Sterilizasyon ve dezenfeksiyon - Erciyes Üniversitesi Akademik Bilgi

Biyomalzeme ve Cihazlar için



Temizlik: Kir ve organik maddelerin
uzaklaştırılmasıdır.
Sterilizasyon: Tüm canlı mikroorganizmaların tam
olarak uzaklaştırılması veya öldürülmesi işlemidir.
Dezenfeksiyon: Mikroorganizmaların sterilizasyon
seviyesine ulaşmayacak ölçüde ortadan kaldırılmasıdır.



Dezenfeksiyon cansız ortamlar, eşya ve aletler üzerinde
uygulanan bir işlemdir. Buna karşılık cilt ve canlı
dokular üzerindeki mikroorganizmaların ortadan
kaldırılma işlemine antisepsi adı verilir.
Mikrop öldürücü kimyasal maddelerin cansız ortamda
kullanılanlarına dezenfektan, canlı üzerinde
kullanılanlarına ise antiseptik denilmektedir.
Asepsi: Temiz bir ortama mikrop bulaşmasını önlemek
için alınan önlemlere verilen bir isimdir.
Sterilizasyon
 Herhangi bir cismin veya maddenin, birlikte bulunduğu
tüm mikroorganizmaların her türlü canlı şekillerinden,
tamamen temizlenmesi işlemidir.
 Sterilizasyon kesin bir ifadedir.
 Bir nesne veya ortam ya sterildir ya da değildir, az steril
veya çok steril gibi ifadeler yanlıştır.
Kabul edilebilir “sterilite güvence düzeyini” sağlayacak ölçüde
ortamın mikroorganizmalardan arındırılmasıdır.
Sterilizasyon
Sterilite Güvenilirlik Düzeyi (Sterility Assurance Level)
 Sterilizasyondan sonra ortamda canlı mikroorganizma
bulunma ihtimalidir.
 Günümüzde kabul edilebilir sterilite güvenilirlik düzeyi;
ortamdaki bakteri sporlarını (milyonda bir kalacak şekilde
- % 99.9999) azaltan sterilite güvenilirlik düzeyidir.
 Bu tanım sterilizasyon işleminin pratikte ölçülebilir,
kontrol edilebilir olmasını sağlamıştır.
Dezenfeksiyon
 Mikrobiyal kontaminasyonun kabul edilebilir güvenlik
sınırlarına çekildiği, bakteriyel sporların büyük bir kısmının
etkilenmediği, gerçek anlamda yalnızca patojen
mikroorganizmaları bulundukları cansız ortamdan
uzaklaştırma işlemidir
Dezenfektan
Dezenfeksiyon işleminde kullanılan kimyasal maddelerdir
Prion inaktivasyon işlemi
Sterilizasyon
Yüksek düzey
dezenfeksiyon
Orta düzey
dezenfeksiyon
Düşük düzey
dezenfeksiyon
Prion
En dirençli
Bakteri sporları
Protozoon kistleri
Mikobakteriler
Küçük zarfsız virüsler
Mantarlar
Vejetatif bakteriler
Zarflı virüsler
En duyarlı
Sterilizasyon Yöntemleri
 Isı ile sterilizasyon
 Filtre ile sterilizasyon
 Işınlar ile sterilizasyon
 Kimyasallar ile sterilizasyon

Tıbbi malzemelerin vücut dokularıyla ilişkilerini esas alarak sınıflandırılması
Spaulding tarafından yapılmış ve bu sınıflandırmaya göre tıbbi malzemeleri
kritik, yarı kritik ve kritik olmayan şeklinde 3 gruba ayırmıştır.

Kritik aletler: Steril dokulara veya damar sistemine giren aletler (cerrahi
aletler, kardiyak ve üriner kateterler, implantlar, vb.) kritik grubu oluşturur.
İnfeksiyon oluşturma riskleri çok yüksek olduğundan bunların steril edilmeleri
şarttır.

Yarı-Kritik aletler: Mukozalar ve bütünlüğü bozulmuş (sağlam olmayan)
ciltle temas eden malazemeler (endoskoplar, laringoskop bladeleri, ventilatör ve
anestezi devreleri, vb.) yarı kritik grupta yer alır. Steril olmaları ideal olmakla
birlikte yüksek düzey dezenfeksiyon bunlar için yeterli kabul edilir.

Kritik olmayan alet ve yüzeyler:Sağlam deri mikroplar için etkin bir
bariyer olduğundan yalnızca sağlam ciltle temas eden malzemeler (sürgüler, yerler,
duvarlar, mobilyalar, tansiyon aleti, vb.) kritik olmayan gruba girerler. Bunlar için
temizlik veya orta/düşük düzey bir dezenfeksiyon yeterlidir.
Spaulding EH. 1968
Dezenfeksiyon Düzeylerine Göre Kullanılan
Dezenfektan Maddeler



Yüksek düzey dezenfeksiyon: Sporosit özelliğe sahip
kimyasallarla sterilizasyon için gerekenden daha kısa sürede
sağlanan dezenfeksiyon şeklidir. Sporlu bakterilere kısmen, diğer
mikroorganizmalara tam olarak etkilidir.
Orta düzey dezenfeksiyon: Bakteri sporlarına etki göstermeyen,
fakat mikobakterileri ve diğer mikroorganizmaları ortadan
kaldırabilen dezenfeksiyon şeklidir.
Düşük düzey dezenfeksiyon: Mikobakteri ve zarfsız virüsler
dışındaki vejetatif bakteriler etkilenebilmektedir.

Mikroorganizmaların tipi, sayısı, doğal direnci,
lokalizasyonu, dezenfektanın gücü, yoğunluğu, temas
süresi, ortamın fizik-kimya özellikleri (ısı, pH, organikinorganik maddeler…), biyofilm varlığı, malzeme ve
yüzeylerin özelliği gibi pek çok faktör
dezenfeksiyon/sterilizasyon işlemlerini etkiler.


Dezenfeksiyon ve sterilizasyon için fiziksel yöntemler
(ısı, filtrasyon, radyasyon…) ve kimyasallar
(dezenfektanlar, antiseptikler) kullanılmaktadır.
Genel olarak fiziksel yöntemler başlıca sterilizasyon,
kimyasal yöntemler ise daha çok dezenfeksiyon amacıyla
kullanılmaktadır. Bununla birlikte bazı kimyasallar
sterilizasyon için kullanılabilmektedir. Bunlara
“kemosterilan” madde denilmektedir.
I-ISI İLE STERİLİZASYON
1-Kuru sıcak hava
2-Kızıl dereceye kadar ısıtma veya yakma
3-Alevden geçirme
4-Nemli ısı
A-Sıcak su
- Kaynatma
- Tindalizasyon
B-Buharlı ısı
- Basınçlı buhar
- Basınçsız buhar
II-SÜZME (FİLTRASYON) İLE STERİLİZASYON
III-KİMYASAL MADDELERLE STERİLİZASYON
1- Kimyasal gazlarla sterilizasyon
2- Kimyasal sıvılarla sterilizasyon
IV- RADYASYON (IŞINLAMA) İLE STERİLİZASYON
1- Ultraviyole
2- X ve gama ışınları






