Devamını okumak için tıklayınız

3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
RUS DİLLİ ÖĞRENCİLERİN TÜRKÇE ÖĞRENİMİ SIRASINDA
YAPTIKLARI SÖZ DİZİMSEL YANLIŞLIKLAR
Yrd.Doç.Dr. Bağdagül MUSA
Ürdün Üniversitesi
Amman/ÜRDÜN
[email protected]
ÖZET
Bilindiği üzere söz dizimi, dil bilgisinin önemli alanlarından
biridir. Söz diziminin önemi özellikle yabancı dilin öğrenimi sırasında
daha da artar. Zira yabancı bir dili konuşabilmek için sadece o dildeki
kelimeleri bilmek yeterli değildir. Ne kadar çok kelime bilirsek bilelim bu
kelimeleri cümle içinde düzgün kullanamazsak o dili düzgün
konuştuğumuz (yazdığımız) söylenemez. Çünkü cümle, kelimelerin
rastgele dizilişi değil belirli bir mantık silsilesine, kurallara ve dilin söz
dizimi özelliklerine göre sıralanışıdır.
Rusça’nın köken bakımından Hint-Avrupa ailesinin Slav Dilleri
koluna; yapı itibarıyla çekimli dillere mensup olduğu; Türkçenin ise menşe
itibarıyla Ural-Altay Dil ailesinin Altay koluna; yapısına göre eklemeli
dillere mensup olduğu herkesin malûmudur. Dolayısıyla bu iki dilin söz
diziminin farklı olması tabiîdir.
Rusça öğrenen bir Türk veya Türkçe öğrenen bir Rus, dil
öğreniminin ilk aşamasında anadilinin söz dizimi özelliklerine uygun
cümleler kurarken tabiî olarak sık sık hataya düşebilmektedir. Söz konusu
bildiride, Türkiye Türkçesini öğrenen Rus dilli öğrencilerin yaptıkları söz
dizimsel yanlışlıklar üzerinde durulacaktır. Bildiriye, Hoca Ahmet Yesevi
Kazak-Türk Üniversitesinin Fizik-Matematik, Filoloji ve Tarih
Fakültelerinde Rusça eğitim alan Rus, Koreli, Kazak, Tatar ve Özbek
öğrencilerin yazılı anlatımda ortaya koydukları yanlış örnekler esas
alınmıştır.
Bildirinin,
Türkçenin
öğrenimini
ve
öğretimini
kolaylaştırmada; karşılaşılabilecek hataların en aza indirilmesinde yararlı
bir çaba olacağı ümit edilmektedir.
Anahtar kelimeler: söz dizimi, cümle, Rusça, Türkiye Türkçesi,
Türkçe öğrenimi ve öğretimi
1
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
SYNTACTIC MISTAKES MADE BY RUSSIAN-SPEAKING STUDENTS
DURING THEIR LEARNING TURKISH
ABSTRACT
It is well known that syntax is one of the essential components of
grammar. The importance of language structures is further increased
especially in learning of a foreign language. Yet to speak a foreign
language it is not enough to know only the words in that language. If we
cannot use these words correctly in sentences we cannot speak the
language properly. Sentence is not randomstrings of words but an order in
which words occuraccording to certain logic and syntactic properties of
the language.
It is known that Russian language genetically belongs to the East
Slavic languages of the Indo-European family and typologically belongs to
the fusional (inflectional) languages; whereas Turkish language
genetically belongs to the Altaic group of the Ural-Altaic family and
typologically belongs to the agglutinative languages. For this reason it is
normal that they have the different syntactic structure.
Russian people who learn Turkish and Turks who learn Russian
language in the first phase of their learning often make mistakes using
sentences according to the structure of their mother tongue. Based on
wrong examples in oral and written expression, this paper will focus on
inaccuracies, associated with the syntactic structures, of Russian-speaking
students who have studied at the faculties of History, Philology and
Physico-Mathematics in the International Kazakh-Turkish University
named after Ahmet Yasawi. By identifying structural errors, it is hoped
that the study will be a useful effort both in facilitating teaching/learning
Turkish and in minimizing of possible mistakes.
