Ricardocu Denklik Teoremi

Cycle income hypothesis)nin, kamu harcamalar , vergiler ve kamusal borçlanma olgular n içeren bir
dünyaya geni"letilmesini ifade eder.
RlCARDOCU DENKL K TEOREM
(Ricardian Equivalance Theorem)
Ricardocu Denklik Teoremi kavram , devletin iktisadi
faaliyetlerinin, ekonominin ya da bireylerin iktisadi
kararlar üzerindeki etkisinin ölçülmesinde bak lmas
gereken göstergenin reel kamu harcamalar oldu unu,
kamu harcamalar n n finansman biçiminin ise önemli
olmad n ifade eder. Bir ba"ka ifade ile, veri bir kamu
harcamas n n vergi yerine borçlanmayla finansman n n, bireylerin tüketim kararlar ve ekonominin
sermaye birikimi üzerinde bir etkisi olmayaca , bu
iki finansman biçiminin etkisinin birbirine denk olaca
önermesi Ricardocu Denklik Teoremi olarak adland r l r. Ricardocu Denklik Teoremi kavram na ili"kin
tart "ma, son y llarda üzerinde en çok tart " lan ve en
çok dipnot dü"ülen Barro'nun (1974) makalesiyle
ba"lam " olup, kavram n isim babas , Barro'nun bu
makalesine ele"tiri yazan ve sözkonusu önermenin
daha önce D. Ricardo taraf ndan ileri sürüldü ünü
öne süren iktisatç J. Buchanan (1976) d r.
Kavram n önemi, gerek iktisat teorisi, gerekse iktisat
politikas aç s ndan bütçe aç klar ya da kamu borçlar
sorununun, geleneksel keynesçi teoride oldu u gibi
basit bir makro "ince ayar" sorunu olmad na, aksine
kamu borçlar n n mikro-analitik bir bazdan hareketle
dönemler-aras , hatta nesiller-aras etkilerini içerecek
"ekilde ele al nmas n n ve buna uygun olarak
1950'lerden beri süregelen hakim makroiktisat analiz
çerçevesinin sorgulanmas n n gereklili ine i"aret etmesinden kaynaklanmaktad r. Kavram, bir yandan,
bir "irketin de erini belirleyen, finansman biçimi
(borçlanma ya da yeni hisse senedi ç karma) de il,
verimlili i ve üretim kapasitesidir önermesine indirgenebilecek Modigliani-Miller Teoremi'nin kamu kesimine uygulanmas , di er yandan da sürekli gelir/ya"am boyu gelir hipotezi (permanent income/ life
Kavram n bir di er önemi, para ve özellikle maliye
politikalar n n teorik analizinde önemli bir rol oynayan
net servet etkisi varsay m n n sa lam bir teorik
temele dayanmad n öne sürmesinden kaynaklanmaktad r. Net servet etkisi, bir ekonomide bütüncül
(aggregate) tüketim fonksiyonunun bütüncül harcanabilir gelir ya da bütüncül servetçe belirlendi ini ve
bireylerin, portföylerinde tuttuklar devletin ç karm "
oldu u tahvilleri servetlerinin bir parças olarak alg layacaklar n ifade eder. Net servet etkisi varsay m ,
aç k ya da gizli olarak, kamu borç sto undaki ya da
para sto undaki de i"menin tarafs z-olmayan (nonneutrality) etkilerinin gösterilmesinde ortaya ç kar
Barro, 1974) . Net servet etkisi varsay m , veri bir kamuharcamas n n vergiler yerine borçlanmayla finanse
edilmesi "eklinde tan mlanabilecek geni"leyici
maliye politikalar n n, toplam talep üzerindeki pozitif
etkisinin gösterilmesinin temel dayana n olu"turur.
Buna göre, tam istihdam varsay m alt nda, devlet
borçlar ndaki bir art ", bireylerin alg lanan servetlerinde
bir art "a yol açacak, bu k sa dönemde toplam talebin
önemli bir ö esi olan tüketimi (ve dolay s yla
istihdam ) art racakt r. Ancak bir süre sonra (uzun
dönemde) f aiz hadleri yükselerek toplam talebin
ikinci önemli ö esi olan özel yat r mlar ve sermaye
birikimini k sacakt r (crowding out). Bu varsay m, eksik
istihdam durumunda kamusal borçlar n toplam talep ve
istihdam üzerindeki etkisinde de geçerlidir. Söz
konusu bu analiz biçimi, standart ya da neoklasik
borçlanma görü"ü olarak adland r l r.
