içki sanayii özel ihtisas komisyonu raporu

Transkript

SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK
KALKINMA PLANI
DPT: 2527 – ÖİK: 543
İÇKİ SANAYİİ
ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU RAPORU
ANKARA 2000
ÖNSÖZ
Devlet Planlama Teşkilatõ’nõn Kuruluş ve Görevleri Hakkõnda 540
Sayõlõ Kanun Hükmünde Kararname, “İktisadi ve sosyal sektörlerde
uzmanlõk alanlarõ ile ilgili konularda bilgi toplamak, araştõrma yapmak,
tedbirler geliştirmek ve önerilerde bulunmak amacõyla Devlet Planlama
Teşkilatõ’na, Kalkõnma Planõ çalõşmalarõnda yardõmcõ olmak, Plan
hazõrlõklarõna daha geniş kesimlerin katkõsõnõ sağlamak ve ülkemizin
bütün imkan ve kaynaklarõnõ değerlendirmek” üzere sürekli ve geçici
Özel İhtisas Komisyonlarõnõn kurulacağõ hükmünü getirmektedir.
Başbakanlõğõn 14 Ağustos 1999 tarih ve 1999/7 sayõlõ Genelgesi
uyarõnca kurulan Özel İhtisas Komisyonlarõnõn hazõrladõğõ raporlar, 8.
Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ hazõrlõk çalõşmalarõna õşõk tutacak ve toplumun
çeşitli kesimlerinin görüşlerini Plan’a yansõtacaktõr. Özel İhtisas
Komisyonlarõ çalõşmalarõnõ, 1999/7 sayõlõ Başbakanlõk Genelgesi,
29.9.1961 tarih ve 5/1722 sayõlõ Bakanlar Kurulu Kararõ ile yürürlüğe
konulmuş olan tüzük ve Müsteşarlõğõmõzca belirlenen Sekizinci Beş
Yõllõk Kalkõnma Planõ Özel İhtisas Komisyonu Raporu genel çerçeveleri
dikkate alõnarak tamamlamõşlardõr.
Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ ile istikrar içinde büyümenin
sağlanmasõ, sanayileşmenin başarõlmasõ, uluslararasõ ticaretteki payõmõzõn
yükseltilmesi, piyasa ekonomisinin geliştirilmesi, ekonomide toplam
verimliliğin arttõrõlmasõ, sanayi ve hizmetler ağõrlõklõ bir istihdam
yapõsõna ulaşõlmasõ, işsizliğin azaltõlmasõ, sağlõk hizmetlerinde kalitenin
yükseltilmesi, sosyal güvenliğin yaygõnlaştõrõlmasõ, sonuç olarak refah
düzeyinin yükseltilmesi ve yaygõnlaştõrõlmasõ hedeflenmekte, ülkemizin
hedefleri ile uyumlu olarak yeni bin yõlda Avrupa Topluluğu ve dünya ile
bütünleşme amaçlanmaktadõr.
8. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ çalõşmalarõna toplumun tüm
kesimlerinin katkõsõ, her sektörde toplam 98 Özel İhtisas Komisyonu
kurularak sağlanmaya çalõşõlmõştõr. Planlarõn demokratik katõlõmcõ
niteliğini güçlendiren Özel İhtisas Komisyonlarõ çalõşmalarõnõn dünya ile
bütünleşen bir Türkiye hedefini gerçekleştireceğine olan inancõmõzla,
konularõnda ülkemizin en yetişkin kişileri olan Komisyon Başkan ve
Üyelerine, çalõşmalara yaptõklarõ katkõlarõ nedeniyle teşekkür eder,
Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ’nõn ülkemize hayõrlõ olmasõnõ
dilerim.
Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ
İçki Sanayii Özel İhtisas Komisyonu Raporu
İÇİNDEKİLER
KONULAR
SAYFA
DİSTİLE ALKOLLÜ İÇKİLER SANAYİİ
I. GİRİŞ
1.1. Sektörün Tanõmõ ve Sõnõrlanmasõ
1
1
II. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR
2.1. Mevcut Durum
2.1.1. Sektördeki Kuruluşlar
2.1.3. Üretim
2.1.3.1. Üretim Yöntemi – Teknoloji
2.1.3.2. Ürün Standartlarõ
2.1.3.3. Üretim Miktarõ ve Değeri
2.1.3.4. Maliyetler
2.1.4. Dõş Ticaret Durumu
2.1.4.1. İthalat
2.1.4.2. İhracat
2.1.4.3. Serbest Bölgelerde Sektörel Faaliyetler
2.1.5. Fiyatlar
2.1.6. İstihdam
2.1.7. Sektörün Rekabet Gücü
2.1.8. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkiler
2.1.9. Mevcut Durumun Değerlendirilmesi
2
2
2
4
4
5
5
6
9
9
11
13
13
14
14
16
16
III. ULAŞILMAK İSTENEN AMAÇLAR
3.1. VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Döneminde (2001-2005) Gelişmeler
3.1.1. Üretim Projeksiyonu (1999-2005)
3.1.2. İthalat Projeksiyonu
3.1.3. Teknolojide Muhtemel Gelişmeler
3.1.4. Rekabet Gücünde Gelişmeler
3.1.5. Çevreye Yönelik Politikalar
3.1.6. Diğer Sektörler Ve Yan Sanayi İle İlişkilerde Muhtemel Gelişmeler
3.2. Uzun Dönemde (2001-2023) Beklenen Gelişmeler
18
18
18
18
19
19
19
20
20
IV. PLANLANAN YATIRIMLAR
4.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Bölgesel Dağõlõm
4.1.1. Bitmiş Projeler
4.1.2. Devam Eden Projeler
4.3. Muhtemel Yatõrõm Alanlarõ
21
21
21
21
22
V. ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKLİ YASAL
VE KURUMSAL DÜZENLEMELER VE UYGULANACAK POLİTİKALAR
23
5.1. Kõsa Dönem Düzenlemeleri
23
5.2. Uzun Dönem Düzenlemeleri
23
iii
http://ekutup.dpt.gov.tr/imalatsa/oik543.pdf
KONULAR
SAYFA
ŞARAP SANAYİİ
I. GİRİŞ
1.1.1. Tarif
1.1.2. Sõnõflandõrma
27
27
27
27
2.1. Mevcut Durum
2.1.2. Mevcut Kapasite ve Kullanõmõ
2.1.3. Üretim
2.1.3.1. Üretim Yöntemi-Teknoloji
2.1.3.3. Üretim Miktarõ ve Değerleri
2.1.3.4. Maliyetler
2.1.4.1. İthalat
2.1.4.2. İhracat
2.1.4.3. Serbest Bölgelerde Sektör Faaliyetler
2.1.5. Fiyatlar
2.1.6. İstihdam
2.1.8. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi İle İlişkiler
2.2. Dünyadaki Durum ve AB Diğer Önemli Ülkeler İtibariyle Mukayese
2.3. Sektörün Sorunlarõ
30
30
30
32
32
32
33
33
34
35
35
36
37
37
37
38
40
40
41
41
3.1.1. Talep Projeksiyonu
3.2. Uzun Dönemde Gelişmeler
3.1.7. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi İle İlişkilerde Muhtemel Gelişmeler
43
43
43
44
44
44
45
45
4.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Bölgesel Dağõlõmõ
4.2. Planlanan Yatõrõmlarõn Katkõlarõ
47
47
47
47
48
iv
KONULAR
SAYFA
BİRA VE MALT SANAYİİ
I. GİRİŞ
51
51
52
2.1. Mevcut Durum
52
52
53
2.1.3. Üretim
54
54
56
58
60
2.1.4.1. İthalat
60
2.1.4.2. İhracat
61
2.1.5. Fiyatlar
63
2.1.6. İstihdam
64
64
2.1.7.1. Sektörün Rekabet Durumu
64
2.1.7.2. Sektörün Rekabet Gücü Göstergeleri
66
2.1.8. Diğer Sektörler ve Yan Sanayii ile İlişkiler
66
67
2.2. Dünyadaki Durum ve AB, Diğer Önemli Ülkeler İtibariyle Mukayese
67
69
2.3.1. Bira Sektörü Sorunlarõ
69
2.3.2. Malt Sektörü Sorunlarõ
70
2.3.3. Şerbetçiotu Sektörü Sorunlarõ
72
74
74
74
3.1.2. Üretim Projeksiyonu
75
76
76
77
77
3.1.7. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi ile İlişkilerde Muhtemel Gelişmeler
77
3.2. Uzun Dönemde (2001-2023) Talepte, Arzda, Dõş Ticarette, Teknoloji ve
Rekabet Gücünde Muhtemel Gelişmeler
78
78
4.1. Teşvik Belgesi Almõş Yatõrõmlar
78
78
79
5.1. Kõsa Dönemde Yapõlmasõ Gereken Yasal ve Kurumsal Düzenlemeler
79
5.5. Öngörülen Düzenlemelerin, Yatõrõmlarõn ve Uygulanacak Politikalarõn Getirileri
80
v
KONULAR
SAYFA
MEŞRUBAT SANAYİİ
I. GİRİŞ
1.1. Sektörün Tanõmõ ve Sõnõrlarõ
83
83
2.1. Mevcut Durum
2.1.3. Üretim
2.1.3.3. Üretim Miktar ve Değerleri
2.1.3.4. Maliyetler
2.1.4.1. İthalat
2.1.4.2. İhracat
2.1.5. Fiyatlar
2.1.6. İstihdam
83
83
83
84
85
85
85
85
86
86
86
87
87
87
88
88
88
89
89
89
3.1.2. İhracat Projeksiyonu (1999-2005)
90
90
91
3.1.5. Rekabet gücünde gelişmeler
91
92
92
92
93
93
93
V. ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKLİ
YASAL VE KURUMSAL DÜZENLEMELER VE UYGULANACAK POLİTİKALAR
93
vi
KONULAR
SAYFA
SU SANAYİİ
I. GİRİŞ
97
97
2.1. Mevcut Durum
2.1.3. Üretim
2.1.4.1. İthalat
2.1.4.2. İhracat
2.1.5. İstihdam
97
97
97
101
102
103
103
103
103
104
104
3.1. VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Döneminde (2001–2005) Gelişmeler
106
106
106
106
106
106
IV. ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKLİ
YASAL VE KURUMSAL DÜZENLEMELER VE UYGULANACAK POLİTİKALAR 107
107
ISBN 975 – 19 – 2557 - 6 (basõlõ nüsha)
Bu Çalõşma Devlet Planlama Teşkilatõnõn görüşlerini yansõtmaz. Sorumluluğu yazarõna aittir. Yayõn ve referans olarak
kullanõlmasõ Devlet Planlama Teşkilatõnõn iznini gerektirmez; İnternet adresi belirtilerek yayõn ve referans olarak
kullanõlabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.
Bu yayõn 1500 adet basõlmõştõr. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyasõ üretilmiştir.
vii
VIII. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
İÇKİ SANAYİİ ÖZEL İHTİSAS KOMİSYONU
GÖREVİ
ADI SOYADI
Prof. Dr.
Doç. Dr.
Genel Müdür
Operasyon Müdürü
Nihat AKTAN
Ertan ANLI
Ahmet ATAY
Ayhan ATILIR
Müessese Müdür Yrd.
Üretim Şube Md.
Murahhas Üye
Satõş Md.
KURUMU
Ege Üniversitesi
Ankara Üniversitesi
Põnar Su San. A.Ş.
Efes PİLSEN
Fügen BASMACI
Mehmet BAŞKAYA
Ali BAŞMAN
Bülent ÇELİKMEN
Çetin DERBİ
Yönetim Kurulu Bşk.
Orhan DİREN
Mehmet ERBAK
Ali GÖK
Genel Müdür
Coşkun GÜNER
Danõşman
Tuna GÜNGÖR
Cumhur KARCI
Mehmet KARDEŞ
Finansman Md.
Ömer KAYA
Operasyon Direktörü
Osman MUT
Genel Müdür
Murat ORAL
Zafer OYLAN
Genel Müdür Yrd.
Oktay ÖNDERER
İsmail ÖZDEMİR
Fehmi ÖZKAN
Fabrika Müdürü
Rõfat ÖZTAŞ
A.P.K. Daire Bşk.
Mehmet SAYSEL
Üretim ve Kalite Kntr. Md. Sait SEZGİN
Genel Müdür Yrd.
Üzeyir ŞİMSEK
Müessese Müdür Yrd.
Cevdet TERLİKSİZ
Fabrika Md.
Atilla YILDIRIM
Genel Müdür
Ahmet Şükrü YILMAZ
TEKEL
TEKEL
Kavaklõdere Şaraplarõ
Efes Paz.-Dağ. A.Ş.
Meşrubatçõlar Derneği
Dimes Gõda A.Ş.
Erbak-Uludağ A.Ş.
TEKEL
Sevilen Şaraplarõ
U.D.V.
Coca Cola
Kardelen Kaynak Su A.Ş.
Efes PİLSEN
Doluca Şaraplarõ
Fruko Meşrubat San. A.Ş.
TEKEL
Dağdelen Kaynak Sularõ
U.D.V.
TEKEL
TEKEL
Erbak-Uludağ A.Ş.
Bimpaş A.Ş.
TEKEL
Bimpaş A.Ş.
Not: Üyeler, soyadõna göre alfabetik olarak sõralanmõştõr.
VIII. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
GÖREVİ
ADI SOYADI
TEMSİL ETTİĞİ KURULUŞ
ÖİK Başkanõ
Oktay ÖNDERER
TEKEL
Koordinatör
İhsan TÜRKER
Devlet Planlama Teşkilatõ
Koordinatör
Bora KOLFAL
Devlet Planlama Teşkilatõ
ÖİK Raportörü
Ali GÖK
TEKEL
DİSTİLE ALKOLLÜ İÇKİLER SANAYİİ ALT KOMİSYONU
Başkan
Prof. Dr. Nihat AKTAN
Ege Üniversitesi
Raportör
Fügen BASMACI
TEKEL
Üye
Mehmet SAYSEL
TEKEL
Üye
Cevdet TERLİKSİZ
TEKEL
Üye
Rõfat ÖZTAŞ
TEKEL
Üye
Fehmi ÖZKAN
U.D.V.
Üye
Tuna GÜNGÖR
U.D.V.
ŞARAP SANAYİİ ALT KOMİSYONU
Başkan
Ali BAŞMAN
Raportör
Mehmet BAŞKAYA
TEKEL
Üye
Ege Üniversitesi
Üye
Doç. Dr. Ertan ANLI
Üye
Mehmet SAYSEL
TEKEL
Üye
Fügen BASMACI
TEKEL
Üye
Murat ORAL
Doluca Şaraplarõ
Üye
Coşkun GÜNER
Sevilen Şaraplarõ
Üye
Orhan DİREN
Dimes Gõda A.Ş.
BİRA VE MALT SANAYİİ ALT KOMİSYONU
Başkan
Osman MUT
Efes PİLSEN
Raportör
Üzeyir ŞİMSEK
Bimpaş A.Ş.
Üye
Rõfat ÖZTAŞ
TEKEL
Üye
Bülent ÇELİKMEN
Üye
Ayhan ATILIR
Efes PİLSEN
MEŞRUBAT SANAYİİ ALT KOMİSYONU
Başkan
Mehmet ERBAK
Erbak-Uludağ A.Ş.
Raportör
Atilla YILDIRIM
Üye
Cumhur KARCI
Coca Cola
Üye
Çetin DERBİ
Üye
Sait SEZGİN
Erbak-Uludağ A.Ş.
Üye
Zafer OYLAN
SU SANAYİİ ALT KOMİSYONU
Başkan
Mehmet KARDEŞ
Raportör
Ahmet ATAY
Üye
Bimpaş A.Ş.
Üye
Ömer KAYA
Üye
İsmail ÖZDEMİR
SEKİZİNCİ BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
DİSTİLE ALKOLLÜ İÇKİLER SANAYİİ
DİSTİLE ALKOLLÜ İÇKİLER SANAYİİ ALT KOMİSYONU
Başkan
Raportör
Üye
Üye
Üye
Üye
Üye
Fügen BASMACI
Mehmet SAYSEL
Cevdet TERLİKSİZ
Rõfat ÖZTAŞ
Fehmi ÖZKAN
Tuna GÜNGÖR
Ege Üniversitesi
TEKEL
TEKEL
TEKEL
TEKEL
U.D.V.
U.D.V.
I. GİRİŞ
Ülkemizde distile alkollü içkilerin üretim ve denetlenmesi, 28.06.1995 tarih ve 22327
sayõlõ Resmi Gazetede yayõnlanan 560 sayõlõ “Gõdalarõn Üretimi, Tüketimi ve
Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname” ve buna bağlõ yayõnlanan
mevzuat çerçevesinde yürütülmektedir.
Türk Gõda Kodeksi’ne göre, distile alkollü içkiler:
a) Kendine özgü organoleptik karakteri olan ve alkol miktarõ +20 0C’de hacmen %
15’den fazla olan,
b) Aroma katõlmõş veya katõlmamõş doğal fermantasyon ürünlerinin doğrudan
distilasyonu ve/veya bitkisel maddelerin maserasyonu ile ve/veya tarõmsal
kökenli etil alkol ve/veya tarõmsal kökenli distilat ve/veya brendilere bu kodeks
doğrultusunda aroma maddeleri ve tatlandõrõcõlarõn katõlmasõ ile üretilen,
c) Veya bir distile alkollü içkinin;
- Bir veya birden fazla distile alkollü içki ile,
- Tarõmsal kökenli etil alkol, tarõmsal kökenli distilat veya brendiler ile,
- Bir veya birden fazla alkollü içki ile,
- Bir veya birden fazla içecek ile,
karõştõrõlmasõndan elde edilen içkidir.
Ülkemizde üretilen distile alkollü içkilerin Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonlarõ (GTİP)
aşağõda verilmektedir:
GTİP:
Malt Viski ............
Distile Cin ...........
Votka ..................
Türk Rakõsõ .........
Kanyak, Brendi ...
Likörler ........ .......
2208.30.32 00 00
2208.50.11 00 00
2208.60.11 00 00
2208.90.48 00 11
2208.20.12 00 00
2208.70.10 00 00
1
2.1. Mevcut Durum
Ülkemizde distile alkollü içkilerin tümü, mevcut yasal yapõ çerçevesinde Tekel
tarafõndan üretilmektedir. İç tüketime sunulan distile alkollü içkinin yaklaşõk % 80’i,
ihraç edilen distile alkollü içkinin yaklaşõk %95’i Türk Rakõsõdõr.
Ayrõca, son yõllarda sektöre içki ithalatõ konusunda faaliyet gösteren firmalar
katõlmõştõr.
Osmanlõ İmparatorluğu döneminde küçük kapasiteli özel sektör işletmelerinde
gerçekleştirilen içki üretimi, zaman zaman yasaklamalarla Cumhuriyet dönemine
kadar gelmiş; 1924 yõlõnda vergi gelirinin Duyun-u Umumiye İdaresi’ne devri amacõyla
yapõlan yasal düzenlemenin ardõndan 1926 yõlõnda 790 sayõlõ Kanun ile üretimin
Devlet İnhisarõ tarafõndan yürütülmesi öngörülmüştür.
1932 yõlõndan itibaren İnhisarlar Genel Müdürlüğü, 1941 yõlõndan sonra Tekel Genel
Müdürlüğü olarak sürdürülen alkollü içki üretim faaliyetleri, 1942’de yayõnlanan
“İspirto ve İspirtolu İçkiler Kanunu” ile yasal düzenlemesine kavuşmuş ve günümüze
değin bu yasa kapsamõnda süregelmiştir.
Distile alkollü içkilerin üretimi, 4250 sayõlõ Yasa gereği, devlet tekeli altõnda
bulunmakta ve bu görev Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel
Müdürlüğü bünyesinde Alkollü İçkiler Sanayii Müessese Müdürlüğüne bağlõ olarak
faaliyet gösteren işletmeler tarafõndan yürütülmekte olup, bu işletmeler hakkõnda
bilgiler aşağõda tablo halinde sunulmuştur .
Yurt içinde üretilen ve özellikle 1980 yõlõndan itibaren artan miktarlarda ithal edilen
distile alkollü içkilerin pazarlamasõ, yine aynõ Genel Müdürlük bünyesinde bulunan
Pazarlama ve Dağõtõm Müessese Müdürlüğünün tüm yurda dağõlmõş satõş
organizasyonu ile gerçekleştirilmiştir.
1994 yõlõnda Tekel 81 il bazõnda kurduğu satõş organizasyonunu “toptan satõcõlõk”
sistemine çevirmiş ve bölgesel ihaleler ile alkollü içki dağõtõmõ için firmalar belirlemiş;
illerde kurulu depolardan özel firmalar eliyle dağõtõma başlamõştõr.
1996 yõlõ başõndan itibaren 4250 sayõlõ Kanun ve Gümrük Birliği Anlaşmasõ kurallarõ
uyarõnca, “viski ve tabii köpüren şaraplar”õn ithalatõ serbest kalmõş ve bu konuda ticari
faaliyet gösteren firmalar kurulmuştur.
İthal içki sektöründe faaliyet gösteren firmalar ve faaliyet konularõ Tablo 1’de
gösterilmiştir:
2
Tablo 1. Distile Alkollü İçkiler Sektöründeki Önemli Kuruluşlar
Sõra No
Kuruluşun Adõ
Yeri
Mülkiyeti
1
İçki Fab.
İstanbul
Tekel
2
İçki Fab.
İzmir
Tekel
3
İçki Fab.
Tekirdağ
Tekel
4
İçki Fab.
Nevşehir
Tekel
5
İçki Fab.
Diyarbakõr
Tekel
6
7
İçki Fab.
İçki Fab.
Gaziantep
Ankara
Tekel
Tekel
8
Likör ve Cin Fab.
İstanbul
Tekel
9
10
11
12
13
Kanyak Fab.
Suma Fab.
Suma Fab.
Suma Fab.
Suma Fab.
Çanakkale
Alaşehir
Karaman
Şanlõurfa
Kilis
Tekel
Tekel
Tekel
Tekel
Tekel
1998 Yõlõ
Kapasitesi
(1000 lt)
Üretim
Konusu
Rakõ
Votka
Rakõ
Suma
Rakõ
Suma
Rakõ
Suma
Rakõ
Suma
Rakõ
Rakõ Dolumu
Viski
Cin
Likör
Kanyak
Suma
Suma
Suma
Suma
18.740
9.000
10.220
2.880
12.030
3.000
20.700
5.000
10.220
3.600
10.010
6.500
450
4.800
2.000
1.400
4.800
4.800
3.600
3.600
İşçi
Sayõsõ
530
366
401(*)
309
369
212
214
165
125
149
165
114
139
Kaynak: Tekel Kayõtlarõ
(*)Tekirdağ İşletmemizde mevcut işçi kapasitesi ile ayrõca yõllõk 5 milyon litre şarap üretimi yapõlmaktadõr.
İçki ithalatõ faaliyetinde bulunan firmalar ve bunlarõn yaklaşõk toplam 7.000.000 lt’lik
ithal içki pazarõ içerisindeki (gümrüklü + gümrüksüz) paylarõ Tablo 2’de verilmektedir.
Tablo 2. İthal İçki Pazarõndaki Önemli Kuruluşlar
Şirket Adõ
1
2
3
4
5
6
7
United Distillers&Vintners
Seagram
Allied Domecq (Acenta)
Brown Forman (Acenta)
Bacardi-Martini (Acenta)
Pernod Ricard (Acenta)
Diğerleri
Kaynak: Sektör Firmalarõ
Menşei
İngiltere
Kanada
İngiltere
Amerika
Latin Amerika
Fransa
3
Pazar
Payõ
% 60
% 10
%5
%5
%4
%1
% 15
İştigal Sahasõ
Viski, cin, votka, likör
Viski, cin, votka, rom
Viski, cin, likör
Burbon, likör
Rom, aperatif ,viski
Likör, aperatif
Viski,likör,votka,tekila
Distile alkollü içkiler sektöründeki kurulu kapasite durumu Tablo 3’de verilmektedir.
Tablo 3. Distile Alkollü İçkiler Sektöründe Kurulu Kapasite Durumu
Sõra
Ana
Kapasite
Kapasite
No Mallar K.K.O.
1 Rakõ
Kapasite
K.K.O.
2 Votka Kapasite
K.K.O.
3 Cin
Kapasite
K.K.O.
4 Kanyak Kapasite
K.K.O.
5 Likör Kapasite
K.K.O.
6 Viski Kapasite
K.K.O.
7 Suma Kapasite
K.K.O.
Birimi
Milyon lt
%
Milyon lt
%
Milyon lt
%
Milyon lt
%
Milyon lt
%
Milyon lt
%
Milyon lt
%
Yõllar
1995
1996
1997
76.550 76.550 78.620
87
98
97
7.200 9.000 9.000
91
100
87
4.800 4.800 4.800
67
82
68
1.400 1.400 1.400
38
68
55
1.800 2.000 2.000
79
102
97
450
450
450
36
78
62
26.720 30.720 33.320
71
89
90
Yõllõk Artõş
(%)
1998
1996 1997 1998
81.920
3
4
95
9.000
25
108
4.800
58
1.400
61
2.000
11
95
450
89
34.880
15
8
5
79
Kaynak : Tekel Kayõtlarõ
2.1.3. Üretim
2.1.3.1. Üretim Yöntemi – Teknoloji
Distile alkollü içki sektöründe Türkiye adõ ile özdeşleşebilecek geleneksel ve özgün
içkimiz “Türk Rakõsõ”dõr. Türk Rakõsõnõn Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol
İşletmeleri Genel Müdürlüğü adõna, 25 Mart 1997 tarihinden itibaren geçerli olmak
üzere 555 sayõlõ Coğrafi İşaretlerin Korunmasõ Hakkõndaki Kanun Hükmündeki
Kararname’nin 12. maddesi gereğince “Menşe Tescili” yaptõrõlmõştõr.
Halen Tekel tarafõndan üretilerek piyasaya sunulan içkileri, “Türk Rakõsõ”, “Votka”,
“Distile Cin”, “Malt Viskisi”, “Kanyak”, “Brendi”, “Meyve Likörleri” ve “Likörler” ana
başlõklarõ altõnda sõnõflandõrmak mümkündür. Bu kategorilerde değişik ticari markalar
ile piyasaya sunulan distile alkollü içkilerin tümü, 21.10.1995 tarih ve 22440 sayõlõ
Resmi Gazetede yayõnlanarak yürürlüğe giren “Türk Gõda Kodeksi – Distile Alkollü
İçkiler” Tebliği’ne uygun olarak üretilmektedir.
Sektörde kullanõlan teknolojiyi, “geleneksel üretim tarzõna sadõk kalarak yenilik ve
gelişmelerden yararlanõlmõş” olarak tanõmlamak mümkündür. Bu anlamda Tekel
tarafõndan üretilen alkollü içkilerin büyük kõsmõ, coğrafi bölgelere bağlõ doğal tarõmsal
girdiler ile ve geleneksel yöntemlerle üretilen, dolayõsõyla dünya içki literatüründe
değerli kabul edilen ve az bulunan ürünlerdir.
4
Alkollü içki sektöründe, doğal tarõmsal hammaddeler ile, geleneksel yöntemlerle,
emek yoğun olarak ve küçük partiler halinde yapõlan üretim, ürün imajõna değer
katmakta ve piyasadaki satõş değerini arttõrmaktadõr. Bu nedenle teknolojik
gelişmelerin çok dikkatle ve geleneksel yapõyõ bozmadan uyarlanmasõ, özellikle enerji
tasarrufu, ambalaj iyileştirilmesi, idame yenileme gibi nedenlerle yatõrõmlarõn
projelendirilmesi önem arz etmektedir.
ABD, AB ve diğer rakip ülkeler ile karşõlaştõrõldõğõ zaman, Türkiye’de üretilen içkilerin
öncelikle, ambalaj ve piyasaya sunum yöntemleri açõsõndan iyileştirmeye ihtiyaç
duyduğu söylenebilir. Ayrõca, bir yõl içinde eğitim kurumlarõnda distile alkollü içkiler
konusunda yapõlan çalõşmalar incelenirse yetersizliği görülecek ve bu konuda Ar-Ge
çalõşmalarõna ağõrlõk verilmesi gereği ortaya çõkacaktõr.
Alkollü içki konusunda ülkemizin en önemli eksikliğinin, ülke, belli bölge veya belli
şehirlerin tarihi motifleri arasõnda yerleştirilmiş içki çeşitlerimizin olmamasõ; kõsaca
kültür varlõklarõmõz arasõnda tanõmlana gelen içki çeşitlerimizin bulunmamasõ olduğu
düşünülmektedir.
Bundan sonraki yatõrõmlarõn, özellikle içkilerimizin tarihsel geçmişini ve kültür mirasõ
olarak değerini yansõtmaya yönelik yapõlandõrõlmasõ; İstanbul’da Türkiye Cumhuriyeti
ile yaşõt olan Paşabahçe Fabrikamõzõn, Ankara’da Atatürk’ün mirasõ kabul
edilebilecek Ankara Fabrikamõzõn, Tekirdağ’da Cumhuriyet dönemi şarapçõlõğõnõn
simgesi sayõlan Tekirdağ Fabrikamõzõn mimari yapõlarõ korunarak iyileştirilmeleri ve
bulunduklarõ şehrin tanõmlayõcõ unsurlarõ haline gelmeleri amacõyla çalõşmalar
yapõlmasõ, pek de azõmsanmayacak alkollü içki geleneğimizin turizm amaçlõ
tanõtõmlarda kullanõlacak şekilde geliştirilmesi planlanmalõdõr.
Distile alkollü içkiler, Türk Gõda Kodeksi’nin ilgili Tebliği’ne uygun olarak
üretilmektedir ve bu Tebliğ Avrupa Birliğinin ilgili mevzuatõ ile uyumlaştõrõlmõştõr.
ISO 9000 serisinin ilgili standartlarõna uyum sağlanarak belge alõnmasõna yönelik
çalõşmalar başlatõlmõştõr.
Distile alkollü içkiler sektörünün üretim miktar ve değerine ait veriler Tablo 4, 5 ve
6’da verilmektedir.
5
Tablo 4. Üretim Miktarõ
Birim: 1000 Lt
Sõra Ana Mallar
No
1995
1 Rakõ
67.191
2 Votka
6.677
3 Cin
3.248
4 Kanyak
956
5 Brendi
250
6 Viski
128
7 Likör
1.447
KAYNAK : Tekel Kayõtlarõ
YILLAR
1996
1997
73.257 71.995
8.826
7.815
3.829
3.136
979
718
275
240
158
140
2.011
1.921
1998
77.878
9,593
2.695
847
273
142
1.847
YILLIK ARTIŞLAR (%)
1996
1997
1998
9
-2
8
32
-11
23
18
-18
-14
2
-26
18
10
-13
14
23
-11
1
40
-4
-4
Tablo 5. Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla)
Birim: 1000 TL
Sõra
No
1
2
3
4
5
6
7
Ana Mallar
Rakõ
Votka
Cin
Kanyak
Brendi
Viski
Likör
YILLAR
1995
3.904.835.364
248.596.326
140.427.215
70.220.911
11.137.870
10.119.867
71.152.204
1996
1997
1998
7.751.368.418 16.393.523.576 30.553.649.468
639.804.610 1.227.241.822 2.042.886.862
322.068.861
640.618.911
674.345.020
105.286.435
128.004.016
359.572.487
22.994.260
40.647.181
100.552.140
21.463.896
40.830.085
83.322.295
176.665.437
354.663.914
512.967.310
YILLIK ARTIŞ(%)
1996 1997 1998
98
111
86
157
92
66
129
99
5
50
22
181
106
77
147
112
90
104
15
148
101
Tablo 6. Üretim Değeri (1998 Yõlõ Fiyatlarõyla)
Sõra
No
1
2
3
4
5
6
7
Ana Mallar
Rakõ
Votka
Cin
Kanyak
Brendi
Viski
Likör
1995
26.113.453.200
1.416.159.059
808.770.053
388.830.108
92.080.715
75.107.416
401.875.310
YILLAR
1996
1997
28.629.025.900 28.142.791.231
1.888.429.712
1.667.632.500
951.576.773
786.428.100
404.913.705
302.715.620
101.288.749
88.397.449
92.710.671
82.148.800
558.550.030
533.519.330
1998
30.553.649.468
2.042.886.862
674.345.020
359.572.487
100.552.140
83.322.295
512.967.310
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1996
1997
1998
9
-2
8
33
-12
22
18
-17
-14
4
-25
19
10
-13
14
23
-11
1
39
-4
-4
2.1.3.4. Maliyetler
Sektöre ait bazõ ürünlerinin ticari ve sõnai maliyetlerine dair veriler Tablo 7’de, birim
üretim girdilerine dair veriler ise Tablo 8’de verilmektedir.
