izmir atatürk organize sanayi bölgesinde

Transkript

İZMİR ATATÜRK ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİNDE BULUNAN İŞYERLERİNİN
ACİL DURUMLARA YÖNELİK HAZIRLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ
1.GİRİŞ
Bilim ve mühendislikte görülen hızlı gelişme, üretim biçimlerinde sürekli değişim ve
teknolojik ilerlemeyi beraberinde getirmektedir. Bunun sonucunda teknolojik riskler
kaçınılmaz olarak artmaktadır.
Beklenmedik zamanlarda
oluşan, ne kadar kişiyi, nasıl
etkileyeceği belli olmayan kazalar ve olağan dışı durumlar (ODD) nedeni ile insanoğlu zarar
görmektedir. ODD; yerel kapasitenin zorlandığı, ulusal ya da uluslararası düzeyde dış
yardıma gereksinim duyulan bir durum ya da olaylar olarak tanımlanmıştır1. ODD’ler için
birçok farklı tanım ve sınıflandırma yapılmıştır. En son yayınlanan Dünya ODD 2002
Raporu’na göre; ODD’ler doğal nedenli olanlar ve insan eliyle olanlar olmak üzere ikiye
ayrılmıştır2 (Tablo 1). ‘Na-Tech’ (doğal teknolojik) olarak adlandırılan doğal kaynaklı ODD
olarak başlayıp, teknolojik ODD olarak devam eden ara biçemi vardır 3. Bunun en çarpıcı
örneklerinden biri, ülkemizde Ağustos 1999’da Marmara depreminden sonra Tüpraş’da çıkan
yangın ve Aksa fabrikasından akrilonitril sızıntısı ile yaşanmıştır .
Tablo1. Olağan Dışı Durumların Sınıflandırması
Doğal nedenli olağan dışı durumlar;
1. Hidro meterolojik ODD; çığ düşmesi/ toprak kayması, kıtlık/ açlık, aşırı sıcak ya da soğuk, sel,
orman/çalılık yangını, fırtına, ve diğer (böcek istilası ve dalgası/akını)
2. Jeofizik; deprem, volkanik patlama
İnsan eliyle olan olağan dışı durumlar (teknolojik ODD);
1. Endüstriyel; kimyasal saçılma, endüstriyel yapıların çökmesi, patlama, yangın, gaz sızıntısı,
zehirlenme, radyasyon
2. Çeşitli; ev / endüstriyel olmayan yapıların çökmesi, patlama, yangın
3. Nakil; hava, tren, trafik ve deniz kazaları
World Disaster Report 2002, 181-182
Çağlar boyunca çalışma koşullarındaki değişme, insanoğlunun teknolojik / insan eliyle oluşan
ODD’lerle tanışmasına neden olmuştur. Kayıtlara geçen endüstriyel kaynaklı ilk kimyasal
kaza, 1600 yıllarında, iş sağlığı disiplini kurucusu kabul edilen Bernardino Ramazzini
tarafından tanımlanmıştır. Endüstriyel kazalar sıklık olarak yangın ve diğer kazalardan daha
az görüldüğü halde çok daha fazla sayıda kişiyi etkilemektedir 4.
Acil bir olay sonucunda, eğer 10 ya da daha fazla kişi ölmüşse, en az 100 kişinin yaralandığı
kayıtlara geçmişse, uluslararası düzeyde yardım istenmişse ve / veya acil durum ilan edilmişse
bu olay bir ODD olarak DSÖ’ye bağlı çalışan EM-DAT (Emergency Events Database)
kayıtlarına geçmektedir2. Yukarıdakilerden hiçbirisi karşılanmıyorsa ulusal ya da yerel
boyutta bir kaza olarak değerlendirilmektedir. Ülkemizde sağlık verileri, çalışan sayıları ve
kazalar ya da kıl payı kazalara ait kayıt sistemleri yeterli olmadığı için doğru bilgilere
1
ulaşılamamaktadır. Çalışanların, toplumun ve çevrenin bu tür olaylardan akut ya da kronik
dönemde ne kadar zarar gördüğü anlaşılamamaktadır. Bu nedenle önlem politikaları
geliştirilmesi öncelikli bir konu olarak görülmemektedir.
Daha önceleri ODD’un ciddiyeti ölen kişi sayısı ile ölçülmekteydi. Etkilenen kişi sayısının
dikkate alınması, günümüzde giderek daha fazla önem kazanmaktadır4.
ODD’den
etkilenenler ölenlerin 3 katıdır2 (Tablo 2). ODD sonrasında ise hayatta kalanların yaşam
koşulları
daha
da
zorlaşmakta
ve
gelecekteki
olumsuz
olaylardan
daha
kolay
etkilenebilmektedirler3,4. Bu durum, yalnızca doğal ODD sonrasında değil insan eliyle
oluşanlar sonrasında da geçerlidir. Seveso, Bhopal ve Çernobil örneklerinde olduğu gibi,
özellikle bazı kimyasal kazaların maruz kalanlara etkisi yıllar hatta on yıllar sonra da
gözlenebilir5,6. İnsanların ODD’lerden kolay etkilenebilir olması acil durumlara hazırlıklı
olma (ADHO) ve önleyici stratejilerin geliştirilmesinin temel noktasıdır.
Tablo2. Dünyada 1992-2001 Yılları Arasında Görülen ODD’ler ile İlgili Veriler
ODD Sayısı
Ölen kişi sayısıa
Etkilenen kişi sayısıb
Ekonomik kayıp, $c
Doğal nedenli ODD Teknolojik ODD
Toplam
Sayı, %*
Sayı, %
Sayı, %
2.730 (55)
2.259 (45)
4.989 (100)
535.416 (86)
86.947 (14)
622.363 (100)
2.000.882 (100)
637 (0)
2.001.519 (100)
684.414 (99)
10.011 (1)
694.424 (100)
*Satır yüzdesi
Ölen kişi; öldüğü onaylanan ya da kayıp ve öldüğü varsayılan kişiler.
Etkilenen kişi; gıda, su, barınma, sanitasyon, ve ani tıbbi yardım gibi hayatta kalmanın temel gereksinimlerine acil
dönem sırasında gerek duyan kişilerdir. EM-DAT verilerinde yer alan etkilenen kişi sayısı, kayıtlara geçen yaralanan,
evsiz kalan ve etkilenen kişilerin toplamından oluşur.
c
Ekonomik kayıp: ODD’nin ekonomik etkisi doğrudan hasar (örn., altyapı, ürün, konut) ve dolaylı hasar (örn., gelir
kaybı, işsizlik, piyasa istikrarsızlığı) olarak iki bölümden oluşur. EM-DAT’ın tahmini yalnız doğrudan hasar ile
ilgilidir.
a
b
Tablo 2’de son on yıla ait veriler incelendiğinde görüldüğü gibi ODD’ların %45’ini
teknolojik olanlar oluşturmaktadır. Bu oran 1992 yılında %40 iken yıllar içinde giderek
artmış ve 1996 yılında en yüksek değer olan % 52’ye ulaşmıştır.
Tablo 3. Dünyada 1992-2001 Yılları Arasında Görülen
Teknolojik ODD’ler ile İlgili Veriler;
İnsani Gelişim ODD sayısı Ölen kişi sayısı Etkilenen kişi sayısı Ekonomik kayıp
Sayı, %*
Sayı, %
Sayı, %
Sayı, %
Oranıa
347 (15)
10.557 (12)
146 (23)
6.634 (66)
Yüksek
1.403 (62)
51.621 (60)
412 (65)
3.008 (30)
Orta
509 (23)
24.769 (28)
79 (12)
368 (4)
Düşük
2.259 (100) 86.947 (100)
637 (100)
10.011 (100)
Toplam
*Sütun yüzdesi
a
İnsani Gelişmişlik Oranı beklenen yaşam süresi, eğitim düzeyi ve kişi başına düşen gelire göre
hesaplanmaktadır7.
2
Teknolojik ODD’lar 1992-2001 verilerine göre (Tablo 3) insani gelişim oranı orta olan
ülkelerde niceliksel olarak en fazla (%62) görülmüştür. En fazla ölüm (%60) ve etkilenme
(%65) yine bu ülkelerde olmasına karşın, en büyük ekonomik kayıp (%66) insani gelişim
oranı yüksek olan ülkelerde belirlenmiştir.
Tablo 4. Dünya da 1992-2001 Yılları Arasında Görülen
Endüstriyel Kazaların Kıtalara Göre Dağılımı;
Kıta Adı
Afrika
Amerika
Asya
Avrupa
Okyanusya
Toplam
ODD Sayısı
Sayı, %*
Ölen kişi sayısı
Sayı, %
Etkilenen kişi sayısı
Sayı, %
37 (10)
55 (14)
225 (58)
67 (17)
2 (1)
386 (100)
2.551 (23)
638 (6)
6.654 (60)
1.208 (11)
22 (0)
11.073 (100)
3 (1)
56 (16)
218 (61)
76 (22)
0 (0)
353 (100)
Ekonomik
kayıp
Sayı, %
44 (2)
1.658 (59)
628 (22)
479 (17)
14 (0)
2.825 (100)
*Sütun yüzdesi
Küreselleşmenin bir sonucu olarak gelişmiş ülkelerde kullanımdan kalkmış ya da yasaklanmış
olan üretim yöntemleri az gelişmiş ülkelere yönlendirilmektedir. Ticari yarış ve daha fazla
ekonomik kazanç sağlamak için yatırımcılar ucuz iş gücünün bulunan, iş sağlığı ve güvenliği
ve çevre sağlığı ile ilgili yasal düzenlemelerin yetersiz olduğu, tazminat gerektiren meslek
hastalığı, işe bağlı hastalık, iş kazası durumlarının daha az saptanabildiği ülkeleri tercih
etmektedir8,9. Asya ve Afrika’da son 10 yılda görülen teknolojik ODD sayısı, doğal
olanlardan fazladır. Bu da üretimin Amerika ve Avrupa’dan Asya ve Afrika’ya kaymasının
başka bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Tablo 4’te görüldüğü gibi 1992-2001 yılları
arasında en fazla endüstriyel kaza (%60) Asya’da, buna karşılık en fazla ekonomik kayıp
(%59) Amerika’da görülmüştür. Ölen kişilerin %23’ü Afrika’dan olmasına karşın bu kıtada
ODD’lerden 3 (%1) kişinin etkilendiği bildirilmiştir.
Çevreye, enerji tüketimine ve doğal kaynaklara olumsuz etkileri olan ODD düşük ücretler ve
çalışanların sağlığının korunmasındaki yetersizlik yanı sıra insan hakları ve etik ihlali
nedeniyle toplumsal ve küresel bir sağlık sorunudur. Dünyanın neresinde görülürse görülsün
gelişigüzel endüstrileşmenin, küresel anlamda uzun süreli etkilerinden birkaçı küresel ısınma,
iklim değişiklikleri, ozon tabakasının azalması, biyolojik çeşitliliğin kaybolması, su
kaynaklarının kirlenmesi ve tükenmesi, kalıcı organik kirlenmedir 10.
3
İnsan eliyle oluşan ODD sonucunda kimyasal maddeler ortama salınır; ve çevreye yayılarak
hava, su, toprak ve gıdalara bulaşır. Böylece insanlar inhalasyon, sindirim, deriden temas gibi
yollarla akut ya da kronik olarak bu etmenlerle karşılaşırlar ve sonuçta pek çok patolojinin
yanı sıra karsinogenetik ve teratogenetik etkiler de görülebilir. Kimyasallara karşılaşma yeni
ya da daha önce gözlenmiş hastalıklara neden olabilir ya da farklı etyolojiden hastalıkları
kötüleştirebilir. Halk sağlığı bu etkilerin değerlendirilmesi için önemli bir araçtır. Böylelikle
güncel kazayla başa çıkmak için temel bilgileri sağlarken, aynı zamanda ileri de görülebilecek
olanlara yönelik hazırlıklı olmaya yardımcı olur. Halk sağlıkçılar, elde edilen veriler
kullanarak kimyasal kazaların hazırlıklı olma, yanıt ve izlem gibi tüm evrelerine, değerli
katkılarda bulunabilirler. Bu yaklaşım, DSÖ’nün “Herkes İçin Sağlık” hedefleri kapsamında
belirlediği “sağlığa olanak tanıyan çevreler yaratma” stratejilerine de yardımcı olmaktadır 11.