1342
Ricardocu Denklik Teoremi ise, servet etkisinin geçerli olmayaca n , dolay s yla, kamu borç stokundaki
de i"menin ya da veri bir kamu harcamas n n vergiler
yerine borçlanmayla finansman n n, toplam talep, faiz
oranlar ve sermaye birikimi üzerinde bir etkisi
olmayaca n öne sürer. Önemli olan vergi/borçlanma
ikamesi de il, kamu kesiminin yapt mal ve hizmet
al m na yönelik harcamalar (reel harcamalar) ve
marjinal vergi oranlar d r. Çünkü, bugünkü kamu
borcu, bugünkü de eri söz konusu borca e"it gelecekteki vergiler demektir. Devletin kamu harcamalar n
de i"tirmedikçe, bunun için gerekli olan vergilerin
bugünkü de erinin de i"meyece ini, bir ba"ka ifade
ile, vergilerin bugün ya da gelecekte ödenmesi-
Ricardocu Denklik Teoremi
nin bir fark olmayaca n alg layan/öngören rasyonel
bireyler, mali aldanmaya kap lmayacaklar ve borçlanmayla finanse edilen maliye politikas n n toplam talep
ve sermaye birikimi üzerinde bir etkisi olmayacakt r.
Bu görü" bir anlamda Say Kanunu'nun bütçe
aç klar na uyarlanmas n ifade eder: Kamu borçlanmas (kamu tasarruflar nda azalma), kendi (devlet
tahvili) talebini (özel tasarruflarda art ") yarat r. Bu
nedenle bütçe aç klar n n toplam talebi art r c ve reel
kesimi etkileyici etkisi yoktur.
Veri bir kamu harcamas n n finansman nda alternatif
finansman yöntemlerine ba"vurulmas n n tüketim ve
yat r m kararlar üzerinde yarataca etkiler, Adam
Smith ve David Ricardo'ya kadlar uzanan bir tart "ma
konusudur. Adam Smith'in kamusal borçlar konusundaki görü"ü, özel kesimin kamu kesimine göre daha
etkin oldu u dü"üncesine dayan r. Buna göre bütçe
aç klar , sanayi ve ticaret kesiminden borçlan larak finanse edilirse, kaynaklar verimli yat r m alanlar ndan
verimsiz (kamu) tüketim harcamalar na yönelecek ve
sonuçla sermaye birikimi aç s ndan fakir bir toplum
ortaya ç kacakt r.Vergiler de benzer etkiye sahip olsalar
da, vergilemeye kar" toplumun tepkisi nedeniyle
devletin harcama e ilimlerini k sar. Smith'e göre devlet,
sava" giderlerini borçlanma yerine vergileri art rarak
finanse ederse “sava"lar genellikle daha k sa zamanda
bitecek ve keyfi nedenlerle sava"a giri"ilmeyecektir.”
Smith'e göre kamusal borçlar n as l yükü borcun
yarat ld cari dönemde do arsa da gelecek nesillere
de ikincil bir yük aktar l r(Rowley:l986).
Ricardo'nun Ricardocu Denklik Teoremi'ne ili"kin ilk
görü"ü, Politik ktisad n ve Vergilemenin lkeleri
(The Principles of Political Economy and Taxation)
kitab nda yer almaklad r: “Bir y ll k sava harcamalar
için (devlet) 20 milyon borçland nda, ulusun üretken sermayesinden 20 milyon çekilmi demektir. Bu
borcun faizini ödemek için y lda l milyonluk vergi
art , yaln zca bu vergiyi ödeyenden devlete borç
verene bir transfer demektir. Gerçek harcama ödenmesi gereken faiz de il, 20 milyondur. Faizin ödenip
ödenmemesinden ülke ne zengin ne de fakir olur.
Hükümetin vergilerde 20 milyonluk bir düzenleme
yapmas , vergilerde y lda l milyonluk bir art gereklili ini ortadan kald r r.” Ricardo Funding System adl
çal "mas nda da devletin vergi finansman ndan borçlanmaya geçmesinin nesilleraras gelir bölü"ümü üzerinde yarataca etkinin gönüllü miras ya da hediye-
1343
lerle nötralize edilece ini öne sürer: “20.000 £' a sahip
bir ki iyi, y lda sürekli olarak 50 £ ödemenin yükü ile
bir kerede toplam 1000 £ vergi ödemenin yükünün
ayn olaca na inand rmak güçtür. 0,50 £'lik vergiyi
kendisinin de il o lunun ödeyece i fikrine sahip olabilir. Fakat onun servetini vergili ya da vergisiz, vergiyi içeren 20.000 £ ya da vergisiz 19.000 £
b rakmas aras nda ne fark vard r.” Ricardo bu
"ekilde denklik teoremini aç kça ifade etse de, hesap
olarak bir fark olmasa da, bu görü"ün geçerli
olmad n öne sürer. Bunun nedeni ise, sonradan mali
aldanma olarak adland r lacak, bireyin borçlanma
durumunda tasarrufa yönelmeyece ini, gelecekteki
vergi art " n tam olarak öngöremeyece ini ve
gelecekteki borç endi"esinin insanlar vergiden
kaç nmaya zorlayaca n öne sürer. Bu nedenle, vergi
yerine borçlanmaya ba" vurma politikas kötü bir
politikad r. T pk Adam Smith'de oldu u gibi sava"
döneminde artan borçlar n bar "ta mutlaka
temizlenmesi gerekir; sava" gibi s k nt lar n geçicili i
bize bu konunun önemini unutturmamal d r.