6
Tablo 7. Ticari ve Sõnai Maliyet Karşõlaştõrõlmasõ (TL/ Şişe)
YlLLAR
Ürün
1995
YlLLIK ARTIŞ (%)
1996
1997
1998
1996
1997
1998
Altõnbaş Rakõ
Sõnai Ticari Sõnai
Ticari
Sõnai
Ticari
Sõnai
Ticari
Sõnai Ticari Sõnai Ticari Sõnai Ticari
(TL)
(TL)
(TL)
(TL)
(TL)
(TL)
(TL)
(TL)
70 cl 87.288 91.027 132.362 137.005 323.593 335.275 627.541 648.257
52
51 144
145
94
93
Kulüp Rakõ
70 cl
57.196 60.700
99.771
104.664
272.593
285.072
495.418
515.127
74
72
173
172
82
81
Yeni Rakõ
70 cl
39.637 44.217
72.744
79.818
156.200
195.650
244.294
270.074
84
81
115
145
58
38
N. Votka
70 cl
24.941 28.591
48.911
53.820
108.283
120.068
128.533
147.927
96
88
121
123
19
23
B. Boğa Votka
70 cl
21.270 24.330
38.803
43.175
85.916
95.874
137.556
158.374
82
77
121
122
60
65
Altõnbaşak
Votka
Cin
70 cl
70.075
75.674
132.951
143.503
232.094
254.125
90
90
75
77
70 cl
29.581 40.696
55.575
64.703
139.634
159.555
130.578
165.290
88
59
151
147
(-6)
4
Tabii Kanyak
70 cl
49.218 63.299
69.734
84.841
111.651
140.834
204.705
246.956
4
34
60
66
83
75
Truva Kanyak
70 cl
56.394 66.694
100.033
105.496
143.902
174.015
212.454
278.965
77
58
44
65
48
60
Ankara Viskisi
70 cl
55.317 67.458
95.141
116.317
203.621
231.982
353.407
410.744
72
72
114
99
74
77
Nane Likörü
50 cl
23.497 31.827
43.339
49.875
88.459
103.089
108.237
133.031
84
57
104
107
22
29
Brendi
70 cl
31.133 41.429
58.562
67.516
118.494
125.815
254.263
257.826
88
63
102
86
115
105
Tablo 8. Birim Üretim Girdileri (1000 hl. için, 1998 Fiyatlarõ)
GİRDİLER
A-HAMMADDELER
1-RAKI
Suma
Saf alkol
Anason
Şeker
Su
2-VOTKA
Saf alkol
Şeker
Su
3-CİN
Saf alkol (100)
Ardõç
Şerbetçi otu
Kişniş
Şeker şurubu
Melek otu
Su
4-KANYAK
Kanyak sumasõ
Badem enfizyonu
Pekmez
Karamel
Su
BİRİM
MİKTAR
DEĞERLER (TL)
Hl
Hl
Ton
Kg
m3
337,5
112,5
7,5
467
55
33.570.618.000
2.536.278.000
4.621.925.000
86.634.000
49.812.000.000
Hl
Kg
m3
400
300
60
9.017.877.000
55.653.000
54.336.000
Hl
Kg
Kg
Kg
Hl
Kg
m3
505,77
510
40
4
10
5,62
106
4.984.719.000
142.397.000
77.378.000
1.628.000
215.879.000
49.761.000
65.113.000
Hl
Hl
Kg
Kg
m3
575
12
325
40
41
27.760.736.000
498.045.000
96.962.000
18.744.000
14.531.000
7
5-BRENDİ
Kanyak Sumasõ
Şarap Distilatõ
Şeker Şurubu
Karamel
Alkola
Enfüzyon
Su
6-VİSKİ
Malt
Su
7-LİKÖR (AROMALI)
Saf alkol (100)
Şeker şurubu
Esans
Su
8-LİKÖR (YAŞ MEYVE)
Saf alkol (100)
Şeker şurubu
Enfizyon
Su
9-NARENCİYE LİKÖRÜ
Saf alkol (100)
Alkolalar
Şeker şurubu
Su
B-DİĞER
1-RAKI
Şişe (35 cl)
Şişe (70 cl)
Etiket
Kapak
K. kutu
İşçi
Yakõt(Buhar)
Elektrik
2-VOTKA
Şişe (35 cl)
Şişe (70 cl)
Etiket
Kapak
İşçi
Yakõt(Buhar)
Elektrik
3-CİN
Şişe (35 cl)
Şişe (70 cl)
Kapak(70cl)
Etiket(70cl)
İşçi
Yakõt
Elektrik
Hl
Hl
Hl
Kg
Hl
Hl
m3
257,1
192,2
7
10
2,6
5,5
53
12.422.000.000
18.346.000.000
107.974.000.000
4.686.000.000
28.000.000.000
80.626.000.000
18.783.000.000
Kg
m3
181.000
15.870
17.420.914.000
12.124.680.000
Hl
Hl
Kg
m3
259,35
155
78,8
80
2.556.076.000
2.677.475.000
436.645.000
49.141.000
Hl
Hl
Hl
m3
258,27
107
335,48
105
2.545.432.000
1.848.322.000
382.773.000
64.498.000
Hl
Hl
Hl
m3
324,41
124,4
160,75
80
3.197.288.000
32.909.000
2.776.801.000
49.141.000
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Kişi
Ton
Kw
285.714
142.857
142.857
142.857
11.905
28
600
440
9.142.848.000
7.571.421.000
50.000.000
150.000.000
116.669.000
27.440.000
69.000.000
8.712.000
Adet
Adet
Adet
Adet
Kişi
Ton
Kw
285.714
142.857
142.857
142.857
22
600
440
9.142.848.000
7.571.421.000
71.428.500
2.142.855.000
23.650.000
69.000.000
8.712..000
Adet
Adet
Adet
Adet
Kişi
Ton
Kw
285.714
142.857
142.857
142.857
22
10,083
3.140
8.740.391.000
6.270.518.000
528.669.000
114.529.000
980.846.000
549.056.000
59.987.000
8
4- KANYAK
Şişe(20cl)
Şişe(35cl)
Şişe(70cl)
Etiket
Kapak
İşçi
Elektrik
5-BRENDİ
Şişe (70cl)
Etiket
Kapak
İşçi
Elektrik
6-VİSKİ
Şişe (70 cl)
Etiket
Kapak
İç Kutu
Dõş Kutu
İşçi
Yakõt (Doğalgaz)
Elektrik
7-LİKÖR
Şişe(50cl)
Kapak
Etiket
İşçi
Yakõt
Elektrik
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Kişi
Kw
500.000
285.715
142.857
142.857
142.857
14
3500
14.943.500.000
7.671.447.000
6.083.893.000
211.215.553
523.431.712
5.670.000.000
52.500.000
Adet
Adet
Adet
Kişi
Kw
142.857
142.857
142.857
14
525
7.104.066.000
212.485.000
459.519.000
1.181.250.000
7.875.000
Adet
Adet
Adet
Adet
Adet
Kişi
M3
Kw
142.857
142.857
142.857
142.857
11.905
25
210.757
10.126
9.936.700.000
1.114.292.000
928.577.000
2.640.028.000
395.463.000
10.320.000.000
10.918.000.000
180.086.000
Adet
Adet
Adet
Kişi
Ton
Kw
200.000
200.000
200.000
19
10.48
3.330
9.169.205.000
722.256.000
353.897.000
862.540.000
570.674.000
63.617.000
Kaynak:Tekel kayõtlarõ
2.1.4.1. İthalat
Distile alkollü içeceklerin Duty Free’ye (vergisiz) ve İç Pazara (vergili) 2 ayrõ kanaldan
toplam 7 milyon litre olarak ithal edildiği tahmin edilmektedir.
1. Ürün İthalatõ (Vergisiz)
İthal içki pazarõnõn yaklaşõk 4,5 milyon litresini vergisiz Duty Free mallarõ
oluşturmaktadõr. Bunun %70’i viski, %9’u likör, %8’i votka, %3’ü cin ve %10’u da
diğer içki gruplarõndan oluşmaktadõr.
9
2. Ürün İthalatõ (Vergili)
Tablo 9. Distile Alkollü İçkiler Ürün İthalatõ (Miktar olarak)
Birim: Lt
YILLAR
Sõra
Ürün İsmi
No
1995
1996
1997
1998
1
Cinler
148.220
100.295
111.104
37.246
2
Viskiler
1.364.363 1.857.764
1.892.568 2.361.237
3
Romlar
104.795
126.590
69.407
72.315
4
Kanyaklar
34.660
34.555
12.431
10.371
5
Likörler
267.178
288.035
198.015
139.467
6
Muh.İçkiler
112.432
129.719
83.382
84.459
KAYNAK: DİE ve Tekel Kayõtlarõ (Vergisiz Satõşlar Hariç)
YILLIK ARTIŞ(%)
1996
1997 1998
-32
11
-66
36
2
25
21
-45
4
-64
-16
8
-31
-30
15
-36
1
Tablo 10. Distile Alkollü İçkiler Ürün İthalatõ (Değer, CİF, Cari fiyatlar)
Birim: 1000$
Sõra
YILLAR
Ürün İsmi
No
1995
1996
1997
1 Cinler
550.620
546.913
595.022
2 Viskiler
7.896.343 6.527.959 5.826.793
3 Romlar
419.072
781.070
345.798
4 Kanyaklar
725.240
687.536
245.745
5 Likörler
1.548.691 2.625.890 1.157.506
6 Muh.İçkiler
419.836
771.293
283.713
YILLIK ARTIŞ (%)
1998
1996
1997 1998
312.504
05
9
-47
6.668.196
-17
-11
14
380.460
86
-56
10
136.862
-5
-64
-44
1.039.936
70
-56
-10
303.739
84
-63
7
Tablo 11. Distile Alkollü İçkiler Ürün İthalatõ (Değer ,CIF, 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla)
Birim: 1000$
YILLAR
Sõra
Ürün
No
İsmi
1995
1996
1997
1998
1996
1997
1998
1 Cinler
1.243.566
841.475
932.163
312.504
-32
11
-66
2 Viskiler
3.725.360
5.100.943 5.277.236 6.668.196
37
3
26
3 Romlar
551.222
665.863
365.080
380.460
21
-45
4
4 Kanyaklar
457.512
456.126
164.086
136.862
-64
-16
5 Likörler
1.993.148
2.148.741 1.477.192 1.039.936
8
-31
-30
6 Muh.İçkiler
404.755
466.988
300.175
303.739
15
-36
1
KAYNAK: DİE ve Tekel Kayõtlarõ
Tablo 12. AB , BDT ve Önemli Diğer Ülkelerden Viski İthalatõ (Miktar ve Değer olarak)
Miktar: 1000 lmA, Bedel: 1000 USD
1995
1996
1997
1998
ÜLKE
LİTRE
USD
LİTRE
USD
LİTRE
USD
LİTRE
USD
AB
1.355.648
7.831.552 1.813.202 6.382.519 1.813.634 5.504.036 2.204.234 5.999.785
ABD
8.715
64.791
29.162
120.802
68.134
305589
152503
664839
KANADA
10.800
17.168
KKTC
15.400
24.638
4500
3572
10
3. Yarõ Ürün İthalatõ
Değişik nedenlerle Türkiye Şeker Fabrikalarõ A.Ş.’nin alkol üretimi yetersiz kaldõğõ
zamanlarda, yurtdõşõndan tarõmsal kökenli etil alkol ithalatõ yapõlarak alkollü içki
üretiminde ve piyasa ihtiyacõnõn karşõlanmasõnda kullanõlmõştõr.
Tablo 13. Yarõ Ürün İthalatõ (Miktar ve Değer olarak)
Miktar: 1000 lmA, Bedel: 1000 USD
Ürün
Ülke
Saf Alkol
Saf Alkol
Saf Alkol
Üzüm Distilatõ
(Nahçõvan)
Fransa
Belçika
İngiltere
1995
1996
1997
1998
Miktar Bedel
Miktar Bedel
Miktar Bedel
Miktar
Bedel
6.007
4.105 13.686
8.977
6.748
4.322
9.138
5.993
3.086
1.977
7.274
4.709
3.259
2.137
4.315
2.764
128
84
3.811
2.515
846
576
1.153
7.84
4. Hammadde İthalatõ
Sektörde hammadde ithalatõ bulunmamaktadõr.
2.1.4.2. İhracat
4250 Sayõlõ Yasa gereği, distile alkollü içkiler ihracatõ Tekel Genel Müdürlüğü
tarafõndan yapõlmaktadõr. İhracat direkt veya dolaylõ olarak iki şekilde
gerçekleştirilmektedir. Distile alkollü içki ihracatõnõn yaklaşõk %90‘õ alõcõ ülkelerdeki
ithalatçõya doğrudan Tekel tarafõndan gönderilmekte; ayrõca, talep halinde ihraç
kaydõyla dõş ticaret şirketlerine döviz karşõlõğõ ürün satõlmakta ve yapõlan ihracat Tekel
tarafõndan izlenmektedir.
Tablo 14. Distile Alkollü İçkiler İhracatõ (Miktar olarak)
Birim: Lt
Sõra
Ürün
YILLAR
No
İsmi
1995
1996
1997
1998
1 Rakõ
1.497.268 1.622.917 1.439.296 1.577.582
2 Votka
453.085
82.708
8.944
2.184
3 Likör
16.442
5.159
2.006
6.330
4 Kanyak
1470
798
11
1996
1997
1998
8
-11
10
-81
-89
-75
-68
-61
215
-46
Tablo 15. Distile Alkollü İçkiler İhracatõ (Değer, FOB, Cari Fiyat)
Birim: $
Sõra
Ürün
YILLAR
No
İsmi
1995
1996
1997
1998
1996
1997
1998
1 Rakõ
6.312.984 6.790.341 5.053.073 5.876.140
7
-25
16
2 Votka
317.695
78.756
8.944
2.948
-75
-88
-67
3 Likör
29.417
9.469
10.917
23.372
-68
15
114
4 Kanyak
2.727
1..099
-60
KAYNAK: Tekel Kayõtlarõ (Vergisiz Satõşlar Hariç)
Tablo 16. Distile Alkollü İçkiler İhracatõ (Değer, FOB, 1998 Yõlõ Fiyatlarõyla)
Birim: $
Sõra
Ürün
YILLAR
No
İsmi
1995
1996
1997
1998
1 Rakõ
5.569.837 6.037.251 5.354.181 5.876.140
2 Votka
611.665
111.656
12.075
2.948
3 Likör
60.671
19.037
7.402
23.372
4 Kanyak
2030
1099
KAYNAK: Tekel Kayõtlarõ (Vergisiz Satõşlar Hariç)
YILLIK ARTIŞLAR( %)
1996
1997
1998
8
-11
10
-82
-89
-76
-68
-61
216
--46
Tablo 17. AB, BDT ve Önemli Diğer Ülkelere Distile Alkollü İçkiler İhracatõ (Miktar olarak)
AB ÜLKELERİ TOPLAMI
1995
1996
1997
1998
LİTRE
LİTRE
LİTRE
LİTRE
RAKI
1.200.100 1.417.980 1.180 663 1.470.989
VOTKA
420
1.134
LİKÖR
15.404
2.473
1.946
6.120
KANYAK
1.050
168
BDT ÜLKELERİ TOPLAMI
RAKI
6.432
5.746
1.444
5.460
VOTKA
120.168
70.660
7.810
2.100
LİKÖR
438
1.186
60
210
KANYAK
420
630
ÖNEMLİ ÜLKELER TOPLAMI
RAKI
290.736
199.191
257.189
101.133
VOTKA
332.917
11.628
84
LİKÖR
600
1.500
KANYAK
12
1996
1997
1998
%
%
%
18
-17
24
170
84
-21
214
-84
-11
-41
171
-75
-89
-95
278
-73
250
50
-31
-97
150
29
-61
Tablo 18. AB, BDT ve Önemli Diğer Ülkelere Distile Alkollü İçkiler İhracatõ (Değer olarak,
FOB, Cari Fiyatlarla)
AB ÜLKELERİ TOPLAMI
1995
1996
USD
USD
LİKÖR
25.710
5.100
KANYAK
BDT ÜLKELERİ TOPLAM
RAKI
30.399
25 459
VOTKA
122.236
64.967
LİKÖR
2 019
1 .817
KANYAK
ÖNEMLİ ÜLKELER TOPLAMI
RAKI
481.187
468.818
VOTKA
195.459
13.045
LİKÖR
1.688
2.552
KANYAK
YILLIK ARIŞLAR (%)
1996
1997
1998
%
%
%
80
112
104
-84
1997
USD
10 .808
2 .105
1998
USD
22.093
341
5. 068
7 .719
109
622
20.311
2.835
1.279
758
-16
-47
-10
-80
-88
-94
300
-63
1.073
22
903. 878
38. 089
113
-3
-93
51
93
-57
2.1.4.3. Serbest Bölgelerde Sektörel Faaliyetler
1985 tarih ve 3218 sayõlõ Serbest Bölgeler Kanunu ile gündeme gelen konu Tekel
Genel Müdürlüğü‘nün dikkatini çekmiş ve Mersin Serbest Bölgesi’nde toplam 12.000
m2 kapalõ alana sahip olan depolama tesisleri yapõlmõş, 1995 yõlõnda faaliyete
geçerek sõnõrlõ da olsa ihracat amacõ ile kullanõlmaya başlamõştõr.
Mersin Serbest Bölgesindeki tesisimiz aracõlõğõ ile distile alkollü içki olarak, 1995
yõlõnda 138.192 USD bedelli 65.452 lt Türk Rakõsõ, 1697 USD bedelli 600 lt likör;
1996 yõlõnda 129.933 USD bedelli 72.248 lt Türk Rakõsõ ihraç edilmiştir.
1996 yõlõnda viski ithalatõnõn serbest bõrakõlmasõ nedeniyle, Serbest Bölgelerden özel
sektör tarafõndan 1996 yõlõnda 322.520 USD bedelli 81.608 lt 1997 yõlõnda 703.912
USD bedelli 230.213 lt, 1998 yõlõnda 1.774.076 USD bedelli 589.690 lt viski ithal
edilmiştir.
2.1.5. Fiyatlar
Bazõ sektör ürünlerinin 1995-98 dönemindeki yõllõk ortalama tüketici fiyatlarõna dair
bilgiler Tablo 19’da verilmektedir.
13
Tablo 19. Distile Alkollü İçkiler Tüketici Fiyatlarõ (TL)
SIRA
NO
ÜRÜN
İSMİ
BİRİM
1995
Artõş
(%)
1996
Artõş
(%)
1997
Artõş
(%)
1998
1
Altõnbaş
Rakõ
70cl
215.000
191
625.000
84
1.150.000
43 1.650.000
2
Kulüp Rakõ
70cl
185.000
186
530.000
79
950.000
37 1.300.000
3
Yeni Rakõ
70cl
175.000
197
520.000
73
900.000
39 1.250.000
4
Binboğa
Votka
70cl
150.000
197
445.000
80
800.000
40 1.125.000
5
Normal
Votka
70cl
145.000
190
420.000
86
780.000
41 1.100.000
6
Tabii
Kanyak
70cl
170.000
194
500.000
80
900.000
39 1.250.000
7
Truva
Kanyak
70cl
230.000
193
675.000
75
1.180.000
38 1.625.000
8
Ankara
Viski
70cl
250.000
192
730.000
85
1.350.000
39 1.875.000
9
Brendi
70cl
130.000
188
375.000
73
650.000
38
10
Cin
70cl
145.000
190
420.000
86
780.000
44 1.125.000
11
Likörler
50cl
60.000
200
180.000
89
340.000
47
TÜFE
(%)
76
79.8
99.1
900.000
500.000
69.7
KAYNAK: Tekel Kayõtlarõ
2.1.6. İstihdam
Sektördeki tek üretici kuruluş olan Tekel’in bir KİK olmasõ nedeniyle, istihdam durumu
dönemsel hükümet politikalarõna paralellik göstermektedir. 1980-1989 arasõ devletin
küçülme modeline sadõk kalõnarak eleman alõnmamõş, 1990’larda ise, sadece yeni
açõlan suma işletmeleri için kalifiye eleman ve emekli olanlarõn yerine geçici statüde
çalõştõrõlan işçi alõnmõştõr.
Sektörün istihdam politikalarõ açõsõndan en önemli eksiği, “beyin gücü” kabul edilecek
kalitede teknik eleman alõmõnõn gerçekleştirilememesi ve iş gücü kalitesinin, günün
gereklerine uygun olarak yükseltilememiş olmasõdõr.
Yürürlükteki 4250 sayõlõ İspirto ve İspirtolu İçkiler İnhisarõ Kanunu gereğince distile
alkollü içkilerin tek üreticisi ve viski hariç diğer içkilerin tek ithalatçõsõ Tekel Genel
Müdürlüğü’dür. İç pazar tüketimi ve ihracat da birinci sõrayõ, diğerlerine göre büyük
14
farklarla, ulusal içkimiz niteliğindeki Türk Rakõsõ almaktadõr.
İngiltere’de yayõnlanan “Global Drinks Record”un Kasõm 1999 sayõsõnda yer alan
istatistiğe göre, “Yeni Rakõ” dünyada üretilerek pazarlanan 217 alkollü içki arasõnda
25. sõrada bulunmaktadõr. Bu somut verinin, çağdaş ve uluslararasõ bir pazarlama
tekniği ile Türk Rakõsõ’nõn dünya pazarõna sunulmasõnõn projelendirilmesinde çok
önemli bir avantaj olarak kullanõlabileceği açõktõr. Özelleşme programlarõnõn
gündemde olduğu bu yõllarda en önemli distile alkollü içki projelerinden birisinin “Yeni
Rakõ markasõnõn lisans hakkõ” konusu olacağõ açõktõr.
Türkiye iç pazarõ için Türk Rakõsõ geleneğinin çok uzun yõllar etkisini koruyacağõ
düşünülmektedir. Bu nedenle, ülkenin turizm konusunda yapacağõ yazõlõ ve sözlü her
türlü tanõtõm programõnda geleneksel içkimizin de yer almasõ, Türk Rakõsõ için yurtdõşõ
yeni pazarlar aramak kadar, Türkiye’ye gelenlere otantik kültür objesi olarak
tanõtõlmasõnõn bir kalkõnma planõ detayõ olarak benimsenmesi önem arz etmektedir.
Türkiye’deki yaklaşõk 2,5 milyon litre olan vergisi ödenmiş ithal içki pazarõnda, ayrõca
2 milyon litrelik de kayõt dõşõ bir ithal içki pazarõnõn bulunduğu tahmin edilmektedir.
Kayõt dõşõ ürünler vergisi ödenmiş ürünlerin yarõ fiyatõna pazarda bulunabilmektedir ve
bu da vergisi ödenmiş mal alan dürüst perakendecinin rekabet gücünü azaltmaktadõr.
Özel sektör bu durumun, Türkiye’de ithal içkilere uygulanan %200’ e varan
vergilerden dolayõ kayõt dõşõ ürünlerle vergisi ödenmiş ürünler arasõndaki büyük fiyat
farkõndan kaynaklandõğõnõ düşünmektedir.
Distile alkollü içki pazarõnõn, serbest rekabet ortamõna hazõrlanmasõ için ciddi bir
yeniden yapõlanma sürecine ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Bu süreçte yeni pazar
şartlarõnõn oluşmasõnõ ve devamlõlõğõnõ sağlayacak pek çok altyapõ kurumuna ihtiyaç
olacaktõr. Bu kurumlardan bir kõsmõnõn, uzun yõllardõr ülkede distile alkollü içki ile ilgili
tüm faaliyetleri yürüten Tekel Genel Müdürlüğü bünyesinden oluşturulmasõ
beklenebilir. Halk sağlõğõnõ ve büyük miktarda vergi gelirini ilgilendiren distile alkollü
içki konusunu öncelikle bu iki faktör açõsõndan garantiye alõnmasõ gerekmektedir. Bu
faktörlerin ardõnda serbest rekabet ortamõnda haksõz rekabetin önlenmesi ve
tüketicinin korunmasõ amaçlõ çalõşmalar gelir.
Halk sağlõğõnõn korunmasõ amacõyla distile alkollü içki uzmanlõk laboratuarlarõnõn
oluşturulmasõ; bunlarõn 1. derece, 2. derece ve hakem laboratuarlar olarak
yapõlandõrõlmasõ 1. derece laboratuarlarõn yerel, 2. derece laboratuarlarõn büyük iller
bazõnda, hakem laboratuarõn ise ülke bazõnda oluşturulmasõ planlanmalõdõr.
Haksõz rekabetin önlenmesi ve tüketiciyi koruma açõsõndan en somut çözüm, alkollü
içki pazarõna sunulacak tüm yerli ve ithal içkilerin bağõmsõz bir kuruluş (Ulusal Alkol
ve Alkollü İçki Kurulu) tarafõndan incelenmesi ve denetlenmesidir. Bu organizasyonun
Maliye, Sağlõk, Tarõm Bakanlõklarõ yetkilileri, Alkollü İçki Üreticileri Birliği temsilcileri,
Alkollü İçki Pazarlamacõlarõ Birliği temsilcileri gibi sektörün devlet ve özel sektör
temsilcilerinden oluşturulmasõ mümkündür.
15
Distile alkollü içki sektörünün en önemli tarõmsal girdisi, Türk Rakõsõ’nõn özelliği
nedeniyle üzümdür. Rakõ üretiminde genel olarak çekirdekli kuru üzüm, çekirdeksiz
kuru üzüm ve yaş üzüm sõrasõ ile elde edilen üzüm distilatõ kullanõlmaktadõr. Rakõ
üretimi için üzüm distilatõ talebi, ülkemizde şaraplõk ve şõralõk üzüm yetiştiriciliği
arasõnda bir doğal denge oluşturmuştur. Bu dengenin ülkede tarõm politikalarõ
oluşturulurken özenle incelenmesi ve şekillendirilmesi gerekir. Rakõ sumasõ için
şõralõk üzüm yetiştiriciliği ile şaraplõk üzüm yetiştiriciliğinin öncelikle bölgeler itibarõ ile,
ardõndan çeşitler itibarõ ile ayrõmlanmasõ ve bağlarõn birbirine karõşmasõnõn
engellenmesi gerekmektedir.
Ülkemizin şu anda en önemli eksiklerinden biri olan şaraplõk üzüm bağlarõnõn tescili
çalõşmasõnõn ardõndan, rakõ sumasõna yönelik şõralõk bağ alanlarõnõn tescili
çalõşmasõna başlanmasõ, coğrafi işaret tescili yapõlan Türk Rakõsõ için çok önemli bir
tarihsel adõm olacaktõr.
Türk Rakõsõ’nõn 2. önemli girdisi anason tohumudur. Yõllõk bir bitki olan anasonun,
ihracat dahil rakõ dõşõndaki kullanõm sahasõnõn, rakõ kullanõmõnõn üçte biri seviyesinde
olmasõ, direkt rakõ üretimine bağõmlõ bir tarõmsal ürün olmasõ sonucunu doğurmakta;
bu da anlaşmalõ üreticilik modeline ihtiyaç olduğunu düşündürmektedir. Türkiye’nin
“Pimpinella Anisum” üretiminde dünyada tek sayõlacak kadar büyük olmasõ, hem
rakõmõzõn “unique” bir ürün olmasõ açõsõndan bir avantaj yaratmakta, hem de anason
üretiminin disipline edilmesi zorunluluğunu doğrulamaktadõr.
Üçüncü önemli girdi tarõmsal kökenli etil alkoldür. Ülkemizde şeker pancarõ işleyen
şeker fabrikalarõnõn yanõnda melastan alkol üretmek üzere kurulmuş alkol fabrikalarõ
bulunmaktadõr. Dünya pazarõnda şeker pancarõ alkolü, şeker kamõşõ alkolünden daha
değerli kabul edilmektedir. Ülkemizin şeker üretimine yönelik planlamalarõ yapõlõrken
mevcut alkol fabrikalarõnõn da bu planlamalar içinde yerini almasõ büyük önem arz
etmektedir.
Avrupa Birliği’nde yapõlan son sektör değerlendirilmesinde, distile alkollü içki
tüketiminin küçülmekte olduğu bildirilerek, üreticilerin AB dõşõnda pazarlara yönelmesi
gerektiği; etil alkol kullanõmõnõn, ancak kara taşõmacõlõğõnda enerji kaynağõ olmasõ
durumunda artabileceği, bunun için gerekli know-how’un AB bünyesinde hazõr olduğu
belirtilmektedir.
Bu durumda Gümrük Birliği Anlaşmasõ ve Avrupa Birliğine entegrasyon
çalõşmalarõnõn Türkiye distile alkollü içki pazarõ açõsõndan yeni dõş pazar bulmak değil,
tam tersi Avrupalõ içki üreticilerine yeni pazar olmak gerçeğini taşõdõğõ açõktõr.
Buna karşõ geliştirilecek en sağlõklõ model yerli sanayii, dolayõsõyla tarõm üreticilerini,
geçerli ticaret trendlerine sadõk kalarak mümkün olduğunca korumaktõr. Bunun yolu
da yukarõda sözü edilen şekilde sağlõklõ bir pazar yapõsõ oluşturmaktan geçmektedir.
16
Özelleştirme uygulamalarõnõn en fazla koordinasyon ve özen gerektirdiği konulardan
birisi distile alkollü içki konusudur. Özellikle son yõllarda aroma sanayindeki
gelişmeler ile, doğal ürünlere çok benzer aroma ve etil alkolle hazõrlanmõş ürünler
elde edilmektedir. Geleneksel ürünlere çok benzeyen bu ürünlerin geleneksel ürün
imajõ ile pazara sunulmasõnõ engellemek, gelecek yõllarõn en önemli görevlerinden biri
olacaktõr. Dolayõsõyla yukarõda sözü edilen Ulusal Alkol ve Alkollü İçki Kurulunun
temel görevi, bu tür ürünlerle geleneksel ürünlerin birbirine karõşmayacak şekilde
etiket bilgilerine sahip olmasõnõ, böylece çok ucuz maliyetli bir fabrikasyon ürün ile
yüksek maliyetli bir geleneksel ürünün haksõz rekabete neden olmayacak şekilde
pazarda yer almasõnõ ve tüketicinin tercihine sunulmasõnõ sağlamak olacaktõr.
17
Bu dönem içinde, distile alkollü içki sektöründe, “nüfus artõşõ, genel refah düzeyindeki
iyileşmenin getireceği lüks tüketim mallarõna kayõş ve turizm kaynaklõ artõş” olarak
tanõmlanabilecek nedenlerden kaynaklanan %3-7 seviyesinde iç ve dõş olarak toplam
pazar büyümesi beklenmektedir.
Ürün çeşitleri arasõndaki hareketlerin ise, yüksek tüketim potansiyeli olan standart
ürünlerde, ucuz fiyata doğru; daha az tüketilen pahalõ ürünlerde, lüks ürünlere doğru
kaymasõ; genel anlamda ise pazarõn, standart üründen lüks ürüne kaymasõ şeklinde
gelişeceği tahmin edilmektedir.
Tablo 20. Üretim Projeksiyonu (Bin Lt)
YILLAR
Ana
Mallar
Rakõ
1999
78.880 80.660 81.460 82.280 83.100 83.930 84.800
2,2
1
1
1
1
1
Votka
10.450 10.450 10.550 10.650 10.750 10.870 10.980
-
1
1
1
1
1
Cin
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2000 2001 2002 2003 2004 2005
2.252
3.015
3.045
3.075
3.100
3.150
3.200
33
1
1
1
1
1
Viski
164
170
180
200
225
250
275
3,6
5,9
11
12,5
11,1
10
Vermut
253
275
280
285
290
295
300
8,7
1,8
1,8
1,8
1,7
1,7
Brendi
271
300
305
310
315
320
325
10,7
1,7
1,6
1,6
1,6
1,6
Kanyak
796
1.130
1.140
1.150
1.160
1.175
1.190
42
1
1
1
1
1
1.550
1.960
1.980
2.000
2.020
2.040
2.060
26
1
1
1
1
1
Likör
Distile alkollü içki tüketiminde, hem Avrupa, hem de dünya pazarõnõn küçülmekte
olduğu ve devletlerin, kendi toplumlarõnõ distile alkollü içki tüketiminden caydõrmak
amaçlõ çalõşmalar yaptõklarõ gerçeğinden hareketle, Türkiye’nin gelişmekte olan ülke
profili ile ve nüfus artõşõ ile istikbal vaat eden bir pazar olarak göründüğü açõktõr. Bu
saptamanõn sonucu olarak , ithal ürünlerin ,Türkiye pazarõnda oldukça agresif
yöntemlerle yer edinmeye çalõşmasõ beklenmektedir.