Görüldüğü gibi insan eliyle oluşan olağan dışı durumların sonuçları toplum sağlığını yakından
ilgilendirmektedir12-17 (Şekil 1). İnsan eliyle oluşan ODD’ların doğal olanlardan farkı
tamamen önlenebilir olmalarıdır. Acil durumlara hazırlıklı olma (ADHO) ise hem bu tür
acillerin önlenebilmesi hem de acil olduğunda etkilerinin azaltılması için önemlidir18-22.
Bir işyerinin acil durum hazırlığının olmaması ya da yetersizliği, o işyerinde endüstriyel
ODD’ların oluşmasında ön belirti olarak kabul edilir. Ön belirtiler 5 alt başlıkta incelenir;
yönetim, bilgi, teknoloji ve sistem, nakil ve toksik atıklar, ve toplumun acil yanıtıdır 23.
Birçok kişinin hayatını kaybetmesine ya da etkilenmesine ve / veya anlamlı biçimde
mülkiyete zarar veren endüstriyel kazalar; ön belirtileri görüldüğü halde önemsenmeyen ve
kimsenin başına gelmeyeceği düşünülen olaylar zinciridir. Endüstri ve toplum için giderek
artan tehlike taşımaktadır. Bu nedenle konu ile ilgili eğitimin işletmeleri kuracak,
denetleyecek, yönetecek ya da çalışacak kişilere üniversite dönemlerin de verilmesi yararlı
olacaktır24,25 .
Şekil 2’de görüldüğü gibi ADHO iş sağlığına ait birçok bileşenden oluşan bir sistemdir. Bu
sistemdeki boşluklar hemen fark edilip gerekli önlemler alınmadığında, sıradan tehlikeler
endüstriyel kaza / teknolojik ODD ile sonuçlanabilir 24 .
4
Şekil 2, Endüstriyel Kaza / Teknolojik ODD’nin Oluşumu 24
TEHLİKE
ADHO SİSTEMİNDEKİ
BOŞLUKLAR
KAZANIN ROTASI
ADHO SİSTEMİ
ENDÜSTRİYEL KAZA / TEKNOLOJİK ODD
İnsan eliyle olan ODD’ları farklı bir biçimde inceleyen bir yazara göre kazadan önce bir
kuluçka dönemi bulunmaktadır. Kuluçka döneminde; dışarıdan gelen uyarıları önemsememe,
günü geçmiş düzenlemelerle başa çıkabilme de yetersizlik, acil tehlikelerin minimize edilmesi
gibi özellikler vardır. Bu özellikler; hatalı önyargılar, karmaşık durumları kontrol altına alma
da yetersizlik, olası kötü sonuçtan çekinme nedeni ile olaylara dikkat edilmediğini ve
anlaşılmaya çalışılmadığını göstermektedir. Bu durumun sürmesi ile kaza gerçekleşir26.
Ülkemizde son 5 yılda görülen ODD ilgili veriler Tablo 5’te görülmektedir 27.
Tablo 5. Türkiye’de Son 5 Yılda Görülen ODD ve Etkilenlerin Sayıları.
Doğal nedenli İnsan eliyle oluşan
ODD
ODD
Olay sayısı
29
20
Ölen kişi sayısı
18,352
436
Etkilenen kişi sayısı
1,654,967
401
Ülkemizde bölgesel düzeyde hazırlıklı olma organizasyonu olan Awarness and Preparedness
for Emergencies at the Local Level (APELL) programı 1992 yılında Kocaeli Sanayi Odası
tarafından gündeme alınmıştır28, 29. APELL, UNEP tarafından teknolojik kazalar ve çevresel
acillerin oluşmasını ve zararlı etkilerini minimize etmek amacı ile hükümetler ve endüstrinin
birleşimini sağlamak için geliştirilmiş bir programdır. APELL’in stratejisi, endüstrileşmiş
toplumlarda risklerin saptanması ve farkındalık yaratılması, risk azaltıcı ve hafifletici
5
önlemlerin geliştirilmesi, yerel toplum ve yetkililer ile endüstri arasında hazırlıklı olma adına
işbirliğini arttırmaktır30.
Yukarıda söz edilen acillerin kontrolü oldukça kapsamlı ve multidisipliner bir konudur. İki
ana hedefi vardır: işletme bazında tehlikelerin oluşmasının önlenmesi ve kaza oluştuğunda
sonuçların hafifletilmesi; bu iki durumu ADHO terimi karşılamaktadır.
Hazırlıklı olma için yapılması gerekenlerin ve kontrol mekanizmalarının aşağıdaki gibi ele
alınması uygun olur:
(i) Uluslararası kabul gören kuruluşlar;
(ii) Ulusal yetkililer;
(iii) Yerel ya da bölgesel yetkililer;
(iv) İşletmeler, işverenler;
(v) İşçiler ve örgütleri.
6
ŞEKİL 1, ENDÜSTRİYEL KAZALARIN OLUŞUMU VE ETKİLERİ
TETİKLEYEN FAKTÖRLER;
▲Üretim ve depolama
araçlarının bakımsız olması,
▲Yasal düzenlemelerin
yetersizliği,
▲İş güvenliği
yönetmeliklerinin
uygulanmasındaki yetersizlik,
▲Trafik kazaları,
▲İnsan hatası,
▲Şiddetli yağmur,
▲Deprem,
▲Kasırga,
▲Sel,
▲Sabotaj, terörizm.
ENDÜSTRİYEL KAZA
■Kimyasal saçılma,
■Endüstriyel yapıların
çökmesi,
■Patlama,
■Yangın,
■Gaz sızıntısı,
■Zehirlenme,
■Radyasyon
SONUÇLARI AĞIRLAŞTIRAN FAKTÖRLER;
▪Genetik farklılıklar,
▪Yaş, ▪Cinsiyet, ▪Stres,
▪Altta yatan hastalık (DM, Astım)
▪Yetersiz beslenme,
▪İşe bağlı faktörler,
▪Çevresel faktörler,
▪Alışkanlıklar (sigara içimi),
▪Sağlık hizmetlerine ulaşmanın yetersizliği,
▪Meterolojik faktörler,
▪Yerleşim yerlerinin endüstriyel alanlara yakınlığı.
SONUÇLAR;
▼İnhalasyon ve dermal temas
yolu ile ÇALIŞANLAR, ve o
anda işyerinde bulunanlar
etkilenir.
▼Primer ve sekonder
kontaminasyon yolu ile
AMBULANS, İTFAİYE
ÇALIŞANLARI ve sekonder
kontaminasyon yolu (yetersiz
dekontaminasyon sonucu) ile
acil servis çalışanları ve
hastanedeki diğer hastalar
etkilenir.
▼TOPLUM
HAVA, SU, GIDA VE TOPRAĞIN
KONTAMİNASYONUNDAN VE
OLAYIN SOSYAL, PSİKOLOJİK,
EKONOMİK BOYUTUNDAN
ETKİLENİR.
7
2.GEREKÇE
Ülkemizde endüstrileşme iş sağlığı, halk sağlığı ve çevre sağlığı yeterince dikkate alınmadan,
gerekli alt yapılar hazırlanmadan hızla artmaktadır. Endüstriyel bölgelerdeki acillerin risk
altındaki nüfusun büyüklüğü ve değişkenliği nedeniyle ayrı bir önemi vardır. Genelde
endüstriyel bölgelerin etrafında yaşayanların sosyoekonomik durumları düşüktür. Bu
toplumsal kesit aynı zamanda sağlık hizmetlerinden daha az yararlandıklarından uzun süreli
etkilenimlerde daha geç tanı alırlar3.
Endüstriyel etkinlik sırasında anormal oluşum sonucu beklenmeyen, birdenbire (özellikle
önemli yayılma-emisyon, yangın ve patlama gibi) kuruluş içinde ve dışında bir veya daha çok
tehlikeli maddeyle oluşan çalışanlar, toplum ve çevre için hemen ya da sonradan büyük
tehlike yaratan olay büyük kaza olarak adlandırılmaktadır 21. İzmir Atatürk Organize Sanayii
Bölgesi’nde (İASOB) büyük kazaya neden olacak kadar düzeyde tehlikeli maddeler
bulunmaktadır. Ayrıca deprem ve deniz suyu taşması gibi risklerin olması ve şehirle
ayrımının net olmaması da bölgeyi aciller açısından önemli kılmaktadır. Bölge, yakınında bir
askeri havaalanı yer alması nedeni ile hava koridorunun altındadır. Düşük bir olasılık olsa da
uçağın bölgeye düşme olasılığı bulunmaktadır.
İASOB’de yaklaşık 25.000 kişi çalışmakta, çalışma saatleri içinde işyerlerini ziyaret eden
kişilerin sayısı bilinmemektedir. Bölgenin girişinde ki büyük boya fabrikasının 100 metre
yakınında günde yaklaşık 2000 kişinin uğradığı dev bir alışveriş ve eğlence merkezi
bulunmaktadır. Bölgenin yakınında aynı yolu kullanarak ulaşımı sağlanan iki okul
bulunmaktadır. Ayrıca 3 adet benzin istasyonu yer almaktadır.
Bu endüstriyel bölgeye fabrikalarda kullanılacak tehlikeli ham maddeleri taşıyan araçlar ikisi
de şehrin içinden geçen yollardan biriyle ulaşırlar. Ülkemizde trafik kazalarının sık rastlanır
olması nedeniyle bu durum bölgede yaşayan ve çalışanlar için ayrı
bir risk faktörü
olmaktadır.
Büyük bir alanı kaplayan ve çok sayıda insanın bulunduğu bir bölgedeki işyerlerinin acil
durumlara yönelik hazırlık durumları toplumu da ilgilendirmektedir. İşyerleri tek tek hazırlıklı
olsalar bile asıl hedef İAOSB düzeyinde bir hazırlıklı olma planının geliştirilmesi olmalıdır.
Bundan sonraki basamak ise çevrede yaşayanların bu plana dahil edilmesi olacaktır 31, 32.
8
3.AMAÇ
1. İzmir Atatürk Organize Sanayi Bölgesinde (İAOSB) bulunan işyerlerinin acil durumlara
yönelik hazırlığının değerlendirilmesi;
2. İAOSB Müdürlüğüne ve bölgede yer alan işkollarına yönelik acil planı önerilerinin
geliştirilmesi;
3. İşyerlerinde acillere yönelik hazırlıklı olma durumunun saptanmasında kullanılacak bir
ölçütün geliştirilmesidir.
9
4. YÖNTEM
4.1. ARAŞTIRMANIN TİPİ: Kesitsel ve analitik.
(Şekil 3’te araştırmanın çerçevesi özetlenmiştir.)
4.2. ARAŞTIRMANIN EVRENİ: İAOSB yer alan ve çalışmanın yapıldığı sürede açık
olduğu İzmir Atatürk Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü verilerinden anlaşılan 305 işyerinin
tümü araştırmanın evrenini oluşturmaktadır (tablo 6).
(İAOSBM’nce işyerleri 50 meslek grubuna ayrılmıştır. Araştırma da bu meslek grupları
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürlüğü tarafından kabul edilmiş
işkollarına göre; madencilik; petrol, kimya ve lastik; gıda; tekstil; deri; ağaç; kağıt; basım
yayın; çimento, toprak ve cam; metal şeklinde 10 işkolu olarak belirlenmiştir 33.)