Dolay s yla Ricardo'nun külliyat ndan hareketle bir
Ricardocu Denklik Teoremi'nden çok denksizlik
teoreminden söz edilebilir (O' Driscol:1977).
Yukar da da belirtildi i gibi, Ricardocu Denklik Teoreminin modern biçiminin ard ndaki temel teorik yap ,
bireyin iktisadi tercihlerinin analizinde ba"vurulan
sürekli gelir/ya am boyu gelir hipotezidir. Bu nedenle
Ricardocu Denklik Teoremi'nin aç klanmas nda bu
hipotez iyi bir ba"lang ç noktas d r (Barro:1974; Seater:1993). Devletin olmad ve sermaye piyasas nda
tam rekabet "artlar n n geçerli oldu u bir durumda,
bir bireyin maksimize etmeye çal "aca dönemleraras üretim fonksiyonu ve ya"am boyu bütçe s n rlamas n "u "ekilde yazabiliriz:
U (t ) =
i =0
i =0
u (C t + i )
Yt +i R i =
i =0
Ct +i R i
(1)
(2)
Burada U ve u, s ras yla, dönemleraras ve
dönem içi fayda fonksiyonunu, C tüketim, Y toplam
gelir, , zaman tercih oran olmak üzere l/(l+ )
"eklinde ifade edilen zaman tercih faktörü, r reel faiz
oran olmak
Ricardocu Denklik Teoremi
üzere 1 / (1+r), R iskonto faktörünü göstermektedir.
Bireyin maksimizasyon problemi Lagrange Yöntemi
ile C (tüketim ) için çözüldü ünde
L = U (t ) + (
i =0
Yt +i R i
i =0
C t +i R i )
(3)
Bu denklemin birinci dereceden çözüm ko"ulundan
ise
u1 (Ct + i ) = ( / R)i
(4)
d n ve devlet tahvilleri faiz oran n n, piyasa faiz
oran r’ye , vadesinin de sonsuz kabul edilebilecek H
y la e"it oldu unu varsayal m. Devlet borçlar n n
anapara ve faiz yükümlülükleri, sal nacak götürü
vergilerle ödenecektir. Devletin kamu harcamalar n n
finansman biiminde yapt
bu d i"ikli in, birey
üzerindeki etkisini saptamak için, bireyin
maksimizayon probleminde yaratt de i"iklikleri ele
almak gerekir. Bu de i"iklikleri bir tablo ile daha net
gösterebiliriz.
Tabvil-Vergi Manipülasyonunun Bireyin Gelir ve
Harcamalar& Üzerindeki Etkileri
Dönem
tüketim-zaman patikas çözülebilir. Buna göre,
r'den dü"ük, e"it ya da büyük oldu unda C s ras yla, yükselir, sabittir ya da dü"er.
Kimdi bu modele vergiler ve devlet borçlanma de i"kenlerini katt m zda ve ba"lang çta devlet borçlanmas n n olmad kamu harcamalar n n (G) vergi gelirlerine (T) her dönemde e"it oldu unu ve vergilerin
götürü-vergiler oldu unu varsayd m zda, bireyin
bütçe s n rlamas n ,
Devlet
Al nan Faiz
Ödenen
Tahvili
Vergilerde
De)i*me
De)i*me
0
+B
0
-B
1
0
+rB
+rB
2
0
+rB
+rB
3
0
+rB
+rB
H-1
0
+rB
+rB
H
-B
+rB
+B+rB
H+1
0
0
0
(5)
i =0
(Yt + i
Tt + i ) R =
i
i
i =0
R Ct + i
"eklinde yazabiliriz. Bu (5.) e"itli i ikinci e"itlikle yer
de i"tirdi imizde ve maksimizasyon problemini
çözdü ümüzde birinci derece ko"ulu,
S f r nc dönemde birey, gelecekte anaparas n geri
almak ve bir faiz ak m elde etmek dü"üncesiyle, gelirinin B TL.'sini yeni devlet tahvili al m na ay racakt r.
Öte yandan bireyin vergileri, s f r nc dönemde B
(6)
u1 (Ct + i ) = ( / R)i
elde edilir ki, bu 4. e"itli in ayn s d r. Bir ba"ka ifade
ile, bireyin tüketim-zaman patikas götürü vergilerin
dahil edilmesiyle de i"memi"tir. Bu ikinci durumda,
her t de eri için vergilerin olmad duruma göre C
nin de erini daha dü"ük k lacak "ekilde yüksek de eri
ç kaca ndan, tüketim seviyesi etkilenmeyecektir. Bu,
götürü vergilerin ikame etkisinin olmamas , yaln zca
gelir etkisinin olmas ndan kaynaklan r.
