Kimyasal Etkenler - İş Sağlığı ve Güvenliği Koordinatörlüğü

Transkript

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
KİMYASAL TEHLİKELER
Doç.Dr.İlgin KURŞUN
[email protected]
İşyerinde sağlığı olumsuz etkileyebilecek kimyasal risk etmenleri:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Tozlar:
Sınıflandırılması (organik tozlar, inorganik tozlar)
Mesleki maruziyet alanları
Çalışan sağlığına etkileri
Ortam ve biyolojik ölçüm metotları
Erken tanı yöntemleri
Korunma yöntemleri
Gaz, buhar ve dumanlar
Kaynak çeşitleri ve gazları
Solventler, asit ve bazlar, metaller ve tuzlar
Pestisitler
Çalışan sağlığına etkileri
Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarında (MSDS), Risk (R) ve Güvenlik (S) tanımları,
Önleme ve korunma yöntemleri
Kimyasalların üretimi, taşınması, depolanması ve kontrolü
Kanserojen, mutojen ve toksik maddeler
Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı kimyasal maddeler
Patlamadan korunma dokümanı ve patlayıcı ortamlarda kullanılacak makine ve teçhizat
•
•
•
•
1. Bu madde sağlığım için tehlikelimizdir ?
2. Kendimi nasıl koruyabilirim,
3. Acil durumlarda neleri yapmam gerekiyor
4. Bu soruların cevabını nereden bulabilirim
“
Yeni kimyasallar her yerde
•
•
•
•
•
•
Yediğimiz gıdadan,
Bakım ürünlerine,
Böcek kovucularından,
Halılara,
Plastik oyuncaklara
ve çok fazlasında…
TV & Bilgisayar
Kişisel
bakım/Kozmetikler
Mobilyalar
Sıradan bir
ev
Kimyasal ev
Otomobil
Döşeme
Mobilya
Temizlik maddeleri
& Pestisitler
Yerdöşemesi
KİMYASAL MADDE
•
•
•
•
•
Doğal halde bulunan veya
Üretilen veya
Herhangi bir işlem sırasında veya
Atık olarak ortaya çıkan veya
Kazara oluşan her türlü element,
bileşik veya karışım olarak
tanımlanmıştır.
(Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık
ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
Madde:4)
KİMYA SANAYİİ’NİN TASNİFİ
ANA GRUPLAR
-Organik ve inorganik kimyasal maddeler,
-Plastikler, sentetik reçineler, elyaflar,
-Farmostatik kimya maddeleri ve ilaçlar,
-Temizleme, yıkama, parlatma maddeleri, parfümeri,
-Boyalar, vernikler, laklar , emaye boyalar,
-Zirai kimya maddeleri,
-Çeşitli kimyasal müstahzarlar,
-Petrol ürünleri,
TEHLİKELİ KİMYASALLAR ve KAYNAKLARI
Siyanid atıkları
Metal işleme atıkları
Solventler
Civa Atıkları
Florid
Arsenik
Pestisitler
Plastik,
Fenol
Asbest
Kurşun
Elektrokaplama, metal işleme, kimyasallar
Aşındırıcı asitler, Kesme yağı, Asidik Çamur
Bitkisel yağ, kimya sanayi
Darphane, pil sanayi
Boksit, gübreler
Gübre, ağaç işleme
Üretim ve formulasyon, atık izolesi
Monomerler, vinil klorür, acrilonitril,
Demir ve çelik, petrokimyasallar
Asbestli çimento, izolasyon ve yapı sanayi
Boya, kurşun batarya sanayi
Her kimyasal madde
• Uygun yolla ve uygun dozda canlı
organizmalara verildiğinde zararlı etki
meydana getirme kapasitesine sahiptir.
• Bir etki meydana getirebilmesi için
öncelikle belirli bir yoldan vücuda alınması,
absorbe olması gereklidir.
• SONUÇTA meydana gelen etkinin şiddeti,
organizmada etki yerine ulaşan madde
miktarına bağlıdır.
KİMYASALLAR
KİMYA SANAYİNİN FAALİYET ALANI DOĞAL MADDELERİN KİMYASAL YAPISINI
DEĞİŞTİREREK DİĞER ENDÜSTRİLERDE VEYA GÜNLÜK YAŞAMDA KULLANILMAK
ÜZERE YENİ MADDELER ÜRETMEKTİR
KİMYASALLAR
YAŞAM
KALİTEMİZİ
ARTIRIRLAR
SAĞLIK VE
GÜVENLİK İÇİN
TEHLİKE
KAYNAKLARI
BÜTÜN KİMYASALLAR
AYNI DERECEDE
ZARARLI DEĞİLDİR
KİMYASALLARIN
ZARARLI ETKİLERİ
KENDİ ÖZELLİKLERİ
İLE SINIRLI DEĞİLDİR
BİRDEN FAZLA ZARARLI
ETKİYE SAHİP OLABİLİR
SAĞLIK
KİMYA SANAYİNDE
ÇALIŞANLAR
AYNI YOLLA , AYNI
ŞEKİLDE, AYNI SÜREDE
ZARAR VERMEZLER
BESLENME
SANAYİNİN DİĞER
ALANLARINDA
ÇALIŞANLAR
KİMYASALLARIN
ETKİLERİ KULLANIM VE
SAKLAMA KOŞULLARINA
BAĞLIDIR
ÇEVRE
KİMYASALLAR
TEHLİKELİ KİMYASALLAR
ANİ, TEKRARLANAN VEYA
UZUN SÜRELİ MARUZİYET
SONUNDA SAĞLIĞA ZARARLI
OLANLAR
FİZİKSEL VE KİMYASAL
ÖZELLİKLERİ NEDENİYLE
ZARAR VERME RİSKİ
OLANLAR
ÇEVREYE ZARAR
VERENLER
KİMYASALLAR
ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ (ILO)
KİMYASALLARIN KULLANIMINDA GÜVENLİK HAKKINDA 170 NO’LU SÖZLEŞME-1990
KİMYASALLARIN KULLANIMINDA GÜVENLİK HAKKINDA 177 NO’LU TAVSİYE KARARI
KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI
TOKSİK ÖZELLİKLERİ
PARLAMA, PATLAMA, OKSİTLEME,
TEHLİKELİ REAKSİYON VERME ÖZELLİKLERİ
AŞINDIRICI VE TAHRİŞ EDİCİ ÖZELLİKLERİ,
ALERJİK VE HASSASİYET OLUŞTURMA
ÖZELLİKLERİ
KANSOREJEN ETKİLERİ,
TERATOJENİK VE MUTAJENİK ETKİLERİ
ÜREME SİSTEMİNE ETKİLERİ
KİMYASALLARIN TAŞINMASI
ÖZELLİKLERİ
PATLAYICI MADDELER
SIKIŞTIRILMIŞ, SIVILAŞTIRILMIŞ BASINÇ
ALTINDA YOĞUNLAŞTIRILMIŞ
PARLAYICI,
PARLAYICI OLMAYAN VE
ZEHİRLİ GAZLAR
KOLAYLIKLA PARLAYABİLEN SIVILAR
KOLAYLIKLA PARLAYABİLEN KATILAR
OKSİDAN MADDELER,
ORGANİK PEROKSİTLER
ZEHİRLİ VE ENFEKSİYONA NEDEN
OLABİLECEK MADDELER
RADYOAKTİF MADDELER
AŞINDIRICI MADDELER
DİĞER ZARARLI MADDELER
KİMYASALLAR
AVRUPA BİRLİĞİ SINIFLANDIRMASI
PARLAYICI
PATLAYICI
OKSİTLEYİCİ
ZEHİRLİ
AŞINDIRICI
TAHRİŞ EDİCİ
HASSASİYET
OLUŞTURUCU
KANSEROJEN
ÜREME İÇİN TOKSİK
MUTAJEN
ÇEVREYE ZARAR
VEREN
• İşyerlerinde
meydana gelen
kazaların çok düşük
bir bölümü teknik
hatalardan
• Büyük bir bölümü ise
insan hatalarından
kaynaklanmaktadır.
14
ÜLKEMİZDEKİ BAZI KİMYASAL
KAZALAR•
Kimya Deposu Yangın ve Patlamaları•
İstanbul Tuzla LMA Fab. Reaktör Patlaması(Reçine
üreten reakörün patlaması)•
İstanbul Başakşehir Saf Kimya Yangını
Gaziantep Allen Kimya Yangını
Gebze Boya Fabrikası Yangını
İst. Tuzla Kayalar Kimya Boya Fab. Yangını
YARALI TAHLİYE
İŞTEHLİKELİ
SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
ÖLÜ KOORDİNATÖRLÜĞÜ
MADDE
YIL
ŞEHİR/
NEDENİ
ÜLKE
1970
Osaka/
Japonya
Patlama
Gaz
92
-
-
1972
Duque de
Brazil/Caxias
Proses
hatası
Gas (LPG)
39
51
-
1974
Fixborough/
İngiltere
Patlama
Siklohekzan
23
104
300
1976
Houston/
A.B.D.
Trafik
kazası
Amonyak
6
178
-
1978
LosAlfaque
İspanya
Trafik
kazası
Propilen
216
200
-
1979
Bremen/
Almanya
Değirmen
kazası
Flor
14
27
-
1979
Mississaug
Kanada
Tren kazası
Klor
-
-
25000
16
YARALI
Boşaltma
42
50
-
Fenol
-
250
(2milyon
maruziyet)
Patlama
Gaz
(LPG)
452
4228
200.000
Ufa/
Rusya
Boru hattı-sızma
Doğal
gaz
645
-
-
1992
Çorlu/
Türkiye
Patlama
Metan
32
64
-
1993
Bangkok/
Tayland
Oyuncak
fabrikası yangın
Plastik
240
547
-
2001
Tolouse,
Fransa
Gübre tesisi
patlaması
Amonyum
nitrat
30
2500
-
YIL
ŞEHİR/ÜLKE
NEDENİ
1982
Tacoo/
Venezuela
1983
İstanbul/
Türkiye
1984
River Dee/UK İçme suyunda
kontaminasyon
1984
San Juanico/
Meksika
1989
Tehlikeli
ÖLÜM
madde
SAĞLIĞI
VE GÜVENLİĞİ
İŞ
Tank patlaması
Fuel oil
Patlama
KOORDİNATÖRLÜĞÜ
153
20.000 40.000
17
KİMYASALLAR
TEHLİKELİ KİMYASALLARIN RİSKLERİ
SAĞLIK RİSKLERİ
GÜVENLİK RİSKLERİ
Meslek hastalıkları
İş kazaları
İş kazaları
Yangın
Parlama-patlama
ÇOK TOKSİK MADDE
TOKSİK MADDE
ZARARLI MADDE
AŞINDIRICI MADDE
TAHRİŞ EDİCİ MADDE
ALERJİK MADDE
KANSEROJEN MADDE
MUTAJEN MADDE
MADDE
YANICI
PARLAYICI
PATLAYICI
OKSİTLEYİCİ (OKSİDAN)
SUYA DUYARLI OLANLAR
BİRBİRLERİYLE
REAKSİYONA GİRENLER
ÇEVRE İÇİN RİSKLER
Ekosistemin
dengesini bozma
ÇEVRE İÇİN
ZARARLI OLAN
MADDELER
Bir kimyasalın risk değerlendirmesi
başlıca 4 basamakta yapılır:
1. Toksisitenin değerlendirilmesi
2. Doz-cevap ilişkisinin belirlenmesi
3. Maruziyetin belirlenmesi
4. Risk karekterizasyonu
KİMYASALLAR
FİZİKSEL VE
KİMYASAL
ÖZELLİKLERİ
KİŞİNİN
FİZYOLOJİK
ÖZELLİKLERİ
KİMYASALLARIN SAĞLIK
RİSKLERİNİ ETKİLEYEN
FAKTÖRLER
MARUZ KALMA
ŞEKLİ VE SÜRESİ
ÇEVRESEL
ÖZELLİKLER
MARUZ KALAN KİŞİNİN FİZYOLOJİK ÖZELLİKLERİ
YAŞ
YENİ DOĞMUŞ ÇOCUKLARDA BAZI ENZİMLER HENÜZ OLUŞMADIĞI İÇİN BU TÜR
ENZİMLERLE DETOKSİFİYE OLAN KİMYASALLARIN TOKSİK ETKİSİ ARTAR. İLERİ
YAŞLARDA DA BAĞIRSAK FAALİYETLERİ VE ABSORBSİYON YAVAŞLADIĞINDAN AĞIZ
YOLUYLA ALINAN MADDELERİN ETKİSİ GECİKEBİLİR. GENELLİKLE YAŞLI KİMSELER
İLAÇ VE TOKSİK MADDELERE KARŞI DAHA DAYANIKSIZDIRLAR.
BESLENME
YETERSİZ BİR ŞEKİLDE BESLENEN SIÇANLARIN DDT VE KAFEİNE DAHA DUYARLI
OLDUKLARI GÖSTERİLMİŞTİR. AYRICA YÜKSEK PROTEİNLİ VE KARBONHİDRATLI
BESİNLER KLİNİKTE TOKSİK MADDELERLE OLUŞAN KARACİĞER HARABİYETİNE KARŞI
KULLANILMAKTADIR. YAĞ DOKUDA BİRİKEN BAZI KİMYASALLARDA YAĞLI BESLENME
SONUCU VÜCUTTA DAHA FAZLA TUTULURLAR.
CİNSİYET
HAMİLELİK
GENETİK FAKTÖRLER
BAZI BİREYLERDE DOĞUŞTAN NEDENLERLE BAZI ENZİM SİSTEMLERİNDE EKSİKLİK
VEYA DAHA YÜKSEK AKTİVİTE SÖZ KONUSUDUR. BU NEDENLE AYNI MADDEYE FARKLI
CEVAPLAR VERİLİR.
21
KİMYASALLAR
KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI
SOLUNUM
ABSORBSİYON (DERİ VEYA GÖZLER)
KİMYASALLAR
İŞYERİ HAVASINDA
TOZ, SİS, DUMAN,
GAZ VE BUHAR. LİF
ŞEKLİNDE
DAĞILMIŞ
OLABİLİR VE
SOLUNABİLİR
(ÇAPI 3
MİKRONDAN AZ
UZUNLUĞU 5
MİKRONDAN FAZLA
UZUNLUK, ÇAP,
ORANI 3:1 DEN
BÜYÜK LİFLER)
SIVI KİMYASALLAR DERİ
YOLU İLE ABSORBLANABİLİR
AYRICA GÖZLER DE SIÇRAMA
VEYA BUHAR ŞEKLİNDE
BULUNAN MADDELERİ
ABSORBE EDEBİLİR.
SİNDİRİM
ORTAM HAVASINDA
BULUNAN TOZLARIN
YUTULMASI,
KİMYASAL MADDE
BULAŞMIŞ ELLERİN
TEMİZLENMEDEN
YEMEK YENİLMESİ,
SİGARA İÇİLMESİ
YOLUYLA,
YANLIŞLIKLA YUTMA
YOLUYLA,
GAZ, TOZ, BUHAR,
DUMAN SIVI VEYA
KATI MADDELERİN
VÜCUDA
GİRMESİDİR.
22
Kimyasalların vücuda
giriş yolları
Deri
Solunum
yolu
Sindirim
kanalı
KİMYASALLAR
HEDEF ORGANLAR
DERİ
AKCİĞER
MERKEZİ
SİNİR
SİSTEMİ
KAN
DOLAŞIM
SİSTEMİ
KARACİĞER
BÖBREK
KİMYASALLAR VÜCUDA GİRDİKLERİ ZAMAN LOKAL VEYA (KAN DOLAŞIMINA
GEÇER VE BÖYLECE VÜCUDUN TÜM KISIMLARINA DAĞILIRLARSA) SİSTEMİK
ETKİLERE NEDEN OLABİLİRLER
KİMYASALLARIN TOKSİK ETKİLERİ, TÜM ORGANLARDA AYNI DEĞİLDİR.
GENELLİKLE 1-2 ORGANI ETKİLERLER. KİMYASALLARIN TOKSİK ETKİLERİNİ
GÖSTERDİKLERİ BU ORGANLAR HEDEF ORGAN OLARAK TANIMLANIR
Nikel, Katran ,
Benzen, Akrilik,
Epoksi reçineleri
Organik
fosforlar
Böcek ilaçları
Kurşun
Cıva
Manganez
Arsenik
Asbest
Silisyum
Pamuk tozu
Kadmiyum
Berilyum
Dizel gazlar
Karbon
monoksit Vinil
klorür
Tiner
Benzen
Tolüen
Karbon
tetraklorür Vinil
klorür
Tiner
Asbest
Nitrozaminler
Dumanlar
Kurşun
Benzidin boyalar
Betanaftilamin
Cıva
Mangal
dumanları
kurşun
KİMYASALLAR
KİMYASAL MADDE ETKİLEŞMELERİ
(Interactions)
BAĞIMSIZ ETKİ
SİNERJİK ETKİ
VÜCUDA ALINAN
HER KİMYASAL
BİRBİRİNDEN
TAMAMEN
BAĞIMSIZ
FİZYOLOJİK
ETKİDE
BULUNABİLİR
KİMYASALLAR
AYNI ORGANDA
AYNI YÖNDE VE