Key words: Turkish language, Russian language, learning and
teaching Turkish, syntactic structures, word order
Giriş
Dilin bütün birimleri önemlidir ve elbette ki ehemmiyet
açısından birbirleriyle kıyaslanamaz. Üstelik söz konusu bir dilin
öğrenimi veya öğretimi iken bu önem daha da artar. Yeni bir dilin
öğreniminde ve öğretiminde seslerin doğru telaffuz edilmesi kadar
kelime hazinesi de şarttır. Bununla beraber her dilde olduğu kadar
yabancı bir dilin öğreniminde veya öğretiminde en önemli birim,
sözdizimidir. Nitekim Wang YUAN-XİN(1994, s.40), sentaksın hem dil
yapısının incelenmesinde hem de dilin öğretiminde büyük önem arz
ettiğine dikkat çekmektedir. Akimova (2008, s.5)ve arkadaşlarına göre
2
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
ise sözdizimi, daha geniş anlamda dilin sesbilgisi, şekil bilgisi ve kelime
bilgisi gibi bütün birimlerini iletişim sağlamak için bir araya getiren
dilinen üst seviyesi; daha dar anlamda ise dilin yapısal özelliklerini
inceleyen dilbilgisi koludur. Türkçede sözdizimi için nadiren de olsa
dizim bilgisi (Aksan “dizimbilgisi”, 2000, s.123), cümle bilgisi (Ertem,
1992, s.22) ve sentaks (Ergin, 1994, s.69) terimleri de
kullanılmaktadır.Dil bilimciler, sentaksın aslının “düzenleme,
birleştirme ve dizme” anlamına gelen Yunanca bir kelimeden geldiği
vedizimle ilgili ilk çalışmalarınM.S. IIyüzyıldaİskenderiye okulunun önde
gelen dilbilgisi yazarlarından Apollonios Dyskolos'a ait olduğu
konusunda hemfikir olmakla beraber1, sözdiziminin tarifi, araştırma
alanı
ve
birimleriyle
ilgili
hususta
farklı
görüşlere
sahiptirler.Sözdizimiyle ilgili farklı tariflerin ve görüşlerin üzerinde tek
tek durmak mümkün değildir. Bu farklı tarifleri özetleyerek
sözdiziminin, dilbilgisinin kelimelerin veya kelime gruplarının konuşmada
veya cümlede birbirleriyle olan münasebetlerini, kelimelerin cümle içinde
dizilişini, cümle unsurlarını, cümle ve cümle yapısını inceleyen kolu
şeklinde tanımlamak mümkündür2. Aslında sözdiziminin tarifi
hususundaki ihtilaflar sözdizimi konusunun belirlenmesindeki
farklılıklardan ileri gelmektedir. Sözdiziminin konusuyla ilgili görüşleri
de şöyle özetlemek mümkündür. Sözdiziminin konusu:
1) Kelime veya kelime gruplarının cümle
münasebetleridir;
2) Cümle ve cümle unsurlarıdır;
3) Cümlenin de dâhil olduğu kelime gruplarıdır;
4) Sadece cümledir;
5) Kelime grupları ve cümledir3;
içindeki
1
Bk.: D. Aksan, Her Yönüyle Dil, Ankara, 1989, 2. cilt, s.123; Kazak Dilinin Grameri, 2. cilt
(sentaks), Almatı, 1967, s.5; T. Kordabayev, Kazak Dilinin Birleşik Cümleler Sentaksı,
Almatı, 1995, s. 3; T. Kordabayaev, Tarihi Sentaks Meseleleri (XV-XVIII y.y. malzemelerine
göre), Almatı, 1964/65, s. 19; G. N. Akimova, S. V. Vyatkina, V. P. Kazakov, D. V. Rudnev,
Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, Sankt-Petersburg, Sankt-Petersburg Üniversitesi
yayınları, 2008, s. 5; E. A. Starodumova, Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka,
Vladivostok, 2005, Dalnevostochnıy Universitesi yayınları, s. 9; N.M.Pipçenko, Sovremennıy
Russkıy Yazık: Sintaksis Slovosoçetaniya i Prostogo Predlojeniya, Minsk, Belorusskiy Devlet
Üniversitesi yayınları, 2008, s.8)
3
Sözdiziminin konusuyla ilgili bk.: K. Bilgegil, Türkçe Dilbilgisi, İstanbul, 1984, 3. Baskı, s.
12; Kazak Dilinin Grameri, 2. cilt (sentaks), Almatı, 1967, s.5; T. Kordabayev, Kazak Dilinin
Birleşik Cümle Sentaksı, Almatı, 1995, s.4-5; M. Balakayev, Çağdaş Kazak Dili, Almatı,
1992, s.4;Tahir Nejat Gencan , Dilbilgisi, İstanbul, 1975, s.72; Dil Bilgisi, Lise, I, II, III, s.
51; R. Şimşek, Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Trabzon, 1987, s.5, 7, 9-10; H. Ediskun, B.
Dürder, Örnek Dilbilgisi, Lise, I, II, III, İstanbul, 1985, s.156; İ. Z. Burdurlu, Uygulamalı
Cümle Çözümlemeleri, İzmir, 1967, s.17; S. Bayrav, Yapısal Dilbilimi, İstanbul, 1969, s. 117,
119; N. Atabay, S. Özel, A. Çam, Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, Ankara, 1981, s.17;A.
Oğuzkan, Örneklerle Türkçe Ve Kompozisyon Bilgileri, İstanbul, 2001; G. N. Akimova, S. V.
Vyatkina, V. P. Kazakov, D. V. Rudnev, Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, SanktPetersburg, Sankt-Petersburg Üniversitesi yayınları, 2008, s.11; E. A. Starodumova,
3
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
Bunların yanı sıra sözdizimi konusunun paragraf, metin gibi
cümle üstü birimleri de içerdiğini savunan görüşler4 ve özellikle
1957'de yayımlanan Syntactic Structures adlı kitabıyla dönüşüm
kuramını ortaya koyarak bütün dünyada dil çalışmalarına yön veren
Chomsky’den sonra dilin yapısal özelliklerini ön plana çıkaran görüşler
de mevcuttur.
İnceleme
Yabancı dil öğrenen birisi eğer öğrendiği dilin yapısı anadilinin
yapısına benzemiyorsa başlangıçta öğrenmekte olduğu dilin yapısına
uygun cümle kurmakta zorlanır. Bunun tam tersine yabancı dil, yapı
itibarıyla anadilinin yapısına benziyorsa insan o dili daha çabuk öğrenir.
