T.C. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler

Transkript

T.C.
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Geleneksel Türk Sanatlar Anasanat Dal
Eski Çini Onar mlar Program
GELENEKSEL FORMLARDA KU F GÜRLÜ TASARIMLAR
Yüksek Lisans Eser Metni
Haz rlayan:
ZEYNEP AROL
Dan man:
Prof. Dr. Sitare Turan Bak r
stanbul – 2010
I
Ç NDEK LER
Sayfa no.
ÖNSÖZ ………………………………………………………………….…….…....II
ÖZET ..………………………………………………………………..……….........III
SUMMARY …………………………………………………………………..…....IV
RES MLER L STES ………………………………………………………..….…..V
l.G
………………………………………………………………………......…..1
1.1. Çal man n Amac ve Kapsam ………………………………….……...1
1.2. Çal man n Yöntemi………………………………………...…………...2
2. TÜRK SERAM K VE Ç
LER NDE HAYVAN F GÜRLER ………...………3
2.1. Anadolu Selçuklu Çini ve Seramik Sanat ………………………..…….3
2.2. Osmanl Çini ve Seramik Sanat ………………………………………...9
2.2.1. Erken Osmanl Dönemi………………………………………....10
2.2.2. Klasik Osmanl Dönemi ……………………………….....…….14
2.2.3. Geç Osmanl Dönemi ……………………………………..……20
3. TÜRK YE’DE YA AYAN KU TÜRLER ………………………………..….21
4. YEN TASARIMLAR ve UYGULAMALARI ………………………………....28
4.1. Stilize Edilen Ku lar Hakk nda………………………………………...28
4.2. Yap lan Stilizasyon Çal malar …………………………………….…35
4.3. Çini ve Seramik Tasar mlar Katalo u ( Kat. No.1- 14) ………………58
5. DE ERLEND RME ve SONUÇ …………………..……………………….…...79
6. KAYNAKLAR ………………………………………………………….…….…81
7. RES MLER ……………………………………...……………………….....…...84
8. ÖZGEÇM
………………………………………………………………...…..101
II
ÖNSÖZ
Kökleri Orta Asya’ya, Uygurlar'a kadar uzanan Türk çini ve seramik sanat
Osmanl ’ya kadar pek çok geli me göstermi , 16. yüzy n ikinci yar ndan sonra
klasik dönemini ya am
r. Renk, kalite, desenlerde de
günümüze kadar verimlili ini sürdürmeyi ba arm
iklikler görülse de
r.
Bozk r kültüründen gelen Türklerde hayvan figürleri önemli bezeme
unsurlar
r. Özellikle konumuz olan ku lar n; çini ve seramiklerde çe itli
tekniklerde her dönem kendini gösterdi ini bilmekteyiz. Anadolu Selçuklular 'ndan
itibaren ele ald
z çal mam zda çini ve seramik sanat nda bilinen ku motiflerini
tespit ettikten sonra, farkl
ku
türlerini ara
motiflerimizle beraber çini ve seramik tasar mlar
p, stilize ederek geleneksel
zda kulland k. Özgün tasar mlar
ilk hedefimizken, bu sanat n motif zenginli ine çe itli ku örneklerini ekleyerek çini
ve seramiklerde Anadolu ku lar
çal
n ya at lmas na biz de bir katk da bulunmaya
k.
‘Geleneksel formlarda ku
figürlü tasar mlar’ adl tez-eser çal mam
n
ara rma, tez, tasar m ve uygulama a amas nda beni yönlendiren, yard mlar
benden esirgemeyen dan man hocam Prof. Dr. Sitare TURAN BAKIR’a,
bölümdeki di er hocalar m Nuray DÖNMEZ, Levent KUM ve Ba ak ÇORAKLI’ya
te ekkürü bir borç bilirim.
May s 2010
Zeynep AROL
III
ÖZET
(GELENEKSEL FORMLARDA KU F GÜRLÜ TASARIMLAR)
‘Geleneksel formlarda ku figürlü tasar mlar’ adl Yüksek Lisans tezi bir sergi
çal mas olarak gerçekle tirilece inden yap lan tasar mlara kaynak te kil eden
bilgiler, stilizasyon unsurlar , eser metninde bir plan dahilinde tasar mlara ön haz rl k
te kil edecek ekilde yer almaktad r.
Metinde Anadolu Selçuklu ve Osmanl dönemleri çini ve seramik sanat
tarihi geli imi incelenmi , konu ba
n
z olan ku figürlerinin bu tarihi geli im
içindeki yeri, Türkiye’de ya ayan ku türleri hakk nda bilgi verilmi tir. Bu konular
takiben seçilen ve stilize edilen ku türlerinin ve di er motiflerin çizimleri “Yap lan
Stilizasyon Çal malar ” ba
alt nda eser metninde yer almaktad r. “Yeni
Tasar mlar ve Uygulamalar ” bölümünde Yüksek Lisans tezi için olu turulan
tasar mlar bir katalog eklinde sunulmaktad r.
Anahtar Kelime: Çini, Seramik, Vazo, Ku , Anadolu
IV
SUMMARY
The master thesis exhibition work, ‘Traditional forms of birds figurative
designs’ is performed as the designs are inspired by the resource information
stylization elements. It will constitute in the work text within a plan designs
preparations.
In the text we analyse the Anatolian Seljuk and Ottoman term’s tile and
ceramic’s history which is our topic of bird figures in the historical development and
we give information about birds that were living in Turkey. These topics are following
by selected and stylized drawings of birds and other motifs are studied by the name of
‘The Study of Stylization’. In the section, ‘New Designs and Applications’ designs are
presented in the form of a catalog for our master thesis.
Key Words: Tile, Ceramic, Vase, Bird, Anatolia
V
RES MLER L STES
Sayfa no.
1. Selçuklu Dönemi Çift Ku Figürlü Y ld z Çini,
Rüçhan ARIK, Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, s.98..……………..…84
2. Selçuklu Dönemi Ku Figürlü Y ld z Çini,
Rüçhan ARIK, Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, s.92 …….…..……....84
3. Selçuklu Dönemi Ku Figürlü Haç Formlu Çini,
Rüçhan ARIK, Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, s.104………….….…85
4. Selçuklu Dönemi Çift ba
Kartal Figürlü Y ld z Çini,
Rüçhan ARIK, “Selçuklu Saylar nda Çini”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve
Seramik Sanat , s.87………………………………………………….……...…..85
5. Selçuklu Dönemi Çift ba
Kartal Figürlü Y ld z Çini,
Rüçhan ARIK, Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, s.82………....………86
6. Selçuklu Dönemi Çift Tavus Ku lu Y ld z Çini,
Rüçhan ARIK, Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, s. 100……….……....86
7. Selçuklu Dönemi Çift Tavus Ku lu Y ld z Çini,
Rüçhan ARIK, Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, s.100.…..…….……..87
8. 1545-55 Tarihli Hayvan Tasvirli Mavi-beyaz ki Kulplu Matara,
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.114………………...…..87
9. 1545-50 Tarihli Mavi-beyaz Alt gen Karo,
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.134………………….....88
10. 16. Yüzy n lk Yar na Tarihlenen Bal kç l Ku lu Mavi-beyaz Tabak,
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.187…………….……....88
11. 1550 Tarihli Tavus Ku lu am i Tabak,
www.louvre.fr.........................................….….………………….………………..89
12. 1575 Tarihli Tavus Ku lu Tabak,
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.313……….…….….…..89
13. 1575-80 Tarihli Ku Figürlü Tabak,
www.metmuseum.org....................……………………………………….….…...90
VI
14. 16. Yüzy n kinci Yar na Tarihlenen Ku Figürlü Tabak,
Sitare TURAN BAKIR, “Osmanl Hayvan Figürlü Seramikleri”,
Seramik Türkiye, 4, s.70-78……………………………………………….....….90
15. 16. Yüzy l Ortalar na Tarihlenen Tavus Ku lu Tabak,
Asuman KOLSUK, “Haliç
i Denilen znik Çinileri”, Kültür ve Sanat, 5,
s.52-57………………………………………………………………………….....91
16. 1580-85 Tarihli Ku Figürlü Kâse,
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.350…………………….91
17. 1580-85 Tarihli Sülün Figürlü Tabak,
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.250……………….……92
18. 1580-85 Tarihli Sülün Figürlü Karo,
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.250……………...……..92
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.351……..……………...93
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.255…………….………93
23. 1590 Tarihli Aslan-Güne Desenli Tabak,
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.362………………….…95
24. 1600 Tarihli Aslan-Bo a Figürlü Tabak,
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.364……………….…....95
25. 1625-50 Tarihli Tavus Ku lu Tabak,
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.280…………..………...96
26. 17. Yüzy l Ba lar na Tarihlenen Güvercin Figürlü Karo,
Ara ALTUN, “ znik Çini ve Seramikleri”, Sadberk Han m Müzesi, s.7-48 .…..96
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.282………….………....97
VII
28. 1650-75 Tarihli Ku Figürlü Kulplu Sürahi,
Nurhan ATASOY- Julian RABY, znik Seramikleri, s.282………………….....97
29. 1650-75 Tarihli At Figürlü Tabak,
Ara ALTUN, “ znik Çini ve Seramikleri”, Sadberk Han m Müzesi, s.7-48 .......98
30. 18. Yüzy n 2. Yar na Tarihlenen Kütahya i ekerlik,
Garo KÜRKMAN, Toprak, Ate , S r; Tarihsel Geli imi, Atölyeleri ve
Ustalar yla Kütahya Çini ve Seramikleri, s.78..………………………….……98
31. 18. Yüzy n 2. Yar na Tarihlenen Kütahya i Ku Figürlü Tabak,
Ustalar yla Kütahya Çini ve Seramikleri, s.86…………………………….…...99
32. 18. Yüzy n 2. Yar na Tarihlenen Kütahya i Leylek-Y lan Figürlü Tabak,
Ustalar yla Kütahya Çini ve Seramikleri, s.88………………………………...99
33. 18. Yüzy n 2. Yar na Tarihlenen Kütahya i Leylek Figürlü Tabak,
Ustalar yla Kütahya Çini ve Seramikleri, s.85…………………………….....100
1
1. G
slamiyetten önce Orta Asya’da ya ayan Türk topluluklar yerle ik hayata daha
geçmemi , bozk r hayat sürmekteydiler. Hayvan kültürü, bu bozk r hayat ndan
dolay ya amlar nda, inan lar nda, sanatlar nda yer almaktayd . Onlar için her
hayvan iyi-kötü, u urlu-u ursuz olarak sembolize edilmi , hayvanlara çe itli
manalar yüklemi lerdi. Konumuz olan ku lar da bu hayvanlardan biridir. Orhun
yaz tlar nda da kar
za ç kan ku lar, insan n ruhunu temsil etmekte ve cennetin
simgesi olarak görülmektedir. Türk sanat nda kar
gök tanr
n simgesidir.
za çift ba
olarak ç kan kartal,
aman inanc na göre hayat a ac
n dallar nda ya ar,
do acak çocu un ruhunu dünyaya ta r. M r ve ran mitolojisinde de yer alan
zümrüt-ü anka ku u da güzellik, bereket, gücü simgeler.
Anadolu Selçuklu döneminden itibaren ele ald
z Türk çini ve seramik
sanat nda hayvan figürlerinin, her dönem ve üslupta geleneksel motiflerle birlikte
kullan ld
görmekteyiz. Selçuklu dönemi çini ve seramiklerinde çokça
gördü ümüz hayvan figürü, Osmanl dönemi çini ve seramiklerinde slamiyetin
etkisiyle azalm
r. Çini ve seramiklerde stilize edilmi hayvan figürlerinin yan nda
simurg, ejderha gibi hayali hayvan figürleri de vard r. Hayvan figürleri tek ba lar na
kullan ld
gibi geleneksel motiflerle bir arada da kullan lm
r.
1.1.Çal man n Amac ve Kapsam
Bu çal ma için yap lan ara rmalarda Türkiye’de 464 ku türünün ya ad
tespit edilmi , bu türlerin içinden geleneksel motiflerle uyumlu olabilece ini
dü ünülerek
seçilen
olu turulmu tur.
ku lar,
stilize
edilerek
bu
çal man n
ana
temas
2
Böylece, çini tasar mlar nda gördü ümüz ku motiflerine ek olarak ülkemizde
ya ayan çe itli ku türlerinin, geleneksel çini sanat
tasar m ilkeleri
n stilizasyon, kompozisyon ve
nda çini motifleriyle birlikte estetik ve gerçekçi bir üslupla
kullan labilece ini göstermek amaçlanmaktad r.
1.2. Çal man n Yöntemi
Çal maya, kaynak ara rmas ile ba lanm
ara
r. Türkiye’de ya ayan ku türleri
larak, geleneksel form ve motiflere uygun oldu u dü ünülen türleri seçilmi ,
stilize ederek geleneksel motiflerle birlikte özgün tasar m çal malar yap lm
znik tarz , çok renkli k rm
r.
s r alt tekni i ile yap lan uygulamalarda k rm ,
kobalt mavi, turkuaz, siyah, ye il ve kahverengi yan nda di er renkler de
kullan lm
r. Uygulamalar Kütahya’dan temin edilen bisküvi karo ve formlara
uygulanm
r. S r alt tekni i ile dekorlad
r ile s rlanarak pi irimleri gerçekle mi tir.
z karo ve formlar daha sonra effaf
3
2. TÜRK SERAM K VE Ç
LER NDE HAYVAN F GÜRLER
Bu bölümde Anadolu Selçuklu ve Osmanl Döneminde çini ve seramiklerin
tarihi, teknik özellikleri, motif ve üsluplar üzerinde durulacak ve bu tarihi süreç
içinde hayvan figürlerine de inilerek, özellikle de konumuz olan ku
figürlü
örnekler gözden geçirilecektir.
2.1.Anadolu Selçuklu Çini ve Seramik Sanat
1071 Malazgirt Zaferi'nin ard ndan kurulan Anadolu Selçuklu Devleti çe itli
Anadolu Beylikleri’ni bünyelerine katarak devleti güçlendirmi , s
rlar
geni letmi tir. Ancak 13. yüzy lda mimari ve sanat alan nda eserler verilmeye
ba lanm , merkez Konya olmak üzere Anadolu'nun birçok kentinde önemli yap lar
in a edilmi tir.
Büyük Selçuklular, geli tirdikleri çini ve seramik sanat
ve sanatla kayna
Anadolu’daki kültür
p daha da geli tirerek doru a ula rm lard r. Duvar kaplamas
olarak çiniyi dini ve sivil mimaride kullanarak çok ba ar
eserler vermi lerdir.