Tablo 6. İşkolu ve İşçi Sayılarına Göre İAOSB’nde Yer Alan İşyerleri
İşkolu
1 (madencilik)
2 (petrol, kimya, lastik)
3 (gıda)
4 (tekstil)
5 (deri)
6 (ağaç)
7 (kağıt)
8 (basım yayın)
9 (çimento, toprak, cam)
10 (metal)
TOPLAM
İşçi Sayısına Göre İşyeri Sayıları
Küçük
Orta
Büyük
(1-49)
(50-199)
(200+)
satır %’si satır %’si satır %’si
34, (60.8) 16, (28.5)
6, (10.7)
16, (80.0) 3, (15.0)
1, (5.0)
16, (44.4) 13, (36.1)
7, (19.4)
4, (100.0)
2, (66.7)
1,(33.3)
1, (33.3)
2, (66.7)
4, (100.0)
3, (50.0)
3, (50.0)
124, (71.7) 44, (25.4)
5, (2.9)
200, (65.6) 86, (28.2)
19, (6.2)
Toplam ve
Sütun %’si
0, (0.0)
56, (18.3)
20, (6.6)
36, (11.8)
4, (1.3)
3, (1.0)
3, (1.0)
4, (1.3)
6, (2.0)
173, (56.7)
305, (100.0)
Tablo 6’da görüldüğü üzere İAOSB’nde madencilik işkoluna ait işyeri bulunmamaktadır. En
fazla işyerinin bulunduğu üç işkolu sırasıyla; metal (173 %56,7), petrokimya (55 %18,3),
tekstil (36 %11,8) [3 işkolunun toplamı 264 %86,8] şeklindedir. Toplam 41 işyerinin %13,2
ağırlıkla yer aldığı [gıda (20 % 6,6) çimento (6 %2,0), deri (5 %1,3), basım yayın (4 %1,3),
ağaç (3 %1,0), kağıt (3 %1,0)] işkolları diğer olarak araştırmaya alınmıştır. Böylece işkolları
metal, petrol, tekstil ve diğer olarak 4 grupta incelenmiştir.
10
ŞEKİL 3, ARAŞTIRMANIN ÇERÇEVESİ
EVREN
(n=305)
İAOSB
√İşkolu
√İSGB
İŞYERİ
BİLGİLERİ
BAĞIMSIZ
DEĞİŞKENLER
►İşkolu,
►İSGB,
►İş Güvenliği Sor.,
►Yurt dışı ortağı,
►İş kazası,
►Yangın,
►Sendika,
►İTİGB son den.
tarihi,
►İTİGB son den.
nedeni,
►Ürünlerin sat. pazar,
►İAOSB’de açıldığı
yıl.
GENEL
BİLGİLER
ANKETİ
(24 SORU)
TABAKALANDIRMA
RASTGELE SAYILAR
Alan Çalışması
ULUSAL
DÜZENLEMELER;
◄İK (1475)
◄İSİGT
◄İSİGKHT
◄İYHÇŞGYHY
◄PARPAT
ÖLÇEK
(22 SORU)
Alan Çalışması
ÖRNEK
(n=91)
VERİLERİN
ANALİZİ
◄ILO
◄OSHA
◄‘İşyeri end.
ODD’ye
eğilimli mi?’
SONUÇ;
ADHO
(ODDHO)
11
4.3. ARAŞTIRMANIN ÖRNEĞİ: Örnek büyüklüğü, acillere yönelik hazırlıklı olma
durumunun sıklığı bilinmediği için, evrenin %50’si hazırlıklı kabul edilerek (%50 prevalans),
%95 güvenilirlik sınırları içinde, evrende bulunan sayısal olarak büyük ölçekli 19 işyerinin
tümü dahil edilerek 91 işyeri olarak saptanmıştır.
Örneğe alınan küçük ve orta büyüklükteki işyerleri iş koluna ve işçi sayısına göre büyüklüğü
belirlenmiş ve ağırlıkları saptanmıştır. Tablo 7’de İşkollarının sayısal büyüklüklerine göre
örnekte temsil ettikleri işyeri sayıları görülmektedir.
Tablo 7. İşkollarının Sayısal Büyüklüklerine Göre Yüzde Değeri ve
Örnekte Temsil Edilecekleri İşyeri Sayıları Tablosu
İşkolu
Küçük Ölçekli İşyeri
Orta Ölçekli İşyeri
Büyük Ölçekli İşyeri
%, (sayı)
%, (sayı)
%, (sayı)
62.0 (31)
50.0 (11)
26.0 (5)
Metal
17.0 (9)
17.0 (4)
32.0 (6)
Petrokimya
10.0 (5)
16.0 (3)
37.0 (7)
Tekstil
11.0 (5)
17.0 (4)
5.0 (1)
Diğer
100.0 (50)
100.0 (22)
100.0 (19)
TOPLAM
Küçük ve orta büyüklükteki işyerlerinden örneğe girecek olanlar rasgele sayılar tablosu
kullanılarak belirlenmiştir.
Küçük ve orta büyüklükteki işyerleri için kapalı olma durumunda ya da izin ile ilgili
sorunlarda gidilmek üzere % 30 yedek belirlenmiştir.
Büyük ölçekli işyerlerinin tümü ziyaret edilmiştir. Orta ölçekli işyerlerinin 19’sine gidilmiştir.
Kalan 3 tanesine yetkili kişinin bulunamaması nedeniyle ziyaret edilememiş ve yedekte yer
alan işyerlerine gidilerek 22 orta ölçekli işyeri tamamlanmıştır. Küçük ölçekli işyerlerinden
43’üne gidilmiştir. Kalan 7 tanesinde yetkili kişinin bulunamaması nedeniyle ziyaret
edilememiş ve yedekte yer alan işyerlerine gidilerek 50 küçük ölçekli işyeri tamamlanmıştır.
13
4.4 ARAŞTIRMANIN DEĞİŞKENLERİ :
4.4.1 Bağımsız değişkenler;
İşkolu,
İşyerinin büyüklüğü (işçi sayısına göre),
İşyerinin üretime başlama yılı,
İşyerinde iş güvenliği sorumlusunun bulunması,
İşyerinde son yapılan denetimin tarihi,
İşyerinde son yapılan denetimin nedeni,
İşyerinde son bir yıl içinde görülen iş kazası sayısı,
İşyeri kurulduğundan beri görülen yangın sayısı,
İşyerinin yabancı ortağının varlığı,
İşyerinin ürünlerini sattığı yer (iç ya da dış pazar),
11.Sendikanın varlığı.
4.4.2 Bağımlı değişken;
Acil duruma hazırlıklı olma puanı.
4.5 ARAŞTIRMADA KULLANILAN VERİ TOPLAMA YÖNTEMİ :
Veri toplama alan çalışması olarak yapılmıştır. Alan çalışmasında;
a. Anket: Genel bilgileri toplamak için 24 sorudan oluşan bir anket her işyerinde araştırmacı
tarafından doldurulmuştur.
b. İşyerlerinin acil durumlara hazırlıklı olmasını (ADHO) değerlendiren ölçek: 22
sorudan oluşan bir değerlendirme formu işyerlerinde, işyeri sorumlularından alınan bilgiler ve
araştırmacının gözlemlerinden yararlanılarak doldurulmuştur.
4.6 DEĞİŞKENLERİN TANIMI VE DEĞERLENDİRİLİMESİ:
4.6.1 Bağımsız Değişkenler:
a. İşkolu;
İşkolları metal, petrokimya, tekstil ve diğer olarak dört grupta incelenmiştir. Bu gruplarda yer
alan işkollarının tümü riskli olmakla beraber risk derecesi farklıdır. İşkollarına özgü riskler ve
ADHO araştırılmıştır.
14
b. İşyerinin büyüklüğü (işçi sayısına göre);
İşyerinin sayısal yapısına göre durumu belirlenirken ILO sınıflaması kriter olarak alınmıştır.
Buna göre küçük (49 ve daha az çalışan sayısı), orta (50 ve 199 arası çalışan sayısı), büyük
(200’ün üzeri çalışan sayısı) olarak kabul edilmiştir.
İşyerinin işçi sayısına göre büyüklüğü işyeri hekimi, İSİGK bulundurulması gerekliliği gibi
uygulamalar için önem taşımaktadır.
c. İşyerinin üretime başlama yılı;
İAOSB’nde üretime başlama yılı sorgulanmıştır. Buna göre göreli olarak daha önce ya da
sonra açılmış işyerleri arasında ADHO açısından fark olup olmadığı anlaşılmak istenmiştir.
İşverenler işyerlerini ilk kurduklarında bazı güvenlik önlemler ile ilgili yatırımlarını
ekonomik kaygıları ya da yeterince bilinçli olmamaları nedeni ile ihmal etme
eğilimindedirler. Zaman geçtikçe, işyeri büyüdükçe ya da kötü deneyimlerle karşılaşıldıkça
güvenlik önlemlerinin önemi değer kazanabilir.
d. İşyerinde iş güvenliği sorumlusunun bulunması;
İşyerinde iş güvenliği sorumlusunun çalışma durumu ve eğer çalışıyorsa işyerindeki çalışma
süresi (tam zamanlı ya da kısmi zamanlı şeklinde) sorgulanmıştır. Bu görevde birisinin
işyerinde bulunmasının adı geçen işyerinin iş güvenliği bakışını gösterebileceği ve ADHO’ya
katkısı araştırılmıştır.
e. İşyerine son yapılan denetimin tarihi;
Yakın bir süre önce ya da daha uzun bir süre önce denetim yapılmış olan işletmeler arasındaki
farklılık araştırılmak istenmiştir. İşyerine Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş
İzmir Grup Başkanlığı (İTİGB) tarafından yapılan denetimler işveren ya da işveren vekilleri
için birer uyaran olabileceği düşünülmüştür.
Bu nedenle bu kurumda görev yapan iş
müfettişleri tarafından yapılan son denetimin görece yakın bir süre önce yapılmasının
işyerinin ADHO katkısı olabileceği öngörülmüştür.
f. İşyerine son yapılan denetimin nedeni;
İşyerleri İTİGB tarafından denetlenmektedir. Bu denetimler genel kontrol, kaza sonrası ya da
şikayet üzerine inceleme olarak ikiye ayrılır. Ciddi kazalar sonucunda inceleme yapılan
işyerlerinin ADHO’sunun da gelişebileceği öngörülmüştür. İnceleme olan işyerlerinde,
gözden kaçan yangın ya da iş kazası gibi durumlar fark edilebilecektir.
15
g. İşyerinde son bir yıl içinde görülen iş kazası sayısı;
İş kazaları daha hem büyük kazaların ön belirtisidir, hem de sistem de aksaklıklar olduğunu
göstermektedir. Gerçekleşen iş kazalarından elde edilen verilerle ADHO’ya katkıda
bulunabilecek sonuçlar çıkartılabilecektir.
h. İşyeri kurulduğundan beri görülen yangın sayısı;
Yangın görülen işyerlerinde, bu durumdan çıkarılacak derslerle işyerlerinin kurulmasından
itibaren görülen yangın sayısı ile ADHO sonucu arasındaki ilişki görülmek istenmiştir.
ı. İşyerinin yurtdışı ortağının varlığı;
Yabacı ortak var, yok ve tümü yabancı şeklinde üç grupta incelenmiştir. İşyerinde yabancı
ortağının varlığının ADHO’ya katkısının olup olmadığı araştırılmak istenmiştir.
i. İşyerinin ürünlerini sattığı pazar; bu sorunun yanıtı yurtiçi, yurtdışı ve her ikisi olarak üç
grupta incelenmiştir. İşyerinin ürünlerini yurtdışına satıyorsa, diğer ülkenin ADHO sonucuna
etkisi anlaşılmak istenmiştir. Yabancı ülkeler mal aldıkları ülkelerdeki işyerlerinden ürün ve
çalışanların güvenliği konusunda bazı isteklerde bulunmaktadırlar.
j. Sendikanın varlığı; işyerinde yetkisi olan sendikanın bulunmasının acil durum hazırlığına
etkisi araştırılmak istenmiştir.
4.6.2 Bağımlı Değişken
Acil duruma hazırlıklı olma (ADHO) puanı.
i. Acil duruma hazırlıklı olma ölçeği nedir?
Bu ölçüt, ulusal yasal düzenlemelerden, ILO önerilerinden, OSHA standartlarından ve
Hebrew University, Hadassah Tıp Fakültesi tarafından geliştirilen “endüstriyel ODD için ön
bulgular23” ölçeğinden yararlanılarak geliştirilmiştir.
ii. Acil duruma hazırlıklı olma puanı nasıl hesaplanmıştır?
Ölçekte yer alan her soru 0 (olumlu) ile 2 (olumsuz) arasında olacak bir puanla
değerlendirilmiştir. Her işyerinin 100 üzerinden aldığı puan değerlendirmenin sonunda
karşılaştırma için kullanılmıştır.
Her işyeri değerlendirmeye giren soru sayısı üzerinden
toplam puan alacaktır ve bu puanlar 100 üzerinden hesaplanarak standardize edilmiştir.
