Tanzanya`nın Ekonomik ve Siyasal Yapısı

Afrika Ülke Raporları
Tanzanya’nın Ekonomik ve Siyasal Yapısı
İçindekiler
Genel Bilgiler ............................................................................................................................ 1
Yakın Siyasi Tarih .................................................................................................................1
Siyasal Sistem ..........................................................................................................................3
Genel İdari Yapılanma ..............................................................................................................5
Yerel Yönetimler....................................................................................................................6
Ekonomik Durum ......................................................................................................................7
Ekonomiye Genel Bakış........................................................................................................7
Dış Ticaret............................................................................................................................. 9
Temel Sektörler.....................................................................................................................9
Tarım ve Hayvancılık.......................................................................................................10
Sanayi Sektörü ................................................................................................................11
Hizmet Sektörü ................................................................................................................12
Türkiye İle Ekonomik İlişkiler Üzerine Genel Bir Değerlendirme.........................................12
Kaynakça ................................................................................................................................ 13
Genel Bilgiler
Yakın Siyasi Tarih
Bugünkü Tanzanya toprakları insanların yaşam sürdükleri bilinen en eski
bölgelerdendir. Yaklaşık iki bin yıl öncesinde batı Afrika’dan göçen ve Bantu dilini konuşan
grupların yaşadığı bir yer olan bu coğrafyada insanlar genellikle avcı-toplayıcı gruplar halinde
yaşıyorlardı. En önemli teknolojik buluşlardan olan çeliğin bulunuşu Tanzanyalılara atfedilir.
Hint okyanusu kenarında bulunması tarih boyunca Tanzanya’nın farklı medeniyetler ve
halklarla karşılaşmasını sağlamıştır. Arap Yarımadası, Basra Körfezi ve Hindistan’dan gelen
gezginler ve tüccarlar için doğu Afrika sahilleri en bilinen uğrak yerlerinden biri olmuştur.
Türkiye’de çok bilinmese de Kilva Sultanlığı’nın da bugünkü Tanzanya topraklarında
yaşamış olduğu bilinmektedir (Akyürek ve Bilgiç, 2011: 24-30).
1
XIX. yüzyılın sonlarına gelindiğinde sömürge yarışında nispeten geri kalan Almanya,
doğu Afrika’da Tanganyika (sadece anakara), bugünkü Burundi ve Ruanda’nın olduğu
bölgeyi sömürgeleştirerek Alman Doğu Afrika’sını kurmuştur. I. Dünya Savaşı’nda yenilen
Almanya, bu sömürgelerini İngiltere’ye bırakmış ve Afrika’nın doğusu neredeyse tamamen
İngiliz yönetimi altına girmiştir. Britanya yönetimi döneminde siyasi partiler yasak olduğu
için Tanganyika’da önemli bir kabile reisinin oğlu olan ve İngiltere’de eğitim alan Julius
Nyerere Tanganyika, Afrika Ulusal Birliği’ni (TANU) kurmuş ve 1960 yılında Britanya
yönetimindeki Tanganyika bakanı olmuştur. Bağımsızlık taleplerini daha yüksek sesle dile
getiren Tanganyika halkının baskısı sonucunda Britanya hâkimiyeti sorunsuz şekilde 9 Aralık
1961 tarihinde sona ermiştir (Akyürek ve Bilgiç, 2011: 24-30).
Avrupa’da coğrafi keşiflerin başlamasıyla XVI. yüzyıl başlarında Portekizlilerin
hâkimiyeti altına giren Zanzibar yaklaşık iki yüzyıl Portekizliler tarafından yönetildikten
sonra 1698 yılında Umman Sultanlığı’nın hâkimiyetine girdi. Umman Sultanı Seyyid Said
1840 yılında sultanlığın başkentini Zanzibar’a taşıdı ve burası XIX. yüzyılda Asya’ya dönük
ticaretin önemli bir noktası haline geldi. Ada ülkesi 1890 yılında İngiltere’nin mandası oldu
ve 1963 yılında bağımsızlığına kavuşana kadar İngiliz yönetimi altında kaldı. Unguja ve
Pemba adalarından oluşan (toplam yüzölçümü 2.643 km2) ve bağımsızlık sonrası resmi
olarak Zanzibar ve Pemba Cumhuriyeti olarak bağımsızlığını ilan eden ülke 26 Nisan 1964’te
üç sene önce bağımsızlığına kavuşan Tanganyika ile birleşerek Birleşik Tanzanya
Cumhuriyeti’ni kurdular. Federal yapı içinde Zanzibar iç işlerinde bağımsızlığını muhafaza
ederken
adaların
yönetimi
seçimlerle
oluşan
Zanzibar
parlamentosu
tarafından
sürdürülmektedir (Akyürek ve Bilgiç, 2011: 24-30).