Gelişmiş ülkelerde uzun yõllar denenmiş ve geliştirilmiş pazarlama yöntemleri ile
18
Türkiye pazarõna girecek çokuluslu içki şirketlerinin, yerli üretimden pay almasõ
beklendiğinden, alkollü içki pazarõnõ düzenlemek üzere bir Ulusal Alkol ve Alkollü İçki
Kurulu oluşturulmasõ büyük önem arz etmektedir.
Distile Alkollü İçki konusunda yeni teknoloji transferine ihtiyaç bulunmadõğõ
düşünülmektedir. En önemli sorun, üretim proseslerinin bütün olarak kavranmasõ ve
sisteme yönelik kalite güvenliği mekanizmalarõnõn kurulmasõdõr.
Geleneksel üretim proseslerinin, uygun üretim ve ölçüm makinalarõ ile uygulanmasõ
anlamõnda bir teknoloji takibi ve daha önemlisi bu teknoloji uyarlamasõnõ
gerçekleştirebilecek kapasitede teknik eleman istihdamõ yeterli olacaktõr.
Teknoloji ile maliyetlerin düşürülmesi konusunda gelecekteki çalõşma alanlarõnõn,
enerji tasarrufuna yönelik sistem arayõşlarõ olacağõ düşünülmektedir. (Alkollü içki
üretimindeki büyük õsõtma ve soğutmalarõn ters akõm sistemlere çevrilmesi gibi)
Tarõmsal girdi fiyatlarõnõn maliyetlere etkisi en belirleyici rolü oynayacaktõr. Dünya
pazarõnda, öncelikle tarõmsal ürüne dayalõ yarõ mamulün, genellikle ürünün yetiştiği
bölgelerde kurulan merkez işleme tesislerinde üretildiği görülmektedir. Viskinin maltõ,
rakõnõn sumasõ ayrõ fabrikalardan gelecektir ve Tekel de yeni yatõrõmlarõnõ bu yapõya
uygun olarak yönlendirmektedir.
Gelecekte rekabet gücünün, özellikle pazarlama ve ambalaj teknikleri açõsõndan
önemli gelişmeler göstermesi beklenmektedir.
Vergi uygulamalarõ konusu da önemli bir uluslararasõ rekabet unsuru olduğundan, bir
uzman komisyonun çalõşma yapmasõ ve dünya uygulamalarõna uyum sağlanmasõ
önerilmektedir.
Sektörün tek üreticisi olan Tekel tüm yeni yatõrõmlarõnõ arõtma tesisi ile birlikte
projelendirmekte, ayrõca mevcut işletmelerine arõtma tesisleri ilave etmektedir.
Tablo 1’de belirtilen işletmelerden İstanbul, Tekirdağ, Nevşehir, Çanakkale, Alaşehir,
Karaman, Kilis, Fabrikalarõnõn arõtma tesisleri tam kapasite ile çalõşmakta; Diyarbakõr
tesisinin 2000 yõlõ başõnda işletmeye alõnmasõ, Gaziantep ve Ankara arõtma
tesislerinin 2001 yõlõnda işletmeye alõnmasõ programlanmõştõr.
19
3.1.6. Diğer Sektörler Ve Yan Sanayi İle İlişkilerde Muhtemel Gelişmeler
Bugün dünyanõn hemen her ülkesinde değişik sübvansiyon uygulamalarõ bulunan
tarõm sektörü, distile alkollü içki sanayiine girdi temin etmektedir.
Piyasa koşullarõ serbest rekabet ortamõna döndükçe, distile alkollü içki girdilerinde
maliyet tartõşõlmaya başlayacak ve üzüm, anason, arpa, şeker pancarõ gibi girdi
fiyatlarõ, üreticileri zorlar hale gelecektir. Bu nedenle önümüzdeki yõllarda, sözkonusu
ürünlerin tarõm sübvansiyonlarõ listesine girmesi tartõşõlabilecektir.
Ayrõca, zaman içinde distile içki piyasasõnõn çeşitlenmesi ile, ambalaj ve diğer yan
sanayi üreticilerine dönük tekellerin kõrõlmasõ beklenmektedir.
3.2. Uzun Dönemde (2001-2023) Beklenen Gelişmeler
Uzun dönemde distile alkollü içki sektöründe önemli gelişmenin, turizmin gelişmesine
paralel olarak gerçekleşebileceği düşünülmektedir. İç piyasa tüketiminde yõllar
itibariyle değişim % 2-5 arasõnda kalmaktadõr. Bu değişim, ekonomik göstergeler ve
nüfus artõş oranlarõ ile ilişkilendirilebilir. Ancak toplam tüketim içinde içki kategorileri
arasõndaki kayõş, içki birim fiyatlarõ ile bağlantõlõ olmakta ve rakõ dõşõnda kalan içkiler
arasõnda fiyat ile bağlantõlõ olarak % 50’ye varan değişimler görülebilmektedir.
Turizmdeki gelişmeye paralel olarak öncelikle Türk Rakõsõ’nõn ardõndan likörlerimizin
ve diğer distile alkollü içkilerin artõş göstermesi beklenmektedir. Ancak ikame ithal
ürünler Türk Rakõsõ dõşõnda kalan ürünler için ciddi bir rekabet yaratacaktadõr.
20
4.1. Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Bölgesel Dağõlõm
4.1.1. Bitmiş Projeler
Sektörde önceki dönemlerde yapõlmõş olan tesislere ait bilgi Tablo 21’de
verilmektedir.
Tablo 21. Bitmiş Projeler
No
Proje Adõ
Yatõrõm Süresi
1
Nevşehir İçki Fab.
1976-1992
Üretime
Başlama
1992
2
3
4
5
Çanakkale Kanyak Fab
Karaman Suma Fab
Alaşehir Suma Fab.
Bayramiç Kanyaklõk
Şõra Tesisi
1985-1997
1990-1996
1992-1996
1993-1997
1997
1996
1996
1997
Kapasitesi (lt/yõl)
4.950.000
17.000.000
1.000.000
4.000.000
4.000.000
1.000.000
Suma
Rakõ
Kanyak
Suma
Suma
Şõra
4.1.2. Devam Eden Projeler
Sektörde devam eden kapasite artõrõmõna yönelik projelere ait bilgiler Tablo 22’de
verilmektedir.
Tablo 22. Devam Eden Projeler
No
1
2
3
4
5
6
7
8
Proje Adõ
Yatõrõm
Süresi
Kapasitesi (lt/yõl)
Ankara İçki Fabrikasõ
Viski Üretimi Artõrõmõ
Bilecik Likör ve Cin
Fabrikasõ
Diyarbakõr –Gaziantep
İçki Fabrikalarõ Arõtma
Tesisi (*)
Diyarbakõr –Kilis Suma
Tesisi Modernizasyonu
Senirkent Sumalõk
Şarap Fabrikasõ
Acõpayam Anason
İşleme Tesisi
Alaşehir Rakõ Tesisi
1993-2001
1999-2002
15.000.000 Rakõ
İçel Sumalõk Şarap
Fabrikasõ
1999-2001
13.200.000 Sumalõk
şarap
1994-2000
1996-2001
500.000 Viski
20.500.000 Likör ,Cin
Votka
400 m3/gün Endüstriyel
atõk
1996-2000
3.600.000 Suma*
1993-2000
1.000.000 Sumalõk
şarap
8000 ton Anason
1995-2001
(*) Modernizasyon projelerinin yürütülmesi sõrasõnda Diyarbakõr‘da mevcut suma üretim tesisi
korunmuş, böylece kapasitenin iki katõna çõkarõlmasõ planlanmõştõr.
21
Sektörde muhtemel yatõrõm alanlarõnõn, mal üretiminden ziyade, bilgi ve hizmet
üretimine yönelik olmasõ beklenmektedir. Proses ve pazarlama teknikleri konusunda
“Ar-Ge” yatõrõmõna, içkilerimizin tarihsel geçmişini ve kültür mirasõmõz içindeki yerini
belirlemeye yönelik “tanõtõm” yatõrõmõna ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.
İçki üretimine yönelik yatõrõm olarak, tarihsel geçmişini bu güne kadar korumuş olan
birkaç rakõ fabrikasõnõn özenle korunarak iyileştirilmesi ve Avrupa ülkelerinde çok
yaygõn olarak yaşandõğõ gibi, o ülkenin veya o şehrin tanõmlayõcõ motiflerinden biri
olarak kullanõlmasõ düşünülmelidir.
Örneğin İstanbul’da Türkiye Cumhuriyeti ile yaşõt olan Paşabahçe Fabrikamõzõn,
Ankara’da Atatürk’ün mirasõ kabul edilebilecek olan Ankara Fabrikamõzõn,
Tekirdağ’da Türkiye şarapçõlõğõnõn simgesi kabul edilebilecek Tekirdağ Fabrikamõzõn,
Gaziantep’te 1922 kuruluşlu İçki Fabrikamõzõn mimari yapõlarõ korunarak
iyileştirilmeleri hem içki sektörü için önemli bir gelişme sağlayacak hem de turizm
açõsõndan önemli bir kültür altyapõsõ yaratacaktõr.
22
V. ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN YAPILMASI
GEREKLİ
YASAL
VE
KURUMSAL
DÜZENLEMELER
VE
UYGULANACAK POLİTİKALAR
5.1. Kõsa Dönem Düzenlemeleri
Distile alkollü içki konusunda iç pazarõn dünya pazarõna ve dõş pazarõn da Türkiye’ye
açõlmasõ sürecinin, diğer bir deyişle sağlõklõ bir serbest rekabet piyasasõ oluşturulmasõ
sürecinin gerekli tüm altyapõ kurumlarõnõn oluşturulmasõnõ sağlamak üzere, ülke
düzeyinde (Devlet Planlama Müsteşarlõğõ, Maliye Bakanlõğõ, Tarõm ve Köy İşleri
Bakanlõğõ, Sağlõk Bakanlõğõ, Dõş Ticaret Müsteşarlõğõ ve Tekel yetkililerinin katõlõmõ ile)
bir teknik heyet çalõşmasõ başlatõlmalõdõr.
Etil alkolü girdi olarak kullanan sanayiciye yönelik kayõt dõşõ etil alkol pazarõnõ yasal
bir düzenlemeye kavuşturmak amacõyla, gümrük mevzuatõnda gerekli iyileştirme
yapõlmalõ ve “kolonya ve tuvalet suyu” adõ altõnda ithal edilen etil alkolün “denatüre
etil alkol” olarak işlem görmesi sağlanmalõdõr.
Etil alkol kullanan sanayicinin ihtiyacõna cevap verecek düzeyde uygun ve değişik
yöntemlerle denatüre edilmiş yerli üretim etil alkolün, iç piyasaya sunulmasõnõ
sağlayacak yasal düzenleme ve uygulama pratiği geliştirilmelidir.
Halen distile alkollü içki üretim tekelini elinde bulunduran kamu kuruluşunun, çağõn
gereklerine göre piyasanõn ihtiyacõna cevap verecek ve özelleştirme sürecinde
serbest rekabet piyasasõnõn oluşmasõnõ sağlayacak akõllõ adõmlar atabilmesi için acil
ihtiyacõ olan “kaliteli teknik eleman kadrosu” en kõsa süre içinde karşõlanmalõdõr.
5.2. Uzun Dönem Düzenlemeleri
Sektörün en önemli gereksinimi, 2000’li yõllarõn ticari ve teknik eğilimlerine uygun ve
özgün bir “Alkol ve Alkollü İçki Yasasõ”nõn hazõrlanmasõ ile pazara sunulacak yerli ve
ithal ürünlerin kalitatif/kanditatif kontrollerini yaparak piyasayõ düzenlemek amacõyla
“Ulusal Alkol ve Alkollü İçki Kurulu”nun oluşturulmasõdõr. Yeni yasa üzerinde ivedilikle
çalõşõlmaya başlanmalõdõr.
Ülke düzeyinde distile alkollü içki analizleri konusunda uzmanlõk laboratuarlarõ
kurulmalõ, bunlar yerel olarak 1. derece, il bazõnda 2. derece ve ülke bazõnda
uzmanlõk laboratuarõ olarak yapõlandõrõlmalõdõr.
Distile alkollü içkilerden alõnan vergi ve fonlarõn sayõ olarak azaltõlmasõ yanõnda,
yurtiçine haksõz rekabete neden olabilecek fiyat ve kalitede içkinin girişinin de
önlenmesi amacõyla, AB ülkelerinde olduğu gibi alkol derecesi üzerinden spesifik
vergi alõnmasõnõ sağlayacak düzenlemeler yapõlmalõdõr.
“Distile alkollü içecek kullanõlarak hazõrlanmõş karõşõmlõ içeceklerin” AB ülkelerinde
23
faaliyet gösterebilmesi ancak Türkiye’de faaliyet gösterememesi örneğindeki gibi
sorunlarõn çözülebilmesi için uluslararasõ pazar uygulamalarõnõ düzenleyen tüm
teknik mevzuat yeniden incelenerek varsa eksikler giderilmelidir.
Alkollü içkiler konusunda Ar-Ge projeleri desteklenmelidir.
Alkollü içki üretimine girdi olan tarõmsal ürünler konusunda ülke düzeyinde sağlõklõ
tarõm politikalarõ geliştirilmeli, özellikle uzun yõllar emek verilerek oluşturulan bağcõlõk
konusu özenle takip edilerek doğru yönlendirilmeli ve Avrupa’da bazõ dönemler
yaşanmõş olan “ihtiyaç fazlasõ üzüm üretimi” önlenmelidir.
Şaraplõk ve suma üretimine yönelik şõralõk üzüm bağlarõnõn, bölge adõ ve üzüm cinsi
itibarõyla tescili işlemleri gerçekleştirilmelidir.
Ülkemizin tarihi ve kültürel tanõtõmõna yönelik olarak hazõrlanan her türlü yazõlõ / sözlü
yayõn, tanõtõm programõ kapsamõna “geleneksel içkimiz olan Türk Rakõsõ, Anadolu
Medeniyetlerinin uzantõsõ olan Türk Şaraplarõ, dünyada benzeri gittikçe azalan Meyve
Likörlerimiz” dahil edilmeli; 1930’lardan bugüne faaliyette olan içki fabrikalarõmõz,
bulunduklarõ şehirleri sembolize eden unsurlar olarak, şehir tanõtõmlarõnda yerini
almalõdõr.
24
ŞARAP SANAYİİ
ŞARAP SANAYİİ ALT KOMİSYONU
Başkan
Raportör
Üye
Üye
Üye
Üye
Üye
Üye
Üye
Ali BAŞMAN
Mehmet BAŞKAYA
Doç. Dr. Ertan ANLI
Mehmet SAYSEL
Fügen BASMACI
Murat ORAL
Coşkun GÜNER
Orhan DİREN
TEKEL
Ege Üniversitesi
TEKEL
TEKEL
Doluca Şaraplarõ
Sevilen Şaraplarõ
Dimes Gõda A.Ş.
I. GİRİŞ
Ülkemizde şaraplarõn üretimi ve denetlenmesi halen yürürlükte bulunan 4250 sayõlõ
İspirto ve İspirtolu İçkiler İnhisarõ Kanunu’nda şaraba ait hükümler ile T.S. 521’de
belirtilen esaslar dahilinde yürütülmektedir.
Sõnõflandõrma yürürlükteki bu mevzuata göre yapõlmõştõr.
1.1.1. Tarif
Şarap, yalnõz taze üzüm veya şõrasõnõn fermantasyonu ile elde edilen alkollü içkiye
denilmektedir.
Meyvelerden etil alkol fermantasyonu yöntemi ile üretilen ve ait olduğu meyvenin adõ
ile birlikte anõlmasõ gereken “meyve şaraplarõ” da bu kapsamda yer almaktadõr.
Örneğin; elma şarabõ, armut şarabõ, vişne şarabõ, portakal şarabõ gibi.
1.1.2. Sõnõflandõrma
Şaraplar yapõldõklarõ
sõnõflandõrõlmaktadõr.
üzüm
çeşitlerine
ve
hazõrlanõş
şekillerine
göre
Şaraplar Renklerine Göre: Beyaz, Kõrmõzõ ve Pembe,
İçerdikleri Şeker Miktarõna Göre: Sek, Dömisek, ya da Tatlõ olarak sõnõflandõrõlõr.
Beyaz Şaraplar: Taze beyaz şaraplõk üzümlerden elde edilen şaraplardõr.
Kõrmõzõ Şaraplar: Kõrmõzõ renkli üzümlerin kabuk altõndaki renk maddelerinin cibre
fermantasyonu yolu ile şõraya geçirilmesi suretiyle elde edilirler.
Pembe Şaraplar: Kõrmõzõ üzümlerden pembe şarap üretimine uygun olan çeşitlerden
cibre fermantasyonu yaptõrõlarak elde edilir.
Yarõ Tatlõ Şaraplar: İçerisinde 20 g/l.’ye kadar şeker içeren şaraplara hafif yarõ tatlõ
(Dömisek), içerisinde 20-50 g/l. şeker içeren şaraplar yarõ tatlõ (Dömidu) 50 g/l.nin
üzerinde şeker içerenler ise tatlõ şaraplardõr.
Tatlõ Şaraplar: İçildiklerinde tatlõlõklarõ açõk olarak duyulan şaraplar olup, üç cinsi
vardõr. Bunlar tabi tatlõ şaraplar, mistel şaraplarõ ve likör şaraplarõdõr.
Tabi Tatlõ Şaraplar: Asma üzerinde aşõrõ olgunlaşmõş veya kesilen salkõmlar kõsmen
kurutularak üzümlerin fermantasyonu sonucunda fermente olmayan şeker kalmõş
27
tatlõ şaraplardõr. Tatlõlõklarõ üzümün kendi şekerinden gelen içinde 50 g/l’den fazla
şeker içerirler.
Mistel Şaraplarõ: Aromatik maddelerce zengin taze üzümlerle veya şõrasõna hacmen
en az % 16,5 oranõnda alkol içerecek şekilde tarõmsal kökenli etil alkol katõlarak
yoğunluğu en az 1.047 olacak şekilde hazõrlanan tatlõ şaraplardõr. Mistel üretiminde
fermantasyon hiç olmaz veya çok az miktarda % 2-3 hacmen alkol oluşacak şekilde
fermantasyon olabilir.
Likör Şaraplarõ (Çerez Şaraplarõ): 200 C’deki yoğunluğu en az 1.095 Bome derecesi
(2,5) olan ve fermantasyondan sonra en az % 13 alkol içeren taze üzüm pekmezi
karamel ve tarõmsal kökenli etil alkol katõlmak suretiyle elde edilen şaraplardõr.
Kokulu Şaraplar (Vermut Şaraplarõ): Beyaz ve kõrmõzõ şaraplara vermut bitkisiyle
birlikte sağlõğa zarar vermeyen çeşitli aromatik ve tonik bitkilerin katõlarak alkol
dereceleri hacmen % 16-19’a çõkartõlmõş şaraplardõr. Vermutun en az % 70’i şarap
olacaktõr.
Köpüren Şaraplar: İçerisinde en az 3 atmosfer basõncõnda karbondioksit gazõ içeren
ve bardağa döküldüğünde köpüren şaraplardõr.
Doğal Köpüren Şaraplar:
- Şişede fermantasyon yoluyla (Klasik Yöntem) üretilen,
- Tanklarda fermantasyon yoluyla (Rezerv Yöntemi) üretilen doğal köpüren
şaraplardõr. İçerdikleri CO2 gazõ kendiliğinden oluşur.
Suni Köpüren Şaraplar:
Karbondioksit gazõ ile emprenge edilen köpüklü şaraplardõr. Asidi yüksek üzüm
çeşitlerinden üretilen beyaz şaraplar stabil hale geldikten sonra içlerine 3,5-5 atü CO2
gazõ verilerek üretilen şaraplardõr.
Kabarcõklõ Şaraplar:
İçlerinde 1,5 atmosfere kadar basõnç yapacak miktarlarda CO2 olduğu için kabarcõk
oluşturan şaraplardõr.
Tõbbi Şaraplar:
İçerisinde Türk Gõda Kodeksine göre tõbbi bitkiler ve gerekli maddeler katõlmõş ve ilaç
amacõna yönelik olarak kullanõlan şaraplardõr.
Halen yürürlükte bulunan ve yasa ve yönetmeliklere uygun olarak tanõmõ ve
sõnõflandõrõlmasõnõ yaptõğõmõz şaraplarõn yanõnda dünyada giderek üretimi artan,
“şarap kullanõlarak üretilen içkiler” de bulunmaktadõr. Bunlar genellikle sofra
şaraplarõnõn %5-6 oranõnda alkol içerecek şekilde su ile seyreltilerek içlerine şeker ve
adõnõ alacak meyvenin aromasõ katõldõktan sonra boya ile meyve rengine boyanõp
28
2,5-3,5 atü karbondioksit ile emprenge edilmek suretiyle hazõrlanmõş olan
içeceklerdir. Bunlara “şaraptan yapõlan diğer içkiler” demek doğru olacaktõr.
Şaraptan yapõlan diğer içkilerin tanõmlama ve sõnõflandõrmasõ mevzuatõmõzda
bulunmamakta olup, oluşturulacak heyet aracõlõğõyla mevzuat uyumluluğumuzun
ivedi olarak sağlanmasõ gerekmektedir.
Şaraplarõn Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonlarõ (GTİP) aşağõda verilmektedir:
GTİP:
No
22.04
22.04.10
22.04.10.11
22.04.10.21
22.04.10.22
22.04.10.31
22.04.10.32
22.04.21.21
22.04.21.22
22.04.21.29
22.05
Ürünün Tanõmõ
Birimi
Taze Üzüm Şarabi
Köpüklü Şaraplar:
A. Hacim itibariyle alkol derecesi
%8.5 veya fazla olanlar
I. Şampanya
II. Diğerleri
Suni Köpüklü Şaraplar
Tabii Köpüklü Şaraplar
B. Diğerleri
Suni Köpüklü Şaraplar
Tabii Köpüklü Şaraplar
Sofralõk Şaraplar
Tatlõ Şaraplar
Diğerleri
Vermut: Bitkiler veya kokulu
maddelerle lezzetlendirilmiş
diğer taze üzüm şaraplarõ
29
Litre
Litre
Litre
Litre
Litre
Litre
Litre
Litre
Litre
Litre
Litre
2.1. Mevcut Durum
Şarap sektörü hem özel sektörün, hem de kamu kuruluşunun faaliyet gösterebileceği
bir alandõr.
Alkollü içkilerle ilgili 4250 sayõlõ Yasanõn 1. maddesinin 2. fõkrasõnda, “Bira, her türlü
şarap ve meyve şaraplarõnõn yapõlmasõ ve satõlmasõ serbesttir” ifadesi yer almaktadõr.
Ülkemizdeki özel ve kamu şarap işletmelerinin bölgelere göre dağõlõmõ ve kapasiteleri
incelendiğinde, işletmelerin özellikle Marmara-Trakya ve Ege Bölgelerinde
yoğunlaştõklarõ görülmektedir. Şarap sektöründeki önemli kuruluşlarla ilgili bilgiler
Tablo 1’de verilmektedir.
30
TABLO 1. Şarap Sektöründeki Önemli Kuruluşlar
Sõra
No
Kuruluşun Adõ
KAMU
1 Tekirdağ İçki
(Kõrcasalih dahil)
2 Şarköy Şarap
(Hoşköy-Uçmakdere dahil)
3 Elazõğ Şarap
4 Ürgüp Şarap
5 Kõrõkkale Şarap
6 İzmir İçki
TOPLAM
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
ÖZEL SEKTÖR
Bortaçina Şarap İşletmesi
Bağcõ Koll.Şti.
Dimes Gõda Sanayi A.Ş.
Doluca Bağcõlõk
Şarapçilik A.Ş.
Gülor Tarõm Ürünleri
San.Tic.A.Ş
Kavaklõdere
Şaraplari A.Ş
Kutman Gõda ve Tic A.Ş.
Küp Şarap Fab.
Osman Latif
Aral Şarap ve San.
Melen Şarapçilik
Pamukkale Şarap
San.Tic.A.Ş
Sevilen Şarap
San.A.Ş
Talay Şarap A.Ş
Taskobirlik
Turasan
Şarapçilik A.Ş
Yazgan Şarapçilik
San.Tic.A.Ş.
Lütfü Canbaz
Tezcan Gürkan
Akgün Oral
Mesut Aker
Güner Hastürk
İbrahim Koçer
Sabahattin Karaca
Hakan Hastürk
Ataol
TOPLAM
SEKTÖR TOPLAMI
Yeri
Mülkiyeti
Tekirdağ
Üretim
Konusu
1998 Yõlõ
Kapasitesi İşçi
(1000 lt) Sayõsõ
İçmelik Şarap
16.800
140
İçmelik Şarap
3.800
149
Elazõğ
Ürgüp/Nevşehir
Kõrõkkale
İzmir
Tekel
Tekel
Tekel
Tekel
Tekel
Tekel
Tekel
Tekel
İçmelik Şarap
İçmelik Şarap
İçmelik Şarap
İçmelik Şarap
4.000
2.000
4.000
4.000
34.600
56
60
24
128
557
Avşa Adasõ
Şarköy
Tokat
Sefaköy/İST
Özel
Özel
Özel
Özel
Şarap
Şarap
Şarap
Şarap
1.000
0.450
1.000
10.000
10
5
10
150
Şarköy
Özel
Şarap
250
4
Akyurt/ANK.
Özel
Şarap
12.000
140
Şarköy
Bekili/DENIZLI
Mürefte/Ş.KÖY
Özel
Özel
Özel
Şarap
Şarap
Şarap
2.000
300
600
20
5
10
Hoşköy/Ş.KÖY
Güney/DENIZLI
Özel
Özel
Şarap
Şarap
150
2.000
3
10
Gaziemir/IZMIR
Özel
Şarap
5.000
45
Bozcaada
Nar/NEVŞEHIR
Ürgüp/N.ŞEHIR
Özel
Özel
Özel
Şarap
Şarap
Şarap
2.000
4.000
1.500
10
30
15
Zeytinlik/İZMİR
Özel
Şarap
5.000
40
Mürefte/T.DAĞ
Mürefte/T.DAĞ
Mürefte/T.DAĞ
Mürefte/T.DAĞ
Mürefte/T.DAĞ
Mürefte/T.DAĞ
Mürefte/T.DAĞ
Mürefte/T.DAĞ
Mürefte/T.DAĞ
Özel
Özel
Özel
Özel
Özel
Özel
Özel
Özel
Özel
Şarap
Şarap
Şarap
Şarap
Şarap
Şarap
Şarap
Şarap
Şarap
Şarköy
31
1.000
10
300
2
350
2
200
2
500
5
500
5
850
5
500
5
1.000
5
52.000
548
86.600 1.105
Şarap sektöründeki kurulu kapasite durumuna dair veriler Tablo 2’de sunulmaktadõr.
TABLO 2. Şarap Sektöründe Kurulu Kapasite Durumu
Birim:1000 lt
Yõllar
1995
1996
1997
1998
TEKEL
Şarap üretim kapasitesi
37.300
37.300
33.900
34.600
(*) Kampanya başõndaki şarap
üretebilecek boş kap hac.
26.135
28.600
24.080
21.698
İçmelik şarap üretimi
16.371
22.793
22.425
16.379
62,6
79,7
93,1
75,5
ÖZEL SEKTÖR
Şarap üretim kapasitesi
32.000
33.000
35.000
44.000
İçmelik şarap üretimi
20.421
17.228
23.910
25.000
K.K.O %
(*) Mevcut kapasite, aynõ zamanda stoklama olarak ta kullanõldõğõndan, kampanya başõndaki mevcut
boş kap hacmi, üretim kapasitesi olarak alõnmõş olup, K.K.O bu kapasiteye göre değerlendirilmiştir.
2.1.3. Üretim
Şarap sektöründe, üretilecek şarabõn tüketici talebi doğrultusunda seçimi yapõlarak,
buna göre hammadde seçiminden, üretim teknolojisi ve pazarlama metotlarõnõn
belirlenmesine kadar süreçlerin bilinçli bir plan dahilinde yapõlmasõ gerekir.
Türkiye’de şarap sanayinde hem klasik şarap üretim teknolojileri ve
hem de modern üretim teknolojileri uygulanmaktadõr. Gerek Tekel gerekse
birçok özel sektör kuruluşunda uygulanan üretim teknolojileri ABD, AB ve diğer rakip
ülkelerde kullanõlanlarla aynõ düzeydedir. Hatta birçok AB ülkelerine oranla
daha
modern
teknikler
uygulamaktadõr.
Ancak
Türkiye’de bağcõlõkta
uygun politikalardan vazgeçilmesi ile özellikle şaraplõk bağ alanlarõnda, uzun
yõllardan beri,
yeni
yatõrõm
yapõlmasõ
birkaç
hevesli
girişimcinin
fedakarlõğõ ile sõnõrlõ kalmõştõr. Türkiye’de bağlar yaşlanmõş ve birçok kaliteli
üzüm
çeşitleri
dejenere
olmuştur.
Bağ
kurulmasõnõ
teşvik
ederek,
32
Anadolu’nun ünlü yerli üzümlerin çeşitleri ile dünyada ününü kanõtlamõş ve
şarapçõlõkta kaliteleri bütün her yerde belgelenmiş üzüm çeşitlerini Türkiye’de adapte
olduklarõ bölgelerde yetiştirilmelerini sağlamak gerekir. Bu amaçla uzun vadeli teşvik
kredileri verilerek bağcõlõğõmõz yeniden kurulmalõdõr.
Tablo 3. Birim Üretim Girdileri ( 75 cl.’lik şişe için)
Girdiler
İlk Madde ve Malzeme
Genel İmal Giderleri
(Şişe-Tapa-KapişonEtiket-Elektirik-Su)
Direkt İşçilik
Genel Müdürlük Payõ
Genel İdare Payõ
Paz. Satõm Payõ
TOPLAM: (Ticari Maliyet)
(1998 Yõlõ Fiyatlarõyla)
Miktar (Kg.)
Değer (*)
1.050 (yaş üzüm)
49.397
66.692
5.421
1.536
12.316
3.022
158.384
Kaynak: Tekel Alkollü İçkiler Sanayii Müessesesi
Sektörde üretilen ürünlere TSE 521 şaraplar ve TSE 522 Şarap Muayene Metotlarõ
standartlarõ uygulanmaktadõr. AB kodekslerine uyum sağlanmasõna dikkat
edilmektedir. Henüz ISO 9000 ve diğer ISO normlarõna uyum konusunda bir çalõşma
görülmemekle beraber önümüzdeki plan döneminde bu yönde girişimler yapõlacağõ
düşünülmektedir.
AB mevzuatõnda bulunan şarap analizlerinin tümü henüz Türkiye’de
yapõlamamaktadõr. Bu nedenle şarap analiz yapabilme yetkisi bulunan laboratuarlarõn
koordinasyon ve işbirliği içerisinde yaptõklarõ analizleri artõrmalarõ ve AB ile bu konuda
uyum sağlanmasõ gerekmektedir.
2.1.3.3. Üretim Miktarõ ve Değerleri
Sektöre ait ürünlerin üretimine ait bilgiler Tablo 4 ve 5’de verilmektedir.
33
Tablo 4. Üretim Miktarõ
Birim : 1000 Lt
Sõra
No
Ürün
Cinsi
Yõllar
Tekel
Özel
Toplam
Değişim
(%)
1
Dökme
Şarap
1995
1996
1997
1998
16.371
22.793
22.424
16.379
20.421
17.228
23.910
25.000
36.792
40.021
46.334
41.379
8,8
15,8
-10,7
2
Şişeli
Şarap
1995
1996
1997
1998
14.249
15.339
11.716
12.830
17.092
17.057
14.895
18.395
31.341
32.396
26.611
31.225
3,4
-17,9
17,3
3
Vermut
1995
1996
1997
1998
264
248
228
255
-6,1
-8,1
11,8
Tablo 5. Üretim Değerleri
Birim: TL/Şişe
Sõra
No
Ürün Cinsi
1 75 cl. Sofra Şarabõ
2 75 cl. Kalite Şarabõ
1995
45.007
48.567
YILLAR
1996
1997
55.000 100.000
60.000 154.850
1998
196.551
214.517
Yõllõk Değişim (%)
1996
1997
1998
22,2
81,8
96,6
23,5 158,1
38,5
1995-1998 yõllarõ arasõndaki Tekel’in sofra ve kalite şaraplarõn fabrika çõkõş fiyatõ verilmiştir.
