Slayt 1 - Fen Bilimleri Enstitüsü

“Hipotez”den “Tez”e
Doç. Dr. Günay Yetik Anacak
Ege Universitesi Eczacılık Fakültesi
Farmakoloji AbD.
BİLİMSEL ARAŞTIRMA NASIL YAPILIR?
Bilimsel araştırmanın aşamaları,
Problemin tanımlanması,
Hipotezin yazılması,
Arastırma yönteminin belirlenmesi,
verilerin toplanması,
yazımı ve sonuç raporunun yazılması
Bilimsel bir çalışma yapmanın genel ilkeleri :
 “Dürüst” olma
 Toplum yararına davranma
 Yan tutmama (bias)
 (Kafa) karıştırmama
İyi Bir Araştırma Tasarımı
 Araştırma için fikir geliştirme
 Bilgi kaynaklarına ulaşma ve doğru kullanma
 İyi bir araştırma konusu/başlığı (nasıl?)
 Araştırmanın amacı
 Gerekli kaynakların belirlenmesi
 Protokolün belirlenmesi
 Araştırma için gerekli izinlerin alınması
 Araştırmanın gerçekleştirilmesi
 Verilerin analizi
 Bulguların teorik pratik anlamı
 Etik konuların değerlendirilmesi
Araştırma konusu
 Araştırmacının ilgi duyduğu konu
 Orijinal olmalı
 Bilinenleri tekrarlamamalı
 Toparlayıcı, bilinmeyenleri açıklayıcı, bilinenleri ise
geliştirici nitelikte olmalıdır.
 Önemli olmalı
 Uzman kişilerin görüşlerine başvur.
Hipotez/Fikir nasıl Bulunur?
 Literatürü iyi bil ve düzenli takip et
 Konuya hakim ol
 İlgili meslektaşlarınla tartış
 Hayal et
 Spesifik toplantılara, kongrelere katıl
 Sorulan sorulara kulak ver
 Konu ile ilgili uzmanları tanımaya çalış
 Bilimsel tartışma ortamları yarat
Öneri
 Aklınıza bir fikir geldiğinde muhakkak not edin
 Bu notlara geri dönüp bakın
 Özellikle kongreler en verimli ortamlardır.
 Yeni fikirler dosyası oluşturun
İyi Bir Araştırma Tasarımı
 Araştırma için fikir geliştirme
 Bilgi kaynaklarının incelenmesi
 İyi bir araştırma konusu/başlığı (nasıl?)
 Araştırmanın amacı
 Gerekli kaynakların belirlenmesi
 Protokolün belirlenmesi
 Araştırma için gerekli izinlerin alınması
 Araştırmanın gerçekleştirilmesi
 Verilerin analizi
 Bulguların teorik pratik anlamı
 Etik konuların değerlendirilmesi
Literatürün gözden geçirilmesi
 Konuyu araştırma
 Konuya bakış açısını belirleme
 İletiyi bulma
 İletiyi açma ve geliştirme yollarını tanıma
 Dil örüntüsünü değerlendirme: Sözcükleri, cümleleri ve
anlatım biçimini değerlendirme
Makale Nasıl Okunur?
 Nasıl okuyacağına karar ver





- genel kavramları anlamaya çalış
- kuşkucu ol
- “perfect” araştırma olmaz (!)
- araştırma tipini kavra
- yöntemi değerlendir
Makale Nasıl Okunur?
Başlık – Konu –Yazar
THE ROLE OF H2S BIOAVAILABILITY IN ENDOTHELIAL
DYSFUNCTION.
.............
Wang R1, Szabo C2, Ichinose F3, Ahmed A4, Whiteman M5,
Papapetropoulos A6
Trends Pharmacol Sci. 2015 Sep;36(9):568-78.
