elektrik tesislerinde güvenlik

Transkript

HEDEFLER
İÇİNDEKİLER
ELEKTRİK SİSTEMLERİNDE
YANGIN GÜVENLİĞİ
• Giriş
• Elektrik Sistemlerinde Yangın
Güvenliğinin Sağlanması
• Elektrik Tesislerinde Güvenlik
• Elektrik İç Tesislerinde Güvenlik
Prof. Dr. Köksal
ERENTÜRK
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Elektrik sistemlerinde yangın
güvenliği için kullanılanan
standartları öğrenebilecek,
• Elektrik sistemlerinde yangın
güvenliği için nelere dikkat
edilmesi gerektiğini
öğrenebilecek,
• Kablolamanın ve topraklamanın
elektrik sistemlerinde yangın
güvenliğine olan etkisini
açıklayabileceksiniz.
ÜNİTE
8
Elektrik Sistemlerinde Yangın Güvenliği
GİRİŞ
Binalardaki alçak gerilim elektrik tesisatlarının yangın güvenliği açısından
doğrudan uyulması gereken tasarım ve uygulamada öncelikli olarak göz önüne
alınması gereken temel standartlar, IEC (International Electrotechnical
Commission) tarafından yayınlanan IEC 60364 serisi standartlar ve CENELEC
(Fransızca: Comité Européen de Normalisation Électrotechnique; İngilizce:
European Committee for Electrotechnical Standardization) tarafından yayınlanan
HD 384 serisi ve HD 60364 serisi standartlardır.
Bu standartlar binalardaki elektrik tesisatlarının güvenli ve düzgün
çalışmasını sağlayacak tasarımı, donanımı (cihazları), kabloların seçimini, montajı,
montaj sonrası doğrulama (denetleme ve deney), periyodik denetim ve deneyler
ile ilgili temel kuralları içerir.
ELEKTRİK SİSTEMLERİNDE YANGIN GÜVENLİĞİNİN
SAĞLANMASI
17.07.2013 Tarih ve 28710 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe
giren, “İş Yeri, Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine
İlişkin Yönetmelik”in EK-1’ in 5. maddesindeki “Elektrik tesisatının
projelendirilmesi, kurulması, malzemesinin ve koruyucu cihazlarının seçimi
kullanılacak gerilime ve ortam şartlarına uygun olarak yapılır ve bakımı, onarımı,
kontrolü ve işletilmesi sağlanır.” İfadesiyle gerekli ölçüm ve raporlandırmaların
yapılması şart koşulmaktadır.
TS HD 60364’ e göre:
•
•
•
•
•
•
•
Gerilim altında bulunan tüm iletkenlerin, aşırı yük akımı ve arıza akımı
olması durumunda beslemenin otomatik kesilmesini sağlayan bir ya da
daha fazla cihaz ile korunması,
Kullanılan iletken veya kablo tipine bağlı olarak hat sisteminin tesis
edilmesi, dış etkiler ile ilgili ürün standartları da göz önüne alınarak ilgili
çizelgeler doğrultusunda malzeme seçiminin yapılması,
Yangının yayılmasını azaltan hat sistemlerinin seçimi ve montajının
yapılması,
Yangının yayılma tehlikesinin bulunduğu yerlere göre uygun malzemenin
seçilmesi ve montajının yapılması,
Elektrik tesisatında kullanılan tüm malzemelerin, ilgili standartlarında
belirtilen yangına dayanım ve alev geciktirici özelliklere göre deneyden
geçmiş olmalıdır. Özel risk olan tüm yapılarda ve alanlarda ise ilgili
standart ve yönetmeliklere göre malzemelerin seçiminin yapılması,
Binaların içindeki elektrik tesisatlarında kullanılan tüm kablolar, bara,
donanımlı kablo kanalı vb. her türlü akım taşıyıcılar, zayıf akım sistem
kabloları (data, yangın, güvenlik... vb.) en azından ürünlerin ilgili
standartlarında belirtilen alev geciktirici özelliğine (FR/Flame redardent)
göre deneyden geçmiş olması gerekliliği,
Acil durum aydınlatması ve yönlendirmesi tasarım ve uygulaması EN 1838,
EN 50172 standartlarına uygun olarak yapılacak ve tesisatta EN 60598-222’ye göre imal edilmiş armatürlerin kullanılması,
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
Potansiyel patlayıcı atmosferlerin bulunduğu alanlarda kullanılan gazın
özelliği dikkate alınarak tüm elektrik tesisatı; (tablolar, anahtar, prizler,
borular... vb.) ilgili EN standartlarına ve ilgili yönetmeliklere uygun olarak
tasarımlarının ve tesisatlarının yapılması ve onaylamalarının
tamamlanması,
• Yangın ve ısıl etkilerle ilişikli tesisatların, kişilerin ve canlıların hayati
risklerini ortadan kaldıracak şekilde, elektrik şoklarına ve yanmalara karşı
periyodik denetlemelerinin yapılması,
• Yangına karşı güvenli düşük duman yoğunluklu halojenden arındırılmış,
yangına dayanıklı kabloların kullanılması,
gerekmektedir.
•
Elektrik sistemlerindeki yangın riski, elektrik enerjisinin kullanımına ve elektrikli
cihazların niteliğine bağlı olarak artış gösterebilir. Elektrik enerjisi kesinlikle sağlıklı
bir projeye göre tesis edilmeli ve kullanılmalıdır. İş yerindeki değişiklikler ve
gelişmeler de bu projeye uygunluk göstermelidir. Elektrikli cihaz, motor, armatür
vb. unsurlar kesinlikle ex-proof (patlama güvenlikli/alev geçirmez) olmalıdır.