AYNI ŞEKİLDE ETKİ
EDEBİLİRLER.
ADDİTİF ETKİ
ORGANİZMAYA GİREN VE AYNI
YÖNDE ETKİ GÖSTEREN 2
KİMYASAL MADDE TOPLU
ETKİSİ BUNLARIN BİR
BİRLERİNDEN AYRI İKEN
GÖSTERDİKLERİ TOKSİKOLOJİK
ETKİNİN TOPLAMINA EŞİTTİR
(1+1=2)
ANTAGONİZMA
BİR KİMYASAL MADDENİN
ETKİSİ DİĞERİ
TARAFINDAN ORTADAN
KALDIRILABİLİR.
(ANTİDOT-PANZEHİR)
(n-Hegzan ile toluene)
POTANSİYALİZASYON
BİR KİMYASAL MADDE
DİĞERİNİN ETKİSİNİ
ARTTIRIR.
BÖYLECE BİRİNCİ MADDE
POTANSİYATÖR OLARAK ETKİ
EDER VE TOPLAM ETKİDE
HER İKİ KİMYASALIN KENDİ
ETKİLERİNİN TOPLAMINDAN
FAZLADIR (1+1=4)
BAZI DURUMLARDA BİR
MADDE TEK BAŞINA
ZARARA NEDEN OLMAZ,
AMA BAŞKA BİR
KİMYASAL MADDENİN
TOKSİK ETKİSİNİ
İNDÜKLEYEBİLİR (0+1=3)
26
KİMYASALLAR
SAĞLIK ZARARLARINA NEDEN OLAN KİMYASALLAR
VE ZARARLARI
ÇOK TOKSİK,
TOKSİK VE
ZEHİRLİ MADDELER
TAHRİŞ EDİCİLER
DUYARLILAŞTIRICILAR
(ALERJENLER)
AKUT ETKİLER
TAHRİŞ EDİCİLER
MESLEK
HASTALIKLARI
KİMYASAL
YANIKLARA
NEDEN OLANLAR
KANSEROJEN, MUTAJEN,
MADDELER
KANSEROJENLER
RENK DEĞİŞİMİNE VE
LEKELERE
NEDEN OLANLAR
MUTAJENLER
MADDELER
TERATOJENLER
27
KİMYASALLAR
ÇOK TOKSİK
TOKSİK
ZEHİRLİ KİMYASALLAR
GAZLAR
ZEHİRLİ GAZLAR
KARBON MONOKSİT
FOSGEN
AMONYAK
HİDROJEN SÜLFÜR
KLOR
HALOJENLİ
HİDROKARBONLAR vb.
BOĞUCU GAZLAR
KARBON DİOKSİT
SIVILAR
ÇÖZÜCÜLER,
ORGANİK-İNORGANİK
BİLEŞİKLER
AMONYAK
ORGANİK KURŞUN
BİLEŞİKLERİ
KARBON SÜLFÜR
HİDROKARBONLAR vb.
KATILAR
METALLER
ARSENİK, BERİLYUM,
KADMİYUM, KROM,
MANGAN, NİKEL, KURŞUN
CİVA
vb.
AMETALLER
FOSFOR,
ORGANİK VE İNORGANİK
BİLEŞİKLER
TOZLAR
KİMYASALLAR
KİMYASAL YANIKLARA
NEDEN OLANLAR
GÜÇLÜ TAHRİŞ
EDİCİLER
KUVVETLİ ASİT VE BAZLAR
H2SO4,
HCl,
NaOH
ZAYIF TAHRİŞ
EDİCİLER
KRONİK TAHRİŞ
ZAYIF ASİTLER
ZAYIF ALKALİLER
KARBON DİSÜLFİT,
PETROL DAMITMA ÜRÜNLERİ
TAHRİŞ EDİCİLER,
(ALERJENLER)
KROMATLAR,
EPOKSİ REÇİNELER
AKRİLİK REÇİNELER
RENK DEĞİŞİMİ
VE LEKELERE
NEDEN OLANLAR
AĞIR METALLER
GÜMÜŞ,
CIVA,
ARSENİK
SAĞLIK RİSKLERİNİN KONTROLÜ - İZLEME
ORTAMIN İZLENMESİ- ÖLÇÜMLER
MARUZİYET SINIR DEĞERİ
VERİLMİŞ KİMYASALLAR İÇİN
ORTAM ÖLÇÜMLERİ YAPILIR
ORTAM ÖLÇÜMÜ
 ZAMAN,
 YER
 KOŞULLAR
KİMYASALLAR
YANICI
PARLAYICI
PATLAYICI
OKSİTLEYİCİ (OKSİDAN)
SUYA DUYARLI
VE
BİRBİRLERİYLE REAKSİYONA GİREN
MADDELER
KİMYASALLARIN GÜVENLİK RİSKLERİ
YANGIN
PARLAMA
PATLAMA
KİMYASALLAR
KİMYASALLARIN GÜVENLİK RİSKLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
KİMYASAL
ÖZELLİKLERİ
FİZİKSEL
HALLERİ
YANMA
NOKTALARI
KİMYASALLARIN
FİZİKSEL VE KİMYASAL
ÖZELLİKLERİ
PATLAMA
LİMİTLERİ
KAYNAMA
NOKTALARI
PARLAMA
NOKTALARI
RİSKİ ÖNLEMEK
TEHLİKELERİ BELİRLE
RİSKİ DEĞERLENDİR
UYGUN KONTROL MEKANİZMALARINI KUR
RİSK KONTROL ÖNLEMLERİNİN HİYERARŞİSİ
• ORTADAN KALDIRMAK
• TEHLİKESİZ VEYA DAHA AZ TEHLİKELİ OLANI KULLANMAK
• IZOLE ETMEK
• MÜHENDİSLİK ÖNLEMLERİ UYGULAMAK
• GÜVENLİ ÇALIŞMA ALIŞKANLIĞI KAZANDIRMAK (EĞİTİMİ
DE İÇEREN)
• KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM KULLANMAK
KİMYASAL HİJYEN PROGRAMI
• Ortaya çıkan
sorunların bir daha
oluşmaması için
kaydedilmesinin
sağlanması
• Sorunları ortadan
kaldırmaya yönelik
önlemler
TEHLİKENİN OLUŞMASI
BULAŞMA YOLU
(Temas, Ortak Kullanılan Maddeler, Hava)
ETKEN-KAYNAK
KONAK
(Duyarlılık)
KİMYASAL RİSK ÖNLEMLERİ
•Kaynakta,
•Ortamda,
•Kişiye yönelik,
olmak üzere sırasıyla 3 aşamada
değerlendirilmelidir.
Kimyasal Risk Önlemleri
Kaynakta Alınacak Önlemler
Kullanılan Maddenin Değiştirilmesi
– Benzen yerine toluen, benzin yerine
gazyağı vs. gibi daha az zararlı
madde kullanmak.
İşlemin Değiştirilmesi
– Örneğin, işyeri ortamına bol
miktarda boya ve tiner yayan
tabanca boyası yerine havasız
tabanca tekniğini uygulamak veya
durum uygunsa fırça kullanmak
hem boyadan, tinerden ekonomi
sağlayacak hem de ortam havası
daha az kirlenmiş olacaktır.
İşlemin Kapalı Sisteme Alınması
İşlemin Yer ve Süre Olarak
Sınırlanması
Islak (Sulu) Yöntemler Kullanılması
– Özellikle tozun ortama karışmadan
bastırılmasına yarayan bu yöntem
maden işletmelerinde çok yararlı
olmaktadır.
Yerel Aspirasyon
Sisteminin Uygulanması
– Gaz, toz, buhar gibi maddelerin
kaynağında, ortama yayılmadan
çekilerek dışarı atılmasını sağlayan
bu yöntem ne yazık ki, pek çok yerde
yanlış uygulanmakta ve bazen yarar
yerine zarar vermektedir.
Sürekli Ortam Ölçümleri
– Ortamda, sık sık sorun olan
madde veya etkenler özel
detektör tüpleri veya
deteksiyon cihazları ile kontrol
edilerek alınan önlemlerin
yeterliliği denetlenmeli,
gerekiyorsa yeni önlemler
alınmalıdır.
Yeterli Bakım Programı
– Risklerin kaynağında
önlenmesi için tesis edilen
sistemlerin bakımlarının
yapılması kimyasalların
ortama yayılmasını
önlemede etkili olacaktır.
Ortamda (Hava yolunda) Alınacak Önlemler
İşyeri Düzeni
– Düzensiz bir işyeri, iş verimini
düşüreceği gibi iş kazaları olasılığını
arttıracak ve iş gereği oluşan
süprüntü vb. maddeler örneğin
bulaşık üstüpüler, tozlar sağlığı
45
olumsuz yönde etkileyebilecektir.
Genel Aspirasyon
Burada da ilk göz önüne alınacak husus
çalışan kişilerin soludukları hava düzeyinde
etkin bir havalanma sağlanmasıdır.
Seyreltme Aspirasyonu (Temiz Hava
Sağlanması)
– Tamamen kapalı iş
ortamlarında bir
yandan yerel
aspirasyon ile
zararlı maddeler dışarı atılırken gerekli
olan temiz hava da bir başka sistemden
içeri verilmelidir.
Çalışan Kişide (Alıcıda) Alınacak Önlemler
Eğitim
– Önlemlerin en etkili ve yararlısı,
çalışanların, hangi tehlikelerle
karşı karşıya olduğu, nasıl
korunacağı, alınan önlemlere nasıl
uyacağı konusunda yapılacak ve
belirli aralıklarla tekrarlanan işçi
sağlığı ve iş güvenliği
eğitimleridir.
Kişisel Koruyucular
– Gözlük, maske, eldiven, baret vb. kişisel
koruyucular en son başvurulacak fakat
gerektiğinde kesinlikle kullanılması zorunlu
araçlardır.
Bu araçlar ancak, hangi tehlikeye karşı ne
kadar ve ne sürede koruduğu bilinci ile
kullanılırsa yararlı olurlar.
KİŞİSEL
ÖNLEMLER
•Kaza durumunda duşlar ve
göz yıkama üniteleri
–Saniyeler içerisinde ulaşılır mesafede
olmalı
Yeterli Sağlık Kontrolü
– Çalışan kişilerin işe giriş muayeneleri ve
periyodik tıbbi kontrolleri sorunların erken
tespit edilmesi ve gereken önlemlerin
alınarak tedavilerinin yapılması çoğu kez
hayat kurtarıcı olmaktadır.
YÜKSEK PERFORMANS SIVI KROMATOGRAFİSİ HPLC)
Ve İYON KROMATOGRAFİSİ(IC)
İşyeri ortamındaki aldehitler, polinukleer aromatik hidrokarbonlar, tekstil
boyaları, pestisitler, asitler vb. kimyasalların analizleri yapılabilmektedir.
TARAYICI ELEKTRON MİKROSKOBU (SEM)
Asbest liflerinin sayımında kullanılan çok güçlü ve kesin sonuç veren bir
mikroskoptur.
KİŞİSEL ORNEKLEME CİHAZLARI
Kişisel gaz ve toz örnekleyicileri İsçilerin maruz kaldığı kimyasal
maddelerden ve tozlardan numune almak için kullanılırlar
Gürültü ve titreşim ölçüm cihazları
İşçilerin maruz kaldığı gurultu ve titreşim Düzeyini ölçmek için
kullanılırlar.
Termal konfor ölçüm cihazları
İs yerinin termal özelliklerini ölçmek için kullanılırlar (Sıcaklık, nem, hava
akım hızı).
Kimyasallara Maruz Kalmanın
Gözlenmesi
• Fabrika içi denetim ile gözetilmesi
• Doğrudan okuma yapabilen cihazlarla
• Numune toplama pompalarıyla
Sensörler
Renkli Tüpler
Taşınabilir Gaz
Kromotografları
Numune
DETAM
İş Toplama
Sağlığı vePompası
Güvenliği
• KKD’ler biraz rahatsız edici
olmalarına rağmen gerekli
olduğunda kullanılmaları
gerekir. KKD’ler kullanım alanı
için çok dikkatli seçilmeli ve
kullanıcılar bu konuda
eğitilmelidir.
Depolama
• Depolamada işaretlere dikkat edilmeli
• Depolama raflarından malzemenin
düşmemesi için önlem alınmalı
• Dökülmelere karşı önlem alınmalı
• Etkileşen kimyasallar yan yan
konulmamalı
Depolama
• Malzeme tanklarının etrafı taşma havuzu ile
çevrilmeli ve dökülmelere karşı önlem
alınmalıdır.
• Varil, bidon vb malzemeler kirlilik yaratmayacak
şekilde depolanmalıdır.
• Kullanım alanlarında göz duşları ve malzeme
güvenlik bilgi formları bulundurulmalıdır.
• Yanıcı kimyasallar diğerlerinden ayrı olarak
güneşten etkilenmeyecek şekilde kapalı
alanda depolanmalıdır.
• Dökülmelere karşı uygun nitelikte absorban
malzemeler konulmalıdır.
• Kaplar Tanımlı olmalıdırlar
MALZEMELERİN
DEPOLANMASINDA GÜVENLİK
Depolama ve Taşıma Etiketleri
SEMBOL
ANLAMI
Isıdan koruyunuz
Kanca kullanmayınız
Donmaktan koruyunuz
58
Bir Arada Depolanması Sakıncalı
Olan maddeler
Zehirli (T) ve Çok Zehirli (T +)
maddeler
Oksitleyici (O) maddelerle
Bir arada depolanmaz.
İŞ SAĞLIĞI
VE GÜVENLİĞİ
TEHLİKE SEMBOL
VE İŞARETLERİ
(EK-4)KOORDİNATÖRLÜĞÜ
E Patlayıcı
T+ Çok Toksik
C Aşındırıcı
O Oksitleyici
T Toksik
Xi Tahriş Edici
F+ Çok Kolay Alevlenir
F Kolay Alevlenir
Xn Zararlı
N Çevre İçin Tehlikeli
60
RİSK İBARELERİ (EK-5)
• R 1-Kuru halde patlayıcıdır.
• R 2-Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile
temasında patlama riski.
• R 3-Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile
temasında çok ciddi patlama riski.
• R 4-Çok hassas patlayıcı metalik bileşikler oluşturur.
• R 5-Isıtma patlamaya neden olabilir.
• R 6-Hava ile temasta veya havasız ortamda patlayıcıdır.
• R 7-Yangına neden olabilir.
• R 8-Yanıcı maddelerle temasında yangına neden olabilir.
GÜVENLİK İBARELERİ (EK-6)
•
•
•
•
•
S 1-Kilit altında muhafaza edin.
S 2-Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun.
S 3-Serin yerde muhafaza edin.
S 4-Yerleşim alanlarından uzak tutun.
S 5-....... içinde muhafaza edin. (Uygun sıvı üretici tarafından
belirlenir)
• S 6-....... içinde muhafaza edin. (İnert gaz üretici tarafından
belirlenir)
• S 7-Kabı sıkıca kapatılmış halde muhafaza edin.
R (Özel Risk-Tehlike) ve
S (Güvenlik-Sağlık) Numaraları
• R - Risk ve S - Güvenlik numaraları
uluslararasıdır.
• R - Risk numaraları o malzemenin yol
açabileceği zararları ve tehlikeleri gösterir.
• S - Güvenlik numaraları o malzemenin
kullanımı, depolanması sırasında zararlarının
azaltılması ve ortadan kaldırılması için alınması
gereken önlemleri / tavsiyeleri belirtir..
Toksikolojik Etkiler
•
•
•
•
•
•
R42/R43
Xi
Xn
C
T
T+
Hassaslaştırıcı
Tahriş edici
Zararlı
Korozif(Aşındırıcı)
Toksik
Çok toksik
ETİKETLEME
İÇİNDE KİMYASAL MADDE BULUNAN
BÜTÜN KAPLAR ETİKETLENMELİDİR
KİMYASAL MADDELER DAHA
KÜÇÜK KAPLARA AKTARILIRSA
BUNLAR YENİDEN ETİKETLENMELİDİR.
65

