BÜYÜK TAARRUZ` DA SUGÖREN KÖYÜ (12 – 30 AĞUSTOS 1922)

Yusuf Deniz INAN
Ankara; Temmuz 2007
BÜYÜK TAARRUZ’ DA SUGÖREN KÖYÜ
(12 – 30 AĞUSTOS 1922)
İstanbul - Bursa karayolundan Sugören tabelası yönüne dönünce arabamın camlarını
aralarım. Dışardaki deniz kokusuyla karışmış bol oksijenli dağ havasını doyasıya içime çekerim.
Anadolu’ nun bozkır kenti Ankara’ da yaşadığım için bu atmosferin değeri bambaşkadır benim
için. Harita sırtından geçerken çocukluğumda yürüyerek geçtiğim bu yollarda manzarayı
doyasıya izlerim. Bir tarafta Marmara’ nın, diğer tarafta İznik Gölü’ nün tatlı maviliği..Hemen
karşımda köyümün asırlık çınar ağaçları içinden görünen ev çatı manzaraları içimi huzurla
doldurur. Artık dost ellerindeyimdir. İşte yaşadığımız bu eşsiz coğrafyaya bakarken milli
mücadelede burada yaşananları yazmak istedim. Sugören Köyü’ nde İstihkâm Tepe olarak bilinen
ve Orhangazi (Pazarköy) ye uzanan arazi Büyük Taarruz’ da taarruz çıkış hattı olarak
kullanılmıştır. Daha geçtiğimiz günlerde Duman Tepe’ nin eteğindeki çeşme başında şenlik
yapılmıştı. O çeşmenin başından tepeye bakarken aşağıdaki gerçek savaş harekât krokilerinde
durduğunuz arazinin bir zamanlar nasıl göründüğünü fark etmenizi istedim.
1919 Yılında Mustafa Kemal’ in Samsun’ a çıkışı ile başlayan Türk Milli Mücadelesi,
Büyük Taarruz sonucu kazanılan 30 Ağustos Zaferi ile sonuçlanmıştır. Birinci Dünya Harbi’ nin
yarattığı bitkinlikten bir müddet sonra kurtulan Türk Milleti Kuva-yı Milliye hareketi ile
kıpırdanmaya başlamış ve bu gelişmeler sonunda TBMM hükümeti kurulmuştur.
Büyük Taarruz’ dan önce kazanılan Sakarya Zaferi 30 Ağustos Zaferi’ ne zemin
hazırlamıştır. Ancak karşılaşılan siyasi, idari ve iktisadi zorluklar ve askeri hazırlıklar süreyi bir
yıl kadar uzamasına neden olmuştur. Taarruz hazırlıkları Sakarya Zaferi’ nden hemen sonra
yapılmaya başlanılmış ancak ne zaman yapılacağı gizli tutulmuştu. [ 1] M.Kemal taarruza
Haziran 1922’ de karar vermişti. [2] Akşehir’ de yapılan komutanların gizli toplantısında plan,
düşmanı kaçırmak değil, tutup boğmaktı. Başbakan Rauf Bey gizli celsede taarruzun başladığı
bilgi verecekti.
Türk ve Yunan ordularının savaştan önce son durumları aşağıda verilmiştir. Türk Ordusu’
nun miktarları sayıca görünse de savaş malzemeleri çeşitli kaynaklarda sağlandığı için cephanesi
az ve teknoloji olarak Yunan Ordusu’ ndan zayıftı.
Türk Ordusu
Yunan Ordusu
Subay
8658
6418
Er
199.283
218205
Tüfek
100.352
90000
Türk Ordusu
Yunan Ordusu
Uçak
10
50
Kamyon
198
4036
Otomobil
33
1776
1
Hafif
2025
3139
Ağır
389
1280
Top
323
450
Kılıç
5282
1280
Yusuf Deniz INAN
Ankara; Temmuz 2007
Yunan ordusunun kendine güveni tamdı. Hatta Afyon bölgesi mevzilerini gezen yabancı
uzmanlar ‘Türkler bu mevzileri dört beş ayda ele geçirirlerse bir günde düşürdüklerini iddia
edebilirler’ sözleri bu güveni daha da arttırmıştı.