Siyasal Sistem
Doğu Afrika Bölgesinde bulunan Tanzanya, Tanganyika anakarası ile Zanzibar adalar
grubundan oluşan birleşik bir cumhuriyettir. Tanzanya’da bölgesel yönetimler içerisinde yer
alan Tanganyika 9 Aralık 1961, Zanzibar ise 19 Aralık 1963’te bağımsızlığına kavuşmuş,
Tanganyika ve Zanzibar birleşerek Tanganyika ve Zanzibar Birleşik Cumhuriyeti’ni
kurmuşlardır. Bundan sonra ülkenin ismi, 29 Ekim 1964’te Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti
adını almıştır (T.C. Dış Ticaret Müsteşarlığı, 2005: 1). Ülke 26 ayrı idari birimden
oluşmaktadır. Devlet Başkanı aynı zamanda Hükümet Başkanı ve Tanzanya Silahlı Kuvvetleri
Başkomutanıdır. Tanzanya Devlet Başkanı ve Devlet Başkanı Yardımcısı, seçimlerde birlikte
aday olarak beş yıllık bir dönem için halkoyu ile seçilirler. Başbakan ve diğer Bakanlar ise
2
Devlet Başkanı tarafından Ulusal Meclis üyeleri içinden atanır
(www.mfa.gov.tr,
13.06.2016).
Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti’nde muhalefet partileri çok zayıf olduğu için tek parti
hâkimdir. Devlet ve hükümet başkanı parti tarafından aday gösterildikten sonra halk
tarafından seçilerek göreve gelir. Bu makam için sadece bir aday gösterilir. İki yardımcı
başkan vardır. Zanzibar iç işlerinde bağımsızdır ve kendine ait bir hükümet tarafından
yönetilmektedir. Bunlardan birincisi aynı zamanda Zanzibar’ın başkanıdır. Kabine başkanları
Millet Meclisinden seçilir (KTO, 2008).Tanzanya’nın 1961 yılında elde ettiği bağımsızlıktan
bu yana ülkede siyasi hayata hakim olan Chama Cha Mapinduzi partisi, sosyalist geçmişinden
uzaklaşarak son yıllarda serbest piyasa ekonomisine yönelik politikalar benimsemiştir. Parti
kendisini Tanzanya’nın siyasi ve ekonomik istikrarının garantisi olarak lanse etmektedir
(DEİK, 2015).
Her ne kadar Tanzanya dünyanın en fakir ülkelerinden biri olarak bilinse de birçok
açıdan Tanzanya, Afrika’nın en güvenilir ve en istikrarlı ülkesi olarak ifade edilmektedir.
Kabileler arası savaşın olmadığı nüfusunun yarısının Müslüman, yarısının Hıristiyan olmasına
rağmen dini çatışmaların olmadığı bir ülke olması siyasi yapısına da sirayet etmiştir. Nispeten
siyasi istikrardan bahsedilebilir (www.haber7.com, 10.06.2016).
Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti’nin yönetim şekli cumhuriyettir ve başkanlık sistemi
ile yönetilmektedir. Bağımsızlık sonrası Nyerere’nin 1964’te başlattığı sosyalist tek parti
yönetiminin 1995’te iktidardan kendi rızasıyla çekilmesiyle sorunsuz şekilde çok partili
sisteme geçilmiştir. Ülkede 1995’ten beri çok partili seçimler uluslararası gözlemciler
eşliğinde yapılmaktadır. Ülkenin başkenti Dodoma şehridir. Tanzanya Milli Meclisi
Dodoma’da bulunmaktadır; ancak yürütme, bakanlıklar ve diplomatik temsilcilikler halen
eski başkent olan Darüsselam’da bulunmaktadır (Akyürek ve Bilgiç, 2011: 24-30).
