Yabani karanfil
Ferula orientalis L.
Ficus carica L. subsp. rupestris
(Hausskn.) Browicz.
(Moraceae, MARE 12721)
Fritillaria pinardii Boiss.
Fumaria asepala Boiss.
Ayı dikeni
(Papaveraceae, MARE 12719)
Fumaria cilicica Hausskn.
Yonca
Eşek kengeri
Eşek kengeri
Eşek kengeri
Galium incanum Sm. subsp. elatius
(Boiss.) Ehrend.
Galium runcinatum Ehrend et
Schönb.-Tem.
Galium verum L. subsp. verum
Geranium pusillum Burm. fil.
(Geraniaceae, MARE 12620)
Sorık, Yakar ot
Atkuyruğu,
Eğrelti
Geranium stepporum Davis
(Geraniaceae, MARE 13827)
Gladiolus illyricus W. Koch
Kurtboğan
Gladiolus italicus Miller
Gullık, Gulik
Glaucium leiocarpum Boiss.
Eşek kengeri
Haşil, Sütleğen
Haşil, Sütleğen
Haşil, Sütleğen
Sütleğen, Yılan
otu
Haşil, Sütleğen
Haşil, Sütleğen,
Yılan otu
Globularia trichosantha Fisch. et Mey.
(Globulariaceae, MARE 13825)
Gundelia tournefortii L. var. armata
Freyn et Sint.
Gundelia tournefortii L. var.
tenuisecta Boiss.
Gundelia tournefortii L. var.
tournefortii
Gypsophila aucheri Boiss.
Helianthemum ledifolium (L.) Miller
var. microcarpum Willk.
(Cistaceae, MARE 12727)
Helichrysum arenarium (L.) Moench
subsp. aucheri (Boiss.) Davis et
Kupicha (Compositae, MARE 13883)
Yöresel Adı
Tizik
Çağşir, Kıngor
Yabani incir
Mor lale
Şahdere
Şahdere
Yapışkan
sarmaşık
Yapışkan
sarmaşık
Boya otu
Hillok, Hilok
Hillok, Hilok
Yalancı lale
Domuz soğanı
Gelincik
Arı çiçeği
Acı kenger
Kenger, Kereng
Kenger, Kereng
Çöven
Diş otu
Altın otu,
Güneş otu, Sarı
çiçek
27
Yöresel Adı
Yöresel Adı
Helichrysum armenium DC. subsp.
araxinum (Kirp.) Takht.
Güneş otu
Linum mucronatum Bertol. subsp.
mucronatum
Sarı çiçek
Helichrysum plicatum DC. subsp.
polyphyllum (Ledeb.) Davis et Kupicha
Heliotropium circinatum Griseb.
Hyacinthus orientalis L. subsp.
chionophilus Wendelbo
Hyoscyamus niger L.
(Solanaceae, MARE 12539)
Altın otu,
Güneş otu, Sarı
çiçek
Bostan otu
orientalis
Aminot,
Nergis, Sümbül
Yılan otu
Hypericum lydium Boiss.
Kantaron, Mide
otu
Hypericum perforatum L.
Kantaron, Mide
otu, Yara otu
Hypericum scabrum L.
Mide otu, Yara
otu
(Guttiferae, MARE 12542)
Inula oculus-christi L.
Iris caucasica Hoffm. subsp. turcica
B.Mathew.
Iris sari Schott ex Baker
Isatis candolleana Boiss.
Isatis spectabilis Davis
(Cruciferae, MARE13959)
Juniperus foetidissima Willd.
(Cupressaceae, MARE 13488)
Juniperus oxycedrus L. subsp.
oxycedrus
(Cupressaceae, MARE 12700)
Lactuca serriola L.
Lathyrus boissieri Sirj.
Lathyrus cicera L.