Meselâ, Rusça, Arapça, İngilizce ve Türkçe farklı dil ailelerine
mensuptur. Rusça’nın menşe itibarıyla Hint-Avrupa dilleri ailesinin Slav
Dilleri kolunaait olduğu malumdur (Yanoviç, 2006, s.78-80, İvanov,
1990, s.10-11). Bir Rus, İngilizceyi ve Arapçayı Türkçeye nispeten daha
çabuk öğrenir. Zira İngilizce Rusça gibi, Hint-Avrupa dillerindendir
(Ergin, 1984, s.6-7).Sami dillerine mensup Arapçayı çabuk öğrenmesinin
sebebi, Rusçanın ve Arapçanın yapı bakımından çekimli dillerden
olmasıdır. Başka bir ifadeyle İngilizcenin ve Arapçanın sözdiziminin,
Rusçanın sentaktik yapısına benzediğini söylemek mümkündür.
Türkçenin sözdizimi ise Rusçanın sözdiziminden büsbütün farklıdır. Söz
konusu bildiride Rus öğrencilerin ve Rus dilli öğrencilerin Türkçe
öğrenirken yaptıkları yanlışlıklar üzerinde durulacaktır. Bu
yanlışlıkların başında sesbilgisi ve şekil bilgisiyle ilgili yanlışlıklardan
ziyade sözdizimiyle ilgili yanlışlıklar gelmektedir. Bildiriye sadece Rus
öğrencilerin değil, Rusça eğitim alan Kazak, Özbek, Tatar ve Koreli
öğrencilerin dilbilgisi dersinde, sözlü ve yazılı anlatımda yaptıkları
yanlış örnekler esas alınmıştır. Bütün Özbek öğrencilerin ve bazı Kazak
ve Tatar öğrencilerin anadillerini bildikleri hâlde genellikle Rusçanın
yapısına uygun cümleler kurarak hataya düşmeleri, dilin sözdizimi
yapısının ne kadar derin olduğunu bir daha ispat etmektedir.
Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, Vladivostok, 2005, Dalnevostochnıy Universitesi
yayınları, s. 10; N.M.Pipçenko, Sovremennıy Russkıy Yazık: Sintaksis Slovosoçetaniya i
Prostogo Predlojeniya, Minsk, Belorusskiy Devlet Üniversitesi yayınları, 2008, s. 4-5;
4
K. Üstünova, Dede Korkut Destanları Ve Cümleden Büyük Birimler, İstanbul, 1998, s.1; G.
N. Akimova, S. V. Vyatkina, V. P. Kazakov, D. V. Rudnev, Sintaksis Sovremennogo
Russkogo Yazıka, Sankt-Petersburg, Sankt-Petersburg Üniversitesi yayınları, 2008, s.11-12;
N.M.Pipçenko, Sovremennıy Russkıy Yazık: Sintaksis Slovosoçetaniya i Prostogo
Predlojeniya, Minsk, Belorusskiy Devlet Üniversitesi yayınları, 2008, s. 9; E. A.
Starodumova, Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, Vladivostok, 2005,
Dalnevostochnıy Universitesi yayınları, s. 10-11; E.N. Vavilova, Sintaksis Sovremennogo
Russkogo Yazıka (Lektsii dilya inostrannıh studentov gumanitarnogo profilya), TPU
(Tomskiy Politehniçeskiy Universitet, Tomsk, 2009, s.3-4;
4
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
Öğrencilerin yaptıkları sözdizimi yanlışlıklar, kelime gruplarıyla
ilgili yanlışlıklar ve cümleyle ilgili yanlışlıklar olmak üzere iki grup
altında incelenebilir.
I.
Kelime gruplarıyla ilgili yanlışlıklar
1)
Ben de birkaç yabancı dilleri biliyorum. (Yabancı Dil Öğrenmenin
Faydaları) (Ben de birkaç yabancı dil biliyorum. – Ya toje znayu
neskol’ko inostrannıyh yazıykov)
Benim ana dilim bu dört dillerdir: Türkçe, Kazakça, Özbekçe ve
Rusça.(Yabancı Dil Öğrenmenin Faydaları) (Benim anadilim bu dört
dildir (Benim dört anadilim vardır): Türkçe, Kazakça, Özbekçe ve Rusça. –
Etichetıyre yazıyka yavlyayutsya moimi rodnıymi yazıykami:
turetskiy, kazahskiy, uzbekskiy i russkiy.)
İngilizce 300 milyon insanların ana dilidir. (Yabancı Dil
Öğrenmenin Faydaları) (İngilizce, 300 milyon insanın anadilidir. –
Angliiskiy yavlyayetsya rodnıym yazıykom (dlya)300 milyonov
chelovek.)
Türkçede bir sayısı hariç, asıl sayı sıfatlarıyla yapılan sıfat
tamlamalarında isim unsuru çokluk eki almaz (Ergin, 1984, s.250). Buna
karşın Rusçada sayı sıfatları da dâhil olmak üzere sıfat tamlamalarında
sıfat ve isim unsurları sayı, cins ve hâl ekleri bakımından uyum
sağlamaktadır (Pehlivanova-Lebedeva, 1988, s.182-185)5. Aynı şey sayı
bildiren belirsizlik sıfatları için de geçerlidir. Bu sebeple de örneklerde
geçen birkaç diller, dört diller ve 300 milyon insanlar tamlamaların
doğrusu birkaç dil, dört dil ve 300 milyon insan şeklinde olmalıdır.