O"te bu a"amada Ricardocu Denklik Teoremi süreci
devreye girer. Öncelikle devlet kamu harcamalar seviyesini de i"tirmeksizin ilk dönemde ki"i ba" na B
TL vergileri k s p, ki"i ba" na B TL devlet tahvili ç kar1344
TL. dü"erken, sonraki dönemlerdeki anapara ve faiz
ödemeleri nedeniyle artacakta;. Tabloda bireyi etkileyen
çe"itli ak mlar görülmektedir. Görüldü ü gibi, bireyin
maksimizasyon problemine giren-ak m ç kan-ak ma
e"ittir ki bu bireyin ya"am boyu bütçe s n rlamas n n
de i"meyece ini ve bütçenin yeni finansman biçiminin
bireyin servetinde bir de i"iklik yaratmayaca n
alg lamas n ifade eder. Vergilerin, götürü vergiler
olmas nedeniyle marjinal getiri oran da de i"-
Ricardocu Denklik Teoremi
meyece inden, bireyin maksimizasyon problemi hiç
de i"meyecek; tasarruf hariç, tercihleri etkilenmeyecektir. Tasarruf de i"keni, bireyin harcanabilir geliri
ile tüketimi aras ndaki fark oldu undan, tüketim bireyin
optimal plan taraf ndan belirlenirken, tasarruf bir art k
olarak ortaya ç kar. Buradaki durumda, bireyin
optimal çözümünü belirleyen etkenler verginin zamanlamas ndaki de i"meden etkilenmedi inden, bireyin tüketim tercihleri de etkilenmeyecektir. Ancak
gayri safi gelir ve tüketim patikalar de i"meyece inden, vergi ödemeleri zamanlamas ndaki de i"me,
harcanabilir gelir ve dolay s yla tasarruf zaman patikas n etkilemelidir. Birey, cari vergiler dü"ük olduunda çok, yüksek oldu unda az tasarruf edebileceinden, tasarruf patikas ndaki de i"melerle harcanabilir gelirindeki de i"menin neden olaca tercih dei"imlerinden kendini koruyabilecektir. Tasarruftaki
bu de i"imin olas bir geli"imi; rasyonel bireyin
hükümetin vergileri k s p devlet tahvili ç kararak borçlanmas durumunda, gelecekteki anapara ve faizleri
ödemek için vergilerin artaca n alg layarak, artan tasarrufu ile yeni ç kar lan devlet tahvili almas d r ki,
bunun anapara ve faiz ödemeleri, gelecekteki vergi
yükümlülüklerine e"it olacakt r. K saca, devlet tahvili
arz daki de i"meye e"it bir özel tasarruf talebi ortaya
ç kacakt r (Say Kanunu); sonuçta ne faiz oran nda bir
de i"iklik olacak, ne de özel tüketim talebinde bir dei"me olacakt r. Bir ba"ka ifade ile, borçlanma/vergi
ikamesinin, bireyin ya"am-boyu bütçe s n rlamas ve
dolay s yla iktisadi tercihleri üzerinde bir etkisinin olmamas Ricardocu Denklik Teoremi'ni ifade eder.
Barro'nun öne sürmü" oldu u Ricardocu Denklik Teoremi'ne ili"kin modelin dayand varsay mlar yedi
ba"l k alt nda toplayabiliriz:
i) Modelde bireyler ölümsüz/sonsuz ömürlüdür (inflnite horizon).
ii) Bireyler rasyonel ve ileri görü"lüdür. Bugünkü
borçlar n gelecekte neden olaca vergi yükünü do ru
olarak alg larlar/öngörürler.
üi) Sermaye piyasalar nda tam rekabet "artlar geçerlidir;
bireylerle hükümet ayn faiz oran üzerinden
borçlan rlar.
vi) Mal ve hizmet al m na yönelik(reel) kamu harcamalar veridir, de i"mez.
vii) Ayr ca basitlik aç s ndan kamu transfer harcamalar , para arz , fiyatlar genel seviyesi ve nominal faiz
oran n n (ki reel faiz oran a e"ittir) sabit oldu u varsay l r.
Ricardocu Denklik Teoremi'ne ili"kin tart "man n
büyük k sm , dayand
varsay mlar n gerçekle ne
ölçüde uyu"tu una ili"kindir. Bu varsay mlara ili"kin
ele"tirileri ve Barro'nun savunular n "u ba"l klar al
t nda ele alabiliriz:
BOREYLERON ÖMÜRLERONON SONSUZ OLMASI
(KARARLARINI ÖLÜMSÜZMÜK GOBO ALMALARI)
Barro'nun bu varsay m , ya"am-devreleri (life cycle)
modelinden hareketle ele"tirilir ve ya"am n sonlu oldu u, bireylerin yaln zca ölmeden önce kar" la"rnay
umduklar vergileri kapitalize edecekleri öne sürülür.