2.1.3.4. Maliyetler
Kamuya ait işletmelerin şişeli şarap maliyetlerinin (Tablo 3’de belirtilmiştir) %75-85’ini
sõnai maliyet oluşturmakta, geri kalan %15-25’lik bölümü ise yönetim ve pazarlama
giderleri oluşturmaktadõr.
Şişeli maliyetlerde maliyet unsurlarõ içerisinde genel maliyetin %30’unu hammadde
(yaş üzüm), % 35’ini ise ambalaj malzemeleri oluşturmaktadõr.
Özel sektörde ise pazarlama giderlerinin maliyetlerdeki payõ %25’lere kadar
çõkmaktadõr.
34
2.1.4.1. İthalat
1. Ürün İthalatõ
Şarap sektöründe ürün ithalatõ, belirli koşullarõn yerine getirilmesi kaydõyla, serbest
bõrakõlmõştõr.
Tablo 6. Şarap Sektörü Ürün İthalatõ (Miktar olarak)
Birim:Litre
Sõra
No
Ürün Cinsi
1 Şarap
2 Şampanya
1995
28.078
YILLAR
1996
1997
9.000
63.333
120.473
74.413
1998
168.489
50.375
Kaynak: Tekel Pazarlama ve Dağõtõm Müessesesi Müdürlüğü
Tablo 7. Şarap Sektörü Ürün İthalatõ (Değer olarak)
Birim: $
Sõra
No
Ürün Cinsi
1 Şarap
2 Şampanya
1995
562.726
YILLAR
1996
1997
61.000
78.330
357.853 192.143
1998
239.128
155.207
Kaynak: Tekel Pazarlama ve Dağõtõm Müessesesi Müdürlüğü
Tablo 8. AB, BDT ve Diğer Ülkelerden Şarap İthalatõ
Miktar ve Değer Olarak
Sõra
Ürün
No
Cinsi
1 Şarap
2 Şampanya
Şampanya
Ülke
Adõ
AB
AB
Diğer
Birim: Miktar (Bin Litre), Değer (Bin $)
YILLAR
1995
1996
1997
1998
Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer
9.000
61 63.333
78 168.489
239
280,8
563 108.012
352 74.133
191 50.375
155
- 12.461
16
280
0,6
-
2. Yarõ Ürün ve Hammadde İthalatõ
Sektör yaş üzüm ihtiyacõnõ tamamen iç pazardan karşõlamaktadõr. Sektörün yarõ ürün
ve hammadde ithalatõ bulunmamaktadõr.
35
2.1.4.2. İhracat
Şarap sektörünün ihracatõna ve bu ihracatõn ülkelere dağõlõmõna dair veriler Tablo 12,
13 ve 14’de verilmektedir.
Tablo 9. Şarap Sektörü İhracatõ (Miktar Olarak)
Sõra
No
Ürün Cinsi
1 Tekel Dökme Şarap
2 Tekel Şişeli Şarap
Tekel Toplamõ
3
1995
175
395
570
Özel Sektör Şişeli Şarap
-
Birim: Bin Litre
YILLAR
1996
1997
1998
382
8.558
7.870
230
408
308
612
8.966
8.178
-
SEKTÖR TOPLAMI
1.800
2.000
10.766
10.178
Tablo 10. Şarap Sektörü İhracatõ (Değer Olarak)
Sõra
No
Ürün Cinsi
1 Tekel Dökme Şarap
2 Tekel Şişeli Şarap
Tekel Toplamõ
3
1995
107
574
681
Özel Sektör Şişeli Şarap
-
Birim: Bin $
YILLAR
1996
1997
1998
510
2.450
2.573
314
488
358
824
2.938
2.931
-
SEKTÖR TOPLAMI
5.600
9.000
8.538
11.931
Tablo 11. Ülke Bazõnda Şarap İhracatõ, (Miktar ve Değer)
Birim: Miktar (Bin Litre), Değer (Bin $)
YILLAR
Sõra
Ürün
Ülke
1995
1996
1997
1998
No
Cinsi
Adõ Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer
1 Tekel, Dökme+Şişeli Şar. AB
558
667
609
821 8.922 2.900 8.029 2.866
Diğer
2
13
3
3
44
33
149
65
Tekel Toplamõ
570
680
612
824 8.966 2.933 8.178 2.931
2
Özel Sektör, Şişeli Şarap
AB
1.800
SEKTÖR TOPLAMI
10.766
36
5.600
2.000
9.000
8.533 10.178 11.931
2.1.4.3. Serbest Bölgelerde Sektör Faaliyetler
Şarap Sektöründe serbest bölgelerde faaliyet yapõlmamaktadõr.
2.1.5. Fiyatlar
1998 yõlõ sonu itibariyle 75 cl.’lik 1 şişe sofra ve kalite şarabõn fabrika çõkõş fiyatõ,
bayilere satõş fiyatõ ve tüketicinin ödediği fiyatlar (Tekel verileri olarak) aşağõda
belirtilmiştir.
Sofra Şarabõ
1- Fabrika Çõkõş Fiyatõ (TL./Şişe)
196.551
2- Bakiye Satõş fiyatõ (TL./Şişe)
240.000
3- Tüketicinin Ödediği Fiyat (TL./Şişe)
300.000
Kalite Şarabõ
214.517
300.000
380.000
1995-1998 yõllarõndaki şişeli sofra ve kalite şaraplarõn fabrika çõkõş fiyatlarõ (Tekel
verileri) Tablo 5’de verilmektedir.
2.1.6. İstihdam
Sektördeki önemli kuruluşlarõn 1998 yõlõ istihdam durumuna ait veriler Tablo 1’de
verilmektedir. Tekel Genel Müdürlüğü istihdamõnda 1995-98 dönemindeki
değişiklikler Tablo 12’de incelenebilir.
Tablo 12. Tekel Şarap Sektörü İstihdam Durumu
Ürün Cinsi
Memur
İşçi
1995
38
404
YILLAR
1996
1997
42
58
400
402
1998
71
429
Yõllõk Değişim (%)
1996
1997
1998
10,5
38,1
22,4
-1,0
0,5
6,7
Kaynak:Tekel Alkollü İçkiler Sanayii Müessesesi
Özel Sektörde, kapasitesi 4 milyon litre ve üzerinde olan işletmelerde genellikle
yaklaşõk 1-4 mühendis, 2-5 teknisyen, 40-60 düz işçi (satõş elemanlarõ, nakliyeci, idari
personel) istihdam edilmektedir.
1999 yõlõnda çõkartõlan yasa gereği gõda üreten işletmeler, sorumlu teknik eleman
bulundurmak mecburiyetindedir.
Ayrõca sektörün ana girdisi olan üzüm üretiminde çalõşan bağcõlar bu sektörde önemli
bir potansiyel oluşturmaktadõr.
37
Ülkemizin, yaş üzüm üretimine elverişli toprak ve iklime sahip olmasõ çok büyük bir
avantajdõr.
Ancak, şaraplõğa uygun üzüm türlerinin bölgesel olarak tespiti, kontrolü ve kalite
şaraplõğa elverişli türlerin teşvikiyle hammadde temini sorunu giderilip, Avrupa’da
yetiştirilen şaraplõk üzüm çeşitlerinin ülkemiz iklimine uygun bölgelerde yetiştirilmesi,
bunun yanõnda kalite şaraplõğa çok uygun yerli türlerin miktarõnõn çoğalmasõ rekabet
potansiyelimizi arttõracaktõr.
Ülkemizde halen şarap üretimiyle ilgili coğrafi bölge tanõmõ tam olarak yapõlmamõş
olup, şaraplarõn coğrafi orijinlerine göre tanõmlamasõnõn AB ülkeleri ile yürütülen
şarap ticaretinde zorunlu olduğu bilinmektedir.
AB şarap yönetmeliğinde bulunan ülkemize ait “coğrafi bölge” ve “üzüm çeşitleri”
listelerinin güncelleştirilmesi çalõşmalarõ yapõlmõş olup, öncelikle şarapla ilgili coğrafi
bölge isimlerinin, şarabõn Türkiye’deki geçmişini, kültürünü ve ticaretine yerleşmiş
kavramlarõn çağrõştõrmasõ benimsenmiştir. Bu konuyla ilgili bilgiler Tablo 13’den
incelenebilir.
Tablo 13. Şaraplõk Üzüm Yetiştirilen Bölgeler
1- TRAKYA
- Tekirdağ
- Edirne
- Kõrklareli
5- SELÇUK
- Konya
- Mersin
9- DİCLE-FIRAT
- Gaziantep
- Kahramanmaraş
- Şanlõurfa
- Diyarbakõr
- Mardin
2- MARMARA
- Çanakkale
- Bilecik
- Balõkesir
6- EGE
- İzmir
- Manisa
3- HATTI
- Ankara
- Yozgat
- Çorum
- Amasya
- Tokat
7- GÖLLER YÖRESİ
- Denizli
- Burdur
- Isparta
4- KAPADOKYA
- Nevşehir
- Kõrşehir
- Aksaray
- Niğde
8- URARTU
- Erzincan
- Tunceli
- Elazõğ
- Malatya
38
Şaraplõk üzüm çeşitlerinin listelenmesinde, öncelikle kõrmõzõ ve beyaz şaraplõk
üzümlerin ayrõmõna önem verilmiş; ayrõca coğrafi işaretleme konusunda yapõlacak
esas çalõşmaya ön hazõrlõk olmak üzere üzümlerin yetiştiği bölgelerin öncelikli olarak
belirtilmesi planlanmõştõr. Ülkemizde üretilen şaraplõk üzüm çeşitlerine dair bilgiler
Tablo 14. Şaraplõk Üzüm Çeşitleri
Kõrmõzõ Şaraplõk Üzümler
Beyaz Şaraplõk Üzümler
Adakarasõ
Marmara
Cinsaut
Trakya
Gamay
Trakya
Karalahana
Trakya
Papazkarasõ
Trakya
Pinotnoir
Trakya
Kalecik Karasõ
Hatti
Alicante Bouschet Ege-Trakya
Boğazkere
Urartu
Öküzgözü
Urartu
Dimrit
Hatti-Kapadokya
Sergi Karasõ
Urartu
Cabarnet Sauvignon Ege-Trakya
Carignan
Ege
Çalkarasõ
Ege
Syrah
Ege
Granache
Ege
Horozkarasõ
Urartu
Merlot
Ege-Trakya
Cabernet Franc
Ege-Trakya
Beylerce
Clairette
Chardonnay
Riesling
Semillon
Anadolu Yapõncağõ
(Vasilaki)
Yapõncak
Narince (Kazovasõ)
Dökülgen
Kabarcõk
Rumi
Emir
Bornova Misketi
Hasandede
Maccaben
Sultaniye Çekirdeksiz
Sauvignon Blanc
Ugni Blanc
Colombard
Sungurlu
Marmara
Trakya
Trakya-Ege
Trakya-Hatti
Trakya-Ege
Marmara
Trakya
Hatti
Urartu
Urartu
Urartu
Kapadokya
Ege
Hatti
Ege
Ege
Trakya-Marmara
Ege
Ege
Hatti
Şarap üretim teknolojisinin geliştirilmesi büyük işletmelerde kaçõnõlmaz olarak
yapõlmakta ve modern teknoloji takip edilmektedir.
Sektörün yabancõ kuruluşlarla rekabet edebilir hale gelmesi için, üretim teknolojisinin
geliştirilmesi yanõnda, kalite şarap üretimine uygun yerli ve yabancõ türdeki şaraplõk
üzümlerin üretiminin yaygõnlaştõrõlarak, büyük partiler halinde şarap üretilmelidir.
Üretim maliyetinin düşük tutulmasõna önem verilmelidir.
39
2.1.8. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi İle İlişkiler
Bazõ işletmelerin hammaddelerini kendi bağõndan temin etmelerine karşõn genel
olarak şarap üretiminin hammaddesi olan yaş üzümün temini üzüm üreticileriyle
doğrudan ilişkilidir.
Şarap üretiminde kullanõlan makine ve cihazlarõn temin edildiği kuruluşlar önemli bir
sanayi sektörü oluşturmuştur. Şarap işletmesinin kuruluş maliyetinin %50’sinden
fazlasõnõ makine ve ekipman teşkil etmektedir.
Ayrõca ürünlerin ambalajlanmasõyla ilgili olarak cam sanayii, mantar sanayii, plastik
ve alüminyum sanayii, kağõt ve matbaacõlõk sanayii sürekli ilişkide bulunulan
sektörlerdir.
Nakliye, pazarlama, turizm ve promosyon çõktõ bazõnda ilişkide bulunulan sektörlerdir.
Şarap sektörünü oluşturan kamu ve özel sektör kuruluşlarõnõn toplam üretim kap
hacmi 1998 yõlõ sonu itibariyle yaklaşõk 87 milyon litreye ulaşmõştõr.
Tekel şarap sektöründeki işletmelerini bölgesel yapõ içerisinde değerlendirerek,
verimli olmayan ve üretimi çok küçük miktarlarda kalan işletme ve imalathanelerinde
şarap üretimine son vererek, diğer işletmelerinde büyük kapasitelerde şarap
üretiminde ihtisaslaşmalarõnõ sağlamõş ve teknolojilerini yenileyecek yatõrõmlar
yapmõştõr.
Şarap sektöründe özelleştirme sorunu bulunmamaktadõr.
1997 yõlõndan itibaren özellikle Almanya ve Fransa’daki firmalardan, özel şarap
taleplerinde bulunulmuş olup, 1997 yõlõnda 85.580 Hl, 1998 yõlõnda 78.700 Hl., 1999
yõlõnda ise 76.985 Hl. dökme şarap ihraç edilmiştir.
Ülkemizde hammadde fiyatlarõnõn ve dolayõsõyla şarap maliyetlerinin AB ülkelerine
göre daha düşük seviyeye çekilmesi halinde bu tür taleplerin daha da artacağõ tahmin
edilmektedir.
Yedinci Beş Yõllõk Plan Döneminde sektörde bir takõm gelişmeler olmasõna karşõn
sektör üzerinde diğer tarõmsal ürünlere oranla daha ağõr vergi yükünün bulunmasõ,
dinsel akõmlarõn ve halkõn alõm gücündeki zayõflamanõn etkileri ile yeni yatõrõmlar zayõf
kalmõştõr. Sonuç olarak, şarap tüketiminde gelişme gözlenememiştir. Yine VII. Plan
Döneminde şarap ithalatõnõn tamamen serbest hale gelmemesine ve ithalat için bazõ
koşullarõn bulunmasõna karşõn şarap sektörünün gelişmesine bu önlemler de yeterli
olmamõştõr. Bütün bu olumsuzluklara rağmen şarap sektöründe bazõ özel girişimciler
yeni teşvikler alarak yatõrõm yapma çabalarõ içinde olmuşlardõr. Tekel’in de bu yönde
ve makineleri yenileme yönünde yatõrõmlarõ görülmektedir.
40
AB ile Gümrük Birliği’nin ürün kalitesinin geliştirilmesi ve üretim tekniklerinin
modernleştirilmesinde olumlu etkiler yaptõğõ görülmektedir. Yaşanmõş olan küresel
krizin dünyada şarap tüketim miktarõnõ oldukça etkilediği görülmüştür. Türkiye’de kişi
başõna tüketilen miktar yõlda yaklaşõk 0.9 lt/kişi iken bugün bu oran 0.7 lt/kişi
seviyesine inmiştir. Bu azalma AB ülkelerinde gözlemlenen azalmaya göre fazla
değildir. Örneğin Fransa’da tüketim yõlda 105 lt/kişi iken 1998 verilere göre 63.5
lt/kişi’ye ve Almanya’da tüketim yõlda 27 lt/kişi iken 18.3 lt/kişi’ye düşmüştür.
Türkiye bağcõlõğõn anavatanõdõr. Türkler dünyada şarap üreten ve ticaretini yapan ilk
topluluklardandõr. Anadolu’dan Avrupa’ya satõlan üç tarõmsal ürün buğday, zeytinyağõ
ve şaraptõr. Milattan sonra 6. yüzyõlõndan sonra gerilemeye başlayan şarapçõlõk
Mustafa Kemal Atatürk’ün yaptõğõ büyük kalkõnma hamlesi içinde yeniden doğmuştur.
Anadolu köylüsünün önemli gelir kaynağõ olmuştur. Bağcõlõk ve şarapçõlõk tarõmsal
uğraşõ ve tarõma dayalõ sanayii içinde en çok katma değer, en çok istihdam ve en çok
kültürel gelişme sağlayan uğraşõ alanõdõr. AB içinde ve dõşõnda en çok korunan ve
desteklenen bu alan Türkiye’de ihmal edilmiştir.
2.2. Dünyadaki Durum ve AB Diğer Önemli Ülkeler İtibariyle Mukayese
Dünyada AB içindeki veya dõşõndaki bağcõlõkla uğraşan ülkelerde, gerek bağcõlõkta
gerekse şarapçõlõkta çok önemli gelişmeler olmuştur. Bağlar sürekli yenilenerek
gençleştirilmiş ve ülkeler her bölgelerinde uygun çeşitleri yetiştirerek olabilecek en
kaliteli üzümü üretmişlerdir.
Bu gibi kimi ülkelerde bağ alanlarõ ve üzüm çeşitleri yönetmeliklerle sõnõrlandõrõlmõş,
diğer ülkelerde ise bu durum belirli koruma yöntemleriyle sağlanmõştõr. AB içindeki
ülkelerin bağ alanlarõ artõk genişleyemez hale gelmiştir. Bunlarda yenilenmeler
şeklinde faaliyetler görülürken ABD, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi ülkelerde bağ
alanlarõ genişletilmekte, bağ bölgelerine uyumlu en yüksek kaliteli üzüm çeşitleri
yetiştirilmektedir. Şarap sanayi modern makine ve aletlerle donatõlarak şarap üretimi
için en modern teknikler uygulanmaktadõr. Bu ülkeler daha bugünden AB ülkelerine
karşõ önemli birer rakip haline gelmiştir. Türkiye’nin kendisine ABD ve Avustralya’yõ
örnek almasõ gerekir. Asõrlar önce Avrupa saraylarõnda içilen Emir, Narince, Kalecik
Karasõ, Öküzgözü ve Boğazkere, Ada Karasõ gibi yerli çeşitlerimiz ile birlikte dünyaca
tanõnan ve sevilen yabancõ çeşitlerin yetiştirilmesini teşvik ederek, şarap sanayii ile
dünyadaki yerimizi almamõz mümkündür. Türkiye’de bu yatõrõmlarõ yapabilecek
girişimciler ve bilgi birikimi vardõr. Şu anda Türkiye’nin ticari ilişkiler içinde bulunduğu
ülkeler ile şarap sektöründe rekabet gücümüz çok düşüktür.
Sektörün önemli sorunlarõ aşağõdaki şekilde sõralanabilir:
•
Üzüm yetiştirilmesine uygun olan ülkemizde, şaraplõk üzüm çeşitlerinin
istenilen miktar ve kalitede bulunmamasõ,
41
•
•
•
•
•
•
Şarapla ilgili coğrafi bölge isimlerinin verilmesinde, idari yapõlanma yerine
şarabõn Türkiye’deki geçmişini, kültürünü ve ticaretine yerleşmiş kavramlarõ
çağrõştõran isimlerin kullanõlmamasõ, bu konuda yapõlan çalõşmanõn
yasallaştõrõlmamasõ,
Üzüm üreticilerinin şarap kültürü üzerinde eğitim eksikliği,
İşletmelerdeki üretim teknolojisinin, büyük miktarlarda şarap üretmeye elverişli
halde dizayn edilip, rekabet edebilir düzeye getirilmemesi,
Şarap içme alõşkanlõğõ ve kültürünün toplumda yaratõlmamõş olmasõ,
Şarap sektöründe uygulanan vergilerin yüksek oluşu,
Sektörde reklam ve tanõtõm yasağõnõn olmasõ.
Sektörün girdi sorunu olarak başta kaliteli hammadde yetersizliği görülmektedir.
Kaliteli şaraplõk üzüm çeşitlerinin üretim miktarlarõ çok azdõr ve finansman sõkõntõlarõ
bulunmaktadõr. Teknoloji çağdaş şarap üretim tekniklerine uygundur ve bunu
uygulayabilecek teknik eleman gücü vardõr. Mevzuat eksikliklerinin giderilmesi
gerekir. AB normlarõna uygun bir şarap yasasõ çõkarõlmalõdõr. Bağdan başlayarak
pazarlamaya kadar kademeleri içerecek bir mevzuatõn kõsa zamanda hazõrlanmasõ
ve bu konuda AB’ye uyum koşullarõnõn da yerine getirilmesi gereklidir.
Rekabet gücünü artõrmak için şarap üzerindeki vergi yükünün AB ülkelerindeki
seviyelerde tutulmasõ hususunda gerekli önlemler hemen alõnmalõdõr. Şarap
üretiminde üzümden sonra önemli girdi olan şişenin de dünya fiyatlarõnda sağlanmasõ
gerekir.
42
Bu plan döneminde girişimcilerin bağ yetiştirebilmeleri için, kullanõlmayan tarõm
alanlarõnõn uygun koşullarda sağlanmasõ ve yeni modern şaraplõk asma çeşitlerinin
yetiştirilmesinin teşvik edilmesi gerekmektedir. Mevcut modern şaraphanelerin yeni
yatõrõmlar ile kapasitelerini büyütmelerine ve güçlerini artõrarak AB ve diğer ülkelerin
sanayicileriyle rekabet edebilecekleri seviyelere gelmelerine destek sağlanmalõ ve
yeni girişimciler desteklenmelidir.
1. Yurtiçi Talep Projeksiyonu (2000-2005)
Tablo 15. Şarap Sektörü Yurtiçi Talep Projeksiyonu (Miktar Olarak)
Birim: 1000 Lt.
Kuruluş
Tekel
Özel Sektör
TOPLAM
YILLAR
YILLIK DEĞİŞİM (%)
2000
2001
2002
2003
2004
2005 2001 2002 2003 2004 2005
14.000 15.000 15.500 16.000 16.000 16.500
7,1
3,3
3,2
3,1
19.500 20.500 21.200 22.000 22.000 22.600
5,1
3,4
3,8
2,7
33.500 35.500 36.700 38.000 38.000 39.100
6,0
3,4
3,5
2,9
2. İhracat Projeksiyonu (2000-2005)
Tablo 16. Şarap Sektörü İhracat Projeksiyonu (Miktar Olarak)
Birim: 1000 Lt.
TOPLAM
(Tekel + Özel)
2000
9.000
YILLAR
2001
2002
2003
2004
2005 2001 2002 2003 2004 2005
9.000 11.000 12.000 12.000 13.000
- 22,2
9,1
8,3
3. Toplam Talep Projeksiyonu (2000-2005)
Tablo 17. Şarap Sektörü Toplam Talep Projeksiyonu (Miktar Olarak)
Birim: 1000 Lt.
TOPLAM
YILLAR
2000
2001
2002
2003
2004
2005 2001 2002 2003 2004 2005
42.500 44.500 47.700 50.000 50.000 52.100
4,7
7,2
4,8
4,2
43
Tablo 18. Şarap Sektörü Üretim Tahminleri (Miktar Olarak)
Birim: 1000 Lt.
TOPLAM
YILLAR
2000
2001
2002
2003
2004
2005 2001 2002 2003 2004 2005
45.000 47.000 49.000 51.000 53.000 55.000
4,4
4,3
4,1
3,9
3,8
Şarap ithalatõ özel firma taleplerinin değerlendirilmesiyle yürürlüğe girdiğinden ithalat
projeksiyonunun bildirilmesi mümkün bulunmamaktadõr.
3.2. Uzun Dönemde Gelişmeler
Şarap üretim metodunda bugün dünyada uygulanan iki temel yöntem vardõr.
Bunlardan birincisi uzun zaman alan, mümkün olduğu ölçüde az değişiklik ile
kendiliğinden fermantasyondan olgunlaştõrmaya varan süreç içinde bir gelişme
izlenmesi yolunun benimsenmesidir. Burada üretim sürecinin bütün aşamalarõnda,
geçecek zamanõn uzamasõ önemli olmadõğõ gibi, uzamaya gayret de sarf edilir. Bu
metoda Bordo yöntemi adõ da verilmektedir. Daha çok şatolarõn uyguladõklarõ
sistemdir.
Ikinci yöntem ise yenilikçilerin uyguladõklarõ ve bu nedenle de modern yöntem adõ
verilen usuldür. Burada prensip, şarabõ mümkün olan en kõsa sürede stabil hale
getirmek ve olgunlaştõrmaktõr. Şarabõn uzun yõllar dinlendirilmesinde de aynõ neden
esastõr. İşte burada uzun zaman dinlendirme yerine aynõ sonuca kõsa zamanda
ulaşmayõ sağlayacak modern yöntemlerin uygulanmasõ esasõ hakimdir. Dünyada
bunu yaygõn olarak uygulayan Almanya bu teknolojiyi kendisine mal etmekteyse de
bu metot bütün Avrupa ülkelerinde ve bu arada Fransa’nõn büyük şaraphanelerinde
de uygulanmaktadõr. Şarap sanayiinde yeni olan ABD ve Avustralya’da da modern
şarap teknolojisi uygulanmaktadõr.
Türkiye özellikle son on yõl içerisinde hõzla modern şarap teknolojisi uygulamalarõ
içine girmiştir. Şarap stabilizasyonu için şõrada gerekli önlemleri almak üzere modern
yöntemler uygulanmaya yeni başlanmõş ve fermantasyonda kontrollü fermantasyon
olanaklarõ sağlayan modern fermantörler kullanõlmaktadõr. Anaerobik (havasõz)
fermantasyon koşullarõ altõnda aromatik, kaliteli şaraplar üretme olanaklarõna sahip
olunmuştur. Şaraplar inorganik, organik ve biyolojik bulanõklõklar yapacak
maddelerden arõndõrõlarak, stabil ve olgun hale getirilerek, hijyenik koşullarda
şişelenebilmektedir. Birçok şaraphanemizde modern filtrasyon teknikleri
44
kullanõlmaktadõr. Bunlarda filtre edici maddeler kullanõlmadõğõ gibi filtrasyon güçleri
çok yüksektir. Sözkonusu filtre mikroorganizmalarõn geçişini engellemektedir.
Türkiye’de şarap sanayinde bu teknikleri kullanan işletmeler mevcuttur. Ancak
bunlarõn yaygõnlaştõrõlmasõ için destek sağlanmalõdõr. Diğer bölümlerde belirtmeye
çalõştõğõmõz üzümden başlayan iyileştirmelerden itibaren gereken destekler sağlanõr
ve ayrõca AB ülkelerinde geçerli vergi sistemleriyle, yasal düzenlemeler de ülkemizde
uygulanõrsa, şarap sanayiimiz AB ülkeleri ve diğer ülkelerin rekabet gücüne erişebilir.
Diğer yandan Türkiye ekolojik tarõma ve özellikle bağcõlõğa ve şarapçõlõğa çok elverişli
bir konumdadõr. İklim koşullarõ itibariyle özellikle Orta Anadolu, Ege ve Güney
bölgelerimizde ekolojik bağcõlõk yapõlmasõ çok kolay olacaktõr. Bölgede yaz aylarõnda
yağõş olmamasõ nedeni ile mikrobiyal bulaşmalarõn ve mikroflara yükünün az
olacağõndan ilaçlõ mücadele yapõlmasõndan kaçõnõlabilir. Üretilecek ekolojik
üzümlerden ekolojik şarap üretimini yapabilecek teknikler ve bunlarõ uygulayacak
teknik kadrolarõmõz vardõr. Türkiye dünyada ekolojik şarap ile önemli pazarlar
yakalayabilir. Bu alanda kendisine rakip olabilecek ülkelere göre her zaman üstünlük
sağlar. Bu nedenle ekolojik tarõma vakit geçirmeden yönelerek ekolojik şarap üretip
AB içinde ve dõşõnda ön sõralara yerleşebiliriz.
Şarap sektörü tarõma dayalõ sanayiler içinde çevre üzerinde en az olumsuz etkiler
verenlerindendir. Cüzi olumsuz etkilerin de standart arõtma düzenleri ile önlenmesi
mümkündür ve bu da yapõlmaktadõr.
Şarap sanayi atõklarõ doğaya yeniden kazandõrõlabilir. Ekolojik tarõm için gerekli olan
doğal organik gübrelerin bu atõklardan yapõlmasõ mümkündür. Üzüm saplarõ, çöpleri,
maya ve diğer tortu atõklarõ organik gübreye dönüştürülebilir.
Küçük şaraphaneler arõtma önlemleri alamadõklarõndan özellikle sofra şaraplarõnda
önemli bir rekabet avantajõ elde etmektedirler.
3.1.7. Diğer Sektörler ve Yan Sanayi İle İlişkilerde Muhtemel Gelişmeler
Şarap sektörünün ham maddesi olan şaraplõk yaş üzüm üreticilerden temin
edilmektedir. Bu nedenle üzüm üreticilerinin kalite şarap üretimine elverişli üzüm
çeşitleri yetiştirmelerine yönlendirici tedbirlerin acilen alõnmasõ gereklidir. Yüksek
terbiye sistemli bağlara geçilip verim artõrõlmalõdõr. Üzüm yetiştiriciliğinde maliyeti
azaltõcõ tedbirler alõnmalõdõr.
Şarap üretimi için gerekli olan üzüm değirmenleri, presler ve pompalar gibi
makinelerin alõmõ genellikle yurt dõşõndan yapõlmaktadõr. Bunlarõn kolay temini için
yasal düzenlemeler yapõlmalõdõr.
45
Şarap sektörü nihai ürününün hazõrlanmasõnda ambalaj girdisi olarak kullanõlan şişe,
mantar, plastik tapa, alüminyum, kapüşon, etiket ve kutu üreten kuruluşlarla sürekli
ilişki içinde bulunmaktadõr.
Şarabin kaliteli olmasõ yanõnda ambalajõnõn da standartlara uygun ve cezbedici
olmasõ çok önemli olduğundan, kaliteli ambalaj malzemesi temini önem arz
etmektedir.
Son yõllarda kullanõmõ giderek yaygõnlaşan kuru aktif maya ve enzimleri üreten
kuruluşlar da sektörde büyük bir potansiyel oluşturmaktadõr.
Nihai ürünün tüketiciye ulaştõrõlmasõnda nakliye, pazarlama, turizm ve promosyon
kuruluşlarõyla da sektör yakõn ilişki içinde bulunmaktadõr.
46
Tablo 19. Şarap Sektöründe Eklenecek Yeni Kapasiteler
Birim: Lt./Yõl Şarap
Yõl Başõnda
İlave
Yõl Kapasitesi Kapasite
Proje Adõ
1999
3.800
2.500
Şarköy Şarap Fab.
Üretim Tes. İlavesi
Yatõrõm Üretime
Süresi Başlama Üretim
(Yõl)
Tarihi
Hedefi
11
2001
6.500
4.2. Planlanan Yatõrõmlarõn Katkõlarõ
Kamu ve özel kuruluşlarca yapõlan yatõrõmlar mevcut kapasitelerin arttõrõlmasõ ve
tesis ve makine-teçhizatõn modernizasyonu amacõyla olmaktadõr.
Beton küvlerden oluşan kaplarõn paslanmaz çelik tanklara çevrilmesi, üzüm işleme
makine ve ekipmanlarõ ile dolum gruplarõnõn modernize edilmesi, arõtma ünitesi
kurulmasõ başlõca yatõrõm başlõklarõnõ oluşturmaktadõr.
Halihazõrda kamu sektörünce, şarap sanayiinde mevcut devam eden projeler
dõşõnda, ileriye dönük yatõrõm programlanmamõştõr.
Özel sektörce kapasite artõrõmõ ve modernizasyon yatõrõmlarõ sürdürülmektedir.
47
GEREKLİ
YASAL
VE
KURUMSAL
DÜZENLEMELER
VE
Yürürlükte bulunan Üretim İthalat ve Kontrol Mevzuatõnõn tekrar ele alõnarak AB
Mevzuatlarõna uyumlu getirilmesi gerekmektedir. Bu konuda gecikilirse ürünlerimizin
kimlik problemi nedeniyle ihracatõnõn önümüzdeki çok kõsa bir süre içinde
imkansõzlaşmasõ söz konusu olabilir. Bilhassa bağcõlõk ile şarapçõlõk arasõndaki
mevzuat kopukluklarõnõn giderilmesi ve üretim metotlarõ konularõnda çalõşmalar
yapõlmalõdõr. Aynõ şekilde ithalatta da kaliteli, kalitesiz hatta uygunsuz her türlü
ürünün ithalatõ yerli üreticileri çok zor koşullarda bõrakõlabilir.