ETİKETLER

KULLANMA TALİMATLARI

GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI
TÜRKÇE ve ANLAŞILIR
OLMALIDIR.
66
Etiketleme
EC No
T
Toksik
Tehlike
sembolleri
N
Maddenin ismi
ve miktarı
R cümlecikleri
R 23/24/25
Difenilamin
100 kg
EC No: 204-539-4
- Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda
toksiktir
- Kilit altında ve çocukların ulaşamayacağı bir yerde
muhafaza edin.
-Çalışırken uygun koruyucu giysi, koruyucu eldiven
kullanın
Çevre için
tehlikeli
-Kaza halinde veya kendinizi iyi hissetmiyorsanız
hemen bir doktora başvurun (mümkünse bu etiketi
gösterin)
Firmanın adı,
adresi, tel,.....
ABC Kimya Sanayi A.Ş., istanbul yolu...,Tel:0312...
06.08.2014
ASG
S cümlecikleri
(1/2)
36/37-45
67
MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI
(MSDS)
Kimyasalların neden olduğu sağlık ve güvenlik
tehlikelerinin azaltılmasına yarayan bir sistemin
parçasıdır.
Kimyasal maddeyi ;
•Taşıyanların ,
•Depolayanların,
•Kullananların Ve
•Üretimde Çalışanların
kimyasal maddelerin tehlikeleri konusunda doğru
değerlendirme yapmalarını sağlamayı amaçlar.
MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI (MSDS)
Kimyasalı
•
•
•
•
Üreten,
İthal Eden veya
Dağıtımını Yapanlar,
Bir Madde İlk Defa Alındığında veya
Malzeme Güvenlik Formlarında Değişiklik
Yapıldığında,
Kimyasal maddelerle birlikte
Malzeme Güvenlik Formlarını (MSDS)
kullanıcıya vermelidirler .
Kimyasal Atıkların Bertaraf Edilmesi
Kimyasalların kullanıldığı yerlerde
atıkların oluşması çok normaldir.
Bazı kimyasalların artıkları
ve/veya atıkları hem çevre hem
de insan sağlığı için çok tehlikeli
olabilir. Bu gibi durumlarda
kimyasal atık veya artığın türüne
göre insan sağlığına ve ekolojiye
yönelik riskler ortadan kaldırılmalı
veya en aza indirilmelidir.
Çeşitli kimyasal maddelerin çalışma
ortamında bulunması ile ilgili olarak
aşağıdaki tanımlamalar kullanılmaktadır.
TLV (Threshold Limit Value, Eşik Limit Değer): Maddelerin havadaki izin
verilen üst limit konsantrasyonları günde 7-8, haftada 40 saat çalışma saatleri
göz önüne alınarak kimyasal maddenin havada bulunmasına izin verilen
zararlı etkisi olmayan günlük ortalama konsantrasyonu (mg/L, g/m3).
Maksimum Tolere doz (MTD): 90 gün kimyasala maruz kalan hayvanlarda %
10 ağırlık kaybından başka hiçbir etki oluşturmayan ve ölüme neden olmayan,
hayvanların ömürlerini kısaltmayan madde dozu.
ADI (Acceptable Daily Intake, Kabul Edilebilir Günlük Alım Düzeyi) : Bir
kimyasal maddenin tüm yaşam boyunca alındığında toksik etki göstermeyip
bir risk taşımayan besinlerle günlük alım düzeyi (mg/kg/gün).
NOEL: (No observed effect level )Eşik doz, toksik etki göstermeyen düzey. ADI = NOEL
MAC (Maksimum Müsade Edilen Konsantrasyon): Çevresel ve endüstriyel havada kimyasal
maddenin bulunmasına izin verilen ve zararlı bir etki meydana getirmeyen maksimum konsnatrasyon
ppm (mg/L) (mg/m3).
TWA-TLV veya TLV-TWA (Time Weighted Average): Günde 7-8 saat haftada 40 saat üzerinden
hesaplanan, havada bulunmasına izin verilen, zararlı etkisi olmayan günlük konsantrasyon.
STEL, TLV-STEL( Short-term Exposure Limit): Kısa bir zaman süresince temas için müsade edilen
düzey, süre genellikle 15 dakika.
TLV-C (ceiling): Kısa süre de olsa aşılmaması gereken düzeyler.
YANGIN
YANMA NEDİR
YANMA
MADDENİN ISI VE
OKSİJENLE BİRLEŞMESİ
SONUCU OLUŞAN
KİMYASAL BİR OLAYDIR.
YANGIN SINIFLARI
C
KORLU YANAN
KATI MADDELER
ODUN
KÖMÜR
KAĞIT
TEKSTİL
ÜRÜNLERİ
KAUÇUK VB.
YANICI SIVILAR
VEYA SIVI HALE
GELEN
KATILAR
BOYALAR
PETROL
ÜRÜNLERİ
YAĞLAR
YANICI
GAZLAR
HİDROJEN
DOĞALGAZ
METAN
ETAN
PROPAN
BÜTAN
ASETİLEN
YANICI
METALLER
MAGNEZYUM
SODYUM
ALEMİNYUM
TOZLARI VB.
AYRICA
NİTRATLAR
YANGIN SEBEPLERİ
DİKKATSİZLİK
SİRAYET
İHMAL
TABİAT OLAYLARI
SABOTAJ
76
KAZALAR
SÖNDÜRME MADDELERİ
•
•
•
•
•
•
Su;
Köpük;
Karbondioksit;
Kuru Kimyevi Toz ( KKT ) ;
Halojenlendirilmiş hidrokarbonlar (Halokarbon);
Kum
Yangın Güvenliği; Kapsam
Yangın Önleme :
Tehlike belirleme, Risk Analizi, Risk
tanımlanan “proaktif” çalışmalar:
Yönetimi olarak
İş yeri çalışma yönergelerinin hazırlanması , depolama
koşullarının
belirlenmesi, işyeri
düzen ve temizliği,
periyodik bakımlar,denetim,raporlama, eğitim, düzeltici
çalışmalar...
Yangın Güvenliği; Kapsam
•
•
•
•
•
Yangın Korunma Önlemleri:
Yangın uyarı sistemleri
Otomatik söndürme söndürme
sistemleri,
Yangın anında ısı ve duman
yayılmasını engelleyecek yapısal
önlemler, kaçış yolları, acil ışıklandırma,
Yangın su tesisatı, depo, pompa,
hidrant,hortum dolapları,
Söndürme cihazları
Türkiye’de yılda
40.000 yangın
Meydana gelmekte,
500 kişi ölmektedir.
DOĞRUDAN MADDİ
K AY I P LA R
DOLAYLI MADDİ
KAY I P LA R
Bina, makine,
teçhizat, hammadde,
ambalaj malzemesi,
demirbaş ve ürün
kayıpları vb.
MİLLİ
EKONOMİ
A.B.D.’de yangınlar
sonucunda her bir milyon
kişiden 55’i ölüyor,
620’si yaralanıyor.
Üretimin durması
veya sona ermesi, bakım
onarım yenileme, sipariş
iptali, atık ve kalıntıların
temizlenmesi, personel
giderleri, sigorta vb.
80
Yanmanın temel kavramları
81
 Alevlenme noktası: Isınan maddeden çıkan gazların, bir
alevin geçici olarak yaklaştırılıp uzaklaştırılması
sonucunda yanmayı sürdürdüğü en düşük sıcaklıktır.
 Basınçlandırma: Kaçış yollarındaki iç hava basıncını
yapının diğer mekânlarındaki basınca göre daha yüksek
tutarak duman sızıntısını önleme yöntemidir.
82
• Duman perdesi: Yükselen dumanın yanal yayılımını sınırlamak amacıyla
tavanda sabit konumda, uzaktan kapatılabilen veya bir algılayıcı
uyarısıyla kapanan, yangına karşı dayanıklı bölücü perdedir.
Yangın esnasında oluşan dumanın yayılmasını
önlediği gibi, çatı havalandırma kapakları
sayesinde dumanın yayılmadan tahliyesinde
büyük rol oynar. Mevcut yangın algılama
sistemine entegre edilebilen perdeler, tehlike
anında otomatik olarak çalışmaya başlarlar.
83
• Duman tahliyesi: Dumanın yapının dışına kendiliğinden
çıkması veya mekanik yollarla zorlamalı olarak atılmasıdır.
Yanmanın temel kavramları (Devam)
84
• Duman yönlendirme bacası: Yangın
hâlinde, dumanların istenilen yöne
çekilerek
yangının
genişlemesini
önlemeye yönelik bacalardır
Güvenlik bölgesi: Binadan tahliye edilen
şahısların bina dışında güvenli olarak
bekleyebilecekleri bölgedir.
85
Kaçış (Yangın) merdiveni: Yangın halinde ve
diğer acil hallerde binadaki insanların emniyetli
ve süratli olarak tahliyesi için kullanılabilen,
yangına karşı korunumlu bir şekilde düzenlenen
ve tabiî zemin seviyesinde güvenlikli bir alana
açılan merdivendir.
86
• Kaçış yolu: Oda ve diğer müstakil
hacimlerden çıkışlar, katlardaki koridor ve
benzeri geçişler, kat çıkışları, zemin kata
ulaşan merdivenler ve bina son çıkışına
giden yollar dahil olmak üzere binanın
herhangi bir noktasından yer seviyesindeki
cadde veya sokağa kadar olan ve hiçbir
şekilde engellenmemiş bulunan yolun
tamamıdır.
87
• Yangın kesici: Bina içinde, yangının ve
dumanın ilerlemesini ve yayılmasını
belirlenmiş bir süre için durduran, yatay
veya düşey konumlu elemandır.
Yangın duvarı: İki bina arasında veya aynı bina
içinde farklı yangın yüküne sahip hacimlerin
birbirinden ayrılması gereken hâllerde, yangının
ilerlemesini ve yayılmasını belirlenmiş bir süre
için durduran düşey elemandır.
88
Yangın güvenlik holleri; kaçış merdivenlerine dumanın geçişinin
engellenmesi, söndürme ve kurtarma elemanlarınca kullanılması
ve gerektiğinde engellilerin ve yaralıların bekletilmesi için yapılır.
Hollerin,
kullanıcıların
kaçış
yolu
içindeki
hareketini
engellemeyecek şekilde tasarlanması şarttır.
Yangın güvenlik hollerinin duvar, tavan ve tabanında hiçbir yanıcı
malzeme kullanılamaz ve bu hollerin, yangına en az 120 dakika
dayanıklı duvar ve en az 90 dakika dayanıklı duman sızdırmaz kapı
ile diğer bölümlerden ayrılması gerekir.
Yangın güvenlik holü:
89
Yangın güvenlik hollerinin taban alanı, 3 m2;’den az, 6 m2’den fazla
ve kaçış yönündeki boyutu ise 1.8 m’den az olamaz.
Acil durum asansörü önünde yapılacak yangın güvenlik holü alanı, 6
m2’den az, 10 m2’den çok ve herhangi bir boyutu 2 m’den daha az
olamaz.
Konutlar için özel durumlar hariç olmak üzere, asansör kapıları
önünde, yüksek binalarda kaçış merdiven yuvaları ile acil durum
asansörü önünde yangın güvenlik holü yapılır.
Yangın güvenlik hollerinin kullanmaya uygun şekilde boş
bulundurulmasından, bina veya işyeri sahibi ve yöneticileri
sorumludur.
90
Yangın kapısı: Bir yapıda kullanıcılar, hava veya
nesneler için dolaşım imkânı sağlayan, kapalı
tutulduğunda duman, ısı ve alev geçişine belirli
bir süre direnecek nitelikteki kapı, kapak veya
kepenktir.
91
• Yangın kompartımanı: Bir bina içerisinde, tavan ve taban döşemesi dahil olmak
üzere, her yanı en az 60 dakika yangına karşı dayanıklı yapı elemanları ile
duman ve ısı geçirmez alanlara ayrılmış bölgedir.
İki veya daha çok bina tarafından ortak kullanılan duvarlar, kazan
dairesi, otopark, ana elektrik dağıtım odaları, yapı içindeki trafo
merkezleri, orta gerilim merkezleri, jeneratör grubu odaları ve benzeri
yangın tehlikesi olan kapalı alanların duvarları ve döşemeleri
kompartıman duvarı özelliğinde olmalıdır.
92
Yangın perdesi: Korunması gereken
nesne, ürün veya alt yapının yangına
karşı korunması veya ısının yatay veya
düşey olarak yayılmasını engellemek
maksadıyla kullanılan özel donanımlı
bariyerlerdir.
Yağmurlama (sprinkler) sistemi: Yangını söndürmek, soğutmayı sağlamak
ve gelişen yangını itfaiye gelinceye kadar sınırlamak amacı ile kurulan ve
su püskürtmesi yapan otomatik sistemdir. Sistem, bir su kaynağına bağlı
bulunan ve içinde basınçlı su ile dolu bir boru ağı kullanarak sabit yangın
söndürme sağlar.
Yangından kaynaklanan ısı ile açılan
sprinklerin her biri dakikada ortalama 100
litre suyu yansıtıcı vasıtasıyla yağmurlama
yaparak yangın mahalline boşaltır ve
yangını kontrol altına alır ve söndürür.
(video-sprinkler)
93
94
• Yangın tahliye projesi: Mimari proje üzerinde,
kaçış yollarının,
• yangın merdivenlerinin,
• acil durum asansörlerinin,
• yangın dolaplarının,
• itfaiye su verme ve alma ağızlarının ve
• yangın pompalarının yerlerinin
renkli olarak işaretlendiği projedir.
Yangın tahliye projesi:
Yüksek binalar ile toplam kapalı kullanım alanı 1000 m2’den büyük
imalathane, atölye, depo, otel, motel, sağlık, toplanma ve eğitim
binalarında, binaya ait yangın tahliye projeleri, bina girişinde ve
yangın sırasında itfaiyenin kolaylıkla ulaşabileceği bir yerde
bulundurulur.
95
Yangın kimyasına genel bakış
96
• Yanma: Bir kimyasal olaydır. Yanıcı maddelerin belirli bir ısı
seviyesinde oksijenle birleşmesidir.
Yangın kimyasına genel bakış (Devam)
97
98
99
100
• Yanma için maddenin bir oksijen
kaynağı ile reaksiyona girmesi ve
yanmanın başlaması için ateşleme
gerekir.
• Genellikle ortamın ısıtılması yanma
reaksiyonun başlaması için gerekli
ateşlemeyi sağlar.
3) ISI KAYNAKLARI
Her maddenin yanabilmesi için ayrı bir
ısı derecesi vardır. Yani o maddenin
yanmaya başlayabilmesi için yeterli
ısıya sıcaklığın yükselmesi gerekir.
Mesela bir kağıtla bir tahtayı elimize
alalım.
ISI KAYNAKLARI
Bir
kibritle
kağıt
parçasını
tutuşturabildiğimiz halde tahtayı aynı şekilde
tutuşturamayız. Çünkü tahtanın yanma
sıcaklığına ulaşması gerekmektedir. Kağıtta
bu süre ve yanma sıcaklığının düşük olması,
kağıdın kolayca yanmaya başlamasını temin
eder.
ISI KAYNAKLARI
Katı bir maddenin veya bir akaryakıtın yanması
için, yanmaya başlamasına yetecek kadar ısı
verilmesi gerekir. Yanma ısısı o maddenin
çıkartacağı buharın yanacağı en alçak ısı
derecesidir.
104
• Isı kaynakları, yanıcı maddeyi tutuşma sıcaklığına (yanma noktasına)
gelecek kadar ısıtan kaynaklardır.
Bir maddenin yanmaya başlaması için yeterli miktarda ısıya
ihtiyaç vardır. İhtiyaç duyulan bu ısı bir çok kaynaktan elde
edilmektedir.