Lathyrus rotundifolius Willd. subsp.
miniatus (Bieb. ex Stev.) Davis
Legousia pentagonia (L.) Thellung
(Campanulacea, MARE 12601, 12640)
Leontodon crispus Vill. subsp. asper
(Waldst. et Kit.) Rohl. var. setulosus
(Hal.) Kupicha
eurasscience.com
(Linaceae, MARE 13856)
Lonicera caucasica Pallas subsp.
orientalis (Lam.) Chamb. et Long
(Caprifoliaceae, MARE 13533)
Malus sylvestris Miller subsp.
orientalis (A. Uglitzkich) Browicz var.
Yol otu
Sarı nevroz
Bahar çiçeği
Boya otu
Yara otu
Ardıç
Ardıç
Keklik otu
Çollık
Çolık, Yalancı
fasulye
Dıldirme
Çan çiçeği
Sev, Yabani
elma
Malva neglecta Wallr.
Ebe gümeci,
Ebem gümeci,
Tolık
Marrubium astracanicum Jacq. subsp.
astracanicum
Dağ çayı
minima
Gurnik
Medicago minima (L.) Bart. var.
Melissa officinalis L. subsp. officinalis
Mentha longifolia (L.) Hudson subsp.
typhoides (Briq.) Harley
Muscari armeniacum Leichtlin ex
Baker
Muscari comosum (L.) Miller
Muscari neglectum Guss
Nepeta italica L.
Nepeta nuda L. subsp. albiflora
(Boiss.) Gams
Nepeta trachonitica Post
Ononis spinosa L. subsp. leiosperma
(Boiss.) Sirj.
Onopordum candidum Nab.
Onosma argentatum Hub.-Mor.
Onosma giganteum Lam.
Orchis coriophora L.
İt yemliği
Sarmaşık
Orchis palustris Jacq.
Kolonya otu,
Limon otu
Punk
Dağ sümbülü,
Sümbül
Dağ sümbülü,
Sümbül
Dağ sümbülü,
Sümbül
Nezle otu
Arı kekiği
Dağ çayı
Sabankıran
Kangal
Emzik
Havaciva
Sahlep, Salep
çiçeği
Sahlep, Salep
çiçeği
28
Yöresel Adı
Yöresel Adı
Orchis punctulata Steven Ex Lindley
Sahlep, Salep
çiçeği, Sümbül
Populus tremula L.
Dağ kekiği,
Zemul
Portulaca oleracea L.
Bodur kavak,
Yabani kavak
Pırpar,
Pirpirim, Semiz
otu
Kekik, Kuş
zemulu, Zemul,
Zemule
Çuçikan
Potentilla reptans L.
Origanum acutidens (Hand.-Mazz.)
Ietswart
Origanum vulgare L. subsp. gracile
(C. Koch) Ietswaart
Ornithogalum arcuatum Steven
Ornithogalum oligophyllum E. D.
Clarke
Ornithogalum platyphyllum Boiss.
Ornithogalum pyrenaicum L.
Paeonia mascula (L.) Miller subsp.
arietina (Anders.) Cullen et Heywood
(Paeoniaceae, MARE 13914)
Paliurus spina-christi Miller
(Rhamnaceae, MARE 13464)
Papaver pseudo-orientale (Fedde)
Medw.
Phlomis armeniaca Willd.
Phlomis kurdica Rech. fil.
Phlomis oppositiflora Boiss. et
Hausskn.
Picnomon acarna (L.) Cass.
Pistacia atlantica Desf.
Pistacia eurycarpa Yalt.
Plantago lanceolata L.
(Plantaginaceae, MARE 12560)
Plantago major L. subsp. major
(Plantaginaceae, MARE 12438)
Plumbago europaea L.
Polygonum cognatum Meissn.
(Polygonaceae, MARE 13493)
eurasscience.com
Köpek soğanı
(Salicaceae, MARE 13945)
(Portulacaceae, MARE 13393)
Prangos ferulacea (L.) Lindl.
Prangos pabularia Lindl.
İt otu
Fare soğanı
İt soğanı
Ayı gülü,
Gulorç, Gül
horç, Savıle
Arı çalısı, Kara
çalı
Gelincik,
Yabani haşhaş
Boz ot, Çay otu
Çay otu
Pamuk çiçeği
Fare dikeni,
Fare kengeri
Kizvan,
Nervend
Çedene,
Menengeç,
Kizvan
Damar otu,
Yara otu
Damar otu,
Celezer, Siğil
otu, Yara otu
Boya otu
Gaye bederan,
Harman otu,
Madımak
Prunella vulgaris L.