Ölçeğin değerlendirilmesinden alınan en yüksek puan 44 ve en düşük puan 0’dır.
16
iii. Acil duruma hazırlıklı olma ölçeğinin değerlendirme kriterleri;
Her soru için A) sorunun alındığı kaynak ya da kaynakları;
B) yanıtlama kriterini / kriterlerini;
C) puanlama kriterini / kriterlerini göstermektedir.
iv. Acil duruma hazırlıklı olma ölçeğinde yer alan sorular ve kaynaklarının irdelenmesi;
SORU
0
1. var ve;
1. İşçi sağlığı ve iş
güvenliği kurulu ve 2. düzenli toplanıyor
ve;
kurulda alınan
3. tüm üyeler
kararlar
katılıyor ve;
4. gereksinimleri
karşılıyor, alınan
kararlar
gerçekleşiyor
1.
2.
3.
4.
PUANLAMA
1
2
var;
1. yasal olarak
düzenli
gerekli değil ya
toplanmıyor ya da;
da;
tüm üyeler
2. yasal olarak
katılmıyor ya da;
gerekli ama yok
kararlar gerçek
gereksinimleri
karşılamıyor
1. A)İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları Hakkındaki Tüzük34; 2. Maddesi 50 ve üzerinde
işçi çalıştıran yerlerde işçi sağlığı ve iş güvenliği kurulunun kurulmasını ve 5. Madde (a)
fıkrası gereğince en az ayda bir kez toplanması gerekir. 3. Madde ise toplantıya kimlerin
katılması gerektiği belirtilmiştir. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları Hakkındaki Tüzük;
4. Maddesi bu kurulun ödevlerini belirlemiştir.
B) İşçi sağlığı ve iş güvenliği kurulunun toplanmadığı işçi sağlığı ve iş güvenliği kurulu
rapor defterine bakılıp değerlendirilmiştir. İşçi sağlığı ve iş güvenliği kurulunda alınan
kararlar, işyerinin gerçekleriyle uyumsuz olabilir, bu durum işçi sağlığı ve iş güvenliği
kurulu
rapor
defterine
bakılıp
alınan
son
(6
aylık)
kararlara
bakılarak
değerlendirilmiştir.
C) 0 puan sütununda 1+2+3+4 koşulu =0 puan,
1 puan sütununda 1+ (2/3/4’den herhangi biri ya da ikisinin olması halinde) =1 puan,
2 puan sütununda 1 ya da 2 = 2 puan olarak değerlendirilmiştir.
17
SORU
2. İşyeri hekimi ve
görevleri
PUANLAMA
0
1
1. yasal olarak
1. yasal olarak
gerekli var ve;
gerekli var ve;
2. işyerine düzenli
2. işyeri ziyaretleri
geliyor ve;
düzensiz ya da;
3. işe giriş, periyodik 3. işe giriş
muayeneler
muayenesini
yapıyor ve
yapıyor ve/ya da
işyerine sağlıkla
periyodik
ilgili veriler
muayeneleri
sunuyor
yapıyor
2
1. yasal olarak
gerekli değil ya
da;
2. yasal olarak
gerekli ama yok
2. A) İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü35; 91. Madde ve İşyeri Hekimlerinin Çalışma
Şartları ile Görev ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik 8. Madde (e) fıkrasında
belirtilmiştir. İşyeri Hekimlerinin Çalışma Şartları ile Görev ve Sorumlulukları Hakkında
Yönetmelik36, 37 4. Maddede işyeri hekiminin görevleri belirtilmiştir.
B) İşyeri hekiminin istihdamının yasal olarak gerekliliği işçi sayısına bakılarak
anlaşılacaktır. Ayrıca istihdam edilip edilmediği ise İzmir Tabip Odası’nca verilen ve
işyerinde bulundurulması gereken, 2001-2002 yılı, işyeri hekimi yetkilendirmesiyle
anlaşılmıştır. İşyerine düzenli gelip gelmediği ise poliklinik kayıtlarından izlenmiştir.
İşyeri hekiminin bu görevleri, poliklinik defteri, periyodik muayene fişleri, kişisel sağlık
fişleri ve yıllık istatistiksel bilgilere bakılıp değerlendirilmiştir.
C) 0 puan sütununda 1+2+3 koşulu =0 puan,
1 puan sütununda 1+ (2/3’den herhangi birinin olması halinde) =1 puan,
18
SORU
PUANLAMA
1
2
1. var ve;
1. yok
3. İşyerinde ilkyardım 1. var ve;
2. yeterli (eğitimi ve 2. eğitimi yetersiz
örgütlenmesi
işyerinde dağılımı ya da;
yeterli)
3. işyerinde dağılımı
yetersiz
35
3. A) İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü ; 93.-108 Maddelerde, işçi sayısına göre
0
bulundurulması gereken ilk yardımcı sayısı, 108. Madde gece, gündüz ilk yardımcı
bulundurulmasını38 zorunlu kılmaktadır. Occupational Safety and Health Administration39
(OSHA)’daki 1910.38 numaralı standartın da bu durumu ‘işçilerin ilk yardıma 3-4
dakikada ulaşıyor olması’ şeklinde belirtmiştir.
B) İşyerinde ilkyardım örgütlenmesinde yer alan işçilerin eğitimlerinin belgelendirilmesi
gerekmektedir. İşin yapıldığı bölümlerden ve vardiya çalışması varsa buralar için yeterli ilk
yardımcı dağılımının ilk yardımcıların isimlerinin görülebilecek yerler asılı ise
anlaşılmıştır.
C) 0 puan sütununda 1+2 koşulu =0 puan,
2 puan sütununda 1 = 2 puan olarak değerlendirilmiştir.
SORU
PUANLAMA
0
1
2
1.
işyerinin
1.
işyerinin
1.
yok
4. İlk yardımla ilgili
görülebilecek
görülebilecek
bilgiler
yerlerine acil
yerlerine acil
durumlarda
durumlarda
aranması gereken
aranması gereken
telefon numaraları
telefon numaraları
ve;
asılı olması ya da;
2. ilk yardımda
2. ilk yardım da
yapılması
yapılması
gerekenlerin asılı
olması ve işyeri
olması
genelinde iyi
dağılmış
4. A) İlk yardımla ilgili bilgilerin ve acil durumda aranması gereken telefon numaralarının
asılı olması acillerde erişimi hızlandıracak ve kargaşayı önleyecektir.
B) İşyeri ve bölümleri gezilirken dikkat edilmiştir.
1 puan sütununda 1 ya da 2’den herhangi birinin olması halinde =1 puan,
19
SORU
PUANLAMA
0
1
2
1. yok ya da;
1. var ve;
1. kötü planlanmış.
5. İşyerinde vardiya
2. çalışan sayısı her 2. çalışan sayısı her
çalışması
vardiya için belirli
vardiya için
ve;
belirsiz ya da;
3. her an
3. iyi
erişilebilecek
programlanmamış
ve/ya da
görülebilecek yere
asılmış
5. A) OSHA’nın 1910.38 numaralı standartın da acil durumlarda, işyerinde bulunan çalışan
sayısının bilinmesi için gerekli görülmüştür. (Örn; işyerinin tahliyesi gerekliliği, kayıp kişi
sayısı, acil yardıma gereksinim duyan kişi sayısı gibi).
B) İşyeri ve bölümleri gezilirken dikkat edilmiştir, gerekli olduğunda yetkililerden bu
konuda ileri bilgi istenmiştir.
20
SORU
6. İşyerinde taşeron
PUANLAMA
0
1
2
1. yok ya da;
1. var ve;
1. var ve;
2. var ise
2. uzmanlık
2. uzmanlık
sorumluluğu
gerektiren işlerde
gerektirmeyen
sözleşme ile
ve kısa süreli
işlerde ve sürekli
belirlenmiş ve
çalışıyor ya da;
çalışıyor ve;
3. işyerinin tehlikeli 3. sorumluluğu
3. sorumluluğu
madde ile çalışılan
sözleşme ile
belirlenmemiş
yerlerine girişi
belirlenmiş ya da;
sınırlandırılmış ve 4. işyerinin tehlikeli
4. işyerindeki
sayılarına her an
yerlerine girişi
ulaşılıyor ve;
sınırlandırılmış
5. uzmanlık
gerektiren işlerde
ve kısa süreli
çalışıyor
6. A) Taşeron: İş yerinde alt işveren bulunması çeşitli sağlık ve güvenlik sorunlarını da
beraberinde getirmektedir. Bu nedenle işyerinin hazırlıklı olma durumunu etkilemektedir.
Taşeronun sorumluluklarının tanımlanması ve işyerinin tehlikeli yerlerine giriş-çıkışının
sınırlandırılması, hazırlıklı olma ve iş kazası açısından önemlidir. Çünkü taşeron çalışanları
genelde daha az eğitimli ve işyerinin olası riskleri için daha az bilinçlidir. Bu nedenle daha
fazla tehlikeli harekete neden olabilirler. Taşeron uzmanlık gerektiren işlerde, örneğin
inşaat, LPG tesisinin kurulması, elektrik, paratoner, buhar tesislerinin kurulması, işveren
adına iş yürütmeleri normalken, işyerinin yemekhane, temizlik gibi hizmetlerinin süreklilik
arz edecek şekilde yüklenmeleri ve hatta üretimin bazı bölümlerinin taşeron
devredilmesinin kargaşaya yol açan nokta olduğundan, bu durumlarda makine ve tesisler
ile insan hatalarından doğabilecek kazaların önlenmesi ve müdahalesinde yetki ve
sorumlulukların belirlenmesi zorlaşmaktadır.
Taşeronların sorumluluğu sözleşme ile belirlenmiş olsa bile İş Kanunun 1 maddesinde
taşeron çalışanlarının asıl işverenin müteselsil sorumluluğunda olduğu belirtilmiştir 40, 41.
B) Taşeronun olup, olmadığı sorulacak ve eğer varsa sözleşmenin neleri içerdiğinin
görülmeye çalışılmıştır. Ayrıca ölçütteki 5. Madde nedeniyle de işyerinde hangi saatlerde
kaç alt işveren çalışanın bulunduğunun bilinmesi önemlidir.
C) 0 puan sütununda 1 ya da 2+3+4+5 koşulu =0 puan,
1 puan sütununda 1+ (2/3/4’den herhangi birinin ya da ikisinin olması halinde) =1 puan,
2 puan sütununda 1+2 +3 koşulu = 2 puan olarak değerlendirilmiştir.
21
SORU
PUANLAMA
0
1
2
1. elektrik
1. elektrik
1. düzenli yapılmıyor
7. Elektrik
sistemlerinin ve
sistemlerinin
sistemlerinin
basınçlı kaplar,
bakımı düzenli
/basınçlı kaplar,
kaldırma
yapılıyor
kaldırma
gereçlerinin
basınçlı kaplar ve/ya
gereçlerinin bakımı
bakımı düzenli
da;
yapılıyor ve;
2. kaldırma
2. bunların bakım ve
gereçlerinin
onarımlarında
bakımı düzenli
işyerinin kapalı
yapılıyor ve;
olması gereken
bölümleri için
onarımlarında
yazılı talimatlar
işyerinin kapalı
var
olması gereken
bölümleri için
yazılı talimatlar
yok.
7. A) Parlayıcı, Patlayıcı, tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde
alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ün 1. Bölümünde belirtilmiştir 42.
B) Elektrik sistemlerinin/basınçlı kapların, kaldırma gereçlerinin periyodik bakım
belgelerine bakılacaktır. Ayrıca bakım ve onarımlarda işyerinin kapalı olması gereken
bölümleri için yazılı talimatları olanlar incelenmiştir.