Mimaride kulland klar ilk teknik, s rl tu la tekni idir. Bu tekni i daha çok
dini yap larda ve saraylarda kulland klar görülür. S rl tu la dayan kl bir malzeme
oldu undan daha çok d
cephede; çini ise iç mekânlarda kullan lm
minarelerde, pencere al nl klar nda, kemerlerde vs. kar
r. S rl tu la
za ç kar. Ana renk firuze
ile birlikte patl can moru, kobalt, siyah renkli s rl tu lalar, s rs z tu lalarla birlikte
yatay, zikzak, diyagonal ekilde dizilirler. Geometrik motifler, kûfi ve sülüs yaz
ekilleri kullan lm
r. Bu gruba Sivas Ulu Cami (1213), Konya nce Minareli
Medrese (1264), Sivas Gök Medrese (1272), Sivas Çifte Minareli Medrese’nin
(1271-72) minareleri örnek olarak verilebilir.
4
“Selçuklu devri yap lar
n iç bezemesinde s rl tu lan n yan s ra düz firuze ve
daha az olarak patl can moru, kobalt mavisi renkli çini plakalar n olu turdu u duvar
kaplamalar da kullan r. Bu çiniler kare, dikdörtgen, alt gen veya üçgen formlu
olabilir. Konya Karatay Medresesi’nde oldu u gibi ender olarak bu çinilerin alt n
yald z veya varakla i lenmi bitkisel bir desenle zenginle tirildi i görülmektedir.“1
Sar ms kül rengi olan çini plakalar n hamuru daha sert ve kalitelidir.
Anadolu Selçuklular ’nda görülen bir di er yenilik, çini mozaiktir. Bu teknik,
renkli s rl
çini plakalar n küçük parçalar
halinde kesilip desene göre
yerle tirilmesiyle yap r. Parçalar n s rl yüzeyleri düz, arka k mlar
konik
ekildedir. Düz yüzeyler yere gelecek ekilde desene göre dizilir ve üzerlerine alç
harç dökülür. Daha sonra istenilen yüzeye yerle tirilir. Kullan lan renkler firuze,
kobalt, siyah ve mordur. Arada gözüken harc n beyaz rengi de deseni tamamlar.
Daha çok kubbe içlerinde, eyvanlarda, duvarlarda, kemerlerde kullan rken Gönül
Öney’e göre slam dünyas nda ilk kez çini mozaik ile süslenmi mihraplar Anadolu
Selçuklular ’nda görülmektedir.2 ç mekân süslemesi olarak kullan lan çini mozaik
tekni inde, geometrik ve bitkisel desenler, bordürler, kûfi ve nesih yaz lar
görülmektedir.
Konya Alaeddin Cami (1220), Sahip Ata Cami (1258), Sivas Gök Medrese
Mescidi (1271) mihraplar ; S rçal Medrese Türbesi (1242-43), Karatay Medresesi
(1251), nce Minareli Medrese (1264) kubbe içi çini mozaik tekni inin güzel
örneklerindendir.
_____________________________
1. Gönül ÖNEY, Ba lang çtan Bugüne Türk Sanat , 283
2. A.g.k., 284
5
Saray ve kö k yap lar ndaki iç mekân süsleme ise s r alt ve minai tekni inde
çiniler ile sa lanm
r. Bu çinilerin en iyi örnekleri Konya Bey ehir Gölü k
nda
bulunan Sultan Alaeddin Keykubad’ n yazl k saray Kubad Abad Saray ’ndad r.
Burada duvar kaplamas olarak kullan lan s r alt çiniler sekizgen, y ld z ve haç
biçimli olarak düzenlenmi tir. Bu s ralama düzeni slam sanat nda Abbasiler’den
Karahanl lar’a, ran’a kadar uzanmaktad r. Haç eklindeki çiniler, firuze s r alt na,
siyah s r alt boya ile bitkisel, geometrik desenler, yaz lar, bal klar ve ku motifleri
ile süslenmi tir.
Buradaki ku
darbesiyle çal lm
motifleri stilize edilmi , çok ayr nt
örneklerdir. Saray, göl k
olmayan, tek f rça
nda oldu undan çini örneklerde
daha çok su ku lar ile saray bahçesindeki al ml ku lar göze çarpmaktad r. Haç
eklindeki çinilerde ku lar, ya tek olarak ya da çift olarak resmedilmi , kalan
bo luklar bitkisel, geometrik ekillerle doldurulmu tur. (Bkz. Resim 1-2) Kaz da
kar lan bir örnek üzerinde “ nce bir üslupla her bir haç koluna resmedilen ku
siluetleri, uzun gagalar
haç n orta noktas nda birle ecek ekilde yöneltmi ler,
çevrelerinde yine küçük stilize yaprakl k vr m dallar zengin bir fon olu turmu tur.”3
(Bkz. Resim 3) Küçük Saray’da bulunan bir yeni grup haç çinilerde firuze s r alt na,
siyah s r alt boya ile çift ba
kartal figürü görülmektedir. (Bkz. Resim 4)
ld z eklindeki çiniler ise krem-beyaz zemin üzerine kobalt, firuze, siyah,
koyu ye il ile s r alt boyanarak effaf s r ile s rlanm
r. Bir ba ka grup y ld z
çiniler ise lüster tekni i ile yap lan y ld z çinilerdir. Ayn motifler kullan lm fakat
renk kahverengi-sar tonlar ndad r. Rüçhan Ar k’a göre Selçuklu saraylar ndaki
resim
üslubundaki
çiniler,
ikonografiyle
yaratmaktad r.4
______________________________
3. Rüçhan ARIK, Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, 112
4. A.g.k., 76
kayna p
bir
masal
atmosferi
6
ld z ekilli s r alt çini motiflerinde ba ta Sultan’ n Saray ve gücünü
simgeleyen çift ba
kartal Orta Asya’dan gelen bu gelenekle kullan lm
tanr
amanlar için de çift ba
dine inanan
iktidar
temsil ederdi. aman n gö e ç karken kulland
gök ku u olarak da adland lan çift ba
çinilerindeki çift ba
ba
kartal, Gök tanr
dünya a ac
r. Çok
n kuvvet ve
n tepesinde
kartal bulundu una inan rd . Selçuklu
kartal figüründe görüldü ü gibi amanlar n tasvirlerindeki çift
kartal n da kulaklar , gaga alt nda ibik gibi bir ç
vard r. Y ld z eklindeki çinilerde görülen çift ba
çizilmi olmalar na ra men temel karakterleri ayn
sultan gibi ünvanlar yaz
nt ve nokta eklinde gözleri
kartal figürü çe itli ekillerde
r. Baz lar
n gö sünde es-
r. Figürün etraf bitkisel ve geometrik desenlerle
doldurulmu tur. (Bkz. Resim 5)
Sultan ve saray erkân , soylular için e lence ve güç gösterisi olan av
sahnelerinin de çinilere konu oldu unu görmekteyiz. Bir y ld z çini örnekte ava
giden at üstünde sultan ve elinde ahin resmedilmi tir. Bununla birlikte çe itli av
hayvanlar ; tav an, geyik, av köpe i, avc ku lar görülmektedir. At, ay , aslan, tilki,
deve, e ek, keçi, astroloji simgesi de olan bolluk ve bereketi simgeleyen bal k
hayvan figürleri aras ndad r. Çe itli ku ve tavus ku u da tek veya çift olarak
resmedilmi tir. Bitkisel desenlerle bir arada kullan lm lard r. Bir y ld z çini örnekte
iki tavus ku unun e ilerek bir kaptan su içti i (Bkz. Resim 6), di er bir örnekte
boyunlar birbirine dolanm
çift tavus ku u (Bkz. Resim 7) görülmektedir.
Hayvanlar n yan s ra hayali yarat klar olan siren, sfenks, grifon, ejderha figürlerine
rastlanmaktad r.
Uygur resimlerine benzer ay yüzlü, badem gözlü insan figürleri de
görülmektedir. Türk oturu u denilen ba da kurmu sultan, elinde bereket sembolü
bal k veya nar, kadeh, çiçek tutan; kuca nda tav an ta yan figürler çok gerçekçi
bir üslupla resmedilmi ve geni bir repertuara sahiptir. Baz insan figürlerinde
ba lar
n etraf kutsal bir manas bulunan, Bizans resimlerinde gördü ümüz hale ile
çevrelenmi tir.
7
nsan figürlerinin yüzlerinde ve duru lar nda Uygur freskleri ile s
bir
benzerlik sezilmektedir. Günlük hayattan sahnelere çok az yer verilmi tir. Genellikle
sembolik manalara haiz figürler ve i aretlerle birle tirilmeleri de Selçuklu
tezyinat nda figürün manas
derinle tiren bir husustur.”5
Gönül Öney’in kaleme ald
gibi Antalya, Aspendos, Ak ehir, Kayseri
Keykubadiye Saraylar ’nda yap lan bugün yok olmu Selçuklu Saraylar ’na ait
kaz larda ortaya ç kar lan çini örnekler Kubad Abad örneklerine paraleldir.6 Örnek
olarak Ak ehir Saray kaz lar nda bulunan ve bugün Ak ehir Müzesi’nde sergilenen
bir y ld z çiniden kalan k k parça üzerinde Kubad Abad çinileriyle ayn teknikle
yap ld
görülen effaf firuze s r alt na siyah boya ile bitkisel desenlerle birlikte bir
ku figürünün çizildi i görülmektedir.
zkalesi’nde yap lan kaz larda ortaya ç kan parçalarda da bu benzerlik
görülür. “Hamamda bulunan çift ba
kartal parçalar ile simetrik iki ku ve tavus
ku u figürlü olanlar Büyük ve Küçük Saray figürlü çinileriyle paralel özelliktedir.”7
r alt çinilerin yan s ra Konya K ç Aslan Kö kü’nde minai tekni inde
çiniler kar
ld z
za ç kar. Beyaz, sert, kaliteli hamurlu astars z olan bu çiniler ayr ayr
eklinde
ekillendirilmi lerdir. “ ran’da Büyük Selçuklu
mparatorlu u
zaman nda kullanma ve lüks seramik kaplar na uygulanan bu teknikle yap lan eserler
heft reng (yedi renk) ismiyle an rd .”8
Bu teknikte ye il, mor, kobalt, turkuaz renkler s r alt na boyan p s rland ktan
sonra k rm , siyah, beyaz ve alt n yald z s r üstüne uygulan p tekrar f nlan r.
Kö k’te bulunan y ld z eklindeki çiniler Kubad Abad Saray ’ndaki çinilerden daha
küçük boyuttad r.
______________________________
5. erare YETK N, Anadolu Türk Çini Sanat
n Geli mesi, 166
6. Bkz. (1), ÖNEY, 284.
7. Rüçhan ARIK, “ Kubad Abad Çinileri Tarihi Ayd nlat yor”, Sanatsal Mozaik Dergisi, 22
8. Bkz.. (3), ARIK, 30.
8
ld z ve haç eklindeki çinilerin yan nda üçgen ve baklava eklinde çiniler de
vard r. S r üstü boyama tekni i de kullan ld
görülür. Minyatür tarz nda insan
figürleri resmedilmi tir.
Anadolu Selçuklular’ n çini sanat nda birçok eser vermelerine kar
k, seramik
alan nda örnekler oldukça azd r. Bu seramikler dü ük kaliteli, k rm
hamurdan
yap lm tabak, vazo, kandil, kâse, matara, küp vs. olup, siyah, gri, kiremit renginde
geometrik motifler ve çizgiler ile süslenmi tir.
Küpler üzerinde genellikle kaz ma, bask , barbutin tekni i kullan larak Suriye
etkili kabartma desenler bulunmaktad r. Bu kabartmalar insan ve hayvan figürleri,
maske motiflerinden olu maktad r. Bunun yan nda ye il, firuze, sar -kahverengi tek
renk s rl seramikler de görülmektedir.
En çok görülen teknik sgrafittodur. Bu teknik k rm
hamurlu, beyaz astarl
veya astars z serami in üzerindeki çizilmi desenin ince uçlu aletlerle kaz nmas yla
yap lmaktad r. Daha sonra sar , kahverengi, ye il, effaf ya da hepsinin kar
s rla
rlanmaktad r. Bu seramiklerde yine çinilerde oldu u gibi ba da kurarak oturan
insan ve hayvan figürleri bitkisel, geometrik desenlerle bir arada kullan lm
r.
effaf firuze s r alt na siyahla veya renksiz s r alt na lacivert, siyah ve
kahverengiyle desenler i lenen seramikler daha çok Orta ve Güneydo u Anadolu’da
bulunmu tur. Suriye-Rakka etkisi gösteren seramikler, palmetler, rumiler, soyut
bitkisel desenler, zikzaklar, radyal yollar, ço u kez okunamayan kûfi veya nesih
yaz lar ve bordürlerle bezenmi tir.”9
Seramikler üzerinde görülen bir di er teknik lüsterdir. effaf veya mor s rl
üzeri kahverengi tonlar nda metal oksitlerle desenlendirilmi tir.
lacivert desenler de görülmektedir.
__________________________
9. Gönül ÖNEY, “Selçuklu Seramik Sanat ”, Selçuklu Ça nda Anadolu Sanat , 377-78
effaf s r üzerine
9
Slip tekni inde yap lm seramik örnekler az da olsa kar
teknikte k rm
za ç kmaktad r. Bu
hamur üzerine beyaz astarla geometrik ve bitkisel desenler, benekler
kullan larak desen yap lm üzeri renkli veya effaf s r ile s rlanm
r.
2.2.Osmanl Çini ve Seramik Sanat
Osmanl Dönemi’ni ele almadan önce, bir geçi
dönemi olan Beylikler
Dönemi’ne k saca de inelim. Anadolu Selçuklu döneminin ard ndan Osmanl
dönemine kadar olan 14.-15. yüzy llar aras na Beylikler Dönemi denir. Bu dönemde
az say da yap lm
olan eserler Selçuklu'nun devam niteli indedir. Bey ehir
refo lu Camii (1296- 99), Birgi Ulu Camii (1312-13), Selçuk sa Bey Camii
(1375) mozaik tekni iyle; Birgi Ulu Camii (1312-13), Manisa Ulu Camii (1374),
Erzurum Yakutiye Medresesi (1310) minareleri de s rl tu la bezemeleriyle dikkati
çekmektedir.
Beylikler Dönemi’nde kar
seramikler, k rm
za ç kan Milet Tipi olarak adland lan
hamurlu, beyaz astar üzerine kobalt, mor, ye il, turkuaz, siyah
renkler effaf s r alt nda görülmektedir. Daha çok kâse formlar nda kar
za
kmaktad r. Gönül Öney, bu dönem baz mihraplarda Milet Tipi kâselerin alç ya
gömülerek yeni bir süsleme tarz yap ld
ndan bahseder.10 znik ve Kütahya’da
yap lan ara rmalarda bu tip seramiklere rastlanmas , üretimin tek merkezde de il
birden fazla merkezde olabilece ini ortaya koymaktad r. 14.yy. sonlar na do ru
Osmanl Beyli i di er Anadolu Beyliklerini himayesi alt nda toplayarak güçlenmi ,
topraklar
geni leterek 16. yüzy lda her alanda doru a ula
r. Bu dönemde çini
ana merkezi znik olmakla beraber, ikinci merkez Kütahya’d r. Çok ba ar
seramik örnekler verilmi , birço u günümüze kadar gelebilmi tir.