Prunus divaricata Ledeb. subsp.
divaricata
Prunus divaricata Ledeb. subsp. ursina
(Kotschy) Browicz
Ptilostemon afer (Jacq.) Greuter subsp.
eburneus Greuter
Pyrus syriaca Boiss. var. syriaca Boiss.
Quercus brantii Lindley
(Fagaceae, MARE 13466)
Quercus infectoria Oliver subsp.
boissieri (Reuter) O. Schwarz
Quercus libani Oliver
Quercus petraea (Mattuschka) Liebl.
subsp. pinnatiloba (C. Koch) Menitsky
Ranunculus sericeus Banks et Sol.
Reichardia glauca Matthews
Reseda lutea L. var. lutea
(Resedaceae, MARE 13511)
Rheum ribes L.
Rosa canina L.
Rosularia libanotica (Lab.) Muirhead
(Crassulaceae, MARE 12687)
Rubia tinctorum L.
Yer gülü
Çağşır, Çağşır
Çahşir, Çahşir
Dağ çayı
Erik, Yabani
erik
Erik
Bozık
Adi armut,
Şekok
Meşe, Palamut
Meşe
Meşe
Meşe
Sarı çiçek
Sütlü ot
Eşek otu
Işkın, Rives
Kuşburnu,
Şilan
Kayakoruğu
Kökboya,
Sarısumak
29
Yöresel Adı
Rubus sanctus Schreber
Böğürtlen,
Tırık, Tırrık
Scorzonera veratrifolia Fenzl
Rumex acetosella L.
Kuzukulağı,
Tırşok
Scutellaria orientalis L. subsp. bicolor
Rumex patientia L.
Kuzukulağı,
Ekşi ot
Rumex scutatus L.
Kuzukulağı,
Tırşok
Salvia bracteata Banks et Sol.
Salvia candidissima Vahl. subsp.
candidissima
Salvia macrochlamys Boiss. et Kotschy
Salvia multicaulis Vahl
Salvia palaestina Bentham
Salvia poculata Nab.
Salvia sclarea L.
Salvia suffruticosa Montbret et Aucher
ex Bentham
Salvia tomentosa Miller
Salvia verticillata L. subsp. amasiaca
(Freyn et Bornm.) Bornm.
Sambucus nigra L.
(Caprifoliaceae, MARE 12622)
Saponaria prostrata Willd. subsp.
anatolica Hedge
Satureja hortensis L.
Scariola orientalis (Boiss.) Sojak
Scorzonera cinerea Boiss.
Scorzonera mollis Bieb. subsp. mollis
Scorzonera tomentosa L.
eurasscience.com
Ada çayı
Glabor
Arı otu
Dağ çayı, Süt
otu
(Hochst.) Edmondson
Scutellaria orientalis L. subsp.
haussknechtii (Boiss.) Edmondson
Scutellaria orientalis L. subsp.
orientalis
Scutellaria orientalis L. subsp. virens
(Boiss. et Kotschy) Edmondson
Sedum sempervivoides Bieb.
(Crassulaceae, MARE 13844)
Senecio eriospermus DC. var.
eriospermus
Palağ
Senecio vernalis Waldst. et Kit.
Palağ
Siebera pungens (Lam.) J. Gay
Dağ çayı
Silene compacta Fischer
Çay otu
Ada çayı, Ateş
otu
Ada çayı,
Karabaş
Patpatik
Sabun otu
Silene vulgaris (Moench) Garcke var.
commutata (Guss.) Coode et Cullen
Silene vulgaris (Moench) Garcke var.
vulgaris
Solanum dulcamara L.
(Solanaceae, MARE 10807)
Sorghum halepense (L.) Pers. var.
muticum (Hackel) Grossh.
Stachys lavandulifolia Vahl var.
lavandulifolia
Anıh, Anık,
Dağ kekiği
Stachys spectabilis Choist ex DC.