Genel olarak, Zanzibar dâhil 26 idari birime bölünmüş olan Tanzanya bu birimlerin
nüfusu ile doğru orantılı olacak şekilde meclise temsilci göndermektedir. Tanzanya Milli
Meclis’inde 324 milletvekili bulunmaktadır. Zanzibar’ın ayrı parlamentosu (Temsilciler
Meclisi) bulunmaktadır ve sadece Zanzibar iç işlerini düzenleyen yasalar çıkarma hakkına
sahiptir. Dodoma’daki meclis ise sadece anakarayı bağlayan yasalar çıkartabileceği gibi tüm
Birlik Cumhuriyeti’ni bağlayan yasa çıkartma yetkisine de sahiptir (Akyürek ve Bilgiç, 2011:
24-30).
Başkanlık sistemiyle yönetilen Tanzanya’da devlet başkanı Milli Meclis’te hükümet
grubunun liderliğini yapacak bir başbakan atamaktadır. Tek meclisli sisteme sahip ülkede
kazanan herşeyi-kazanır şeklinde ifade edilen bir seçim sistemi uygulanmaktadır. Bakanlar
3
kabinesi devlet başkanı tarafından milletvekilleri arasından atanır. Her beş yılda bir yapılan
genel seçimlerde seçilen devlet başkanı hem Federal devleti hem de anakara (Tanganyika)
hükümetini temsil etmektedir. Genel seçimlerde Zanzibar ise kendi devlet başkanını
seçmektedir. Zanzibar devlet başkanı, Zanzibar’ın iç meseleleri ile ilgilenen hükümetin de
başkanı durumundadır (Akyürek ve Bilgiç, 2011: 24-30).
Genel İdari Yapılanma
Tanzanya’da idari yapılanma son anayasa olan 1977 Anayasası’na göre oluşmaktadır.
Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti’nde idari yapılanma dört şekilde oluşmuştur (The
Constitution of The United Republic of Tanzania, 1977) :
a. Bölgeler (Region)
b. İller (Districts)
c. İlçeler (Divisions)
d. Köyler (Wards)
Tanzanya’da mevcut durumda 26 bölge vardır ve bu bölgeler şunlardan meydana
gelmektedir (Embassy of the United Republic of Tanzania, 2014; Doğan, 2014): Arusha, Dar
es Salaam, Dodoma, Iringa, Kagera, Kigoma, Kilimanjaro, Lindi, Manyara , Mara, Mbeya,
Morogoro, Mtwara, Mwanza, Pemba North, Pemba South, Pwani, Rukwa, Ruvuma,
Shinyanga, Singida, Tabora, Tanga, Zanzibar Central/South, Zanzibar North, Zanzibar
Urban/West(The Constitution of The United Republic of Tanzania, 1977) .
Her bölge, district diye adlandırılan birden çok ilden meydana gelmektedir. Yaklaşık
169 il bulunmaktadır. İller kentsel ve kırsal olmak üzere iki sınıfa ayrılmaktadır. Kırsal
yapılanma olan illerde sadece bir tane konsey bulunmaktadır. Kentsel alana sahip illerde ise,
üç tür konsey bulunmaktadır: Belediye konseyi, kent konseyi ve merkezi yönetime ait konsey.
İdari yapılanmada 3. Düzey,
birçok köyden meydana gelen division olarak
adlandırılan Türkçe’deki karşılığı “ilçe” olan yapılanmadır. Her ilçenin seçilmiş bir
parlamentosu bulunmaktadır. Tanzanya idari yapılanmasında son düzey ise, ward diye
adlandırılan nüfusu 20.000’e kadar olan yerlerdir (The Constitution of The United Republic of
Tanzania, 1977).
4
Yerel Yönetimler
Genel olarak yönetim iki katmandan oluşmaktadır: Merkezi yönetim ve yerel
yönetimler. Yerel yönetimler de kent veya kır birimleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Kent yerel
yönetimleri, il ilçe belediyelerinden, kır yerel yönetimleri ise, kasaba ve köylerden
oluşmaktadır (URT( United Republic of Tanzania), 05.06.2016).