Bilgi kaynaklarının incelenmesi
 Bilgi kaynakları
 Basılı metin
 Tezler, textbooklar, akademik yayınlar, gazeteler, dergiler yıllık
raporlar, patent raporları
 Kitaplar
 Google book, amazon,
 Elektronik
 Veritabanları, ..IHOP
 Elektronik dergiler,…ebscohost, highwire, libgen
 Internet..forumakademi, Google Scholar
http://scholar.google.com/
 Google Scholar http://scholar.google.com/
 Makale, peer-reviewed papers, tezler, kitaplar, önbaskılar, abstraktlar,
teknik raporlar. Çeşitli akademik yayınevleri, profesyonel dernekler,
üniversiteler vb tarafından yayınlanan bilimsel içerikli dökümanlar

Scirus http://www.scirus.com/
 Bilimsel içeriği olan web sitelerini tarayan bir arama motoru
 Rem diye taradığınızda google rock grubunu bulur, Scirus, uyku hakkındaki
bilimsel sayfalara ulaşır
 http://www.intute.ac.uk/
Internet avında iyi-kötü ve çirkin
Iyi-kötü-çirkin
 The good
 Akademik yayınlar
 The bad
 Internet taramasıyla zaman kaybı
 The ugly
 Reklamlar, yalanlar-dolanlar, çakal siteler
Bilge internet detektifliği nasıl yapılır?
http://www.vtstutorials.ac.uk/detective/goodbadugly.html
 Bağımsız araştırma yapabilme
 Farklı bilgi kaynaklarını kullanabilme ve bulabilme
 Bulduğunuz bilgiyi eleştirel olarak değerlendirebilme
 Başlangıç çalışmanız için gerekli olan bilgiyi, bulduğunuz
bilgiler içinden damıtabilme
 Dengeli ve iyi donatılmış tartışmanızı oluşturabilme
Kullanıcı Odaklı Kütüphane
Bilgi Okuryazarlığı
Gelecekte “cahil” olarak tanımlanacak
kişiler“okuma yazma bilmeyen” değil “bilgiye
nasıl ulaşacaklarını bilmeyenler” olacaklardır.
Alvin Toffler(1992)
E.Ü. Kütüphanesi Çalışma Saatleri
AKADEMİK DÖNEM
Hafta içi
: 08.00-22.00
Cumartesi
: 08.00-19.00
Pazar
: 10.00-17.00
YAZ DÖNEMİ
Hafta içi
(Hafta sonları kapalı)
: 08.00-17.00
Kullanıcı Hizmetleri Şube Müdürlüğü
Materyal Ödünç Alma Süreleri
Öğretim elemanları
28 gün süreyle
max
8 kitap,
Lisansüstü öğrenciler 14 gün süreyle
max
5 kitap,
Lisans öğrencileri
14 gün süreyle
max
3 kitap,
İdarî personel
28 gün süreyle
max
5 kitap
alabilirler.
Kampüs Dışından Erişim
• Network Yönetim Grubuna başvurun
• ege.edu.tr uzantılı e-mail hesabı açın
• Proxy ayarlarınızı yapın
• http://nyg.ege.edu.tr/proxy.pac
• ege.edu.tr uzantılı email adresi @ öncesi: user ID
• Şifre:email adresi
• Anasayfa http://www.ege.edu.tr
Ayrıntılı bilgi için:
http://nyg.ege.edu.tr/ekutuphane.php
PubMed’den tarama yapmak için
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/ adresi
kullanılmaktadır. Search alanında PubMed’in seçili
olmasına dikkat edin!
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/
Aradığı hastalık ile
ilgili tam metin ve
review sayısı
Bu ayarları değiştirmek mümkün
Sorgu sözcüğünün geçtiği
yayınlar ile tam metin
yayınlar sağ kısımda
listeleniyor.
Sonuçlar tarihe göre
sıralanıyor.
Tam metni PubMed’de olmayan bir kaydın görünümü
Tam metni
bulunan bir kaydın
görünümü
Biraz daha deneyimli kullanıcı; “Advanced search” alanını
kullanabilir.