2)
Eğer biz başka ülkeye gidersek bize o ülkenin dilinde söylemek
kolay olur.(Yabancı Dil Öğrenmenin Faydaları)(Eğer biz başka ülkeye
gidersek o ülkenin dilinde konuşmak bizim için kolay olur. – Esli vıy
poyedete v druguyu stranu, vam budet legko govorit’ na yazıyke etoy
stranıy.)
Türkçede Bunu sana aldım cümlesinde olduğu gibi, yönelme
hâlinin için edatının yerine kullanıldığı durumlar da söz konusudur.
Ancak Koprov’un sıfatımsı cümleler (ad’’yektivnıye predlojeniya)(2010,
s.83-84) veya öznesiz veya şahıssız cümleler (2010, s.128) diye
nitelendirdiğiRusçadaki yönelme hâlindeki bir isimle sıfatın
5
Ayrıca bk.: T.V.Şustikova vb., Russkiy Yazıyk Dlya Vas, Moskova, Rusya Halklar Dostluğu
Üniversitesi yayınları, 2009, s. 233; S.A.Havronina, L.A.Harlamova, Russkiy YazıykLeksiko-Grammatiçeskiy Kurs Dlya Naçinayuşşih, Moskova, “Ruuskiy Yazıyk Media”,
8.baskı, 2009, s. 263-265;
5
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
birleşmesindenmeydana gelen yapıların6 Türkçedeki karşılıkları için
edatıyla yapılırsa Türkçenin sözdizimine daha uygundur.
3)
Bende anne, baba, bir kardeş var. (Ailem)(Benim annem, babam
ve bir kardeşimvar. – U menya est’ mat’, otets i brat.)
Aslında sporu çok seviyorum. Ama bende ona zamanyok.
(Aslında sporu çok seviyorum ama spor yapmaya (benim) zamanım
yok.)(Na samom dele, ya oçen’ lyublyu sport, no u menya net dlya etogo
vremeni.)
Bende her şey iyi. (Mektup) (Ben iyiyim. – U menya vse horoşo.)
Türkçede Sınıfta tahta var. Evde kimse yokgibi “var/yok”
isimleriyle kurulan isim cümlelerinde mekân bildiren isimler bulunma
hâlinde kullanılır (Karahan, 1999, s.69). Hâlbuki şahıs zamirleriyle
kurulan ve sahiplik anlamı taşıyan (Senin) paran var mı? (Benim)
arabam yokgibi “var/yok” isimleriyle kurulan cümlelerde zamirler
bulunma hâli eki değil iyelik eki alır. Oysa Rusçada bu tür sahiplik
anlamı taşıyan yapılar U önedatı + ilgi hâli ekini alan zamir + yest’
(var)(Havronina-Harlamova, 2009, s.88-90) şeklinde yapılır7. Rus dilli
öğrenciler, Türkçedeki “var” kelimesinin anlamca birbirlerinden farklı
olan iki türlü yapıda kullanılışı olduğunu bilemediklerinden söz konusu
hataya düşmektedirler. Türkçede Sende para var mı? şeklinde zamirin
iyelik eki değil bulunma hâli ekini aldığı durumlar da mevcuttur. Ancak
bu tür cümlelerde “genel olarak para, mal-mülk sahibi misin?”
anlamındaki Paran (mülkün) var mı? cümlesinden farklı olarak “şu anda
cebinde, yanında para var mı?” anlamı söz konusudur. Bu sebeple
yukarıdaki ilk iki örnekte bende anne, baba var, bende zaman yok
cümlelerinin Türkçe karşılıkları iyelik ekleriyle yapılmalıdır: (benim)
annem, babam var; (benim) zamanım yok. Üçüncü örneğin yüklemi
“var/yok” kelimesi değil “iyi” ismi olmasına rağmen “U menya” yapısının
Türkçe karşılığının “bende” olduğu düşüncesinden hareketle aynı hataya
düşülmektedir.
4)
En en değerli şey dünyada, bu – vatandır. (Vatan)(Dünyada en
değerli şey, vatandır. – Samoye dorogoye na svete, eto-Rodina.)
Spor, bu sağlık için en faydalı şeydir. (Spor)(Sağlık için en faydalı
şey, spordur. – Sport - eto samaya poleznaya veş’ dlya zdorov’ya.)
Rusçada öznesi de yüklemi de isim olan isim cümlelerinde
“yavlyat’sya, predstavlyat’ soboy” kelimelerinin yanı sıra “eto” (bu) işaret
zamiri kullanılır (T.V.Şustikova vb., 2009, s.227-228). Rusçada açıklayıcı
6
Rusçada bu tür yapılar için ayrıca yüklemsel zarflar (predikativnıye nareçiya) da
denmektedir (Pehlivanova-Lebedeva, 1988: 61, 336-337).