Elektrikle ilgili onarım, montaj, bakım vb. işler yetkili elektrikçiler tarafından ve
diğer çalışanların bilgisi dâhilinde yapılmalıdır. Topraklama devreleri çok sağlıklı
tesis edilmelidir. Elektrik ve topraklama tesisleri periyodik olarak kontrol edilmeli,
varsa aksaklıkları giderilmelidir.
Şekil 8.1. Bir binadaki elektrik ve topraklama tesisatı
İşletmelerde en önemli yangın riskini oluşturan unsurların başında yer alan statik
elektriğin yol açacağı tehlikelere karşı sağlıklı bir koruma ve işletme
topraklamasının yanında ayrıca seyyar topraklama yapılmalıdır. Statik elektrikten
dolayı yangın ve patlama tehlikesinin yoğun olarak bulunduğu ortamlarda
çalışanlara özellikle antistatik özelliğe sahip iş ayakkabıları verilmeli, havalandırma,
nemlendirme ve seyyar topraklama uygulamalarına önem verilmelidir.
3
Şekil 8.2. Antistatik özelliğe sahip iş ayakkabısı
Bir yapıdaki elektrik tesisatlarında kullanılan kabloların yangın içindeki
davranışları gerçek anlamda bir mayın tarlası gibidir. Yapılarda elektrik
tesisatlarında kullanılan kabloların yangın yükleri, yapının yangın riski analizlerini
yapan uzmanlar ve tasarımcılar tarafından dikkate alınmalıdır. Elektrik tesisat
tasarımcıları, elektrik tesisatı yüklenicileri bu konuda doğru terminolojiyi
kullanmalı; kabloların seçiminde ve uygulama sırasında çok dikkatli
davranmalıdırlar. Yapılarda kullanılan yangına karşı güvenli kabloların (Yangına
dayanıklı kablolar, alevin yayılmasını azaltan, düşük duman yoğunluklu,
halojenden arındırılmış kablolar) seçimi elektrik sistemlerinde yangın güvenliği
açısından göz önüne alınması gereken en önemli konulardandır.
Şekil 8.3. Yangının kablolarda ilerleyişi
Topluma açık tüm yapılarda kuvvetli akım besleme ve dağıtım kabloları,
zayıf akım sistemleri kabloları (data, yangın, güvenlik... vb.) aydınlatma tesisatı
kabloları, kullanılacak kablo ve bus-bar gibi her türlü akım taşıyıcılarda yalıtım
amacıyla kullanılan malzemeler; alevin/yangının yayılmasını azaltan alev geciktirici
4
özellikte, halojenden arındırılmış, yangına maruz kaldığında herhangi bir zehirleyici
gaz üretmeyen, korozif etki yapmayan nitelikte malzemeler olmalıdır.
Şekil 8.4. Halojenden arındırılmış kablo katmanları.
Binaların yıldırım tehlikesine karşı korunması için ilgili yönetmelik ve standartların
gereğinin yerine getirilmesi şarttır. Elektrik yükünün yapı veya yapı içindeki diğer
tesisat üzerinde risk yaratmaksızın toprağa iletilebileceği yeterli bağlantının
sağlanması ve bir toprak sonlandırma ağının oluşturulması gerekir.
Transformatör
1. Transformatörün kurulacağı odanın bütün duvarları, tabanı ve tavanı en az
120 dakika süreyle yangına dayanabilecek şekilde yapılır.
2. Yağlı transformatör kullanılması durumunda;
a. Yağ toplama çukurunun yapılması gerekir.
b. Transformatörün içinde bulunacağı odanın bina içinde
konumlandırılması hâlinde; bir yangın hâlinde transformatörden
çıkan dumanların ve sıcaklığın binadaki kaçış yollarına sirayet
etmemesi ve serbest hareketi engellememesi gerekir.
c. Uygun tipte otomatik yangın algılama ve söndürme sistemi yapılır.
3. Ana elektrik odalarından ve transformatör merkezlerinden temiz su, pis
su, patlayıcı ve yanıcı sıvı ve gaz tesisatı donanımı ve ekipmanları
geçirilemez ve üst kat mahallerinde ıslak hacim düzenlenemez.
Jeneratör
1. Bir mahal içerisinde tesis edilen birincil veya ikincil enerji kaynağı olarak
jeneratör kullanılan bütün bina ve yapılarda aşağıdaki tedbirlerin alınması
şarttır:
a. Jeneratörün kurulacağı odanın duvarları, tabanı ve tavanı en az
120 dakika süreyle yangına dayanabilecek şekilde yapılır.
b. Jeneratörün içinde bulunacağı odanın bina içinde
konumlandırılması hâlinde; bir yangın hâlinde çıkan dumanların ve
sıcaklığın binadaki kaçış yollarına sirayet etmemesi ve serbest
hareketi engellememesi gerekir.
c. Jeneratörün ana yakıt deposunun bulunacağı yer için,
yönetmelikte belirtilen şartlara uyulur.
2. Jeneratör odalarından temiz su, pis su, patlayıcı ve yanıcı sıvı ve gaz
tesisatı donanımı ve ekipmanları geçirilemez ve üst kat mahallerinde ıslak
hacim düzenlenemez.
5
Binalardaki mevcut elektrik sistemlerinin bakımsız şekilde kullanılması,
standartlara aykırı ilaveler ve güç yüklemesi yapılması önemli bir yangın nedeni
olabilmektedir. Her türlü binadaki elektrik iç tesisatı 4.11.1984 tarih ve 18565
sayılı Resmî Gazete’de yayınlanan "Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği ve Fenni
Şartnamesi" ne uygun olarak tesis edilmeli ve daha sonra uygunsuz ilaveler
yapılması önlenmelidir.