PubMed anasayfasındaki “Clinical Queries”
bağlantısı kullanılarak klinik kayıtlar arasından
sorgu yapılabilir.
Herhangi bir kaydın üzerinde mouse ile
beklendiğinde kayıt ile ilgili önizleme
yüklenir.
Kaynak taramada ipuçları
 Anahtar sözcük seçimi
 Kısaltmalar, yazım farklılıkları
 “and” “or”
 Taramanın sınırları
 Taranacak indeksler (pubmed, ISI)
ProQuest MedLine veritabanında arama sözcüklerini
çeşitlendirmek ve aramayı daha isabetli hale getirmek için
eşanlamlılar sözlüğü bulunmaktadır.
• Index Medicus’un elektronik versiyonudur
• Biyomedikal alanında ve genel tıp alanında pek çok
önemli dergiyi dizinler.
• Farklı platformlardan sunulur;
• EbscoHost MedLine
• Proquest Medline
• Ovid Medline
Ege Üniversitesi’nin EbscoHost üzerinden erişim hakkı bulunmaktadır.
Kütüphane web sitesinde yer alan linkler aracılığı ile erişim
sağlayabilirsiniz.
Tıbbi bilgiye erişim sağlayıcının sunduğu imkanlar çerçevesinde
kullanılabilmektedir.
Her sonuç sayfasında farklı filtreleme seçenekleri
mevcuttur.
Boolean search
AND= +
NOT= NEAR=“istediğinizi tam ifade eden kelime grubu”
MedLine ve PubMed Karşılaştırması
 Medline, PubMed’in bir parçasıdır ve yaklaşık 5.400 A.B.D.
dergisi ile 80 farklı ülkeden farklı tıp dergilerini içerir.
 PubMed hem atıf hem de yayın yönünden daha kapsamlıdır.
 İkisinde de tam metin için linklemeler mevcuttur.
 PubMed analiz ve sorgu araçları yönünden daha geniş
kapsamlıdır.
 http://www.nlm.nih.gov/pubs/factsheets/dif_med_pub.html
Literatürün Gözden Geçirilmesi
 PubMed başlangıç için uygun
 Mümkün olduğunca dar bir araştırma
 Tüm uygun kaynakların kopyası
 Kaynakları düzenle




Endnote/ reference manager
Özetleri bilgisayara kopyala
İlk yazarın soyisim sırasına göre alfabetik
Özetin üzerine not düş
Ne bulduğunu taslak olarak özetle
Fransız paradoksu
 Kırmızı et ve doymuş yağlarla beslenme ateroskleroz ve
kardiyovasküler hastalıkları tetikler
 Fransızlar kırmız et ve yağlı besinlerle beslenirler ama KV
hastalıklar yaygın görülmez.
 Fransızlar bunu nasıl başarıyorlar? Fransız kültüründe KV
sistemi koruyacak ne olabilir?
 Kırmızı şarap içerek olabilir mi?
İyi Bir Araştırma Tasarımı
 Araştırma için fikir geliştirme
 Eleştirel kaynak incelemesi
 İyi bir araştırma konusu/başlığı (nasıl?)
 Araştırmanın amacı
 Gerekli kaynakların belirlenmesi
 Protokolün belirlenmesi
 Araştırma için gereli izinlerin alınması
 Araştırmanın gerçekleştirilmesi
 Verilerin analizi
 Bulguların teorik pratik anlamı
 Etik konuların değerlendirilmesi
İyi bir araştırma konusu/başlığı
 Araştırmanın hem ilk hem de son yazılan bölümü
 Araştırmanın etiketi
 Kaynak tararken önemli
 Kısa, öz, anlaşılır olmalı
 Bulgu veya yorum içermemeli
İyi Bir Araştırma Tasarımı
 Araştırma için fikir geliştirme
 Eleştirel kaynak incelemesi
 İyi bir araştırma konusu/başlığı (nasıl?)