______________________________
10. Gönül ÖNEY, slam Mimarisinde Çini, 47
çini ve
10
2.2.1.Erken Osmanl Dönemi
14. yüzy l sonu 15. yüzy l ba lar nda çini sanat nda kar
za ç kan renkli s r
tekni i (cuerda seca) Osmanl döneminin ilk çini örnekleri ve çini sanat bak
bir yeniliktir. Tebriz’den getirilen ustalar taraf ndan yap ld
Yap lan kaz larda hiçbir örne e rastlanmad
bak
ndan net bir bilgiye ula lamam
Renkli s r tekni inde, astars z k rm
ndan
dü ünülmektedir.
ndan üretim yeri ve tekni i
r.
hamurlu plakalara desen kaz larak veya
bas larak aktar ld ktan sonra renkli s rla boyanmaktad r. Bitkisel desenler, kûfi ve
nesih yaz lar, geometrik motifler ustal kla uygulanm
r. Selçuklu çinilerinin kobalt,
siyah, turkuaz, patl can moruna ilaveten sar , f st k ye ili, beyaz, eflatun s rlar ve
alt n yald z kullan lm
r. Örnekleri Bursa Ye il Cami Külliyesi’nde (1421-22),
Edirne II. Murat Camii’nde (1436), stanbul Çinili Kö k’te bulunan Karaman
brahim Bey mareti mihrab (1432), Topkap Saray Arz Odas ’nda (1465-1478)
görülmektedir.
15. yüzy l ortalar nda s r alt tekni inde yap lm
örnekleri kar
mavi-beyaz grubun ilk
za ç kmaktad r. Kirli beyaz, sert bir hamura sahiplerdir. “Genellikle
alt gen, üçgen, dikdörtgen ve dar bordür parçalar ndan olu an kompozisyonlar,
simetrik, merkezi, ulama veya serbest emal çe itleriyle pano ve al nl klarda da
za ç kar.”11 effaf s r alt na mavi tonlar , turkuaz, mor ve eflatun renklerle
kar
desenlerin yap ld
görülmektedir. Desenlerde hatayi, rumi gibi bitkisel ve
geometrik motifler ve yaz lar bulunmaktad r. Edirne Muradiye Camii’nin (1436)
ble duvar ve biti ik duvarlar nda 37 tane alt gen de
ik motiflerde mavi-beyaz
çiniler, üçgen turkuaz plakalarla beraber kullan larak bu türün en göze çarpan
örneklerinden birini olu turur. Bursa ehzade Cem Türbesi (1479)’ndeki pencere
al nl klar
süsleyen mavi-beyaz alt gen çinilerde mor renk de görülmektedir
.
_____________________________________________
11. Sitare TURAN BAKIR, “Osmanl Sanat nda Bir Zirve znik Çini ve Seramikleri”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve
Seramik Sanat , 282-83
11
Örneklerde mavi-beyaz grubun bir üslubu olarak Haliç
kmaktad r. Spiral dallar üzerinde belli aral klarla dizilmi
i kar
za
küçük yaprak ve
çiçeklerden olu an kendine has bir desen örgüsü vard r. Daha çok seramiklerde
kar
za ç kar. Siyah, turkuaz, kobalt mavisi tonlar , zeytin ye ili renklerin
kullan ld
görülmektedir. Üretim merkezi znik’tir.
Saray ba nakka
Babanakka taraf ndan geli tirilen ve ad
da kendisinden
alan di er bir üslup Babanakka üslubudur. Yuvarlak hatl , içeriye dönük yaprakl
hatayiler, pençler, rumi, yaprak, bulut, dü üm, zencerek ve geometrik motifler, yaz
süslemeleri desenleri olu turmaktad r.
Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde seramik kaplar n zemininin koyu kobaltla
renklendirilip desenlerin yo un oldu u; II. Beyaz t Dönemi’nde kobalt rengin
aç ld
, desenlerin sadele ti i; I. Selim Dönemi’nde ise zemin beyaz b rak larak
desenlerin kobalt maviyle renklendirildi i göze çarpmaktad r. Birçok örne in
ülkemizde ve yurtd ndaki müzelerde sergilendi i görülmektedir.
Asl nda 14. yüzy ldan bu yana minyatürlerden de bilinen fakat Osmanl çini
sanat na adapte eden ba nakka Tebrizli ah Kulu’dur. Mavi-beyaz gruba ba
olan
bu üslupta hatayi ve pençlerin irile ti i, iri di li yapraklar ve hayvan figürlerinin
kompozisyon elemanlar
olu turdu u görülür. Bu üslubu en iyi temsil eden örnek
Topkap Saray Sünnet Odas cephesinde bulunan tek parçadan olu an iki adet
panodur. Burada bitkisel desenlerle birlikte ku
ustal kla kullan lm
motifleri gerçekçi bir üslupta
r. Panolar n ah Kulu’na ait olabilece i dü üncesi yayg nd r.
Londra Private Koleksiyonu’nda kar
za ç kan, birbirini kovalayan hayvan
figürleri tasvir edilmi 1545-55 tarihli iki kulplu matara mavi-beyaz seramikleri
temsil etmektedir. (Bkz. Resim 8)
12
Londra Victoria&Albert Müzesi’nde bulunan alt gen bir mavi-beyaz karo
1545-50 tarihlidir. Üzerinde ‘Saz Yolu’ üslubunda di li, büyük yapraklar, hatayi ve
goncalar n ç
merkezinde arka arkaya iki ördek tasvir edildi i görülmektedir.
(Bkz. Resim 9)
Mavi-beyazlar n di er baz örneklerini Edirne, Üç erefeli Camii (1437), Manisa
Valide Camii (1522-1523), Gebze Çoban Mustafa Pa a Türbesi’nde (1529) görmek
mümkündür.
Mavi-beyaz çini ve seramikler bu dönemde znik’e paralel olarak Kütahya’da da
üretilmi tir. znik’e göre hamurlar daha pembemsi, s rlar ise daha kur unludur.
Kütahya Saray Camii’nin (1487) bir k m çinileri, Kükürt Köyü Camii (1697)’nin
pencere al nl klar bu çinilerle kapl
r.
Mavi-beyaz seramiklerin, sava lar n ard ndan elde ettikleri ganimetlerle veya
Çin’den çe itli nedenlerle saraya hediye gelen Yuan ve Ming Hanedanl
porselenlerine hayran kalan Osmanl
sultanlar
n emriyle ortaya ç kt klar
sürülmektedir. Bir dönem Çin porselenleri taklit edilmi , üzüm salk
desenleri çokça kullan lm olmas na kar
na ait Çin
öne
, çe itli hayvan
k daha sonralar Osmanl ’ya has bir üslup ve
kalite benimsenerek mavi-beyaz seramik üretimi yap lm
r. 16. yüzy n ilk yar na
tarihlenen Viyana, Österreichisches Museum für Angewandte Kunst’ta bulunan bir
tabakta ‘Saz Yolu’ yaprak ve hatayiler aras nda bal kç l bir ku figürü görülmektedir.
Taba n iki s ra olan bordüründe de Çin etkili çiçek desenleri yer almaktad r. (Bkz.
Resim 10)
‘Ustalar n Üslubu’ olarak adland lan bir grup mavi-beyaz seramik ileride
kar
za ç kacak olan natüralist üslubun habercisi niteli indedir. Kobalt mavinin
yan nda turkuaz renk de görülmeye ba lan r. Daha serbest bir çizim tekni i
benimsenmi tir.
13
Julian Raby’e göre motiflerin ba ka motiflerden türetilmi olmas na ra men
çiniciler, yap
basit, çizimi çabuk, ba ms z ruhlu bir üslup geli tirmi lerdir.12 Lale,
karanfil, sümbül gibi çiçek ve tomurcuklar, hatayi, yapraklar ve hayvan motifleri sade
bir ekilde kullan lm
r.
16. yüzy l ortalar na tarihlenen, çok renkli döneme geçi i sa layan znik üretim
merkezli, am
i seramikler, mavi-beyaz grubun devam niteli inde görülmesine kar n
renk skalas na kobalt mavi turkuaz ve siyah n yan nda zeytin ye ili, mangan moru
kat lm
r. Hatayi, penç, lale, sümbül, gül, bahar dallar , nar, enginar, bal k pulu, kaya-
dalga motifleri, çintemani, zencerek motifleri kullan lm
görülen am
r. Genellikle seramiklerde
i, stanbul Silivrikap ’daki Had m brahim Pa a Camii’nde (1551) ve
Bursa Yeni Kapl ca’da (1552-53) çini örneklerle kar
za ç kar. Louvre Müzesi’nde
1550 tarihli bir taba n ortas nda dallar üstünde duran tavus ku u motifi görülür.
Enginar, gül, hatayi çiçekleri ile birlikte tasvir edilmi tir. (Bkz. Resim 11)
____________________________
12. Julian RABY, “III. Murad Saltanat ”, znik Seramikleri, 115
14
2.2.2. Klâsik Osmanl Dönemi
16. yüzy n ikinci yar ndan 17. yüzy l ortalar na kadar olan Kanuni Sultan
Süleyman Dönemi, ‘Klasik Dönem’ olarak adland lmaktad r. Devletin ekonomik,
kültürel, siyasal ve sanatsal olarak zirvede bulundu u bu dönemde büyük ölçülü
yap lar göze çarpmaktad r. Yap lar n büyüklü ü sultan n gücünü, prestijini,
azametini vurgular ölçüdedir. Dönemin ünlü mimar Mimar Sinan’d r. Mimar her
eserinde de
ik bir plan uygulay p, farkl detaylar kullanarak mimari yönden hem
kendisini hem de yarat
geli tirmi tir. Çini-mekân ili kisini çok iyi
de erlendirip bir denge içinde kullanm
mimari ö eleri vurgular nitelikte kullan lm
r. Çini mimarinin önüne geçmemi hatta
r.
Selçuk Mülayim’in de dedi i gibi mimar çiniyi kendi çizgisine uyabildi i
ölçüde kabul etmi , d
yans tmayaca
yüzeylerde çininin mimarinin önüne geçece ini, onu
dü ünerek ta n beyaz matl
, kur unun kur unili ini tercih
etmi tir.13
“Bu dönemde çini; yap
avlu revaklar
n d nda son cemaat mahallinin duvarlar nda veya
n pencere al nl klar nda, türbelerinin kap revaklar
yan nda e panolar olarak, yap
n içinde duvarlarda pencere al nl
n her iki
ve etraf nda,
mihraplarda veya mihrap üstlerinde, minber ve minber külahlar nda, ayaklarda,
pandantiflerde ve kemer içleri, kemer aralar nda kalan üçgenlerde görülmektedir.”14
_____________________________________________
13. Selçuk MÜLAY M, “Mimari Ki ilik ve Çini”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanat , 275
14. Nermin S NEMO LU, “Mimar Sinan Dönemi Duvar Çinicili inin Tekni i ve Geli imi”, Mimar Sinan Dönemi Türk
Mimarl
ve Sanat , 242
15
Mimari eserler h z kazanm
ba ta ba kent
stanbul olmak üzere bütün
Anadolu’da yap lan eserlerde kullan lmak üzere çini sipari lerinin artmas yla
znik’te çini, seramikten daha fazla üretilmeye ba lanm
r. Ancak bu dönem
seramiklerinin form özelli i ve çe itlili i göz ard edilemeyecek mükemmeliyettedir.
Çin ve seramiklerdeki kompozisyon ve renk dengesi hayranl k uyand racak
seviyededir. “Bu çinilerin desen kurgular incelendi inde sürekli tekrarlanan belli
kompozisyon emalar na sahip olduklar görülmektedir. Bu emalar desenin tasarland
alana ve nakka n zevkine göre çe itli ekillerde kar
Döneme ad
veren s r alt nda mercan k rm
za ç kar.”15
görülmeye ba lanm
r. Di er
renklere göre daha kabar k olarak boyanmaktad r. Yine bu dönemde kobalt, turkuaz,
siyah, mor, k rm
renklere zümrüt ye ili ve sadece a aç ve dallar nda kullan ld
görülen kahverengi eklenerek renk skalas oldukça geni lemi tir.
rm
kar
s r alt tekni indeki çiniler ilk olarak Süleymaniye Camii’nde (1557)
za ç kar daha sonra Hürrem Sultan Türbesi (1558), Rüstem Pa a Camii (1561),
Edirne Selimiye Camii (1565-75), Kanuni Sultan Süleyman Türbesi (1566), Kad rga
Sokullu Mehmet Pa a Camii (1572), Piyale Pa a Camii (1573) ve bunlar n d nda
birçok eserde rastlanmaktad r.
Motiflerde rumi, hatayi, bulut, kûfi ve nesih yaz desenlerinin yan nda do aya
yak n stilize edilmi çiçek çe itlili iyle ‘Natüralist Üslup’ görülmektedir. Bu üslubun
yarat
saray ba nakka
ah Kulu’nun ö rencisi olan Karamemi’dir.
Lale, gül ve goncas , sümbül, karanfil, kokulu menek e, süsen, zambak, afyon
motifi, y ld z çiçe i, bahar dallar , selvi a ac , üzüm salk mlar , kaya-dalga, çintemani,
mermer deseni çinilerde görülmekle beraber sivil yap larda ve seramiklerde bu motiflere
ek olarak hayvan ve insan figürleri, kalyonlar, bal klar, bal k pulu desenleri
görülmektedir.
______________________________
15. Bkz. (11), TURAN BAKIR, 299.
16
Ku
figürlü tabaklarda tavus ku u, sülün, güvercin, saksa an gibi ku lar
kullan lm
r. 1575 tarihli Lizbon Kalust Gülbenkyan Müzesi’nde bulunan dilimli
kenarl bir tabakta yeti kin bir tavus ku u üzerinde duran yavru tavus ku u
etraflar nda çe itli stilize çiçeklerle resmedilmi tir. Kenar bordüründe kaya-dalga
motifi görülmektedir. (Bkz. Resim 12)
New York Metropolitan Müzesi’nde 1575-80 tarihli bir tabak örne inde yine
natüralist üslupta bir kompozisyonda ku figürü göze çarpmaktad r. Lale, gül,
zambak, bahar çiçe i ve yapraklar aras nda kullan lm
r. Kenar bordürü kaya-dalga
motifindedir. (Bkz. Resim 13)
Gülbenkyan Müzesi’nde yer alan 16. yüzy n ikinci yar na tarihlenen bir
tabakta tek merkezden ç km
gül ve gonca, yapraklar, bahar dallar , sümbül
aras nda yukar do ru t rmanan bir ku tasvir edilmi tir. Kenar bordürü kaya-dalga
motifinden olu maktad r. (Bkz. Resim 14)
Bu
örne e
benzer
bir
kompozisyon
da
Topkap
Saray
Müzesi
Koleksiyonu’nda yer almaktad r. 16. yüzy l ortalar na tarihlenen, kaya-dalga motifli
bordürü olan tabakta tek merkezden ç kan gül ve bahar dallar aras nda, saz
yapra
n üstünde duran bir tavus ku u görülmektedir. (Bkz. Resim 15)
1580-85 tarihli Berlin slam Sanatlar Müzesi’nde bulunan bir kâsenin d taraf
hiç bitkisel motif kullan lmadan yan yana ku lar n de
yer
verilmi tir.