Isı kaynakları iki kısımda incelenir.

Doğal Isı Kaynakları

Yapay Isı Kaynakları
Doğal Isı Kaynakları

Güneş

Yıldırım

Volkanlar
Güneş: Güneşin radyasyon şeklinde yaydığı enerjiye güneş ısısı
enerjisi denir.
Suni Isı Kaynakları

Açık Ateşler

Elektrik Arkları

Aşırı Isı Veren Kaynaklar

Kızgın Yüzeyler

Kıvılcımlar

Statik Elektrik Arkları

Sürtünme ile ortaya çıkan ısı

Çarpmalarla ortaya çıkan kıvılcımlar
• Cisimlerin konumuna göre yanma hızları:
107
Yanıcı maddelerin yanma hızları diğer etkenlerin yanında
konumlarına göre de değişiklikler gösterir.
Yatay konumdaki cisimlerde yangının yüzeysel yayılması daha
yavaştır.
Düşey konumdaki cisimlerde yangının yüzeysel yayılması daha
hızlıdır.
Yanma ürünleri
108
• Zehirli ve boğucu gazlar
 CO
 CO2
 SO2
 H2S
 NH3
 HCN ve C3H4O
• Duman
• Isı
• Alev
Yanma ürünleri (Devam)
109
• Tüm kimyasal reaksiyonlarda olduğu gibi yanma olayında da reaksiyon
çıktıları vardır.
• Yanma sonucu ortaya çıkan ürünlerin cinsi ve miktarı,
yanan maddelerin özelliklerine, miktarına ve yanmanın tam veya kısıtlı
yanma olmasına göre değişir.
 Duman: yanma sonucu açığa çıkan gaz, su buharı ve çeşitli katı maddeler
ile sıvı haldeki aerosol parçacıklardan oluşan bir karışımdır.
 Duman içindeki gazlar, yanıcı maddeye göre değişiklik gösterir.
Bazı Gazların Özellikleri;
Kükürt Dioksit
Karbondiok Karbonmonok Metan
sit
sit
CO2
CO
CH4
Renksiz
Renksiz
Renksiz
Hidrojen
Sülfür
H2S
Renksiz
SO2
Renksiz
Kokusuz
Keskin Kokulu
-
Boğucu
-
Kokusuz
Kokusuz
Çürük Yumrt.
Yanıcı
Yanıcı
Yanıcı
Boğucu
Boğucu
Zehirleyici
Patlayıcı
Patlayıcı
Patlayıcı
-
Solunum
Rahatsız.
-
110
Yanma ürünleri (Devam-Alev)
111
 Alev yanma olayının gözle görülen kısmıdır.
 Özellikle tam yanma durumunda çok net bir şekilde görülür.
 Genellikle hızlı tepkimeye giren yanan maddelerde ısı, çoğu zaman da ışık
yayan gaz kütlelerine alev denilmektedir.
 Kızıl renktedir.
 Oksijen azaldıkça alev sarımtırak renge dönüşür.
 Yanma sonucu oluşan gazların türleri ve miktarları da alev renginin
oluşumunu etkiler.
Yanma ürünleri (Devam)
112
 Özellikle akaryakıt yangınlarında renk değişimi önem kazanır.
 Dolu tank, siyah duman ve kızıl alevle yanar.
 Tank boşaldıkça (yakıt seviyesi düştükçe) duman rengi,
kahverengiye, alev rengi ise sarıya dönüşür.
 Tankın doluluk seviyesi daha da düştükçe patlayıcı gazlar artar;
duman sarı- mor karışımında, alev ise maviye dönüşür.
 Mavi alev yanmakta olan tankın infilak etmekte olduğunun işaretidir.
Yangın (Devam)
113
Yangın (Devam)
114
Yangın (Devam)
115
Yangın (Devam)
116

Sıcaklık 5 dakika sonra 555 oC,

10 dakika sonra 660 oC,

15 dakika sonra 720 oC,

Yarım saat sonra 820 oC,

Bir saat sonra 927 oC’ a yükselmektedir.