7
Bk.: T.V.Şustikova vb., Russkiy Yazıyk Dlya Vas, Moskova, Rusya Halklar
Dostluğu Üniversitesi yayınları, 2009, s. 228; K.İ.Pehlivanova, M.N.Lebedeva, Grammatika
Russkogo Yazıyka v İllyustratsiyah, Moskova, “Russkiy Yazıyk”, 1988, s. 108-109, 320;
6
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
unsur olarak kullanılan “eto” işaret zamirinin karşılığı olan bu’nun
yukarıdaki örneklerde kullanılması yanlıştır. Türkçede bu tür isim
cümlelerinde özne yüklemiyle, açıklayıcı bir unsura ihtiyaç duymadan
doğrudan doğruya bileşir.
5)
Biz bizim vatanımızı sevmeliyiz ve korumalıyız. (Vatan) (Biz
vatanımızı sevmeli ve korumalıyız. – Mıy doljnıy lyubit’ i zaşşişat’ naşu
rodinu.)
Rusçada isimlere gelen iyelik ekleri olmadığı için iyelik eklerinin
görevini iyelik zamirleri üstlenir (Pehlivanova-Lebedeva, 1988, s.114121)8. Türkçede ise çok vurgulanması gerektiği durumlar hariç iyelik
zamirleri kullanılmaz. Yukarıdaki örneğin Rusçasında iyelik zamirin
kullanılması şart iken Türkçe karşılığında –ımız iyelik eki zaten bu
görevi üstlendiği için ayrıca bizim iyelik zamirinin kullanılması
fazlalıktır.
6)
Ben gibi annem olmak istiyorum. (Anne)(Ben annem gibi olmak
istiyorum. – Ya hoçu bıyt’ kak moya mama.)
Sonra imtihanlar tatil başladı. (Kış Tatili)(İmtihanlardan
sonra tatil başladı. – Posle ekzamenov naçalis’ kanikulıy.)
Rusçanın da dâhil olduğu Hint-Avrupa dillerinde edatların
(Pehlivanova-Lebedeva, 1988, s.292-325) isimlerden önce geldiği
bellidir. Türkçede ise sadece son çekim edatları vardır. Başka bir
ifadeyle Türkçede edatlar isimden sonra gelir.Yukarıdaki örneklerde
görüldüğü gibi, öğrenciler Rusçanın bu özelliğinden dolayı başlangıçta
sık sık hata yapabilmektedirler.
7)
Bu (kelime) Türkçede nasıl olur? (Öğrencilerin sorularından)(Bu
kelimenin Türkçesi nasıl? – Kak eto (slovo) budet na turetskom yazıyke?
Türkçede dil isimleri –ca4ekiyle yapılır.Türkçede sekiz ünlü
vardır gibi örneklerde –ca yapım ekinden sonra bulunma hâli
kullanılabilirken yukarıdaki örnekte bulunma hâli ekinin kullanılması
fazlalık arz etmektedir. Öğrencinin bulunma hâlini Rusçadaki na
edatının karşılığı olarak kullanması, onun Rusça düşünmeye devam
etmesinden ileri gelmektedir.
8)
Ben o zaman küçük oldum. (Sözlü anlatım)(Ben o zaman
küçüktüm (küçük idim). – Togda ya bıyl malen’kiy.)
Rusçadaki bıyt’ (ol-) fiilinin Türkçe karşılığı bazen ol- fiili iken
bazen de i- fiilidir. Ancak öğrenciler ne zaman i- fiilinin ve ne zaman olfiilinin kullanıldığını bilemedikleri için sık sık örnekteki gibi yanılgıya
düşebilmektedirler.
8
Bk.: S.A.Havronina, L.A.Harlamova, Russkiy Yazıyk-Leksiko-Grammatiçeskiy Kurs Dlya
Naçinayuşşih, Moskova, “Ruuskiy Yazıyk Media”, 8.baskı, 2009, s. 73-76;
7
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
9)
Ben çalışkan öğrenci. (Sözlü anlatım) (Ben çalışkan bir
öğrenciyim. – Ya – trudolyubivıy student.)
Malum olduğu üzere, Rusçada şahıs ekleri yoktur. Dolayısıyla
Rus dilli öğrenciler, Türkçe cümle kurarken sık sık şahıs eklerini
unutabilmektedirler.
10)
“Kim benim sandalye kırdı?” (Masal Tercümesi)(“Benim
sandalyemi kim kırdı? – Kto razbil moy stul?)
Rusçada iyelik ekleri de yoktur. Dolayısıyla öğrencilerin, iyelik
zamirlerini kullanıp iyelik eklerini kullanmayı unuttukları durumlara sık
sık rastlanmaktadır.
11)
Banaon sekiz yaşında. (Ailem) (Ben on sekiz yaşındayım. –
Mne vosemnadtsat’ let.)
Rusçada yaş, Yönelme hâlindeki şahıs zamiri (veya isim) +
yaşyapısıyla ifade edilirken9 (Havronina-Harlamova, 2009, s.348-351)
Türkçe karşılığında zamir veya isim yalın hâlindedir.
12)
Hepsi akrabalar bizim eve geldiler. (Kış Tatili)(Akrabalarımızın
hepsi bizim eve geldiler. (Bütün akrabalarımız bizim eve geldiler. – Vse
rodstvenniki prişli k nam domoy.)