İş yerleri ve topluma açık binalarda mevcut elektrik sistemleri periyodik olarak
kontrol edilerek kontrol formu hazırlanmalı ve yetkili kişilerce imzalanarak
dosyalanmalı, bu kontroller sırasında tespit edilen olumsuzluklar zaman
kaybetmeden giderilmelidir. Bu tip binalarda günün 24 saati görev yapacak
ehliyetli elektrikçiler bulundurulmalıdır.
Ayrıca elektrik tesislerinde Kaçak Akım Koruma Rolelerinin kullanılması şarttır.
Kaçak Akım Koruma Rolelerinin görevi; elektrik tesisatında küçük görülen ancak
zararları bakımından hiç de küçümsenmeyecek kaçak akımları fark ederek devreyi
açan anahtarlara kaçak akım koruma anahtarları (diferansiyel koruma cihazı)
denmektedir. Kaçak akım koruma anahtarlarının çalışma prensibi, herhangi bir
tesisatın hattından gelen ve dönen akımların toplamının sıfır olması esasına göre
çalışır. Normal bir tesisatta gelen akımların meydana getirdiği manyetik alanla
giden akımların meydana getirdiği manyetik alan birbirine eşit ve zıttır. Burada
tesisatın bir veya üç fazlı olması sonucu değiştirmez. Kaçak akım koruma
anahtarının akım bobini, bir fazlı devreler için faz ile nötr, içinden geçecek şekilde
bağlandığından, tesisata gelen ve giden akımların bileşkesinden etkilenmektedir.
Şekil 8.5. Kaçak akım rölesinin kullanımı.
Belirttiğimiz gibi gelen ve giden akımlar birbirine eşit ise bileşke alan sıfır
olacağından, cihazın akım bobinine etki eden alan bulunmayacaktır. Ancak
tesisatın herhangi bir yerinden küçük bir kaçak (hata akımı) akım varsa, gelen akım
giden akıma eşit olmayacağından cihazın akım bobini üzerinde fark alanı (bileşke
alan) meydana gelerek bir emk endükler. Bu emk, kaçak akım koruma anahtarının
açma sınırına (30 mA) ulaştığında devreyi otomatik olarak kesmektedir. 300- 500
mA’de devreyi açanlar yangın koruma anahtarı olarak isimlendirilir. Kaçak akım
koruma anahtarı evde ve işyerinde tesisatın ana girişine, yangın koruma
anahtarları ise ana kolon hattı girişine bağlanmalıdır.
6
Şekil 8.6. Kaçak akım rölesinin çalışma mantığı ve faydası.
Şekil 8.6. Yangın koruma anahtarının kullanılış sebebi.
ELEKTRİK TESİSLERİNDE GÜVENLİK
Genel Güvenlik:
Elektrik Tesisatı cins ve hacmine göre ehliyetli elektrikçiler tarafından tesis
edilerek bakım ve işletmesi sağlanmalıdır. Bu hususta Elektrik ile İlgili Fen
Adamlarının Yetki ve Sorumlulukluları Hakkında Yönetmelik hükümlerine
uyulmalıdır. Bu Yönetmelik;
1. Grup:En az 3 veya 4 yıl yüksek teknik öğrenim görenler.
2. Grup:En az 2 yıllık yüksek teknik öğrenim görenler ile ortaokuldan sonra
en az 4 veya 5 yıl mesleki ve teknik öğrenim görenler.
3. Grup:En az lise dengi mesleki ve teknik öğrenim görenler, lise mezunu
olup bir öğrenim yılı süreyle Bakanlıkların açmış olduğu kursları başarı ile
tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitimi Kanunu’ nun
öngördüğü eğitim sonucu ustalık belgesi alanlar.
(Elektrik İle İlgili Fen Adamlarının Yetki, Görev Ve Sorumlulukları Hak.
Yönetmelik Madde:3)
7
Tablo 8.1. Elektrik tesisatlarında yetki sınırları
Elk. İç tesisi plan, Elk. iç tesisi
proje
yapım işleri
hazırlanması ve
imzalanması işleri
İşletme ve
bakım
işleri
Muayene ve kabul
işleri
Kendileri tarafından
yapılan tesislerin
bakım, muayene,
bağlantı ve kabulü
için gerekli işlerin
tamamlanması,
1.Grup: 50 KW
150 KW
400 V
1500 KW
35KV
2.Grup: 30 KW
125 KW
400 V
1000 KW
35 KV
3.Grup 16 KW
75 KW
400 V
500 KW
400 V
Yeterli elektrik bilgisi olmayan kimseler yardımcı olarak çalıştırıldığında, bunlara
önceden gerekli bilgiler ve talimatlar verilmeli, açıklamalar yapılmalıdır.
Elektrik tesisleri her türlü işletme konumunda cana ve mala herhangi bir zarar
vermeyecek şekilde yapılmalı ve işletilmelidir.
İnsanların dikkatsizlikle yaklaşılabilmelileri uzaklıkta bulunan elektrik tesislerinin
gerilim altındaki bölümlerine doğrudan doğruya ya da günlük hayatta kullanılan
aygıtlarla dokunulmasını önleyici teknik tedbirler alınmalıdır.