Vergi mevzuatõ da aynõ şekilde yeniden ele alõnarak Avrupa’daki şarap üreticisi
ülkelerde olduğu gibi düzenlenmelidir. Kaliteyi teşvik, kontrolü kolaylaştõrma, vergi
kaybõnõ önleme açõsõndan alkol derecesi üzerinden vergilendirme sistemine
geçilmelidir. Bu konuda özel sektör şarap üreticisi firmalar Özel Tüketim Vergisi
Çalõşmalarõ sõrasõnda Maliye Bakanlõğõ Gelirler Genel Müdürlüğüne alkol derecesi
üzerinden vergilendirme konusunda öneriler sunmuşlardõr.
48
BİRA VE MALT SANAYİİ
BİRA VE MALT SANAYİİ ALT KOMİSYONU
Başkan
Raportör
Üye
Üye
Üye
Osman MUT
Üzeyir ŞİMSEK
Rõfat ÖZTAŞ
Bülent ÇELİKMEN
Ayhan ATILIR
Efes PİLSEN
Bimpaş A.Ş.
TEKEL
Efes PİLSEN
I. GİRİŞ
Birleşmiş Milletler yayõnõ olan “Bütün Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararasõ Standart
Sanayi Tasnifi ve Endeksleri”ne göre, malt-bira sanayii, imalat sanayiinin içinde 21.
grupta yer alan içki sanayii kademe sõnõflandõrõlmasõnda “Bira Fabrikalarõ ve Malt
İmalatõ” olarak tanõmlanmaktadõr.
Sektörün kapsadõğõ faaliyetler, çeşitli bira tipleri ve malt üretimi ile sõnõrlõdõr.
Malt için GTİP Numarasõ: 1107.20.12, şişe ve kutu bira (muhtevasõ 10 litreyi
geçmeyen kaplarda olanlar) için GTİP Numarasõ: 2203.00.20, fõçõ bira (muhtevasõ 10
litreyi geçen kaplarda olanlar) için GTİP Numarasõ: 2203.00.10’dur.
Bira Malt Standardõ’nda (TS 4369, Aralõk 1984) malt; “Biralõk malt, arpanõn (TS
4078/1, Aralõk 1983) tekniğine uygun olarak çimlendirilmesi ve sonra kurutulup
kavrulmasõ suretiyle elde olunan ve bira yapõmõnda kullanõlan hammaddedir.”
şeklinde tanõmlanmõştõr.
Şişelenmiş ve Kutulanmõş Biralar Standardõnda (TS 2259, Kasõm 1986) “Bira, malt
(TS 4369/2) ve diğer ekstrakt verici maddelerin öğütülüp, sõcak su ile belirli metotlara
göre işlenmesiyle elde olunan şõranõn, şerbetçi otu (Humulus Lupulus) veya
preparatlarõ ile kaynatõlmasõ ve soğutulduktan sonra bira mayasõ ile fermente edilmiş,
dinlendirilmiş ve pastörize edilmiş, içinde çözülmüş halde karbondioksit bulunan
alkolsüz veya alkollü bir içecektir.” şeklinde tanõmlanmõştõr. Ekstrakt verici maddeler
de “Pirinç, mõsõr, darõ, buğday, arpa, yulaf, sorgun ile bunlardan yapõlmõş ürünler ve
çeşitli şekerlerdir.” şeklinde tanõmlanmaktadõr.
Ayni standart içinde biralar alkol yüzdelerine göre;
−
Alkolsüz biralar,
−
Düşük alkollü biralar,
−
Normal biralar ve
−
Yüksek alkollü biralar
olmak üzere dört sõnõfa, renklerine göre de;
−
Açõk renkli biralar ve
−
Koyu renkli biralar
olmak üzere iki tipe ayrõlmõşlardõr.
Alkol derecelerine göre bira sõnõflarõnõn değiştirilmesi ve standardõn revizyonu için
müracaat gereklidir.
Bira Ambalaj Standardõ da TS 4331 olup 17 Ocak 1985’de yürürlüğe girmiştir.
51
2.1. Mevcut Durum
1969 yõlõna kadar sadece TEKEL birasõnõn bulunduğu Türk bira pazarõ aynõ yõlda iki
özel sektör kuruluşunun devreye girmesiyle birlikte köklü bir değişikliğe uğramõştõr.
EFES PİLSEN ve TÜRK TUBORG’un modern üretim teknolojisi ve uyguladõklarõ
pazarlama politikalarõyla Türk bira pazarõnda gerek mamul kalitesi gerekse ambalaj
çeşitlendirmesi açõsõndan gelişmiş ülke standartlarõna kõsa sürede ulaşõlmõştõr.
Türkiye bira ve malt pazarõnda halen Efes Grubu’nun 5 bira, 2 malt fabrikasõ, 1
şerbetçiotu tesisi, Türk Tuborg ve TEKEL’in ise birer bira ve malt fabrikasõ
bulunmaktadõr.
TEKEL’in İstanbul Bomonti ve Ankara Bira Fabrikalarõnõn üretimine son verilmesi,
sadece Yozgat Fabrikasõnda üretime devam edilmesi kararõ 5 Nisan 1994 tarihinde
alõnmõştõr.
Öte yandan 1995 yõlõ Mayõs ayõ itibarõ ile üretime başlayan TOROS BİRACILIK
sektördeki üçüncü özel sektör firmasõ olmuştur. Toros Biracõlõk “Marmara” markasõ ile
pazara girmiş ve bu birayõ Lüleburgaz’da kurduğu tesislerde üretmeye başlamõştõr.
Bu şirket söz konusu tesisi 1998 yõlõnda Efes Grubu’na satmõştõr.
Bira ve Malt sektöründe faaliyette bulunan kuruluşlar aşağõda verilmektedir:
Türk Tuborg: İzmir’de malt ve bira fabrikalarõ.
Efes Pilsen: İzmir, Ankara, İstanbul, Lüleburgaz ve Adana’da bira, Afyon ve Konya’da
malt fabrikalarõ.
TEKEL: Yozgat’ta bira ve malt fabrikalarõ.
TARBES: Bilecik’de şerbetçiotu üretimi.
OT-GÜL KOOP: Bilecik’de şerbetçiotu üretimi.
Türk Tuborg’da yabancõ sermaye vardõr ve lisansla Tuborg birasõ üretmektedir. Yerli
ve yabancõ sermaye açõsõndan sektöre giriş serbesttir.
Özel şirketler Türkiye genelinde yedi coğrafik bölgede satõş ve dağõtõmõnõ
gerçekleştirmektedir. Kamu kesiminde ise TEKEL, Başmüdürlükleri kanalõyla satõş ve
dağõtõm yapõlmaktadõr.
Bira sektöründe faaliyet gösteren önemli kuruluşlar Tablo 1’de sõralanmaktadõr.
52
Tablo 1: Bira ve Malt Sektöründeki Önemli Kuruluşlar
Sõra No.
Kuruluşun Adõ
Yeri
Mülkiyeti
Üretim
Konusu
1998 Yõlõ
İşçi
Kapasitesi Sayõsõ
Bira (HL)
1
Özel - Yaşar
Holding
Özel - Anadolu
EGE Biracõlõk
İzmir/Ankara
Grubu
İstanbul/
Özel - Anadolu
ERCİYAS Biracõlõk
Lüleburgaz
Grubu
Özel - Anadolu
GÜNEY Biracõlõk
Adana
Grubu
TEKEL
Yozgat
Kamu
T.TUBORG
2
3
4
5
Malt (Ton)
İzmir
1
T.TUBORG
İzmir
2
EGE Biracõlõk
Afyon
3
ANADOLU Biracõlõk Konya
4
TEKEL
Şerbetçiotu
1
TARBES
2
OT-GÜL KOOP
(*) Ton/gün olarak kapasite
Kaynak : Sektör Kuruluşlarõ
Yozgat
Bilecik
Bilecik
Özel - Yaşar
Holding
Özel - Anadolu
Grubu
Özel - Anadolu
Grubu
Kamu
Bira
3.000.000
67
Bira
4.400.000 268
Bira
2.875.000 318
Bira
1.750.000 134
Bira
120.000 400
Malt
36.000
12
Malt
28.500
20
Malt
67.500
30
Malt
3.000
15
70 (*)
25
100 (*)
30
Özel - Anadolu
Şerbetçiotu
Grubu
Kooperatif
Şerbetçiotu
Bira ve malt sektörünün kurulu kapasitesine dair veriler Tablo 2’de sunulmaktadõr.
Tablo 2: Bira ve Malt Sektöründe Kurulu Kapasite Durumu
YILLAR
Sõra
Kapasite Kapasite
Ana Mallar
No.
K.K.O.
Birimi
1995 1996 1997
1
Bira
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1998
Kapasite 1000 HL 10.770 10.970 11.470 12.145
K.K.O.
%
59,4
61,1
62,8
54,3
2
Malt
Kapasite 1000 Ton 135,0 135,0 135,0 135,0
K.K.O.
%
77,9
86,3
75,3
78,8
53
1996
1,86
2,78
1997
1998
4,56
5,88
2,78 -13,43
10,79 -12,76
4,69
Tablodaki kapasiteler yõllõk ve teorik olup yüksek (peak) sezonda kapasite kullanõm
oranõ tabloda belirtilenden daha yüksektir.
2.1.3. Üretim
Üretim Avrupa’da mevcut en son tekniğe göre yapõlmaktadõr. Bu konuda araç, gereç,
tesis teknolojisi ve eleman kalitesi en yüksek seviyededir.
AB, ABD ve diğer ülkelerde takip edilen bira üretim teknolojileri aşağõdaki tabloda
belirtilmektedir:
Öğütme ve Kaynatma
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Kuru, nemli ve õslak öğütme
İnfüzyon (Birleşik mayşeleme)
Dekoksiyon (kõsmi mayşeleme)
Mayşe filtresi (klasik, 2001)
Süzme kazanõ
Dõş kaynatõcõ veya İç kaynatõcõ
Dolum
1. Dolum basõncõna göre:
- Eş basõnçlõ dolum sistemleri
- Fark basõnçlõ dolum sistemleri
2. Dolum sõcaklõğõna göre:
- Sõcak, soğuk veya õlõk dolum
3. Dolum yöntemine göre:
- Yükseklik, volumetrik dolum
sistemleri
- Çift vakumlu dolum sistemleri
- Uzun veya kõsa dolum çubuğu
- Sensörlü dolum
Fermentasyon
1.
2.
3.
4.
5.
Çöktürme, Flotasyon
Basõnçlõ Fermentasyon
Alt fermentasyon biralarõ
Üst fermentasyon biralarõ
Açõk tank fermentasyon
teknolojisi
6. SKT teknolojisi
7. Yatay tank dinlendirme
teknolojisi
Enerji Tasarrufu Sağlayan
Sistemler
1. Buhar kompresörü
2. Buhar yoğuşturucusu
3. Yeni kaynatma sistemleri
(Merlin-film tipi kaynatmaSteinecker firmasõ)
Filtre
1.
2.
3.
4.
Oksijensiz ortamda filtrasyon
Kieselgur yatay tepsili tank tipi
Kieselgur plakalõ yatay filtre
PVPP stabilizasyonu yatay
tepsili tank tipi
5. Silikagel stabilizasyonu
Bira Firelerini Azaltan Sistemler
1. Düşük ekstraktlõ son süzme
sularõnõn kullanõlmasõ
2. Mayalõ biradan mayanõn
ayrõştõrõlmasõ, biranõn
kazanõlmasõ
Her üretici üretmek istediği tipteki bira için gerekli teknolojiyi tespit etmekte ve
uygulamaktadõr. Tüketicinin damak tadõ önemli olduğundan üreticiler genelde
teknolojilerini bu yönde geliştirmektedirler. Tüketici üzerinde yerleşen tat profilinin
değişmesi bir dezavantaj olarak algõlanmaktadõr. Bu yüzden birçok üretici geleneksel
üretim yöntemlerine bağlõ kalmaktadõr.
Ancak bira tipinin yanõsõra üretim için harcanan enerji ve üretim fireleri de önemli
olduğundan eğilim bu konuda tasarruf sağlayan sistemlerin kullanõlmasõ yönünde
54
olmaktadõr.
Bira sektöründe faaliyet gösteren kuruluşlar teknolojideki değişiklikleri takip
edebilmekte ve yeni teknolojilerini pazara kalite olarak yansõtabilmektedirler.
Malt, bira ve viskinin hammaddesi olmanõn yanõnda içeriğindeki vitamin ve besin
maddeleri nedeniyle ekmek-un-bebek mamalarõnda katkõ maddesi olan, sporcularõn
beslenme tablolarõndan eksik olmayan ve bu sebeplerden dolayõ dünyada çok
kullanõlan önemli bir besin türüdür. Ayrõca NATO dahil bir çok kuruluş ve ülke askeri
amaçlõ tablet besin maddesi olarak maltõn kullanõlabilirliği konusunda çalõşmalarõna
devam etmektedir.
Malt bir çok tahõldan elde edilmekle beraber genelde kullanõlan hammadde arpadõr.
Malt üretiminin temel hammaddesi olan arpadan istenen fiziksel ve biyokimyasal
özellikler vardõr ki; bunlar malt endüstrisinin hayatiyetini devam ettirebilmesi için
elzemdir. Günümüzde malt ile ilgili bu konulardaki araştõrma ve kalite artõrma
çalõşmalarõ tüm dünyada büyük önem kazanarak işletmelerin başarõ anahtarõ
durumuna gelmiştir. Her arpa çeşidinden istenen standartlarda malt yapmak mümkün
olmadõğõ gibi, aynõ özellikleri gösteren arpa çeşitleri de farklõ malt kalitesi verebilir. Bu
nedenle arpanõn maltlõk tescilinin yapõlabilmesi için malt analiz sonuçlarõnõn da
istenen düzeyde olmasõ gerekmektedir.
Ülkemizde maltlõk arpa konusunda Efes Pilsen’in ulusal ve uluslararasõ Ar-Ge
çalõşmalarõ ivme kazanmõştõr. Malt konusunda söz sahibi ülkeler 150 yõllõk araştõrma
tecrübesine sahiptirler.
Türkiye yõllõk arpa üretimi 7 milyon tonlarda olmasõna rağmen malt sektörünün
ihtiyacõ olan 179.000 ton, kalite sorunu nedeniyle karşõlanamamakta ve ithalat
zorunluluğu nedeniyle döviz kaybõ söz konusu olmaktadõr. Sektörün maltlõk arpa
ithalatõ Tablo 3’de verilmektedir. Tablo 4 ve 5’de ise bira ve malt için üretim girdilerine
dair bilgi verilmektedir.
Tablo 3:Sektörün Maltlõk Arpa İthalatõ
MİKTAR
(Ton)
1994
102.740
1995
43.623
1996
51.868
1997
17.232
1998
71.200
1999*
23.518
(*) 1999 yõlõ ilk on aylõk ithalat.
YILLAR
TUTAR
($ FOB)
11.892.000
7.185.000
11.862.000
1.672.000
6.824.000
2.429.000
55
(1998 Yõlõna Ait Cari Fiyatlarla)
Tablo 4: Birim Üretim Girdileri (1 HL Bira için)
Miktar
Değer (TL)
Girdiler
(Mal Bazõnda)
Yerli
İthal
Yerli
İthal
Malt (Kg)
15
(*)
1.817.250
(*)
Şerbetçiotu (Kg)
0,07
(*)
1.680.000
(*)
Diğer (Pirinç, Mõsõr irmiği, Şeker, Kg)
3
249.000
Ambalaj (Kutu, şişe, etiket, kapak, diğer, Adet)
200
5.070.000
Elektrik (kWh)
10,7
1.787.000
Yakõt (Kg)
4
684.000
Doğalgaz (M3)
4
288.000
Su (Ton)
0,5
130.000
(*): İthal malt ekstrakt ve diğer analiz değerleri ile dönemsel fiyat değişikliğine, ithal şerbetçiotu alfa
asidi oranõ ve sezonsallõğa göre değişmesi nedeniyle miktar ve değerlerine ait net rakamlar
verilememektedir.
(1998 Yõlõna Ait Cari Fiyatlarla)
Tablo 5: Birim Üretim Girdileri (1 Kg Malt için)
Miktar
Değer (TL)
Girdiler
(Mal Bazõnda)
Yerli
İthal
Yerli
İthal
Arpa (Kg)
1,63
1,24
70.100
53.350
Elektrik (kWh)
0,18
30.100
Yakõt (Kg)
0,09
3.850
Su (Ton)
0,005
1.300
Bira ve malt sektörüne yönelik düzenlemeler ve standartlar aşağõda verilmektedir:
1. Gõda Maddeleri Tüzüğü
Biranõn üretimiyle ilgili yasal düzenlemeler 21 Mart 1956 tarihli Gõda Maddeleri
Tüzüğü’nde yer almaktadõr.
Gõda Maddeleri Tüzüğü çerçevesinde birada durultma maddeleri olarak sakaroz,
kavrulmuş malt, karamel, sõnõrlõ oranda kükürt dioksit ve pirinçten başka herhangi bir
katkõ maddesine izin verilmemektedir. 1983, 1984, 1988 ve 1989 yõllarõnda katkõ
maddeleri listelerinde de bu aynõ kalmõştõr.
Bira fabrikalarõnõn kontrolü ve üretilen biranõn analizi görevleri Tarõm ve Köy İşleri
Bakanlõğõ Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir.
Sağlõk Bakanlõğõ da yine Nizamnameye uygunluk yönünden biranõn kontrolünü
yapmaktadõr. Ayrõca Belediyeler hem fabrikadan, hem de piyasadan aldõklarõ
örneklerde Nizamnameye uygunluk yönünden biranõn kontrolünü yapmaktadõr.
56
2. Türk Gõda Kodeksi Yönetmeliği
Birada 24.6.1995 tarihli “Gõdalarõn Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair 560
Sayõlõ Kanun Hükmünde Kararname”nin 7. maddesine göre hazõrlanan “Gõdalarõn
kalite ve hijyenle ilgili özelliklerini, katkõ maddelerini, aroma maddelerini, pestisit ve
veteriner ilaç kalõntõlarõnõ, gõda bulaşanlarõnõ, ambalaj ve işaretleme, depolama ve
taşõma kurallarõnõ, numune alma ve analiz metotlarõnõ” kapsayan “Türk Gõda Kodeksi
Yönetmeliği”ne (16 Kasõm 1997) uygun üretim ve işlem yapõlmaktadõr. Bira için ayrõ
bir Gõda Kodeksi Yönetmeliği hazõrlanmasõ çalõşmalarõ devam etmektedir.
Malt için de ayrõ bir Gõda Kodeksi Yönetmeliği hazõrlanmasõ gerekmektedir.
Bu yönetmeliğin uygulanmasõ ile ilgili düzenleme, Tarõm ve Köy İşleri Bakanlõğõ ile
Sağlõk Bakanlõğõ tarafõndan hazõrlanmõş tebliğler ile yapõlõr, yönetmeliğin denetime
ilişkin hükümleri 560 Sayõlõ Kanun Hükmünde Kararname’nin 9. maddesi
çerçevesinde yürütülmektedir.
3. Standartlar
Şişelenmiş ve kutulanmõş bira, uyulmasõ isteğe bağlõ olan Kasõm 1986 tarihli (TS
2259) standardõna bağlõdõr. Bu standart, Gõda Maddeleri Tüzüğü’ne uyuşmazlõk
yaratmadan bira çeşitleri ile ilgili düzenlemeleri ve standart analiz metotlarõnõ
içermektedir. Kontrol TSE elemanlarõnca yapõlan periyodik fabrika denetlemeleri
şeklindedir. Marka sözleşmesi yapõldõğõ takdirde standarda uyulmasõ zorunludur.
Ayrõca Bira Ambalaj Standardõ’na (TS 4331, 17 Ocak 1985) uyulmasõ zorunludur.
Bira sektörünün iki ana hammaddesi olan Malt (TS 4369, Aralõk 1984) ve Şerbetçiotu
(TS 2738, Nisan 1977) standartlarõ mevcuttur. Ancak ilgili standartta şerbetçiotunun
tanõmõnõn sadece yaş ve kuru çiçek (koza) için yapõlmõş olmasõ yeterli değildir. Pelet
ve ekstrakt halinde çok fazla kullanma sahasõ bulunan şerbetçiotu standardõ bu
nedenle eksiktir.
Özellikle AB’ye ihracatta çok önemli olan ISO 9000 Standardõ yurt içi ve dõşõnda
önemli bir kalite güvencesi sistemi garantisi ve göstergesidir. TEKEL hariç özel
sektör bira ve malt firmalarõnõn ISO 9002 Kalite Güvencesi Sistemi Belgeleri mevcut
olup bu firmalarda üretim, tesis ve servis aşamalarõnda Kalite Güvencesi Sistemi’nin
ISO 9002 Standardõ’nõn belirtilen şartlarõna uygunluğu sağlanmõştõr.
4. Dõş Ülkelerdeki Uygulamalar
Bira ve malt standartlarõ ile uygulamalar, Dünya üzerinde kõsmi farklõlõklar
göstermektedir. Örneğin; ABD’de bir gõda maddesi olarak kabul edilen biranõn içine
giren tüm maddelerin FDA tarafõndan kabulü gerekir. Bu ülkede renklendiriciler,
stabilizanlar, maltlanmamõş hububatlar ile karbonhidratlar bira imalinde kullanõlabilir.
İngiltere’de de bu aynõdõr. Ayrõca fabrikanõn üretim yönteminin “Hükümet
Kimyageri”nce onaylanmasõ gerekir.
Danimarka’da bira üretiminde kullanõlan ana hammadde seçimi üreticiye bõrakõlmõştõr.
Katkõ maddeleri her yõl tekrar gözden geçirilerek liste halinde yayõnlanõr. Enzim
57
kullanmak Danimarka Gõda Enstitüsü’nün iznine tabidir.
Almanya’da Saflõk Kanunu (Reinheitsgebot) 1516 yõlõndan beri geçerli olup birada su,
malt, şerbetçiotu ve bira mayasõndan başka bir şeye izin vermez.
ABD ve Almanya haricindeki diğer Avrupa ülkelerinde enzim kullanõmõ serbesttir.
Halbuki ülkemizde birada kullanõlan girdiler ile yardõmcõ malzemelerin düzenlemeler
ile sõnõrlõ tutulmuş olmasõ, ürün kalitesini ve çeşitlemesini olumsuz yönde
etkilemektedir. Yurt dõşõndaki uygulamalarõn ülkemize de yansõtõlmasõ gerekmektedir.
Sektörün ana mallar itibariyle üretim miktarõ ve bu üretimin değeri Tablo 6, 7 ve 8’de
verilmektedir.
Tablo 6: Üretim Miktarõ
Sõra
No.
YILLAR
Ana Mallar
1995
1
Bira (1000 HL)
6.400
2
Malt (1000Ton)
105,1
1996
1997
6.700
116,5
7.200
101,6
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1998
1996
6.600
106,4
Tablo 7: Üretim Değeri
Sõra
No.
1995
1
Bira
16.600
2
Malt
1.961
1996
1997
33.100
3.096
60.600 100.000
5.789
9.919
Tablo 8: Üretim Değeri
Sõra
No.
YILLAR
Ana Mallar
1995
1996
1997
7,46
-12,76
1998
-8,33
4,69
(Cari Fiyatlarla, Milyar TL)
YILLIK ARTIŞLAR(%)
YILLAR
Ana Mallar
4,69
10,79
1997
1998
1996
99,40
57,89
1997
83,08
86,99
1998
65,02
71,34
(1998 Yõlõ Fiyatlarõyla, Milyar TL)
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1998
1996
1
Bira
97.000 101.515 109.090 100.000
4,65
2
Malt
10.198
9.471
9.407
9.919
-7,13
Not: 1995-1997 yõllarõ, 1998 yõlõ ortalama birim fiyatõ ile değerlendirilmiştir.
1997
7,46
-0,68
1998
-8,33
5,44
Türkiye bira sektöründeki bira üretiminin %90’õndan fazlasõ iç piyasa için
yapõlmaktadõr. Üretimin yõllara göre belirli oranlarda artmasõnõn başlõca nedeni kişi
58
başõna tüketimin artmasõna bağlõdõr. Sektör olarak 1983-1998 yõllarõ arasõndaki kişi
başõna bira tüketimi Tablo 9’da verilmektedir.
Tablo 9: Kişi Başõna Bira Tüketimi
Bira Sektörü Kişi
YIL
YIL
Başõna Tüketim
(Lt)
1983
6,7
1991
1984
5,3
1992
1985
3,9
1993
1986
3,8
1994
1987
4,6
1995
1988
4,9
1996
1989
5,7
1997
Bira Sektörü Kişi
Başõna Tüketim
(Lt)
6,9
8,0
9,0
9,2
10,2
10,4
10,3
1983 yõlõna kadar sürekli gelişme göstererek 6,7 lt.’ye ulaşan kişi başõna bira tüketimi
yasal kõsõtlama sonucu daralan pazar nedeniyle 1986 yõlõnda 3,8 lt. seviyesine kadar
gerilemiştir. 1987 yõlõndan itibaren istikrarlõ bir gelişme süreci içerisine giren Türk bira
pazarõnda kişi başõna tüketim 1998 yõlõnda 10,5 lt. seviyesine ulaşmõştõr.
AB ile uyum ve turizm hareketinin ülkemiz bira sektörünü geliştirmesi beklenmektedir.
1998 yõlõ itibariyle kişi başõ bira tüketimini ülkeler bazõnda incelediğimizde bu oranlar:
Tablo 10: Kişi Başõna Bira Tüketimi
ÜLKE
ALMANYA
DANİMARKA
AVUSTURYA
İNGİLTERE
AVUSTRALYA
Kişi Başõna Bira
Tüketim (Lt)
129,0
113,0
113,0
105,0
92,0
ÜLKE
SLOVENYA
YENİ ZELANDA
ROMANYA
RUSYA
TÜRKİYE
Kişi Başõna Bira
Tüketim (Lt)
91,0
89,0
40,0
20,0
10,5
Malt üretim miktarõnõn yõllara göre değişmesinde en önemli faktör, Dünya malt
piyasasõndaki fiyatlardõr. AB ülkelerinde uygulanan sübvansiyonlar nedeniyle malt
ihracatõnda dalgalanmalar olmaktadõr.
59
2.1.4.1. İthalat
Bira ve malt sektöründe kamu kuruluşu olan TEKEL’in ürün ithalatõ mevcuttur.
Sektörün ürün ithalatõ ve ithalatõn ülke gruplarõna dağõlõmõna dair veriler Tablo 11, 12,
13 ve 14’de verilmektedir.
Tablo 11: Bira ve Malt Sektörü Ürün İthalatõ (Miktar Olarak)
YILLAR
Sõra
Ana Mallar
No.
1995
1996
1997
1998
1
Bira (HL)
2
Malt (Ton)
Kaynak : TEKEL
822
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1996
1997
1998
1.880
128,71
Tablo 12: Bira ve Malt Sektörü Ürün İthalatõ (Değer Olarak)
YILLAR
Sõra
Ana Mallar
No.
1995
1996
1997
1998
(CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $)
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1
Bira
2
Malt
Kaynak : TEKEL
285
1996
474
1997
1998
66,32
Tablo 13: AB, EFTA, BDT ve Önemli Diğer Ülkelerden Bira ve Malt Sektörü
Ürün İthalatõ (Miktar Olarak)
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
Sõra
Ana Mallar
No.
1995
1996
1997
1998
1996
1997
1998
1
Bira (HL)
AB Ülkeleri
Önemli Diğer Ülkeler
2
Malt (Ton)
Kaynak : TEKEL
372
450
60
721
1.159
93,82
157,56
Tablo 14: AB, EFTA, BDT ve Önemli Diğer Ülkelerden Bira ve Malt Sektörü
Ürün İthalatõ (Değer Olarak)
(CIF, Cari Fiyatlarla, Bin $)
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
Sõra
Ana Mallar
No.
1995
1996
1997
1998
1996
1997
1998
1
Bira (HL)
AB Ülkeleri
2
Malt (Ton)
Kaynak : TEKEL
143
143
139
335
-2,80
134,34
Bira ve malt sektörünün hammadde ithalatõ Tablo 15’de incelenebilir.
Tablo 15: Bira ve Malt Sektörü Hammadde İthalatõ (Miktar Olarak)
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
Sõra
Ana Mallar
No.
1995
1996
1997
1998
1996
1997
1998
1
Arpa (Ton)
43.623
2
Şerbetçiotu (Ton)
130
51.868
223
17.232
200
82.476
264
18,90
71,85
-66,78
-10,48
378,62
32,07
Bira ve malt sektörünün hammadde olarak maltlõk arpa ile şerbetçiotu ithalatõ
mevcuttur. Türkiye’nin Gümrük Birliği’ne dahil olmasõndan itibaren ithalatta tahsis
edilen kota çerçevesinde alõm yapõldõğõnda maltlõk arpa için gümrük vergisi
ödenmemektedir. Yine aynõ kapsamda AB ülkelerinden ithal edilmesi nedeniyle
şerbetçiotu için de gümrük vergisi ödenmemektedir.
Maltlõk arpa ile şerbetçiotunun ithalat miktarlarõ, üretimde kullanõm oranlarõna ve
tahsis edilen kotalara göre yõllar bazõnda değişmekte, fiyatlarõ da sezonsallõk
özelliğine ve Avrupa piyasasõndaki arz-talebe göre değişmektedir.
2.1.4.2. İhracat
Sektörün ihracatõ ve ihracatõn önemli ülke gruplarõna dağõlõmõna dair veriler Tablo 16,
17, 18 ve 19’da sunulmaktadõr.
61
Tablo 16: Bira ve Malt Sektörü İhracatõ (Miktar Olarak)
YILLAR
Sõra
Ana Mallar
No.
1995
1996
1997
1998
1
Bira (1000HL)
601
2
Malt (Ton)
10.659
643
9.492
409
9.851
YILLIK ARTIŞLAR(%)
357
3.152
Tablo 17: Bira ve Malt Sektörü İhracatõ (Değer Olarak)
YILLAR
Sõra
Ana Mallar
No.
1995
1996
1997
1998
1
Bira
35.372
2
Malt
3.544
38.868
3.337
23.793
3.137
1996
1997
1998
6,84
-10,95
-36,31
3,78
-12,72
-68,00
(FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $)
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1996
20.549
1.033
9,88
-5,84
1997
1998
-38,79
-5,99
-13,63
-67,07
Tablo 18: AB, EFTA, BDT ve Önemli Diğer Ülkelere Bira ve Malt Sektörü İhracatõ
(Miktar Olarak)
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
Sõra
Ana Mallar
No.
1997
1998
1995
1996
1997
1998
1996
1
Bira (1000 HL)
AB Ülkeleri
EFTA Ülkeleri
BDT Ülkeleri
2
Malt (Ton)
AB Ülkeleri
EFTA Ülkeleri
BDT Ülkeleri
21
29
34
42
27,90
13,04
18,66
504
76
520
93
285
91
180
136
3,13
17,90
-82,78
-2,46
-58,43
33,18
100
10.559
3.443
6.049
3.732
6.119
3.067
85
100,00
-74,55
7,74
1,14
-21,68
-7.099
62
Tablo 19: AB, EFTA, BDT ve Önemli Diğer Ülkelere Bira ve Malt Sektörü
İhracatõ (Değer Olarak)
(FOB, Cari Fiyatlarla, Bin $)
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
Sõra
Ana Mallar
No.
1995
1996
1997
1998
1996
1997
1998
1
Bira
AB Ülkeleri
EFTA Ülkeleri
BDT Ülkeleri
2
Malt
AB Ülkeleri
EFTA Ülkeleri
BDT Ülkeleri
Kaynak: Sektör Kuruluşlarõ
1.256
29.604
4.512
33
3.511
1.806
2.906
2.390
43,79
60,91
-17,76
31.492 15.580
5.570
5.307
10.271
7.888
6,38
23,45
-50,53
-4,72
-34,08
48,63
1.008
25
3.600
-39,73
-0,66
-9,07
-16,90
-98,70
1.221
2.116
1.213
1.924
2.1.5. Fiyatlar
Sektörle ilgili ürünlerin üretici, toptan ve tüketici fiyatlarõna dair bilgiler Tablo 20, 21 ve
22’de verilmektedir.