I-ISI İLE STERİLİZASYON
Güvenlik, etkinlik, zararsızlık, kolay kullanım ve ekonomik açıdan üstün özellikleriyle
ısı en sık kullanılan mikrop öldürme yöntemidir.
Belirli sıcaklıklar üzerinde proteinler pıhtılaşmaya başladığından mikroplar ölmeye
başlarlar.
Sıvı veya buhar halindeki nemli ısı kuru ısıya göre çok daha yüksek enerji taşır ve ısısını
kolay iletir.
Isı tüm mikroorganizmalara etkilidir. Ancak direnç farkları bulunmaktadır. Etkinlik ısı
derecesi, ısının dağılımı, temas süresi, mikrop cinsi ve yoğunluğu, ortam özelliklerine
(organik, inorganik maddeler, pH,…) göre değişebilmektedir.
Yüksek ısı ile sterilizasyon 4 grup altında toplanır.
A-Kuru ısı ile sterilizasyon
B-Kızıl dereceye kadar ısıtma ve yakma
C-Alevden geçirme
D-Nemli ısı ile sterilizasyon
I-ISI İLE STERİLİZASYON
A-Kuru ısı ile sterilizasyon
-Bu amaçla pastör fırını adı verilen kuru sıcak hava sterilizasyon
cihazı kullanılır.
-Kuru sıcak ısı ile cam ve metalden yapılmış malzemeler ve buna
benzer yüksek ısıda bozulmayacak maddeler steril edilir.
-160 0 C'de 2-2.5 saat, 170 0C'de 1 saat tutularak da uygulanır.
I-ISI İLE STERİLİZASYON
B-Kızıl Dereceye Kadar Isıtma Ve Yakma
Genellikle iğne ve öze denilen mikrobiyoloji
laboratuvarında kullanılan ekim aletlerinin sterilizasyonunda
kullanılan bir yöntemdir.
I-ISI İLE STERİLİZASYON
C-Alevden geçirme
Cam kapların ağızları veya cam aletler alevden geçirmek suretiyle
üzerlerinde bulunan mikroorganizmalardan arındırılırlar.
I-ISI İLE STERİLİZASYON
D-Nemli ısı ile sterilizasyon

Bu yöntemle kuru ısı ile steril edilemeyen, yani yüksek
kuru ısıya dayanıksız malzemelerin sterilizasyonu
yapılır.
1 – Sıcak su ile sterilizasyon
-Kaynatma
-Tindalizasyon
2 – Buharlı ısı ile sterilizasyon
-Basıçlı buharla sterilizasyon
-Basınçsız buharla sterilizasyon
I-ISI İLE STERİLİZASYON

D-Nemli ısı ile sterilizasyon
1-Sıcak su ile sterilizasyon
-Kaynatma: 100 oC de 5-10 dk kaynatma ile dezenfeksiyon, 30 dakika kaynatma ile
sterilizasyon sağlanabilir . Musluk suyu kireçli olabileceğinden, damıtık su tercih edilmelidir.
-Tindalizasyon:
-Yüksek sıcaklıkta bozulabilecek antijen, serum ve şeker solüsyonları gibi sıvı maddelerin,
belirli sıcaklık derecelerinde birkaç gün üst üste tutulması ile olur.
-
Hidrolize olabilecek çözeltiler 80-100 oC’ de 30 dk bekletilir.
-
Kan, serum gibi proteinli maddeler ile aşılar 56-60 oC’ de 60 dk bekletilir.
- İşlem 3 gün üst üste tekrarlanır ve her işlem arasında malzemeler 1 gece oda sıcaklığında
bekletilir
I-ISI İLE STERİLİZASYON
D-Nemli ısı ile sterilizasyon
2 – Buharlı ısı ile sterilizasyon
a)




Basınçlı buharla sterilizasyon
Otoklav denilen cihaz kullanılarak yapılır.
120 oC'de, 1 atmosfer basınç altında, içerisine konan malzemenin
büyüklüğüne bağlı olarak 15-45 dakika sterilizasyon uygulanır.
Kolay uygulanması, ucuz ve güvenilir bir yöntem olması nedeni ile
gerek çok sık kullanılan bir yöntem
Bu yöntemle genellikle kuru ısı ile sterilizasyon yapılamayan yüksek
sıcaklığa dayanıksız malzemeler, sıvı maddeler ve besiyerleri, ısıya
dayanıklı plastik malzemeler, ameliyat giysileri, atılacak olan
kültürler, kontamine materyaller, çeşitli cerrahi aletler vs. steril
edilirler.
I-ISI İLE STERİLİZASYON
D-Nemli ısı ile sterilizasyon
2 – Buharlı ısı ile sterilizasyon
b) Basınçsız buharla sterilizasyon






100 oC ısıda, buharla doymuş bir ortamda, basınç olmaksızın, yarım saat
tutulmakla yapılan sterilizasyondur.
Bu amaçla kullanılan cihaza Koch kazanı adı verilir.
Eğer bu cihaz yoksa otoklavlar da bu amaçla kullanılabilir.
Otoklavın kapağı kapatıldıktan sonra vidaları sıkıştırılmaz.
Bu sayede kapağın kenarından fazla buhar çıkacağı için, ortam buhara doyar,
fakat basınç oluşmaz.
100 0C'nin üzerindeki ısıda ve basınç altında bozulacak malzemelerin
sterilizasyonunda kullanılır.
II-SÜZME (FİLTRASYON) İLE STERİLİZASYON
-Filtrasyon sıvı ve gazlardan (havadan) partikül ve mikroorganizmaları
uzaklaştırmak için çok yaygın kullanılan fiziksel bir yöntemdir.
-Mikrobiyolojide filtrelerin kullanım alanları;
• çözeltilerin ve havanın sterilizasyonu
• farklı büyüklükteki mikroorganizmaların birbirinden ayrılması
• toksin, antijen ve enzimlerin hücrelerden arındırılması
• çözeltilerin saflaştırılması
III-KİMYASAL MADDELERLE STERİLİZASYON