Türkçedeki hepsi ve bütünbelirsizlik zamirlerinin Rusça karşılığı
aynı olduğu için öğrenciler bu iki zamirin kullanıldıkları yerleri sık sık
karıştırmaktadırlar. Türkçede de aynı anlama gelen bu iki zamirin farkı,
hepsi zamirinin isim tamlamalarında; bütün zamirinin ise sıfat
tamlamalarında kullanılmasıdır.
13)
Bana müzik hoşuma gidiyor. (Ailem)(Müzik (benim) hoşuma
gidiyor. – Mne nravitsya muzıyka.)
Türkçedeki hoşuna git- birleşik fiilinin Rusça karşılığı olan
nravit’sya fiiliyle kurulan cümlelerde zamir yönelme hâliyle
kullanılırken (Havronina-Harlamova, 2009, s.351-357; PehlivanovaLebedeva, 1988, s.60) Türkçe karşılığında zamir genellikle
kullanılmamakta; kullanıldığı takdirde de hâl eki değil iyelik ekini
almaktadır.
14)
Teyzem ve onun çocukları evde vardı. (Kış Tatili)(Evde teyzem ve
çocukları vardı. (Teyzem ve çocukları evdeydi) – Tetya i eye deti bıyli
doma.)
9
K.İ.Pehlivanova, M.N.Lebedeva, Grammatika Russkogo Yazıyka v İllyustratsiyah,
Moskova, “Russkiy Yazıyk”, 1988, s. 63; V.Y. Koprov, Semantiko-Funktsionalnıy Sintaksis
Russkogo Yazıka v Sopostovlenii s Vengerskim i Angliiskim, Voronej, 2010, s. 84
(“numerativnıye predlojeniya” (sayısal cümleler));
8
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
Bilindiği üzere Türkçede iyelik ekleri kullandıktan sonra
vurgulanması gerektiği durumlar hariç, iyelik zamirlerinin kullanılması
şart değildir. Rusçada ise iyelik ekleri olmadığı için iyelik zamirlerinin
kullanılması şarttır. Yukarıdaki teyzem ve onun çocukları bağlama
grubundaki onun zamirinin Türkçe karşılığında kullanılmasına ihtiyaç
duyulmamaktadır.
II.
Cümleyle ilgili yanlışlıklar
15)
İnsanlar vardır ki, onlar kendi ana dillerini bilmiyorlar. (Yabancı
Dil Öğrenmenin Faydaları)(Kendi anadillerini bilmeyeninsanlar vardır. –
Yest’ lyudi, kotorıye ne znayut svoy rodnoy yazıyk.)
Türkçedeki ki’li cümlelerin yapı itibarıyla Hint-Avrupa dillerinin
yapısına benzemesinden mütevellit Rusçadaki ilgi zamirleriyle kurulan
cümlelerin (Pehlivanova-Lebedeva, 1988, s.138-141) Türkçe
karşılığında ki’li cümlelerin sık sık kullanılması, öğrencilerin yaptıkları
sözdizimi hatalarındandır. Anladım ki yaşamak güzelmiş gibi duygu
yüklü ki’li cümleler Türkçe için de söz konusudur. Ancak Rusçadaki
bütün ilgi zamirleriyle kurulan cümlelerin hepsini ki’li yapılarla vermek
yanlış olur. Dolayısıyla yukarıdaki örneği İnsanlar vardır ki, anadillerini
bilmezler şeklinde verebilmemize rağmen Anadillerini bilmeyen insanlar
vardır şeklinde Türkçenin yapısına uygun cümle kurmak daha iyidir.
16)
Hocam, ben - çalışkan?(Sözlü anlatım)(Hocam, ben çalışkan
mıyım? – Uçitel’, ya – trudolyubivıy?)
Rusçada soru ekleri olmadığı için evet/hayır’la cevap verilen
soru cümleleri, aynı haber cümlelerinde olduğu gibi kelimelerin cümle
içindeki sırasının korunup sadece cümle vurgusunun değişmesiyle
verilmektedir. Ben çalışkanım anlamındaki Ya – trudolyubivıy haber
cümlesi, sadece vurguyla Ya – trudolyubıvıy? şeklinde soru cümlesine
dönüştürülmektedir. Yukarıdaki örnekte öğrenci, aynı şeyi cümlenin
Türkçe karşılığına uygulayarak yanılgıya düşmektedir.
17)
Ben spor yapmakçok seviyorum. (Spor)(Ben spor yapmayıçok
seviyorum. – Ya oçen’ lyublyu zanimat’sya sportom.)
Türkçede “sevmek” anlamına gelen lyubit’ fiili Rusçada hiçbir ek
almayan mastarlarla birleşirken (Pehlivanova-Lebedeva, 1988, s.196),
Türkçe karşılığında sev- fiilinin yükleme hâlini istemesinden dolayı
mastar ekinden sonra yükleme hâli eki gelmektedir. Bu sebeple
yukarıdaki örnek yapmak çok seviyorum şeklinde değil yapmayı çok
seviyorum şeklinde olmalıydı.
9
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
18)
Hocam, bana çıkmak olur mu? (Sözlü anlatım)(Hocam, çıkabilir
miyim? – Mojno (li) mne vıyti?)
Bizeneyapmak gerek? (Sözlü anlatım)(Biz ne yapmalıyız?
(Ne yapmamız gerek?) – Çto nam delat’?-Çto mıy doljnıy delat’?)