Kâsenin
a z
bölümünde
ik pozisyonlarda duru lar na
kaya-dalga
deseninde
bordürü
bulunmaktad r. (Bkz. Resim 16)
Gülbenkyan Müzesi’nden yine bir örnek 1580-85 tarihli bir tabakt r. Dilimli bir
madalyonun içinde yer alan kompozisyonda bahar dallar üzerinde bir sülün tasvir
edilmi tir. Zemin kobaltt r. Bordürde rumi desen görülmekle beraber ince bir d
bordür de taba
çevreler. (Bkz. Resim 17) Ayn desen Londra Victoria&Albert
Müzesi’nde ayn tarihli bir çini karoda da görülmektedir. (Bkz. Resim 18)
17
Ayn tarihli Çinili Kö k’te sergilenen bir taba n tam ortas nda kanatlar rumi
formunda olan bir ku figürü vard r. Arka planda ise gayet soyut, çizgisel bir desen
bulunmaktad r. Bordüründe kaya- dalga motifi görülür. (Bkz. Resim 19)
1585-90 tarihli Londra Wallace Koleksiyonu’nda bulunan bir tabakta hatayi,
penç, gonca ve iri yapraklar aras nda bir sülün figürü görülmektedir. Taba n
bordüründe rumi ve küçük hatayiler vard r. (Bkz. Resim 20) Sülün figürlü bu desen
Musée National de Céramique, Sevr’de bulunan bir tabakta da görülmektedir.
Bordürü farkl olan taba n kenar k sm nda ince bir zencerek dolanmaktad r. Arada
kalan kal n bordürde ise beyaz k m fazla b rak larak sade bir desen yap ld
görülmektedir. (Bkz. Resim 21) Yine ayn desen Victoria&Albert Müzesi’nde
sergilenen bir tabakta görülmektedir. Di er iki tabaktan daha düz olan bu tabakta
desen daha büyük çal lm , taba n a z k sm nda ince bir zencerek dolanm
r.
(Bkz. Resim 22) Sitare Turan Bak r’a göre d müzelerdeki örnekler incelendi inde,
tek bir kal ptan yola ç karak yap ld klar , taba n boyutuna göre desenlerin adapte
edildi i anla lmaktad r.16
16. yüzy n sonlar nda kar
bo a ile mücadele sahneleriyle kar
“Aslan
figürünün
güne le
za ç kan bir grup tabakta aslan motifi güne ve
za ç kar. (Bkz. Resim 23-24)
birlikte
betimlenmesi,
Anadolu
Selçuklu
Dönemi’nde u urlu bir rastlant olarak kabul edilen aslan burcunun güne in
yörüngesine girmesini ifade etmektedir. Ayr ca ran mitolojisinden tan
z bu
tema, 18.-19. yüzy llarda ran’ n armas olarak benimsenmi tir.”17
New York Metropolitan Müzesi’nde bulunan 1625-50 tarihli bir tabakta lale,
karanfil, zambak, bahar dal aras nda bir vazodan su içen tavus ku u tasviri
görülmektedir. (Bkz. Resim 25)
______________________________
16. Sitare TURAN BAKIR, “Osmanl Hayvan Figürlü Seramikler”, Seramik Türkiye, 74
17. A.g.e., 75
18
17. yüzy n ba lar na tarihlenen Sadberk Han m Müzesi’nde sergilenen küçük
bir karoda saz yapraklar, pençler, bir çanaktan ç kan sümbüller aras nda yar
gözüken bir güvercin görülmektedir. (Bkz. Resim 26)
17. yüzy l ortalar nda daha serbest tasar mlar görülmektedir. 1650-75 tarihli
Londra Sir Thomas Barlow Koleksiyonu’nda bulunan bir tabakta iki farkl merkezli
çiçek desenleri aras nda uçan bir ku figürü görülmektedir. (Bkz. Resim 27) Benzer
bir desen ayn tarihli ve ayn koleksiyonda yer alan bir kulplu sürahide kar
za
kmaktad r. Bo az ndaki bordürde ve göbek k sm nda yan yana uçan ku lar ve
aras na serpi tirilmi çiçek desenleri görülmektedir. (Bkz. Resim 28)
Bu serbest tasar m anlay yla yap lm
bir di er örnek ise 17.yüzy l ortas na
tarihlenen Suna& nan K raç Koleksiyonu’nda yer alan bir tabakt r. Taba n
ortas nda ku figürü yerine yürüyen at figürü vard r. Bordürden de
do ru ç kan çiçek desenleri etraf
ik yönlere
doldurmaktad r. (Bkz. Resim 29)
17. yüzy n ikinci yar ndan sonra Osmanl Devleti’nin ekonomik yönden
bozulmas , iç kar kl klar n ç kmas nedeniyle çini ve seramik sipari leri azalm
znik atölyeleri durma noktas na gelmi tir. Ekonomik nedenlerden dolay
kalite bozularak k rm
renk kahverengiye dönmü , hamur kabala
znik’te
, desenlerin
irile erek özensizle ti i gözlenmektedir. 18. yüzy lda ise atölyeler tamamen
kapanm
r.
Kütahya bu dönemde ön plana ç karak ikinci merkez olmu devletin çini ve
seramik sipari lerini kar lam
birbirine kar
, akm
r. Bu çinilerde zevksiz kompozisyonlar, soluk,
renler, kabala
hamur, dü ük kaliteli, mat s rlar
görülmektedir. znik renklerine sar , turuncu, mor gibi renkler eklenerek daha çok
yerel seramikler yap lm
r.
19
Çinilerde Kâbe, Medine tasvirleri göze çarpmaktad r. Bu tür çinileri Üsküdar
Yeni Valide Camii (1708), Kütahya Hisar Bey Camii (1749), Konya Çelik Mehmet
Pa a Camii (1765), Nakipo lu Camii (1763), Beylerbeyi Camii’nin (1778) bir k m
çinileri ve Topkap Saray ’n n sonradan onar lan bölümlerinde görmekteyiz.
Bu dönem seramiklerinde Kütahya giysileri hakk nda bilgi veren kad n erkek
figürleri, günlük hayattan sahnelerle beraber ku figürlü örnekler de görülmektedir.
Suna ve nan K raç Vakf Koleksiyonu’nda yer alan 18. yüzy n ikinci yar na
tarihlenen bir ekerlik üzerinde çubuk içen erkek ve elinde çiçek tutan kad n figürleri
ars nda uçan ku figürü de tasvir edilmi tir. (Bkz. Resim 30)
Ayn koleksiyonda yer alan ayn tarihli bir tabak örne inde ise ortadaki stilize
selvi a ac
n her iki yan na konmu ku lar görülmektedir. (Bkz. Resim 31)
Yine ayn koleksiyonda yer alan ve 18. yüzy n ikinci yar na tarihlenen bir
tabakta gagas nda y lan tutan bir leylek resmedilmi tir. Etraf
çiçeklerle
doldurulmu tur. (Bkz. Resim 32)
Koleksiyonun bir parças olan 18. yüzy n ikinci yar na tarihlenen matarada
da bir merkezden iki yana do ru ç kan çiçeklerin ortas nda duran bir leylek figürü
görülmektedir. (Bkz. Resim 33)
20
2.2.3. Geç Osmanl Dönemi
Bu dönemde Kütahya çini kompozisyonlar nda de
ik tasvirler görülmektedir.
Kiliseler için yap lan çini ve seramiklerde ncil ve Tevrat’tan sahneler, haç, melek,
aziz sembolleri, Ermenice kitabeler bulunmaktad r. Bu tür çiniler stanbul Tophane
Kirkor Lusavoriç Kilisesi, Ankara Surp Hagop, Kayseri Surp Karabet, Venedik St.
Lazzaro ve Kudüs Surp Hagop Manast rlar ’nda rastlanmaktad r.
Çinicili i canland rmak için 18. yüzy lda Sadrazam Damat brahim Pa a
taraf ndan stanbul Eyüp’te Tekfur Saray ’nda çini atölyeleri kurulmu tur. Ancak
burada üretilen çini ve seramikler znik’in taklidi olmaktan öteye gidememekle
birlikte hamuru kirli beyaz, effaf olmayan bir s
nda akm
vard r. Renkleri soluk ve cans z
görünümleri vard r. Kütahya renklerinin kullan ld
ürünlerde di er
motiflerin yan nda Kâbe, Medine tasvirleri, Barok etkili motifler de görülmektedir.
Tekfur Saray Atölyeleri çok fazla ayakta kalamay p kapanm lard r. Bu örneklere
Topkap III. Ahmet Çe mesi (1729), Eyüp Cezeri Kas m Pa a Camii (1725), Balat
Ferruh Kethuda Camii (1562-63), Hekimo lu Ali Pa a Camii (1734-35)’lerinde
görülmektedir. Ayasofya Kütüphanesi ve Topkap Saray ’n n baz bölümlerinde
Kütahya çinileri ile bir arada kullan ld
göze çarpmaktad r.
19. yüzy l sonunda gerileyip durma noktas na gelen Kütahya çinicili inde 20.
yüzy n ba lar nda I.Ulusal Mimarl k Ak
yla birlikte bir hareketlenme
görülmektedir. Bu devrin ünlü mimarlar ndan Vedat Tek ve Kemalettin Beyler’in
yapt
binalar n d
süslemelerinde çiniye yer verilmi tir. Ço u Haf z Mehmet
Efendi atölyesinden ç kan bu çiniler stanbul Büyük Postane, Çapa Ö retmen Okulu,
Tapu Kadastro Binas , Haydarpa a, Be ikta , Moda, Bostanc , Büyükada Vapur
skeleleri, Konya Sanayi Mektebi, Kütahya Hükümet Kona ’nda rastlanmaktad r.
Kütahya’daki üretim günümüzde de devam etmektedir.
21
3. TÜRK YE’DE YA AYAN KU TÜRLER
lk türleri dinazorlara kadar dayanan ku lar, uçabilme özellikleriyle
milyonlarca y ld r insanlar kendilerine hayran b rakm lard r. Bilim adamlar
yan nda pek çok ku gözlemcisinin de izledi i, ara rma yapt
n
, uçabilen tek
omurgal olan ku lar, hakk nda en çok bilgi sahibi olunan canl lar aras ndad r.
Ku lar beslenme, bar nma ve üremek için her y n ayn dönemlerinde,
bulunduklar yerden daha iyi ya am ko ullar bulunan yerlere göç ederler. Uzun göç
yolu so uk, f rt na, kum f rt nas , a
rt
s cak, manyetik alanlar, güçlü
klar, avc k,
lara av olmak gibi birçok tehlikeyi bar nd rmaktad r. Bu sebeplerle göç eden
ku lar n yar
geri dönememektedir. Göç ederken gündüz güne e, gece ise ay ve
ld zlar n hareketlerine bakarak yönlerini bulmaktad rlar. Göç etmeden önce enerji
depolamak için daha fazla yemek yerler. Kalabal k gruplar halinde göç eden baz
ku türleri enerji tasarrufu sa lamak için V eklini alarak uçmaktad rlar. Böylece
arkadakiler daha az rüzgara, hava ak
harcamaktad rlar. En öndeki ku
arkadakilerle yer de
uzant
na maruz kal p daha az enerji
ise daha fazla enerji harcar ama yorulunca
tirmektedir. Göçmen ku lar ilkbaharda Afrika Rift Vadisi
takip ederek Hatay’a ula rlar, buradan kuzeydo u yönünde Artvin’den
Kafkaslar’a ve daha kuzeye; kuzeybat yönünden Trakya, Balkanlar’a do ru devam
ederler. Sonbaharda ise ayn güzergâhtan Afrika’ya geri dönerler. Türkiye’de ku
göçünün en iyi izlenebildi i yerler stanbul Bo az , Artvin, Tarsus ve Belen
Bo az ’d r.
Dünya üzerindeki yakla k 8 bin ku türünden 500’ü Avrupa’da, 450’si ise
Türkiye’de bulunmaktad r. Bunlar n da üçte ikisini göçmen ku lar olu turmaktad r.
Di erleri ise k lama, üreme, yazlama, ve yerle ik olarak ülkemizde da
göstermektedir.
m
22
Türkiye’de ya ayan 450 ku türü 68 familyaya ayr r:
1. Dalg çku ugilleri
2. Yumurtapiçigiller
3. Yelkovanku ugiller
4. F rt naku ugiller
5. Sümsükku lar
6. Karabatakgiller
7. Y lanboyungiller
8. Pelikangiller
9. Bal kç lar
10. Leylekgiller
11. Kelaynakgiller
12. Flamingolar
13. Ördekgiller
14. Y rt ku lar
15. Do angiller
16. Ürkeklikler
17. Tavuksular
18. Yelvegiller
19. Turnagiller
20. Toyku ugiller
21. Deniz Saksa anlar
22. Avozetku ugiller
23. Kocagözgiller
24. Batakl k K rlang giller
25. Ya murku ugiller
26. Çullukgiller
27. Kumku ugiller
28. Y rt
Mart giller
29. Mart giller
30. Deniz K rlang giller
23
31. Step Tavuklar
32. Güvercingiller
33. Papa angiller
34. Gugukku ugiller
35. Peçeli Bayku giller
36. Bayku giller
37. Çobanaldatangiller
38. Sa angiller, Ebabilgiller
39. Yal çapk
gilleri
40. Ar ku ugilleri
41. Kuzgungiller
42. Çavu ku ugilleri
43. A açkakangiller
44. Tarlaku ugilleri
45. K rlang çgiller
46. Kuyruksallayangiller
47. Gri Bülbülgiller
48. pekkuyruklular
49. Su Karatavuklar
50. Çitku lar
51. Bozbo azgiller
52. Ard çku ugilleri
53. Ötle engiller
54. Sinekkapangiller
55. B
kl Ba tankaralar
56. Uzun Kuyruklu Ba tankaralar
57. Ba tankaragiller
58. S vac ku gilleri
59. Duvar T ma klar
60. A aç T ma klar
61. Çulha Ku lar
24
62. Sar asmagiller
63. Örümcekku ugiller, Çekirgeku ugiller
64. Kargagiller, Kuzgungiller
65. S
rc kgiller
66. Serçegiller
67. spinozgiller
68. Kirazku ugilleri
Her ku türünün kendine göre özellikleri vard r. Örne in atmaca, karga gibi
tüneyici ku lar n a açlar n aras nda kolayca uçabilmeleri için k sa yuvarlak kenarl
kanatlar varken, k rlang ç, do an gibi yüksek h zda uçup, ani dönü ler yapabilen
ku lar n sivri uçlu; albatros gibi ku lar n süzülebilmeleri için dar; kartal, akbaba,
leylek gibi dü ük h zda süzülen, yükse e do ru ç
p tekrar a
süzülen ku lar n
geni büyük kanatlar vard r.