Kimyasal maddeler değişik mekanizmalarla (hücre zarlarını bozarak,
proteinlerini pıhtılaştırarak, enzimlerini ve çekirdek asitlerini tahrip
ederek…) mikropları etkilerler.
Kimyasal bileşikler etki spektrumlarına göre gruplandırılabilirler. Buna
göre
1- kimyasal sterilizasyon için kullanılanlar (etilen oksit, formaldehit,
klor dioksit, hidrojen peroksit gaz plazma…),
2- yüksek düzey dezenfektanlar (glutaraldehit, ortofitalaldehit,
perasetik asit, hidrojen peroksit…),
3- orta düzey dezenfektanlar (alkoller, iyot bileşikleri, klor bileşikleri,
fenol bileşikleri, klorhekzidin…) ve
4- düşük düzey dezenfektanlar (dört değerli amonyum bileşikleri…)
ayrılabilirler.
III-KİMYASAL MADDELERLE STERİLİZASYON
1- Kimyasal gazlarla sterilizasyon
Isıya duyarlı malzemelerin sterilizasyonunda fiziksel yöntemlere alternatif olarak kimyasallar
kullanılabilmektedir.
Etilen oksit (EO):
- Tüm mikroplara etkili, oldukça penetran, fakat aynı zamanda çok toksik bir gazdır.
- Isıya duyarlı malzemelerin sterilizasyonunda etkin güvenlik önlemleri altında
yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
- İşlem ve havalandırma süresi uzun olduğu gibi maliyeti de yüksek bir yöntemdir.
Hidrojen peroksit (H2O2) gaz plazma yöntemi:
- Plazma gaz halindeki maddelerin derin vakum ortamında yüksek enerji
(radyofrekans dalgaları) uygulanarak serbest elektron ve iyonlara ayrıştırılmış
halidir.
- Sterilizasyon işlemlerinde özellikle hidrojen peroksit gaz plazması
kullanılmaktadır. Sıcaklık 30-50 0C kadar olduğundan bu yöntemle ısıya, basınç ve
neme duyarlı malzemeler steril edilmektedir.
- Ancak dar lümenli aletler ve bazı tip malzemeler (tekstil, selüloz, bakır,
aluminyum) bu yönteme uygun değildir.
III-KİMYASAL MADDELERLE STERİLİZASYON
2- Kimyasal sıvılarla sterilizasyon
-
Sporisit aktivitesi olan kimyasal çözeltiler (% 2 glutaraldehit, % 0.55
ortofitalaldehit, % 7.5 hidrojen peroksit, % 0.2-0.3 perasetik asit,
klordioksit…) içerisinde dezenfeksiyon için gerekenden daha uzun sürede
ısıya duyarlı aletler steril edilebilirler.
- Ancak sterilizasyondan sonra kimyasal artıkların steril su ile durulanması
ve bu aletlerin bekletilmeden kullanılması gerekir. Kimyasal sterilizasyon
ancak diğer yöntemlerle steril edilemeyen alet ve malzemeler için acil
durumlarda bir çözüm olabilir.
IV- RADYASYON (IŞINLAMA) İLE STERİLİZASYON
-Yüksek enerjili iyonizan ışınlar (gama ve beta ışınları)
mikroorganizmalar üzerinde öldürücü etki yaparlar.
-Gama ve beta ışınları endüstriyel olarak sterilizasyon ve dezenfeksiyon
işlemlerinde (enjektör, kateter, eldiven gibi tek kullanımlık
malzemelerin sterilizasyonunda, gıdaların muhafazasında,
kozmetiklerin ve çeşitli sıvıların mikroorganizmalardan
arındırılmasında…) geniş çapta kullanılmaktadır.
-Radyasyonla sterilizasyon başlıca ısı ile steril edilemeyen ürünler için
kullanılmaktadır. Özellikle gama ışınları çok penetran olduğundan
ürünler son ambalajları içerisinde işlemden geçerler.
-Ultraviyole ışınlarının penetrasyonu zayıf olduğundan etkinliği ve
kullanımı sınırlıdır. Yüzeylerin, sıvıların ve havanın dezenfeksiyonunda
kullanılabilmektedir. Etkinlik dalga boyuna, doza, organik madde
varlığına ve mikroorganizma tipine göre değişebilmektedir. Uzun süreli
maruziyet cilt ve göz bozuklukları oluşturabilir.
Steril ürünler ancak belirlenmiş koşulların sağlanmasıyla
elde edilebilir ve işlem bittiğinde bu şartların uygunluğu
kanıtlanmalıdır. Bunun için cihazın fizik parametreleri
(basınç, ısı, nem, işlem süresi, buhar kalitesi… gibi) ile
kimyasal ve biyolojik indikatörlerden yararlanılır.
Otoklav kontrolü





Fizik parametreler: Cihazın uygun çalıştığını
Otoklav bandı/etiketi: Paketin işlem gördüğünü
Çok parametreli indikatörler: Sterilizasyon koşullarının
gerçekleştiğini
Bowie-Dick testi: Havanın yeterli boşaldığını
Biyolojik indikatörler: Biyolojik ölümü gösterir.
Glutaraldehit:




Yüksek seviye dezenfektan olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır.
Alkali glutaraldehit % 2 yoğunlukta vejetatif bakterileri 2 dakikada,
mikobakterileri 20 dakikada, sporlu bakterileri ise ancak 3 saatte
tam olarak öldürmektedir.
Yüksek seviye dezenfeksiyon için oda sıcaklığında 20 dakika temas
süresi yeterli olmaktadır.
Aletlere zarar vermemesi ve ucuz olması nedeniyle tercih
edilmektedir.
Toksik ve iritan olduğundan ancak iyi havalanan bir yerde ve kapalı
kaplar içinde kullanılmalıdır. Çözeltileri 14-28 gün süre ile
kullanılabilir.
Ortofitalaldehit (OPA):



Toksisitesi glutaraldehitten daha az, mikobakterilere daha hızlı
etkili bir bileşiktir.
Glutaraldehitten pahalıdır. Ancak her ikisi de proteini fiske
edici özellik gösterir. Bu nedenle temiz olmayan şartlarda asla
kullanılmamaları gerekir.
Ortofitalaldehitle 10 dakika temas süresi yüksek seviye
dezenfeksiyon için yeterlidir. Sterilizasyon için en az 6 saat
gereklidir.
Hidrojen peroksit(H2O2):




Sporisit özelliğe sahip, fakat toksisitesi olmayan bir bileşiktir.
Stabilize formları uzun süre dayanıklıdır. Hidrojen peroksit % 6-25
yoğunluklarda sterilizan olarak kullanılabilmektedir.
Hidrojen peroksit endoskopların, kontak lenslerin, tonometre başlığı gibi tıbbi
malzemelerin, hemodiyalizerlerin, su sistemlerinin, yer ve yüzeylerin
dezenfeksiyonunda kullanılabilmektedir.
Dezenfektan özelliği yanında ayrıca organik kirlerin, biyofilm tabakasının
uzaklaştırılmasını kolaylaştırdığından tıbbi aletlerin ön temizliğinde, özellikle
ultrasonik banyolarda kullanımı uygun bir bileşiktir. Genel temizlik ve
dezenfeksiyon için % 1-3 yoğunluklarda kullanılır.
Klor dioksit (ClO2):


Yüksek derecede okside edici bir madde olup 10 dakika gibi
kısa sürede sporlu bakterileri öldürebilmektedir. Yüksek
seviye dezenfeksiyon için 5 dk yeterli olmaktadır.
Dayanıksız olduğundan kullanım yerinde hazırlanması
gerekmektedir. Koroziv ve tahriş edici özellikleri
bulunmaktadır. Ayrıca organik maddelerden ve ışıktan
etkilenir.
Alkoller:




Antiseptik ve dezenfektan olarak sıklıkla etil alkol (etanol) ve izopropil alkol
(izopropanol) kullanılmaktadır. Geniş etki spektrumları vardır. Ancak sporlara
etkisizdirler. Alkol preparatları sporlarla kontamine olabileceğinden sağlık alanında
kullanılan alkollerin bakteri geçirmeyen filtrelerden (0.22 mikron çaplı) süzülmesi
gerekir.
Alkol %60-90 yoğunlukta (optimal %70) etkili olup %50’nin altında aktivitesini
büyük ölçüde kaybeder. Alkoller hızlı etki gösterirler. Hızla buharlaşırlar ve kalıcı
etkileri yoktur. Uygulandıkları yüzeylerde hiçbir artık bırakmazlar.
Alkoller etkilerini proteinleri pıhtılaştırarak ve lipitleri eriterek gösterir. Protein
denatürasyonu bir miktar su gerektirdiğinden mutlak alkolün (%100) antimikrobik
etkisi zayıftır.
Alkollerin penetrasyon gücü zayıf olduğundan kir ve organik maddeler etkinliği
ortadan kaldırır. Ayrıca alkoller fiksatif olduğundan organik kirleri yüzeylere
yapıştırırlar. Bu nedenle ancak temiz şartlarda kullanılmalıdırlar.
İyot bileşikleri:



Hücre yapılarını ve enzim sistemlerini tahrip ederek mikroorganizmaları
öldürürler. Geniş etki spektrumu gösterirler. Ancak normal kullanım
yoğunluğunda sporisit değildirler.
Cilt, mukoza ve yara antiseptiği olarak kullanılırlar. İyot suda çözünmeyen
bir bileşiktir. Ancak iyotun polivinil pirolidon (povidon) gibi polimerlerle
oluşturduğu kompleks bileşikler (iyodoforlar) suda çözünürler ve yavaş
şekilde iyot serbestleşmesine neden olurlar.
İyot başlıca 2 formda (alkoldeki iyot çözeltisi ve iyodofor şeklinde)
kullanılmaktadır. İyodun alkol çözeltisi (iyot tentürü) güçlü bir
dezenfektandır. Ancak tahriş edici, boyayıcı ve kötü koku gibi istenmeyen
özelliklere sahiptir. İyodoforlar da bütün bu özellikler ortadan kalkmıştır.
Ancak iyotun yavaş salınımı nedeniyle etkileri daha geç oluşur. Kan gibi
organik maddeler etkilerini azaltır.
Klorhekzidin:





Katyonik bir biguanit türevidir. Geniş etki spektrumlu, nispeten toksik
olmayan bir bileşiktir.
Mikroorganizmaların zarlarını parçalayarak ve proteinleri pıhtılaştırarak
etki eder.
Gram pozitif bakterilere daha etkilidir. Mikobakterilere etkinliği zayıftır.
Sporisit özelliği yoktur. Zarflı virüsleri hızla etkilediği halde zarfsız
virüsler klorhekzidine direnç gösterebilmektedir.
Cilt ve mukozalara güçlü bir şekilde bağlanarak en az 6 saat kadar
aktivitesini sürdürür. Bu özelliği nedeniyle uzun süreli antimikrobik
aktivitesinin gerekli olduğu durumlarda (cerrahi el antisepsisi, ameliyat
öncesi hastanın cildinin hazırlanması…gibi) tercih edilmektedir.
Klorhekzidin genel olarak cilt ve mukoza kullanımı için güvenli bir
antiseptiktir.



Octenidine: Etkinliği klorhekzidine benzer ve onun gibi rezidüel
aktivite gösterir. Ancak tahriş edici etkisi daha fazladır.
Triclosan: Hızlı ve kalıcı etkinliğe sahiptir. Organik maddelerden
fazla etkilenmez. Gram pozitif bakterilere etkisi iyi olmakla birlikte
Gram negatiflere, mikobakterilere ve mantarlara karşı aktivitesi
yeterli değildir. Triclosan çeşitli kişisel bakım ürünlerinin (diş
macunu, deodorant, sabun, tıraş jeli… gibi) formülüne girmektedir.
Hekzaklorofen(hexachlorophene): Gram pozitiflere etkili olmakla
birlikte Gram negatiflere etkisi zayıftır. Ciltten absorbe olarak ciddi
toksik etkiler oluşturduğundan artık kullanılmamaktadır.
FENOL VE FENOL BİLEŞİKLERİ:





Hücre duvarını parçalayarak, proteinleri pıhtılaştırarak etki ederler.
Fenol bileşikleri geniş etki spektrumuna sahiptir. Sporisit değildirler.
Dayanıklı bileşikler olup organik maddelerden fazla etkilenmezler. Ayrıca
sabun ve deterjanlarla birlikte kombine halde kullanılabilmektedirler.
Böylece temizlik ve dezenfeksiyonun birlikte gerçekleşmesini sağlarlar.
Bununla birlikte toksik ve tahriş edici özellikleri vardır.
Yüzeylere absorbe olurlar ve durulanmaları zordur. Bu nedenle gıda yerleri
için uygun değildirler.
Ayrıca yeni doğanlarda hiperbilirubinemi gibi bazı istenmeyen etkileri
bildirildiğinden yenidoğan servislerinde kullanılmaları önerilmez.
KLOR VE KLOR BİLEŞİKLERİ: Yüksek derecede
oksitleyici özellikleri ile mikropları öldürürler. Geniş etki
spektrumu gösterirler. Yüksek yoğunlukta sporisittirler. Yoğunluk
ve temas süresine göre yüksek, orta veya düşük düzeyde
dezenfeksiyon sağlarlar.