Rusçadaki, Türkçe karşılıkları gereklilik kipi ve muktedir
fiilleriyle kurulan yapılar olan modal cümleler (Koprov, 2010, s.94),
Yönelme Hâlindeki şahıs zamiri veya isim + “mojno/doljen(na/nıy) +
mastar” yapısını taşımaktadır. Hâlbuki yukarıdaki örnekler, Rusçadan
doğrudan doğruya çeviri yapı olup Türkçenin yapısına aykırıdır.
19)
Kütüphaneye nasıl gidebilir miyiz? (Dilbilgisi dersinden)
(Kütüphaneye nasıl gidebiliriz ? – Kak nam mojno proyti v
bibliyoteku?)
Türkçede soru kelimelerinin yanı sıra soru ekleri de vardır. Ancak
içinde diğer soru kelimelerini ihtiva eden soru cümlelerinde soru ekleri
kullanılamaz. Dolayısıyla yukarıdaki nasıl sorusunu içeren soru
cümlesinde ayrıca soru ekinin kullanılması yanlıştır.
20)
O anlattı tatilde ne yaptı. (Kış Tatili)(O tatilde ne yaptığını
anlattı. – On(a) rasskazal(a) o tom, çto delal(a) na kanikulah.)
Mişutka
dedi:
“Kim
benim
lapayı
yedi?”
(Masal
Tercümesi)(Mişutka: “Benim lapamı kim yedi?” dedi.- Mişutka sprosil:
“Kto s’yel moyu kaşu?)
Ne zaman eve gittim, hepsi beni bekledi. (Kış Tatili)(Eve gittiğim
zaman herkes beni bekliyordu. – Kogda ya prişla domoy, (uje) vse jdali
menya.)
Rusçanın da dâhil olduğu Hint-Avrupa dillerinin cümle yapısının
Özne-Yüklem-Tamlayıcı Unsurlarşeklinde olmasına karşılık, Türkçenin
cümle yapısınınÖzne-Tamlayıcı Unsurlar-Yüklem şeklinde olduğu
herkesin malumudur. Tahsin Banguoğlu(1995, s.532, 535), Türkçede
tam yapılışlı basit fiil cümlesinde beş üye olduğunuve bunların sırasının:
Kimse + Zarflama + İsimleme + Nesne + Yüklem; tam yapılışlı bir isim
cümlesinde dört üye olduğunu ve bunların da doğrudan sırasının:Kimse
+ Zarflama + İsimleme + Yüklem şeklinde olduğunu göstermektedir.
Karahan (1999, s.46), yüklemin, özel durumlar hariç, cümlenin sonunda
yer aldığını, diğer unsurların yerinin ise sabit olmadığına dikkat
çekerken,Ergin (1984, s.375), Türkçe cümlede kelime sırasını tayin eden
temel kanunun yardımcı unsurların asıl unsurlardan önce geldiğini,
bunun kelime grupları gibi cümleler için de söz konusu olduğunu
belirtmektedir. Rusçada devrik cümleler hariç, cümle unsurlarının
cümle içindeki sırası Özne – Yüklem – Nesne-Zarf şeklindedir (Koprov,
2010, s.245).Ayrıca Türkçede yardımcı unsurun asıl unsurdan önce
gelmesi kuralına karşın, Rusçada asıl unsur yardımcı unsurdan önce
gelmektedir (Vavilova, 2009, s.11-12). Rodionova (2001, s.47) Rusçada
10
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
cümledeki kelimelerin dizilişinin görünüşte çok serbest görünmesine
rağmen aslında böyle olmadığına dikkat çekerek kelime dizilişine göre
cümle tiplerini vermektedir. Himik (2001, s.29-30) ise, İngilizceye
nispeten serbest kelime dizilişine sahip olan Rusçada kelime sırasının
aslında belirli bir kurala tabi olduğunu, bu kurala göre de önemli olanın
özne ve yüklemin cümledeki yerleri değil, tema (konu/theme) ve rema
(yorum/rheme) ilişkisi olduğunu belirtmektedir.
Yukarıdaki üç cümle ise Türkçenin cümle yapısına göre değil
Rusçanın sözdizimine göre kurulmaktadır. Zira O anlattı, Mişutka dedi ve
Ne zaman eve gittim asıl unsurlardır ve yardımcı unsurlardan önce
gelmektedir.
Sonuç
Ne kadar sesleri doğru telaffuz edersek edelim ve ne kadar çok
kelime bilirsek bilelim, eğer bu birikimleri düzgün bir cümle içinde
kullanamaz ve manalı bir cümle kuramazsak düşünce ve duygularımızı
muhatabımıza iletemeyebiliriz. Bu sebeple yeni bir dil öğrenirken veya
öğretirken evvelâ o dilin yapı özelliğini göz önünde bulundurmak
gerekir. Ancak her yeni bir dil öğrenmekte olan insanın ilk başlangıçta
anadilinin yapısına ve sözdizimine uygun cümleler kurması kadar daha
tabiî bir şey yoktur.