Tanzanya’da yerel yönetim sisteminin sömürge öncesine dayanan uzun bir geçmişi
vardır. Aşağıdaki tabloda dönem Tanzanya yerel yönetimlerindeki gelişmeler özetlenmiştir.
Tablo1. Dönemlere Göre Tanzanya’da Yerel Yönetimler
Dönem
Yerel Yönetimlerin Durumu
Sömürge Öncesi Dönem
Merkezi yönetim tarafından görevlendirilen
şefler ve yaşlı konseyleri dönemi.
Alman Sömürge Dönemi (1884-1917)
Kentsel otoritelerle sınırlı merkezi kurallarla
yerel ihtiyaçlar giderilmeye çalışılıyor
İngiliz Sömürge Dönemi (1917-1961)
1953
yılında
yerel
yönetimler
kanunu
yürürlüğe giriyor.
Bağımsızlığın İlk On Yılı (1961-1971)
Şeflikler kaldırılmıştır
Yerel otoriteler desteklenmeye başlanmıştır.
Yerel yönetimlere sınırlı kaynaklarla bir çok
görev yüklenmiştir.
Yerel yönetimler dışındaki kırsal ve kentsel
yetkililerin görevleri ve 70’li yılların başında
yerel yönetimlere devrediliyor.
Yerelleşme Dönemi (1972-1982)
10 yıldır var olan resmi yerel yönetim
sisteminin dekonsantrasyonlaştırılma sürecini
içeren bir dönem. Dekonsatrasyon yani,
devletin
merkezi
gücünü
artırmak
için
güçlenen merkezi yerellere ve bölgelere
taşıması durumudur.
Yerel Yönetimlerde Yeniden Yapılanma 1978 yılında kentsel meclis yasası kabul
Dönemi (1982-1995)
edilmiştir. Bu tarihten sonra belediyeler ve
kasabalara da uygulanmıştır.
1982 yılında yerel yönetim mevzuatı daha
kapsamlı hale getirilmiştir.
5
Yerel Yönetimlerde Reform Süreci (1996-..)
Yerel yönetimleri etkili, şeffaf ve hesap
verebilir hale getirme çalışmaları başlamıştır.
Tablodan da görüldüğü gibi Tanzanya’da yerel yönetim geçmişi sömürge öncesi
döneme dayanmaktadır. Bugünkü anlamda modern yerel yönetim geleneği 1950’li yıllarda
başlamıştır. Öncelikle resmi olarak kurumsallaşma süreci, daha sonra dekonsatrasyon ve
kısıtlı imkânlarla çok fazla görev yüklenmesi ve ardından etkili, şeffaf ve hesap verebilir
özelliklerle desantralizasyon sürecine doğru evrilmiştir. Geçmişten bugüne yerel yönetimlerin
ortaya çıkışı ve gelişimi Türkiye’de yerel yönetimler tarihçesi ile paralellik göstermektedir.
Ancak, Türkiye’de Batılı anlamda yerel yönetim geleneğinin oluşumu Tanzanya’ya göre çok
daha erken başlamıştır1.
Türk Tarihinde Batılı anlamda ilk belediye deneyimi 1854 yılında İstanbul’da Galata-Beyoğlu
çevresinde “6. Daire-i Belediye”nin kurulması ile olmuştur.
1
6
Ekonomik Durum
Ekonomiye Genel Bakış
2011
2012
2013
2014
GSYİH (Milyar $)
33.87
38.08
44.38
48.05
Büyüme Hızı (%)
7.9
5.1
7.3
7
İhracat(Milyar $)
7.39
8.67
8.43
8.71
İthalat (Milyar $)
12.03
12.67
13.51
13.58
Rezerv(Milyar $)
3.72
4.05
4.67
4.38
9.93
11.58
13.02
14.43
1572.12
1583
1600.44
1654
Dış
Borç
Stoku
(Milyar $)
EGP: ABD Doları
Kaynak: World Bank Database (2016)
886.037 km2 yüzölçümü ve 48 milyona ulaşan nüfusu ile Doğu Afrika’nın en büyük
ülkesi olan Tanzanya’da turizm, tarım alanları ve madencilik öncelikli dış yatırım alanlarıdır.