1 puan sütununda (1 ya da 2) +3 koşulu =1 puan,
22
SORU
PUANLAMA
0
1
2
1. iş kazaları, ya da 1. iş kazaları, ya da 1. önemsenmiyor
8. İş kazaları, ya da
görünen bir
görünen bir
görünen bir
yaralanma ile
yaralanma ile
yaralanma ile
sonuçlanmayan
sonuçlanmayan
sonuçlanmayan
sızıntı, yangın,
saçılmalar
rapor
saçıntılar rapor
saçılmalar
ediliyor, ve;
edilmiyor ve/ ya
2. araştırılıp en
da;
uygun çözümler
2. anlık çözümler
bulunuyor
üretiliyor
8. A) İş kazaları, ya da görünen bir yaralanma ile sonuçlanmayan sızıntı, yangın, saçılmalar;
iş kazalarının ya da kıl payı kazaların işyeri yetkililerince araştırılması ve birlikte çözümler
üretilmesi gereklidir. Bunlar daha büyük kazaların önemli bir habercisidir 23. Ayrıca bu
durumlar iş güvenliğini ilgilendirdiği için İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları
Hakkındaki Tüzük; 4. Maddesi (e) fıkrasına göre bu kurulun görevidir 34.
B) İş kazaları, ya da görünen bir yaralanma ile sonuçlanmayan sızıntı, yangın, saçılmalar;
iş kazalarının ya da kıl payı kazaların işyeri yetkililerince araştırılma durumuna kayıtlardan
ve işçi sağlığı ve iş güvenliği kurulları karar defterinde yer almalıdır.
1 puan sütununda 1 +2 =1 puan,
23
SORU
PUANLAMA
0
1
2
1. tehlikeli madde
1. tehlikeli madde
9. İşyerindeki tehlikeli 1. tehlikeli madde
yok ve;
var ve;
var ve;
maddelerin işyerine
2. işyerine naklini
nakli ve sağlıkla
yapacak sürücüler
ilgili bilgileri
için kriterler var
için kriterler var
için kriterleri yok
ve;
ya da;
3. sağlıkla ilgili
bilgileri Türkçe
bilgileri Türkçe
9. A) İşyerinde bulunan hangi maddelerin tehlikeli maddeler kapsamında olduğu Parlayıcı,
Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak
Tedbirler Hakkında Tüzük’de çizelge I’de gösterilmiştir. 1973 yılında yürürlüğe konulan
bu tüzük her ay 600 yeni kimyasalın pazara çıktığı için güncelleşmemiş olarak düşünülüp
aynı konu hakkında Encyclopedia of Occupational Health and Safety-4th Edition, ILO,
yaralanılacaktır. Tehlikeli maddelerin işyerine nakli sırasında çok önemli kazalar ve
yayılmalar olmaktadır12. Bu nedenle bu maddelerin naklini yapacak sürücülerin özel
seçilmiş olması; dinlenmiş, alkolsüz araç kullanıyor olması gereklidir 23. Tehlikeli
maddelerin sağlıkla ilgili bilgileri çalışanın anladığı dilde üzerinde yazılı olmalıdır 21.
B) İşyerindeki tehlikeli maddelerin işyerine nakli ve sağlıkla ilgili bilgileri; nakil için belli
yazılı kriterlerin olup olmadığı sorulmuştur ve sağlıkla ilgili bilgiler ise tehlikeli maddenin
etiketine bakılıp anlaşılmıştır.
C) 0 puan sütununda 1ya da 2+3 koşulu =0 puan,
2 puan sütununda 1+2 koşulu = 2 puan olarak değerlendirilmiştir.
24
SORU
10. İşyerindeki
tehlikeli
maddelerin
depolanması ve
birbiri ile uyumu
PUANLAMA
0
1
2
1. tehlikeli madde
1. tehlikeli madde
1. tehlikeli madde
yok ya da;
var ve;
var
2. var ve
2. ya da depolanması
ve;
depolandırılması
sınırlandırılmış;
2. depolanması
sınırlandırılmış ve; 3. ya da birbiri ile
sınırlandırılmamış
3. birbiri ile uyumu
uyumlu
ve;
göz önüne alınmış
3. birbiri uyumu göz
önüne alınmamış
alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ün 4. Bölümünde belirtilmiştir.
B) Parlayıcı, Patlayıcı, tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde
alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ün 4. Bölüme göre depolara bakılarak bilgi istenmiştir.
C) 0 puan sütununda 1 ya da 2+3 koşulu =0 puan,
2 puan sütununda 1+2+3 koşulu = 2 puan olarak değerlendirilmiştir.
SORU
11. İşyerindeki
tehlikeli
maddelerin
güvenliği
0
1. tehlikeli madde
yok ya da;
2. kilitli bir depoda
tutuluyor ve;
3. bu depoya
yalnızca
sorumlular
girebiliyor ve;
4. sigara içimi,
kaynak yapımı
yasaklanmış
1.
2.
3.
4.
PUANLAMA
1
tehlikeli madde
var ve;
kilitli bir depoda
tutuluyor ya da;
bu depoya
yalnızca
sorumlular
girebiliyor ya da;
sigara içimi,
kaynak yapımı
yasaklanmış
2
tutulmuyor ve;
2. bu depoya
gereksinimi olan
herkes girebiliyor
ve;
3. sigara içimi,
kaynak yapımı
11.A) Parlayıcı, Patlayıcı, tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde
alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ün 3. Bölümünde belirtilmiştir.
B) Tehlikeli maddeler olan işyerlerinde deponun kilidine bakılacak ve depo çevresindeki
yazılara bakılmıştır.
C) 0 puan sütununda 1 ya da 2+3+4 koşulu =0 puan,
25
SORU
0
12.Yangın
söndürücüler
1.
2.
3.
4.
var ve;
yeterli ve;
uygun ve;
periyodik bakımı
yapılıyor
1.
2.
3.
4.
PUANLAMA
1
var ve;
yeterli ya da;
uygun ya da;
periyodik bakımı
yapılıyor
1.
2.
3.
4.
2
yok ya da;
yetersiz ve;
uygun değil ve;
periyodik bakımı
yapılmıyor
alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ün 3.Bölüm 59. Maddesinde belirtilmiştir.
B) Parlayıcı, Patlayıcı, tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde
alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ün 3. Bölümüne göre değerlendirilip, yangın
söndürücülere en son ne zaman periyodik bakım yapıldığı üzerindeki kart bakılıp
değerlendirilmiştir.
C) 0 puan sütununda 1+ 2+3+4 koşulu =0 puan,
2 puan sütununda 1 ya da 2+3+4 koşulu = 2 puan olarak değerlendirilmiştir.
SORU
13. Yangın ekibi
0
1. var ve;
2. eğitimi uygun ve;
3. yangın koruyucu
kıyafetleri yeterli.
PUANLAMA
1
1. var ve;
2. eğitimi uygun ya
da;
3. yangın koruyucu
kıyafetleri yeterli
1.
2.
3.
4.
2
yok ya da;
var ve
eğitimli değil ve;
yangın koruyucu
kıyafetleri yok
alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ün 3. Bölüm 61. maddesinde belirtilmiştir. Tehlikeli
maddenin tipine göre gereken eğitim ve koruyucu giysi Encyclopedia of Occupational
Health and Safety-4th Edition, ILO, 1998 yararlanarak değerlendirilmiştir.
B) Eğitim notları ve tutanakları, yangından koruyucu kıyafetler görülerek yukarıdaki
kaynaklara göre değerlendirilmiştir.
C) 0 puan sütununda 1+ 2+3 koşulu =0 puan,
2 puan sütununda 1 ya da 2+ 3+4 koşulu = 2 puan olarak değerlendirilmiştir.
26
SORU
PUANLAMA
0
1
2
1. birikim yok ya da; 1. birikim var ve;
1. dikkat edilmiyor
14. Üretim alanında
2. temizliğin düzenli
parlayıcı ve yanıcı 2. temizlik düzenli
yapılıyor
yapılması kararı
atık maddelerin
var ve;
birikimi
3. yukarıdaki karara
uyulmuyor
14.A) OSHA’nın 1910.38 numaralı standartın da 1910.38.(b)(5) bölümünde ‘yangından
koruma planında’ belirtilmiştir.
B) Üretim alanı gezilirken gözlenecek ve temizliğin düzenli yapılması ile ilgili bir belge
ya da karar varsa görülmek istenmiştir.
C) 0 puan sütununda 1 ya da 2 koşulu =0 puan,
1 puan sütununda 1+ 2+3 koşulu =1 puan,
2 puan sütununda 1 koşulu = 2 puan olarak değerlendirilmiştir.
SORU
15. Acil durum çıkış
yolları
0
1. belirli ve;
2. yeterli ve;
3. çıkışlara giden
yollar boş
tutuluyor
PUANLAMA
1
1. belirli ve/ya da;
2. yeterli ya da;
yollar boş
tutuluyor
2
1. belirsiz ve;
2. yetersiz ve;
yollarda
malzemeler var
alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ün 1.Bölüm de belirtilmiştir. Ayrıca ILO
International Occupational Safety & Health Information Centre, General Provisions, 14
Emergency Procedures, 14.1.3.(b)’de ve OSHA’nın 1910.38 numaralı standartın da
1910.38.(a)(2)(i) bölümünde belirtilmiştir.
B) İşyeri gezilirken gözlem yapılmıştır.
C) 0 puan sütununda 1+ 2+3 koşulu =0 puan,
27
SORU
kapıları
0
1. var ve;
2. yeterli sayıda ve;
3. çalışma
sürelerinde açık
ve;
4. kapılar içeriden
dışarıya açılıyor
ve;
5. kapıların arkası
geçiş için uygun
1.
2.
3.
4.
5.
PUANLAMA
1
var ve;
yeterli sayıda ya
da;
çalışma
sürelerinde açık ya
da;
kapılar içeriden
ya da;
kapıların arkası
geçiş için uygun
2
1. yok ya da;
2. yetersiz sayıda ve;
3. çalışma
sürelerinde kilitli
ve;
4. kapılar dışarıdan
içeriye açılıyor ve;
geçiş için uygun
değil
alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ün 1.Bölüm de belirtilmiştir.
B) İşyeri gezilirken gözlem yapılmıştır.
C) 0 puan sütununda 1+ 2+3+4+5 koşulu =0 puan,
1 puan sütununda 1+ (2/3/4/5’den herhangi birinin ya da ikisinin ya da üçünün olması
halinde) =1 puan,
2 puan sütununda 1 ya da 2+3+4+5 koşulu = 2 puan olarak değerlendirilmiştir.
SORU
17. Acil durum planı
(yazılı)
0
1. var ve yazılı ve;
2. tüm çalışanlar
kolaylıkla
ulaşabiliyor ve;
3. acil durum
planındaki tüm
değişikliklerden
çalışanların hemen
haberi oluyor
PUANLAMA
1
2. tüm çalışanların
ulaşımı
sağlanmamış
2
1. yok ya da;
2. var ama yazılı
değil
17. A) OSHA’nın 1910.38 numaralı standartın da 1910.38.(a)(1) bölümünde ve ILO, R164
Occupational Safety & Health Recommendation 1981, II.3.q’da belirtilmiştir.
B) İşyeri gezilirken acil durum planı sorulacak varsa görülmek istenecektir, bu arada göz
önünde ya da gizli bir yer de mi olduğuna dikkat edilmiştir.
1 puan sütununda 1+ 2 koşulu =1 puan,.
28
SORU
18. Acil durum
planında yer alan
kişiler
0
1. görevler
belirlenmiş ve;
2. yönetici kişinin
görevleri
aşağıdakilerin*
hepsini içeriyor.
PUANLAMA
1
1. görevler
belirlenmiş ve;
görevleri
aşağıdakilerden*
bazılarını içeriyor
2
1. yok ya da;
2. görevler belirsiz
18. A) OSHA’nın 1910.38 numaralı standartın da 1910.38.(a)(2)(iv) bölümünde belirtilmiştir.
B) İşyeri gezilirken bu konu ile ilgili bilgi istenmiştir.
1 puan sütununda 1+ 2 koşulu =1 puan,
SORU
ile ilgili eğitimler
0
1. var ve yeterli ve;
2. aşağıdakilerden
hepsi kapsanıyor
(tahliye planı,
uyarı sistemleri,
personelin
haberdar
edilmesi, olası
acillerin tipleri)
PUANLAMA
1
1. var ve;
2. yetersiz,
aşağıdakilerden
bazıları alınmış
(tahliye planı,
uyarı sistemleri,
personelin
haberdar edilmesi,
olası acillerin
tipleri)
2
1. yok
alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ün 1.Bölüm de belirtilmiştir. Ayrıca OSHA’nın
1910.38 numaralı standartın da 1910.38.(a)(5) bölümünde ve ILO International
Occupational Safety & Health Information Centre, General Provisions, 14 Emergency
Procedures, 14.2.3.’de belirtilmiştir.