Güvenlik mesafeleri:
Tablo 8.2. Hava hattı iletkenlerinin en büyük salgı durumunda üzerinden geçtikleri yerlere
olan en küçük düşey uzaklıkları
İletkenlerin üzerinden geçtiği yer
Hattın izin verilen en yüksek sürekli işletme
gerilimi (kV)
0-1 (1 dahil) 1-17,5 36 72,5 170
420
En küçük düşey uzaklıklar (m)
Üzerinde trafik olmayan sular (suların en
4,5* 5
5
5
6
8,5
kabarık yüzeyine göre)
Araç geçmesine elverişli çayır, tarla, otlak vb. 5*
6
6
6
7
9,5
Araç geçmesine elverişli köy |ve şehir içi
5,5* 7
7
7
8
12
yolları
Şehirler arası karayolları
7
7
7
7
9
12
Ağaçlar
1,5
2,5
2,5
3
3
5
Üzerine herkes tarafından çıkılabilen düz damlı 2,5
3,5
3,5
4
5
8,7
yapılar
Üzerine herkes tarafından çıkılmayan eğik
2
3
3
3,5
5
8,7
damlı yapılar
Elektrik hatları
2
2
2
2
2,5
4,5
Petrol ve doğal gaz boru hatları
9
9
9
9
9
9
Üzerinde trafik olan sular ve kanallar (bu
4,5
4,5
5
5
6
9
uzaklıklar suların en kabarık düzeyinden
geçebilmeli taşıtların en yüksek noktasından
ölçülmelidir.)
İletişim (haberleşme) hatları
1
2,5
2,5
2,5
3,5
4,5
Elektriksiz demir yolları (ray demirinden
7
7
7
7
8
10,5
ölçülmelidir)
Oto yollar
14
14
14
14
14
14
8
Güvenlik boyutlandırması:
Elektrik tesislerinin bütün bölümleri, işletme koşulları nasıl olursa olsun, kısa devre
akımının kesilmesine ve bu kesilme anı dâhil olmak üzere, en büyük kısa devre
akımının etkisiyle insanlar için herhangi bir tehlike oluşturmasına, yangın
çıkmasına, ya da tesislerin zarar uğramasına engel olacak biçimde düzenlenmeli
ve boyutlandırılmalıdır.
Elektrik tesisleri gerek işletme, gerekse onarım ve bakım için kısa sürede, çabuk ve
güvenle izlenebilmeli biçimde açık olarak düzenlenmelidir. Bütün önemli tesis
bölümlerine ve aygıtlara yetkililerce kolayca ulaşılabilmeli, zorluk çekilmeden
yerlerine konulabilmeli ya da yerlerinden çıkarılabilmelidir.
Tesisler, arıza, bakım ve onarım nedeniyle çeşitli bölümlerin devre dışı olması
durumunda, işletmenin olabildiğince kesintisiz sürebileceği biçimde bölümlere
ayrılarak düzenlenmelidir. Devre dışı bırakılan tesis bölümleri ya da aygıtlar uygun
ve kolayca görülebilen ayırma düzenleri ile gerilimsiz duruma getirilmelidir.
Elektrik tesislerindeki kesiciler ve ayırıcılar her türlü hava şartlarında devreyi tam
ve güvenli bir biçimde ayırmış olmalıdır. Bu aygıtların açık ve kapalı konumları
güvenli bir düzenle ve bir konum göstergesiyle fark edilecek şekilde olmalıdır.
ELEKTRİK İÇ TESİSLERİNDE GÜVENLİK
Şekil 8.7. Kaçak akım koruma rölelerinin koordinasyonu.
Aydınlatma tesisleri:
İş yerlerindeki aydınlatma tesisatı Türk Standartlarına ve Elektrik İç Tesisler
Yönetmeliği’nde belirtilen hükümlere, teknik usul ve koşullara uygun şekilde
yapılmalı ve işletilmelidir.
Aydınlatma araçları işçilerin sağlığına zarar vermemeli, keskin, göz kamaştırıcı ve
titrek ışık meydana getirmeyecek özellikte olmalıdır.
Makinelerin hareketli parçalarının ve bunların bulunduğu mekânların
aydınlatılmasında görüntü yanılmalarını önleyecek teknik tedbirler alınmalıdır.
İş yerlerinde herhangi bir arıza sebebiyle ışıkların sönmesi ihtimaline karşı yeteri
kadar yedek aydınlatma araçları bulundurulmalı, gece çalışması yapılan yerlerin
gerekli mahallerinde aydınlatma yetersizliği nedeniyle gerektiğinde otomatik
olarak yanabilecek yedek aydınlatma tesisatı bulundurulmalıdır. Yangından zarar
9
görebilecek yerlerdeki yedek aydınlatma cihazlarının bulunduğu yerlerde acil
durumlarda kaçış istikametini gösteren fosforesan boyalı işaretler
bulundurulmalıdır.
Fiş-Priz Sistemleri:
Fişler, aynı tesiste kullanılan farklı gerilimler için kullanılan prizlere sokulmayacak
yapı ve özellikte olmalıdır.
Ara fiş-priz düzenlerinin yalıtkan düzenekleri uygun şekilde korunmalıdır. Kırık ve
çatlak fiş-prizler kullanılmamalıdır.
Fiş ve priz sisteminde topraklama kontak elemanları akım kontak elemanlarından
önce bağlantıyı sağlamalıdır.
Şekil 8.8. Yanlış bir çoklu priz kullanım şekli.
Elektrikli Makinelerin Bağlantıları:
Elektrikli makinelerin koruma tipi, yerleştirildikleri yerlerdeki şartlara uygun
seçilmeli, fazla nem, buhar bulunan yerler ile yağlı yerlerdeki elektrik motorlarının
gerilim altındaki kısımlarıyla bağlantıları uygun şekilde korunmuş olmalıdır.
Elektrik makinelerine ilişkin bağlantılar çalışma sırasında meydana gelebilecek
titreşimlere dayanıklı biçimde seçilmeli ve yapılmalıdır.