 Araştırmanın amacı
 Gerekli kaynakların belirlenmesi
 Protokolün belirlenmesi
 Araştırma için gereli izinlerin alınması
 Araştırmanın gerçekleştirilmesi
 Verilerin analizi
 Bulguların teorik pratik anlamı
 Etik konuların değerlendirilmesi
Araştırmanın amacı
 Ölçülebilir olmalı
 Ulaşılabilir olmalı
Araştırmanın amacı :Ölçülebilir
 Deneysel hipertansiyon oluşturulmuş sıçanlarda A
molekülü kan basıncını azaltır mı?
 A ilacının damarlarda kasılma cevapları üzerindeki
etkisi
 B molekülünün düzeyinin artması Alzheimar’a neden
olur mu?
 Meme kanserinde endotelin ekpsresyon düzeyleri artar
mı?
Araştırmanın amacı:Ulaşılabilir
✖ Kanserde H2S’in rolünü ortaya koymak
✓Androjen bağımlı prostat kanserinde H2S’i
sentezleyen enzimlerin artıp artmadığını
bulmak
İyi Bir Araştırma Tasarımı
 Araştırma için fikir geliştirme
 Eleştirel kaynak incelemesi
 İyi bir araştırma konusu/başlığı (nasıl?)
 Araştırmanın amacı
 Gerekli kaynakların belirlenmesi
 Protokolün belirlenmesi
 Araştırma için gereli izinlerin alınması
 Araştırmanın gerçekleştirilmesi
 Verilerin analizi
 Bulguların teorik pratik anlamı
 Etik konuların değerlendirilmesi
Gerekli Kaynakları Belirle
Kaç denek?
Optimum sayının belirlenmesi
Power calculation
Ne kadar bütçe?
Araştırma fonu
TUBİTAK
DPT
EU
Hangi personel?
Nerede ve ne zaman?
Ne kadar uzun sürecek?
İyi Bir Araştırma Tasarımı
 Araştırma için fikir geliştirme
 Eleştirel kaynak incelemesi
 İyi bir araştırma konusu/başlığı (nasıl?)
 Araştırmanın amacı
 Gerekli kaynakların belirlenmesi
 Protokolün belirlenmesi
 Araştırma için gereli izinlerin alınması
 Araştırmanın gerçekleştirilmesi
 Verilerin analizi
 Bulguların teorik pratik anlamı
 Etik konuların değerlendirilmesi
Protokolün Yazılması
 Spesifik amaç ve hipotezle başla
 Yöntemleri açıkla
 Mümkün olduğunca detay
 Açık soru bırakma
 Her deneyin protokolünü yaz
 Konsantrasyon hesapları
 Malzemelerin mevcudiyeti
 Basamaklar halinde yazılmış protokol
 Kontrol grubunu unutma!!
 İstatistiği mutlaka ekle
 Kaynakları belirt
Veri toplama yöntemleri
 Ölçüm (kan basıncı, boy uzunluğu, laboratuar ölçümleri
vs)
 Kayıt (eğer düzenli bir kayıt sistemi varsa)
 Kişilerle doğrudan görüşme (yüz yüze olabildiği gibi
anket doldurma, haberleşme teknikleri kullanma
yoluyla da olabilir)
Anket hazırlama
 Kodlamanın önemi
 Anketi oluşturan sorular açık, net ve anlaşılır olmalıdır.
 Anketlerin kabaca 20-25 sorudan oluşması ve 10-12 dakika içinde
tamamlanması önerilir.
 “Bulmuşken şunu da sorayım” hatası
 Kapalı uçlu soru
 Açık uçlu sorular
 “Bilmiyorum”, “Fikrim yok”, “Yanıt yok” seçenekleri koyma!