Güney Afrika ve Gana’dan sonra Afrika’nın en büyük üçüncü altın üreticisi olan ve altın,
elmas, tanzanit, uranyum ve nikel başta olmak üzere önemli ve ticari olarak kullanılabilen
maden yataklarına sahip olan ülkede son dönemde yüksek miktarda doğalgaz rezervinin de
olduğu tespit edilmiştir. Tanzanya son on yılda Sahra altı Afrika ülkeleri arasında yıllık
ortalama 6,9 büyüme oranı ile en hızlı büyüyen ülke olmuştur (UNDB, 2015).
Ülkede 1995 yılından sonra gerçekleşen başarılı ekonomik reformlar neticesinde 2008
yılında yaşanan küresel krize kadar yılda ortalama %7 büyüme oranına sahip olmuştur.
Ülkede herhangi bir petrol kaynağı olmamasına karşın bu ekonomik performans dikkat çekici
bir durumdur. Genel küresel ekonomik konjonktürle de alakalı olarak enerji ve gıda
fiyatlarında meydana gelen artışlar ülkede enflasyon rakamlarını 2013 yılına kadar
tırmandırmış olsa da 2013 yılında tek haneli rakamlara geri dönülmüş ve 2014 yılı itibariyle
%5 civarında bir enflasyon rakamına sahip olunmuştur(UNDB, 2015).
Tanzanya’nın önemli döviz girdi kaynaklarından birisi de turizmdir. Bunun yanı sıra
ülke kahve ve kakao imalarında da önemli bir paya sahiptir. 2014 yılı itibariyle ülkede
üretilen kakao miktarı 6,500 ton civarındadır (Charlevd, 2015).
Diğer Doğu Afrika ülkelerine nazaran Tanzanya yabancı yatırım çekme konusunda
daha başarılı bir ülkedir. Bu başarının arkasındaki en önemli faktör ülkenin ekonomik
7
performansı ve hükümetlerin politikalarıdır. Hükümetler yabancı yatırımları teşvik etmek
amacı ile birçok vergi muafiyeti ve teşvik programları açıklamışlardır. Bu yabancı yatırımlar
daha çok altın sektörüne yapılmış olsa da turizm ve kahve üretimi sektörüne de
yapılmaktadır(Charlevd, 2015).
Ülkede işgücü istihdamının büyük bir çoğunluğu tarım sektöründe olmaktadır. Bunu
sırasıyla hizmetler ve sanayi sektörleri takip etmektedir. Nüfus artışı sebebiyle ülkede artan
bir işgücü durumu vardır. Artan bu işgücünü istihdam edecek yeteri kadar iş olanağı olmadığı
için işsizlik artış trendindedir (Charlevd, 2015).
Dış Ticaret
2011
2012
2013
2014
İhracat (milyar$)
7.39
8.67
8.43
8.71
İthalat (milyar$)
12.03
12.67
13.51
13.58
Hacim
19.42
21.34
21.94
22.29
Denge
-4.64
-4
-5.08
-4.87
Kaynak: World Bank Database (2016)
Tanzanya’nın ihracatı önemli ölçüde altın ve altından yapılan ürünlere dayalı olmakla
birlikte ihracat gelirleri dünya fiyatlarındaki değişmelere karşı hassasiyet göstermektedir.
Diğer önemli ihracat kalemleri kahve, baladur ağacı cevizi, mamul ürünler ve pamuk olup,
2011 yılında 7,39 milyar, 2012 yılında 8,67 milyar dolar, 2013 yılında 8,43 milyar dolar, 2014
yılında ise 8,71 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirmiştir (World Bank).
2011 yılında 12,03 milyar, 2012 yılında 12,67 milyar dolar, 2013 yılında 13,51 milyar
dolar, 2014 yılında ise 13,58 milyar dolar olarak gerçekleşen ithalatta makine ve taşımacılık
ekipmanları, tüketim ürünleri, sanayi ham maddeleri ve ham petrol ilk sıralarda yer almıştır
(World Bank).
Tanzanya’nın ihracatında %21’lik pay ile Hindistan ilk sırada yer alırken onu %9,9 ile
Çin, %5,3 ile Japonya ve %4,7 ile Almanya izlemiştir. İthalatta ise %27,6’lik pay ile Çin ilk
sırada yer alırken onu %24,5 ile Hindistan izlemiştir (CIA FactBook).