B) Eğitimlerin belgelerine bakılmıştır.
1 puan sütununda 1+2 koşulu =1 puan,
29
SORU
20. Tatbikat (yılda en
az bir kez)
0
1. planlanarak
yapılıyor ve;
2. sonuçları
tartışılıyor ve;
3. yazılı olarak
bulunuyor
PUANLAMA
1
1.planlanmadan
yapılıyor ve;
2. sonuçları
tartışılmıyor
2
1.yapılmıyor
alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ün 3.Bölüm de belirtilmiştir. Ayıca diğer kaynaklarda
yer almaktadır23, 38.
B) Belgelere bakılmıştır.
SORU
21. Acilin tipine göre
kişisel koruyucu
0
1. var ve;
2. yeterli ve;
3. uygun seçilmiş
PUANLAMA
1
1. var ve;
2. yetersiz
2
1.yok
yer almaktadır23, 38.
B) Acil tipleri gözlenip kişisel koruyucuların yeterliliği ve uygunluğu anlaşılmıştır.
30
SORU
22. Uyarı sistemi
0
1. farklı aciller için
değişik tipte uyarı
sistemleri var
PUANLAMA
1
2
1.tek tip uyarı sistemi 1.uyarı sistemi yok
var
yer almaktadır23, 38, 39.
B) İşyeri gezisi sırasında sorulmuştur ve gözlenmiştir.
C) 0 puan sütununda 1 koşulu =0 puan,
1 puan sütununda 1 koşulu =1 puan,
31
4.7 Araştırmada kullanılan ölçeğin puana çevrilmesi:
Bilgiler SPSS 11.0 paket programında hazırlanan veri tabanına girildikten sonra, puanlama
her soru için 0(iyi), 1(orta), ve 2(kötü) biçiminde hesaplanmıştır. Tehlikeli madde bulunduran
işyerleri için 0 ve 44 aralığında bulunan puanlar 100 üzerinden tekrar değerlendirilmiştir.
Tehlikeli madde bulunmayan işyerlerinin puanı (işyerinde tehlikeli maddelerin yönetimini
sorgulayan 3 soru dışarıda bırakıldığı için) 0 ve 38 puanları üzerinden değerlendirilip, 100
üzerinde tekrar hesaplanmıştır. Benzer uygulama vardiya çalışması için yapılmıştır.
4.8 Değerlendirmede temel alınan ölçek puanının kestirim sayısının saptanması:
Araştırmanın önemli basamaklarından birisi; değerlendirmede temel alınan ölçek puanının
kestirim sayısının saptanmasıdır. Burada ölçekte sorgulanan 22 soru bulunmaktadır. Bu
sorular öncelikle ulusal yasal düzenlemelerde yer alanlar ve diğer kaynaklardan elde edilen
düzenlemelerden yer alanlar olarak ikiye ayrılmıştır. Sorulardan 16 tanesi ulusal yasal
düzenlemelerde ve 6 tanesi diğer kaynaklarda yer almaktadır.
Ölçeği oluştururken belirlenen amaca göre soruların tümünün bulunması gerekmekle birlikte
kestirim belirlemek için aşağıdaki yöntem izlenmiştir; uluslararası yasal düzenlemelerde yer
alan 6 sorunun olası en kötü puanı 44 üzerinden 12 olarak hesaplanmıştır ve 100 puan
üzerinden karşılığı 27.27 olarak belirlenmiştir.
Acil Durumlara Hazırlıklı olan bölümde 9 adet işyeri yer almıştır. Küçük ölçekli işyerleri
ölçütte yer alan 2 sorudan fazladan olumlu puanlar alarak yararlanabileceği için, bu işyerleri
arasında küçük ölçekli işyerlerinin yer alıp almadığı kontrol edilmiştir.
32
5. ARAŞTIRMANIN KISITLILIKLARI:
1. Çalışma kesitsel olması dolayısıyla, nedensel ilişkiyi göstermesi açısından sınırlıdır.
2. Anket uygulaması işyeri sorumluları tarafından bir denetim gibi algılanabilmiş olabilir,
bu nedenle bazı soruların yanıtlamasında farklılıklar olabileceği düşünülmüştür.
3. Yaşanan ekonomik krizler nedeni ile işyerlerinin kapanması ya da işçi sayılarında
değişimlerin olması sonucunda işyerinin işçi sayısına göre büyüklüğünün değişmesi
görülmüştür.
4. Ankette önceki dönemlere ait bilgiler istendiği için, yanıt veren kişilerin hatırlama
faktörü de önem taşımaktadır.
33
6. BULGULAR
Araştırma da yer alan 91 işyerine ait bulgular 3 bölümde incelenmiştir;
1. İşyerlerinin tanımlayıcı özellikleri,
2. Bağımsız değişkenlerin ölçüt ile karşılaştırılması,
3. Çoklu analiz sonuçlarının değerlendirilmesi.
6.1. Araştırmada yer alan işyerlerinin tanımlayıcı özellikleri:
Tablo 8. İşyerlerine Ait Genel Bilgiler (n=91)
SAYI
DEĞİŞKEN
14-11 yıl öncesinde
23
İAOSB’de Üretime
Başlama Yılı
10-7 yıl öncesinde
51
6-2 öncesinde
17
2
5000 m ve daha az
40
Toplam alanı
5000 m2 ’den fazla
51
2
2500 m ve daha az
36
Kapalı alanı
2
2500 m ’den fazla
55
Metal
46
İşkolları
Petrokimya
21
Tekstil
15
Diğer
9
Büyük
16
İşçi Sayılarına
Göre Büyüklükleri
Orta
28
Küçük
47
Yok
79
Yurt Dışı Ortak
Var
7
Tümü yabancı
5
İç Pazar
17
Ürünlerin Satıldığı Yer
Dış Pazar
7
Her ikisi
67
Var
47
Taşeron
Yok
44
%
25.3
56.0
18.7
44.0
56.0
39.6
60.4
50.5
23.1
16.5
9.9
17.6
30.8
51.6
86.8
7.7
5.5
18.7
7.7
73.6
51.6
48.4
İAOSB’de üretime başlama yılı tablo da görüldüğü gibi 1989 ile 2001 yılları arasında
değişmektedir. Organize sanayi bölgesi 1989 yılında kurulmuştur. Araştırmada yer alan 2
işyeri de aynı yıl organize sanayide üretime başlamıştır. 2001 yılında kurulan bir işyeri
bulunmaktadır. İşyerlerinin 23’ü (%25.3)14-11 yıl, 51’i (%56.0) 10-7 yıl ve 17’si (%18.7) 62 yıl öncesinde İAOSB’de üretime başlamıştır.
İşyerlerinin toplam (kapalı ve açık) alanları değerlendirildiğinde; en küçük 2500 m 2 ve en
büyüğü 66,716 m2 alana sahiptir. İşyerlerinin ortalama alanı 11,425.80 m2 ve toplam alanı
34
ise 1,039,748 m2 olarak hesaplanmıştır. 5000 m2 ve daha az büyüklükte olan (% 44.0) 40 ve
5000 m2’den büyük (% 54.0) 51 işyeri bulunmaktadır.
İşyeri kapalı alanlarından en küçüğü 1,000 m2 ve en büyüğü 24,825 m2’dir. İşyerlerinin
ortalama kapalı alanı 5,113.64 m2 ve toplam kapalı alan miktarı 465,341 m2 olarak
hesaplanmıştır. 2500 m2 ve daha az büyüklükte olan (% 39.6) 36 ve 2500 m2 ’den büyük (%
60.4) 55 işyeri bulunmaktadır.
Araştırmada dört işkolunda gruplanan işyerlerinin (%50.5) 46’sı
metal, (%23.1) 21’i
petrokimya, (%16.5) 15’i ve (%9.9) 9’u diğer işkollarından olduğu saptanmıştır.
Araştırmada yer alan 91 işyerinde toplam 9,223 işçi çalışmaktadır. En az işçinin çalıştığı
işyerinde 3 ve en çok işçinin çalıştığı işyerinde 500 işçi çalışmaktadır, işyerlerinde ortalama
101 işçi çalışmaktadır. İAOSB’nden elde edilen veriler doğrultusunda işyerlerinin (%20.9)
19’unun büyük, (%24.2)
22’sinin orta ve (%54.9) 50’sinin küçük ölçekli olması
bekleniyordu. Ancak çalışmaya alınan işyerlerinin alan çalışması yapıldıktan sonra (%17.6)
16’sı büyük, (%30.8) 28’i orta ve (%51.6) 47’si küçük ölçekli olduğu görülmüştür. İşçi
sayısındaki en fazla değişim büyük ölçekli işyerlerinde olmuştur.
İşyerlerinin 79’unun (%86.8) yabancı ortağı bulunmamaktadır, 7 işyerinin (%7.7) yabancı
ortağının olduğu ve 5 işyerinin (%5.5) tümünün yabancı sermayeye ait olduğu anlaşılmıştır.
Yabancı ortağı olan 7 işyerinden 3’ünün (%42.9) tekstil, 3’ünün metal (%42.9) ve 1’inin
(%14.2) petrokimya işkolundan olduğu görülmüştür. Tümü yabancı sermayeye ait olan 5
işyerinden 3’ü (%60) petrokimya ve 2’si (%40) metal işkolundandır.
İşyerlerinin 67’sinin (%73.6) ürünlerini hem iç hem dış pazara, 17’si (%18.7) yalnız iç pazara
ve 7’si (%7.7) yalnız dış pazara satmaktadır. Yalnız dış piyasaya satış yapan 7 işyerinden 4’ü
(%57.1) tekstil, 1’i (14.3) metal ve 2’si (%28.6) diğer işkolundandır.
Araştırmada yer alan işyerlerinin 47’sinde (%51.6) taşeron bulunmaktadır ve 44’ünde
(%48.4) bulunmamaktadır. İşkollarına göre incelendiğinde petrokimya işkoluna ait 19
işyerinde (%90.5) taşeron bulunmaktadır. Buna göre petrokimya işkolunda daha fazla taşeron
çalıştırılması söz konusudur. Ayrıca orta ölçekli işyerlerinde daha fazla taşeron çalıştırıldığı
görülmüştür. Taşeron bulunan işyerlerinin 24’ünde (%51.1) sorumluluklar sözleşme ile
35
belirlenmiş, işyerinin tehlikeli madde ile çalışılan bölümlerine girişleri sınırlandırılmıştır,
taşeron çalışan
sayıları
bilinmektedir,
ve
uzmanlık
gerektiren
işleri
yürütmeleri
beklenmektedir. Diğer 23 (%48.9) işyerinde ise taşeronuun sorumlulukları sözleşme ile
belirlenmemiştir, taşeronun işyerinin tehlikeli madde ile çalışılan yerlerine girebildikleri
gözlenmiştir.
Tablo 9. İşyerlerinin Çalışma Koşulları (n=91)
SAYI
DEĞİŞKEN
Vardiya Çalışması
Çalışma Saatleri
3 vardiya
2 vardiya
Yok
Açılış saati:
08:00’dan önce
08:00-08:30 arası
Kapanış saati:
18:00’den önce
18:00-18:30 arası
%
14
14
63
15.4
15.4
69.2
5
86
5.5
94.5
16
75
17.6
82.4
Araştırmada yer alan işyerlerinin 63’ünde (%69.2) vardiya çalışması yapılmadığı, 14’ünde
(%15.4) iki ve 14’ünün (%15.4) üçlü vardiya sistemi şeklinde çalıştığı görülmüştür. Vardiya
çalışması olan işyerlerinden 22’sinde(%78.6)
vardiya çalışmasının iyi programlanmış, 6
(%21.4) işyerinde ise iyi programlanmamıştır.
İşyerlerinin açılış saati en erken 07:00 ve en geç 08:30 olarak belirlenmiştir. İşe başlama saati
08:00’den önce olan işyeri sayısı 5 (%5.5), 08:00-08:30 arasında olanların sayısı 86 (%94.5)
olarak saptanmıştır. İşyerlerinin kapanma saati (vardiya çalışması olanlar dışında) en erken
17:00 ve en geç 18:30 olarak belirlenmiştir. Kapanma saati 18:00’den önce olan işyeri sayısı
16 (%17.6), 18:00-18:30 olanların sayısı ise 75 (%82.4) olarak saptanmıştır.