Tablo 20: Üretici Fiyatlarõ
Sõra
No.
(1000TL/Birim)
YILLAR
Ana Mallar
1995
Bira (HL)
Şişe
3.333
Kutu
4.444
Fõçõ
2.267
2
Malt (Kg)
22
1996
1997
1998
1999
12.000
15.278
7.067
72
21.333
26.806
14.000
121
32.000
39.583
23.333
160
1
5.333
6.944
3.600
42
Tablo 21: Toptan Fiyatlarõ
Sõra
No.
(1000 TL/Birim)
YILLAR
Ana Mallar
1995
Bira (HL)
Şişe
4.000
Kutu
5.333
Fõçõ
2.720
2
Malt (Kg)
1996
1997
1998
1999
14.400
18.333
8.480
25.600
32.167
16.800
38.400
47.500
28.000
1
6.400
8.333
4.320
63
Tablo 22: Tüketici Fiyatlarõ
Sõra
No.
(1000 TL/Birim)
YILLAR
Ana Mallar
1995
Bira (HL)
Şişe
5.000
Kutu
6.400
Fõçõ
3.400
2
Malt (Kg)
1996
1997
1998
1999
8.000
10.000
5.400
18.000
22.000
10.600
32.000
38.600
21.000
48.000
57.000
35.000
1
2.1.6. İstihdam
Sektördeki istihdam durumuna dair veriler Tablo 23’de verilmektedir.
Tablo 23: Bira ve Malt Sektörü İstihdam Durumu
YILLAR
Meslek
İşgücü
Dallarõ
1995
1996
1997
Bira
Mavi yaka
Beyaz yaka
Malt
Mavi yaka
Beyaz yaka
Şerbetçiotu
Mavi yaka
Beyaz yaka
Kaynak : Sektör
(Kişi)
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1998
1996
1997
1998
İşçi
Memur
891
422
918
433
1.073
442
1.188
473
3,03
2,61
16,88
2,08
10,72
7,01
İşçi
Memur
72
55
77
56
81
56
76
60
6,94
1,82
5,19
-6,17
7,14
35
22
55
33
55
33
55
22
57,14
50,00
İşçi
Memur
Kuruluşlarõ
-33,33
2.1.7.1. Sektörün Rekabet Durumu
Oldukça yüksek bir nüfus artõşõnõn yaşandõğõ ülkemizde bira sektörü de yõllardan bu
yana gelişme göstermektedir. 1984 yõlõnda bira tüketimine getirilen yasal kõsõtlama ile
önemli ölçüde gerileyen bira sektörü 1987 yõlõndan itibaren tekrar gelişmeye başlamõş
ve 1990 yõlõndan itibaren ise eski gelişme çizgisine oturmuştur. 1998 yõlõnda ise
yeniden bir düşüş trendi yaşanmõştõr.
Avrupa Birliği’ne giriş sürecindeki gelişmeler, nüfus artõşõ ve ülkenin turizm
potansiyeli nedeniyle bira tüketiminde önümüzdeki yõllarda artõş beklenmektedir. Türk
bira pazarõnõn gösterdiği olumlu gelişmelere rağmen yabancõ bira üreticileri üretim ve
dağõtõm maliyetlerini en aza indirmek amacõyla ülkemize ithalat yolunu öncelikle
64
kullanmak istemektedirler. Bugün ithal biranõn her türü özellikle büyük şehirlerde ve
turizm bölgelerinde kolaylõkla bulunabilir konuma gelmişlerdir.
Yabancõ biralarla rekabet edebilmenin yolu kaliteli üretim ve uygun fiyat
politikalarõndan geçmektedir. Bugün yerli bira üreticileri üretim teknolojileri ve sunulan
ürün kalitesi açõsõndan yeterli olmakla birlikte üretim girdilerinin fiyatlarõnõn sürekli
artõş göstermesi karşõsõnda maliyetlerini pazara yansõtmak zorunda kalmakta, bu da
tüketimin daralmasõna yol açmaktadõr. Mevcut vergi ve fonlarõn yüksekliği ve
sübvansiyonlarõn olmamasõ, özellikle Avrupa markalarõyla rekabeti zorlaştõrmaktadõr.
Bira sektörüyle ilgili alõnmasõ gereken önlemler raporun “Sektörün Sorunlarõ”
kõsmõnda verilmektedir.
Türkiye’de yetişen arpanõn genellikle yemlik arpa olmasõ nedeniyle bira sektörünün
ihtiyacõ olan maltlõk arpanõn önemli bir kõsmõnõn AB’den ithal edilmesi gerekmektedir.
Fakat ithalat rejiminde yemlik ve maltlõk arpaya aynõ oranda gümrük vergisi
uygulanmaktadõr. Bu durum maliyetlere olumsuz şekilde direkt etkide bulunmaktadõr.
Konu ile ilgili iki çözüm önerisi sunulabilir;
1. Maltlõk arpanõn Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu değiştirilerek
imalatçõlarõndan gümrük vergisi alõnmayabilir veya düşürülebilir.
malt
2. Halen AB’den tarife kontenjanõ yolu ile 46.000 ton gümrüksüz arpa ithalatõ
sağlanabilmektedir. Bu miktar 80-90 bin ton seviyesine çekilebildiği takdirde
sorun kõsmen giderilebilir.
Bunun yanõ sõra ülkemizde ihtiyaç fazlasõ binlerce ton arpa başta TMO olmak üzere
çeşitli kanallarla ihraç edilmektedir. İhraç edilen söz konusu arpa yemlik karakterde
ve fiyatõ düşük olduğu için oldukça fazla döviz kaybõna neden olmaktadõr. İhracatõmõzõ
yemlik arpa olarak yapmak yerine arpa kalitesi yükseltilerek maltlõk arpa olarak
gerçekleştirilirse hem sektörün dõşarõya bağõmlõlõğõ azaltõlabilecek, hem de ülkemize
küçümsenmeyecek miktarda döviz girdisi sağlanabilecektir.
Dünya pazarlarõnda yemlik-maltlõk arpa fiyat farkõ 50 $/ton civarõnda olup, bu fark
maliyetlerde oldukça büyük yekun tutmaktadõr.
Avrupa Birliğine üye ülkelerde şerbetçiotu ihraç eden firmalara devlet herhangi bir
destek sağlamamaktadõr. Ancak üreticilere zaman zaman destek olunmaktadõr.
Örneğin, Avrupa Komisyonunun 1554/97 No.’lu kararõ doğrultusunda tüm çiftçilere
480 ECU/ha ödeme yapõlmõştõr. Ödeme yapõlmasõnda üreticinin yetiştirdiği çeşit
dikkate alõnmamõştõr. Ayrõca bu kararda ödemenin 1996 yõlõnõ kapsamak kaydõyla 5
yõl devam edeceği de hükme bağlanmõştõr.
Ülkemizde Devlet şerbetçiotu üreticilerine ve bu alanda uğraşan firmalara hiçbir
yardõmda bulunmamaktadõr. Şerbetçiotunun tüm sorunlarõ özel bir kuruluş olan
Tarbes A.Ş firmasõna terk edilmiş durumdadõr. Tarbes üreticilere aşağõda sõralanan
hizmetleri götürmektedir;
•
Şerbetçiotu tesisi kurabilmesi için kredi vermektedir. Borçlanan çiftçiler geri
ödemelerini dört yõl içerisinde gerçekleştirmektedirler.
65
•
Çiftçilere Şubat ve Mart aylarõnda faizsiz avans vermektedir. Toplama zamanõ
olan Ağustos ayõnda bu miktar para ödeme yapõlõrken düşülmektedir.
•
Çam, demir tedarik ederek üreticilere dağõtmaktadõr.
•
Şerbetçiotunun yetiştirme dönemi içersinde gerekli olacak tarõmsal, yine faiz
uygulamasõ yapmadan, ilaçlarõ tedarik ederek çiftçilere ulaştõrmaktadõr.
•
1983 yõlõnda beri devam ettirdiği Ar-Ge faaliyetleri ile yeni çeşitler geliştirmekte ve
bunlarõ sözleşmeli üreticilerine vermektedir. Tarbes bugüne kadar Efes Aroma,
Tarbes.99, Anadolu.99 adlarõ altõnda üç aroma ve Ege, Erciyas, Güney adlarõ
altõnda üç acõ aroma olmak üzere toplam altõ çeşidi Türk çiftçisinin hizmetine
sunmuştur.
•
Yapmõş olduğu araştõrma sonuçlarõnõ üreticilere ileterek yayõm faaliyetinde
bulunmaktadõr.
2.1.7.2. Sektörün Rekabet Gücü Göstergeleri
Rekabet gücü göstergeler hesaplamalarõ 1998 yõlõ USD bazlõ verilere göre
yapõlmõştõr.
1. İthalat Sõzma Oranõ
Bira sektörünün ithalat sõzma oranõ 0,13, malt sektörünün ise sõfõrdõr. Bira ve malt
sektörünün ithalat yoğunluğunun düşük olduğu ve iç talebin karşõlanmasõnda
sektörlerin dõşa dönük olmadõğõ söylenebilir.
2. Uzmanlaşma Katsayõsõ
Bira sektörünün uzmanlaşma katsayõsõ 1,055, malt sektörünün ise 1,028’dir. Bira ve
malt sektörünün uzmanlaşma düzeyi yüksek olarak değerlendirilebilir.
3. Dõş Rekabete Açõklõk
Bira sektörünün dõş rekabete açõklõk katsayõsõ 0,055, malt sektörünün ise 0,0272’dir.
4. İhracat/İthalat Oranõ
Bira sektörünün ihracat/ithalat oranõ 43,54’dür. Malt sektörünün ise ithalatõ yoktur.
2.1.8. Diğer Sektörler ve Yan Sanayii ile İlişkiler
Bira sektörü ile direkt temas halindeki sektörlerin başõnda tarõm, ulaştõrma, ambalaj,
cam ve kimya sektörleri gelmektedir.
66
Sektörün yõllõk bazda, nakliye sektörüne katkõsõ 15-20 milyon dolar, cam sanayiine
katkõsõ 20-25 milyon dolar, diğer ambalaj (karton, koli, vb.) sanayiine katkõsõ 15-20
milyon dolar, kimya sanayiine ise katkõsõ 7-8 milyon dolar mertebesindedir. Nihai ürün
için temel unsur olan ambalaj ve cam sanayiinin gelişmesinde bira sektörünün önemi
göz ardõ edilemeyecek boyutlardadõr.
Sektörün tarõm sektörüne arpa ve şerbetçiotu olarak katkõlarõ ise 25-30 milyon
dolardõr. Bunlardan şerbetçiotu üreticileri için Tarbes’in katkõlarõnõn önemine daha
önce deyinilmiştir.
Dolaylõ olarak ise reklam ve promosyon sektörü ile üretici firmalara iş yapan yüzlerce
yan sanayi kuruluşu için birer kazanç kapõsõ olmaya devam etmektedirler. Sektörün
reklam ve promosyon sektörüne katkõsõ 20 milyon dolardõr.
Bira ve malt sektörünün diğer sektörlere ve yan sanayiye katkõlarõ oldukça önemli bir
katma değer hacmine ulaşmaktadõr. Sektör, direkt ve dolaylõ olarak, takriben
1.500.000 kişi için katma değer yaratmaktadõr.
Bira ve malt sektörünün gelişerek büyümesi durumunda ulusal ekonomi içinde diğer
sektörler ve yan sanayi için yaratacağõ katma değer de ayni oranda artacaktõr.
1984 yõlõnda getirilen yasal kõsõtlamalarõn etkisiyle iç piyasa satõşlarõ gerileyen sektör
1986 yõlõndan sonra oluşturulan pazarlama ve satõş politikalarõ ile VII. Beş Yõllõk
Kalkõnma Planõ dönemi başõnda üretimini arttõrmõş, bu artõş Plan dönemi içinde
dalgalanmalar göstermiştir.
2.2. Dünyadaki Durum ve AB, Diğer Önemli Ülkeler İtibariyle Mukayese
Dünyadaki bira tüketimini incelediğimizde 1992 yõlõndan sonra en yoğun tüketim
artõşõnõn Asya-Pasifik ülkelerinde olduğunu aşağõdaki tablolardan görebilmekteyiz.
1992-1998 yõllarõ arasõndaki fiili değerlere göre 2003 yõlõna tüketim projeksiyonu
yapõldõğõnda Asya–Pasifik ülkelerinde bira tüketiminin yaklaşõk %15 oranõnda
artacağõ tahmin edilmektedir.
67
KIT ALAR BAZINDA BÜYÜME ORANLARI
(1992=100)
Orta ve Yakõn Doğu
152
116
Avrupa
98
104
Asya-Pasifik
146
168
120
113
Amerika
Afrika
108
Dünya
116
124
114
0
30
60
90
1998
120
150
180
2003
KIT A L A R BA Z INDA T ÜKET İM PA YL A RI (%)
1998
0,4
4,6
32,8
35,1
27,2
Afr ika
Amer ika
Asya- Pasifik
Avr upa
Or ta ve Yakõ n D oğ u
KITALAR BAZINDA TÜKETİM PAYLARI (%)
2003
0,4 4,5
32
34,3
28,7
Afrika
Amerika
Asya-Pasifik
Avrupa
68
Orta ve Yakõn Doğu
Dünyadaki bira üreticilerini de bu pazardaki gelişme oldukça etkilemektedir. Efes
Pilsen de son yõllarda özellikle Rusya ve Türk Cumhuriyetleri’nde bu pazara yönelik
yatõrõmlarda bulunmaktadõr.
Rusya, BDT Ülkeleri ve Balkanlar, Türk bira sektörü için önemli fõrsatlar içermekte ve
hedef pazarlar olmaktadõr.
Oldukça yüksek bir nüfus artõşõnõn yaşandõğõ ülkemizde bira tüketimi de yõllardan bu
yana gelişme göstermiş, 1984 yõlõnda bira tüketimine getirilen yasal kõsõtlama ile
önemli ölçüde gerileyen bira tüketimi 1987 yõlõndan itibaren tekrar gelişmeye
başlamõştõr. Avrupa’da kişi başõna bira tüketimi artmadõğõndan, Avrupa bira üreticileri
yeni pazarlara yönelmekte ve bu bölgelerdeki lokal üreticileri satõn alarak veya
birleşerek büyüme ve yayõlma stratejisi izlemektedirler.
2.3.1. Bira Sektörü Sorunlarõ
Bira sektörünün önemli sorunlarõnõ vergi düzenlemeleri, ruhsat düzenlemeleri, reklam
düzenlemeleri, gümrük mevzuatõ düzenlemeleri ve girdi maliyetlerindeki artõşlar
olarak özetleyebiliriz.
1. Vergi Düzenlemeleri
Avrupa bira vergi uygulamalarõnda genel olarak ekstrakt oranõ, alkol oranõ ve üretim
miktarõ vergi parametreleri olarak kabul edilmiştir.
Bazõ Avrupa ülkelerinde vergi düzenlemesi olarak fermantasyon öncesi ekstrakt oranõ
ve üretim miktarõ bileşik parametre olarak alõnõrken, bazõlarõnda içerdiği alkol yüzdesi
belirli oranõ geçtiğinde ekstrakt değerine göre değişen oranlarda hektolitre başõna
vergi alõnmaktadõr. Ekstrakt değerinin artmasõ paralelinde artan vergi birimi ile litre
başõna uygulanan vergi düzenlemeleri de mevcuttur.
Türkiye’de ise sektörün üretimle birebir özdeşliği olmayan değişik vergi ve fonlar
alõnmaktadõr. (Mera Fonu, Eğitime Katkõ, SSDF, Ek Vergi).
2. Ruhsat Düzenlemeleri
Yurt dõşõnda da alkollü içki satabilmek için yerel makamlardan ruhsat alma
zorunluluğu var ise de sadece açõk satõş yapan noktalara ruhsat alma zorunluluğu
getirilmiş ülkeler de vardõr. Ayrõca yeni açõlacak içki satõş noktalarõ için yer konusunda
genel anlamda kõsõtlama getirilmemektedir.
Türkiye’de ise ülke yüzölçümünün büyük bölümünde alkollü içki ruhsatõ
verilmemektedir. Bu konudaki kõsõtlamalar, yeni mevzuatlar ile artõrõlmaktadõr.
69
3. Reklam Düzenlemeleri
Avrupa ülkelerinde alkollü içecekler üzerindeki reklam yasağõ hakkõnda çeşitli
uygulamalar bulunmakla birlikte genel olarak abartõlõ ve özendirici reklamlara
yasaklama getirilirken ürünün niteliği değil markasõnõn ön plana çõkartõlmasõna önem
verilmektedir. Hatta alkol oranõna göre serbesti bile olabilmektedir.
Ülkemizde ise görsel medyada kesin reklam yasağõ bulunmakta, ayrõca yerel
yönetimlerce açõk hava reklamlarõ yasaklanmaktadõr.
4. Gümrük Mevzuatõ
Konu ile ilgili sorunlar daha önceki bölümlerde ele alõnmõştõ.
5. Girdi Maliyetleri
Şişeli ürünler için cam sanayiinin fiyatlarõ oldukça yüksek olmakta ve dağõtõm kanalõnõ
kullanan üreticiler için akaryakõt zamlarõ ulaşõm maliyetlerini yükseltmektedir.
2.3.2. Malt Sektörü Sorunlarõ
Türkiye Malt Sanayii’nin sorunlarõ ve bunlarla ilgili öneriler aşağõda genel hatlarõ ile
sõralanmõştõr:
1. Maltlõk arpa ile ilgili sorunlar
TSE tarafõndan yemlik ve maltlõk arpa standartlarõ yüzeysel de olsa belirlenmiş
olmasõna rağmen; Türkiye’de ticari anlamda maltlõk arpa ve yemlik arpa ayõrõmõ
yapõlmamaktadõr. Türkiye’de bira ve malt sanayii özel sektörün (Efes Pilsen, Türk
Tuborg) piyasaya girdiği 1969 yõlõndan itibaren yeni bir hüviyet kazanmõş ancak
Türkiye’de sadece tokak arpa ve çakõr arpa yetiştiriciliği hakim olduğu için malt
sanayii çeşit olarak maltlõk olmamasõna rağmen tokak arpasõnõ kullanmak zorunda
kalmõş ancak dünya malt piyasasõnda bu çeşitle rekabet şansõ yakalayamamõştõr.
Devlet maltlõk arpa geliştirme çalõşmalarõnõ sektörün gelişmesini sağlayacak yönde
başlatamamõş, bu eksikliği Efes Pilsen 1982 yõlõndan itibaren başlattõğõ maltlõk arpa
õslah çalõşmalarõyla gidermeye çalõşmõş ve bunda da başarõlõ olmuştur. Ancak içinde
bulunduğumuz günlerden itibaren bu çalõşmaya devlet desteği sağlanmalõdõr.
a) Yemlik ve maltlõk arpa standartlarõ bu konu ile ilgili tüm kurum ve kuruluşlarõn
mutabakatõ sağlanarak yeniden ve en uygun haliyle belirlenmelidir.
b) Türkiye’ye uygun maltlõk arpa çeşitleri belirlenmeli ve İç Anadolu Bölgesi için yeni
çeşit geliştirme çalõşmalarõ Tarõm Bakanlõğõ tarafõndan araştõrma kuruluşlarõ da
desteklenerek sürekli bir şekilde yürütülmelidir.
c) Arpa alõmlarõnda yemlik ve maltlõk çeşitler ayrõlõp farklõ fiyat politikalarõ ile maltlõk
arpa çeşitleri desteklenmelidir. Alõmlarda çeşit ayõrõmõnõ hatasõz bir şekilde
yapabilmek için ayõrõm anahtarlarõ oluşturulmalõ ve bu konuda eksper yetiştirilmesi
70
sağlanmalõdõr.
d) Maltlõk arpa tohumculuğu teşvik edilip desteklenmeli ve bu konuda çeşit safiyetinin
korunmasõ için gerekli tedbirler alõnmalõdõr. Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon
esaslarõ yeniden belirlenmeli ayrõca tohum õslahçõlarõ için õslahçõ payõ (royalty)
konularak teşvik edilmelidirler.
e) Ülkemizde kaliteli maltlõk arpa üretim bölgeleri tespit edilmeli ve buralarda maltlõk
arpa ekilişi desteklenmelidir.
f) Avrupa ülkelerinde olduğu gibi; özel maltlõk arpa üretici birlikleri oluşumu teşvik
edilmeli, ayrõca maltlõk arpanõn yurtdõşõna ihracatõnõn sağlanmasõ için bu birlikler
ticari olarak yapõlandõrõlmalõ ve bu konuda başka ticari oluşumlar teşvik edilmeli ve
desteklenmelidir.
g) TMO alõmlarõnda çeşit ve kalite bazlõ stoklama yapõlabilmesi için, alõmlarda analiz
yapõlmasõ sağlanmalõdõr.
h) Ülkemizde mevcut resmi ve özel malt üretim kuruluşlarõ, TMO ve özel maltlõk arpa
üretici birlikleri ulusal bir birlik oluşturulmalõdõr.
i) Ülkemizde bu sorunlar çözülünceye kadar malt sanayiinin kaliteli maltlõk arpa
açõğõnõn ithalat yoluyla karşõlanabilmesi için maltlõk arpa Gümrük Tarife İstatistik
Pozisyonu ayrõ olarak belirlenmeli ve ithalata konulan fonlar sektörün dünya
pazarlarõ ile rekabet şansõnõ artõracak seviyelerde tutulmalõdõr.
2. Malt ile ilgili sorunlar
Dünya malt pazarõnda malt fiyatlarõ kapasite, üretim, maltlõk arpa fiyatlarõna bağlõ
olarak yõldan yõla büyük değişiklikler gösterebilmektedir. Bu pazarõn yapõsõ gereğidir
ve kaçõnõlmazdõr. Diğer ülkelerin hükümetleri kendi sektörlerini rekabet edebilir
durumda tutmak için değişen koşullara göre ihracat teşvikleri uygulamaktadõrlar. Bu
durum sektöre yeni yatõrõmlarõn yapõlmasõnõ da mümkün kõlmaktadõr.
a) Diğer ülkelerde uygulanmakta olan ihracat teşvikleri ülkemizde de uygulanmalõdõr.
b) Türkiye’de maltlõk arpa ekilişlerinin sağlanmasõ ile birlikte malt fabrikalarõ yatõrõmõ
da teşvik edilmelidir.
3. Taşõmacõlõk ile ilgili sorunlar
Türkiye’de uzun yõllardan beri karayolu taşõmacõlõğõ teşvik edilmiştir. Bu durum
sektörün navlun maliyetlerini önemli ölçüde yükseltmiştir. Gerek limanlardan, gerek
TMO ve özel maltlõk arpa birliklerinden ve gerekse yüksek üretim kapasiteli üretim
merkezlerinden fabrikalarõmõza demiryolu bağlantõsõ teşvik edilmeli ve DDY toplu
taşõmacõlõğõ günün şartlarõna uygun hale getirilmelidir.
71
2.3.3. Şerbetçiotu Sektörü Sorunlarõ
Şerbetçiotu bir keyif bitkisidir. Biraya kazandõrdõğõ acõlõk, koruyucu özelliği ve aromasõ
ile bu içkinin önemli bir hammaddesidir. Ülkemizde bira sanayinin büyümesine
paralel olarak şerbetçiotuna olan gereksinim de artmaktadõr. Kaliteli bira üretebilmek
için kaliteli şerbetçiotu kullanmak gereklidir.
Türkiye’de 1965 yõlõnda sadece Bilecik bölgesinde şerbetçiotu üretimine
başlanõlmõştõr. Sürekli artõş gösteren dikim alanõ 1983 yõlõnda 10.500 dekara
ulaşmõştõr. Ancak, 1984 yõlõnda biranõn hafif alkollü içkiler grubuna alõnmasõ ile
tüketim azalmõştõr. Buna bağlõ olarak dikim alanlarõnda sökme işlemi hõz kazanmõştõr.
1987 yõlõnda toplam dikim alanõ 857 dekara kadar inmiştir. Daha sonraki yõllarda
dikim alanõndaki artõş düşük tempoda izlemiştir. Ülkemizdeki şerbetçiotu dikim alanõ
ve üretim miktarlarõ Tablo 24’de verilmektedir.
Tablo 24: Türkiye'de Yõllara Göre Şerbetçiotu Dikim Alanõ
ve Üretim Miktarõ
Dikim Alanõ
Üretim
YIL
(ha)
(Pellet, ton)
1995
334
300
1996
334
304
1997
297
292
1998
284
199
1999
269
172
Yukarõdaki tablo incelendiğinde Türkiye’deki dikim alanõnõn azaldõğõnõ görmekteyiz.
1995 yõlõna göre %19,46 oranõnda bir azalma olmuştur. Üretim miktarõnda da aynõ
dönem içerisinde %42,6 oranõnda bir azalma gözlenmiştir. Üretim miktarõndaki
azalmanõn nedeni hem dikim alanõnõn daralmasõ hem de iklimin yõldan yõla
değişmesinden kaynaklanmõştõr.
Dikim alanõnõn azalmasõnõn nedenleri aşağõda verilmektedir:
1) Üreticilerin sahip olduğu kuruluşun (Ot-Gül Koop.) ürününü pazarlayamamasõ,
2) Eski çeşit olan Late Cluster’õn üretimden kaldõrõlmasõ. Bunun yerine geliştirilen
çeşitlerin dikilmesi,
3) Taze fasulye, barbunya, domates gibi ürünlerin şerbetçiotuna göre daha karlõ
olduğu düşüncesi,
4) Köylerde yaşayan genç nüfusun azalmasõ.
Yukarõda açõklanan ve dikim alanõnõn azalmasõna neden olan temel kriterler aynõ
zamanda sorun olarak da kabul edilmektedir. Aşağõda şerbetçiotu sektörünün
72
sorunlarõna çözüm önerileri sunulmaktadõr:
1. Pazarlama Sorunu
Ülkemizde şerbetçiotu pazarõnda üç kuruluş mevcuttur. Bunlardan pazar payõ en
büyük olan Tarbes A.Ş. satõn aldõğõ ürünü Efes Pilsen Bira grubuna pazarlamaktadõr.
Üreticilerin sahip olduğu kuruluş Ot-Gül Koop. ise Tuborg’a pazarlamaktadõr. TEKEL
ise satõn aldõğõ az miktardaki şerbetçiotunu kendi bünyesinde tüketmektedir.
Bahsedilen alõcõ kuruluşlar içerisinden Ot-Gül Koop. son yõllarda pazarlamada sorun
yaşamaktadõr. Bu duruma neden olan ise “kalite” ve “fiyat” konusudur. Tamamen
denetimsiz olarak üretim yapan kuruluşun kaliteli üretim yaptõğõ söylenemez.
Dolayõsõyla pazar konusunda güçlükler ile karşõlaşmaktadõr.
2. Devlet Desteği
Türkiye’de şerbetçiotu üretimi tamamen özel kuruluşlara bõrakõlmõştõr. Sektörle ilgili
tüm sorunlar bu kuruluşlar tarafõndan belirlenmekte ve koşullar içerisinde çözüm
aranmaktadõr. Dünyadaki gelişmeleri takip ederek yeni çeşitler geliştiren (bu sorunla
sadece Tarbes A.Ş ilgilenmektedir) kuruluş yayõm konusunda Devlet ile beraber
çalõşmasõ durumunda daha fazla etkili olacaktõr. Diğer yandan Devlet;
•
Şerbetçiotu bahçesinin tesis edilmesinde ucuz direk temininde,
•
Sulama suyu probleminin çözümünde destek,
•
Tesisin yapõlabilmesi için düşük faiz ve dört yõl içerisinde geri ödemeli kredi
sağlanmasõ konularõnda da yardõmcõ olmalõdõr.
Efes Pilsen Bira grubunun şerbetçiotu ihtiyacõnõ Tarbes A.Ş karşõlamaktadõr. Yurt
içinden sözleşmeli çiftçilerinden satõn aldõğõ ürün ile grup, ihtiyacõnõn ancak %30-35’ini
karşõlayabilmektedir. Geri kalan kõsõm ise yurt dõşõndan ithal edilmektedir.
73
Bira ve malt sektörünün yurtiçi talep, ihracat ve toplam talep projeksiyonlarõ Tablo 2530’da sunulmaktadõr.
1. Yurtiçi Talep Projeksiyonu (1999-2005)
Tablo 25: Bira ve Malt Sektörü Yurtiçi Talep Projeksiyonu (Miktar Olarak)
Sõra
No.
1
2
Ana Mallar
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Bira(1000HL) 6.800 7.200 7.500 8.000 8.400 8.800 9.200
Malt(1000Ton)
102 108 113 120 126 132 138
5,88
5,88
4,17
4,17
6,67
6,67
5,00
5,00
4,76
4,76
4,55
4,55
Tablo 26: Bira ve Malt Sektörü Yurtiçi Talep Projeksiyonu (Değer Olarak)
Sõra
No.
1
2
Ana Mallar
Bira
Malt
(1998 Yõlõ Fiyatlarõyla, Mil$)
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
2000 2001 2002 2003 2004 2005
556
47
588
50
613
52
654
56
686
58
719
61
752
64
5,88
5,88
4,17
4,17
6,67
6,67
5,00
5,00
4,76
4,76
4,55
4,55
Not: 1998 Yõlõ Ortalama Dolar Kuru: 261,000 TL.
2. İhracat Projeksiyonu (1999-2005)
Tablo 27: Bira ve Malt Sektörü İhracat Talep Projeksiyonu (Miktar Olarak)
YILLAR
Sõra
No.
Ana Mallar
1
2
Bira(1000 HL)
Malt (Ton)
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
336 352
400 3.450
366
450
380
450
395
450
411
450
427
450
2000
4,61
2001 2002 2003 2004 2005
3,98
3,97
3,95
3,92
762,50 -86,96
74
3,92
Tablo 28: Bira ve Malt Sektörü İhracat Talep Projeksiyonu (Değer Olarak)
Sõra
No.
1
2
Ana Mallar
Bira
Malt
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
2000 2001 2002 2003 2004 2005
185
0,1
193
0,6
201
0,1
209
0,1
217
0,1
226
0,1
235
0,1
4,61
3,98
3,97
3,95
3,92
3,92
762,50 -86,96
3. Toplam Talep Projeksiyonu (1999-2005)
Tablo 29: Bira ve Malt Sektörü Toplam Talep Projeksiyonu (Miktar Olarak)
Sõra
No.
1
2
Ana Mallar
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Bira(1000HL) 7.136 7.552 7.866 8.380 8.795 9.211 9.627
Malt(1000Ton)
102 111 113 120 126 132 138
5,83
8,84
4,16
1,35
6,53
6,64
4,95
4,98
4,73
4,74
4,52
4,53
Tablo 30: Bira ve Malt Sektörü Toplam Talep Projeksiyonu (Değer Olarak)
Sõra
No.
1
2
Ana Mallar
Bira
Malt
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
2000 2001 2002 2003 2004 2005
740
47
782
51
814
52
863
56
904
58
945
61
986
64
5,57
6,97
4,12
3,11
6,00
6,66
4,74
4,99
4,56
4,76
4,40
4,54
3.1.2. Üretim Projeksiyonu
Tablo 31: Bira ve Malt Sektörü Üretim Tahminleri (Miktar Olarak)
Sõra
No.
1
2
Ana Mallar
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Bira(1000HL) 7.150 7.600 7.900 8.400 8.800 9.200 9.600
Malt(1000Ton) 107,3 114,0 118,5 126,0 132,0 138,0 144,0
6,29
6,24
3,95
3,95
6,33
6,33
4,76
4,76
4,55
4,55
75
4,35
4,35
1. Ürün İthalatõ (1999-2005)
Tablo 32: Bira ve Malt Sektörü Ürün İthalat Tahminleri (Miktar Olarak)
Sõra
No.
1
2
Ana Mallar
Bira(1000HL)
Malt (Ton)
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
2000 2001 2002 2003 2004 2005
4
6
9
14
20
30
45
50,00 50,00 55,56 42,86 50,00 50,00
2. Yarõ Ürün İthalatõ (1999-2005)
Bira ve Malt sektöründe yarõ ürün ithalatõ olmayacağõ tahmin edilmektedir.
3. Hammadde İthalatõ (1999-2005)
Bira ve Malt sektöründe şerbetçiotu ile tahsis edilecek kota çerçevesinde arpa ithalatõ
olacaktõr.