Ku lar n ço u dört parmakl olup üç parmakl olanlar da mevcuttur. Yaln z
deve ku unun iki parma
vard r. Su ku lar
n ise parmaklar yüzebilmeleri için
perdelidir.
Ku lar n gagalar da besinlerine göre çe itlilik gösterir. Böceklerle beslenen
ku lar n ince, sivri uçlu; tohumla beslenen ku lar n güçlü, k sa ve kal n; etle
beslenen ku türlerinin kanca eklinde; su yüzeyindeki böcek, bitki ile beslenen
ku lar n yass ; çiçek balözleriyle beslenen ku lar n uzun ve a
do ru k vr lan
gagalar vard r. Flamingo, pelikan gibi ku lar n gaglar ise süzgeç görevi görürler.
Ku lar ülkemizde Manyas Ku
Sultansazl
Cenneti,
zmir Çamalt Tuzlas , Kayseri
Yay Gölü, Beypazar Nall han Ku Cenneti, Bafa Gölü Silifke Göksu
Deltas , Tuz Gölü, Ulubat Gölü, Nemrut Krater Gölü, Dalyan Sazl klar , Edirne
Meriç, Enez gibi ku alanlar nda gerek ulusal gerekse uluslararas koruma örgütleri
taraf ndan koruma alt nda olarak ya amaktad rlar.
25
Ne kadar koruma alt nda olsalar da ne yaz k ki, yerle me alanlar
n artmas ,
hava kirlili i, zirai ilaçlar, kimyasal at klar vs. di er canl lar gibi ku lar için de tehdit
olu turmaktad r. Yap lan ara rmalara göre ülkemizde y lanboyun, orman tavu u,
yakal toy yok olmu ku türlerimizdendir. Kelaynak, ulu do an, ak kuyruklu kartal,
çöl toygar yok olmak üzere, ak pelikan, yaz örde i, turna, k r bayku u, ye il ar ku u
ise tehlike alt nda olan türler aras ndad r.
Ülkemizin önemli ku alanlar
n 42.56’s
ormanlar, % 31.06’s
bozk r ve
tar m alanlar , % 9.55’ini yüksek da çay rlar , % 7.98’ini sulak alanlar, % 0.10’nu
yerle im alanlar , % 5.03’ünü makilikler, % 3.73’ünü denizler olu turmaktad r. Bu
alanlar n bölgelerimize göre da
ise, % 56.66’s ç Anadolu, % 40.77’si Ege, %
27.68’i Marmara, % 21.09’u Akdeniz, % 20.47’si Orta ve Bat Karadeniz, %12.55’i
Güneydo u Anadolu, % 12.37’si Do u Anadolu, % 6.65’i Do u Karadeniz’de
bulunmaktad r.
Ku
alanlar
n büyük k sm
içeren ormanlar kendilerine has bir canl
toplulu una sahiptir. Karadeniz ve Kuzey Trakya nemli orman tipidir, Tuz Gölü’nün
kuzeydo usunda uzanan Do u Karadeniz Da lar
man ku ak ya mur ormanlar
iklimine sahiptir. Burada kara a açkakan bu orman dokusuyla s
bir ili ki
içindedir. Do u ve Orta Anadolu kuru orman dokusu kara akbaba gibi büyük y rt
ku lara ev sahipli i yapmaktad r. Akdeniz ve Ege ormanlar daha çok i ne yaprakl
açlarla kapl
r, bu ya am alan da küçük s vac ku u gibi ku lar için uygundur.
Bozk rlar en çok bitki türünü bar nd ran alanlard r. Orta Anadolu’nun en iç
kesimleri, Güneydo u Anadolu ve Do u Anadolu do al bozk r alanlar
r. Telli
turna, toy, ba rtlak, mezdelek bozk ra özgü nadir ku türlerindendir.
Pek çok bitki ve hayvan türleri Anadolu’daki yüksek da lar n zorlu ya am
ko ullar na uyum sa lam lard r. Ürkeklik, hu tavu u, sar gagal da kargas , kar
serçesi, baz y rt
lar yüksek da tepelerinde ya ayan türler aras ndad r.
26
Sulak alanlar yönünden ansl olan Anadolu’da tatl , tuzlu ve sodal gibi ayr
özelliklere sahip göller bulunmaktad r. Pasba patka, yaz örde i, dikkuyruk akarsu
ve nehirlerde ya an ku türlerindendir. Telli turna ve turna için de nehirlerin
olu turdu u ovalar önemli ya am alanlar
r.
Akdeniz bölgesine özgü, çal formunda olan makilikler b
kl ötle en,
karabo azl ötle en gibi çe itlere ev sahipli i yapmaktad r.
Kumullar, nehir a zlar , lagünler, kayal klar, yarlar, ma aralar, delta adac klar
lar
zda ya ayan tepeli karabatak, ada mart , ada do an gibi türlerimiz için
önemli ya am alanlar
r.
Bölgeler göre bakt
zda, Marmara Bölgesi’nde Manyas Gölü, Kaz Da lar ,
Sapanca Gölü’nün içinde bulundu u 19 tane ku ya am alan bulunmaktad r. Leylek,
ak pelikan, küçük mart , y rt
ku lar, ka kç gibi göç eden ku türleri ile karabatak,
büyük orman kartal , gümü mart , ar ahini, yelkovan, sakarmeke vs. ku türlerine
lama, üreme veya yazlama dönemlerinde ev sahipli i yapmaktad r.
Ege Bölgesi Alaçat , Gediz Deltas , Küçük- Büyük Menderes Deltalar ,
Bodrum Adalar , Türkmenbaba Da
ile birlikte 23 ku ya am alan na sahiptir.
Küçük akbal kç l, k çgaga, Akdeniz mart , Hazar sumrusu gibi göç eden ku lar n
yan nda tepeli karabatak, b
kl do an, k
l kirazku u, ada do an , ada mart ,
Sibirya kaz , suna, flamingo gibi birçok ku türüne k lama, yazlama veya üreme
dönemlerinde ev sahipli i yapmaktad r.
Akdeniz Bölgesi’nde Köyce iz Gölü, Beyda lar , Ac göl, Karata
Gölü,
irdir Gölü, Antalya Ovas , Göksu Vadisi, Bolkar Da lar ’n n da içinde oldu u 28
ku ya am alan na sahiptir. Bu bölgede flamingo, küçük bata an, çeltikçi, uzun
bacak, turna, batakl k k rlang
gibi birçok ku türü göç için bulunmaktad r.
27
Karabatak, kar serçesi, ah kartal , sakall akbaba, küçük s vac ku u, çamurcun,
dikkuyruk ve birçok ku türü yazlama, üreme, k lama yada yerle ik olduklar ndan
dolay bu bölgede bulunmaktad r.
Orta- Bat Karadeniz Bölgesi’nde Kavakl Da , Yenice Ormanlar , Küre
Da lar , Ilgaz Da lar , K
rmak Deltas ’n n içinde bulundu u 13 ku ya am
alan na sahiptir. Ang t, küçük akbal kç l, ak kanatl sumru gibi ku lar göç
dönemlerinde bu bölgede bulunmaktad r. Kara akbaba, karaleylek, ah kartal , gökçe
güvercin, küçük gümü mart ve birçok ku türü ise yazlama, k lama, üreme
dönemlerinde bu bölgede bulunmaktad r.
Do u Karadeniz Bölgesi’nde ise Do u Karadeniz Da lar , Çoruh Vadisi gibi 6
ku ya am alan na sahiptir. Y rt
ku lar göç dönemlerinde bu bölgede bulunurken
sakall akbaba, ortanca a açkakan, hu tavu u, kaya kartal , kadife ördek ve birçok
ku türü k lama, üreme, yazlama dönemlerinde bulunurlar.
ç Anadolu Bölgesi’nde Ak ehir, Eber Gölleri, Akyay Ovas , Tuz Gölü,
Hirfanl Baraj , Ere li Ovas , Hafik Zara Tepeleri’nin de bulundu u 34 ku ya am
alan na sahiptir. Ak pelikan, çeltikçi, suna, telli turna, ka kç , boz kaz vs. ku türleri
göç nedeniyle bu bölgede izlenirler. Küçük kartal, gece bal kç , kara çaylak, toy,
çay r delicesi, balaban, erguvani bal kç l, Macar örde i, flamingo, bozk r kartal ,
mahmuzlu k zku u ve birçok ku türüne yazlama, k lama ve üreme dönemlerinde
bu bölgede bulunmaktad rlar.
Do u Anadolu Bölgesi’nde Munzur Da lar , Mu Ovas , Nemrut Volkan , A
Ovas , Sodal göl, Van Ovas , Bal k Gölü, Yüksekova, Sar kam Ormanlar
içine
alan 45 ku ya am alan bulunmaktad r. Sürmeli k zku u, turna, ak kanatl sumru ve
birçok ku türü göç döneminde bu bölgede bulunurlar. Bahri, Van Gölü mart , toy,
alaca bal kç l, gülen sumru vs. ku türleri yazlama, k lama, üreme dönemlerinde bu
bölgede bulunmaktad rlar.
28
Güney Do u Anadolu Bölgesi’nde ise Nemrut Da , Karaca Da , Mardin
Da lar
gibi 16 ku
ya am alan
bulunmaktad r. Ku lar bu yoldan göç
etmediklerinden boz kirazku u, kelaynak, turna, küçük ebabil, k
l akbaba, kum
kekli i, çöl serçesi ve birçok ku türüne yazlama, k lama, üreme için ev sahipli i
yapmaktad r.
29
4. YEN TASARIMLAR ve UYGULAMALARI
Anadolu Selçuklu ve Osmanl Dönemleri’nde çini ve seramiklerdeki ku
figürleri incelenmi , ülkemizde ya ayan ku lar tespit edilmi tir.
çlerinden
geleneksel desenlere adapte edilebilece ini dü ündü ümüz ku lar stilize edilerek
tasar mlar
zda kullan lm
r. Yapt
z tek karoluk çini panolarda ku lar do al
ortamlar nda tasvir ettik. Di er iki vazo çal mam zda ise geleneksel desenlerle
beraber kullanarak kompozisyonlar
olu turduk.
4.1. Stilize Edilen Ku lar Hakk nda
Gökçe Delice:
rt
ku lar familyas ndan olan gökçe delicenin erkek
bireylerinin tüyleri mavimsi kül grisi, kanat alt beyaz, kanat ucu siyaht r. Ülkemizde
üremeyip k lar
geçirirler. Aç k alanlar ve sulak alanlarda ya amaktad rlar.
Yuvalar batakl klarda yada uzun otlar aras nda yer al r. Di i yuvaya beyaz ms yada
mavimsi 4-6 yumurta b rak r. Batakl k ve çay rl k alanlar üzerinde alçaktan uçarak
fareleri, y lanlar , küçük ku lar ve böcekleri yakalay p beslenmektedirler.
r Bayku u: Bayku lar familyas na ait olan bu türün kahverengi tüyleri
üzerinde sar mtrak-kahverengi benekler görülmektedir. Kuyruklar , kanatlar ve
gö sü çizgili; karn beyazd r. Sar -turuncu gözlerinin etraf
çevreleyen siyah bir
halka vard r. Ço unlukla geceleri avlan rlar. Ba ta tarla fareleri olmak üzere
kemirgenler, küçük memeliler ve büyük böcekleri yiyerek beslenmektedirler. Bazen
küçük ku lar da yemeye çal rlar. Kendilerinden büyük hayvanlara sald rmaktan
çekinmezler. Yuvalar
tundra, savan ve geni
çay rl k alanlarda yaparlar.
Genellikle tek e lidirler. Ço unlukla 4-7 adet beyaz yumurta b rak rlar.
30
kl Do an: Do angiller familyas na aittir. Üst taraf grimsi kahverengi, alt
taraf krem rengidir. Aln çizgili, tepesi kirli sar yada k
l kahverengi olup b
gökdo andan dard r. Aç k arazilerde ve savanlarda bulunurlar. Çok az say da da olsa
ülkemizin tüm bölgelerinde görülebilmektedir. Daha çok küçük ve orta boy ötücüleri
nadiren de olsa uçan iri böcekleri avlamaktad rlar. Uçurum k
lar na, ara s ra a aç
kütüklerine yapt klar yuvalar na 3-4 yumurta b rak rlar.
Sakall Akbaba:
rt
ku lar familyas ndan olan bu tür, 25 cm.’e varan
boyuyla Türkiye’de görülebilecek en büyük y rt
r. Eri kinlerde kanat üstü, s rt ve
kuyruk üstü oldukça koyu renklidir, alt k mlar turuncudur. Göz çevresi siyah olup
nar ndan gaga alt na do ru siyah sakallar sarkmaktad r. Da lar n yüksek
kesimlerindeki kayal k vadilerde, ç plak yada seyrek a açl ve ta k yamaçlarda
ya amaktad rlar. Yuvas
da büyük kaya kovuklar na yaparlar. Türkiye’de özellikle
ç Ege, iç Anadolu, Akdeniz, Do u Karadeniz ve Do u Anadolu bölgelerinin yüksek
da
k alanlar nda ya amaktad rlar. Le yiyicisi olan sakall akbaba hayvanlar n
etinden çok kemiklerini yemeyi tercih etmektedir.
l ahin:
rt
ku lar familyas ndand r. S rt k
l-kahverengi tonlar nda
olup koyu desenler ta r. Ba ve gö üs rengi oldukça aç k, buna kar
k bö ür ve
kar n bölgeleri daha koyu renklidir. Kuyruk genellikle tüm gövde renginden daha
aç k tonda bir k
ld r. Bozk rlar, aç k alanlar ve sulak alanlarda ya amaktad rlar.
Türkiye’de özellikle Marmara Bölgesi’nde s k s k görülmektedir. K l ahininin
temel besinini küçük ve orta boy memeliler olu turur. Y lda bir kez kuluçkaya yatan
l ahinin yumurta say
2-4 aras nda de
mektedir.
lkuyruk Ba rtlak: Step tavuklar familyas ndan olup ba ve boyun k sm
bir güvercine benzemekte ancak vücut yap
sa lam ve s
bir görünüme sahiptir.