8
Temel Sektörler
Yıllık gayrisafi milli hâsılası % 6-7 ortalamasına yakın olacak şekilde iyi bir ekonomik
büyüme performansı gösteren Tanzanya’da ülkenin ana geçim kaynağı tarım sektörü olmaya
devam etmektedir. Ancak işgücünün çoğunluğunun istihdam edildiği tarım sektöründe
yetersiz altyapı yatırımları ve düşük verimlilik dolayısıyla üretim kısıtlı kalmaktadır. Sektörel
dağılımda istihdam konusunda objektif verileri incelemeyi zorlaştıran sorun ise enformel
sektörün payının %10 civarında belirtilmesine rağmen tam olarak tespit edilememesidir
(UNDP, 2015).
Sektör Başına GSMH (Cari Fiyatlar Üzerinden)
2009
2013
32.3
33.8
-salt balıkçılık
2.4
2.6
Madencilik ve taşocakları
3.0
4.6
-salt petrol
…
…
İmalat
7.4
7.4
Elektrik, Gaz ve Su
1.8
1.3
İnşaat
7.8
9.9
12.6
12.7
-salt restoran ve oteller
1.9
1.4
Taşımacılık, Depolama ve Haberleşme
9.2
6.8
Finans, Gayrimenkul ve ticari hizmetler
12.0
10.2
Kamu İdaresi ve Savunma
7.1
7.6
Diğer Hizmetler
6.9
5.8
Tarım, ormancılık, balıkçılık & avcılık
Toptan ve Perakende Ticaret; Teçhizat
tamiratı, hane halkı emtiası; Restoran ve
Oteller
Temel Fiyatlar Üzerinden GSMH / faktör 100.0
100.0
maliyeti
Kaynak: Prosper Charlie andRogersDhliwayo, 2015
Tarım ve Hayvancılık
Tarımsal üretimde 2014 yılı için büyüme % 4 oranında gerçekleşmiştir. Sektördeki
büyümenin temel sebepleri, olumlu hava koşulları ve tarımın intansif hale getirilmesi için
9
uygulanan gelişmeler olarak gösterilebilir. Tanzanya, tarım açısından verimli topraklara,
çeşitli iklim şartlarına ve görece yeterli su kaynaklarına sahip olmasına rağmen, hâkim olan
yöntem geleneksel tarım metotları olduğu için tarıma elverişli arazilerinin yalnızca % 24’ünü
kullanabilmektedir. Her ne kadar hükümet tarımı desteklese de üretim hala iklim şartlarına
sıkı sıkıya bağlıdır. Bunun yanında altyapı yetersizliği, ulaşım yollarının zayıflığı, işleme
endüstrisinin geliştirilememiş olması ve depolama şartlarının eksikliği tarımın büyümesinin
önündeki önemli engellerdendir (Charle ve Dhliwayo).
Tahıl üretiminde başı mısır ve pirinç çekerken buğday, darı gibi ürünler de
yetiştirilmektedir. Ancak tahıl üretimi, Afrika ortalamasının altındadır. Endüstriyel bitkilere
baktığımız zaman ticari anlamda başı kahve çeker. Toplam tarımsal ihracatın % 15’inden
fazlasını kahve oluşturmaktadır. Bunun yanında pamuk, kaju, baharat, ayçiçeği, tütün, şeker
ve çay diğer başlıca üretim kalemlerini oluşturmaktadır.
Tanzanya için son yılların trendine baktığımızda ise yine emek-yoğun tarım
sektörünün 2000-12 yılları arasında ortalama yıllık % 4,3 olduğunu görürüz. Tarım
sektöründeki yıllık büyümenin sanayi ve hizmet sektöründen geride kalması, kırsal alandaki
fakirliği daha da artıran bir faktör olmuştur. Öte yandan, kırsal alandaki nüfus artış hızı da
tarımsal büyümeyi geride bırakarak yoksulluğun derinleşmesine etki etmiştir. Dolayısıyla
tarım Tanzanya’da, ekonomisinin büyümedeki yerinin dışında gıda güvenliği açısından da çok
önem arzetmektedir (Charle ve Dhliwayo, 2015).