Tablo 33: Bira ve Malt Sektörü Hammadde İthalat Tahminleri (Miktar Olarak)
Sõra
No.
Ana Mallar
1
2
Arpa(1000Ton)
Şerbetçiotu(Ton)
YILLAR
YILLIK ARTIŞLAR(%)
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
2000 2001 2002 2003 2004 2005
46
300
75
319
90
332
100
353
100
370
100
386
100
403
63,04 20,00 11,11
6,29 3,95 6,33 4,76
4,55
Sektör AB ve diğer rakip ülkelerde geliştirilmekte olan yeni teknolojileri yakõndan
incelemekte ve teknolojileri ülkemizde uygulamaktadõr. Bu konuda Avrupa’daki öncü
şirketler ile sürekli temasta bulunulmaktadõr. Sektörün başlõca gideri olan enerji ve su
masraflarõ, işletmeleri bu konuda tasarruf sağlayan yeni teknolojilerin gelişimini
desteklemeye, satõn almaya ve uygulamaya itmektedir. Bu konuda biracõlõkta
kaynatma ünitesinde Dõş Kaynatõcõ sistemlerinin kurulmasõ sonucu enerji tasarrufuna
gidilmesi (buhar kompresörlü veya buhar yoğuşturuculu sistemler), seyrek ekstraktlõ
şõranõn, sõcak tortunun ve kondenslerin değerlendirilmesi veya maya ile atõlan biranõn
geri kazanõlmasõna yönelik işlev gören sistemlerin kullanõlmasõ (firelerin azaltõlmasõ)
örnek olarak verilebilir. Bira ekipmanlarõn yapõmõndaki önder kuruluşlar özellikle
kaynatma sistemlerindeki buhar tüketimini azaltmayõ amaçlayan yeni sistemler
üzerinde çalõşmalarõnõ sürdürmektedirler.
76
4,35
Sektörde, enerji tasarrufu sağlayan teknolojileri ve kendi hammaddesini (malt ve
şerbetçiotu) üretip kullanan kuruluşlarõn rekabet edebilme şanslarõ daha fazladõr.
Yabancõ yatõrõmcõlarõn Dünya Ticaret Örgütü anlaşmalarõ kapsamõndaki vergi
indirimlerinden ve Yabancõ Sermayeyi Teşvik Yasasõ’ndan faydalandõrõlmasõ, aynõ
sektörde yerli kuruluşlarla arasõnda rekabet ortamõnõn doğmasõna sebep olacaktõr.
Yurt içi tüketim miktarõnõn çok fazla artmamasõ yabancõ yatõrõmcõlarõnõn yerli
kuruluşlarõn pazar paylarõna rakip veya yõllõk tüketim artõşõna ortak olacağõ şeklinde
yorumlanabilir. Yerli üreticilerin aynõ kapsamda yurt dõşõna yatõrõm yapmalarõ böyle bir
durumdan meydana gelebilecek kayõplarõ dengeleyecektir. Globalleşme sürecinde
yerli üreticilerin Dünya üzerindeki ticari ilişkilerden zarar görmemelerini sağlamak ve
Biracõlõk gibi hassas bir sektörde yerli üretimcileri teşvik etmek gerekmektedir. Ancak
yabancõ yatõrõmcõlarõn da yurt içinde yerli üreticiler ile ortaklõğa özendirilerek bilgi ve
teknoloji alõş verişinin sağlanmasõ yararlõ olacaktõr.
Sektörün atõk ürünlerinin organik bazda (maya, küspe, soğuk-sõcak tortu) olmasõ,
çevre kirliliğine ek bir yük getirmektedir. Bira fabrikalarõnda arõtma tesisi kuruluş
maliyetleri oldukça yüksek olup kirliliğe ve kapasiteye (yaklaşõk 2.500.000 DM/Milyon
HL) bağlõ olarak değişmektedir.
Arõtma tesisinin elektrik masraflarõnõn %40’õndan ve işletmenin KÖP (Kirliliği Önleme
Payõ) vergisinden muaf tutulmasõ bir avantaj olarak görülmektedir. Ayrõca işletme
kendi içersinde arõtõlmõş sudan sulama amaçlõ ve açõğa çõkan çamurdan (gübre) ticari
olarak faydalanabilmektedir. Ancak bütün bu artõ değerlere karşõn arõtma tesisi
yatõrõm maliyeti ve işletme masraflarõ fabrikalar üzerinde çok ağõr bir yük
getirmektedir.
Çevre dostu teknoloji kullanõmõnõn Avrupa ve ülkemizdeki öneminin yaygõnlaşmasõ ve
belediyelerin bu konudaki çalõşmalarõ, işletmeleri bu tür yatõrõmlara girmeyi mecbur
kõlmõştõr. Ancak Devletin bu tür yatõrõmlarla ilgili ithalatlarda kuruluşlara Teşvik Belgesi
kapsamõnda sağlanan avantajlarõ arttõrmasõ ve işletme masraflarõnõ azaltacak bir dizi
önlem almasõ gerekmektedir.
− Bira tüketiminin artmasõ ve sektörün gelişmesi durumu paralelinde halihazõrda
1.500.000 kişiye sağlanan katma değer ve bundan pay alan kişi sayõsõ artacaktõr.
− Bira tüketimin artmasõ ve sektörünün gelişmesi neticesinde cam ve ambalaj
sanayileri, buna paralel olarak gelişme gösterecektir.
− Reklam yasağõnõn önerilen çerçeveler içerisinde hafifletilebilmesine bağlõ olarak
reklam ve promosyon sektörü de pozitif yönde gelişecektir.
− Üretilen mamulün bayilik ağõna ve nihai tüketiciye ulaşõmõnda gösterilen özen ve
aciliyet, nakliye sektörünün de gelişmesini sağlayacaktõr.
77
− Maltlõk arpa üretimin teşvik edilmesi sonucunda hem ülkenin dõşarõya bağõmlõlõğõ
azaltõlarak dövizin dõşarõya akõşõ önlenmiş olacak, hem de yerli arpa üreticilerine
destek sağlanmõş olacaktõr.
Yerli sektörün düşük enerji girdileriyle çalõşma olanağõna kavuşturulmasõ halinde dõş
pazarlarda rekabet gücü artacaktõr. Dünyanõn globalleşmesine paralel olarak
sektördeki şirketler çok uluslu şirketler haline geleceklerdir. Bira sektöründe Dünya
bazõnda konsolidasyonlar beklenmekte olup bu konsolidasyonlar üretici şirketlerde
olacak ve sonuçta Dünya bazõnda pazarlarõ birleşecektir.
Bira ve Malt sektöründe teşvik belgesi almõş yatõrõmlar aşağõda verilmektedir:
Okan Bakliyat Özel Antrepoculuk: 3.000.000 HL/Yõl kapasiteli bira üretimi ile 53.000
Ton/Yõl malt üretimi, komple yeni tesis yatõrõmõ.
Park Gõda ve Mefruşat: 1,900,000 HL/Yõl kapasiteli bira üretimi ile 7,500 Ton/Yõl malt
üretimi, komple yeni tesis yatõrõmõ.
Tablo 34: Bira ve Malt Sektöründe Eklenecek Yeni Kapasiteler
Yõl Başõnda
İlave
Proje Adõ
Ana
Kapasitesi Kapasitesi
Malllar
2000 Bira (HL/Yõl)
4.900.000 Komple yeni yatõrõm
2000 Malt (Ton/Yõl)
60.500 Komple yeni yatõrõm
Kaynak: Hazine Müsteşarlõğõ
Yõllar
Eklenecek kapasiteler bölgesel olarak muhtelif illere dağõlacaktõr.
78
GEREKLİ
YASAL
VE
KURUMSAL
DÜZENLEMELER
VE
1) Biradan değişik başlõklar adõ altõnda alõnan vergi ve fonlar yerine, AB’de
uygulandõğõ gibi ekstrakt oranlarõna veya alkol oranõna göre değişen vergi
oranõna tabi tutulmasõ,
2) Sektörle ilgili her türlü mevzuat değişikliğinde mutlak şekilde sektör kuruluşlarõnõn
görüşlerinin alõnmasõ,
3) Sektörün gelişimini devam ettirebilmesi ve AB’ye entegrasyonu için topluluk
ülkelerinin mevzuatlarõnõn incelenerek mevzuat uyumunun sağlanmasõ,
4) Ülkemizde birada kullanõlan girdilerle yardõmcõ malzemelerin düzenlemeler ile
sõnõrlõ tutulmuş olmasõ, ürün kalitesini ve çeşitlemesini olumsuz yönde
etkilemekte olup sektörün global bazda rekabet gücünü azaltmaktadõr. Bu
konuda yurt dõşõnda yapõlan uygulamalarõn ülkemize de yansõtõlmasõ,
5) Türk bira sektörünün yurt dõşõ yatõrõmlarõnda teşvik uygulanmasõ,
6) Sektörde yeni teknolojilerin ülkeye getirilmesinin teşvik kapsamõna alõnmasõ,
7) Bira ihracatõnõn desteklenmesi, devlet sübvansiyonu verilerek teşvik edilmesi,
8) Dünya kalite standartlarõnda maltlõk arpa çeşitlerinin geliştirilmesinin teşvik
edilmesi,
9) Maltlõk arpa tohumculuğunun teşvik edilip desteklenmesi,
10) Avrupa ülkelerinde olduğu gibi özel maltlõk üretici birliklerinin kurulmasõnõn teşvik
edilmesi ve desteklenmesi,
11) TMO alõmlarõnda maltlõk arpanõn ayrõ stoklanmasõ,
12) Arpa ticaretinde yemlik-maltlõk kavramlarõnõn yerleştirilmesi ve farklõ fiyat
uygulamalarõnõn başlatõlmasõ,
13) Hammadde teminlerinin subvanse edilmesi, biranõn ithal girdilerinde gümrük
avantajõ sağlanmasõ,
79
14) Ülkemizde bu sorunlar çözülünceye kadar, malt endüstrisinin hammadde
ithalatõnõn kolaylaştõrõlmasõ ve maltlõk arpanõn gümrük tarife pozisyonunun
belirlenmesi.
5.5. Öngörülen Düzenlemelerin, Yatõrõmlarõn ve Uygulanacak Politikalarõn
Getirileri
Öngörülen düzenlemeler, yatõrõmlar ve uygulanacak politikalar sonucu bira ve malt
sektörünün gelişmesiyle ekonomik ve sosyal alanlarda aşağõda verilen önemli
getiriler sağlanacaktõr:
Bira ve malt sektörünün gelişmesiyle, devletin KDV ve diğer vergi gelirlerinde artõş
sağlanacak, ilave istihdam yaratõlacak, nakliye, cam, ambalaj ve kimya sektörlerinde
katma değer artõşõ yaratõlacaktõr. Ayrõca bu sektörlerin gelişmesine katkõ
sağlanacaktõr.
Sektörün tarõm sektörüne arpa ve şerbetçiotu olarak katkõlarõ da artacaktõr.
Reklam ve promosyon sektörüne yaratõlan katma değer artacaktõr.
Sektörün, direkt ve dolaylõ olarak 1.500.000 kişi için yarattõğõ katma değer artacaktõr.
Yeni üretim sahalarõnõn açõlmasõyla, açõldõklarõ yörede sosyal ve ekonomik koşullar
iyileşecektir.
80
MEŞRUBAT SANAYİİ
MEŞRUBAT SANAYİİ ALT KOMİSYONU
Başkan
Raportör
Üye
Üye
Üye
Üye
Mehmet ERBAK
Atilla YILDIRIM
Cumhur KARCI
Çetin DERBİ
Sait SEZGİN
Zafer OYLAN
Erbak-Uludağ A.Ş.
Coca Cola
Erbak-Uludağ A.Ş.
I. GİRİŞ
1.1. Sektörün Tanõmõ ve Sõnõrlarõ
Meşrubat sektörü sulara (mineral ve gazlõ sular dahil) ilave şeker veya diğer
tatlandõrõcõ maddeler katõlarak lezzetlendirilmiş alkolsüz içecekleri tekniğine uygun
olarak hazõrlayan, ambalajlayõp satõşa arz eden kuruluşlarõ kapsar.
Sektörde üretilen ürünlerin Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon (G.T.İ.P.) numaralarõ
GTİP:
2202 10 0000 11
2202 10 0000 12
2202 10 0000 13
2202 10 0000 14
Aromalõ sade gazoz
Meyveli gazoz
Colalõ gazoz
Diğerleri
2.1. Mevcut Durum
Sektördeki firmalar, özellikle yabancõ iştirak olanlar, kendilerini oldukça yenilemiş ve
üretim maliyetlerini asgariye indirmişlerdir. Özellikle 1998 yõlõnda etkisini gösteren
küresel kriz meşrubat sektörünü de yakõndan etkilemiştir.
Sektör yeni teknolojileri hõzlõ bir biçimde adapte edip uygulayan ve kendini AB
şartlarõna göre geliştirebilen bir yapõya sahiptir. Aşağõda, 1999 yõlõ için, sektörle ilgili
bazõ büyüklükler verilmektedir:
Üretim
(Milyon Lt)
1.754,1
Dõş Ticaret
(Milyon Lt)
1,2
İstihdam
(Kişi)
10.120
İşyeri Büyüklüğü
(Kapalõ alan, m2)
350.000
Sektörde faaliyet gösteren firmalara ait bazõ bilgiler Tablo 1’de verilmektedir.
83
Tablo 1. Sektörde Faaliyet Gösteren Kuruluşlar
Firmalar
1- Coca Cola
Üretim Konusu
Gazlõ meşrubat
Yeri
Çorlu,Bursa,Mersin
Ankara,İzmir,Manisa
Mülkiyeti
%40 Yab.ser.
%60 Yer.ser.
%22 Yab.ser.
%78 Yer.ser.
2- Fruko
3- Pepsi Cola
Gazlõ meşrubat
Bursa,İzmir,Ankara
Adana, Antalya, Çorlu
Isparta, Tokat
4- Erbak Uludağ
Gazlõ meşrubat
Bursa
%100 Yer.ser.
Balõkesir,Kõrõkkale
İstanbul
Muhtelif
%100 Yer.ser.
%100 Yer.ser.
%100 Yer.ser.
5- Kristal
Gazlõ meşrubat
6- Çamlõca
Gazlõ meşrubat
7- Diğer küçük firm. Gazlõ Meşrubat
Sektörün önde gelen firmalarõnõn kapasite kullanõmõna dair bilgiler Tablo 2’de
verilmektedir.
Tablo 2. Firmalarõn Kapasite Kullanõm Oranlarõ (K.K.O.)
12345-
Firmalar
Coca Cola
Pepsi Cola
Erbak Uludağ
Kristal
Çamlõca
Toplam
Kurulu Kapasite
3.370 milyon litre
K.K.O.
%51
%55-65
%60-70
%60-75
%28-50
%51-70
Sektör genelinde kapasite kullanõm oranõna dair veriler aşağõda sunulmaktadõr:
1998 yõlõ toplam kapasite: 4.994 milyon litre
Kapasite kullanõm oranõ, sektör geneli : 1995’de % 62
1996’da % 55
1997’de % 52
1998’de % 51
84
2.1.3. Üretim
Sektörde, genelde dõş kaynaklõ, son teknoloji ürünü makinalar kullanõlmaktadõr.
Ayrõca, eski model makinalar, yapõlan bazõ ilavelerle, son teknolojik gelişmelere
uygun hale getirilmektedir.
Sektörün 1998 yõlõna dair girdilerine ait veriler Tablo 3’de sunulmaktadõr.
Tablo 3. Girdi Verileri (1998 Yõlõna Ait)
1- Konsantre (genel)
2- Şeker
3- Esans ve aromalar
4- Co2
5- Ambalaj malzemeleri
Miktar (Ton)
Yerli
İthal
1.700
122.000
257.400
12.000
150
24.200
(*)
(*)
Değer
(Milyon Dolar)
198
162
150
7
310
(*) Farklõ malzemeler bu başlõk altõnda toplandõğõndan miktar verilememektedir.
Sektörde 1998 yõlõna kadar T.S.4080 Alkolsüz Gazlõ Meşrubat standardõ
uygulanmaktaydõ. 1998 yõlõndan itibaren ise Türk Gõda Kodeksi ve Alkolsüz İçkiler
Tebliğince belirlenen standartlar uygulanmaktadõr.
Sektörümüzde bazõ kuruluşlar ISO-9000 ve ISO-14000 sertifikalarõ almõştõr. Birçok
kuruluş ve yan kuruluşlarõ da ISO 9000 almak için başvuruda bulunmuşlardõr.
2.1.3.3. Üretim Miktar ve Değerleri
Sektörün üretim miktarõna dair veriler Tablo 4’de, üretim değerine dair veriler ise
Tablo 4. Sektörün Üretim Miktarõ
Birim: Milyon Litre
Toplam üretim (sektör)
Ürün bazõnda
1- Colalõ içecekler
2- Meyveli içecekler
1998
1.805,9
1999
1.754,1
1.214,5
445,5
1.201,1
410,0
85
Yõllõk Değişim
- 2,87
3- Aromalõ içecekler
4- Diğerleri
132,9
12,7
133,4
9,8
2.1.3.4. Maliyetler
Ana mal gruplarõ itibarõyla maliyetler sõnai ve ticari olarak devamlõ artõş
göstermektedir. Diğer rakip Dünya ve AB üyesi ülkelerin maliyetleri bize göre vergiler
ve gümrük nedeniyle daha düşük seviyededir.
Tablo 5. Üretim Değeri ve Maliyeti
Birim: Milyon Dolar
1998
1.805,9
1.607,3
Üretim Değeri
Üretim Maliyeti
1999
1.754,1
1.561,1
AB ülkeleri karşõsõnda, yüksek maliyet nedeniyle, satõşlarõmõzõ olumsuz yönde
etkileyecek ana unsurlar Tablo 6’da belirtilmektedir.
Tablo 6. Bazõ Girdilerin Türkiye-Dünya Fiyat
Karşõlaştõrõlmasõ
Dünya Ortalamasõ
Türkiye Ortalamasõ
Şeker
300
600
Birim: Ton/$
Fruktoz
200-250
500-600
Konsantre
1000-1100
1600-1800
Emülsiyon ve aromalarda da gümrük ve fonlardan dolayõ AB ülkelerine göre
maliyetimiz %1-20 arasõnda (getirilen malõn miktarõna göre değişmekte) artmaktadõr.
Ayrõca Türkiye fiyatlarõna gümrük ve fonlarõ da eklediğimizde rekabet şansõmõz çok
azalmaktadõr.
2.1.4.1. İthalat
Son senelerde, özellikle 1996 yõlõnda AB ile Gümrük Birliğine geçildikten sonra bazõ
firmalar meşrubat ithalatõ gerçekleştirdiler. Fakat bu ithalat çok küçük tutarlarda
olmuştur.
86
2. Yarõ Ürün İthalatõ
Aroma ve esanslarõ ithal etmenin yanõsõra, yurt içindeki konsantre üreten fabrikalarõn
kapanmasõ sonucu portakal konsantresi de tamamen ithal edilir duruma gelmiştir.
İthalatlar genelde AB ülkelerinden olmakla birlikte BDT ülkelerinden de yapõlmaktadõr
ve dolar kurundaki değişiklikler fiyatlarda büyük hareketlenmeler yaratmaktadõr.
Hammadde ithalatõ, gümrük vergileri nedeniyle, maliyetlerde önemli bir yüzde
tutmakta ve artõşlara neden olmaktaydõ. Gümrük Birliğine girilmesiyle kõsmen de olsa
(yaklaşõk %20-30 oranõnda) maliyetlerde düşme görülmüştür.
2.1.4.2. İhracat
Sektördeki ileri gelen firmalarõn ihracat verileri Tablo 7’de sunulmaktadõr.
Tablo 7. Sektörün İhracatõ
Birim: Bin Litre
Sõra No
1
2
3
Firmalar
Coca Cola
Pepsi - Fruko
Erbak-Uludağ
1995
2.400
9.780
1.300
1996
1.600
32.060
1.700
1997
2.500
21.670
750
1998
3.400
16.770
900
2.1.5. Fiyatlar
1995 yõlõndan itibaren meşrubat fiyatlarõnda yaklaşõk yõllõk enflasyon oranõnda artõş
yapõlmõştõr.
2.1.6. İstihdam
Sektörde yeni teknoloji uygulandõkça üretimde çalõştõrõlan işçi sayõsõnda azalma
olmaktadõr. Bunun yanõnda, kalifiye ve eğitimli işçi sayõsõnda artõş görülmüştür.
Sektördeki istihdam durumuna dair veriler aşağõda verilmektedir:
Yõl
İstihdam
:
:
1995
9.810
1996
7.695
1997
6.520
87
1998
5.500
1999
5.100
Daha önce de belirtildiği üzere hammadde girdi fiyatlarõ hariç sektör, AB ülkeleriyle
rekabet edebilecek yapõdadõr.
AB standartlarõnõn ülkemizde de uygulanmasõ sektörün Avrupa ile rekabet gücünü
artõracaktõr. Sektörün rekabet gücünü olumlu etkileyecek bir diğer faktör şirketlerin
Ar-Ge harcamalarõnõ artõrmalarõ ve laboratuarlar kurmaya hõz vermeleri olacaktõr.
Sektöre yardõmcõ
belirtilmektedir:
Ambalaj sanayii
Basõm sanayii
Plastik sanayii
Karton sanayii
yan
sanayiler
ve
sektöre
sağladõklarõ
girdiler
aşağõda
: şişe (cam-pet)
: etiket ve diğer matbaa işleri
: şiring ve streç naylonu
: tava-çanta vs.
Meşrubat sanayinin büyümesi bahsi geçen yan sanayileri geliştirici bir etkendir.
Ayrõca yan sanayilerin kalite artõrõcõ önlemler almasõ meşrubat sanayine olumlu etkide
bulunacaktõr.
Sektörde en yeni teknolojiler kullanõlmakta olup, sektörün bu konuda bir sorunu
bulunmamaktadõr. Sektörün en büyük sorunu mevzuat sorunudur. Gõda Mevzuatõnda
net ve açõk olarak belirtilmediği, tanõmlanmadõğõ için Türkiye’de üretim izni
alõnamayan veya güçlük çõkarõlan ürünler bulunmakta; fakat ürünler Sağlõk Bakanlõğõ
veya Tarõm Bakanlõğõnõn verdiği müsaadeyle çok kolay bir şekilde ithal
edilebilmektedir.
88
Sektör ürünlerinden gazlõ meşrubatlarõn tüketimine dair veriler Tablo 8’de
verilmektedir.
Tablo 8. Gazlõ Meşrubat Cinsleri Tüketimi
Birim: Milyon Litre
Cinsi
Cola
Normal
Light
Portakal
Normal
Light
Mandalina
Sade Gazoz
Normal
Light
Limon-lime
Diğerleri
Sodawater
Tonik
TOPLAM
Cinsi
Maden suyu sodasõ
Meyva suyu
1994
597
579
18
1995
791
756
35
1996
982
944
38
1997
1.179
1.138
41
1998
1.255
1.197
58
187
149
38
271
219
52
385
320
65
491
419
1
71
503
442
1
60
76
64
12
87
68
19
93
72
21
124
87
37
133
97
36
8
6
2
10
7
3
12
9
3
11
8
3
9
7
2
868
1.159
1.472
1.805
1.900
1994
103
193
1995
120
192
1996
131
188
1997
132
194
1998
140
196
Tüketimlerine dair bilgi verilen ürünlerin 1999-2004 dönemi taleplerinin projeksiyonu
Tablo 9’da verilmektedir.
89
Tablo 9. Tahmini Pazar Gelişimi
Birim: Milyon Litre
Cinsi
Cola
Normal
Light
Portakal
Normal
Light
Mandalina
Sade Gazoz
Normal
Light
Limon-lime
Diğerleri
Sodawater
Tonik
TOPLAM
Cinsi
Maden suyu sodasõ
Meyva suyu
1999
1.250
1.188
62
2000
1.333
1.259
74
2001
1.424
1.335
89
2002
1.517
1.415
102
2003
1.613
1.500
113
2004
1.708
1.590
118
417
370
2
45
443
381
2
60
456
393
3
60
470
404
6
60
485
416
9
60
494
423
11
60
146
100
1
45
180
125
1
54
217
150
2
65
256
172
4
80
284
190
5
89
303
199
6
98
9
7
2
10
8
2
10
8
2
10
8
2
10
8
2
10
8
2
1.822
1.966
2.107
2.253
2.392
2.515
1999
150
200
2000
173
202
2001
198
204
2002
218
206
2003
240
208
2004
264
210
3.1.2. İhracat Projeksiyonu (1999-2005)
Türkiye’de uluslararasõ büyük firmalar meşrubat sektöründe yer almaktadõr. Bu
uluslararasõ firmalar her ülkede aynõ koşullarda imalat yaptõklarõ için sektörde ihracat
olanağõ çok kõsõtlõdõr.
İhracat imkanõ yurtdõşõndaki vatandaşlarõmõza yönelik olabilir, fakat bu şekilde bir
satõş fazla bir yekun tutmayacağõ düşünülmektedir. Sektörün asõl amacõ yurtdõşõnda
patent üretimi yaptõrmak olmalõdõr. Ancak bu sayede taşõma maliyeti sõfõra indirilerek
yerinde rekabet imkanõ yaratõlabilir.
1-Yarõ Ürün İthalatõ (1999-2005)
Yarõ ürün bazõnda sektörün ithalat projeksiyonu aşağõda verilmektedir:
90
1- Portakal suyu konsantresi
3500-5000 ton
2- Sitrik asit
1500-2000 ton
3- Sodyum benzoat
350 - 400 ton
4- Potasyum sorbat
150 - 250 ton
5-Aromalar ve emülsiyonlarõn ithalatõ üretim miktarõna bağlõ olarak değişecektir.
Bazõ firmalar konsantre aroma ve emülsiyon gibi ham ve yarõ mamul maddelerini içki
özütü adõ altõnda ithal etmektedirler. Bu içki özütlerinin tahmini parasal değeri
Yõl
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Değer (Milyon $)
192
208
226
262
290
318
355
2-Hammadde ithalatõ (1999-2005)
Üretimle ilgili yapõlan projeksiyonlar neticesinde ulaşõlan hammadde ithalatõ
projeksiyonu değer olarak aşağõda verilmektedir:
Yõl
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Değer (Milyon $)
144
156
170
196
217
238
267
Sektör AB ülkelerinde geliştirilen teknolojileri yakõndan takip edip, genellikle aynõ yõl
uygulayabilmektedir.
3.1.5. Rekabet gücünde gelişmeler
Rekabet gücünde en iyi gelişme dõş kaynaklõ firmalarla yapõlacak evliliklere,
birleşmelere bağlõdõr. Bu durumda rekabet yardõmlaşmaya dönecektir. Ayrõca rekabet
gücü enflasyonla da ters orantõlõdõr. Düşük faizli işletme sermayesi temini sektörün
rekabet etme gücünü arttõracaktõr.
91
Sektördeki firmalar arõtma tesislerine önem vererek çevreyi kirletmeyen kurumlar
olma prensibiyle hareket etmektedirler. Sektörün içinde yer alan firmalarõn %90’õ
Çevko üyesidir. Ayrõca, çevre koruma ile önlemlerin tüm fabrikalar tarafõndan
alõnmasõnõn haksõz rekabeti önleyeceği düşünülmektedir.
Rekabet kurallarõ içerisinde bulunarak yan sanayi ile ilgili ilişkilerimizde yan
sanayiinin kendisini geliştirmesini sağlayacak bilgi alõşverişinde bulunulmalõdõr.
3.2. Uzun Dönemde (2001-2023) Talepte, Arzda, Dõş Ticarette, Teknolojide ve
Uzun dönemde ülkemizdeki kişi başõna meşrubat tüketiminin AB ülkelerinin
seviyesine ulaşmasõ beklenmektedir. Ülkemizde kişi başõna meşrubat tüketimi
yaklaşõk 25-27 litredir. Bu tüketimin yõlda 60 Lt/kişi seviyesine çõkarõlmasõ
planlanmaktadõr.
Bu dönem içinde sektör dõş ticaretinde büyük artõşlar olmayacağõ öngörülmekte ve
rekabet gücümüzün sektörün ana girdilerindeki fiyatlarõn daha uygun hale gelmesi ile
artacağõ düşünülmektedir.
92
Teşvik belgesi almõş tüm yatõrõmlar bitirilmiş durumdadõr, sektörde yeni teşvik belgeli
yatõrõm bulunmamaktadõr. Taşõmayõ mümkün olduğunca azaltmayõ ön plana alarak
bölgesel fabrikalar kurulmasõ planlanmasõ sektörün yararõnadõr.
4.2. Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Bölgesel Dağõlõmlarõ
Sektörde eklenmesi düşünülen kapasitelere ilişlin bilgiler aşağõdaki tabloda
verilmektedir
Tablo 10. Gazlõ Meşrubat Sektöründe Eklenecek Yeni Kapasiteler
Yõl İlave Kapasite İstihdam Miktarõ Yatõrõm Süresi
2002 918 mil. Litre
405 kişi
1 yõl
2005 540 mil. Litre
270 kişi
1 yõl
Yatõrõm Maliyeti
90 mil. Dolar
54 mil. dolar
GEREKLİ
YASAL
VE
KURUMSAL
DÜZENLEMELER
VE
Sektörün sağlõklõ gelişimini sağlamak ve rekabet gücünü artõrmak için kõsa ve uzun
dönemde yapõlmasõ gereken düzenlemeler ve izlenmesi gereken politikalar aşağõda
sõralanmaktadõr:
• Sektörle ilgili mevzuatõn AB mevzuatõna uyumu tamamlanmalõdõr.
• Bölgesel kurum ve kuruluşlara kontrol, belge verme, belge iptali gibi konularda
yetki verilmelidir.
• Eğitimli, bilgili eleman yetiştirilmesine olanak verilmesi ve destek olunmalõdõr.
• Düşük faizli işletme kredilerinin yürürlüğe konmasõ yoluyla üretim yapan
kuruluşlara destek sağlanmalõdõr.
93
SU SANAYİİ
SU SANAYİİ ALT KOMİSYONU
Başkan
Raportör
Üye
Üye
Üye
Mehmet KARDEŞ
Ahmet ATAY
Ömer KAYA
İsmail ÖZDEMİR
Bimpaş A.Ş.
I. GİRİŞ
İçme suyu açõsõndan bölge ülkeleri içinde en zengin kaynaklara sahip olan ülkemizde
ticari içme suyu sektörü genel olarak ambalajõ geri dönüşümlü sular (policarbonat
şişeler, cam şişeler) ve ambalajõ geri dönüşümsüz sular (pet, PVC şişe sularõ) ile
maden sularõ şeklinde gruplandõrõlmaktadõr.
Ülke genelinde sektör geri dönüşümsüz şişeli su üretiminde yoğunlaşmõş olup,
ambalajõ geri dönüşümlü su üretimi ise daha çok büyük şehirlerde pazar imkanõ
bulmaktadõr.
Türkiye jeolojik konumu itibariyle Alp-Himalaya orojenik kuşağõnda bulunduğundan
maden sularõ (mineralli sular) yönünden de zengin bir potansiyele sahiptir. Maden
sularõmõz mineral konsantrasyonlarõ açõsõndan yüksek kalitededir.
2.1. Mevcut Durum
Sektörde faaliyet gösteren kaynak suyu üretip pazarlayan kuruluşlar Tablo 1’de
belirtilmiştir.
Tablo 1. Sektörde Faaliyet Gösteren Kuruluşlar
1
Ruhsat Ruhsat
Suyun Adõ
No
Tarihi
4
1975
ÜÇPINAR
2
6
1980
HAMİDİYE
3
7
1975
SULTAN
Hamidiye Sularõ San. Ve
Tic. Ltd. Şti.
Mesaj A.Ş.
4
10
1975
YAKACIK
Asiye BEKKİ
5
11
1975
İNCİ
Memba Sularõ İşl. A.Ş.
Esenboğa yolu 15. Km.