Klor gazı basınçlı kaplarda sıvı halde muhafaza edilerek sıvıların
dezenfeksiyonunda kullanılır.
Hipokloritler yaygın kullanılan klor bileşikleridir. Bunlardan
sodyum hipoklorit (NaOCl) çamaşır suyu adıyla (genellikle % 6
yoğunlukta sodyum hipoklorit) bilinmektedir.
Kloraminler
Klor dioksit (ClO2) İçme sularının dezenfeksiyonunda kötü
koku ve tat oluşturmaması nedeniyle tercih edilir.
STERİLİZASYON VE DEZENFEKSİYON
Mikroorganizmaları etkisiz hale getirmek veya yok etmek için antiseptikler, dezenfektanlar ve
sterilizasyon işlemlerinin doğru bir biçimde kullanılması hastanelerde etkili bir enfeksiyon
kontrol programının önemli bir parametresidir.
Teşhis ve tedavi amaçlı tekrar kullanılan araçlarda kross-infeksiyonu önleyecek işlemlerin
yapılması şarttır.
Tıbbi araç ve gereçlerin sterilizasyon ve dezenfeksiyonundaki yetersizlik ilave tedavi
harcamalarına, hastalarda morbidite hatta mortaliteye neden olduğu gibi sterilizasyondezenfeksiyon konularında gereksiz işlemlerin de hastane giderlerini artıracağı
unutulmamalıdır.
1850 yılında Pastör, bazı ortamların streril edilmesini sağlamıştır. Eskiden beri tuzlama,
kurutma ve ısıtma temelde mikroorganizmaların ortadan kaldırılması (sterilizasyon)
yöntemidir. İyot 1839 yılında yaralarda kullanılmıştır. Bilindiği gibi hastalıkların önlenmesinde
çok eskiden beri kaynatma ve yakma işlemleri yapılmaktadır.
Sterilizasyonda yeni teknolojilere hala ihtiyaç vardır. Yeni hidrojen peroksit gaz plazma
modelleri, klorin dioksit, perasetik asit, ozon ve ozon + hidrojen peroksit gaz plazma yöntemleri
ümit vaat etmektedir. Biyolojik materyalin sterilizasyonu için ideal yöntem hala yoktur.
TANIMLAR:
Sterilizasyon: Dirençli bakteri sporları dahil olmak üzere cansız maddeler üzerinde bulunan
mikroorganizmaların bütün formlarının ortadan kaldırılması işlemidir.
Dezenfeksiyon: Cansız maddeler üzerinde bulunan patojen mikroorganizmaların ortadan
kaldırılmasıdır. Ortam steril olmaz. Bakteri sporları dezenfeksiyon düzeyine göre azalır.
Asepsi: Bir ortamın mikroorganizmalarla kontaminasyonunu önlemek için yapılan işlemlere
denir.
Antisepsi: Canlı bir dokunun kimyasal maddeler kullanılarak mikroorganizmalardan
temizlenme işlemidir.
STERİLİZASYON (Sterilizasyon yöntemleri)
a. Kuru ısı sterilizasyon yöntemi:
Kuru ısı sterilizasyon yönteminde mikroorganizmaların ölümü oksidasyon yolu ile hücre
proteininin koagüle olma süreci içinde yavaş gerçekleşir. Kontrol parametrelerinin güvenilir
olmaması, kuru ısı sterilizatörlerinde ısının homojen dağılımını sağlamanın kolay kontrol
edilememesi, işlemin uzun sürmesi ve yüksek ısının aletlere uzun sürede zarar vermesi gibi
nedenlerden dolayı ancak buhar sterilizasyon imkanı olmayan ünitelerde ve daha çok cam eşya
için kullanır. Avantajları: Toksik değil, çevre için emniyetli, cam eşya, tozlar (pudra), vazelin,
gliserin için uygundur. Dezavantajları: Uzun süre, çok yüksek ısı gerekir. Büyük materyallerde
ısının içeriye işlemesi uzun zaman alır. Kumaş ve lastik malzemeler için uygun değildir.
Kuru ısı sterilizasyonu sıcaklık dereceleri ve süreleri:
150°C
2.5 saat
160°C
2 saat
170°C
1 saat
b. Basınçlı buhar sterilizasyon yöntemi:
Basınçlı buhar sterilizasyon yönteminde belli bir sıcaklıktaki doymuş buhar daha soğuk bir
malzeme ile karşılaştığında hemen malzeme üzerinde yoğunlaşır. Yoğunlaşma sırasında ergime
ısısını malzemeye verir ve malzeme hızla buharın sıcaklığına ulaşır. Bu sırada malzeme
üzerinde oluşan ince su tabakası da mikroorganizmalar üzerine öldürücü etkiyi sağlar. Doymuş
buhar, ısı derecesi, süresi ve basınç olmak üzere dört faktör sterilizasyon işlemini etkiler.
Buhar sterilizasyon uygulama sıcaklık dereceleri ve süreleri:
134°C
3-3.5 dakika (ön vakumlu otoklavlarda)
121°C
15 dakika (ön vakumlu Otoklavlarda)
121°C
30-45 dakika (vakumsuz otoklavlarda)
c. Düşük sıcaklık sterilizasyonları:
1. Etilen oksit (EtO) ile sterilizasyon: Bir çok tıbbi malzeme ile uyumlu olup, sıcaklığa duyarlı
malzemeler için tercih edilen bir yöntemdir. Avantajları: Sıcaklığa duyarlı malzemeler için
tercih edilir, lümen sınırlaması yoktur. Dezavantajları: Sterilizasyon ve havalandırma süresi
uzundur. Toksik, kanserojen, yanıcı, patlayıcı ve çevreye zararlıdır. Bu yöntemle sıvılar steril
edilemez.
2. Formaldehit sterilizasyonu (LTSF=Low Temperature Steam and Formaldehyde):
Avantajları: Yüksek sıcaklığa hassas malzemeler için tercih edilir. Havalandırma süresi yoktur.
Dezavantajları: Toksik ve kanserojendir. Sıvılar bu yöntemle steril edilemez.
3. Gaz plazma (H202) sterilizasyonu: Difüzyon aşamasında, bir biyosid olan hidrojen peroksit,
mikroorganizmalar üzerinde öldürücü etki gösterir. Ardından uygulanan radyofrekans (RF)
enerjisiyle, mikroorganizmalarla reaksiyona girip onların yaşamsal fonksiyonlarını durduracak
olan bir plazma yaratılır. Avantajları: 28 dakika ile 74 dakikada sterilizasyon sağlanır.
Havalandırma süresi gerekmez. Sıcaklığa ve neme duyarlı malzemeler için uygundur. Çevreye
zararı yoktur. Dezavantajları: Paketleme için selülöz içermeyen polipropilen, tyveck gibi
sentetik malzeme kullanılır. Bu yöntemle sıvılar steril edilemez.
4. Perasetik asit sterilizasyonu: Aktif maddesi kimyasal sıvı sterilan olan peroksiasetik asittir.
Cerrahi ve diagnostik cihazlar için hızlı, güvenli ve düşük sıcaklıkta sterilizasyon işlemidir.
Masa üstü bir sistemdir. 12 dakika boyunca sterilan ile 50-56°C’de sterilizasyonu sağlanan
malzeme, temas sonrası steril su ile durulanır; toplam süre 30 dakikadır. Avantajları:
Sterilizasyon süresi kısadır. Sıvıya batırılan aletler için kullanılır. Tıbbi aletlerin çoğunluğu ile
uyumludur. Çevre ve sağlık çalışanları için zararlı etkisi yoktur. Dezavantajları: Paketsiz bir