Tarım sektöründe hayvancılığın payı %30 civarındadır. Üretime katkısı yadsınamazsa da
genellikle küçük üreticiler tarafından yetiştirildiği için hayvancılık ticari anlamda yetersiz
düzeylerde seyretmektedir (Editions Afrique Oceanie, 2010).
Sanayi Sektörü
Tanzanya ekonomisi, son dönemdeki çabalarla beraber market ve ürün çeşitliliğinde
mesafe kaydetti. İmalat sektöründe 2005-10 yılları arasında % 8.8 gibi hızlı bir büyüme trendi
yakalandı. Ancak özellikle imalat sektörü, iç piyasa için basit tüketim ürünleri çıkarmamanın
ötesine geçememektedir. Bu durumun en önemli sebebi ülkenin GSMH düşüklüğünün
yanısıra; tedarik zincirinin yetersiz olması dolayısıyla perakende ağının ülkede zayıf kalması
da etkili olmaktadır.
Tanzanya’da on yıllar süren ticari serbestleşme, makroekonomik istikrar politikaları,
bölgesel bütünleşme çabaları ve 2000li yılardaki ilerlemelere rağmen Tanzanya, sanayi
üretiminde kalite ve nitelik açılarından hala çok yetersizdir. Üretim, düşük teknolojili
10
sektörlerde yoğunlaşmıştır ki bu durum yüksek teknolojiye geçmeyi, yenilikleri ve teknoloji
transferlerini zorlaştırmaktadır. Sektörel kompozisyona bakıldığında; yiyecek ve içecek
işlemesi sanayinin yarıya yakınını oluştururken bunu, %11 ile mineral işlemesi, %7 ile tütün
işlemesi ve %5 ile tekstil takip etmektedir (URT, 2012).
Tanzanya’da sanayi sektörü özelleştirme hamleleri ile beraber %91 oranında özel
sermayeye sahip hale gelmiştir. Ancak geniş ölçekli sanayi ise hayli kısıtlı kalmıştır. İşletme
ölçeği temel alındığı zaman da Tanzanya sanayisi zayıf görülmektedir. On kişiden daha az
çalışanı olan işletmeler, toplam sektörün %97 gibi çok büyük bir çoğunluğunu
oluşturmaktadır. Bahse konu olan küçük ölçekli işletmelerin yine çoğunluğunu ise 5 kişiden
az olan aile şirketleri oluşturmaktadır (UNIDO, 2012). Küçül ölçekli firmaların ve küçük
istihdamların çokluğu, sanayi sektöründe enformel istihdamın yaygınlaşmasına sebep
olmuştur. Sanayinin bölgesel olarak dağılıma da dengesizdir. Ülkenin en büyük kenti olan
Darüsselam, büyük ölçekli sanayinin yarısından fazlasına ev sahipliği yapmaktadır. Diğer
yandan sanayinin ülkedeki istihdam payı %5 oranındadır (UNIDO, 2012).
Hizmet Sektörü
Tanzanya’da hizmet sektörünün GSMH’ya oranı, 2015 yılında yüzde 49’a çıkmıştır.
Formel istihdam oranları ise %21 seviyelerinde görülmektedir. 2009-2012 yılları arasında
Afrika’da servis sektörünün büyüme oranı %4.6 oranında iken bu oran Tanzanya’da %7.6 ile
Afrika ortalamasının üstünde bir hızla artmaktadır. Büyümenin en hızlı gerçekleştiği sektör
kalemleri
ise
taşımacılık,
haberleşme,
finansal
aracılık
ve
depolama
alanlarında
gerçekleşmektedir (UNDP, 2015).