Anadillerinin köken itibarıyla Türkçe olması sebebiyle Türkçeye
uygun cümleler kurmaları beklenirken, Rus dilli Özbek, Kazak ve Tatar
öğrencilerin de Rus öğrenciler gibi, Rusçanın yapısına uygun cümleler
kurması, belirli bir derecede anadillerinde konuşsa bile Rusça
düşündüklerinin ve Rusça eğitim almalarından mütevellit böyle
düşünmeye devam edeceklerinin göstergesidir. Zira malum olduğu
üzere eğitim dilinin etkileri, konuşma dilinin etkilerine nispeten daha
kalıcı ve derindir.
Kaynakça
(1967). Kazak Dilinin Grameri, 2. cilt (sentaks), Almatı.
Akimova, G. N., S. V. Vyatkina, V. P. Kazakov, D. V. Rudnev.
(2008). Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, Sankt-Petersburg,
Sankt-Petersburg Üniversitesi yayınları.
Aksan, D. (1989). Her Yönüyle Dil, Ankara, TDK yayınları, 2. Cilt
Atabay, N. S., Özel, A. Çam, (1981). Türkiye Türkçesinin
Sözdizimi, Ankara, TDK yayınları.
Balakayev, M. (1992). Çağdaş Kazak Dili, Almatı.
11
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
Banguoğlu, T. (1990). Türkçenin Grameri, Ankara, TDK yayınları.
Bayrav, S. (1969). Yapısal Dilbilimi, İstanbul.
Burdurlu, İ. Z. (1967). Uygulamalı Cümle Çözümlemeleri, İzmir.
Ediskun, H. (1999). Türkçe dilbilgisi. İstanbul, Remzi kitabevi.
Ediskun, H., B. Dürder, (1985). Örnek Dilbilgisi, Lise, I, II, III,
İstanbul.
Emre, A. C. (1945). Türk Dilbilgisi, İstanbul
Ergin, M. (1994). Üniversiteler İçin Türk Dili, İstanbul, Boğaziçi
yayınları.
Ertem, R. (1992). Türk dili, 1, İstanbul
Gencan , T. N. (1975). Dilbilgisi, İstanbul.
Havronina, S.A., L.A.Harlamova. (2009). Russkiy Yazıyk-LeksikoGrammatiçeskiy Kurs Dlya Naçinayuşşih, Moskova, “Russkiy Yazıyk
Media”, 8.baskı.
Himik, V.V. (2001). Praktiçeskiy Sintaksis Russkogo Yazıka,
Sankt-Petersburg, “Zlatoust”.
İvanov, V.V. (1990). İstoriçeskaya Grammatika Russkogo Yazıka,
Moskova, “Prosveşşeniye”.
Karaörs, M. (1995). Türkiye Türkçesi İle Azerbaycan Türkçesinin
Kelime
grupları,
Cümle
çeşitleri
(Sentaks)
Bakımından
Karşılaştırılması", Türk Lehçeleri ve Edibiyatı, Sayı 1, Haziran.
Koprov, V.Y. (2010). Semantiko-Funktsionalnıy Sintaksis
Russkogo Yazıka v Sopostovlenii s Vengerskim i Angliiskim, Voronej.
Kordabayaev, T. (1964/65). Tarihi Sintaksis Meseleleri (XV-XVIII
y.y. malzemelerine göre), Almatı.
Kordabayev,T. (1995). Qazaq Tilining Qurmalas Söylemder
Sintaksisi (Kazak Dilinin Birleşik Cümleler Sentaksı), Almatı.
Oğuzkan, A. (2001). Örneklerle Türkçe Ve Kompozisyon Bilgileri,
İstanbul.
Pehlivanova, K.İ. M.N.Lebedeva. (1988). Grammatika Russkogo
Yazıyka v İllyustratsiyah, Moskova, “Russkiy Yazıyk”.
Pipçenko, N.M. (2008). Sovremennıy Russkıy Yazık: Sintaksis
Slovosoçetaniya i Prostogo Predlojeniya, Minsk, Belorusskiy Devlet
Üniversitesi yayınları.
Rodionova, E. V. (2001). Word Order And Informatıon Structure In
Russıan Syntax, Yüksek Lisans tezi, Grand Forks, North Dakota.
12
3rd International Conference On Language And Literature
“Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2
Starodumova, E. A. (2005). Sintaksis Sovremennogo Russkogo
Yazıka, Vladivostok, Dalnevostochnıy Üniversitesi yayınları.
Şimşek, R. (1987). Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Trabzon.
Şustikova, T.V. İ.V.Gordiyenko, A.A.Atabekova, N.G.Bol’şakova,
A.A.Davletkeldiyeva, N.P.Yova, L.A.Karpus’, V.A.Kulakova, N.S.Novikova,
V.V.Nikitina, L.V.Ostrenko, V.N.Povarova, S.P.Rozanova, V.Y.Semar,
L.V.Smirnova, Y.N.Şorkina. (2009). Russkiy Yazıyk Dlya Vas, Moskova,
Rusya Halklar Dostluğu Üniversitesi yayınları
Vavilova, E.N. (2009). Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka
(Lektsii dilya inostrannıh studentov gumanitarnogo profilya), TPU
(Tomskiy Politehniçeskiy Universitet, Tomsk.
Yanoviç, E.İ. (2006), İstoriçeskaya Grammatika Russkogo Yazıka,
Minsk, Belorus Devlet Üniversitesi yayınları.
Yuan-Xin, Wang. (1994). Çin'deki Türk Diyalektleri Araştırma
Tarihi, Ankara.
13