İnsan vücudu ve solunum sistemleri 65 oC sıcaklığa
sınırlı bir süre, 120 oC sıcaklığa 15 dakika, 143 oC
sıcaklığa 5 dakika, 177 oC sıcaklığa ise 1 dakika
dayanabilir.
Yangın nedenleri (Devam)
117
1) Korunma önlemlerinin alınmaması: En önemli nedendir.
• Yangın, elektrik kontağı, ısıtma sistemleri, LPG tüpleri, parlayıcı–
patlayıcı
maddelerin
yeterince
korunmaya
alınmamasından
doğmaktadır.
• Önlem:
Elektrik enerjisi aksamının teknik koşullara göre yapılması,
LPG tüplerinin doğru kullanılması,
Bacaların temizlenmesi ve
Parlayıcı–patlayıcı maddeler için gerekli önlemin alınması halinde
yangın afetinde büyük ölçüde azalma olacaktır.
118
2) Bilgisizlik:
Yangına karşı hangi önlemlerin nasıl alınacağını bilmemek ve bu konuda
yeterli eğitimden geçmemek yangının önemli nedenlerindendir.
Elektrikli aletlerin doğru kullanımını bilmemek, soba ve kalorifer
sistemlerini yanlış yerleştirmek, tavan arasına ve çatıya kolay
tutuşabilecek eşyalar koymak yangını davet eder.
119
Yangının oluşumunu önlemek ve oluşan bir yangının
söndürülmesini
bilmek
eğitim
ve
bilgilenmeden
geçmektedir.
Bu nedenle yangını önlemeyi öğrenmek kadar yangını
söndürmede ilk müdahaleleri de öğrenmek gerekir.
120
121
122
3)
•
•
•
•
•
İhmal: Yangın konusunda bilgili olmak yetmez.
Söndürülmeden atılan bir kibrit veya sigara izmariti,
kapatmayı unuttuğunuz elektrikli çay makinesi,
LPG tüpü,
ateşi söndürülmemiş ocak,
fişi prizde unutulan her türlü elektrikli cihaz sebebiyle büyük
yangınlar çıkabilir.
123
4) Kazalar: İstem dışı oluşan olaylardan bazıları da (kalorifer kazanının
patlaması, elektrik kontağı gibi) yangına neden olmaktadır.
• Ancak kendiliğinden gelişen bütün olaylarda, başlangıçta yeterli
önlemlerin alınmaması sonucu olabildiği gibi bilgisizliğin de rol
oynadığını görebiliyoruz.
124
5) Sıçrama: Kontrol altındaki bir ateşin, ihmal veya bilgisizlik sonucu
yayılarak veya parlayıp–patlayarak sıçraması her zaman mümkündür.
6) Sabotaj: Çeşitli amaç ve kazanç uğruna kasıtlı olarak yangın
çıkarılmasıdır.
7) Doğal olaylar: Rüzgarlı havalarda kuru dalların birbirine sürtmesi
sonucu, yıldırım düşmesi, deprem, yüksek hava sıcaklığı ve benzeri
doğa olayları sonucu yangınlar çıkabilir.
YANGIN ÖNLEMLERİ
125
Kurum, kuruluş ve işyerlerinde yangını önleyici tedbirler iki kısımda ele alınır.
• 1- Yapısal Bakımdan Yangından Korunma
• 2- Organizasyon Bakımdan Yangından Korunma
126
127
Yangınların sınıflandırılması ve
söndürme ilkeleri
128
1) A SINIFI YANGINLAR:
• Tahta, kağıt, kömür, ot, odun, saman vb. gibi katı maddelerin alevli ve korlu
olarak yandığı yangınlardır.
• Adi yangın sınıfına girer.
• Genelde korlu olarak yanarlar ve artık olarak karbon tabakası bırakırlar.
• Yanma madde yüzeyi ile sınırlı değildir.
• Maddenin gözenek yapısına göre içe doğru nüfuz eder ve için için bir
yanma oluşturur. Bu durum yanmanın korlu olarak görüntü vermesinin
nedenidir…
2) B SINIFI YANGINLAR:
129
 Yanabilen sıvıların oluşturdukları yangınlardır.
 Benzin, benzol, boyalar gibi sıvı yanıcı maddelerden kaynaklanan
yangınlardır.
 B sınıfı yangınlarda yanma sıvının yüzeyindedir.
 Sıvı yüzeyinde buhar tabakası yanmakta, yanma ile çıkan ısı buhar
tabakasının devamını ve yanmanın beslenmesini sağlamaktadır.
3) C SINIFI YANGINLAR:
130
• Parlayıcı gazların oluşturduğu Gaz yangınlarıdır (LPG, havagazı, hidrojen
vb.).
• C sınıfı yangınlarda yanma gazın sızdığı yüzeydedir.
• Gaz basıncının atmosfer basıncından fazla olduğu yerlerde yanma bu
şekilde devam eder.
• Gaz ve atmosfer basıncının eşit olduğu yerlerde yanma bütün bölgelerde
devam eder.
• Gaz, depo vb. kapalı yerlerde ise bu durumda yanma bölgesindeki hızlı
yanma basıncını yenecek açıklık (havalandırma) yoksa, patlama kaçınılmaz
olur.
4) D SINIFI YANGINLAR:
131
• Yanabilen hafif metaller Alüminyum, Magnezyum, Titan, Sodyum
vb. veya bunların alaşımlarının (alkaliler hariç) oluşturduğu yangınlar
girer.
• Daha çok endüstriyel çevrelerde görülmekle birlikte gelişen teknoloji
ile son yıllarda daha geniş alanlara yayıldıkları gözlemlenmektedir.
5) E SINIFI YANGINLAR (Avustralya ve Asya için)
132
• Elektrik teçhizat tesisat ve ekipmanları ile elektronik cihazlardan
çıkan yangınlardır.
• Aslında genellikle elektrik sadece yangının başlangıç nedenidir.
• Devamında yanan madde cinsine göre diğer sınıflardan birinde
değerlendirilebilir.
6) F SINIFI
YANGINLAR:
İSTANBUL
ÜNİVERSİTESİ
• F Sınıfı yangınlar Bitkisel ve hayvansal pişirme yağlarının
yangınlarını kapsar. Sulu Kimyasal söndürücüler yada toz
söndürücüler ile söndürülür.
• ASLA SU İLE SÖNDÜRMEYİNİZ. AKSİ HALDE PARLAMA VE
PATLAMA OLUR.”
133
Çünkü ; Bir birim su :
100 ºC de 1700 kat genleşir.
126 ºC de 1827 kat genleşir
Bu da yangının müthiş şekilde parlamasına ve patlamasına neden olur.
YANGININ ANİDEN YÜZLERCE KEZ BÜYÜMESİNE NEDEN OLUR
134
135
Yanan maddenin cinsine göre yapılan bu sınıflandırmaların
ötesinde sanayide;
“JET YANGINLARI” ,
“HAVUZ YANGINLARI” ve
“ BLEVE” olarak adlandırılan yangınlar da vardır.
İSTANBUL
ÜNİVERSİTESİ
Yangınların
sınıflandırılması
ve söndürme
ilkeleri
(Devam)
İŞ SAĞLIĞI
VE GÜVENLİĞİ
136
137
138
139
1) JET YANGINI:
• İnce uzun alevle yanar ve gaz borusu kaçaklarının tutuşmasında
görülür.
• Daha çok yanıcı parlayıcı sıvıların ve gazların boru içinde belli bir
basınçla nakledilmesi esnasında borunun veya eklentilerinin
herhangi bir yerinde basınçla çıkan sıvı yada gazın tutuşması
şeklinde gerçekleşir.
2) BLEVE:
140
• Ateş Topu olarak da adlandırılır. Yangın ve patlamanın karışımıdır.
• Çok kısa zamanda çok yoğun ısı açığa çıkar.
• Olay bir tank içinde sıvılaştırılmış gazın atmosferik kaynama noktasının üstünde
muhafazasında bu tank yarılır veya açılırsa tank içindeki madde gaz ve sıvı
karışımı halinde akmaya başlar, hava içinde çok hızlı genişler ve bulut oluşturur.
• Bu buhar bulutu bir ateş kaynağına denk gelirse ateş topu oluşturur ve birkaç
saniye içerisinde çok yüksek ısı açığa çıkar.
• Böyle bir yangında birkaç yüz metre ötelerde bile derin yanıklara ve ölümlere
maruz kalınabilir.
3) HAVUZ TİPİ YANGIN:
141
• Ham petrolün veya petrol esaslı yanıcıların tanktan sızması ve
tutuşmasında görülür.
• Bazen de çok büyük hacimli yüzer tavanlı tankların tutuşması bu
yangın tipine örnektir.
• Aslında olay tipik bir B sınıfı yangındır.
• Ancak burada yanıcı madde çok fazladır ve yangın devam ettikçe
artan ısı yangının beslenmesini dolayısıyla şiddetini arttırır.
Yangınların sınıflandırılması ve söndürme ilkeleri (Devam)
142
143
Yangına müdahale araçları: Herhangi bir yangını kontrol altına alma veya
söndürme amacıyla kullanılan her türlü malzeme, araç ve gereçlerdir.
144
•
•
•
•
•
•
•
•
Su,
Kuru Kimyevi Toz (KKT),
Karbondioksit (CO2),
Köpük, diğer söndürücü gazlar,
Malzemeleri yangın üzerine sevk etmeye yarayan Arazöz,
Yangın hidrantları,
Yangın söndürme tüpleri ile;
Özel olarak yapılmış sabit yangın söndürme sistemlerinin tamamı.
145
1) SU: Yangın söndürücüler içerisinde daha ucuz ve daha
kolay temin edilebilenidir.
• Bir yangının çevreye yayılmasını ve giderek genişlemesini
önlemekte, yangın mahalline yakın bulunan yanıcı ve
patlayıcı madde depolarının soğutulmasında kullanılır.
146
• SU – AVANTAJLARI:
– Depolanmasının kolaylığı,
– Isı alma özelliğinden dolayı yanıcı maddelerin ısısının kolaylıkla
tutuşma sıcaklığının altına düşürmesi,
– Buhar haline geçerken 1.7 kere genişlediğinden yangın için gerekli
olan oksijenin (havanın) önünü buhar olarak kesmesi ve boğma
etkisi yapması,
– Yanabilen cisimleri ıslatarak, tutuşma ısılarının altında kalmasını
sağlaması.
147
• SU – DEZAVANTAJLARI:
– Elektrik akımını iletmesi,
– Bazı kimyasal maddelerle (Na, Mg) reaksiyona girerek H2 gazı
açığa çıkarması,
– Yüzey gerilimi yüksek olduğundan yanan maddelerin içine yavaş
işlemesi.
148
• Bütün bunlara karşın sıvı yakıt yangınlarında; sis halinde verilerek
yakıtı alevlenme noktasının altına kadar soğutmak suretiyle yangının
söndürülmesinde,
• Aşırı derecede ısıya maruz kalmış teçhizatı ve özellikle tankları
soğutarak, yırtılma ve yarılmalarının önlenmesinde,
• Yangın söndürme ekiplerini doğrudan ve radyant ısı etkisinden
korumak amacıyla SU kullanılır.
149
2)
•
•
•
Kuru kimyasal tozlu söndürme cihazları (KKT):
Temel söndürme maddesi amonyumfosfattır.
B ve C sınıfı yangınlarda olduğu kadar A sınıfı yangınlarda da etkilidir.
Yangın sırasında sıcak yüzeyle karşılaşınca erir ve yapışkan hale
gelerek yanıcı maddenin üzerine yapışır.
• Bu tabaka yanıcı maddenin hava ile temasını keser, oksijenin yanma
zincirine katılmasını engelleyerek söndürmeyi gerçekleştirir.
150
• Püskürtme sırasında görüşü bozduğu,
nefes almayı zorlaştırdığı,
yanıcı madde dağıldığında sıcak korun yeniden tutuşabileceği,
elektrik yangınlarında etkili olurken, elektrik bağlantı ve nakil
hatlarına zarar verdiği göz önünde tutulmalıdır.
• Etkin söndürme gücü, geniş kullanım alanı, kolay kullanım, emniyetli
aksesuarlarla donatılmış olması ve rahat taşınması Kuru Kimyevi
Tozlu söndürme cihazlarının tercih edilme sebepleridir.
• Çeşitli tipleri bulunmaktadır. (1,2,6,12,25,50,ve 100 kg’lık)
151
152
3) Karbondioksitli yangın söndürme cihazları:
153
• Yangın söndürme cihazları içerisinde en çok
kullanılanlardandır.
• Cihazların içerisinde basınçla sıvılaştırılmış saf
karbondioksit (CO2) gazı bulunur.
• CO2 gazı, yanmayan ve bir çok madde ile
reaksiyona girmeyen özelliğe sahip olması,
havadan 1,5 kat daha ağır olması sebebiyle yangın
sırasında havanın yerini alarak yangını boğma etkisi
göstermesi avantajlarıdır.
154
• Zehirleyici etkiye sahip olması, dezavantajı olup,
• İnsanların bulunduğu yerlerde kullanılmaması
önerilmektedir.
• Yanabilen sıvı yangınları ile elektrikli malzeme
yangınlarında öncelikle kullanılır. (video)
155
156
4) Köpük:
• Özellikle yanabilen sıvıların yüzeyini genişçe kaplama özelliği,
köpüğün sıvı yangınlarında tercih edilme sebebidir.
• Köpük, yangın yüzeyini sarar ve hava ile (oksijen) olan teması
keserek tam sönme sağlanıncaya kadar kademe kademe ilerleyerek
akar.
• Ayrıca yangın sırasında çeşitli sebeplerle sıçrayan küçük
parçalar köpükle etkisiz hale gelir. (video)
Kimyasal Köpük ve Mekanik Köpük olarak iki türü bulunur.
157
• Kimyasal
köpük:
Köpük
oluşumu,
alimünyumsülfat
ve
sodyumbikarbonatın sudaki reaksiyonu ile meydana getirilir.
– Isıya dayanıklı olup, çok yoğun olduğundan yavaş hareket eder.
• Mekanik köpük: Protein esaslı veya sentetik olabilen mekanik köpük,
yüzeyi kaplayarak buhar çıkmasına engel olur.
– Köpük içerisinde su mevcut olduğundan, suyun soğutma etkisi de
ayrı bir avantajdır.
– Ancak, elektrik sistemiyle ilgili yangınlarda önerilmemektedir.
158
Köpük kullanılmaması gereken yerler:
► LPG yangınları,
► Sıcak asfalt ve ağır yağ yangınları,
► Elektrik tesisatı yangınları,
► Gıda maddeleri yangını,
► Kuru kimyevi toz kullanılan yangınlar (aynı anda
kullanılmaz).
159
160
KKT OTOMATİK SÖNDÜRME SİSTEMLERİ
Akaryakıt İstasyonları Otomatik/Manual
Söndürme Sistemleri
162
163
Yangınla mücadele
164
•
•
•
•
•
Yangın çıkmasının önlenmesi
Yangının kısa sürede tespiti
Yangının yayılmasının önlenmesi
Yangının söndürülmesi
Yangın sırasında tahliye
165
• Isı kaynağının kontrolü: Çıplak alev, yanan sigara,
soba, buhar boruları, elektrik ark ve kıvılcımları,
güneş ışığı, sürtünmeden doğan kıvılcım, parlamapatlama olayları, egzotermik reaksiyonlar bilinen
yaygın ısı kaynaklarıdır.
Yanıcı
Madde
Kontrolü:
Yanıcı
madde
kullanılıyorsa, birimde günlük ihtiyaca yetecek
kadar bulundurmak,
boş malzeme kaplarını biriktirmeden uygun
metotlarla uzaklaştırmak,