Vergilerin azalt l p borçlanmaya ba"vuruldu u ve gelecekteki vergi yükümlülüklerinin k smen ölmeden
önce, k smen de öldükten sonra do aca varsay ld nda, bireyin ya"am esnas nda kar" la"aca vergilerin
bugünkü de eri, borçlanman n bugünkü de erinden
dü"ük olaca ndan bireyin net serveti ve dolay s yla
tüketim talebi artacakt r. Standart-neoklasik analizde
öne sürüldü ü gibi arzulanan özel tasarruflar kamu
tasarruflar n n gerisinde kalaca ndan gelecekteki
sermaye birikimi azalacakt r.
Barro'nun bu ele"tiriye yan t , neoklasik-standart mo-.
delin ancak, bireylerin çocuklar n n üzerine vergi
yükünün kayd r lmas ndan memnun olacaklar varsay m n n kabulü durumunda i"leyece i "eklindedir.
Aksine bireylerin çocuklar n n gelece ini dü"ünecek,
onlar için fedakârl k yapacaklar n varsayarsak, bu
durumda hükümetin borçlanma ya da sosyal güvenlik ödemeleri arac l yla giri"tikleri nesiller-aras transfer
aktar m operasyonuna, bireyler, çocuklar na miras
b rakarak, gönüllü transferlerle kar" l k vereceklerdir.
iv)Olk dönemdeki devlet borçlar , sonraki dönem(ler)de sal nan vergilerle ödenir.
v) Modeldeki vergiler götürü vergilerdir.
1345
Barro'ya göre nesilleraras transferin varl , bireyleri,
sonsuza do ru uzanan geni"letilmi" bir ailenin üyesi
yapaca dü"üncesi benimsendi inde; bireyler planlar n , gelecekte beklenen tüm vergileri kapitalize etmelerine olanak sa layacak sonsuz bir zaman boyutu
Ricardocu Denklik Teoremi
içinde olu"turacaklard r. Bu ise Ricardocu Denklik
Teoremi'nin sonlu/s n rl ya"am varsay m alt nda da
geçerli olmas demektir.
Burada önemli olan noktalardan biri, nesiller-aras
transferin büyüklü ü de il, insanlar n ço unun bu
transferleri, gelecek nesillerin (çocuklar n n) faydalar n
önemseyerek fedakarl k ya da di erkaml k (alturism)
motifinden hareketle gerçekle"tirmeleridir. Okincisi ise,
gönüllü transferlerin mutlaka miras "eklinde olmas
gerekmez; çocuklar n n e itim harcamalar na kat lma
"eklinde de olabilir. Bir ba"ka ifade ile formel miras
yoluyla çok az "ey aktar lsa bile, Ricardocu Denklik
Teoremi geçerli olabilir.
Öte yandan ki"ilerin miras b rakma mü"evviklerinin
yaln zca di erkaml k/fedakarl k faktörü olmad , bu
nun yan nda, miras b rakacaklar n stratejik davran " ,
aile bireylerinin birbirlerini sigorta etmesi, ya"amda
kar" la" lan beklenmeyen kazalar gibi faktörlerin de
söz konusu olabilece i öne sürülmü"tür Ancak miras
d " ndaki di er mü"evviklerin Ricardocu Denklik
Teoremi'nin gerektirdi i vergilerin zamanlamas ndaki
de i"meleri kar" layamayaca n ; di erkaml k motifine
dayanan miraslar n Ricardocu Denklik Teoremi'ne yol
açaca , yeterince aç k olmasa da formel analizde en
önemli görülen faktör oldu unu söyleyebiliriz. Ayr ca,
Ricardocu Denklik Teoremi'nin i"lemesi için,
ebeveynlerin yaln zca çocuklar n n faydalar n /refahlar n dü"ünmelerinin yeterli olmad , çocuklar na
bilfiil miras b rakmalar gerekti i de belirtilmelidir.
faiz ödemeleri için gerekli yüksek vergi sal nmas ile
kar" la"mad klar sürece, geçerli olacakt r. Ancak,
toplam nüfus içinde çocuksuz ki"ilerin pay dü"ük
oldu undan, bunlar n tüketim üzerindeki toplam
etkisi, art r c yönde olsa da, küçük olacakt r.
SERMAYE POYASASININ MÜKEMMELLOUO VARSAYIMI
Birçok iktisatç , kamusal borçlar n analizi için özel
sermaye piyasas nda tam rekabet "artlar ndan ziyade,
eksik rekabet "artlar n n geçerli oldu unun kabulünün daha gerçekçi oldu unu savunarak Barro'yu
ele"tirirler: Borçlanma ve borç verme sürecinin muamele maliyeti, özel kesimle kamu kesimi aras nda
oldu u kadar ki"iler aras nda da farkl olabilece inden, özel ve kamu kesimi faiz oranlar n n ayn kabul
edilmesi gerçekçi de ildir.