sterilizasyon yöntemi olup, gerektiği zaman kullanılır. Aletleri steril edip sarmak veya
depolamak mümkün değildir.
5. Klorin dioksit: Mikrobisidal ve sporosidal etkili, 11°C’ nin üzerinde gaz fazına geçen bir
kimyasaldır. Klorin dioksit sterilizasyon için sıvı ya da gaz halinde kullananılabilir. Klorin
dioksit sıvı formları kimyasal sterilizasyonda gluteraldehide altenatif olarak düşünülmüş;
özellikle çeşitli bileşikler eklenerek sorun olarak görülen stabilitesi uzatılmış ve korozif etkileri
azaltılmıştır. Bu solüsyonlarda % 1 ClO2 bulunmaktadır. Bu tip solüsyonlar fiber optik
endoskopların sterilizasyonunda kullanılmaya başlanmıştır.
6. Ozon: Kuvvetli bakterisidal ve sporosidal etkisi ile birlikte çevreye zararlı değildir. Suda hızlı
çözünür, stabilitesi kısa, yüksek oksidatif bir moleküldür. Günümüzde su ve gıdaların güvenli
dezenfeksiyonunda yaygın olarak kullanılmaktadır. Ozon, hidrojen peroksit ve perasetik asitten
daha kuvvetli oksidatif ve daha kuvvetli sterilizandır. 25-35°C’de çevrim süresi yaklaşık 4.5
saat sürmektedir. Hızlı, kullanıcı personel için güvenli olması ve çevreye zarar vermemesi
avantajlarıdır. Endoskop sterilizasyonunda nemli ozon pompalayan cihazlar geliştirilmiştir.
d. Radyasyon (ışınlama) ile sterilizasyon:
Mikroorganizmalar üzerine etkili iki radyasyon türü vardır: iyonlaştırıcı ve iyonlaştırıcı
olmayan. Gama ışınları, yüksek enerjili elektronlar (e-demeti) ve X-ışınları iyonlaştırıcı
radyasyon grubuna (<1 nm dalga boyu) girerken, UV ışınları (240- 280 nm) iyonlaştırıcı
olmayan radyasyon türüdür. İyonlaştırıcı ışınlardan sterilizasyon amacıyla yararlanılırken, UV
ışınlarından sahip oldukları büyük dalga boyu ve dolayısıyla düşük enerji seviyesi nedeniyle
daha çok dezenfeksiyon amacıyla yararlanılır. Gama ışınlarının sterilizasyon amacıyla
kullanımı, yüksek penetrasyon özellikleri nedeniyle daha yaygındır. Hastanelerde uygulanması
mümkün değildir. Hazır tek kullanımlık malzemelerin sterilizasyonunda sıklıkla kullanılır.
Gama ışınları, paket materyalinden geçme özelliğine sahip olduğu için son ürünlerin
sterilizasyonuna olanak vermektedir. Ayrıca buharla sterilizasyon gibi konvansiyonel
tekniklerle steril edilemeyen ısıya hassas ürünler üzerinde rahatlıkla uygulanabilen hızlı, etkin
ve güvenilir bir yöntemdir.
Sterilizasyonun monitorizasyonu (izlenmesi, takip edilmesi):
Sterilizasyonun monitörizasyonu, işlemin her bir aşamasının doğru yapıldığından emin olmak
içindir. Her bir basamağının test edildiğine dair elinizde kanıt bulunur. Etkin sterilizasyon
işleminin yapıldığının kanıtı olarak fiziksel, kimyasal ve biyolojik testlerin kullanılması ve
dökümante edilmesi gerekir. Dökümante edilmemiş hiçbir işlem yapılmış kabul edilemez.
Sterilizasyonun monitörizasyonunda kullanılan yöntemler aşağıda verilmiştir.
1. Kimyasal kontrol yöntemleri: EN ISO 11140 göre indikatörler 1-6 arasında sınıflanmıştır.
Bu sınıflandırma indikatörlerin performansına göre belirlenmiştir. İndikatörün hangi sınıfa ait
olduğunu bilmek, monitörize edilen sterilizasyon aşamasında doğru uygulamayı seçmek
açısından önemlidir. Reaksiyon önemli parametrelerin bir yada daha fazlasının etkisiyle
gerçekleşir. Kimyasal indikatörlerin kullanılma amacı: yanlış ambalajlama, sterilizatörün yanlış
yüklenmesi veya sterilizatörün arızalarından kaynaklanabilecek muhtemel sterilizasyon
hatalarının belirlenmesidir. Bu sınıflamada daha büyük numara daha etkin bir kontrol
anlamında değildir. Her bir numara farklı bir işlemi tanımlar. Sınıf-1 indikatörler işlem
indikatörleri olup, paketin işleme maruz kalıp kalmadığını anlamaya yardımcı olur. BowieDick Testi sınıf-2 indikatördür ve vakumlu buhar sterilizatörlerinde doymuş buharın, steril
edilmesi planlanan yüke hızlı ve düzgün bir şekilde girip girmediği, sterilizatörün hücredeki
havayı çıkarma ve havanın yeniden girmesini önleme kabiliyetini test eder. Sınıf-3 tek
parametreli, sınıf-4 çok parametreli indikatördür. Sınıf-5 entegratör ve sınıf-6 emülasyon
indikatörüdür. Kimyasal test sonuçları mikrobiyolojik sterilite göstergesi olarak algılanmaz,
sterilizasyon işleminin aranan parametrelerinin tam olarak uygulandığının göstergesi olarak
kabul edilir.
2. Fiziksel kontrol yöntemleri: Cihaz üzerindeki program döngüsü çizelge kaydedicileribilgisayar çıktıları, sıcaklık ve basınç ölçme cihazları, nem ölçerler, göstergeler fiziksel
kontrolleri kapsar. Sterilizasyon haznesinin koşulları hakkında bilgi verirler. Cihaz üzerindeki
göstergeler kontrol edilir. Elektronik ve mekanik sensörlerden gelen veriler değerlendirilir.
Cihaz yazıcı çıktıları kontrol edilir ve kayıt sisteminin bir parçası olarak kullanılır. Cihaz
zamanla duyarlılığını yitirdiğinden ve yıprandıklarından sürekli kalibre edilmesi gerekir.
Elektronik kontrol cihazları: Buhar penetrasyonu (Bowie-Dick), vakum kaçağı, hava kalıntısı
ile sıcaklık, zaman ve basınç parametrelerini test edebilen Electronic Test System (ETS) ve
sterilizasyon döngüsü sırasındaki sıcaklık, basınç, doymuş buhar gibi fiziksel parametreleri
kaydeder (ETS kullanılıyorsa sınıf II Bowie-Dick test paketi kullanmaya gerek yoktur). Ayrıca
kullanımda mevcut Digital Process Challenge Device (DPCD) ile buhar sterilizasyon
çevriminin fiziksel koşullarını elektronik olarak test etmek mümkündür. Bu tür sistemlerde
fiziksel şartların zamana göre değişimini bilgisayar ortamında değerlendirmek ve hataların
kaynağını tespit etmek mümkündür.
3. Biyolojik kontrol yöntemleri: Biyolojik kontrol, sterilizasyon hakkında direkt bilgi vererek,
sterilizasyon işleminin biyolojik ölümü gerçekleştirmede yeterli olup olmadığının gerçek
göstergesidir. Biyolojik indikatörler olarak sterilizasyona en dayanıklı olduğu bilinen bakteri
sporları kullanılmaktadır. Sterilizatörün kapak, köşeler ve vakum çıkışları gibi sterilizasyon