Ba ve üst gövde sar ms ye il renktedir. Di i gö sünde üç siyah çizgisi olan tek
ba rtlakt r. Erkekte sadece iki siyah erit ve siyah bir bo az vard r. Orta kuyruk
telekleri ince ve uzundur. Gaga gri-mavi, göz halkas mavidir. Kuru çamurluk
alanlardan yar çöl ve bozk r alanlara kadar her türlü kurak ve a açs z düzlüklerde
ya amaktad rlar. Türkiye’de Güney Do u Anadolu Bölgesi’nde görülmektedir.
31
Tar m alanlar nda tah llarla ve ekili yaprakl bitkilerle beslenir. Tipik olarak çok
cak havalarda gün do umundan bir saat önce su içerler. Bu rutin hareket F rat
Nehri’nde izlenebilmektedir. Yeri kazarak açt klar yuvalar na 2-3 krem rengi
yumurta b rakmaktad rlar.
zku u: Ya murku gillerdendir. Ba nda siyah tüylü bir tepeli i, gerdan
siyah, gö üs ve boynu beyaz, s rt koyu ye ilimsi, kanatlar siyah-beyaz tüylü olan
bir ku türüdür. K sa ve küt kuyru unun ucu siyaht r. Orta uzunluktaki ayaklar
rm
renklidir. Aç k ekili araziler, çeltik tarlalar , göl ve rmak kenarlar
ya ayabilmeleri için idealdir. Kurt, böcek ve salyangozlarla beslenirler. Ülkemizde
Güney Do u ve Do u hariç k lar n sert geçmedi i y llar, her bölgede yerli ku
olarak görülebilmektedir. Aç k alanda topra a açt klar
oyuktan ibaret olan
yuvalar na oval, pürüzsüz, mat, krem rengi ve üzeri siyah lekeli yumurtalar
rakmaktad rlar.
Gökdo an: Do angiller familyas ndand r. Geni omuzlu ve güçlü bir yap ya
sahip olan bu türün eri kinlerinin üst taraf mavimsi grimsidir. Kafas mat siyah,
bo az ve boynunun yan ar beyaz, geni ve siyah b
vard r. Alt taraf beyazd r
ancak gö sü boyunca gri çizgiler uzanmaktad r. Av
n tamam
küçük ve orta
boylu ku lar olu turmakta ve bu küçük ku lar havada avlamaktad r. Türkiye’nin
hemen hemen her yerinde üremekte olup özellikle deniz k
ndaki da
k
bölgelerin kayal klar nda görülmektedir. k n beslenmek için sulak alanlara inerler.
Yumurta say lar genellikle 3-5 aras de
mektedir.
Karabatak: Karabatakgiller familyas mensubudur. Türkiye’deki en büyük
koyu renkli deniz ku udur. Karabataklar genellikle siyah renklidirler, uzun boyunlar
ve uzun say labilecek kanatlar vard r. Deniz k
lar ve göllerde ya ar, büyük
sürüler halinde kayalarda ve su içinde yuva yaparlar. Türkiye’de Orta Anadolu
Marmara ve Ege Bölgeleri’nde kuluçkaya yatt klar gözlemlenmektedir. Di er
mevsimlerde yayg n bir
ekilde görülmektedir. Sazl k veya alçak a açlarda
kendisine çim ve ince dal parçalar ndan bir yuva kurarak buraya genellikle 3-6
yumurta b rak rlar.
32
Ar
kanad
ahini:
rt
ku lar familyas na ait bir türdür. Eri kinin üst taraf grimsi,
n kenar ve kuyruk ucu koyu renk, gözleri sar
anla laca
r. Ar
ahinleri adlar ndan
üzere ar ve larvalar ile beslenirler. Ülkemize yaz aylar nda gelirler. En
yo un görülen göç yollar , stanbul Bo az , Türkiye’nin Kuzeydo usu ve Yak n
do udur. Yapraklar
döken yeti kin ormanl klarda ve milli park alanlar nda
ya amaktad rlar.
Yal çapk
: Yal çapk
giller familyas
n bir üyesidir. Eri kinin parlak mavi
bir s rt , kanatlar ve kuyru u vard r. Ba , omuzlar ve karn
n a
rengidir, bo az ve gö sü beyazd r. Gagas kama biçiminde, ba
büyük ve kuyru u
sad r. Yal çapk
ku u, sulak alanlarda h zla suya dalarak yakalad
kestane
bal klarla
beslenirler. Küçük bal klar kolay yutabilmek için ba taraflar ndan k lç k yönünde
yutmakta fakat bal klar yavrular na yedirecekleri zaman kuyruklar ndan tutup
onlar n daha rahat yutabilecekleri yönde a zlar na verirler. Tatl su kenarlar nda
üreyip, lagünler ve deniz k
nda ya amaktad rlar. Kum duvarlar nda açt
oyuklarda yuva yapar beyaz d
derin
yla bu oyuklar i aretler. Ege, Mersin, Adana,
Erzurum, zmit ve stanbul’da sulak alanlarda görülmektedir.
Kirazku u: Kirazku giller familyas na ait ötücü bir ku tur. Ba ve gö sü griye il, g
ve b
k çizgisi sar , karn k
l, gagas ve bacaklar pembedir. Yak ndan
sar göz halkas gözükmektedir. Di isi daha donuk renkte ve kahverengidir,
gö sünde siyah çizgiler bulunmaktad r. Ülkemizde co rafi olarak geni bir da
m
göstermektedir. Seyrek a açl ve e imli aç k arazide, sulak alanlar n çevresinde
bulunmaktad r. Yuvalar
yerde yada yere yak n yerlerde yaparlar. Birçok
kirazku unda oldu u gibi yumurtalarda nadiren çizgili i aretler görülmektedir.
Tohum yiyerek beslenmektedirler ancak yuvalar
Karaba
beslerken böcekleri de yerler.
Kirazku u: Ergin erkeklerde, tepe ve ba n yanlar siyah, gerdan
boyun yanlar , gö üs ve kar n sar ; s rt ve kuyruk pas rengindedir. Sar kuyruk alt ve
desensiz kanatlar yla serçeden ayr r. Sadece tohum yiyerek beslendikleri gibi
yavrular
beslerken böcekleri de yemektedir. Tarlalar, bozk rlar, çal klar,
bahçeler ve makiliklerde ya ad klar görülmektedir. Türkiye’nin hemen hemen her
33
yöresinde yazlar bulunmaktad r. Çal yada a aç içlerine yapt klar yuvalar na 4-6
yumurta b rak rlar.
Ar ku u: Ar ku ugiller familyas ndand r. Ülkemizde görülen en renkli
ku lardan biridir. Boynu parlak sar , kafa üstü k
tonlar ndad r. Siyah uzun gagas a
l kahve ve gövdesi mavi-ye il
ya do ru kavislidir. Kanatlar sivri ve kuyru u
uzundur. Ar lar ve di er böceklerle beslenirler. Her gün yakla k 250 ar
tüketmektedirler. S cak iklimleri seven ar ku lar , özellikle beslenmesi için gerekli
uçan böcekleri kolay bulabilece i sulak alanlar n yak nlar nda, kum ve killi toprak
duvarlara delikler açarak burada sürüler halinde ya amaktad rlar. Ülkemizde yazlar
habitat n uygun oldu u her bölgede gözlemlenebilmektedir.
Ala S
rc k:
rc kgiller familyas ndan ötücü bir ku tur. Erginlerde gövde
pembe olup ba ta geriye yat k bir tepelik vard r. Gaga sar , ayaklar sar ms
r.
Kurak, bozk r, kayal k, alçak tepeler ve tarlalarda sürüler halinde ya amaktad rlar.
Solucan gibi omurgas z hayvanlar yiyerek beslendikleri gibi sonbaharda meyve ile
de beslenmektedir. Ülkemizde özellikle Do u Anadolu Bölgesi’nde; Van, A
,
r taraflar nda görülmektedir.
Sar ba
Kuyruksallayan:
Kuyruksallayangiller
kuyruklu bir ku türüdür. Erke in s rt gri, alt taraf ve ba
familyas ndan
uzun
sar , ensesi siyaht r.
Çay rl klar, tundralar, batakl k gibi sulak alanlarda ya amaktad rlar. Do u
Anadolu’nun do usunda üredikleri gözlemlenmi tir. ç Anadolu ve di er yerlerde de
bahar aylar nda görülmektedir. Yuvas
yere yapmakta olup yumurta say
4-5’tir.
Sar asma: Sar asmagiller familyas na ait bir türdür. Orta boylu, sar ve siyah
renkte ötücü bir ku tur. Ormanlarda, bahçe ve parklarda, yapraklar
aç tepelerinde yayg n olarak görülmektedir.
döken ya
lkbaharda Türkiye’ye gelip,
sonbaharda Afrika’ya döner. T rt l ve meyve ile beslenirler. A açlar n çatall dallar
aras na bitki liflerinden ördü ü yuvas na 3-4 yumurta b rakmaktad r.
34
Ta
: Ard çku ugiller familyas na ait bir ku türüdür. Eri kin erke i en
renkli da ku lar ndand r. Ba , s rt mavi, alt taraf ve kuyru u k rm
r. Kuyru u
sad r. Aç k kayal k arazilerde ço unlukla da larda, nadiren de daha alçak
bölgelerde görülmektedir. Kayal k yerler ve harabelerde ya amaktad r. Böcek,
örümcek, salyangoz ve küçük sürüngenlerin yan nda meyve yiyerek beslenirler.
Türkiye’nin her yerinde yaz aylar nda görülür.
Büyük Ba tankara: Ba tankaragiller familyas
n en büyük türüdür. Siyah
ba , beyaz parlak yanaklar , ye il s rt , gri-mavi kanatlar vard r. Kanat çizgisi
beyaz, kuyru u gri-mavi ve beyaz kanatl
r. Her türlü a açl k alanlar, ormanlar,
parklar, bahçeler, fundal klar ve makiliklerde ya amaktad rlar.
ehir içlerinde
bahçelerde de görülmektedir. Türkiye’de en çok Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz
Bölgeleri’ndeki orman ve a açl klarda görülmekte böcek ve bitki tohumlar ile
beslenmektedir.
Çütre: spinozgiller familyas na ait kal n gagal bir ku tur. Erke in ba , gö sü
ve kuyruk sokumu oldukça parlak k rm , kuyru u koyu kahverengidir. Di isi ise
kahverengi ve hafifçe koyu çizgilidir. Böcekler, çekirdek ve tomurcuklar ile
beslenmektedir. Genellikle yerle im yerlerinden uzaklarda, da
genellikle me e ormanlar
eteklerinde ve
n ve akarsular n civar nda ya amaktad rlar. Ülkemizde
Karadeniz sahil bölgesinde, Marmara Bölgesi’nin kuzeybat nda, ç Anadolu’nun
kuzeyinde yaz ayalar nda bulunmaktad r. Yuvalar
kuru, ince dallar, kurumu otlar,
l ve bitki tüylerini kullanarak yaparlar.
bibik: Çavu ku ugiller familyas na ait olup Hüthüt veya Çavu ku u olarak da
bilinmektedir. Gagas uzun, yay biçiminde, tüyleri turuncu-kahverengi olup ba
sorguçlu, k sa kanatl bir ku tur. Ya
yapra
arazi ve
a aç bulunan aç k yerlerde, çam veya
döken ormanlarda, meyve bahçelerinde ve ba larda ya amaktad rlar. Aç k
ehir parklar nda da rastlan r. Böcek, böcek larvalar , salyangoz ve
solucanlarla beslenirler. Türkiye’nin her yöresinde görülür. Göçmen bir ku
oldu undan k lar Afrika’da geçirip Mart-Nisan aylar nda Türkiye’ye gelmektedir.
35
4.2. Yap lan Stilizasyon Çal malar
No. 1: K r Bayku u
36
No. 2: Sakall Akbaba
37
No. 3: B
kl Do an
38
No. 4: Gök Do an
39
No. 5: Gökçe Delice
40
No. 6: K l ahin
41
No. 7: Ar
ahini
42
No. 8: K lkuyruk Ba rtlak
43
No. 9: Karabatak
44
No. 10: K zku u
45
No. 11: Yal çapk
46
No. 12: Kirazku u
47
No. 13: Karaba
Kirazku u
48
No. 14: bibik
49
No. 15: Ala S
rc k
50
No. 16: Sar asma
51
No. 17: Çütre
52
No. 18: Ta
53
No. 19: Ar ku u
54
No. 20: Büyük Ba tankara
55
No. 21: Sar ba
Kuyruksallayan
56
No. 22: Tav an
57
No. 23: Fare
58
4.3. Çini ve Seramik Tasar mlar Katalo u (Kat. No. 1-14)
Katalog No 1: K r Bayku u Tasvirli Karo
Ölçüler: 20x20 cm.
Teknik: Çok Renkli S r alt Tekni i
Tan
: Tek karodan olu an panoda, do al ya am ortam nda iki “k r bayku u”
tasvir edilmi tir. Ön planda eski, tahta bir çit üzerinde duran stilize etti imiz bayku
görülmektedir. Arka planda ise sar -k rm
yaprakl bir a açtan uçan ikinci k r
bayku u görülür. Tasar m a amas ndan sonra i ne ile delinen eskiz ka
desen kömür tozu yard
yla karoya aktar lm
ve konturlanm
ndaki
r. Ku lar, kendi
renkleri olan kahverengi, beyaz ile renklendirilmi tir. Çe itli tonlardaki ye il
zeminde sar , k rm , beyaz papatyalar ile k r havas verilmek istenmi tir. Daha arka
planda a açlar ve turkuaz gökyüzü görülmektedir.S r alt boyalar yla renklendirilen
çal ma Kütahya’dan temin edilen effaf s r ile s rlanarak 950o C’de f nlanm
r.
59
Katalog No 2: Sakall Akbaba Tasvirli Karo
Tan
: Yüksek da larda, ta k yamaçlarda ya ayan “sakall akbaba” tek karoluk
panomuzda ya am ortam nda stilize edilerek tasvir edilmi tir. Panonun ön plan nda
yüksek ta k üzerinde duran bir sakall akbaba görülmektedir. Eskiz ka
desen i nelenerek kömür tozu yard
yla karoya aktar lm
ndaki
konturlan p kendi öz
rengi olan turuncu ve siyah ile renklendirilmi tir. Akbaban n bir taraf nda k rm ,
sar , beyaz renkli çiçekler ve ye il yapraklar yer al rken di er taraf nda yapraklar
ye il, meyveleri siyah olan bir zeytin a ac görülmektedir. Arka planda daha
daym gibi görünen küçük ye il a açlar ve turkuaz gökyüzündeki kobalt mavi
bulutlar
kompozisyonu
tamamlamaktad r.