Bu ele"tiriyi "u "ekilde aç klayabiliriz (Barro,
1984:391-392; 1989:43-44): Toplumun, biri, devletle
ayni faiz oran ndan (r) borç ili"kisine girebilen (Grup
A), di eri ise daha yüksek faiz oran ndan (r1) borç i"lemine girebilen (Grup B) sonsuz-ömürlü ki"ilerden
olu"an iki gruba ayr ld n varsayal m. A Grubu
büyük "irketler, emekli sand gibi fonlar ve baz bireylerden olu"urken, B Grubu ise küçük i"letme ve
çok say da bireyden olu"ur. Bu durumda B grubu
üyelerinin borçlar n n de erlendirme ve uygulama
maliyetleri (hükümetten) büyük olaca ndan, fiilen
borçlans n ya da borçlanmas nlar, bunlar n yüksek iskonto oran (r1), daha yüksek tüketim-zaman-tercih oran na ve daha yüksek yat r m getiri oran na kar" l k
gelecektir. Kimdi hükümetin vergileri k sarak borçlanmaya ba"vurdu unu dü"ünelim. Yine bugünkü vergi
k s lmas n n iki grup aras ndaki bölü"ümünün, gelecekteki yüksek vergilerin iki grup aras ndaki
bölü"ümü ile ayn oldu unu (örne in yar yar ya)
varsayal m (Bu bölü"üm etkisinin olmad n ifade
eder.).
Varsay mla ilgili di er iki noktadan biri, di erkaml k
motifiyle gönüllü transferin yaln zca ebeveynlerden
çocuklar na do ru de il, çocuklardan ebeveynlerine
do ru da (hediye, yard m) olabilece idir. Bu nokta
ile ilgili olarak yap lan çal "malarda, tek tarafl transfer (miras ya da hediye) durumunda Ricardocu Denklik
Teoremi'nin geçerli olaca , iki tarafl transferin
dikkate al nd modellerin ise çözümsüz olaca ya da
baz k s tlamalar gerekli k laca tespit edilmi"tir. Bu durumda A grubu için, gelecekteki yüksek vergilerin
bugünkü de eri, bugünkü vergi k s lmas n n de erine
Varsay mla ilgili ikinci nokta, çocuksuz ailelerin varl
ve bunlar n gelecek nesillerin faydas n dü"ünmelerine e"it olaca ndan servet etkisi s f r olacakt r. Fakat B
gerek olmamas d r. Bu durumda hükümetler vergi grubunun üyeleri, gelecekteki vergiyi daha yüksek faiz
1
yerine bütçe aç na (borçlanmaya) ba"vurduklar nda, oran ndan (r ) iskonto edeceklerinden, gelecekteki
bu aileler kendilerini daha zengin (serveti artm ") vergilerin bugünkü de eri, vergilerdeki k s nt n n
hissedecekler ve tüketimlerini (niceli i az olsa da) de erinden küçük olacakt r. Dolay s yla B grubunun
art racaklard r. Söz konusu olgu, çocuksuz ailelerin üyelerinin durumu, vergi k s lmas ndan dolay daha
dü"ük oran (r) üzerinden borçlanabildiklerinden iyikalan ömürleri içinde kamu borçlar na ait ana para ve
1346
Ricardocu Denklik Teoremi
le"ecektir (servet etkisi). Borçlanma oran ndaki
dü"me, bunlar n tüketim ve yat r m n att racakt r.
Global olarak, bütçe aç toplam talebi art r rken,
toplam özel tasarruflar bütçe aç ndan daha az artacakt r. Bu, daha fazla devlet tahvili tutmalar için, A
grubuna (ve hükümete) uygulanan f ai z oran n n
yükselmesi demektir. B grubu içinse cari tüketim ve
yat r m art rma f rsat , tüketimin zaman-tercih oran n n
ve yat r m n marjinal getiri oran n n (ve iskonto oran
r 1 in)dü"mesi demektir. Böylece as l etki, iki iskonto
oran aras ndaki fark n azalmas ve cari harcamalar n A
grubundan B grubuna kaymas d r. Toplam yat r mlar
ise artabilir de azalabilir de; bu nedenle sermaye
stoku üzerindeki uzun dönemli etkisi belirsizdir. Bir
ba"ka ifade ile sonuç, B grubunun cari üretimin daha
büyük k sm n kontrol etmesi, yani sonucun tarafs z
olmamas d r; Ricardocu Denklik Teoremi geçersizdir.
Barro'ya göre yukar daki ele"tiri, A ye B grubu aras ndaki borç ili"kisinin düzenlenmesinde, devletin
özel kesime göre daha etkin oldu u varsay m na dayan r. Bu durumda bile, iki faiz oran aras ndaki fark
daralm " olaca ndan, özel yat r mlar n k s lmas için
bir neden kalmaz. Olan, yaln zca harcamalar n
yönünün, borç piyasas na iyi "artlarda (r faiz oran nda)
giren ki"ilerden, kötü "artlarda (r1) giren ki"ilere do ru
kaymas d r.