Araştırma tipi
 Deneysel araştırmalar
 Patolojik şartlarda
 Tedaviye yönelik bir ilacın etkisini
 Patolojik mekanizmaların ne olduğunu bulmak
 Yeni tanısal testlerin çalışılması
 Fizyolojik şartlarda
 İlaç veya moleküllerin etkisi
 Patoloji yaratan mekanizmaları araştırmak
 Klinik araştırmalar:
 İleriye yönelik (prospektif)
 Geriye yönelik (retrospektif)
 Kesitsel
Kontrol grubu
 Çalışma grubu ile ölçülebilen tüm değişkenler
açısından aynı özellikleri taşıyan, yalnızca tek bir
neden ya da sonuç açısından farklı olan gruptur.
 Kontrol grubunun büyüklüğü ideal olarak çalışma
ya da olgu grubuna eş düşünülür.
 Kontrol grubunun eleman sayısının inceleme
grubuna göre daha az sayıda tutulması kabul
edilemez.
 Metodun validasyonu için hem pozitif hem
negatif kontroller gerekli olabilir.
İyi Bir Araştırma Tasarımı
 Araştırma için fikir geliştirme
 Eleştirel kaynak incelemesi
 İyi bir araştırma konusu/başlığı (nasıl?)
 Araştırmanın amacı
 Gerekli kaynakların belirlenmesi
 Protokolün belirlenmesi
 Araştırma için gerekli izinlerin alınması
 Araştırmanın gerçekleştirilmesi
 Verilerin analizi
 Bulguların teorik pratik anlamı
 Etik konuların değerlendirilmesi
Araştırmanın Gerçekleştirilmesi
 Başlamadan önce her şeyi organize et
 Sabırlı ol
 İnatçı ol
 Şüpheci ol
 Ne zaman duracağını bil
İyi Bir Araştırma Tasarımı
 Araştırma için fikir geliştirme
 Eleştirel kaynak incelemesi
 İyi bir araştırma konusu/başlığı (nasıl?)
 Araştırmanın amacı
 Gerekli kaynakların belirlenmesi
 Protokolün belirlenmesi
 Araştırma için gereli izinlerin alınması
 Araştırmanın gerçekleştirilmesi
 Verilerin analizi
 Bulguların teorik pratik anlamı
 Etik konuların değerlendirilmesi
No investigation can be
called “true science”
without passing through
mathematical tests.
Leonardo da Vinci, 1452-1519
Verilerin Analizi
 İstatistik aslında dizayna bağlı
 Ortalama: sayıların matematik ortalaması
 Varyans (s2): Eldeki tüm değerler ile ortalama arasındaki farkı özetler (tüm farkların
toplamı2/n-1)
 SD: varyansın kare kökü, Elde edilen değerlerin ortalamanın ne kadar
yakınında toplandığını gösterir
 r korelasyon katsayısı
 p < 0.05 anlamlı
 Varyasyon katsayısı (Coefficient of variation,
CV): Standart sapmanın ortalamaya göre %
değişimi [CV= 100•(s/x)]
Veri Türü ve Amaca Göre
Kullanılacak İstatistiksel Yöntemler
Amaç
Ölçüm
(Normal Dağılım)
Rank, Skor
(Normal
Dağılım Değil)
İkili Sonuç
(Binom)
Yaşam Süreleri
Değişkenleri
tanımlama
Ortalama,
standart sapma
Medyan, çeyrekler
arası genişlik
Oran
Kaplan Meier
yaşam eğrisi
Bir grubu hipotetik
bir değerle
karşılaştırma
Tek örneklem ttesti
Wilcoxon testi
Ki-kare yada
binom testi
-
İki bağımsız grubu
Bağımsız t-testi
Mann-Whitney testi
Ki-kare testi
Log-rank testi
İki bağımlı grubu
karşılaştırma
Bağımlı t-testi
Wilcoxon testi
McNemar testi
Koşullu oransal
hazard regresyon
İkiden fazla bağımsız
grubu karşılaştırma
Tek yönlü
varyans analizi
Kruskal-Wallis testi
Kendall’s W testi
Ki-kare testi
Cox-oransal
hazard
regresyon modeli
İkiden fazla bağımlı
grubu karşılaştırma
Tekrarlı ölçümlü
tek yönlü
varyans analizi
Sperman ilişki
katsayısı
Cochrane Q
testi
Koşullu oransal
hazard regresyon
modeli
İki grup arasındaki
ilişkinin hesaplanması
Pearson ilişki
katsayısı
Olumsallık
katsayısı
-
İstatistiksel değerlendirmede önemli sorular
Uygun istatistiksel yöntem seçilmiş mi? Yanlış
yöntem seçimi, hatalı sonuçlar elde
edilmesine neden olur.