12 Ağustos 1922’ de ileri mevziler Orhangazi – Yalova şosesinden başlayarak Dumanlı
Dağ batı yamaçları – Üreğil’ den İznik Gölü’ ne dayanıyor ve İznik Gölü’ nün doğu kıyısından
devam ediyordu.
1. Kocaeli Grubu'nun Son Hazırlıkları :
Yalova Müfreze Komutanı emrinde 19 ncu Hücum Taburu Bağımsız Yalova Bölüğü ile
Esadiye kuzey sırtları - Dumanlı Dağı (897 rakımlı) - Üreğil hattından gösteriş taarruzları
yapacaktı.
2
Yusuf Deniz INAN
Ankara; Temmuz 2007
Kocaeli Grubunun karşısında Yunanlıların 11 nci Tümeni Söğüt – Bilecik – İlyasça –
İznik Gölü hattında üç alay da birinci hatta idi. Bir tabur Köprühisar’ da tümen karargâhı yanında
tümen ihtiyatı olarak bulunuyordu. İznik Gölü ile gemlik körfezi arasında Yeniköy – Çengiler –
Reşadiye Kumla iskelesi hattında bağımsız 47 nci Alay vardı. Gemlik kuzeyinde keşif emniyet
görevlisi ve yerli Rumlardan kurulu bir müfreze vardı. Bu müfreze civar köylerde soygunculuklar
yapmaktaydı.
İngiltere bu savaşın arkasında Yunanlıların hazırlıklarına katkıda bulunmaktaydı. Hazırlığa
katkının da ötesinde, 22 Haziran 1920 Yunan saldırısı, İngiltere ile birlikle yürütülmüştür.
Mudanya, Gemlik gibi Marmara Denizi sahil kasabalarının işgali, İngiliz -Yunan
kuvvetlerinin ortak hareketiyle gerçekleştirilmiştir. Prof. Dee' nin Gemlik'te Türklerle yaptığı
konuşmalardan sonra belirttiği şu satırlar ilginçtir :
«Millîciler çekilmişlerdi. Gemlik, Yunan birlikleriyle İşbirliği yapan İngiliz donanması
tarafından işgal edilmişti. Halen Yunan zulmünün hüküm sürdüğü bölgedeki Yunan Genel Komutanlığı Tümen Karargâhı binalarını daha Önce biz (İngilizler) kullanıyorduk. Duvarlarda
İngilizce yazılmış uyarı yazıları hâlâ okunabilir durumdaydı. (Rum zulmüne uğrayan) Kuzeydeki
köylerin kaderini paylaşmayı her gün bekleyen Ömer Bey köyünde, bize söylediler ki, İngiliz
deniz güçleri ayrılmadan önce, köydeki bütün silâhları toplamışlardı. Köylüler, eğer bilseydik ki
silâhları toplayan İngilizler birkaç hafta sonra çekilecekler ve bizi Yunan işgaline bırakacaklar,
böylece biz millî düşmanın karşısında silâhsız olarak onun acımasına kalacağız, bu durumda
daha başından dövüşürdük.»
Yunan işgaline karşı, Gemlik ileri gelenlerinin tepkisi buydu. Aslında ilçe, birlikte
kararlaştırılmış belli bir plan çerçevesinde, İngiliz - Yunan kara ve deniz kuvvetlerinin ortak eylemiyle işgal edilmiştir. Bir Yunan tümeni, ingiliz deniz gücünden yararlanarak, İngiliz toplarının
himayesinde İzmit'te karaya çıkmış ve İngiliz Komutanlığının hizmetine girmiştir. İki İngiliz
zırhlısının da katıldığı bir İngiliz - Yunan karma deniz kuvveti tarafından desteklenen bir başka
Yunan birliği de Tekirdağ'ı ve Edirne dâhil bütün Doğu Trakya'yı işgal etmiştir, Marmara ve
Boğazları, Türk milliyetçilerinin tehdidinden koruma yolunda ortak bir İngiliz • Yunan saldırısının
söz konusu olduğu açıktır. İngiltere, Türkiye ile savaş durumundadır ve bu savaşı Yunanlılarla
birlikte sürdürmektedir. [3]
3
Yusuf Deniz INAN
Ankara; Temmuz 2007
2.Kocaeli Grubu'nun Taarruzu ve Muharebeleri :
Yalova kesiminin Reşadiye köyü kuzey sırtlarında bulunan Yunan ileri karakollarına,
ağır makineli tüfek ile takviyeli bir piyade bölücü, ortalık ağarırken baskın yapmış, Yunanlıların
asıl mevzilerine çekilmeye mecbur etmişti. Yunan kuvvetleri mevzilerini takviye ederek topçu ve
piyade ateşleri açtılar ve 27 Ağustos sabahına kadar ateşe devam ettiler. İznik kesiminde bölge
komutanı, karargâhını Çerkeşli'den Akçapınar' a yanaştırdı ve emrine verilen süvari bölüğü ile bir
dağ topunu İznik kasabasına gönderdi. 18 inci Tümen kesiminde, Taşköprü'deki 24 üncü Alay'ın
3 üncü Taburu Belalan'a gönderilerek oradaki bölükle akıncı müfrezesi emrine verildi.