işleminin en zor gerçekleşeceği düşünülen bölgelerine yerleştirilir. Biyolojik indikatörlerin en
önemli problemi sonucun alınması için uzun inkübasyon periyoduna gereksinim göstermesidir.
Ancak son dönemde 48 saatte sonuç veren indikatörlerin yanı sıra aktif sporlarla enzimlerin
etkileşimi sonucu ortaya çıkan floresans ışıma yöntemi ile flash sterilizasyonunda 1 saat, buhar
sterilizasyonunda 3 saat ve etilen oksit sterilizasyonunda 4 saatte sonuç veren biyolojik
indikatörler de kullanıma sunulmuştur. Etilen oksit ve kuru ısı sterilizatörlerde Bacillus
atrophaeus (B.subtilis), buhar, formaldehit ve H2O2 sterilizatörlerde Geobacillus
stearothermophilus (B.stearothermophilus) ve radyasyon ile sterilizasyonda Bacillus pumilus
sporları indikatör mikroorganizma olarak kullanılır.
DEZENFEKSİYON
Sağlık hizmetleri alanında kullanılan tıbbi gereçlerin tekrar kullanılmadan önce
mikroorganizmalardan arındırılması gereklidir. Bu işlem uygun temizlik sonrası sterilizasyon
veya dezenfeksiyon yöntemlerinden biri ile gerçekleştirilmektedir. Sağlık alanında kullanılan
ve hasta ile temas eden gereçler ve diğer tıbbi yüzeyler taşıdıkları enfeksiyon riskine göre kritik,
yarı kritik ve kritik olmayan malzemeler olmak üzere üç gruba ayrılmıştır. Bu sınıflama uzun
yıllardır tüm dünyada enfeksiyon kontrol profesyonelleri tarafından başarı ile uygulanmış ve
günümüzde halen kabul edilmektedir. Tıbbi gerece uygulanacak sterilizasyon veya
dezenfeksiyon yöntemi bu sınıflamaya göre planlanmalıdır.
Mikroorganizmaların dezenfektanlara duyarlılığı farklılık göstermektedir. Örneğin lipit zarflı
virüsler dezenfektanlara son derece duyarlı iken mikobakteriler ve bazı zarfsız küçük virüsler
ancak yüksek düzey dezenfektanlara duyarlıdır. Bakteri sporları ise standart dezenfeksiyon
işlemi ile ortamdan kaldırılamaz.
İdeal Bir Dezenfektanın Özellikleri:
Nötral pH' da çözünebilen bir ajan olmalıdır.
Stabil olmalı, herhangi bir pH'da aktif olmalıdır.
Renksiz ve kokusuz olmalıdır.
Tüm mikroorganizmalar üzerinde hızlı ve öldürücü etki
sağlayabilmelidir. Toksik ve irritan olmamalıdır.
Uygulanacağı eşyalara zarar vermemelidir.
Ucuz ve kullanımı kolay olmalıdır.
Çevreye zarar vermemelidir.
Pek çok mikroorganizmaya toksik olmalı, ancak insan için toksik
olmamalıdır. Kolay bulunabilmelidir ve Çözücüde kolay erimelidir.
Dezenfeksiyona Etki Eden Faktörler:
Maddenin işlem öncesi temizliği,
Kan, püy gibi organik maddelerin varlığı ve miktarı,
Mikroorganizmanın yapısı,
Dezenfeksiyona tabi nesnenin
biçimi, Dezenfektanın
konsantrasyonu, Dezenfektana
maruz kalma süresi,
Dezenfeksiyon işlemini uygulayan elemanın bu konudaki eğitim düzeyi.
Dezenfektanların Etki Mekanizması:
Hüre duvarına etki ederek yapısını bozanlar,
Hüre proteinlerini denatüre ederek etki edenler,
Mikroorganizmaların enzimlerinin işlevini bozarak etki edenler,
Stoplazmanın kolloidal yapısını bozarak etki edenler,
Nükleik asit yapısını bozarak etki edenler.
Spalding Şeması
Spalding, hastanelerde kullanılan araç-gereçleri oluşturabilecekleri enfeksiyon riskine göre 3
guruba ayırmış.
1) Kritik enstrüman ve araç/gereç: Vücudun steril bölgelerine veya damar içine giren
enstrümanlardır (Örn.cerrahi enstrümanlar, implantlar, kateterler). infeksiyon riski yüksektir.
Bu nedenle bu kategoride yer alan araç/gereç steril olmalıdır.
2) Yarı-kritik enstrüman ve araç/gereç: Bu enstrümanlar mükoz membranlarla veya bütünlüğü
bozulmuş deri ile temas edenlerdir (Örn.ventilatör ekipmanları, bronkoskoplar ve endoskoplar)
Bu enstrümanlar uygun şekilde temizlenmeli ve tüm bakteriler ve sporların önemli bir
bölümünü eradike edecek şekilde yüksek derecede dezenfeksiyona tabi tutulmalıdır.
3) Kritik olmayan enstrüman ve araç/gereç: Bu enstrümanlar sadece bütünlüğü bozulmamış
deri ile temas ederler (Örn.Tansiyon aleti manşonları, stetoskoplar). Bu enstrümanların steril
olması ve sporlardan arınmış olması gerekmemektedir.
Sterilizasyona Hazırlık
•
•
•
Araç ve gereçlerin yıkanması: Yıkama işlemi otomatik makineler ve dezenfeksiyon
makineleri ile yapılır.
Organik kirlerden arındırılmaları: Aletler üzerindeki organik kirler aynı zamanda
sterilizasyon ajanının aletlere temasını engelleyerek sterilizasyon işlemini etkisiz hale getirir.
Kural olarak temizlenmeyen hiçbir madde steril edilemez.
Araç ve gereçlerin dekontaminasyonu: Quarterner amonyum bileşenleri kullanılarak m.o
yoğunluğu azaltılır.
Sterilizasyon işlerinde çalışan personeller bulaşmayı önlemek amacıyla eldiven, maske,
gözlük, özel elbiseler ve önlük giyme gibi üniversal önlemler almalıdır.
Paketleme: Steril edilen araç/gereç kullanım anına kadar sterilliğini koruyacak şekilde
paketlenmiş olmalıdır. Paket sterilizasyon ajanına karşı geçirgen ancak m.o.lara karşı geçirgen
olmamalıdır.
Sterilizasyonun Kontrolü: Sterilizatörler ve sterilizasyon işleminde kullanılan her türlü
cihazın bakım ve kalibrasyonu düzenli olarak yapılmalıdır. Bu amaçla fiziksel, kimyasal ve
biyolojik indikatörler kullanılmaktadır.
Steril Malzemenin Korunması: Steril malzemeler eğitim almış görevli personel dışında
kimsenin girmediği, toz ve haşereden korunmuş doğrudan güneş ışığı almayan bir bölümde
korunmalıdır. Personel depoya girerken önlük, bone ve eldiven giymelidir.
Kritik malzemeler ve sterilizasyon
Steril vücut boşlukları veya damar içine giren tüm tıbbi gereçler kritik malzemedir. Cerrahi
aletler, damar içi kateterler, steril organ veya boşluklara yerleştirilen drenler ve üriner sonda
kritik gereçlere birer örnektir. Yukarıda bahsedilen gereçlerin bir kısmı tek kullanımlıktır ve
ticari firma tarafından steril olarak kullanıma sunulmaktadır. Tekrar kullanılması gerekli ise
gerekli temizlik işlemlerinden sonra geçerli sterilizasyon yöntemlerinden biri ile sterilite