Yeterli örneklem genişliğine ulaşılmış mı?
(Güç=Power)
İstatistiksel olarak anlamlı bulunan sonuç,
klinik olarak da anlamlı mı? Çünkü her zaman
istatistiksel olarak anlamlı bulunan bir sonuç
klinik olarak anlamlı bulunmayabilir.
61
A scientist’s aim
in a discussion with his colleagues
is not to persuade
but to clarify
Leo Szilard
RAPOR
 Results - solutions
 Çalışmada elde edilen sayısal sonuçlar ve yorumları ifade
edilir.
 Conclusion
 Çalışmanın kısaca genel sonucu, öneriler, gelecek dönem
yapılacaklar vb. konulara yer verilir.
Etik konuları değerlendir
 Etik kurul başvurusu




Çok önemli
Hücre kültüründe yok
İnsan hayvan dokuları alınacaksa var
Mezbahadan çıkan ölü hayvan dokularında yok
 İnsanlar üzerinde ise:
 Onam formları
 Uygun hazırlanmış
 Saklanmalı
 Gönüllülük esası
 İyi klinik uygulamalar klavuzu
Meslektaşlar ile kurulacak
kooperasyonun düzenlenmesi
 Tüm taraflar kazanmalı:
Makalede eş-yazar
Sıralama önceden konuşulmalı
Kongre katılımı
 Kaçın:
Kazanımı olmayacak birini ekstra
çalıştırma
Makaleyi onayını almadan yayınlama
Başarısızlık Sebepleri
 İnatçı olmamak
 Organize olmamak
 Yetersiz literatür değerlendirmek
 Yetersiz kooperasyon
 Yetersiz zaman
 Yetersiz özen
Araştırmalarda Karşılaşılan Başlıca
Sorunlar…
 İzomorfizm… biz de modaya uyalım
 Kötü özet, giriş, sonuç
 Kes-yapıştır
 Internette ne varsa onunla yetinelim
 Evren ve örneklemede keyfilik…
 Başlık içerik uyuşmazlığı
 Araştırma sorusu-hipotezi, bulgu yorumu uyuşmazlığı
 Anlaşılmaz dil
 Çeviri kokusu
Akademik Çevrede Başlıca Etik
Sorunları
 İntihal…. Aşırma, Aparma
 Başkalarının fikrini kendininmiş gibi sunma
 Okumadığın eserleri okumuş gibi yapma (fazla kaynak gösterme)
 Okuduğun eseri okumamış gibi yapma (kaynak göstermeme)
 Çalışmanın bulgularını abartma
 Çalışmanın eksikliklerini örtbas etme
 Katkı yapmadığın çalışmaya adını yazdırma
 Verilerle/sonuçlarla oynama
 İnanmadığın düşüncelere inanıyormuşsun gibi yapma
 ELEŞTİREMEME…
 DÜŞÜNMEME…
 The Handbook of Research Synthesis and MetaAnalysis Yazar: Harris Cooper,Larry V. Hedges,Jeffrey
C. Valentine
 Recai COŞKUN,Bilimsel Çalışmalar ve Yayınlar
Üzerine…
 Conducting a Literature Review. http://0booleweb.ucc.ie.library.ucc.ie/documents/LitReview_Ha
ndout09.pdf