Sigortalar:
Alternatif veya doğru akım devrelerinde kullanılan sigortalar kapalı bir tablo içine
monte edilmeli, değeri 32 amperin üstünde olan sigortalar en az bir şalter veya
anahtarla kontrol altına alınmalıdır. Bu şalter ve anahtarla akım kesilmeden tablo
kutusu kapağı açılmamalı ve bu kapak kapanmadan akım verilmemelidir. Yüksek
kesme güçlü şalterle enerji verilmesi sırasında şalter patlaması riskine karşı gerekli
tedbirler alınmalıdır.
Sigortalar değiştirilmeden önce gerilim dışı bırakılmalı ve gerilim yokluğu kontrol
edilmelidir. Sigorta gerilim dışı bırakılamıyorsa, kesicilerle devrenin kesilmesi
sağlanmalı, tesisatın tekrar servise konulmasında sigortanın yeniden yanması
ihtimali göz önüne alınarak sigortayı değiştiren kişiye zarar gelmeyecek şekilde
ellerin, yüzün korunması için gerekli kişisel koruyucular kullandırılmalıdır.
10
Elektrik tesislerinde orijinal olmayan, yamanmış ve tel sarılarak köprülenmiş
sigortalar kullanılmamalıdır.
Gerilim Altındaki Bölümler:
Gerilim altındaki kısımların dokunmaya karşı gerilimi 50 Volt’tan yukarı olan
alternatif veya 120 Volt’ tan yukarı olan doğru akımlı bölümleri devreleri yalıtılmış
olmalı ya da doğrudan doğruya dokunmaya karşı korunmuş olmalıdır.
Elektrik kabloları gerilim değerine uygun olarak yalıtılmalı ve bu kablolarla
bunların bağlantı ve kontrol tertibatı dış etkilere karşı uygun şekilde
korunmalıdır.
Kaynak tesisleri, tavlama ve eritme ocakları ile elektroliz tesisleri gibi elektrokimyasal tesislerde teknik ve işletme bakımından dokunmaya karşı koruma
yapılamazsa, çalışma zemininin yalıtılması, yalıtkan ayakkabı kullandırılması,
yalıtkan aygıtlar verilmesi gibi tedbirler alınmalı, ayrıca tesisin uygun yerlerine
gerekli ikaz levhaları asılarak çalışanlar uyarılmalıdır.Yalıtılan çalışma zemininin
izolasyon direnci ölçülerek uygunluğu tespit edilmelidir.
Vinçlere akım sağlayan hava iletkenleri uygun şekilde yerleştirilmiş ve korunmuş
olmalı ve bunların altına veya yakınına malzeme istifi ve yığını yapılmamalıdır.
İletkenler mekanik ve kimyasal etkilerden korunmuş olarak yerleştirilmelidir.
Kontrol, bakım ve onarımı yapılmalı makine ve elektrik devrelerinin, tesisatının,
motor veya teçhizatın enerji kaynağı ile bağlantısı kesilmeli, akımı kesen şalter
veya anahtarların açık durumda olmaları ve bu şekilde kalmaları sağlanmalı,
onarım bitirilmeden devreye akım verilmemelidir. Akım kesen şalter veya
anahtarlarda kilitleme tertibatı bulunmalı veya şalter ve anahtarların üzerine,
çalışma yapıldığını gösteren ikaz levhaları asılmalıdır. Çalışma yerinde gerilim
yokluğu tespit edildikten sonra bakım onarım çalışmalarına başlanmalıdır.
Tevzi Tabloları:
İş yerinde çalışanların erişebileceği yerlerde bulunan tevzi tabloları, panoları ve
kontrol tertibatı ile benzeri tesisat, kilitli dolap veya hücre içinde olmalıdır.
Sacmalzemeden yapılmış ana kuvvet panolarının ön ve arka çalışma tabanları,
elektrik akımını geçirmeyen, uygulama gerilimine dayanıklı izole malzeme ile
kaplanmış olmalıdır. Bu malzemenin eni el ulaşma mesafesi dikkate alınarak
seçilmelidir. Tevzi tablolarının üretim ve kullanımında Elektrik İç Tesisleri
Yönetmeliği hükümlerine uyulmalıdır. Tevzi tablo ve pano yanına ve altına
malzeme istif edilmemelidir.
11
Şekil 8.9. Alçak ve orta gerilim tevzi panoları.
Tevzi tablosu veya benzeri tertibat üzerinde bulunan sigortalar, şalterler, ilgili
standartlara ve Elektrik İç Tesisler Yönetmeliği hükümlerine uygun yapılmış ve
korunmuş olmalıdır. Tablo veya pano üzerindeki sigorta, şalter ve anahtarların
üzerine, kumanda ettiği yeri gösteren etiketler bulunmalıdır.
Tozlu ve nemli yerlerde kullanılan tablolar tamamen sızdırmaz biçimde kapalı
dökme demir ya da çelik sacdan yapılmalıdır.
Tevzi tabloları, panolarının metal gövdesi ile gerilim altında olmayan bütün metal
bölümleri topraklanmalıdır.
Gerilimi 1000 Volt’ u geçmeyen ana dağıtım tabloları, bakımı ve ayarı gerektiren
her kısmı kolayca erişilebilmeli, iletkenler kolayca izlenebilmeli, şalter veya
kumanda cihazları tablonun önünden idare edilebilmeli ve bütün ölçü ve kontrol
aletleri ile sinyalizasyon cihazları tablonun ön cephesinden kolayca görünebilmeli
şekilde düzenlenmelidir.