yanıcı maddelerin depolanması ile ilgili kurallara
uymak,
bu husustaki en önemli hususlardır.
Oksijen Kontrolü: Yanma olayında oksijenin kontrolü
en zor olandır. Atmosfere açık çalışmalarda bu
mümkün olmamakla birlikte özel işlemlerde,
parlayıcı, patlayıcı sıvıların asal gazla pompalanması,
yanıcı maddelerin nitratlar, peroksitler, kloratlar,
perkloratların
yanında
bulundurulmaması
alınabilecek önemli tedbirlerdir.
Parlama ve Patlama (Devam)
168
•
•
Daha farklı kriterlerle de sınıflandırma yapılabilir.
Not: Sıvılar kaynama sıcaklıklarına kadar ısıtılınca uçuculuk özellikleri artar ve daha
çabuk buharlaşarak diğer sınıf parlayıcıların özelliklerine ulaşabilirler.
• Parlayıcı Maddelere Örnekler:
Sıvılar
Katılar
Gazlar
Aseton
Fosfor penta klorür
Asetilen
Benzen
Zirkon
Metan
Hegzan
Magnezyum
Propan
Toluen
Betanaftilansin
Etan
Ksilen, Metil alkol, Benzin
Karpit
169
• Patlama: İdeal karışımda tutuşan parlayıcı maddenin çok hızlı ve kontrol
edilemeyen enerji açığa çıkarmasıdır. Patlama şiddeti olayın gerçekleştiği
mekanın kapalılık durumu ile doğru orantılıdır.
• Patlama şiddeti ayrıca, parlayıcı maddenin cinsi ,miktarı , uygun karışım
özellikleri ile de doğru orantılıdır.
• Detanasyon Hızı: Patlama basıncının yayılma hızı.
• Tahrip Gücü: Patlayıcı maddenin konsantrasyonu, parlama sonucu ortaya
çıkardığı enerji, ve detanasyon hızının oluşturduğu güç.
Patlama: Hava ile karışım halinde olan gazın parlama (tutuşma) ısısına
erişmesi ile tamamının aniden yanması sonucu meydana gelen hacim
genişlemesidir.
171
• Patlama olayını patlayan maddenin cinsine göre 5 ana grupta
inceleyebiliriz:
1) Gaz patlamaları,
2) Basınç patlamaları,
3) Toz patlamaları,
i. Metalik toz patlamaları,
ii. Organik toz patlamaları,
4) Kimyasal madde patlamaları,
5) Katı madde patlamaları.
172
• Katı Madde Patlayıcıları; Durağan (Stabil) olmaları, genellikle özel amaçlı
üretilmeleri, doğal olarak yaygın halde bulunmamaları sebebi ile genellikle
kontrollü olarak patlatılırlar. Çok nadir olarak ve büyük ihmaller sonucu
kazara patlarlar.
• Toz Patlamaları’nın oluşması için ise spesifik özel şartların gerçekleşmesi
gerekmektedir. En çok toz patlamalarına gıda sektöründe rastlanmaktadır.
• Sıvı Maddeler; bu sınıflandırmaya dahil edilmemiştir. Sıvı maddeler ancak
gazlaşmaları halinde buharları parlayabilir. Sıvı içerisinde oksijen
bulunmadığından sıvı halde parlama olmaz bu itibarla parlayıcı sıvılar gaz
patlamaları ile birlikte değerlendirilmiştir.
173
• Kimyasal Madde Patlamaları
reaksiyonlar ile başlarlar.
ise,
genellikle
kimyasal
• Gerek kullanılan hammaddelerin, gerekse yarı mamul ve
mamul maddelerin depolanması, taşınması ve kullanım
safhasında istenmeyen bir şekilde farklı kimyasallarla
karşılaşılması veya farklı ortamlarda bulunması, oluşabilecek
reaksiyonlar sonucu bazen vahim olaylara sebep olmaktadır.
Basınç Patlamalarına sebep olan Basınçlı kaplar ve
sistemler küçük büyük sanayinin her çeşidinde değişik
boyutlarda bulunan sistemlerdir.
İçlerinde zaman, zaman parlayıcı, patlayıcı gaz ve
buharlar da bulundurulan bu sistemler, sadece hava veya
su, ya da su buharı da ihtiva etseler patlama riski taşırlar.
Basınç altındaki sistemlerde, basınç sebebiyle patlama
riski içlerinde sıvı veya gaz bulunması ile ilgilidir.
175
• Gaz patlamaları normalde basınç patlamalarıdır. Ancak bu patlamanın
olabilmesi için gazın içinde bulunduğu kabın basıncını yükseltecek bir
unsur bulunmalıdır. Bu unsur genellikle tanktan sızan gazın tutuşması
sonucu oluşan parlama ve yangın olmaktadır.
Sızan gaz
yere doğru
akarak
birikir.Bir ısı
kaynağı ile
karşılaşınca
tutuşur
176
Parlama Patlama Tehlikesi Kaynakları:
Yanıcı, parlayıcı, patlayıcı maddeler;
İşletmede yanıcı gazlar, sıvılar veya tozlar
üretiliyorsa, depolanıyorsa veya işleniyorsa ve
bu arada gaz, buhar, toz gibi parlayıcı
karışımlar oluşuyorsa ortamda parlama,
patlama tehlikesi vardır.
177
• Patlayıcı karışım; Eğer yanıcı gaz, buhar ve tozlar bir kıvılcım sonucu
tutuştuğunda kendiliğinden alev oluşumu sağlayacak miktarda bulunuyorsa
bu bir patlayıcı karışımdır.
178
• Parlama ve patlamayı önlemek için;
1) Sızıntıyı önle:
Uygun tesisat kurulması ile,
Devamlı kontrol ve basınç testi ile ,
Boru donanımının kontrolü ile,
Otomatik kesiciler (Basınç ayarlı çekvalfler) ile
Dedektörler ile.
179
2) Hava ve/veya Oksijen ile uygun karışımı önle;
Mümkünse açık havada çalış,
Zemin seviyesi altında çukurlar olmasın,
Uygun tabi ve suni aspirasyon kullan,
Gerekirse detektör kontrollü otomatik aspirasyon kur.
180
3) Açık alevi önle:
(Sigara, çakmak girişi) yasakla,
Isınma sistemini açık alevle yapma,
Isıl çalışmalar izne bağlı olsun,
Kıvılcım çıkaran malzeme kullanma,
181
4) Elektrik:
Uygun tesisat,
Expruf armatür - ex-proof (alevsızdırmaz) elektrik malzemeleri
Topraklama,
Statik Elektrik;
Tüm metal kısımları toprakla,
Mümkünse zemin antistatik olsun,
Tesise girişte nötralizatör koy.
182
5) Personelin eğitimi: ŞART.....
Yanıklar
•
•
•
•
•
Yangın yerinde oluşan kızgın hava kısa süre de olsa solunduğunda, solunum
alanlarında yanmaya neden olmaktadır.
İç yanık denilen bu hadise burun kıllarının yanmış olması ile teşhis edilmekte ve bu
yanık karşısında tıbben yapabilecek bir şey kalmamaktadır.
1. Derece yanık; Derinin güneş yanığı gibi yanması, deride kızarıklık biçiminde
görülen yanıktır. Önemli kabul edilmez.
2. Derece yanık; Su toplanarak derinin kabarcıklaşması biçiminde meydana gelen
yanıktır. Acı verir.
3. Derece yanık; Su toplayan kabarcıkların patlaması ve çukurlukların kemiğe doğru
genişleyen boşluklar oluşturması ve daha ileri safhada ise Derinin kömürleşecek
derecede kavrulması biçiminde meydana gelen yanıktır.
Binaların yangından korunması hakkında yönetmelik (Devam)
•
•
•
•
•
A sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde çok maksatlı kuru kimyevi tozlu veya sulu,
B sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde kuru kimyevi tozlu, karbondioksitli veya
köpüklü,
C sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde, kuru kimyevi tozlu veya karbondioksitli,
D sınıfı yangın çıkması muhtemel yerlerde ise kuru metal tozlu söndürme
cihazları bulundurulacaktır.
Otopark, depo, tesisat daireleri ve benzeri yerlerde ayrıca tekerlekli tip söndürme
cihazı bulundurulur.
• Taşınabilir söndürme tüpleri için, söndürücünün duvara
bağlantı asma halkası duvardan kolaylıkla alınabilecek şekilde
ve zeminden asma halkasına olan uzaklığı yaklaşık 90 cm'yi
aşmayacak şekilde montaj yapılır.
Madde 126- Çalışma saatleri içinde görevli sayısına ve o binadaki
en büyük amirin takdirine göre, binanın her katı, bölmesi veya
tamamı için görevliler arasından yangın güvenliği sorumlusu
seçilir. Sorumlu, çalışma saatinin başlangıcından bitimine kadar
sorumlu olduğu bölümde, yangına karşı korunma önlemlerini
kontrol etmek ve aldırmakla yükümlüdür.
Kat mülkiyetine tabi binalarda bu sorumluluğu bina yöneticisi
üstlenir.
Kamu binalarında bir gece bekçisi ve/veya güvenlik görevlisi
bulunması asıldır.
Ekiplerin kuruluşu
• Madde 127- Yapı, bina, tesis ve işletmelerden; 10 bağımsız bölümü olan konutlar ile
50 kişiden fazla insan bulunan her türlü yapı, bina, tesis ve işletmelerde aşağıdaki
ekipler oluşturulur.
a) Söndürme ekibi,
b) Kurtarma ekibi,
c) Koruma ekibi,
d) İlk yardım ekibi.
Diğer yapı, bina, tesis ve işletmelerde ise; sahip, yönetici veya amirin uygun
göreceği ekipler kurulur ve diğer önlemler alınır
Ekiplerin kuruluşu
• Ekipler, 137 nci maddede belirtilen yönergeyi yürütmekle görevlendirilen amirin
belirleyeceği ihtiyaca göre, en büyük amirin onayıyla kurulur. Söndürme ve
kurtarma ekipleri en az 3'er, koruma ve ilk yardım ekipleri ise en az 2'şer kişiden
oluşur.
• Kurumda sivil savunma servisleri kurulmuşsa; söz konusu ekiplerin görevleri, bu
servislerce yürütülür. Her ekipte bir ekip başı bulunur. Ekip başı, aynı zamanda
yönergeyi uygulamakla görevli amirin yardımcısıdır.
• Madde 128- Ekiplerin görevleri aşağıda belirtilmiştir.
a) Söndürme Ekibi: Binada çıkacak yangına derhal müdahale ederek söndürmek
ve/veya genişlemesine mani olmak,
b) Kurtarma Ekibi: Yangın vukuunda can ve mal kurtarma işlerini yürütmek,
Ekiplerin kuruluşu
• c) Koruma Ekibi: Kurtarma ekibince kurtarılan eşya ve evrakı korumak, yangın
nedeniyle ortaya çıkması muhtemel panik ve kargaşayı önlemek,
d) İlk Yardım Ekibi: Yangın nedeniyle yaralanan veya hastalanan kişilere ilk yardım
yapmak.
• Madde 129- Ekiplerin birbirleriyle işbirliği yapmaları ve karşılıklı yardımlaşmalarda
bulunmaları esastır.
Ekiplerin yangın anında sevk ve idaresi, itfaiye gelinceye kadar yönergeyi
uygulamakla görevli amir veya yardımcılarına aittir. Bu süre içinde ekipler,
amirlerinden emir alırlar. İtfaiye gelince, söndürme ve kurtarma ekipleri derhal
itfaiye amirinin emrine girerler.
Yangınla mücadelede 4 altın öğüt
1) Yangın, doğal afetler dışında, genelde insan hatasından dolayı meydana gelir.
2) Yangını önlemek, söndürmekten daha kolaydır ve risk taşımaz.
3) Yangını önlemek, bir veya birkaç kişinin görev ve sorumluluğu değil, tüm insanların
görevidir. yangını söndürmek ise bu konuda eğitilmiş insanların görevidir.
4) Yangın can ve mal düşmanıdır. ancak, yangın anında insana en büyük düşman,
panik ve mantıksız harekettir.
Yangınla Mücadelede Dikkat Edilecek Hususlar
• Karmakarışık bir çalışma yangını büyütür. Şuurlu ve sistemli bir
çalışma yangının zamanında söndürülmesini sağlar.
• Yangına müdahale ederken, yangının itfaiye teşkilatına ihbar
edilmesi çok önemlidir.
• Söndürme maddesi, yanan cisim sıvı değilse her zaman doğrudan
doğruya yanan maddenin üstüne püskürtülür. Dumana veya aleve
püskürtülmez.
Yanan parlayıcı bir sıvı ise ateşin sıçramasına mani olmak için
yanmakta olan yüzeyin hemen üstüne püskürtülür.
Yangınla Mücadelede Dikkat Edilecek Hususlar
Ateş, döşemeye veya yere sıçramışsa tercihen en yakın
yerden başlanarak söndürülür.
Alev bir duvarı kaplamaya başlamışsa önce dip taraf,
sonra yukarı taraf söndürülür.
Yangın elektrik kontağından çıkmışsa, elektrik
kesilmeden su sıkılmaz.
YANGIN SÖNDÜRMELERDE RÜZGAR ARKAYA ALINIR.
Yangınla Mücadele
Konunun genel amacı
• Katılımcıların, çalışanların kullanması gereken
Kişisel Koruyucu Donanımların (KKD)
özellikleri, kullanım yerleri, kullanımı, gözetim
ve denetimi konularında bilgi edinmelerini
sağlamaktır. Yönetmelikte tanımlanan tüm
KKDları kapsamaktadır.
Man (İnsan)
( Hatalara neden olan insan faktörü)
Machine (Makine)
( Uygun olmayan, koruyucusuz
makine ve
ekipman gibi fiziksel faktörler)
Media (Ortam-çevre)
Management
(Yönetim)
( Bilgi, bilgilendirme, çalışma
metotları
ve çevresel faktörler)
(Yönetimsel faktörler)
GENEL RİSK KONTROL YÖNTEMLERİ
KKD (Kişisel Koruyucu Donanım)
Tasarım ve iş akışı değişikliği
İş başı bilgilendirme
Yatırım
Mekanik önlemler
Eğitim
Yasal gereklilikler
Tehlikelerin ve
risk faktörlerinin
kaynağında yok edilmesi
Uyarı levhaları
Acil durum planlaması ve
tatbikatı
Dokümantasyon
(Talimat, tutanak, vb.)
Performans ölçüm ve izleme
DÖF (Düzeltici, önleyici faaliyetler)
Çalışma koşullarının değiştirilmesi
197 İnsanın yaşam kalitesini yükseltmektir...
İSG Hizmetlerinde Amaç;
KAZALARIN SEBEPLERİ
GÜVENSİZ
KOŞULLAR
10%
NEDENİ
SAPTANAMAYAN
KAZALAR
2%
GÜVENSİZ
DAVRANIŞLAR
88%
198
• GÜVENSİZ DAVRANIŞLAR
Güvensiz
davranışlar
- İŞÇİNİN KENDİNE GÜVENMEMESİ…
- VERİLEN EMRİ UYGULAMAMA VB…
GÜVENSİZ KOŞULLAR
• Gerekli
koruyucu
malzemenin
olmaması
• Çalışma yeri dağınıklığı
• Yetersiz ışık
• Yetersiz havalandırma
• Emniyetsiz çalışma metodu
TEHLİKELİ DURUM VE TEHLİKELİ
DAVRANIŞLAR
Tehlikeli Durumlar