Fare otu
Stipa ehrenbergiana Trin. et Rupr.
At yemliği,
Kızır, Kizir,
Yemlik
Spling, Yemlik
Alabend,
Nalbant,
Neraband,
Yarasakızı otu
Tanacetum parthenium (L.) Schultz
Bip.
Teucrium chamaedrys L. subsp.
sinuatum (Čelak.) Rech. fil.
Teucrium parviflorum Schreber
Yöresel Adı
Alabend,
Nalbant,
Neraband,
Yarasakızı otu
Şimşek otu
Şimşek otu
Şimşek otu
Şimşek otu
Ömür çiçeği
Acı papatya
Acı papatya
Yıldız çiçeği
Gıvışk
Cırvınık
Cırvınık
Acı ot
Süpürge darısı
Ada çayı, Dağ
çayı
Dağ çayı
Ok otu, Dönen
ot
Papatya
Dağ kekiği
Dağ kekiği
30
Yöresel Adı
Teucrium polium L.
Acı ot, Dağ
kekiği, Diş otu
Ziziphora tenuior L.
Thymus kotschyanus Boiss. et Hohen.
var. kotschyanus
Thymus leucostomus Hausskn. et
Velen.
Tragopogon buphthalmoides (DC.)
Boiss. var. buphthalmoides
Tragopogon longirostis Bisch. ex
Schultz Bip. var. longirostis
Tragopogon longirostis Bisch. var.
longirostris
Tribulus terrestris L.
(Zygophyllaceae, MARE 13398)
Tulipa armena Boiss. var. armena
Kekik
Dağ kekiği
Sıpling, Sipling,
Yemlik
Sıpling, Sipling,
Yemlik
Demir diken,
Demir dikeni
Dağ lalesi, Lale
Öksürük otu,
Pamuklu otu
Typha shuttleworthii
Hasır kamışı,
Saz
Urtica dioica L.
Gezik, Isırgan,
Isırgan otu
(Typhaceae, MARE 13462)
(Urticaceae, MARE 13853)
Vaccaria pyramidata Medik. var.
grandiflora (Fisch. ex DC.) Cullen
Verbascum cheiranthifolium Boiss.
var. cheiranthifolium
Verbascum sinuatum L. var.
adenosepalum Murb.
Vincetoxicum canescens (Willd.)
Dence. subsp canescens
(Asclepiadaceae, MARE 12608)
Vincetoxicum tmoleum Boiss.
(Asclepiadaceae, MARE 13499)
Sabun otu
Balık otu,
Sığırkuyruğu
Sığırkuyruğu
Zehir otu
Zehir otu
Ökse otu,
Yapışkan ot
Vitis sylvestiris Gmelin
Koruk, Tiri,
Yabani asma
Xeranthemum annuum L.
Avlek, Süpürge,
Süpürge otu
(Vitaceae, MARE 13505)
Ziziphora capitata L.
Ziziphora clinopodioides Lam.
eurasscience.com
3.2. Tunceli Yöresinde Yetiştirilen Bazı
Bitkilerin Yöresel Adları
Yörede yetiştirilmiş olarak gördüğümüz 35
bitkiye ait 59 yöresel ad bir liste halinde aşağıda
sunulmuştur:
Allium cepa L.: Soğan, Pizav
Allium sativum L.: Sarımsak, Sir
Amygdalus communis L. : Badem, Bayif
Armeniaca vulgaris Lam.: Kayısı
Beta vulgaris L. f. altissima: Şeker pancarı
Capsicum annum L.: Biber, İsot
Cerasus avium (L.) Moench: Kiraz, Geraz
Cerasus vulgaris Mill.: Vişne
Cicer arietinum L.: Nohut, Nuk
Citrullus lanatus (Thunb.) Mansf. : Karpuz
Cucumis melo L.: Kavun, Kultik
Cucumis sativus L.: Salatalık, Hıyar
Cucurbita pepo L.: Kundır
Cydonia oblonga Mill.: Ayva
Elaeagnus angustifolia L.: İğde
Helianthus annuus L.: Ayçiçeği, Berroy
Helianthus tuberosus L.: Yerelması, Seva bine herde
Hordeum vulgare L.: Arpa, Ce
Iris germanica L.: Navrız, Zambak
Juglans regia L.: Ceviz, Güz
Lycopersicon esculentum Mill.: Domates, Frenk
Malus sylvestris Mill. subsp. mitis (Wallr.) Mansf.:
Elma, Sev
Viscum album L. subsp. album
(Loranthaceae, MARE 13933)
Kekik
Kekik
Tussilago farfara L.