Gerilimi 1000 Volt’ tan fazla olan ana dağıtım tabloları, hücreler ve yüksek
gerilimle çalışan bütün aletlerin metal koruyucuları topraklanmış olmalı veya
bunlar uygun şekilde izole edilmeli ve bütün metal kollar ile diğer bütün metal
bağlantılar topraklanmalıdır. Bunların kontrolünde, bakım ve onarımında akım
kesilmeli ve kontrol bakım veya onarımı yapılan tablo veya hücre diğerlerinden bir
paravan veya bölme ile ayrılmalıdır.
Transformatörler ve Kondansatörler:
Transformatör, kondansatör ve benzerlerinin konulduğu iş yerlerinin yeteri kadar
havalandırılması sağlanmalı ve duvarları ile kapıları yangına dayanıklı olmalıdır.
Transformatör, kondansatör ve benzerleri, şarj kalıntılarını önleyecek şekilde
bağlanmış ve kontrol edilmiş olmalı ve bu teçhizatın bulunduğunu bildiren ve
bunlara dokunulmadan önce alınması gereken tedbirleri açıklayan levhalar uygun
yerlere konmalıdır.
İş yerine konacak hava soğutmalı transformatörler yanabilir malzemelerden yeteri
kadar uzakta bulunmalı veya yanabilir maddelerden, ısı geçirmeyen ve yanmayan
bir bölme ile ayrılmış ya da uygun şekilde kapatılmış olmalıdır.
12
Transformatörler ve kondansatör merkezlerindeki diğer yüksek gerilim cihazları,
parmaklıklı veya kafes telli kapılar ile kapalı özel hücrelere yerleştirilmiş olmalıdır.
Yüksek gerilim hücrelerinde yalıtılmış tabure, kauçuk eldivenler, neon lambalı
ıstankalar, manevra çubuğu, yangın söndürme cihazları, topraklama- kısa devre
teçhizatı ve manevra talimatı haiz tabela vb. bulundurulmalıdır.
Akümülatör Tesisleri:
Kurşun-asitli sabit akümülatör tesisleri, tabanı aside dayanıklı malzemeden
yapılmış, iyi havalandırılmış ve özel yapılmış odalarda veya hücrelerde
bulundurulmalıdır. Akümülatör odaları kuru havalı, serin ve sarsıntısız olmalı,
sıcaklık değişmelerinden korunmalıdır.
Akümülatörlerin bulunduğu yerler tercihen doğal havalandırmanın yeterli
olabileceği biçimde yapılmalıdır.
Pencere, kapı vs. ile havalandırma için gerekli hava sağlanamazsa, akümülatör
tesislerinin büyüklüğüne göre kıvılcım yapmayan aspiratör, havalandırma boruları
ya da kanalları gibi yapay havalandırma düzenleri kullanılmalıdır. Bu boru ve
kanallar elektrolit etkisine dayanıklı malzemeden yapılmış olmalı, duman
bacalarına veya ateşli yerlere açılmamalıdır.
Akümülatör bataryalarının kutuları cam, sert kauçuk, plastik ve benzeri akım
geçirmeyen malzemeden yapılmış olmalı ve bunlar akım geçirmeyen sağlam
ayaklar üzerine oturtulmalıdır. Kurşun asitli akülerin tespit edildiği yalıtkan
gereçler elektrolitlere dayanıklı olmalıdır.
Akümülatör odalarına açık alevli araçlarla girilmemeli ve sigara içilmemelidir.
Akümülatör bataryaları, tesisi gerektiğinde bütün kutupları kesilecek şekilde
yapılmalıdır. Bataryalar kolayca ulaşılabilecek ve denetlenebilecek şekilde
yerleştirilmeli,yerleştirme konusunda havalandırma durumu da dikkate
alınmalıdır.
Akümülatör bataryalarında asit hazırlama işinde hiçbir suretle asit üzerine su ilave
edilmemelidir. Suya yavaş yavaş ve azar azar asit ilave edilmelidir. çalışanlara işe
uygun yüz siperi, muşamba önlük, lastik eldiven ve benzeri kişisel koruyucular
verilmeli ve kullandırılmalıdır.
Akümülatör odaları açık ateş veya kızgın cisimlerle ısıtılmamalı, kapılar dışarı doğru
açılacak şekilde yapılmalıdır. Kapılar pencereler, duvarlar, tavanlar, döşemeler
elektrolit etkisine dayanıklı olmalıdır.
Akümülatör odalarındaki elektrik tesislerinde, nemli ve benzeri yerler için seçilen
iletken, kablo ve gereçler kullanılmalıdır. Bu yerlerde akkor telli lamba ve sızdırmaz
tip armatür kullanılmalı, kıvılcım yapabilen kollektörlü aspiratörler
kullanılmamalıdır.
Anahtar, priz vs. gibi işletme sırasında alevlenmeye sebep olabilacak kıvılcım
çıkaran elektrik araçları akü odalarının dışına konulmalıdır.
Seyyar İletkenler:
İş yerlerinde sürekli olarak taşınabilir veya çekme iletkenler kullanılmamalıdır.
Ancak işin gereği olarak geçici olarak kullanılacağında gerekli iş güvenliği tedbirleri
alınmalıdır.
Taşınabilir iletkenlerin kullanılması gereken yerlere yeteri sayıda ve uygun şekilde
topraklanmış elektrik prizleri tesis edilmelidir.
Taşınabilir elektrik kablo iletkenlerin çok damarlı, dayanıklı kauçuk veya plastik
malzeme ile kaplanmış olmalı, gerektiğinde eğilip bükülebilen bir metalle
13
dayanıklılığı artırılmalı ve bunların kaplamaları bozulmamalı, bağlantıları iyi
durumda tutulmalıdır.
Şekil 8.10. Tehlikeli bir seyyar kablo bağlantısı.