GELECEKTEKO VERGO VE GELORLERON TAM OLARAK
ÖNGÖRÜLEBOLMESO
Baz iktisatç lar, Barro'nun varsay m n n aksine, gelecekteki vergilerin ne olaca n n belirsizli i ve hesaplanma güçlü ü nedeniyle, bireylerin gelecekteki vergi
yükünün bugünkü de erinin hesaplanmas nda daha
yüksek iskonto oran kullanacaklar n öne sürerler
(Buchanan ve Wagner,1977). Bu durumda vergi yerine
bütçe aç na ba"vurulmas , gelecekteki beklenen
yüksek vergilerin bugünkü de eri cari vergi k s lmas ndan dü"ük olaca ndan, net servet etkisi yaratacak
ve toplam talep artarken, ulusal tasarruf azalacakt r.
Belirsizli in daha yak ndan incelenmesi farkl sonuçlara var labilece ini göstermektedir, iktisatç Chan
(1983) vergilerin götürü vergiler oldu u ve fakat bireyler aras nda bölü"ümünün bilinmedi i durumda,
gelecekteki toplam vergilerin ve kamu borç ödemelerinin reel de erinin belirsizli i söz konusu ise, vergi
1347
yerine borçlanmaya ba"vurman n reel etkisi olmayacakt r. Çünkü borç gelecekteki vergilerin belirsizli ine
kar" en iyi sigorta olaca ndan ekstra devlet tahvillerini ellerinde tutacaklard r Öte yandan vergilerin
yine götürü vergiler oldu u ve fakat bireyler aras ndaki bölü"ümünün belirsiz oldu u varsay mlar alt nda,
e er vergi risklerine kar" bir sigorta piyasas da
yoksa, bütçe aç ndaki art " bireylerin gelecekteki
harcanabilir gelirleri hakk nda belirsizli i art raca ndan, bireyler buna cari tüketimlerini k sma ve özel
tasarruflar art rma "eklinde tepki göstereceklerdir.
Dolay s yla Ricardocu Denklik Teoremi geçerli olacakt r. Gelir vergisi dikkate al nd nda ise durum dei"ir, Her bireyin gelecekteki belirsiz gelirinin yi ,
ödeyece i verginin tyi oldu unu, ayr ca t'nin bilindi ini
ve bireysel gelir risklerine kar" bir sigorta piyasas n n
olmad n varsayd m zda, bütçe aç
t'nin
gelecekteki de erini yükseltir ve dolay s yla her bireyin
gelecekteki harcanabilir geliri hakk ndaki belirsizli i
azalt r. Bir ba"ka ifade ile hükümet bireysel harcanabilir gelirle ilgili riski büyük ölçüde payla" r. Sonuç, bütçe aç n n, cari tüketimi art rmas , tasarrufu
ise k smas d r ki bu Ricardocu Denklik Teoremi'nin
geçersizli i demektir.
Belirsizlik varsay m ile ilgili olarak yap lacak ç karsamalar, gelecekteki ortalama vergi tahsilat n n bireylerin
gelecekteki harcanabilir gelirlerine ili"kin belirsizlik
üzerinde yaratt
net etkiye ba l d r. Belirsizlik
artt nda, bütçe aç ile birlikte ulusal tasarruflar da
artar.
VERGOLERON ZAMANLAMASI (GÖTÜRÜ VERGOLER)
Buchanan'a göre, götürü vergiler yerine gelir vergisi
gibi gerçe e daha yak n vergiler dikkate al nd nda
Ricardocu Denklik Teoremi geçerlili ini yitirir
(Brennan ve Buchanan, 1987). Barro'da bütçe
aç klar n n,
gelir
vergisinin
zamanlamas n
de i"tirerek, ki"ilerin farkl dönemlerdeki çal "ma ve
üretim arzusunu etkileyece ini ve ele"tirinin hakl l n
kabul eder. Ancak bütçe aç klar n n etkisi (Ricardocu
Denklik Teoremi'nin öne sürdü ü gibi) nötr olmad
gibi, neoklasik/standart görü"ün sonuçlar na da
uymaz. (Barro, 1984:386; 1989:46-47) Bunu
aç klamak için varsayal mki emek geliri üzerindeki cari
vergi oran n n (t1) 1. dönemde dü"mü", gelecek
dönemdeki beklenen oran ise (t2) yükselmi"tir. Yine
basitlik aç s ndan, kamu-
Risk Primi
sal borçlar n sonraki dönemlerde de i"memesi için, Kaynakça
bugünkü bütçe aç n n gelecek dönemdeki bütçe Barro, R. J., 1974, "Are Government Bonds Net Wealth?”,
fazlas yla kapat ld n varsayal m. Bu durumda vergiler Journal of Political Economy, 59(2), 93-116.