sağlanmalıdır.
Yarı kritik malzemeler ve yüksek düzey dezenfeksiyon
Mukozaya veya bütünlüğü bozulmuş deriye temas eden, ancak vücuda penetre olmayan
malzemelerdir. Yarı kritik malzemelerin dezenfeksiyonunda bakteri sporlarının dışında tüm
mikroorganizmaların öldürülmesi amaçlanır. Yüksek düzey dezenfeksiyon işlemi sırasında
kullanılan dezenfektanın özelliğine bağlı olarak bakteri sporlarında da azalma görülür. Bakteri
sporları mukoza ile temas ettiğinde enfeksiyon riski oluşturmazken virüsler ve mikobakteriler
mukoza ile temas ettiğinde enfeksiyon gelişme riski vardır. Bir dezenfektanın yüksek düzey
dezenfektan olarak kabul edilmesi için mikobakteriler ve zarfsız küçük virüslere etkili olması
ve bu etkinlik için tanımlanmış olan etkinlik testlerini geçmesi gereklidir. Yarı kritik grubunda
yer alan, ısıya dayanıklı malzemeler için 71-75°C’de 30 dakika süre ile yapılan ıslak
pastörizasyon veya en az 5 dakika süreyle kaynatma işlemi güvenilir ve ekonomik bir yoldur.
Bu yöntemin daha standardize edilmiş ve tüm sürecin kontrol edilebildiği yıkayıcı- dezenfektör
makineleri ile yapılmaktadır. Isıya dayanıksız malzemeler için ise ulusal veya uluslararası
kurumlarca yüksek düzey dezenfektan olarak onaylanmış bir dezenfektan kullanılır. Yarı kritik
malzemelerde bu uygulamadan sonra yapılacak durulama işleminde tercihen steril su veya filtre
edilmiş su kullanılmalıdır. Musluk suyu güvenilir ise bu amaçla kullanılabilir. Dezenfekte
edilen cihazlar kurutulmalıdır ve kuru saklanmalıdır. Endoskopların tüm kanallarından işlem
sırasında dezenfektan geçirilmeli, yine kanalların kolay kuruması için
> % 70 konsantrasyondaki etil veya izopropilalkol ile muamele edilmeli ve basınçlı hava ile
kurulanmalıdır. Endoskoplar ile birlikte kullanılan biyopsi forsepsleri mukozaya penetre
olduklarından steril olmalıdır. Yarı kritik grupta yer alan tekrar kullanılan malzemelerde uygun
temizlememeye bağlı biyofilm gelişmesi çapraz kontaminasyon riskini artırmaktadır. Ön
temizlikte kullanılan deterjan, enzimatik özelliği olan deterjanlar, sitrik asit ve fırçalama
biyofilm oluşumunu engelleyecektir. Özellikle aldehitler olmak üzere bazı dezenfektanların
organik maddeleri fikse ettiği bilinmektedir. Bu nedenle dezenfeksiyon öncesi uygun temizlik
mutlaka yapılmalıdır.
Laparoskoplar, artroskoplar ve sistoskoplar:
Laparoskoplar, artroskoplar ve sistoskoplar steril dokuya girdikleri için ideal yöntem
sterilizasyondur. Ancak yapıları gereği her zaman sterilizasyon işleminin yapılması mümkün
olmamaktadır. Yapılan çalışmalarda yüksek düzey dezenfeksiyon yapılanlar ile steril edilenler
arasında hastane enfeksiyonu açısından fark bulunmamıştır. Enfeksiyon gelişen olgularda da
steril olmayan su ile durulama yapıldığı görülmüştür. Yüksek düzey dezenfeksiyon uygulanan
artroskoplarla yapılan artroskopilerde de enfeksiyon oranı çok düşüktür (% 0.04). Eğer
sterilizasyon mümkün değilse en azından yüksek düzey dezenfeksiyon yapılmalıdır. Bu işlemin
sonunda ise mutlaka steril su ile durulama yapılmalı ve skopi cihazı işlemden hemen sonra
kullanılmalıdır.
Yüksek düzey dezenfektanlar: Genellikle bakteriyel endosporlar hariç mikroorganizmaların
tümünü >5 dakikada öldürebilen dezenfektanlar bu gruba girer. Yüksek düzey dezenfeksiyonda
kullanılabilecek dezenfektanlara gün geçtikçe yenileri eklenmektedir. Dezenfektanların
kullanım sırasında sağlık çalışanı, hasta, tıbbi gereç ve çevre için istemeyen etkileri de ortaya
çıkabilmektedir.
Kritik olmayan gereçler ve düşük düzey dezenfeksiyon
Hastanın sağlam derisine temas eden stetoskop, tansiyon aleti manşonu, EKG elektrotları gibi
tıbbi malzemeler düşük düzey bir dezenfektanla, kullanım sıklığı hastane enfeksiyon kontrol
komitesince belirlenen aralıklarla dezenfekte edilmelidir. Yer yüzey dezenfeksiyonunda düşük
düzey dezenfektanlardan biri temizlik sonrası bir dakikadan fazla temas etmek şartı ile
uygulanabilir. Yüksek düzey dezenfektan olan ve çevre için zararlı etkileri olan gluteraldehit
gibi dezenfektanlar bu amaçla kullanılmamalıdır.
Yüksek düzey dezenfeksiyonda kullanılan dezenfektanlar:
Yüksek düzey dezenfektanlar
Konsantrasyon
Gluteraldehit
Orto-fitalaldehit (OPA)
Hidrojen peroksit
Hidrojen peroksit + perasetik asit
Hidrojen peroksit + perasetik asit
Hipoklorit (serbest klorin)
Gluteraldehit + fenol/fenat
% > 2.0
% 0.55
% 7.5
% 1.0 / % 0.08
% 7.5 / % 0.23
650 - 675 ppm
% 1.21 / % 1.93
Orta düzey dezenfeksiyonda kullanılan dezenfektanlar:
Orta düzey dezenfektanlar
Konsantrasyonu
Etil veya isopropil alkol
Fenol ve fenol bileşikleri
İyodoforlar
Glikoprotamine
% 60-95 (% 70)
% 0.4-5
30-50 ppm serbest iyot
%4
Düşük düzey dezenfeksiyonda kullanılan dezenfektanlar:
Düşük düzey dezenfektanlar
Konsantrasyonu
Etil veya isopropil alkol
Fenol ve fenol bileşikleri
İyodoforlar
Sodyum hipoklorit
Kuaterner amonyum bileşikleri
% <50
% 0.4-5
30-50 ppm serbest iyot
100 ppm serbest klor
% 0.4-1.6
Prof. Dr. Saim DAYAN D.Ü. Tıp Fakültesi
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji A.D.
KAYNAKLAR
Dezenfeksiyon Antisepsi Sterilizasyon (DAS) Derneği: Sterilizayon Rehber Taslağı (2008), http://
das.org.tr/tr/dosya/rehber/steril-rehber.zip.
Dezenfeksiyon ve Dezenfektan Seçimi. Şaban ESEN. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi, İnfeksiyon Hastalıkları ve
Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı. ANKEM Derg 2012;26(Ek 2):309-313
Hastane İnfeksiyonlarının Kontrolünde Dezenfeksiyon, Antisepsi ve Sterilizasyon “DAS” Uygulamaları. Murat GÜNAYDIN.
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, SAMSUN, Bülent
GÜRLER. İstanbul Tıp Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İSTANBUL. ANKEM Derg
2008;22(4):221-231