Yöresel Adı
Kekik
Anıh, Kekik
Morus alba L.: Dut, Tu
Nicotiana tabacum L.: Tütün, Tutın
Persica vulgaris Mill.: Şeftali
Petroselinum crispum (Mill.) Fuss: Maydanoz
Phaseolus vulgaris L.: Fasülye, Lüvik
Populus nigra L. subsp. nigra cv. italica: Kavak
Prunus x domestica L.: Erik
Pyrus communis L. var. sativa DC.: Armut, Hırm
Sesamum indicum L.: Küncü, Susam
Solanum melongena L.: Patlıcan
Triticum sativum Lam. : Buğday, Genim
Vitis vinifera L.: Asma, üzüm, Tri
Zea mays L. subsp. mays: Mısır, Lazut
4. Tartışma ve Sonuç
Tunceli yöresinde yaptığımız etnobotanik
araştırmalarla ilgili olarak yöreden 800’den fazla bitki
31
örneği toplanmıştır. Bu bitkilerden 306 taksona ait
toplam 491 yöresel ad tespit edilmiştir. Bitkilerin yerel
adları konusunda en kapsamlı 2 kaynağa (Baytop,
2007:7; Tuzlacı, 2011:1) göre Tunceli yöresinde
saptadığımız 65 taksonun yöresel adı ilk kez bu çalışma
ile belirlenmiştir. Bunlar Tablo 2’de sunulmuştur:
Tablo 2. Tunceli yöresinde yöresel adı Türkiye’de ilk
kez kaydedilen taksonlar.
Yöresel Adı
Acantholimon
acerosum
var. parvifolium
Acantholimon
armenum
var. balansae
Acanthus dioscoridis var.
dioscoridis
Ajuga chamaepitys subsp.
chia var. ciliata
Anarrhinum orientale
Anchusa leptophylla subsp.
tomentosa
Arum detruncatum var.
caudatum
Astragalus amblolepis
Astragalus macrocephalus
subsp. finitimus
Astragalus
oocephalus
subsp. stachyophorus
Bellevalia gracilis
Campanula
glomerata
subsp. hispida
Campanula involucrata
Campanula saxonorum
Campanula sclerotricha
Cardamine uliginosa
Carlina vulgaris
Centaurea depressa
Geven, Çobanyastığı
Centaurea urvillei subsp.
hayekiana
Cicer bijugum
Cirsium haussknechtii
Consolida oliveriana
Crocus biflorus subsp. tauri
Dactylorhiza osmanica var.
osmanica
Dianthus orientalis
Ebenus haussknechtii
Euphorbia gaillardotii
Fritillaria pinardii
Fumaria cilicica
Galium incanum subsp.
elatius
Galium runcinatum
Geranium pusillum
Gladiolus italicus
Gypsophila aucheri
eurasscience.com
Geven, Yılanyatağı
Ayıkulağı
Kokar ot
Süpürge otu
Gurız, Güriz
Domuz otu
Geven
Sarı yonca
Sarı yonca
Öküz soğanı
Çan çiçeği
Çan çiçeği
Çan sarmaşığı
Bal çiçeği
Munzur otu
Deve kengeri
Peygamber çiçeği,
dikeni
Belkok
Yabani nohut
Eşek dikeni
Sancı otu
Çiğdem, Pivık
Sahlep, Salep çiçeği
Deve
Yöresel Adı
Helianthemum ledifolium
var. microcarpum
Helichrysum
armenium
subsp. araxinum
Iris caucasica subsp. turcica
Isatis spectabilis
Lathyrus boissieri
Legousia pentagonia
Leontodon crispus subsp.