nedeniyle bireyler l. dönemde daha fazla çal " rken, 2.
dönemde daha az çal "acaklard r. Bu vergiler tüketimi Barro, R. J., 1976. “Reply to Feldstein and Buchanan”, Journal
kapsamad ndan arzulanan tasarruflar 1. dönemde of Political Economy, 84(2), ss.337- 342.
artarken 2. dönemde dü"ecektir. Dolay s yla kapal bir Barro, R. J-, 1984, “Macroeconomics”, John Wiley and Sons.
ekonomide, vergi sonras reel faiz oran , 1. dönemde
(bütçe aç ile birlikte) nispeten dü"ük, 2. dönemde Barro, H. J., 1989, “Tbe Rticardian Approacb to Budget
(bütçe fazlas ile birlikte) nispeten yüksek olacakt r. Deficits”, Journal of Economic Perspective, 3(2), ss.23-36.
Dolay s yla var lan sonuç, Ricardocu yakla" ma da
Bernheim, B. D., 1992. “Ricardian Equivalance: An Evaluation on
standart /neoklasik yakla" ma da uygun de ildir.
of Theory and Evidence”, Kaunides ve Vfoods f 1992) Cilt III içinde,
ss 166-217.
Brennan, H. G. ve Buchanan, J. M., 1987, “Tbe Logic of Ricardian Equivalance Theorem", Deficits,, Basil Blakwell, ss.. 79-93.
RICARDOCU DENKLOK TEOREMONON UYGULAMADA
GEÇERLOLOUO
Ricardocu Denklik Teoremi'nin teorik olarak geçerlili i
üzerine yap lan çal "malara bakt m zda, teoremin
dayand
varsay mlar n tart "mal ve uç (extrem)
noktalar oldu u konusunda yayg n bir kan oldu unu
söyleyebiliriz. Bu anlamda teoremin mant ksal testten
ba"ar yla geçti i konusunda teorik düzeyde bir "ey
söylenememektedir. .Sonuçlar n n gerçekle ne ölçüde
uyu"tu unun testine yönelik ekonometrik çal "malar n
ise, bütüncül (aggregate) tüketim fonksiyonu
modelleri ve faiz oran modelleri "eklinde iki gruba
ayr ld n görüyoruz. Bu modeller ekonometri tekni i
aç s ndan;
i) S n rlama yanl "l klan, ilgili de i"kenlerin modelde
dikkate al nmamas gibi yanl " tan mlama,
ü) Verilerin yanl " ölçülmesi ve uygun olmayan model
seçimi,
Buchanan, J. M., 1976, “Barro on tbe Ricardian Eauivalance
Tbeorem”, Journal of Poitical Economy, 84(2), ss. 337-342
Buchanan, J. M. ve Wagner, R. E., 1977, Democrasy in Deficit
Tbe Political Legacy of Lor d Keynes, Academic Press, NY.
Chan, L. K. C, 1983, “Uncertainty and Tbe Neutrality of Government Financing Policy”, Journal of Monetary Economics, 11,
ss.351-372.
O'DriscoI, G. P., 1977, “Tbe Ricardian Nonequivalance Tbeorem”', Journal of Political Economy, 85(1) 207-210.
Rowley, C. K., 1986, “Classical Political Economy and tbe
Debt Issue” J. M Buchanan (et al.): Deficits, Blackwell içinde ss.4974
Scater.J.J., 1993, “Ricardian Equivalance”, Journal of Economic
Literature, 11(2), ss142-190
iii) Trend ve cointegration' n ele al nmas ,
iv) E"anl modellerin hesaplanmas ndaki ba"ar s zl k
gibi, kusurlar ta" maktad r (Seater,1993). Bu kusurlar
dikkate alan tüketim fonksiyonu modellerinin Ricardocu Denklik Teoremi'ni do rulad ; faiz oran modellerininin ise, bütçe aç klar ve kamu borçlar n n faiz
oran üzerinde negatif etkisi oldu una i"aret etti i, bir
ba"ka ifade ile, Ricardocu Denklik Teoremi ile oldu u
kadar neoklasik teoriyle de tutars z sonuçlar verdi i
anla" lmaktad r.
Doç. DR. TURAN YAY
1348
RiSK PR M (Risk Premium)
Risk primi riskin piyasa fiyat d r. Riskdeki bir birim
art " için ne kadar ek geliri istendi ini veya riskdeki
bir birim azalma için ne kadar getiriden vazgeçilebilece ini gösterir. Risk primi, Sermaye Piyasas Do rusu'o n (Capital Market Line:CML) e imine e"ittir.
Sermaye Piyasas Do rusu, teorik olarak risk beklenen getiri düzleminde risksiz varl ktan etkin s n ra te et
olarak çizilen do rudur. Modern portföy teorisine