36
Tablo 10. İş Sağlığı Göstergeleri (n=91)
SAYI
DEĞİŞKEN
2001 Yılı İş Kazaları
İşyeri Kurulduğundan Beri
Görülen Yangın Sayısı
Son Denetimin Tarihi
Son Denetimin Nedeni
Yok
Var
2 yangın
1 yangın
Yok
2001 ve öncesi
2002
Genel- kontrol
Kaza-inceleme
23
68
2
3
86
46
45
86
5
%
25.3
74.7
2.2
3.3
94.5
50.5
49.5
94.5
5.5
Araştırmada yer alan 91 işyerinin 2001 yılında görülen toplam iş kazası sayısı 392, ve
ortalaması 4.31’dir. Bu işyerlerinin 23 (%25.3) tanesinde 2001 yılında hiç iş kazası
görülmediği saptandı. Bir işyerinde görülen en fazla iş kazası sayısı ise 26 olarak
belirlenmiştir. İş kazası görülen 68 (%74.7) işyerinin; iş kazası sayıları gruplandığında, 1-4
kaza geçirenler 34 (%50.0) işyeri, 5-9 kaza geçirenler 24 (%35.1) işyeri ve 10 ve üzeri kaza
geçirenler 10 (%14.7) işyeridir.
Araştırmada yer alan 91 işyerinde kuruluşlarından bu yana toplam 7 yangın ortaya çıkmıştır.
Yangın açısından işyerlerinin dağılımına bakıldığında ise 86’sında (%94.5) hiç yangın
görülmediği,
2’sinde (%2.2) ikişer kez ve 3’ünde (%3.3) birer kez yangın görüldüğü
saptanmıştır. Petrokimya işkolunda yangın görülme sıklığının fazla olduğu anlaşılmıştır
(%80).
Araştırmada yer alan işyerlerine yapılan son denetimlere bakıldığında; en eskisinin 2000 yılı
ocak ayında ve en yenisinin 2002 yılı kasım ayında yapıldığı saptanmıştır. Ziyaret edilen
işyerlerinin tümünün Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İTİGB tarafından son 3 yıl
içerisinde denetlendiği anlaşılmıştır.
Araştırmada yer alan işyerlerine İTİGB tarafından yapılan son denetimin nedenleri iki grupta
sorgulanmıştır. Buna göre işyerlerinin 86’sı (%94.5) genel/kontrol ve 5’i (%5.5) inceleme
nedeni ile kontrol edilmiştir.
37
Tablo 11. İşyeri Sağlık ve Güvenlik Örgütlenmesi (n=91)
SAYI
DEĞİŞKEN
%
İşçi Sağlığı İş Güvenliği Kur*
İşyeri Hekimi*
İş Güvenliği Uzmanı
Yetkili Sendika
İlk yardım Ekibi
Yangın Ekibi
Var ve çalışmaları etkin
Var ve çalışmaları yetersiz
Gerekli ama yok
Var ve çalışmaları uygun
Var ve çalışmaları yetersiz
Gerekli ama yok
Tam zamanlı
Kısmi zamanlı
Çalışmıyor
Yok
28
13
3
33
9
2
31
19
41
91
63.3
29.9
6.8
75.0
21.5
4.5
34.1
20.9
45.1
100.0
Var ve uygun
Var ve yetersiz
Yok
Var ve uygun
Eğitimli
Yok
16
29
46
8
50
33
17.6
31.9
50.6
8.8
54.9
36.3
* İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulu ve İşyeri Hekimi sorgulanırken küçük ölçekli işyerleri
(47 işyeri) yasal zorunlulukları olmadığı için dahil edilmemiştir, dolayısıyla bu iki soru için n=44.
Araştırmada yer alan büyük ve orta ölçekli işyerlerinde İSİGK ve kurulun görevleri
sorgulandığında; 41 (%93.2) işyerinde kurulun var olduğu ve bu işyerlerinden ancak 28’inin
çalışmalarının etkin olduğu saptanmıştır. Kalan 3 (%6.8) işyerinde ise yasal olarak gerekli
olduğu halde bulunmadığı görülmüştür.
Araştırmada yer alan büyük ve orta ölçekli işyerlerinde işyeri hekimi ve görevleri
incelendiğinde 42 (%95.5) işyerinde işyeri hekiminin çalıştığı ve bunlardan 33’ünün
çalışmalarının uygun olduğu görülmüştür. İşyerlerinden 2’sinde (%4.5) ise işyeri hekimi
çalışması yasal olarak gerekli olduğu halde çalıştırılmadığı anlaşılmıştır.
Araştırmada yer alan işyerlerinden 41’inde (%45.1) iş güvenliği sorumlusu bulunmamaktadır.
İşyerlerinin 19’unda (%20.9) kısmi süreli ve 31’inde (%34.1) tam zamanlı iş güvenliği
sorumlusu çalışmaktadır.
İşyerlerinin hiç birinde örgütlü sendika bulunmamaktadır.
38
İşyerlerinin 16’sında (%17.6) ilkyardım örgütlenmenin uygun, 29 (%31.9) işyerinde yetersiz
olduğu saptanmıştır. Kırk altı (%50.6) işyerinde ise ilkyardım örgütlenmesinin olmadığı
görülmüştür.
İşyerlerinin yangın ekipleri değerlendirildiğinde; yangın ekibinin 8 (%8.8) işyerinde uygun
eğitim ve koruyucu kıyafetin olduğu, 50 (%54.9) işyerinde eğitimin uygun olduğu ve 33
(%36.3) işyerinde ise yangın ekibinin olmadığı görülmüştür.
39
Tablo 12. Riskler ve Koruma Politikaları (n=91)
SAYI
DEĞİŞKEN
Tehlikeli Madde
Tehlikeli Maddelerin
Depolanması*
Tehlikeli Maddelerin
Var
Yok
Sınırlı ve uyumlu
Önlemler yetersiz
56
35
21
35
61.5
38.5
37.5
62.5
22
39.2
34
12
60.8
21.4
44
86
5
58
33
23
68
78.6
94.5
5.5
63.7
35.3
25.3
74.7
Düzenli yapılıyor
Düzenli yapılmıyor
87
4
95.6
4.4
Uygun
91
100.0
Uygun
Yetersiz
Uygun
Yetersiz
Uygun
Yetersiz
Yok
Uygun
Yetersiz
Yapılmıyor
Uygun
Yetersiz
Yok
Uygun
Tek tip
Yok
Var
Var, bilinmiyor
Yok
21
70
19
72
5
26
60
13
19
59
2
27
62
4
79
8
4
15
72
23.1
76.9
20.9
78.1
5.5
28.6
65.9
14.3
20.9
64.8
2.2
29.7
68.1
4.4
86.8
8.8
4.4
16.5
79.1
Kısıtlamalar var ve
kilitli yerde depolanıyor
Güvenliği*
Önlemler yetersiz
Nakil kriterleri ve
Tehlikeli Maddelerin Nakli ve
Türkçe sağlık bil. var
Sağlıkla İlgili Bilgiler*
Önlemler yetersiz
Var
Atıklar
Yok
Var
Yanıcı Madde Birikimi
Yok
Uygun
İş Kazaları ve Kılpayı
Yetersiz
Kazalara Yaklaşım
Elektrik Sistemleri ve
Basınçlı Kapların Bakımı
Yangın Söndürücüler
Acil Çıkış Yolları
Acil Çıkış Kapıları
Acil Durum Eğitimi
Tatbikat
Acilin Tipine Göre Koruyucu
Uyarı Sistemleri
Yazılı Acil Planı
%
*Bu bölümde tehlikeli madde olan işyerleri incelenmiştir (n=56)
Araştırmada yer alan işyerlerinin 56’sında (%60.4) tehlikeli maddelerin bulunduğu ve
35’sında (%39.6) olmadığı anlaşılmıştır.
40
Tehlikeli madde bulunan işyerlerinin 21’inde (%37.5) sınırlı miktarlarda depolandığı ve
birbiri ile uyumunun dikkate alındığı, 35’inin (%62.5) depolama ve uyum kurallarına dikkat
etmediği gözlenmiştir.
İşyerlerinin 22’sinde (%42.8) tehlikeli maddelerle ilgili kilitli depo da tutulması, depoya
yalnız sorumluların girebilmesi, sigara içimi ve kaynak yapımının yasaklanmış olması gibi
güvenlik önlemleri bulunmaktadır ve 34’ünde (%60.8) bu tür kısıtlamaların olmadığı
görülmüştür.
Tehlikeli maddelerle çalışan işyerinin 12’sinde (%21.4) bu maddelerin naklini yapacak
sürücüler için kriterleri ve sağlıkla ilgili Türkçe bilgiler olduğu ve 44’ünde (%78.6) sürücüler
için kriteri ve Türkçe sağlık bilgileri olmadığı saptanmıştır.
İşyerlerinin 86’sının (%95.5) atığı olduğu ve 5’inin (%5.5) atığı olmadığı görülmüştür. Atık
olmayan işyerlerinin tümünün tekstil işkolundan olduğu görülmüştür.
İşyerlerinin 33’ünde (%36.7) üretim alanında parlayıcı ve yanıcı madde birikiminin olmadığı,
58’inde (%63.7) birikimin olduğu görülmüştür.
İş kazaları ve yaralanma ile sonuçlanmayan kıl payı kazalara yaklaşımının işyerlerinin
23’ünde (%25.3) etkin olduğu, 68’inde (%74.7) ise önemsenmediği saptanmıştır.
İşyerlerinde elektrik sistemleri ve basınçlı kapların bakımı incelendiğinde; 87 (%95.6)
işyerinde düzenli yapıldığı ve 4 (%4.4) işyerinde düzenli yapılmadığı saptanmıştır.
Yangın söndürücüler incelendiğinde, işyerlerinin tümünde yeterince bulunduğu ve periyodik
olarak bakım yaptırıldığı görülmüştür.
Araştırmada yer alan işyerlerinden 21’inin (%23.1) acil çıkış yolları uygun, 70’inin (%76.9)
yetersiz olduğu anlaşılmıştır.
Araştırmada yer alan işyerlerinden 19’unun (%20.9) acil çıkış kapıları uygun,
72’sinin
(%78.1) yetersiz olduğu anlaşılmıştır.
41
Araştırmada yer alan işyerlerinden 5’inin (%5.5) acil durum eğitimi uygun, 26’sının (%28.6)
yetersiz ve 60’ında (%65.9) ise hiç yapılmadığı anlaşılmıştır.
Araştırmada yer alan işyerlerinden 13’ünde (%14.3) tatbikatların uygun olarak yapıldığı,
19’unda (%20.9) planlanmadan yapıldığı ve sonuçlarının tartışılmadığı, ve 59’unda (%64.8)
ise hiç yapılmadığı görülmüştür.
42
6.2 Bağımsız değişkenlerin ADHO ölçeği ile karşılaştırılması,
Sonuçlar incelendiğinde; 100 üzerinden en düşük 0.0 puan (iyi) ve en yüksek 81.6 (kötü) puan
alınmıştır. Standart sapma 19.4 olarak hesaplanmıştır. Ortalama puan olan 52.2 üzerinde
kalan 53 işyeri olduğu görülmüştür.
ADHO ölçütünden elde edilen puana göre işyerlerinin %9.9’unun (9) ADHO’nun yeterli
olduğu ve %90.1’inin (82) ise yeterli olmadığı saptanmıştır.
6.2.1 İşkolu:
İşkollarının ADHO incelendiğinde; hazırlığı yeterli olan 9 işyerinden %11.1’i (1) metal,
%44.4’ü (4) petrokimya, %33.3’ü (3) tekstil ve %11.1’i (1) diğer olarak grublanan işkolunun
üyesi olduğu görülmüştür.
Tablo 13. İşkolu ile ADHO İlişkisi
ADHO
Yeterli
Metal
Petrokimya
Tekstil
İşkolu
Diğer
Toplam
Yetersiz
Sayı
%
Sayı
%
1
4
3
1
9
2.2
19.0
20.0
11.1
9.9
45
17
12
8
82
97.8
81.0
80.0
88.9
90.1
Toplam
%
46
21
15
9
91
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
x2=6.78, p=0.0791 (SD=3)
İşkolu ile ADHO arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmamıştır (x2=6.78,
p=0.0791, SD=3).