ANKARA
Kemerburgaz EğrikemerİSTANBUL
Bursa Yolu 9. Km. İnegölBURSA
Yakacõk KöyüYenimahalle-ANKARA
Bağiçi Köyü Bala-ANKARA
6
13
1975
ALTIN
Sait FİLİZ
Kõzõlcahamam-ANKARA
30 cl. Cam
7
14
1975
AYVAZ
Niksar Belediyesi
Niksar-TOKAT
30 cl. Cam
8
16
1975
KESTANE
Kemalettin AKKAYA
30 cl. 3 l. Cam
9
17
1975
ERİKLİ
Nihat ASLANOBA
Sarõyer Sular Yolu Maden
Mevkii-İSTANBUL
Fidye Kõzõk Köyü-BURSA
10
20
1976
MADRAN
Bozdoğan Belediyesi
Bozdoğan-AYDIN
30 cl. Cam
No
İşleticisi
Meliha TARTAÇ
97
Adresi
İmla Şekli
30 cl. 3 l. Cam
30 cl. 3 l. Cam,
0.33,0.5,1.5 PVC
30 cl. Şişe
30 cl. Cam
30 cl. Cam
11
25
1976
KARLIK
Porsunlu Belediyesi
Porsunlu-AYDIN
30 cl. Cam
12
26
1976
ÇATALTEPE
Ünye Belediyesi
Niksar Cad. Ünye-ORDU
35 cl. Cam
13
29
1977
KARAKULAK
Vakõflar Gn. Md.
14
32
1978
LABRANDA
Milas Belediyesi
Beykoz Dereseki KöyüİSTANBUL
Milas-MUĞLA
30 cl. Cam
15
33
1978
KIZILCIK
Ahmet, Zeki, Hayri ÖZ
16
34
1979
SAZCILAR
Fatsa Belediyesi
Kayadere Köyü30 cl. Cam
ÇANAKKALE
Sazcõlar Köyü Fatsa-ORDU 30 cl. Cam
17
35
1979
ÖZKARAÇALI
Sivrice Belediyesi
Sivrice İlçesi-ELAZIĞ
18
38
1979
İsmail ATEŞ ve Ort.
19
40
1980
H. GAZİ
KAYADELEN
SIRMAKEŞ
20
43
TOPÇAM
Çine Belediyesi
Araplar Köyü HüseyingaziANKARA
Beykoz Dereseki Köyü30 cl., 3 l. cam
İSTANBUL
Çine-AYDIN
30 cl. Şişe
21
44
1982
SALİHLİ
Salihli Bel.
Salihli-MANİSA
30 cl. Şişe
22
45
1983
BAŞAYRAN
Bahçe Bel.
Bahçe-ADANA
30 cl. Şişe
23
46
1983
ŞAŞAL
Özel İdare Md.
30 cl. Şişe, 3 l. Galon
24
47
1983
KAVACIK
Çocuk Esirgeme Kur.
25
50
1984
BAŞPINAR
26
51
1984
ŞEREFİYE
27
52
1984
ŞEKERPINAR
Başpõnar Kaynak Suyu
San.Tic.Ltd.Şti.
Şerefiye Kaynak Sularõ
A.Ş.
Marsa Margarin San.A.Ş.
28
53
1984
BELKAYA
Uşak II özel İdare Md.
29
54
1984
MERCAN
Servet-Hikmet KOÇYİĞİT
30
55
1984
REŞAT
Güney Köy Tüzel Kişiliği
Şaşal Köyü CumaovasõİZMİR
ANKARA
Eyüp Kemerburgaz
Göktürk Köyü/İSTANBUL
Akyazõ İlçesi Şerefiye
Köyü/SAKARYA
Ulukõşla Şekerpõnar
Mevkii/POZANTI/ADANA
Merkez Belkaya KöyüUŞAK
Eyüp Kemerburgaz,
Pirinççi Köyü/İSTANBUL
Güney Köyü/YALOVA
31
56
1985
GÜMÜŞSUYU
Erikli Memba Sularõ A.Ş.
Fidye Kõzõlöyü/BURSA
30 cl. Şişe-3 l. Galon
32
57
1985
İVRİZ
Konya Ereğli Belediyesi
Ereğli Belediyesi/KONYA
30 cl. Cam Şişe
33
58
1986
EMİRHAN
Çarşamba Belediyesi
34
59
1986
KAYALIK
Ragõp An ve Ortaklarõ
35
60
1986
KUM
Aktan KOÇYİĞİT
36
61
1986
GÜMÜŞPINAR
37
63
1987
ÖZPINAR
Mesut ÜLKÜSELŞ.BOZKURTOĞLU
Ali, Ahmet KOÇYİĞİT
38
65
1987
ŞIRLAN
İsabeyli Belediyesi
39
70
1988
TÜRKMEN
Kütahya Belediyesi
Çarşamba İlçesi-SAMSUN 30 cl.-3 l. Cam Galon0,5-1-1,5-3 l. PVC
30 cl. Cam Şişe
ANKARA
Eyüpkemerburgaz Balõklõ 30 cl. Cam Şişe
havuz/İST.
Çatalca Gümüşpõnar
Köyü/İST.
Gaziosmanpaşa30 cl. Cam Şişe
Boğazköy/İSTANBUL
İsabeyli-Nazilli/AYDIN
30 cl. Cam
Şişe+0,33+0,5+1,5 Pet
8-12-19 l. PVC
KÜTAHYA
0,33-1,5-3 lt PVC
40
71
1988
DAMLA
Mehmet SUBAŞIOĞLU
Refik KARABACAK
98
30 cl. Cam
30 cl. Şişe
30 cl. Şişe, Galon
30 cl Cam Şişe+3 l.
Galon
0,5-1,5 Pet-0,35,3
l.+0,25 Pet Bardak
0,30 cl Cam Şişe
30 cl. Cam Şişe+3 l.
Galon
Yenikent Kasabasõ
Yenimahalle/ANKARA
41
72
1989
SARAY
Ahmet TABAN
42
74
1989
KUZEY
Mustafa ÖZCANOĞLU
43
75
1989
KEMER
44
78
1990
NURSU
Kemer Su İşlet.
San.Tic.A.Ş.
Osman ARSLAN
45
79
1990
GECEK
Şinasi GENCER
46
80
1990
H.BURGAZ
Hamidiye Memba Su A.Ş.
47
83
1990
HAZNEDAR
48
85
1991
ÖZSU
49
88
1991
ZEYBEK
Haznedar Memba Sularõ
Gõda.San.A.Ş.
Özkul Memba Suyu
Paz.Ltd.Şti.
Yenipazar Belediyesi
Akbaba Köyü Feneryolu
Beykoz/İST.
Keler KöyüMenderes/İZMİR
Yenipazar İlçesi/AYDIN
50
91
1992
GÜZELPINAR
Ali-Ahmet KOÇYİĞİT
Gaziosmanpaşa ilçesi
Cebeci Köyü Eyüp/İST.
51
92
1992
KRİSTAL
52
94
1992
SAĞLIK
Kristal Sõvõ İçecekler San.
Ve Tic. A.Ş.
Sağlõk Kaynak Sularõ A.Ş.
53
95
1992
KÖYÜMSU
54
96
1992
HASÜNEŞ
Köyüm su Kaynak Sularõ
A.Ş.
İbrahim ÜNEŞ
55
97
1993
NURAL
Nihat NURAL
56
98
1993
Ömer CEYLAN
57
99
1993
SOĞUK
CEYLANPINAR
ÖZÇAMLIK
Kõrkpõnar Köyü-İzmit
Cad./ADAPAZARI
Aşağõcavundur Köyü
ÇUBUK/ANKARA
Ilõca Mevkii
Kõzõlcahamam/ANKARA
Dedemli Köyü
Hassa/HATAY
Samandağõ
Kapõsuyu/HATAY
Bilalli Köyü
BAHÇE/ADANA
Divanlõ Köyü/YOZGAT
58
100
1993
İPEK
Mehmet PINARCI
59
101
1993
İNCİ
Bağiçi Köy Tüzel Kişiliği
60
102
1993
AKSU
61
103
1993
İLHAM
62
104
1993
DİLBER
Develi Aksu İçme Sularõ
A.Ş.
İlham Meşrubat
San.Tic.A.Ş.
AS ÇELİK A.Ş.
63
105
1993
ÇUBUKLU
Çubuklu İnş. Tur.Tic.A.Ş.
64
106
1994
ERİKLİ OBA
Oba Memba Suyu
San.Tic.A.Ş.
65
107
1994
CANSU
Cansu Gõda San.Tic.A.Ş.
66
108
1994
HARMANKAYA
Mustafa BIYIKLI
67
109
1994
OBA
Gazi PEHLİVANLI
68
110
1994
ELMAS SU
BKS Su ve Meş. Tic. A.Ş.
Özçamlõk K.suyu Tic.A.Ş.
99
ANKARA
Davzül paşa
Mev.K.Burgaz/İST.
Göktürk Köyü
K.Burgaz/İST.
Kõrkgözler Mevkii
Dumludağõ/ERZURUM
Sivrihisar
Gecekköyü/ESKİŞEHİR
3 lt. Cam Galon+30 cl.
Cam Şişe
30 cl. Cam Şişe
Galon
30 cl Cam Şişe
350 cl. Cam-1,5 lt.-3 lt.
PVC
3 lt. Cam Galon+33
Cam Şişe+0,5-1-5 lt.
Pet+30 cl.Cam
0,5-1,5 PVC
30 cl. Cam Şişe-3 lt.
Galon
Kösrelikköyü
K.ÖREN/ANKARA
Bağiçi Köyü Bala-ANKARA
Develi İlçesi
ERCİYES/KAYSERİ
ANKARA
Gölbaşõ Mahmatlõ Bahçe
Köyü/ANKARA
Beykoz İlçesi Çubuklu
Mevkii/İST.
Kestel İlçesi Saitabat
Köyü/BURSA
Menemen İlç. Yamanlar
Dağõ/İZMİR
Kardeşler Köyü Kokosu
Mevkii/ZONGULDAK
Balõşeyh İlç.
Kenanbeyobasõ Köyü
Ayvaderesi KIRIKKALE
Kestel İlçesi Derekõzõk
Köyü/BURSA
30 cl. Cam Şişe
0.33 lt.+1 lt. Cam Şişe
0,5-1,5-3 lt. PVC
0,5-1,5-5 lt. PVC 12522-330 cc Pet-11-19
PC
30 cl. Cam Şişe
Galon
3 lt. Galon-0,33-0,5-1,53,5-0,20 ml. Pet
69
111
1994
ÇOBAN
70
112
1994
KORU SU
71
113
1994
KARDELEN
72
114
1994
YILDIZ
Tuğrul Otomotiv
San.Tic.A.Ş.
Koru su memba
San.Tic.A.Ş.
Karsu Çamlõca Köyü Su
İşlet. A.Ş.
Yõldõz Su San. Tic.A.Ş.
73
115
1995
AKÇAT
Akçat Köy Tüzel Kişiliği
74
116
1995
75
117
1995
76
118
1995
77
119
1995
78
120
1996
79
121
1996
80
122
1996
81
123
1997
82
124
1997
83
125
1997
84
126
1997
85
127
1997
86
128
1997
87
129
1997
88
130
1997
89
131
1998
90
132
1998
91
133
1998
92
134
1998
93
135
1998
94
136
1998
95
137
1998
Kargõ İlçesi Sünnük
3 lt. Galon
Köyü/ÇORUM
Yõldõrõm İlçesi Hamamkõzõk 0,25-0,5-1,5-5 lt. pet
Köyü/BALIKESİR
Hendek İlçesi Balõklõ şeyh 8-12-19 PC
Mah./SAKARYA
033-1,5 PVC
Karamürsel İlçesi
Akçat/KOCAELİ
ESENSU
Abdulkadir ÇELENK
Çelikhan İlçesi Mestan
Mevkii/ADIYAMAN
ERİKLİ
Oba Memba Suyu
Kestel İlçesi Saitabat
ASLANOBA
San.Tic.A.Ş.
Köyü/BURSA
BERRAKYAYLA RETA İnş. Tur.A.Ş.
Bala İlçesi Karaali
Beldesi/ANKARA
YKS YAMANLAR Menemen Belediyesi
Karagöl Mevkii
Menemen/İZMİR
ÖZKAYNAK
Özkaynak Maden
Osmangazi İlçesi Çaybaşõ
Sul.Tic.Ltd.Şti.
Köyü/BURSA
ÖZKAYIŞDAĞ
Özkayõşdağ Ltd. Şti.
Maltepe İlçesi
Büyükbakkalköy/İST.
GÜLŞEN
Gülşen Kay.Su.Gõda.
Çaycuma İlç. Kabalak
San.Tic.Ltd.Şti.
Mevkii/ZONGULDAK
ALTINPINAR
Altõnpõnar Kay.Su.Ltd.Şti. Çatalca İlçesi-Gümüşpõnar
Köyü/İST.
SAHRA
Sahra Su San. Tic. A.Ş.
Çivril İlç. Gümüşsu Beldesi
Põnarbaşõ Mevkii/DENİZLİ
BEYPINARI
Koçbey Beypõnarõ Su ve
Beykoz İlç. Akbaba Köyü
Meş.İnş.San.Tic.A.Ş.
Beypõnarõ Mevkii/İST.
SELEN
Abaylar Gõda San.A.Ş.
Kozpõnar Köyü Yõlanlõ Su
Mevkii/BARTIN
HİSAR
Hisar Su ve Su
Eyüp İlçesi
Ger.San.Tic.Ltd.Şti.
Kemerburgaz/İSTANBUL
AYSU
Aysu Aydõner Su
Karacahisar Köyü Aksu
San.Tic.A.Ş.
İlç./ISPARTA
KOMİLİ
Komili Su San.Tic.A.Ş.
Saray İlç. Bahçe Köy
Ağõldere Mevkii/TEKİRDAĞ
OSCAR
İmece İnş.Yat.Tic.A.Ş.
Bozkurt İlçesi Kõzõlcaelma
Köyü/ÇORUM
AKDAĞ
Soğanlõ İçme Suyu
Ladik İlçesi Soğanlõ Köyü
Paz.Tic.Ltd.Şti.
Mevkii/SAMSUN
BADEMLİ
Bademli Belediyesi
Ödemiş İlçesi Bademli
Beldesi İZMİR
ALLIPINAR
Cullu Belediyesi
Çullu Köyü Allõpõnar
Mevkii/KIRIKKALE
İZ-SU
İzmir Büyükşehir Belediyesi Karşõyaka İlçesi Doğançay
YAMANLAR
Köyü/İZMİR
EMEK
Emek Su Kaynak Sularõ
Erdek İlçesi Y.Yapõcõ
Ltd.Şti.
Köyü/BALIKESİR
HÜNKAR
Hünkar
Sapanca İlçesi Evkaya
Kay.Su.San.Tic.Ltd.Şti.
Mevkii/KOCAELİ
KEVSER
Kevser Kay.Su Tic.Ltd.Şti. Çatalca İlçesi Din Kõlõç
Köyü/İSTANBUL
100
0,5-1,5-3 lt Pet Bardak
0,5-1,5-3-5 lt. Pet
30 cl. Şişe
30 cl. Şişe
30 cl. Cam Şişe
Cam Galon
11-15-19 PC
30 cl. Şişe
0,5-1,5-3-5 lt. Pet
0,5-1,5-5 lt.Pet
0,5-1,5-5 lt.Pet
30 cl.+1lt. Cam Şişe
Galon
0,5-1,5-5 PVC
0,30-1-3 Cam Şişe
20 lt PC
96
138
1998
SÜRAL
Surat Otel Tur. Tic. A.Ş.
Manavgat İlçesi Burmahan
Köyü ANTALYA
Kocapõnar Mevkii
Tõnaztepe/AFYON
Bahçe İlçesi Gökmustafalõ
Köyü/0SMANİYE
Finike İlçesi ANTALYA
97
139
1998
KOCAPINAR
Tõnaztepe Belediyesi
98
140
1998
ÖZAYRAN
Esensu San.Tic.Ltd.Şti.
99
141
1999
ÇAĞLAR
Çağlar Su San. Tic.A.Ş.
100 142
1999
AKYUDUM
Akyudum Kaynak Sularõ
A.Ş.
101 143
1999
102 144
0,5-1,5-5 lt. Pet 15-19
lt. PC
0,5-1,5 Pet
0,5-1,5-5 PVC+Bardak19 lt. PC
0,5-1,5 Pet
Hendek İlçesi SARARYA
0,5-1,5 Pet
ÜYÜLLÜ
ISPARTA
0,5-1,5 lt. Pet
1999
FLORA
SAKARYA
0,5-1,5 lt. Pet
103 145
1999
DAĞDELEN
İSTANBUL
19 lt. PC
104 146
1999
ŞADIRVAN
105 147
1999
106 148
107 34/1
Şile/İSTANBUL
11-15-19 Lt. PC
SANSU
Şadõrvan Mem.Sularõ
Ltd.Şti.
Çimko Çim. San. A.Ş.
Keste/BURSA
Pet-Cam-PC
1999
SERSU
Abdulkadir ÇELENK
Çelikhan/ADIYAMAN
1979
MAHMUDİYE
Cemil DİRİK
Mahmudiye Köyü
Sapanca-ADAPAZARI
Sektörün ürün bazõnda kurulu kapasitesi ve üretimine ait veriler Tablo 2, 3, 4 ve 5’de
verilmektedir.
Tablo 2. Geri Dönüşlü Ambalajda Kaynak Sularõ
Kurulu Kapasite Tablosu
ÜRÜN
CAM (0,33-3 lt)
PC (12-19 lt)
Birim : Bin Şişe/Yõl
1995
1996
1997
1998
1999
2.974.000 3.301.140 3.598.243 3.994.049 3.474.823
1.200
43.200
50.000
Tablo 3. Geri Dönüşümsüz (Pet, PVC) Ambalajda Kaynak Sularõ
Kurulu Kapasite Tablosu
Birim : Bin Şişe/Yõl
ÜRÜN
1995
1996
1997
1998
1999
PET VE PVC ŞİŞE
525.000
582.750
635.198
705.069
895.438
(0,5-8 lt)
Tablo 4. Geri Dönüşlü Ambalajda Üretim Kapasiteleri
ÜRÜN
CAM (0,33-3 lt)
PC (12-19 lt)
Birim : Ton/Yõl
1995
1996
1997
1998
1999
2.253.000 2.500.830 2.725.905 3.025.754 2.632.406
20
850.000 1.200.000
101
Tablo 5. Geri Dönüşümsüz (Pet, PVC) Ambalajda
Üretim Kapasiteleri
Birim : Ton /Yõl
ÜRÜN
1995
1996
1997
1998
1999
PET VE PVC ŞİŞE
2.930.000 3.252.300 3.545.007 3.934.958 4.997.396
(0,5-8 lt)
2.1.3. Üretim
Sektör üretim açõsõndan kaynak sularõ ve maden sularõ olmak üzere iki ana grupta ele
alõnabilir.
Kaynak sularõ sektöründe mevcut kapasitenin yaklaşõk olarak %52’si
değerlendirilebilmektedir. Ambalajlõ su pazarõ genellikle büyük şehirlerde gelişmiş
olup, temiz ve sağlõklõ içme suyu temini bilincinin insanlarda giderek gelişmesi ve
gelişen turizm sektörünün etkileriyle küçük yerleşim birimlerinde de pazar
oluşmaktadõr. Pazarõn halen yeterince gelişmiş olmamasõ nedeniyle üretim
kapasitesinin kullanõlmayan bölümü zaman içinde değerlendirilecektir.
Ülkemizde maden suyu kaynak sayõsõ (bir kõsmõ kaynak grubu olmak üzere) yaklaşõk
225 civarõnda olup, bölgesel dağõlõmlarõ ve debileri aşağõda verilmektedir:
Kaynak Sayõsõ
Karadeniz Bölgesi
:
77 adet
Doğu Anadolu Bölgesi
:
67 adet
İç Anadolu Bölgesi
:
51 adet
Ege Bölgesi
:
18 adet
Marmara Bölgesi
:
7 adet
Akdeniz Bölgesi
:
6 adet
Güney Doğu Anadolu B. :
6 adet
Debi
100 lt./sn.
166 lt./sn.
420 lt./sn.
36 lt./sn.
5 lt./sn.
0,2 lt./sn.
3 lt./sn.
Yukarõdaki rakamlardan da anlaşõlacağõ gibi, ülkemizde günde yaklaşõk olarak
63.000.000 lt maden suyu çõkmakta ancak bu potansiyelin sadece %1’lik bölümü
değerlendirilebilmektedir. Görüldüğü üzere ülkemizde maden suyu tüketimi kaynak
zenginliğiyle karşõlaştõrõldõğõnda çok düşük orandadõr.
Avrupa ülkelerinde kişi başõna yõllõk tüketim 30-100 lt arasõnda değişmesine karşõn,
ülkemizdeki bu oran 2,4 lt/yõl civarõndadõr.
Ülkemizde özellikle ambalajõ geri dönüşümlü kaynak suyu üretimi yakõn zamana
kadar az sayõda kişi ya da kuruluş tarafõndan genellikle ilkel ve sağlõksõz şartlarda
yapõlmaktaydõ. 18.10.1997 tarihinde Sağlõk Bakanlõğõ tarafõndan uygulamaya konulan
23144 sayõlõ Yönetmelikle bu konu disipline edilmeye çalõşõlmõştõr. Sözkonusu
Yönetmelikle otomatik sistemlerle el değmeden yõkama, dolum ve kapaklama
zorunluluğu getirilmiştir. Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden sonra çok sayõda firma
102
bu alanda önemli yatõrõmlar yapmõştõr. Halen 100 civarõnda firma ambalajõ geri
dönüşümlü kaynak suyu üretimi yapmaktadõr.
2.1.4.1. İthalat
Ülkemizde çok sayõda marka adõ altõnda piyasaya ürün pazarlanmasõna rağmen,
özellikle yabancõ turistlerin talebi de göz önünde bulundurularak, bazõ tanõnmõş marka
maden sularõ başta olmak üzere sektörde az miktarda ürün ithalatõ yapõlmaktadõr.
Sektörün ihtiyacõ için yapõlan ithalatõn başlõca kalemini ambalaj malzemesinde
kullanõlan hammaddeler oluşturmaktadõr.
2.1.4.2. İhracat
Sektördeki yõllara göre geri dönüşümsüz ambalajlõ kaynak suyu ihracatõ aşağõda
gösterilmektedir.
Tablo 6. Geri Dönüşümsüz Ambalajlõ Kaynak Suyu İhracatõ
Birim: Ton/Yõl
ÜRÜN
Geri Dönüşümsüz Ambalajlõ
Kaynak Suyu
1995
1996
1997
1998
1999
15.800
25.000
40.000
48.000
60.000
İhracatõn yaklaşõk %40’õ Almanya’ya, %10’u diğer Avrupa ülkelerine, %8’i K.K.T.C.’ye
ve kalan %42’si ise Afrika, Asya ve Uzakdoğu da yer alan 60 civarõnda ülkeye
yapõlmaktadõr. Ayrõca, ihracat rakamlarõ incelendiğinde ihracatõn artan bir seyir
izlediği, fiyat–kalite uygunluğu sağlanarak ve tanõtõm olanaklarõndan da yararlanarak
ihracat miktarõnõn çok daha yükseklere çekilebileceği anlaşõlmaktadõr.
2.1.5. İstihdam
Son yõllarda ambalajlõ su kullanõmõ giderek artmõş ve sektördeki firma sayõsõ da buna
bağlõ olarak artõş göstermiştir. Bu nedenle de sektörde istihdam edilen personel
sayõsõ artmõştõr. Yaklaşõk 15.000 kişinin su sektöründe istihdam edildiği tahmin
edilmektedir. Ülkemizde ambalajlõ su kullanõmõ arttõkça bu sektörde çalõşan insan
sayõsõ da artacaktõr.
103
Sektörde ambalaj ve nakliye ana maliyet unsurlarõnõ oluşturmaktadõr. Ambalaj
hammaddesinde dõşa bağõmlõlõk dezavantaj oluşturmaktadõr.
Kaynak kiralarõnõn ve temel gõdayla suya uygulanan K.D.V. oran farkõnõn yüksek
oluşu gibi nedenlerle sektörün rekabet gücü olumsuz olarak etkilenmektedir.
Dünyada ve ülkemizde hõzlõ sanayileşme ve şehirleşme doğanõn tahrip edilmesine,
yerleşim bölgelerindeki içme sularõ havzalarõnõn kirlenmesine yol açmaktadõr. Bunun
sonucunda da temiz ve sağlõklõ içme suyu temini her geçen gün önem
kazanmaktadõr. Ülkemizde yerleşim alanlarõndan uzakta kirlenmemiş, üstün nitelikli
bol miktarda kaynak suyu ve maden suyu bulunmaktadõr ve gerekli pazar yaratõlõp
sektörün sorunlarõnõn çözülmesi durumunda gerek iç piyasaya, gerekse dõş piyasaya
sunulmak üzere daha çok üretim yapõlabilecek ve günümüzde suyun giderek artan
önemi de göz önüne alõndõğõnda ambalajlõ su sektörümüz uluslararasõ piyasada söz
sahibi olabilecektir.
Sektörün sorunlarõ genel sorunlar ve ayrõca kaynak sularõ ve maden sularõ sorunlarõ
olmak üzere ele alõnabilir.
Sektörün genel sorunlarõ aşağõdaki gibi sõralanabilir:
•
Temel Gõdada %3 olan K.D.V. oranõnõn suda %17 olarak uygulanmasõ,
•
Kaynak kiralarõnõn yüksek olmasõ,
•
Su ve sõvõ içecekler konusunda Sağlõk Bakanlõğõ dõşõnda Tarõm ve Köy İşleri
Bakanlõğõnõn da belli konularda yetkilendirilmiş olmasõnõn yetki karmaşasõna
neden olmasõ.
Bu ortak sorunlarõn dõşõnda kaynak sularõ ile ilgili şu sorunlar da mevcuttur:
•
Bazõ firmalar yerleşim alanlarõ içindeki derin kuyular için ruhsat alarak şehir
dõşõndaki yerleşim alanlarõnda bulunan kaynak suyu işletmelerine karşõ haksõz
rekabet yaratmaktadõrlar. Tüketici, ambalajlarõnda herhangi bir ayõrõcõ özellik
olmadõğõndan ve ucuz fiyatõ nedeniyle, kalite olarak kaynak suyu çok daha iyi
iken, kuyu suyunu kaynak suyuna tercih etmektedir. Kaynak suyu firmasõ
başta nakliye olmak üzere kuyu suyuna göre daha yüksek maliyeti nedeniyle
dezavantajlõ duruma düşmektedir. Bu nedenle, kuyu suyu ile kaynak suyunun
ambalajlarõna çok kolaylõkla görülebilecek ayõrt edici işaretler konulmalõdõr.
•
Sektörde çok sayõda kaçak ve korsan su üreticisi mevcuttur. Özellikle
Marmara Bölgesinde satõlan sularõn %65’inin kaçak ve korsan üreticiler
tarafõndan üretildiği tahmin edilmektedir. Bunlar ruhsatsõz olduklarõndan dolayõ
devlete karşõ hiçbir yükümlülükleri bulunmadõğõ gibi, üretip pazarladõklarõ sular
104
genellikle hijyenik olmayan, olumsuz şartlarda şişelendiği için halk sağlõğõnõ da
tehdit etmektedir.
•
Denetim yetkisi olan Sağlõk Bakanlõğõ ruhsatlõ işletmeleri denetlemekte, fakat
kaçak firmalarõn ortaya çõkarõlmasõ ve gerekli kanuni işlemlerin yapõlmasõyla
ilgilenen bir merci bulunmamaktadõr. Bu durum hem halk sağlõğõnõ olumsuz
etkilemekte, hem de sektörde haksõz rekabet ortamõ oluşturmaktadõr.
Maden sularõ sektörüyle ilgili sorun aşağõda belirtilmektedir:
•
Ülkemizde maden suyu içme alõşkanlõğõnõn yok denecek kadar az olmasõ ve
maden suyunun yararlarõnõn bilinmemesi, maden suyu pazarõnõn gelişmesine
engel olmaktadõr.
105
3.1. VIII. Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ Döneminde (2001–2005) Gelişmeler
Kaynak ve maden suyu potansiyeli bakõmõndan zengin olan ülkemiz, sektörün üretim
ve pazarlama alanlarõndaki darboğazlarõn giderilmesi durumunda AB ülkeleri ile
rekabet şansõna sahip olabilecektir.
Özellikle geri dönüşümsüz üretimlerin ambalajlarõnõn yaratacağõ sorunlarõn geri
toplama yoluyla çözümlenmesi için gerekli yasal ve teşvik düzenlenmelerinin
yapõlmasõ gerekmektedir.
Su havzalarõnõn yerleşime açõlmasõ veya kontrolsüz yerleşim (büyükşehirler için)
doğal kaynak sularõnõ kirletmektedir. Bunlarõn önlenmesi için gerekli düzenlemelerin
yapõlmasõ gerekmektedir.
Şişe üretim, yõkama, dolum, kapaklama, etiketleme, ambalajlama makinalarõ, entegre
ve otomasyon sistemlerindeki gelişmeler ile ambalajlama, depolama, nakliye ve
dağõtõm sistemlerinin standartlaşmasõ verimli üretim imkanõnõ artõrmakta ve ürün
maliyetlerini düşürmektedir. Sektörde otomasyon sistemlerinin kullanõmõnõn artmasõ
istihdamõ azaltmaktadõr.
Geri dönüşümlü şişelerde su kullanõlmasõnõ kolaylaştõran ekipmanlarõn (suçek, su
matik vb.) kullanõmõnõn artmasõ su tüketimini artõracaktõr. Bu ürünlerin maliyetlerinin
düşürülmesi ve farklõ ihtiyaçlar için kullanõlmasõnõn sağlanmasõ gerekmektedir.
“Water dispencer” üretiminin (su dolabõ) artmasõ ve fiyatlarõn cazip hale gelmesiyle
özellikle büro tipi su tüketiminin artacağõ tahmin edilmektedir.
Özellikle geri dönüşümsüz ambalajlõ suda ambalaj önemli bir maliyet unsuru
olduğundan ambalaj maliyetinin düşürülebilmesi durumunda ve uygun koşullarda
üretilmiş kaynak suyuyla maden suyunun sağlõk açõsõndan önemlinin tüketici
tarafõndan daha iyi anlaşõlmasõ halinde sektör hõzla büyüyecektir.
106
IV. ÖNGÖRÜLEN AMAÇLARA ULAŞILABİLMESİ İÇİN YAPILMASI
GEREKLİ YASAL VE KURUMSAL DÜZENLEMELER VE
•
Suyun insan hayatõndaki önemi ve tüketim gerekliliği göz önüne alõnarak su
temel gõda kapsamõnda değerlendirilmeli ve halen %17 olarak uygulanan KDV
oranõ temel gõdaya uygulanan KDV oranõna indirilmelidir.
•
Özellikle geri dönüşümlü ambalajlõ içme suyu alanõnda faaliyet gösteren çok
sayõda ruhsatsõz firma bulunmasõ sektörde haksõz rekabet ortamõ
yaratmaktadõr. Ayrõca, olumsuz koşullarda üretim yapmalarõ nedeniyle halk
sağlõğõnõ tehdit eden bu firmalara karşõ etkili ve sert tedbirler uygulanmasõnõ
sağlayacak yasal düzenlemelerinin ivedi olarak yapõlmasõ gerekmektedir.
•
Su sektöründeki bürokratik engeller kaldõrõlmalõ ve yetkiler tek bir Bakanlõkta
toplanmalõdõr.
•
Avrupa Birliğine girme çabalarõnõ sürdüren ülkemizde, kaynak suyu ve maden
suyu üreticilerine teşvik verilerek üretim standartlarõnõn Avrupa Topluluğu
seviyesine yükseltilmesi sağlanmalõdõr.
•
Su kaynaklarõndan Maliye Bakanlõğõ tarafõndan alõnan yüksek kira bedellerinin
makul düzeye çekilmesi gerekir. Çok yüksek kira bedelleri bazõ üreticilerin
kirayõ düşürmek için yasal olmayan yöntemlere başvurmasõnõ sağlayabilmekte
ve sektörde haksõz rekabet yaratmaktadõr.
•
Maliyeti kaynak suyuna göre çok düşük olan derinkuyu sularõ ambalajõ ile
kaynak suyu ambalajõnõn tüketici tarafõndan kolay ayõrt edilebilmesi için farklõ
renkli kapak uygulamasõna ivedilikle geçilmelidir.
107

içki sanayii özel ihtisas komisyonu raporu

Transkript

Benzer belgeler

2006`den bu yana Suada Club bünyesinde hizmet veren Aslan

Soğuk Başlangıçlar - Sura Restaurant Sultanahmet

Page 1 Mövenpick Hotel Istanbul, Büyükdere Caddesi, 34330, 4

Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi

Hafif Bira Satışı - Folkhälsomyndigheten

Cam›n efendisi