Desen
o
sr
alt
renklendirildikten sonra effaf s r ile s rlanarak 950 C’de pi irilmi tir.
boyalar
ile
60
Katalog No 3: B
kl Do an Tasvirli Karo
Tan
: Stilize edilen “b
kl do an” tek karoluk panoda bir a aç üzerine tünemi
vaziyette tasvir edilmi tir. Tasar m a amas ndan sonra eskiz ka
üzerindeki desen
nelenerek kömür tozuyla karoya aktar larak siyah konturu çekilmi tir. B
kl
do an kahverengi, beyaz ile renklendirilmi tir. Tünemi oldu u a aç yapraklar ise
turkuaz, sar , ye il renklerindedir. Yapraklar n aras ndan kobalt mavi gökyüzü
görülmektedir. Desen s r alt boyalar ile renklendirilmi
sonra 950o C’de f nlanm
r.
effaf s r ile s rland ktan
61
Katalog No 4: Gök Do an Tasvirli Karo
Tan
: Ormanl k bir alanda stilize ederek tasvir edilen “gök do an”, tek karoluk
panoda otlar aras nda bitki yerken görülmektedir. Eskiz ka
ne yard
na çizilmi olan desen
yla delindikten sonra karoya kömür tozu ile aktar lm
r. Konturlar
siyah renkle çekilmi tir. Ön planda görülen gök do an kendi koyu tonlar nda siyah
beyaz olarak renklendirilmi tir. Birkaç ton olan ye il zemin üzerinde yine ye il,
turkuaz yaprakl küçüklü büyüklü bitkiler ve a açlardan dökülmü k rm
çiçekler
görülmektedir. Kompozisyonun iki taraf ndan dallar ortaya do ru sarkan k rm
çiçekli bahar a açlar bulunmaktad r. Ye il zeminin bitti i yerde kobalt mavi
gökyüzü
kompozisyonu
tamamlamaktad r.
Desen
o
sr
alt
boyalar
ile
renklendirilmi tir. effaf s r ile s rland ktan sonra 950 C’de f nlanarak s r pi irimi
yap lm
r.
62
Katalog No 5: Gökçe Delice Tasvirli Karo
Tan m: Tek karoluk panonun temas , sazl batakl klarda dola arak avlanan “gökçe
delice” ku udur. Do al ya am alan nda stilize edilerek tasvir edilen gökçe delice
sazl klar üzerinde uçan ekilde görülmektedir. Desen siyah konturlanm
r. Ye il ve
sar -kahverengi renklerde olan saz bitkileri üzerinde uçan ku , kendi renkleri olan
gri, siyah, beyaz olarak renklendirilmi tir. Arka planda kobalt mavi gökyüzü ve
turkuaz beyaz bulutlar görülmektedir. S r alt boyalar ile boyand ktan sonra
Kütahya’dan temin edilen effaf s r ile s rlanarak 950o C’de f nlanm
r.
63
Katalog No 6: K l ahin Tasvirli Karo
Tan
: stanbul semalar nda görebildi imiz “k
l ahin” tek karoluk panoda
bo az n üzerinde uçarken tasvir edilmi tir. Ön planda
stanbul Bo az ’n n
simgelerinden biri olan K zkulesi stilize edilerek çini karoda yerini alm
ka
ndaki desen tasar
i nelenip kömür tozu ile karoya aktar lm
siyah boya ile çekilmi tir. K zkulesi do al ta
renklerindedir. Üzerinde uçan stilize edilen k
renklerinde boyanm
r. Eskiz
r. Konturlar
rengi olan bej-kahverengi
l ahin ise kahverengi-beyaz
r. Arka planda ise sahil boyu uzanan sur ve stanbul’un bir
yakas ndan siluet görülmektedir. Surlar da K zkulesi gibi do al ta rengindedir.
Sur arkas nda kalan a açlar ye il tonlar ve arada görülen k rm
çat
evler ve gri
beyaz tonlar nda cami ve minareleri görülmektedir. Kobalt mavi gökyüzünde
turkuaz bulutlar göze çarparken turkuaz deniz, k
l ahinin kanatlar alt nda yer
almaktad r. Desen s r alt boyalar ile renklendirilmi tir. Daha sonra effaf s r ile
rlanarak 950o C’de f nlanm
r.
64
Katalog No 7: Ar
ahini Tasvirli Karo
Tan
: Ar yiyerek beslenen “ar ahini” stilize edilerek tek karoluk panoda kendi
ya am alan nda tasvir edilmi tir. Gül, karanfil gibi çe itli çiçek ve yapraklar n
aras nda ar
ahini görülmektedir. Desenin eskiz ka
ndaki tasar m a amas
bittikten sonra desen i nelenerek kömür tozuyla karoya aktar lm
r. Konturlar
siyah boya ile çekilmi tir. Ar ahini kendi renkleri olan kahverengi, beyaz renklerle
boyanm
r. ahinin yukar do ru bakt
a ac n bir dal ndan sar -kahverengi ar
kovan sarkmakta ve sar -siyah ar lar etrafta uçu maktad r. A açlar n yapraklar
ye il, ve gövdeleri kahverengidir. Zemin ye il tonlar nda, çiçekler sar , k rm , otlar
ye il ve turkuaz olarak görülmektedir. Desen s r alt boyalar ile renklendirilmi tir.
effaf s r ile s rland ktan sonra 950oC’de s r pi irimi yap lm
r.
65
Katalog No 8: K lkuyruk Ba rtlak Tasvirli Karo
Tan
: Tek karoluk panoda stilize edilen iki “k lkuyruk ba rtlak” yer almaktad r.
Bozk r, çamurluk alanlarda ya ayan ba rtlaklar çini karomuzda ya am alanlar nda
tasvir edilmi tir. Desen eskiz ka
üzerinde tamamlanarak, i ne ile delinmi ,
kömür tozuyla karolara aktar ld ktan sonra siyah boya ile konturu çekilmi tir.
Desenin ön planda ve sol taraf nda turkuaz ve ye il tonlar nda çe itli yapraklar
kullan lm
r. Ayakta duran turuncu-sar , beyaz ku bu yapraklardan yemektedir.
Arka planda sar , ye il yaprakl bir a aç dal
n alt nda k lkuyruk ba rtlak
oturmaktad r. Yine kendi rengi olan turuncu-sar , beyaz renginde olup gözleri kobalt
mavidir. Zemin ye il tonlar ve yer yer kahverengidir. Ye il otlar, k rm
bir gül ve
goncas , gri ta lar görülmektedir. Kobalt mavi gökyüzünde turkuaz, beyaz bulutlar
vard r. S r alt boyalar yla boyanarak, s rland ktan sonra 950o C’de s r pi irimi
yap lm
r.
66
Katalog No 9: Karabatak Tasvirli Karo
Tan
: Denizlerimizde çokca görülen bir deniz ku u olan “karabatak” tek karoluk
panonun temas
te kil etmektedir. Tasarlanan desen, eskiz ka
üzerinde
nelendikten sonra kömür tozuyla bisküvi halindeki karolara aktar larak siyah
renkte kontur çekilmi tir. Kahverengi tonlar nda boyanm
kayal klar n üzerinde
siyah tonlar nda stilize edilen bir karabatak durmaktad r. Karabata n önünde ye il
yaprakl kahverengi gövdeli bir sö üt a ac
n dallar yere do ru uzanmaktad r.
Kobalt mavi denizde siyah konturlu dalgalar ve suya dalan bir karabatak
görülmektedir.
Denizi
s
rlayan sahilin
kobalt
mavi tonlar ndaki
silueti
görülmektedir. Turkuaz gökyüzünde mavi, beyaz bulutlar vard r. Desenler s r alt
boyalar yla renklendirildikten sonra, üzeri effaf s rla s rlanarak, 950o C’de s r
pi irimi yap lm
r.
67
Katalog No 10: K zku u Tasvirli Karo
Tan
: Çeltik tarlalar nda, sulak alanlarda görülen “k zku lar ” tek karoluk panoda
çeltik tarlas nda tasvir edilmi tir. Eskiz ka
tozu ile karoya aktar lm
ndaki desen tasar
i nelenip kömür
r. Konturlar siyaht . Kobalt mavi su üzerinde ye il
tonlar nda yaprak öbekleri görülmektedir. Ön planda su içinde dola an beyaz
gövdeli siyah, ye il, mor kanatl bir k zku u vard r. Arka planda ise yine su içinde
duran kanatlar aç k k zku u görülmektedir. Turkuaz gökyüzünde mavi bulut
öbekleri vard r. Desen s r alt boyalar ile renklendirilmi tir. Daha sonra effaf s r ile
rlanarak 950o C’de f nlanm
r.
68
Katalog No 11: Yal çapk
Tasvirli Karo
Tan
: zmir’in simgelerinden, bal k avlamadaki ustal
tek karoluk panoda stilize edilerek kullan lm
üzerinde duran iki yal çapk
”
r. Karonun ön k sm nda a aç dallar
vard r. Birinin a
tamamlanan desen i nelenerek kömür tozu yard
konturlanm
ile bilinen “yal çapk
nda bal k görülmektedir. Tasar
yla karoya geçirilmi tir. Siyah
r. Ku lar n bedenleri sar , kanatlar turkuaz renktedir. A aç yapraklar
ye il tonlar nda dallar kahverengidir. Altlar nda kobalt mavi bir deniz uzan rken
arka k mda zmir’i hat rlatacak saat kulesi ve palmiyeler görülmektedir. Zemin
ye il, saat kulesi kahverengi ile gölgelenmi , palmiyelerin gövdesi kahverengi,
yapraklar ye ildir. Kobalt mavi tonlar nda bina siluetleri saatin arkas nda yer al rken
turkuaz gökyüzü de görülmektedir. Desen s r alt boyalar ile renklendirilmi tir.
Daha sonra effaf s r ile s rlanarak 950o C’de s r pi irimi yap lm
r.
69
Katalog No 12: Kirazku lar Tasvirli Karo
Tan
: Stilize etti imiz “kirazku lar ” kiraz a ac nda tasvir edilmi tir. Ye il
tonlar nda yapraklar , k rm
kirazlar olan a açta biri konmu biri a
nda
kirazla uçar ekilde iki kirazku u görülmektedir. Desen karoya eskiz ka
nelenerek kömür tozuyla aktar lm
r. Konturlar siyaht r. A aca konmu olan
kiraz ku u sar , ba siyah renktedir. Uçan ku un ise gri bir ba , turuncu gövdesi
vard r. Ye il tonlar ndaki yapraklar n arkas ndan görülen gökyüzü ise turkuazd r.
Mavi bulut öbekleri görülür. Desen s r alt boyalar yla renklendirildikten sonra
effaf s r ile s rlanarak 950o C’de f nlanm
r.
70
Katalog No 13: Y rt
Ku Tasvirli Vazo
Ölçüler: Yükseklik:50 cm. / Gövde çap : 98 cm.
71
Tan
: Vazonun gövdesinde desen üç emse içinde tasarlanm
Eskiz ka
r. (Bkz. Sayfa 70)
nda çizili olan desenler i nelenerek kömür tozuyla vazoya aktar lm
r.
Desenlerin konturlar siyaht r. Birinci emse içinde bir k r bayku unun fareyi avlama
sahnesi yer almaktad r. (Bkz. Sayfa 73) Kahverengi gövdesi olan a ac n kovu una
kaçan bir beyaz fare görülmektedir. A ac n etraf beyaz çiçekleri ve ye il
yapraklar yla müge çiçe i çevrelemektedir. Desenin ortas nda kanatlar aç k fare
üzerine ini yapan kahverengi-beyaz renklerinde bir bayku görülmektedir. Sa
tarafta ise alt nda yine müge çiçekleri yer alan küçük çiçekli bir a aç emse d na
do ru ç kmaktad r. Zemin ye il tonlar nda olup k rm
laleler, ye il yaprakl
gül, k rm , kobalt mavi
bitkiler deseni tamamlamaktad r. Aç k kobalt rengi
gökyüzünde turkuaz bulutlar yer almaktad r. Deseni tamamlayan çiçekler, bulutlar
emse s
rlar
n d na ç kar larak farkl k yakalanm
r.
kinci emse içinde ise bir gökçe delice ku unun tav an avlama sahnesi yer
almaktad r. (Bkz. Sayfa 74) Ön planda beyaz çiçekli, ye il yaprakl müge
çiçeklerinden bir öbek yer almaktad r. Çiçeklerin ard nda, kaçan beyaz tav an
yakalamaya çal an, pençeleri aç k halde olan, gri, siyah ve beyaz renklerinde bir
ku görülmektedir. Ku un hemen arkas nda kahverengi-beyaz tonlar nda bir ta k ve
küçük ye il yaprakl bir a aç görülmektedir. Desenin sol taraf nda ise, dibinde müge
çiçekleri bulunan ye il yaprakl , kahverengi gövdeli bir a aç yer almaktad r. Zemin
ye il tonlar nda olup yer yer gri ta lar, küçük ye il yapraklar, çiçekler, k rm
laleler
görülmektedir. Aç k kobalt rengi gökyüzünde turkuaz bulutlar vard r. Desen belli
yerlerden emsenin d na ta
larak monotonluktan kurtar lm
Vazoda görülen üçüncü emsede ise bir k
r.
l ahinin ibibik ku unu avlama
sahnesine yer verilmi tir. (Bkz. Sayfa 75) Havada birbirini kovalayan ku lar n
etraf ndan bulut ku
kovalad
dolanmaktad r. Kahverengi-beyaz olan k
l
ahinin
ibibik ise turuncu-siyah renklerdedir. Desenin sol taraf nda basamak
halinde kahverengi tonlar nda bir kayal k vard r. Her basamakta müge çiçekleri
beyaz ve ye il renkleriyle görülmektedir. Kayal
n ba nda gövdesi kahverengi,
ye il yaprakl bir a aç vard r. Arka planda ise ye il tonlar nda bir zemin üzerinde
rm
bir gül ve goncas , ye il yapraklar, küçük çiçekler yer almaktad r.
72
Aç k kobalt renginde olan gökyüzünde ku lar n etraf nda dolanan bulutlar
turkuaz-beyaz rengindedir. Burada da desen yer yer emse d na ç kar lm
r.
Vazonun boyun bölümünde de emselerin aras na denk gelecek ekilde üç tane
kartu alan yer almaktad r. Birincisinde kahverengi a aç dallar üzerine tüneyen
gökçe delice vard r. Zemin rengi turkuazd r. kincisinde kayal k üzerinde duran k r
bayku u yer al r. Gökyüzü turkuazd r. Üçüncü kartu içinde ise kayal klar üzerinde
duran k
l
ahin vard r. Gökyüzü turkuazd r. Kartu lar n aralar nda ise bulut
desenleri vard r.
Formun alt bölümünde ise yine
emselerin aras na gelen, kartu
alanlar
kompozisyonu tamamlamaktad r. çinde turkuaz-beyaz kaya-dalga motifi vard r.
Vazonun desen aralar ndaki zemini kobalt mavidir.
73
a)
74
b)
75
c)
76
Katalog No 14: Ku Tasvirli Vazo
Ölçüler: 50 cm./ Gövde Çap : 98 cm.