Uygun olmayan koruyucular
Koruyucusuz çalışma
Kusurlu alet teçhizat kullanma
Emniyetsiz yapılmış alet ve makine
Yetersiz, bakımsız bina, makine, alet
Yetersiz yada fazla aydınlatma
Yetersiz kişisel koruyucu
Yetersiz havalandırma
Emniyetsiz yöntem ve şartlar
.....
201
TEHLİKELİ DURUM VE TEHLİKELİ
DAVRANIŞLAR
Tehlikeli Davranışlar









Emniyetsiz çalışma
Gereksiz hızlı çalışma
Uygun olmayan emniyet donanımı
Emniyetsiz yükleme, taşıma, istif
Emniyetsiz vaziyet alma
Tehlikeli yerlerde çalışma
Şaşırma, kızgınlık, üzgünlük, ürkme,şakalaşma
Kişisel koruyucu kullanmamak
...
202
GERİYE KALAN % 2 İSE ADINA
KADER DEDİĞİMİZ
“ KAÇINILMAZLIK”
HALİDİR.
Deprem, Sel vb. Doğal Afetler
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM (KKD)
Kişisel koruyucu donanım
Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen
bir veya birden fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından giyilen,
takılan veya tutulan, bu amaca uygun olarak tasarımı yapılmış tüm alet, araç,
gereç ve cihazlardır.
KKD, risklerin, iş organizasyonu ve teknik önlemlerle ,çalışma yöntemleriyle
önlenemediği veya tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılması
gereken cihazlardır..
204
Kişisel Koruyucu Ekipmanların Amacı
Nedir?
• İş sahasındaki mevcut ve potansiyel tehlikelerden
çalışanların korunması
• Tehlikeler
• – Hareket eden nesneler,
• – Yüksek ve düşük sıcaklıklar,
• – Işık radyasyonu (kaynak, taşlama, ısıl işlem,
• – Düşen nesneler,
• – Keskin, sivri kenarlı nesneler,
• – Zemin Koşulları
• – Kimyasal maddeler
• – Toz, duman, buhar, . . .vb.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kişisel Koruyucu Donanımların
İşyerlerinde Kullanılması
Hakkında Yönetmelik
Kişisel koruyucu donanımların işyerlerinde kullanımı ile ilgili
olarak aşağıdaki hususlara uyulacaktır:
a) İşyerinde kullanılan kişisel koruyucu donanım, Kişisel Koruyucu
Donanım Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak tasarlanmış
ve üretilmiş olacaktır.
Tüm kişisel koruyucu donanımlar;
1)Ek risk yaratmadan ilgili riski önlemeye uygun olacaktır.
2) İşyerinde var olan koşullara uygun olacaktır.
3) Kullanan işçinin sağlık durumuna ve ergonomik gereksinimlerine uygun
olacaktır
Kişisel Koruyucu Donanımların
İşyerlerinde Kullanılması
Hakkında Yönetmelik
4) Gerekli ayarlamalar yapıldığında kullanana tam uyacaktır.
b) Birden fazla riskin bulunduğu ve aynı anda birden fazla kişisel koruyucu donanımın
kullanılmasının gerektiği durumlarda, bu kişisel koruyucu donanımların bir arada kullanılması
uyumlu olacak ve risklere karşı etkin olacaktır.
c) Kişisel koruyucu donanımların kullanılma koşulları özellikle kullanılma
süreleri, riskin derecesine ve maruziyet sıklığına, işçinin çalıştığı yerin
özelliklerine ve performansına bağlı olarak belirlenecektir.
d) Tek kişi tarafından kullanılması gereken kişisel koruyucu donanımların,
zorunlu hallerde birkaç kişi tarafından kullanılması halinde, bu kullanımdan
dolayı sağlık ve hijyen problemi doğmaması için her türlü önlem
alınacaktır.
e) İşyerinde, her bir kişisel koruyucu donanım için yeterli bilgi bulunacak ve bu bilgilere kolayca
ulaşılabilecektir.
f) Kişisel koruyucu donanımlar, işveren tarafından ücretsiz verilecek, bakım
ve onarımları ve ihtiyaç duyulan elemanlarının değiştirilmelerinden sonra,
hijyenik şartlarda muhafaza edilecek ve kullanıma hazır bulundurulacaktır.
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLARIN
İŞYERLERİNDE
KULLANILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK
İşyerindeki risklerin önlenmesinin veya yeterli derecede azaltılmasının, teknik
tedbirlere dayalı toplu korunma ya da iş organizasyonu veya çalışma yöntemleri ile
sağlanamadığı durumlarda kullanılacak kişisel koruyucu donanımların özellikleri,
temini, kullanımı ve diğer hususlarla ilgili usul ve esasları belirleyen ve 20/6/2012
tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında yer alan işyerlerini
kapsayan yönetmelik 02.07.2013 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiş olup 11/2/2004 tarihli ve 25370 sayılı Resmî Gazete`de yayımlanan Kişisel
Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik de yürürlükten
kaldırılmıştır.
Yönetmelikte; risklerin, toplu korunmayı sağlayacak teknik veya iş organizasyonu ve çalışma
yöntemleriyle önlenemediği, tam olarak sınırlandırılamadığı durumlarda kullanılan kişisel
koruyucu donanımın,iş kazası ya da meslek hastalığının önlenmesi,
çalışanların sağlık ve güvenlik risklerinden korunması, sağlık ve güvenlik koşullarının
iyileştirilmesi amacıyla kullanılacağı belirtilmiştir.
Ayrıca işverenin, toplu korunma , kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vereceği, kişisel
koruyucu donanımın seçimi, değerlendirilmesi, kullanılması hususları ile işverenin kişisel
koruyucu donanımların kullanımı esnasında alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri
hakkında çalışanlara ve temsilcilerine bilgi vermesi gibi yükümlülükleri de söz konusu
yönetmelik hükümleri ile düzenlenmiştir
CE Uygunluk İşareti:
Üreticinin,
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM YÖNETMELİĞİNDEN kaynaklanan bütün
yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve KKD' nin ilgili tüm uygunluk değerlendirme
işlemlerine tabi tutulduğunu gösteren işareti,
İfade eder.
İŞ KAZALARINDAN KORUNMA
 Toplu korunma uygulamaları (Genel Kurallar)
 Kişiye yönelik korunma uygulamaları (Kişisel korunma)
211
Toplu korunma uygulamaları
 İşyerinin uygun planlanmalıdır.
 En uygun ve sağlıklı teknoloji kullanılmalıdır.
 Zararlı
maddeler
zararsız
veya
daha
az
zararlı
maddelerle
değiştirilmelidir.
 İş bitiminde çalışma yerinde hiçbir alet, ekipman ve malzeme
bırakılmamalıdır.
 Çalışma alanlarına yetkisiz kişilerin girmesi engellenmeli, emniyet şeridi
çekilmeli, güvenlik ve uyarı işaretlemesi yapılmalıdır.
212
 Çevrede ve kişisel güvenlik ve emniyet tedbirlerini almadan çalışmaya
başlanmamalıdır.
 Makine ve ekipmanın dışarıdan yetkisiz kişiler tarafından kullanılmasına
izin verilmemelidir.
 Tehlikeli olabilecek ekipman tehlikesiz olanla değiştirilmelidir.
 Çalışma alanında yeterli havalandırma ve aydınlatmanın olmasına dikkat
edilmelidir.
 Uyarı levhaları görünür şekilde çalışma ortamında bulundurulmalı ve
uygulanmalıdır.
213
KİŞİSEL KORUYUCU EKİPMANLAR
-Solunum Koruma
– Baş Koruma
– El Koruma
– Ayak Koruma
– Göz Koruma
– İşitmenin Korunması
– Gövde Koruma
Kişiye yönelik korunma uygulamaları




İşe uygun personel seçimi, eğitim ve denetim yapılmalıdır.
Çalışanın “İşe Giriş Sağlık Muayenesi” olması gerekmektedir.
Periyodik sağlık muayeneleri yapılmalıdır.
Uygun kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalıdır.
215
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM
(KKD)
 İşyerinde kullanılan KKD, KKD yönetmeliğine uygun olacaktır.
 Kendisi ek risk yaratmadan ilgili riski önlemeye uygun olacaktır
 İşyerinde var olan koşullara uygun olacaktır
 Kullananın sağlık durumuna ve ergonomik gereksinimlerine uygun
olacaktır
 Gerekli ayarlamalar yapıldığında kullanana tam uyacaktır.
 Birden fazla riskin bulunduğu ve aynı anda birden fazla KKD’ın
kullanılmasının gerektiği durumlarda, bu KKD’lar bir arada kullanmaya
uyumlu olacak ve risklere karşı etkin olacaktır.
 KKD’ların kullanılma koşulları özellikle kullanılma süreleri, riskin derecesine
ve maruziyet sıklığına, çalışılan yerin özelliklerine ve KKD’ın performansına
bağlı olarak belirlenecektir.
216
 Zorunluluk nedeniyle birden fazla kişinin aynı KKD’ı kullanması gerektiğinde
herhangi bir sağlık problemine yol açılmaması için hijyen için gerekli tüm
önlemler alınacaktır.
 KKD’lar işveren tarafından ücretsiz verilecek, bakım/onarım ve parça
değişimi sonrası hijyenik şartlarda kullanıma hazır tutulacaktır.
 İşveren çalışanı KKD’ların hangi risklere karşı kullanılacağı konusunda
bilgilendirecektir.
 İşveren KKD kullanımı hususunda uygulamalı eğitim verecektir.
 KKD’lar istisnai ve özel durumlar haricinde sadece amacına uygun olarak
kullanılacaktır.
217
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM
(KKD)
 Öncelikle KKD yönetmeliğine uygunluğu ve birden fazla KKD kullanımı
esnasında uyumluluk kriterlerini değerlendirecektir.
Bu değerlendirmede,
 Diğer yollarla önlemeyen risklerin analiz ve değerlendirilmesi,
 Ek risk yaratmaması,
 İşyerinde varolan koşullara uygunluğu
hususları göz önüne alınacaktır.
 KKD’ın herhangi bir elemanında değişiklik yapılaması durumunda
yukarıdaki değerlendirme yeniden yapılacaktır.
218
 İşveren, işçilerin KKD’ları uygun şekilde kullanması için her türlü önlemi
alacaktır.
 İşçiler de kendilerine verilen KKD’ları aldıkları eğitime ve talimata uygun
kullanmakla yükümlüdür.
 İşçiler KKD’da gördükleri herhangi bir eksikliği veya arızayı işverene
bildirecektir.
 İşçilere verilen KKD’lar her zaman etkili şekilde çalışır durumda olacak,
temizlik ve bakımı yapılacak ve gerektiğinde yenileri ile değiştirilecektir.
219
İşçilerin Bilgilendirilmesi : İşveren KKD kullanımında sağlık ve
güvenlik yönünden alınması gereken önlemler hakkında işçilere ve/veya
temsilcilerine bilgi verecektir.
İşçilerin Görüşlerinin Alınması ve Katılımın Sağlanması :
İşveren işçilerin veya temsilcilerinin görüşlerini alacak
katılımlarını sağlayacaktır.
220
ve
KKD Kullanımı için riskler belirlenir.
 RİSKLER
• FİZİKSEL
 MEKANİK : Yüksekten Düşmeler, Darbeler vb., Batmalar vb. Titreşim, Kaymalar Düşmeler
 TERMAL : Sıcaklık/Alev, Soğuk
 ELEKTRİK
 RADYASYON : İyonize Radyasyon, İyonize Olmayan Radyasyon
 GÜRÜLTÜ
• KİMYASAL
 AEROSOLLER : Tozlar/Lifler, Duman, Buhar
 SIVILAR : Sıvıya Batma, Sıçrama
 GAZLAR/BUHARLAR
• BİYOLOJİK
 ZARARLI BAKTERİLER
 ZARARLI VİRÜSLER
 MANTARLAR
 MİKROBİYOLOJİK OLMAYAN ANTİJENLER
221
 VÜCUDUN KISIMLARI
• BAŞ
 KAFATASI
 KULAK
 GÖZ
 SOLUNUM YOLU
 YÜZ
• ÜST BEDEN
 EL
 KOL
• ALT BEDEN
 AYAK
 BACAK
• DİĞER
 DERİ
 GÖVDE/KARIN
 PARENTERAL YOLLAR
 TÜM VÜCUT
222
KKD Listesi
 BAŞ KORUYUCULARI
• Koruyucu Baretler, Koruyucu Başlık vb.
 KULAK KORUYUCULARI
• Kulak Tıkaçları, Tam Akustik Baretler, İç Haberleşme Donanımlı Kulak
Koruyucuları vb.
 GÖZ ve YÜZ KORUYUCULARI
• Gözlükler, X-Işını Gözlüğü, Yüz Siperleri, Ark Kaynağı Maskeleri vb.
 SOLUNUM SİSTEMİ KORUYUCULARI
• Gaz- Toz Filtreli Maskeler, Hava Beslemeli Solunum Cihazları vb.
 EL ve KOL KORUYUCULARI
• Özel Koruyucu Eldivenler, Tek Parmak eldivenler, Parmaksız Eldivenler vb.
223
 AYAK ve BACAK KORUYUCULARI
• Normal Ayakkabılar, Parmak Koruyuculu Ayakkabılar, Dizlikler vb.
 CİLT KORUYUCULARI
• Koruyucu Kremler/ Merhemler
 GÖVDE ve KARIN BÖLGESİ KORUYUCULARI
• Makinelere – Kimyasallara Karşı Koruyucu Yelek, Ceket ve Önlükler vb.
 VÜCUT KORUYUCULAR
• Düşmeyi Önleyici Ekipman, Paraşütçü Kemeri, Koruyucu İş Elbisesi vb.
224
KKD KULLANILMASININ GEREKLİ OLABİLECEĞİ
İŞLER ve SEKTÖRLER