asper var. setulosus
Linum mucronatum subsp.
mucronatum
Lonicera caucasica subsp.
orientalis
Nepeta trachonitica
Onosma giganteum
Phlomis oppositiflora
Ptilostemon afer subsp.
eburneus
Ranunculus sericeus
Salvia macrochlamys
Salvia palestina
Salvia poculata
Salvia suffruticosa
Saponaria prostrata subsp.
anatolica
Scorzonera veratrifolia
Diş otu
Scutellaria orientalis subsp.
bicolor
haussknechtii
orientalis
virens
Senecio eriospermus var.
eriospermus
Siebera pungens
Stachys spectabilis
Thymus leucostomus
Tulipa armena var. armena
Typha shuttleworthii
Verbascum sinuatum var.
adenosepalum
Şimşek otu
Güneş otu
Sarı nevroz
Yara otu
Çollık
Çan çiçeği
İt yemliği
Sarı çiçek
Sarmaşık
Dağ çayı
Havaciva
Pamuk çiçeği
Bozık
Sarı çiçek
Arı otu
Palağ
Palağ
Çay otu
Sabun otu
Alabend,
Nalbant,
Neraband, Yarasakızı otu
Şimşek otu
Şimşek otu
Şimşek otu
Acı papatya
Yıldız çiçeği
Dağ çayı
Kekik
Dağ lalesi, Lale
Hasır kamışı, Saz
Sığırkuyruğu
Yabani karanfil
Yonca
Haşil, Sütleğen
Mor lale
Şahdere
Yapışkan sarmaşık
Bir cinsin iki veya daha fazla taksonuna veya
farklı cinslere ait taksonlara aynı yöresel adın verildiği
yukarıdaki listede görülmektedir. Bunlar genellikler
görünüş veya kullanış bakımından birbirine benzer
bitkilerdir.
Yapışkan sarmaşık
Hillok, Hilok
Domuz soğanı
Çöven
Tunceli yöresinde bitki adları ile ilgili halk
kültürünün günümüzdeki durumu bu çalışmada bilimsel
kanıtlarıyla birlikte olarak sunulmuş ve böylece bu
konudaki bilgilerin gelecek kuşaklara unutulmadan
aktarılması sağlanmıştır.
32
5. Kaynaklar
Doğan, A., 2014. Pertek (Tunceli) Yöresinde Etnobotanik
Bir Araştırma. M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü,
yayımlanmamış Doktora Tezi, 529 sayfa.
Baytop, T., 2007. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk Dil
Kurumu Yayınları. Yayın No:578. Ankara.
Evans, R. S., Reis, SV., 1995. Ethnobotany. Chapman &
Hall, London.
Bulut, GE., 2008. Bayramiç (Çanakkale) yöresinde
etnobotanik bir araştırma. M.Ü. Sağlık Bilimleri
Enstitüsü, yayımlanmamış Doktora Tezi, 463
sayfa.
Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., Başer, KHC., Ed.,
2000. Flora of Turkey and the East Aegean Islands.
Vol. 11. Edinburgh University Press, Edinburgh.
Davis, PH., Mill, RR., Tan, K., 1998. Flora of Turkey and
the East Aegean Islands. Vol. 10. Edinburgh
University Press, Edinburgh.
Davis, PH., 1965-1985. Flora of Turkey and the East
Aegean Islands. Vol. 1-9. Edinburgh University
Press, Edinburgh.
eurasscience.com
Tuzlacı, E., Doğan, A., 2010. Turkish Folk Medicinal
Plants,
IX:
Ovacık
(Tunceli).
Marmara
Pharmaceutical Journal, 14: 136-143.
Tuzlacı, E., 2011. Türkiye Bitkileri Sözlüğü. (Genişletilmiş
2. baskı). Alfa Yayınları. İstanbul.
Young Kim, J., 2007. Ethnobotany. Library of Congress.
33

tunceli`nin bazı yöresel bitki adları

Transkript

Benzer belgeler

Kurallar

Abstract