Belibağlı'daki akıncı müfrezesi de o bölgedeki 15 inci Alay'ın 3 üncü Taburu emrine girdi. 15 inci
Alay'ın 2 nci Taburu grup ihtiyatı olmak üzere Düzmeşe köyüne yanaştı. Bu gün, Yunanlıların
İlyasça - Beyce hattına karşı Belenalan ve Belibağlı' dan bir gösteriş taarruzu yapıldı. Yunanlılar
birinci hatlarını takviye ederek top ve makineli tüfek ateşleriyle karşı koydular, ateş muharebesi
akşama kadar sürdü. Vezirhan' daki 18 inci Hücum Taburu'nun Külüm'be doğrultusuna sürdüğü
kuvvetli keşif kollarıyla Yunan birlikleri arasında ateş muharebesi oldu. Ortalık karardıktan sonra
bütün birlikler eski yerlerine çekildiler. Tümen emrine verilen Şinayder bataryası bu gün tümene
katılarak Balçıkhisar kuzeyinde mevziye yerleştirildi.
Genelkurmay Başkanlığınca Bakanlar Kurulu Başkanlığına bu gün (26 Ağustos 1922)
genel taarruza başlandığı bildirildi.
3.Kocaeli Grubu'nım Harekâtı :
Batı Cephesi Komutanlı'ğı emri ile Kocaeli birlikleri bu günde (27 Ağustos) ciddî bir
taarruz yapmamıştı. Yalova, İznik bölgelerinden subay komutalarında ileri sürülen takımlar ve
keşif kolları İle 18 inci Tümen bölgesinden topçu desteğinde bir tabur ve Vezirhan'dan bir bölük
Yunan mevzilerine kadar sokulmuş, karşılıklı piyade ve topçu ateşleri akşama kadar sürmüştü.
Ortalık kararınca birlikler asıl mevzilerine çekildi. Bu gün bir Yunan taburu Orhangazi
kasabasının (Pazarköy) 3 km batısına gelerek ordugâha geçti.
4
Yusuf Deniz INAN
Ankara; Temmuz 2007
4.Kocaeli Grubu'nun Taarruzu :
Yalova, İznik, Balıkesir kesimlerinde Yunan mevzilerine sokulan keşif kollarıyla
karşılıklı ateş muharebelerinden başka önemli bir olay olmadı. Batı Cephesi komutanlığı, "11 nci
Yunan Tümenini cephede tutmakla beraber dört, beş taburluk bir kuvvetle Orhangazi (Pazarköy)
kuzeyinde toplanıp oradaki düşmanı atarak Bursa doğrultusunda düşman gerilerinde faaliyete
geçmesini, gece yürüyüşleriyle bu hareketin gayet gizli tutulmasını ve toplanmanın kaç günde
yapılacağını" [189] sordu.
Aynı gün saat 23.00'de Kocaeli Grup Komutanı Batı Cephesi Komutanının sorusuna,
"Orhangazi kesimine gidecek birliklerin (beş tabur, iki batarya) erzak ve cephane taşıma işi
yapılamamıştır. 20 Ağustos 1922 ortalık karardıktan sonra hareket ederek üç gece yürüyüş ile
Dumanlı dağ bölgesinde toplanacağını" bildirdi. [5] 18 nci Tümene de Grup ihtiyatındaki taburla
beraber dört taburun ve iki dağ bataryasının seride toplamasını emretti. 18 nci Tümen komutanı
28/29 Ağustos 1022 gecesi, tümen ihtiyatında bulunan 24 ncü Alay'ın 1 nci Taburu'nu değiştirdi.