BAŞ KORUYUCULARI
•
KORUYUCU BARETLER
 İnşaat İşleri
 Tüneller-Maden Ocakları
 Patlatma İşleri
 Yüksek Fırınlar,Ergitme Ocakları,Çelik İşleri, Haddehaneler
 Gemi Yapım İşleri
 Demiryollarında Yapılan İşler
 Endüstriyel Fırınlar, Makineler ve Boru Hatlarında Yapılan İşler
225

AYAK KORUYUCULARI
•
•
•
•
•
DELİNMEZ TABANLI EMNİYET AYAKKABILARI
 Karkas ve Temel İşleri, Yol Çalışmaları
 İskelelerde Yapılan İşler
 Bina Yıkım İşleri
DELİNMEZ TABAN GEREKTİRMEYEN EMNİYET AYAKKABILARI
 Çelik Köprüler, Çelik Bina İnşaatları
 Tadilat ve Bakım İşleri
 Yüksek Fırınlar, Ergitme Ocakları
 Yeraltında ve Taşocaklarında Yapılan İşler vb.
KAYMAYI ÖNLEYİCİ ve DELİNMEYE DAYANIKLI AYAKKABILAR
 Çatı İşleri
YALITKAN TABANLI KORUYUCU AYAKKABILAR
 Çok Sıcak veya Soğuk Malzemelerle Yapılan Çalışmalar
KOLAYCA ÇIKARILABİLEN EMNİYET AYAKKABILARI
 Ergimiş Maddelerin Ayakkabıdan İçeri Girme Riski Bulunan İşler
226
YÜZ ve GÖZ KORUYUCULARI

•
KORUYUCU GÖZLÜKLER, YÜZ SİPERLİKLERİ/
YÜZ KORUYUCULARI




Kaynak Yapma, Öğütme ve Ayırma İşleri
Taş Yontma ve Şekillendirme İşleri
Talaş Çıkaran Makinelerle Yapılan Çalışmalar vb.
SOLUNUM SİSTEMİ KORUYUCULARI
•
RESPİRATÖRLER/SOLUNUM Cihazları



Yetersiz Oksijen ve Zararlı Gazların Bulunabileceği Ortamlar
Yüksek Fırınlara Yükleme Alanları, Ağır Metal Dumanlarının Bulanacağı
Yerler
Toz Oluşumunu Önlemenin Yetersiz olduğu Yerler

İKLİME DAYANIKLI GİYSİ

YANSITICI GİYSİ
227
EL, KOL ve VÜCUT KORUMASI
•
KORUYUCU GİYSİ


Asit-Baz Çözeltileri, Dezenfektan –Aşındırıcı Temizlik Ürünleriyle
Çalışma
Sıcak Maddelerle ve Isı etkisinin Hissedildiği Yerlerde Çalışma ,
Kumlama İşleri
•
ATEŞE DAYANIKLI KORUYUCU GİYSİ
•
DELİNMEYE DAYANIKLI ÖNLÜKLER
•
•
•

Kesme ve Kemiklerden Ayırma – El Bıçakları ile Yapılan Çalışmalar
DERİ ÖNLÜKLER

Kaynak İşleri, Sıcak Demircilik İşleri, Döküm İşleri
ELDİVENLER


Kaynak İşleri
Asit- Baz Çözeltileriyle Yapılan Çalışmalar
METAL ÖRGÜLÜ ELDİVENLER


Kesme ve Kemiklerden Ayırma İşleri
Kesim Makinelerinin Bıçaklarının Değiştirilmesi
228
GÖZLÜKLER
 Hızlı uçan parçacıklara karşı gözlük: Bu gözlükler yeterli sağlamlıkta olmalıdır.
 Tozlara, rüzgara ve kıvılcıma karşı gözlük:Gözleri bütünüyle kaplayan,
kenarlıkları şakak kemiklerine oturan tipte olmalıdır.
 Zararlı ışınlara karşı gözlük: Işının şiddetine uygun koyulukta olmalıdır.
 Zararlı gazlara karşı gözlük:Havalandırma delikleri olmayan gözlükler kullanılır.
229
 Tehlikeli sıvılara karşı gözlük:Havalandırma delikleri sıçrayacak sıvının
girmesini engelleyecek şekilde olmalıdır.

 Erimiş metal sıçramalarına karşı gözlük: Darbelere ve yüksek ısıya dayanıklı
malzemeden yapılmış olmalıdır.
 Buğulanmaya karşı tedbir alınmalıdır: Buğulanmayan gözlük veya buğu
önleyici solüsyon kullanılmalıdır.
 Terlemeye karşı tedbir alınmalıdır: Ter bantları kullanılmalıdır.
 Numaralı gözlük kullanan kişiler; Numaralı gözlük üzerine koruyucu gözlük
takabilmelidir.
230
KULAK KORUYUCULAR
 Gürültü seviyesi 80 desibelin altına düşürülmeye çalışılmalıdır.
 Ortamdaki gürültü 80 desibelin altına düşürülemez ise kulak koruyucuları
kullanılmalıdır.
 Çeşitli Kulak tıkaçları, Manşonlu kulak koruyucuları ve kulak koruyucu
baretler mevcuttur.
 Kulak tıkaçları 15-25 desibele kadar,
 Manşonlu kulaklıklar 30-35 desibele kadar,
 Çok fazla gürültü olan yerlerde
tıkaç ve manşon birlikte kullanılır.
231
MASKELER
İşyeri ortamında yok edilemeyen insan sağlığına zararlı olan GAZ VE TOZ
halindeki maddelerin insan vücuduna girmesini önlemek için MASKELER
kullanılır.
Maskelerin;
 Hava temizleyici
 Temiz hava beslemeli
 Temiz havası kendinden
türleri vardır.
232
 Filtreli toz maskesi: Tozlu ortamda kullanılır.
 Süzgeçli gaz maskesi: Zararlı gazların bulunduğu yerlerde kullanılır. Gazın
cinsine göre filtre takılmalıdır,
 Basınçlı temiz hava maskesi: Basınçlı bir hava tüpünden bir hortum
vasıtasıyla temiz hava ile besler. Oksijenin yeterli olmadığı ortamda
kullanılır,
 Hortumlu temiz hava maskesi: Maskenin ucuna takılı olan hortum
vasıtasıyla temiz havanın solunmasını sağlar. Oksijensiz ortamlarda veya
ortamda ne tür zararlı gazın olduğu bilinmediği durumlarda kullanılabilir.
233
 Basınçlı oksijen solunum cihazı: Basınçlı oksijen tüpü ile beslenen maskedir.
 Basınçlı hava solunum cihazı: Basınçlı hava tüpünden beslenen maskedir.
 Oksijen üretimli solunun cihazı: Kimyasal bir yolla üretilen oksijenin
solunumunu sağlayan maskedir.
234
TOZ MASKELERİ
FİLTRE
GAZ MASKELERİ
KİMYASAL ETKİLERE KARŞI TAM DONANIMLI KORUYUCULAR
YÜZ KORUYUCULARI
 YÜZ SİPERLERİ: Bütün yüzü örten, koruyan, koruyuculardır. Uçan parçacıkların
yüze zarar vermesini önler
 KAYNAKÇI MASKELERİ: Isı ve aleve dayanıklı, kaynak ışınlarına (Parlak ışınlara,
mor ötesi ve kızıl ötesi ışınlara) karşı koruyucu özellikte olmalıdır.
238
Y
Ü
Z
SİPERİ
İŞ SAĞLIĞI
VE GÜVENLİĞİ
Kimyasal ve metalik sıçramalar
ile kıvılcımlara
karşıKOORDİNATÖRLÜĞÜ
gözleri ve yüzü
kısmen veya tamamen korur
pleksiglas ve saydam
malzemeden imal
Mafsallı şekilde
indirilip
kaldırılabilir
Barete
monte
edilebilir
Ayarlı bir bantla başa
tespit edilebilir
I
S
I
Yüzü ısıya karşı korur
SİPERİ
Baş bantlı ya da baretle kullanılır
Krom-nikel
Veya
Paslanmaz çelik
telden
örülmüş
Kafes
şeklinde
Demir-çelik sanayi, haddehaneler
ve tav fırınlarında kullanılır
KAYNAKÇI
YÜZ
SİPERİ
Elektrik kaynağında
güvenle kullanılır
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Yüzü ve gözleri
korur
El ile tutulur veya işçinin müdahalesi olmadan
gerekli bir yere tespit edilir
Saydam kısmı
darbelere dayanıklı
çift cam
Gövde kısmı
fiberglastan
veya kraft
kağıttan
yapılır
B
A
Ş
L
I
K
Yüz kısmı şeffaf
Başı ve yüzü kimyasal maddelerden,
özellikle asit sıçramalarından
korumak üzere kullanılır
İthal kumaştan imal edilir
PVC’den mamul tipi de bulunur
Tanecik sıçramalarına karşı korur
Fiberglas ve branda
malzemesinden yapılır
Hava hatlı solunum cihazıyla kullanılır
B
A
Ş
L
I
K
Özellikle kadınların saçlarını makinelerin hareketli aksamına
( mil,kayış,volan,zincir,matkap,dişliler) kaptırmasını önler
Statik elektrik tesiri ile dağınık saçların
makinelerin dönen kısmına sarılmasını önler
AYAK KORUYUCULAR
İletken ayakkabılar, patlayıcı maddelerle çalışılan yerlerde, insan vücudunda
oluşan statik elektriğin, tehlikesiz bir şekilde, toprağa iletilmesi için kullanılır.
•
•
•
•
•
•
Çelik maskaratlı ayakkabılar
Asit ve kostiğe dayanıklı ayakkabılar
Çivi batmasına karşı özel tabanlı ayakkabılar
Elektrikçiler için yalıtkan ayakkabı
Statik elektriğe karşı antistatik ayakkabı
Muhtelif çizmeler
244
246
KAYMAZ TABANLI ÇİZME
YALITIMLI ÇİZME
Lastik çizme
Kasık çizme
Çizmeli tulum
Lastik çizme
GÖVDE KORUYUCULAR
•
•
•
•
Ceket ve pantolonlar
Tulumlar
İş önlükleri
Emniyet kemeri

İş elbiselerinin sarkık kısımları olmamalı, cepler küçük ve az
olmalıdır.
 Statik elektriğin engellenmesi için %100 pamuklu
kıyafetler kullanılmalıdır.
249
KİMYASALLARA KARŞI ÖNLÜK
ERGİMİŞ METALSIÇRAMALARINA KARŞI
ÖNLÜK
DELİNME, KESİLMEYE KARŞI ÖNLÜK
ISITICI YELEK
EMNİYET KEMERİ
Yerden en az 1.5 metre yükseklikte çalışırken “Emniyet kemeri”
kullanmak gerekmektedir.
252
253
DÜŞMEYİ ÖNLEYİCİ EKİPMAN
FRENLEME EKİPMANI
VÜCUDU BOŞLUKTA TUTABİLEN DONANIM (PARAŞÜTÇÜ KEMERİ)
KAFA KORUYUCULAR

Darbe tesirlerinden korunmak için kullanılır.

Düşme mesafesine bağlı olarak 10 –15 Kg ağırlığındaki cisimlerin
etkilerinden korur.

Plastik baretler, asgari 300 gr. ağırlığında olup, iyi kullanıldığı takdirde 5 yıl
süreyle kullanılabilir.

Bileşiminde polietilen oranı fazla olan plastik baretler, sıcak ortamlarda
yumuşadığından, bu yerlerde kullanılmamalıdır.
255
NORMALİSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
TİP BARET
KULAKLIKLI
BARET
KASK
İTFAİYECİ
LAMBALI
BARET
ÇENE BAĞLI
MADENCİ
SİPERLİ

Kullanılmış baretler dezenfekte edilmeden başka kişilere verilmemelidir.

Baretler, kolon ve bantları çıkarılarak kullanılmamalıdır.

Baretler sık sık kontrol ve testten geçirilerek, kullanma ve eskime
sonucunda, koruyucu özelliklerini yitirip yitirmedikleri belirlenmelidir.

Baretler, sık sık temizlenmeli ve dezenfekte edilmeli, kullanılmadığı
zamanlarda havadar bir yerde ambalajı içinde saklanmalıdır.
257
258
EL KORUYUCULAR:
Makinelerden, kimyasallardan, elektrik ve ısıdan korunma
sağlanır.
259
KORUYUCU ELDİVENLER
TEK PARMAKLI ELDİVEN
METAL ÖRGÜLÜ ELDİVEN
YALITKAN ELDİVEN
SLOGANIMIZ
• (0) SIFIR İŞ KAZASI
• (0) SIFIR İŞ GÜCÜ KAYBI
• (0) SIFIR İŞ GÖREMEZLİK GÜN
SAYISIDIR