Seyyar uzatma kabloları kullanılmadığı zamanlarda prize bağlı tutulmamalı, yerde
serili hâlde bırakılmamalıdır. Bu kablolara ekleme yapılmamalıdır. Ezilmiş ve
izolasyonu hasar görmüş kablolar kullanılmamalıdır.
Kazan içinde veya buna benzer dar ve iletken kısımları bulunan yerlerle ıslak
yerlerde alternatif akımla çalışan lambalar kullanıldığı taktirde, küçük gerilim veya
koruyucu ayırma sağlayan aygıtlar (güvenlik tranformatörü) çalışma yerinin
dışında tutulmalıdır.
El aletleri:
Elektrik işlerinde kullanılan pense, kargaburun, tornavida vb. el aletleri uygun
şekilde yalıtılmış ve yağdanlıkların, süpürgelerin, fırçaların ve diğer temizlik
araçlarının sapları akım geçirmeyen malzemeden yapılmış olmalıdır.
Şekil 8.11. Elektrikte kullanılan çeşitli aletler.
Elektrikli el aletleri iyi bir şekilde muhafaza edilmeli ve her an işe hazır şekilde
bakımlı bulundurulmalıdır. Elektrikli el aletleri kendi özel gayeleri için doğru olarak
ve kendi kapasiteleri içinde, aşırı zorlanmalara başvurulmadan kullanılmalıdır.
14
Taşınabilir elektrikli el aletlerinin sapları yeterli cins ve kalınlıkta akım geçirmeyen
maddeyle kaplanmalı veya bu gibi malzemeden yapılmış olmalı ve bu aletlerin
üzerlerinde devreyi kapalı tutmak için sürekli basılması gereken yaylı devre
kesicileri bulunmalıdır.
Asılı olarak kullanılması gereken taşınabilir elektrikli aletler, yay veya bir kablo ya
da bir zincir ucuna asılarak uygun ağırlıklarla dengede tutulmalıdır.
Taşınabilir ağır elektrikli aletlerin bir yerden diğer bir yere taşınması özel sapan
veya askılarla yapılmalı ve bu sapan askılar çalışma sırasında kullanılmamalıdır.
Taşınabilir elektrikli aletler ile çalışanlar, bol ve etekleri geniş elbiseler giymemeli,
işe uygun izole eldiven takmalıdırlar.
Elektrikli el aletleri kullanılmadan önce yetkili kimseler tarafından kontrol edilmeli,
topraklaması arızalı, motoru fazla kıvılcımlı, priz, fiş, anahtar ve bağlantı kablosu
bozuk olanlar kullanılmamalıdır.
Elektrikli el aletleri kullanılmadığı zamanlar, kablosu prizden çekilip toplanarak
uygun yerlerde muhafaza edilmelidir.
Elektrik kaynak makinelerinde güvenlik:
Elektrik kaynak işlerinde ehil kaynakçılar çalıştırılmalıdır.
Elektrik kaynağı işlerinde çalışan işçilere, işin özelliğine uygun kaynak maskesi, deri
eldiven, yanmaz önlük, iş ayakkabısı gibi kişisel korunma araçları verilmelidir.
Elektrik kaynağı yapılan yerler, başka işçilerin çalıştığı yerlerden ayrı olmalı veya
işçilerin çalışmasına engel olmayacak şekilde ışık geçirmeyen taşınmaz veya
taşınabilir uygun paravanlarla ayrılmış olmalıdır.
Elektrik kaynağı sırasında ortama yayılan kaynak gaz ve dumanlarının intişar ettiği
yerden emilerek dışarı atılması için alttan veya yandan çeken uygun aspirasyon
sistemi kurulmalıdır.
Elektrik kaynak makineleri ve teçhizatı yalıtılmış veya topraklanmış, kaynak
penseleri kabzalı ve dış yüzleri yalıtılmış ve kaynak ısısına karşı elektrot pensleri
uygun şekilde korunmuş olmalıdır.
Elektrik kaynak makinelerinin şalteri, makine üzerinde bulunmalı, kablolar sağlam
şekilde tespit edilmiş olmalıdır.
Otomatik veya yarı otomatik dikiş ve punta kaynağı makinelerinde operasyon
noktasına kapalı koruyucu yapılmalıdır.
Besleme ve kaynak kabloları, üzerinden taşıt geçmesi hâlinde zedelenmeyecek ve
bozulmayacak şekilde korunmalıdır.
Yanıcı maddelerin yakınında elektrik kaynağı yapılmamalıdır.
Elektrik kaynak makinelerinin temizlenmesi, tamir ve bakımı veya yerinin
değiştirilmesi sırasında makineler şebekeden ayrılıp elektriği kesilmelidir. Kaynak
makinelerinin bakım ve onarımı yetkili elektrikçiler tarafından yapılmalıdır.
15
Özet
•Elektrik tesisatlarında kullanılan malzemeler; alevin/yangının
yayılmasını azaltan alev geciktirici özellikte, halojenden arındırılmış,
yangına maruz kaldığında herhangi bir zehirleyici gaz üretmeyen,
korozif etki yapmayan nitelikte malzemeler olmalıdır.
•Gerilim altında bulunan tüm iletkenlerin, aşırı yük akımı ve arıza
akımı olması durumunda beslemenin otomatik kesilmesini sağlayan
bir ya da daha fazla cihaz ile korunması gerekmektedir.
•Elektrik tesislerinde izolasyon (yalıtım), topraklama, dokunmaya
karşı koruma ve aşırı akım ve ısıya karşı koruma elemanlarının
kullanımı hayati önem arz etmektedir.
•Kullanılan her bir elektrikli cihazın kendine has koruma
tertibatlarına sahip olması gerekir.