77
Tan
: Vazo üzerindeki desende üç tane vazo motifi yer almaktad r. (Bkz. Sayfa
76) Vazo üstünde bulut motifleri görülmektedir. Birinci vazonun üzerinde siyah
ba , pembe gövdeli ala s
rc k ku u kanatlar aç k bir ekilde durmakta a
nda bir
çiçek dal bulunmaktad r. (Bkz. Sayfa 78) Üzerinden ise siyah kanatl , sar gövdeli
sar ba
kuyruksallayan ku u uçar halde resmedilmi tir. kinci vazoda mavi ve
turuncu renklerindeki ar ku u e ilmi vazodan su içmekte, vazonun kenar nda duran
ye il gövdeli, siyah kanatl büyük ba tankara ku u onu izlemektedir. Bkz. Sayfa 79)
Yukar da ba
k rm , kahverengi çütre ku u çiçek dal na konmu
olarak
görülmektedir. Üçüncü de ise sar , siyah renklerinde sar asma ku u vazonun içinde
kanmaktayken turuncu gövdeli, mavi ba
ta
ku u yukar da uçmaktad r.
(Bkz. Sayfa 80) Üç vazonun aralar ndan yapraklarla beraber hatayi ve pençler
kmakta ku lar n etraf
renkler kullan lm
dolanmaktad r. Kobalt mavi tonlar , turkuaz, ye il, k rm
r. Vazonun omuz bölümünde ince bir bordür dolanmaktad r.
Boyun ve omuz bölümünde mavi zeminli, k rm
hurdeli, beyaz rumi desen tasar
yer al rken rumi desenin bitti i yerden a z k sm ndaki ince cetvele kadar olan
bölüm küçük helezonlarla doldurulmu tur. Vazonun en alt nda da turkuaz bir bordür
bulunmaktad r.
78
a)
79
b)
80
c)
81
5. DE ERLEND RME ve SONUÇ
Türk çini ve seramik sanat
n tarihi çok eski y llara Uygurlar' a kadar
gitmektedir. Ne var ki yeni tekniklerin uygulanmas , tasar mlar n çe itlenmesi ve
mimaride yo un çini kullan
Anadolu Selçuklu Dönemi'nde gerçekle mi tir. Bu
nedenle bu çal ma, ku figürlü örneklerin çok s k rastland
Dönemi incelenerek ba lanm
Anadolu Selçuklu
r. 13. yüzy lda özellikle sivil mimaride, kö k ve
saraylardaki çinilerde hayvan temal örnekler bulunmaktad r. Y ld z ve haç formlu
olan bu çinilerde özellikle devleti, hükümdar temsil eden çift ba
üzere, tavus ku lar , güvercinler, ahin, su ku lar
kartal olmak
n yan nda çe itli tav an, geyik
gibi av hayvanlar , köpek, at, deve, ay , aslan ve mitolojik hayvanlardan simurg,
ejderha, zümrüt-ü anka, siren figürleri tercih edilmi tir. Tasar mlarda hayvan
figürleri bitkisel, geometrik ve yaz unsurlar yla birlikte kullan lm
r.
Erken Osmanl dönemi mavi-beyaz çini ve seramiklerinde hayvan figürleri
rl say dad r. 16. yüzy n 2. yar ndan sonra Klasik Dönem’e ad
rm
veren
s r alt tekni i örneklerinde ise, tavus ku u, sülün, güvercin gibi ku lar n
yan nda aslan, bo a, tav an, geyik, at, maymun gibi hayvan figürlü tasar mlar
görülmektedir. Ku figürlerinin gerek geleneksel motiflerle birlikte kullan ld
kompozisyonlarda, gerekse hayvanl
kompozisyonlarda gerçekçi bir üslupla
çizildikleri, dikkati çekmektedir. Motiflerin Anadolu Selçuklu Dönemi'ndeki
sembolik de erleri Osmanl 'da önemini yitirmi , sadece yüzey bezemesi olarak
formlar
süslemi lerdir. 18. yüzy lda devletin ekonomik ve siyasi yönden
gerilemesinin etkileri znik çini atölyelerine yans
yüzy n sonunda üretimlerini
durdurmak zorunda kalm lard r. znik üretimini takiben Kütahya bir ikinci çini ve
seramik üretim merkezi olarak kar
za ç kar. Günümüzde çal malar na halen
devam etmekte olan Kütahya atölyelerinde de ku figürlü örnekler görülmektedir.
Ancak burada renk ve desenler znik’in kalitesinde olmay p sar , mor, turuncu gibi
renk skalas na yeni renkler eklenmi tir.
82
Bu çal mada ku
ara
figürünün Türk çini ve seramik tarihindeki geli imi
p incelendikten sonra Türkiye’de ya ayan ku türleri ara
do u-bat göç yollar üzerinde bulunmas , üç taraf
ya am alanlar
lm
r. Türkiye,
n denizlerle çevrili olmas , ku
n fazla ve uygun olmas ndan dolay ku türleri yönünden önemli bir
konumdad r. Bu bak mdan da ülkemizde hemen hemen her üniversitede bir ku
gözlem toplulu unun kuruldu u görülmektedir. Gözlem topluluklar yla beraber
ku lar, dernekler, amatör-profesyonel gözlemciler taraf ndan yak n takip alt na
al nm lard r. Hatta Dünya Ku lar Koruma Örgütü taraf ndan koruma alt na al nan
278 ku türünün 164’ü ülkemizde ya amaktad r. Yap lan ara rmalar sonucunda
birçok ku türümüzün nesillerinin tükendi i, türlerinin tehlike alt nda oldu u tespit
edilmi tir. Bilinçsiz avlanma, sulak yerlerin kurumas , do al ya am alanlar
n
tahrip edilmesi, zirai ilaçlar, yap la man n artmas , ku lar n ya am alanlar ndan
kart lmas gibi nedenler türlerin yok olmas na neden olmaktad r.
Uçabilme özelliklerine imrendi imiz ku lar Türk çini ve seramik sanat tarihi
boyunca her dönem görmekteyiz. Çini ve seramiklerde görülen ku desenlerine ek
olarak, ülkemizin di er ku
türlerinden baz lar
stilize edilmi , yap lan
tasar mlarda kullan larak bu türleri de tan tmak amaçlanm
r. Uygulamalarda,
stilize edilen ku türleri do al ya am alanlar nda 20 karo üzerinde tasvir edilmi tir.
Ayr ca stilize edilen ku türleri ile birlikte geleneksel motifler kullan larak, bilinen
çini ve seramik desen ilkeleri do rultusunda iki vazo tasarlanm
r.
Ku lar n ya am alanlar na tehdit olu turan her nedenin ortadan kald lmas ve
daha fazla türün yok olmas
n önüne geçilerek do ada, sanatta ve her alanda
ya at lmalar temenni edilmektedir. Yap lan uygulamalarda da ku figürlerine yer
vererek çini ve seramik gibi kal
eserlerde tan tmak, ya atmak amaçlanm
r.
83
6. KAYNAKLAR
ALTUN, Ara (1999), “Osmanl Çinicili inde znik”, Osmanl Kültür ve Sanat,
Yeni Türkiye Yay nlar , Ankara
ARIK, Rüçhan (1995), “Kubad Abad Çinileri Tarih Ayd nlat yor”, Sanatsal
Mozaik, 2, Ekim: 18-27.
ARIK, Rüçhan (2000), Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, Türkiye
Bankas Kültür Yay nlar , stanbul
ASLANAPA, Oktay (1993), Türk Sanat El Kitab , nk lap Kitabevi, stanbul
ATASOY, N.- RABY, J. (1989), znik Seramikleri, Alexandria Pres, Londra
LG , Hülya (2006), Suna ve nan K raç Vakf Koleksiyonu Kütahya Çini ve
Seramikleri, Pera Müzesi Yay nlar :2, stanbul
DEM RSAR ARLI, Belgin, (1997), “Kütahya Çini ve Seramikleri”, Osmanl 'da
Çini Seramik Öyküsü, Ed. Ara Altun, stanbul Menkul K ymetler Borsas ,
Creative Yay nlar , stanbul
KILIÇ, D.T.-EKEN, G. (2004), Türkiye’nin Önemli Ku Alanlar 2004 Güncellemesi, Do a Derne i, Ankara
KOLSUK, Asuman (1977), “Haliç
i Denilen znik Çinileri”, Kültür ve Sanat, 5,
Ocak: 52-57.
KÜRKMAN, Garo, (2005), Toprak, Ate , S r; Tarihsel Geli imi, Atölyeleri ve
Ustalar yla
Kütahya
Çini
ve
Seramikleri,
Medeniyetleri Ara rma Enstitüsü Yay
:2, stanbul
Suna& nan
K raç
Akdeniz
84
MÜLAY M, Selçuk (2007), “Mimari Ki ilik ve Çini”, Anadolu’da Türk Devri
Çini ve Seramik Sanat , T.C. Kültür ve Turizm Bakanl
Yay nlar , stanbul
ÖNDER, Mehmet (1977), “Selçuklu Devri Kubad Abad Saray Çini Süslemeleri”,
Kültür Bakanl
Sanat, 2, Ocak: 104-10
ÖNEY, Gönül (1976), Türk Çini Sanat , Yap Kredi Bankas Yay nlar , stanbul
ÖNEY, Gönül (1987), slam Mimarisinde Çini, Ada Yay nlar , stanbul
ÖNEY, Gönül (1988), Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi Ve El Sanatlar ,
Türkiye
Bankas Kültür Yay nlar , Ankara
ÖNEY, Gönül (1993), “Selçuklu Devri Çini Sanat ”, Ba lang
Sanat , Haz. Nejat Diyarbekirli, Türkiye
ndan Bugüne Türk
Bankas Kültür Yay nlar , Ankara
ÖZKUL FINDIK, Nur en (2007), “Beylikler ve Erken Osmanl Devri Seramik
Sanat ”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanat , T.C. Kültür ve Turizm
Bakanl
Yay nlar , stanbul
NEMO LU, Nermin (1988), “Mimar Sinan Dönemi Duvar Çinicili inin Tekni i
ve Geli imi”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarl
1588-1988, Türkiye
ve Sanat M.S. 400. Anma
Bankas Kültür Ve Yay nlar , stanbul
TURAN BAKIR, Sitare (2004), “Osmanl Hayvan Figürlü Seramikleri”, Seramik
Türkiye, 4, Nisan-Haziran: 70-78
TURAN BAKIR. Sitare (2007), “Osmanl Sanat nda Bir Zirve znik Çini ve
Seramikleri”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanat , T.C. Kültür ve
Turizm Bakanl
Yay nlar , stanbul
85
URAZ, Murat (1967), Türk Mitolojisi, Hüsnütabiat Matbaas , stanbul
YARAR, M.-GERNANT, M. (1997), Türkiye’nin Önemli Ku Alanlar , Do al
Hayat Koruma Derne i, stanbul
YARDIM, Ümit (25 Nisan 2010), “ stanbul Semalar ndan Nesli Tükenen 164 Ku
Geçiyor”, Vatan Gazetesi
nternet Kaynaklar :
www.trakus.org
www.kad.org.tr
www.sifiryokolus.org
www.biltek.tubitak.gov.tr
www.kazimcapaci.com
86
7. RES MLER
Resim 1. Tavus Ku lu Y ld z Formlu Çini, Selçuklu Dönemi
Resim 2. Çift Ku lu Y ld z Formlu Çini, Selçuklu Dönemi
87
Resim 3. Tavus Ku lu Haç Formlu Çini, Selçuklu Dönemi
Resim 4. Çiftba
Kartal Figürlü Haç Formlu Çini, Selçuklu Dönemi
88
Resim 5. Es-sultan Yaz
Çift ba Kartal Figürlü Y ld z Formlu Çini,
Selçuklu Dönemi
Resim 6. Çift Tavus Ku u Figürlü Y ld z Formlu Çini, Selçuklu Dönemi
89
Resim 7. Çift Tavus Ku u Figürlü Y ld z Formlu Çini, Selçuklu Dönemi
Resim 8. Çift Kulplu, Hayvan Tasvirli Matara, 1545-55
90
Resim 9. Ördek Tasvirli Alt gen Karo, 1545-50
Resim 10. Bal kç l Ku Tasvirli Tabak, 16. yüzy l
91
Resim 11. Tavus Ku lu Saz Yolu Tabak, 1550
Resim 12. Tavus Ku lu Tabak, 1575-80
92
Resim 13. Ku Figürlü Tabak, 1575-80
Resim 14. Sülün Tasvirli Tabak, 16. Yüzy n 2. Yar
93
Resim 15. Sülün Tasvirli Tabak, 16. Yüzy l Ortalar
Resim 16. Ku Tasvirli Kase, 1580-85
94
Resim 17. Bahar Dallar Aras nda Sülün Tasvirli Tabak, 1580-85
Resim 18. Bahar Dallar Aras nda Sülün Tasvirli Karo, 1580-85
95
Resim 19. Rumi Kanatl Ku Tasvirli Tabak, 1580-85
Resim 20. Sülün Tasvirli Tabak, 1585-90
96
97
Resim 23. Aslan-Güne Tasvirli Tabak, 1590
Resim 24. Aslan-Bo a Mücadele Sahneli Tabak, 1600
98
Resim 25. Tavus Ku lu Tabak, 1625-50
Resim 26. Güvercin Tasvirli Karo, 17. Yüzy l Ba
99
Resim 27. Uçan Ku Tasvirli Tabak, 1650-75
Resim 28. Uçan Ku Tasvirli Kulplu Sürahi, 1650-75
100
Resim 29. At Tasvirli Tabak, 1650-75
Resim 30. Kad n-Erkek ve Ku Tasvirli ki Kulplu ekerlik,
18. Yüzy n 2. Yar
101
Resim 31. Selvi A ac ve Ku Tasvirli Tabak, 18. Yüzy n 2. Yar
Resim 32.
lan Tutan Leylek Tasvirli Tabak,
18. Yüzy n 2. Yar
102
Resim 33. Leylek Tasvirli Matara, 18. Yüzy n 2. Yar
103
8. ÖZGEÇM
ZEYNEP AROL, 1982 y nda Karadeniz Ere li’de do du. lkö renimini
stanbul’da tamamlad . 2000 y nda Küçükçekmece Atatürk Anadolu Meslek Lisesi,
Seramik Bölümü’nden mezun oldu. 2002 y nda
stanbul Üniversitesi Çini
lemecili i Program ’na girerek 2004 y nda Yüksek Okulu bitirdi. Ayn y l
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eski Çini Onar mlar Bölümü’ne girerek
lisans e itimini devam ettirip 2007 y nda mezun oldu. Yine ayn y l Mimar Sinan
Güzel Sanatlar Üniversitesi, Geleneksel Türk Sanatlar
Onar mlar Anasanat dal nda Yüksek Lisans e itimine ba lad .
Bölümü, Eski Çini

T.C. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler

Transkript

Benzer belgeler

sayfa 11 - Spormeydani.org

PE Körkasa Bandı

Wowereit: Sadece başörtüsü olmazdı