15 nci Alay'la hücum taburunu Balçıkhisar bölgesinde topladı.
29 Ağustos günü Kocaeli Grubu'nda hava sisli ve yağmurlu olduğundan esaslı bir
5
Yusuf Deniz INAN
Ankara; Temmuz 2007
gözetleme yapılamamıştı. İznik bölgesinden Dırazali ve doğusuna gönderilen keşif kolları
Yunanlıların şiddetli ateşiyle karşılaştığından düşmana 500 m. den daha fazla yaklaşamamışlardı.
18 nci Tümen bölgesinde; Belenalan'dan ve Belibağlı'dan llyasça ve güneyinde birer piyade
bölüğü, Beyce köyü ve güneyinde tümen süvari bölüğü gönderildi. Yunan mevzilerine 150 m. ye
kadar sokulabilen bu birlikler de piyade ve makineli tüfek ateşi ile karşılaşmışlardır ve akşama
kadar ateş muharebesi yaparak odalık karardıktan sonra yerlerine dönmüşlerdir.
Kocaeli Grup Komutanlığı'nın toplayabileceği kuvvetlerle Orhangazi ve Gemlik
arasından Bursa doğrultusuna taarruz teklifi Batı Cephesi Komutanlığı'nca uygun bulunduğundan
cephe komutanının ne zaman taarruz edeceği sorusuna grup komutanı 28 Ağustos saat 19.30’da
verdiği cevapta, 28/30 Ağustos 1922 gecesi birliklerin yürüyüşe başlayacağını ve 3 Eylül'de
taarruz edeceğini bildirdi. 29 Ağustos 1922 gecesi harekete geçilmek İçin saat 11:00'de aşağıdaki
emri gönderdi : (özet)
Gemlik - Pazarköy hattındaki düşmana taarruz etmek üzere İznik Bölge Komutanı
Yarbay Hüsnü komutasında aşağıda açıklanan birliklerden kurulan Mürettep Müfreze bu geceden
(29/30 Ağustos 1922) itibaren yürüyüşe başlayacaktır. Bu birlikler, Yalova bölgesindeki 19 uncu
Hücum Taburu, Gönüllü Bağımsız Yalova Bölüğü, ... dür. Hareket ortalık kararınca başlayacak
ve sıkı bir disiplin sağlanacaktır. [6] Grup komutanı bu emriyle İznik gölünden demir yoluna
kadar bütün cepheyi (karşılarında üç alayı ile birinci hatta bulunan 11 nci Yunan Tümeni vardı).
Emri alan birlikler 29 Ağustos 1922 akşamı ortalık kararmasıyla bölgelerinden hareket ederek 30
Ağustos günü sabaha karşı saat 03.00 ile 06.30 arasında emirde belirtilen yerlerine varıp istirahata
geçtiler.
30 Ağustos 1922’ de Yunan Karargâhı düşmüş Türk Ordusunun ilerlemesi devam
ediyordu. Kocaeli Grubu’ nda birlikler eski bölgesinde ateş muharebesine devam ediyordu.
Belheriz – Hisardede – Epsede – Hisarcık bölgesinde toplanan beş taburluk mürettep müfreze
Orhangazi – Gemlik kesimine gitmek üzere gece yürüyüşünde idi. Diğer cephelerden gelen geri
çekilme haberleri düşmanın moralini iyice bozmuştu. Gemlik – Mudanya üzerinden geri çekilme
hazırlığına başlamıştı. Artık bu topraklar gerçek sahiplerine geri bırakılıyor, düşman başı önünde
geldiği gibi gidiyordu.
6
Yusuf Deniz INAN
Ankara; Temmuz 2007
Kaynakça :
[1] Kazım ÖZALP; Milli Mücadele I, s. 229
[2] Nutuk, s.442
[3] AVCIOĞLU, Doğan; Milli Kurtuluş Tarihi Birinci Kitap s.168.
[4] ATAŞE Arşivi; No. 5/6534. Kls. 2228. Dos. H-ll, Fih, 3-3.
[5] ATAŞE Arşivi; No. 5/6534. Kls. 2228. Dos. H-ll, Fih, 3-4.
[6] ATAŞE Arşivi; No. 5/6534. Kls. 2226 Dos. H-ll, Fih, 55.
7