•İzolasyonun seviyesi ve kullanılan malzeminin iyi yapılandırılmış
olması elektrik tesislerinde yangını riskini azaltacak en önemli
unsurların başında gelmektedir.
16
Ödev
•Ülkemizde her yıl elektrik sebepli çıkan yangınların oranını
araştırınız.
•Topraklamanın elektrik sebepli yangınlar üzerine etkisini
araştırınız.
•Acil durum uyarı sistemlerinde kullanılan malzemelerin
özelliklerini araştırınız.
17
DEĞERLENDİRME SORULARI
Değerlendirme
sorularını sistemde ilgili
ünite başlığı altında yer
alan “Bölüm Sonu
Testi” bölümünde
etkileşimli olarak
cevaplayabilirsiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi “Elektrik Sistemlerinde Yangın Güvenliği” ile ilgili
standart kavramı ile ilgili değildir?
a) IEC
b) CENELEC
c) TSE
d) IEEE
e) HD 60364
2. Aşağıdakilerden elektrik tesisatlarında kullanılacak kablolarda bulunması
gereken özelliklerden biri değildir?
a) Yangına dayanıklı
b) Alevin yayılmasını azaltan
c) Renkli dış kılıfa sahip
d) Düşük duman yoğunluklu
e) Halojenden arındırılmış
3. Aşağıdakilerden hangisi elektrik tesisatlarında yangın oluşturucu
etkenlerden biri değildir?
a) Kablonun rengi
b) Kablo kesiti
c) Çalışma gerilimi
d) Çalışma akımı
e) Ortam sıcaklığı
4. Aşağıdakilerden hangisi bir topraklama çeşidi değildir?
a) Koruma
b) İşletme
c) Fonksiyon
d) Gelişim
e) İşletme
5. Aşağıdakilerden hangisi kaçak akım koruma anahtarının özelliklerinden
birisi değildir?
a) “Normal bir tesisatta gelen akımların meydana getirdiği manyetik
alanla giden akımların meydana getirdiği manyetik alan birbirine
eşit ve zıttır.” İlkesine göre çalışır.
b) Faz ile nötr arasındaki kısa devre anında çalışır.
c) Koruma anahtarının açma sınırlarından birisi 30 mA’ dir.
d) 300- 500 mA’de devreyi açanlar yangın koruma anahtarı olarak
isimlendirilir.
e) Tesisatın ana girişine, yangın koruma anahtarları ise ana kolon hattı
girişine bağlanır
18
6. Aşağıdakilerden hangisi güvenlik boyutlandırması ile ilgili değildir?
a) En az 10 m2 olmalı,
b) Kesintiyi en aza indirecek şekilde yapılandırılmalı,
c) Ayırma düzenekleri bulunmalı,
d) Gözle görülebilir yapılandırılmalara sahip olmalı,
e) Bakım ve onarım için kısa sürede müdahele edilebilir olmalı,
7. Aşağıdakilerden hangisi bir güvenlik tedbiri değildir?
a) Dokunmaya karşı koruma yapılması,
b) Çalışanların göz renginin siyah olması,
c) Çalışma zemininin yalıtılması,
d) Yalıtkan ayakkabı kullandırılması,
e) Tesisin uygun yerlerine gerekli ikaz levhaları asıl,
8. Aşağıdakilerden hangisi seyyar bir iletkende veya uzatma kablosunda
bulunması gereken özelliklerden biri değildir?
a) Uygun topraklamasının yapılması,
b) Elektrik kablo iletkenlerin çok damarlı ve yalıtılmış olması,
c) Gerilim düşümünü dikkate alınması,
d) Antigron sistemlerde kullanılacak kabloların dış renginin beyaz
olması,
e) Dayanıklılığının artırılmış olması,
9. Aşağıdakilerden hangisi elektrik tesislerinde kullanılan güvenlik ve koruma
amaçlı elemanlardan biri değildir?
a) Elektrik sayaçları
b) Kesiciler
c) Ayırıcılar
d) V-Otomat sigortalar
e) Kaçak akım koruma röleleri
10. Aşağıdakilerden hangisi elektrikli bir cihazın kullanımı sırasında güvenliği
etkileyen parametrelerden biri değildir?
a) İzoleli olması,
b) Kullanılan iletken kesitlerinin akıma göre hesaplanmış olması,
c) Kullanıcak gerilime göre izolasyonunun belirlenmesi,
d) Kullanılacağı ortamın (nemli, dış ortam, tozlu ortam vb.) göz önüne
alınarak imal edilmesi,
e) Aydınlatmasının mutlaka yapılması,
Cevap Anahtarı
1.D, 2.C, 3.A, 4.D, 5.B, 6.A, 7.B, 8. D, 9. A, 10. E
19
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER
KAYNAKLAR
Günaydın, S. (2012). “Türkiye’de Binalarda Elektrik Tesisatı Standardları ve
Yönetmelikler”. Elektrik Mühendisleri Odası.
Günaydın, S. (2012). “Binalarda Elektrik Tesisatı Ve Yangın Güvenliği, Yangına Karşı
Güvenli Kablolar”, Elektrik Mühendisleri Odası.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI, 2012 Elektrik-Elektronik Teknolojisi, Yangın Algılama ve
İhbar Sistemlerinin Bağlantıları Ve Montajı Modül Eğitim Kitapçığı, Ankara,
20

elektrik tesislerinde güvenlik

Transkript

Benzer belgeler

Filmler e-ticaret mecrası olacak

Kablosuz enerji (2019)

Malzemeler ve Alanlar

hs/mıcus serisi dokunmatik pc kullanım kitabı

eBay / GittiGidiyor

İnternetten elektrik tedarikçisi değiştirerek yüzde 20`ye

basın bülteni