Servis sektöründeki başlıca kalemler; ticaret, onarım, otel ve restoranlar, taşımacılık,
iletişim, finansal aracılık, gayrimenkul, kamu yönetimi, eğitim ve sağlık olarak
adlandırılabilir. Hizmet sektöründeki emek verimi azalma tehlikesi ile karşı karşıyadır çünkü
gelişen sektörlerden otel ve restoranlar, bakım-onarım gibi kalemleri düşük verimlilikle
çalışmaktadır. Diğer yandan bu kalemler, düşük ücret ortalamalarından dolayı, hizmet
sektörünün ortalama ücretlerini aşağı çekme eğilimindedir. Finansal aracılık ve haberleşme
sektöründeki büyüme ise, yüksek donanımlı emek istemesinden dolayı ortalama ücretleri
artıran faktörlerdir. Eğitim ve sağlık sektörlerindeki gelişmeler, ülkenin GSMH’sine etkisinin
yanında, insani gelişim indeksine de doğrudan katkıda bulunmaktadır (UNDP, 2015). Dış
ticarete gelindiğinde, hizmet sektörü önemli bir kalem olmaktan çıkar. İhracat kaleminde
Tanzanya’nın hizmet sektörü, toplam GSMH’sinin %1’i civarındadır (CharleandDhliwayo).
11
Türkiye İle Ekonomik İlişkiler Üzerine Genel Bir Değerlendirme
2009 yılından itibaren Tanzanya-Türkiye ekonomik ilişkileri, tekrardan açılan elçilik
ile beraber gelişen bir şekilde değişim göstermeye başladı. İki ülke arasındaki ticaret hacmi
yaklaşık 66 milyon dolar civarındayken son yıllarda 160 milyon dolar civarına çıktı. 2015 yılı
rakamlarına göre Türkiye’nin Tanzanya’ya yaptığı ihracat 116 milyon dolar olurken
Tanzanya’dan ithalatı ise 34 milyon dolardır (comtrade.un.org, 2016). 2010 ve 2011 yıllarında
imzalanan ticaret anlaşmaları ile birlikte ilişki resmi boyutta hüviyet kazandı. Tanzanya’nın
potansiyel ekonomik alanlarına Türk işletmecilerin yatırım yapmasıyla birlikte madencilik,
enerji
ve turizm
alanlarında
ikili
ilişkiler
sahiptir(trademarksa.org, 2011).
12
daha da artabilecek
bir potansiyele
Kaynakça
Akyürek, S. ve Bilgiç, S., 2011, “Afrika’da Türkiye ve Türk Algısı (Mısır-FasSenegal-Tanzanya, BİLGESAM.
Charle, Prosper ve Rogers Dhliwayo. (2015). African Economic Outlook: Tanzania
2015. AfDB, OECD, UNDP. Alınan yer http://www.afdb.org/en/countries/eastafrica/tanzania/tanzania-economic-outlook/
CIA FactBook Database.
comtrade.un.org. (2016). Alınan yer http://comtrade.un.org/data/ 29 Mayıs 2016
tarihinde.
DEİK (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu), Tanzanya Ülke Raporu”, Ocak 2015.
Doğan, K.C., 2014, “Tanzanya Ombudsmanı: Yapısal-Kurumsal ve İşlevsel Yönleri”,
Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.19, S.4, s.143152.
Editions Afrique Oceanie. (2010). Agriculture. Tanzania and UNESCO içinde, s. 165170. Dar Es-Selaam: UNESCO National Commission of the United Republic of Tanzania.
Embassy of the Unıted Republıc of Tanzania, 2014, “Government and Politics”,
http://tanzaniaembassy-us.org/?page_id=104, 01.06.2014.
Konya Ticaret Odası, 2008, “Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti Ülke Raporu”.
The
Constitution
of
The
United
Republic
http://www.wipo.int/edocs/lexdocs/laws/en/tz/tz008en.pdf.
of
Tanzania,
1977,
Trademarksa.org. (November 2011). Trade Between Tanzania and Turkey Hit 200
Million Dollar. Alınan yer http://www.trademarksa.org/news/trade-between-tanzania-turkeyhit-usd200m 13 Mayıs tarihinde.
UNDP (2015). Tanzania Human Development Report 2014, Dar Es-Selaam:
Economic Research and Development Foundation.
UNIDO. (2012). Tanzania Industrial Competitiveness Report, 2012, Vienna: UNIDO.
URT (2012). Annual Survey of Industrial Production, 2009.
http://www.mfa.gov.tr/tanzanya-siyasi-gorunumu.tr.mfa, (13.06.2016).
13
http://www.haber7.com/roportaj/haber/554897-afrikanin-en-simartilan-ulkesitanzanya, (10.06.2016).
14