Metal işkolunda ADHO, diğer işkolları ile karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı
biçimde azdır (Fischer exact testi, p= 0.0138).
6.2.2 İşyerinin Sayısal Büyüklüğü:
ADHO yeterli olan 9 işyerinden %55.6’sı (5) büyük ölçekli ve %44.4’ü (4) orta ölçekli işyeri
olduğu saptanmıştır. Büyük ve orta ölçekli işyerleri için ulusal yasal düzenlemelerde puanı
etkileyebilecek 2 soru küçük ölçeklilerde farklı hesaplandığı halde, küçük ölçekli işyerleri
arasında ADHO’su yeterli olan bulunmamaktadır.
43
Tablo 14. İşyerinin İşçi Sayısına Göre Büyüklüğü ile ADHO İlişkisi
ADHO
Toplam
Yeterli
Yetersiz
%
Sayı
%
Sayı
%
5
4
0
9
31.3
15.4
0.0
9.9
11
24
47
82
68.8
84.6
100.0
90.1
Büyük
Orta
Büyüklük
Küçük
Toplam
Sayısal
16
28
47
91
100.0
100.0
100.0
100.0
x2=13.96, p=0.0009 (SD=2)
İşyerinin işçi sayısına göre büyüklüğü ile ADHO arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
saptanmamıştır (x2=13.96, p=0.0009, SD=2).
Küçük ölçekli işyerleri dışarıda tutulup, büyük ölçekli işyerleri ile orta ölçekli işyerlerinin
ADHO karşılaştırıldığında, istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmamıştır (Fisher exact
testi, p=0.1698, n=42).
6.2.3-İş Güvenliği Sorumlusu (İGS)
Tam zamanlı iş güvenliği sorumlusu çalışan 14 işyerinden %35.7’sinin (5), kısmi zamanlı
çalışan 14 işyerinden %7.1’inin (1) ve iş güvenliği sorumlusu çalışmayan 60 işyerinden
%5.0’ının (3) ADHO yeterli olduğu saptanmıştır.
İş güvenliği sorumlusu çalışması ile işyerlerinin ADHO ilişkisi istatistiksel olarak anlamlı
bulunmuştur (Fisher exact test, p=0.0032).
Tablo 15. İşyerinde İş Güvenliği Sorumlusu Çalışması ile ADHO İlişkisi
ADHO
Yeterli
Yetersiz
Toplam
%
Sayı
%
Sayı
%
Var
Sor.Çalış Yok
9
0
18.0
0.0
41
41
82.0
100.0
28
63
100.0
100.0
Toplam
9
9.9
82
90.1
91
100.0
İş Güv.
Fisher exact testi, p=0.0032
6.2.4 İşyerinin İAOSB’nde Üretime Başlama Yılı
1996 ve öncesinde kurulan işyerlerinden %10.8’inin (8) ve 1997 yılı ve sonrasında kurulan
işyerlerinden %5.9’unun (1) ADHO’nun yeterli olduğu görülmüştür. İşyerlerinin İAOSB’nde
44
üretime başlama yılı ile ADHO arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktur (Fisher exact
testi, p=0.4679).
Tablo 16. İşyerinin İAOSB’de Üretime Başlama Yılı ile ADHO İlişkisi
ADHO
Yeterli
İAOSB’nde
1996 ve
öncesi
1997 ve
sonrası
Ür. Baş. Yılı
Toplam
Yetersiz
Toplam
%
Sayı
%
Sayı
%
8
10.8
66
89.2
74
100.0
1
5.9
16
88.2
17
100.0
9
9.9
82
90.1
91
100.0
(Fisher exact testi, p=0.4679)
6.2.5 İşyerinde Yapılan Son Denetimin Tarihi
İşyerine Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İTİGB yapılan son denetim 2002 yılında olan
46 işyerinden %16.3’ünün (7) ve 2000-2001 yılında yapılan 45 işyerinden %4.4’ünün (2)
ADH’nın yeterli olduğu saptanmıştır. İşyerinde yapılan son denetimin tarihi ile ADHO
ilişkisinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmüştür. (Fisher exact testi, p=0.0840)
Tablo 17. İşyerinde Yapılan Son Denetimin Tarihi ile ADH İlişkisi
ADH
Yeterli
Sayı
Yetersiz
Toplam
%
%
Sayı
%
16.3
4.4
39
43
83.7
95.6
46
45
100.0
100.0
9.9
9
82
90.1
91
100.0
2002
Son
Denetimin 2000 ve
Yılı
2001
Toplam
7
2
6.2.6 İşyerinde Yapılan Son Denetimin Nedeni
İTİGB yapılan son denetimi; genel denetim olan 86 işyerinden %9.3’ünün (8) ve kaza sonrası
inceleme olan 5 işyerinden %20.0’ının (1) ADH’nın yeterli olduğu saptanmıştır. İşyerinde
yapılan son denetim ile ADHO ilişkisinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmüştür.
(Fisher exact testi, p=0. 4132)
45
Tablo 18. İşyerinde Yapılan Son Denetimin Nedeni ile ADH İlişkisi
ADH
Yeterli
Genel
Son Denet.
Nedeni
İnceleme
Toplam
Yetersiz
Sayı
%
Sayı
%
8
1
9
9.3
20.0
9.9
78
4
82
90.7
80.0
90.1
Toplam
%
86
5
91
100.0
100.0
100.0
Fisher exact testi, p=0. 4132
6.2.7 İş Kazası:
Araştırmada yer alan işyerlerinin 2001 yılındaki iş kazası sayıları incelenmiştir. İş kazası
görülmeyen 23 işyerinden ADHO yeterli olan işyeri olmadığı ve iş kazası görülen 68
işyerinden %13.2’sinin (9) ADHO’nun yeterli olduğu saptanmıştır. Son bir yılda iş kazası
görülmesi ile ADHO ilişkisinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmüştür. (Fisher
exact testi, p=0.0629).
Tablo 19. İşyerinde İş Kazası Görülmesi ile ADHO İlişkisi
ADHO
Yeterli
Sayı
%
Yok
0.0
İş
0
Kazası
Var
13.2
9
Toplam
9.9
9
Yetersiz
Sayı
%
23
59
82
100.0
86.8
90.1
Toplam
%
23
68
91
100.0
100.0
100.0
6.2.8 Yangın;
Kurulduğundan beri yangın görülen 5 işyerinin %40’ının (2) ve yangın görülmeyen 79
işyerinden %8.1’inin (7) ADHO’nun yeterli olduğu saptanmıştır. İşyerinde yangın görülmesi
ile ADHO arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmüştür. (Fisher exact
testi, p=0.0748).
46
Tablo 20. İşyerinde Yangın Görülmesi ile ADHO İlişkisi
ADHO
Yeterli
Sayı
Yangın
Var
Yok
%
40.0
8.1
9.9
2
7
9
Toplam
Yetersiz
Sayı
3
79
82
Toplam
%
5
86
91
100.0
100.0
100.0
%
60.0
91.9
90.1
6.2.9 Sendika;
Araştırmada yer alan işyerlerinden hiç birisinde yetkili sendika olmadığı görülmüştür. Bu
nedenle sendikalılık ve ADHO ilişkisi araştırılamamıştır.
6.2.10 Yurtdışı Ortağı;
Araştırmada yer alan işyerleri yurtdışı ortaklığı konusunda araştırılmıştır. Yurtdışı ortağı olan
ya da tamamen yabancı sermayeye ait olan 12 işyerinden %33.3’ünün (4) ve yurtdışı ortağı
olmayan 79 işyerinden %6.3’ünün (5) ADHO’nun yeterli olduğu saptanmıştır. Yurtdışı ortağı
olan işyerleri ile ADHO arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu görülmüştür.
(Fisher exact testi, p=0.0159).
Tablo 21. İşyerinin Yurtdışı Ortağı Olması ile ADHO İlişkisi
ADHO
Yeterli
Sayı
Var
Yurtdışı
Ortak
Yok
Toplam
4
5
9
%
33.3
6.3
9.9
Yetersiz
Sayı
8
74
82
Toplam
%
12
79
91
100.0
100.0
100.0
%
66.7
93.7
90.1
6.2.11 Ürünlerin Satıldığı Pazar;
Araştırmada yer alan işyerlerinin ürünlerinin satıldığı piyasa konusu araştırılmıştır. Ürünlerini
yurtdışına ve hem yurtiçi ve hem yurtdışına satan 74 işyerinden %12.2’sinin (9) ADHO’nun
yeterli olduğu saptanmıştır. Yurtiçine satış yapan 17 işyerinden acil durumlara hazırlığı olan
görülmemiştir. Ürünlerini satıldığı pazar ile ADHO arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak
anlamlı olmadığı görülmüştür. (Fisher exact testi, p=0.1410).
47
Tablo 22, İşyerinin Ürünlerini Sattığı Pazar ile ADHO İlişkisi
ADHO
Yeterli
Sayı
Var
Ürünler.
Sat. Yer
Yok
Toplam
9
0
9
%
12.2
0.0
9.9
Yetersiz
Sayı
65
17
82
Toplam
%
74
17
91
100.0
100.0
100.0
%
87.8
100.0
90.1
48
7. TARTIŞMA
Bu çalışmada İAOSB’nde yer alan 91 işyeri ADH açısından değerlendirilmiştir. ADHO
terimi tehlikelerin oluşmasının önlenmesi için sürekli gözden geçirme, tetikte olma ve kaza ya
da ODD oluştuğunda sonuçların hafifletilmesini kapsamaktadır18-22. Acil durum öncesinde
yapılan uygun hazırlık ile olay sırasında etkin girişimler yapılabilir ve olay sonrasındaki
deneyimler yeniden hazırlanma için gereken verileri sağlayabilir 11.
Çalışanların, toplumun ve çevrenin ODD’den daha az etkilenmesi için gereken stratejileri
oluşturmak açısından önemli olan bu araştırma, çalışma yaşamını acil durumlara hazırlanma
açısından irdeleyen Türkiye’de yapılmış ilk çalışma olma özelliğini taşımaktadır.
ADHO’nun değerlendirilmesi için bir ölçüt geliştirilmesi ile işyerinin ODD’lere eğilimini
arttıran önlenebilir tehlikeler ve ön belirtiler kolaylıkla görülebilecektir. Böyle bir ölçek aynı
işletmeye farklı zamanlarda uygulanıldığında, alınan puanlar karşılaştırılıp, iyi ya da kötü
yönde olan değişim anlaşılacaktır. Yöneticiler, çalışanlar, iş sağlık ve iş güvenlikçiler
işyerinde görülebilecek ön belirtileri (tehlikeleri) saptama ve düzeltme ile ilgili eğitilebilir ve
düzeltici girişimleri için ödüllendirilebilir 23. Böylece işyerinde tüm çalışanların Acil Durum
Planına katılımı sağlanabilir. Entegre güvenlik kültüründe önerilen, “tüm çalışanların katılımı
ile güvenlik görevinin sağlanması” amacına ulaşılabilir 4, 43.
ADHO ölçeği geliştirilirken soruların yanıtları iyi, orta ve kötü olmak üzere 3 ayrı şekilde
puanlandırılmıştır. Yapılan alan çalışmasından sonra soruların iyi ve kötü olarak 2 şekilde
puanlandırılmasının daha uygun olduğu görülmüştür. Bu konuda orta gibi bir değerin olması
işveren ya da vekili konumundaki kişileri rahatlatabilir ve geliştirici kararların alınmasına
engel olabilir.
İŞ SAĞLIĞI ÖRGÜTLENMELERİ VE ADHO
ADHO’da iş sağlığı örgütlenmelerinde yer alan İSİGK, işyeri hekimi (İH), iş güvenliği
sorumlusu (İGS) 4857 sayılı İş Kanunu da dahil olmak üzere ulusal yasal düzenlemelerde 50
ve daha fazla işçinin sürekli çalıştığı işyerleri için zorunluluk olmaktadır 44. Türkiye geneli
verilerinde %10 sınırını geçen sendikalar, bulundukları işyerinde çalışan sayısı 50’nin
üzerinde ise İSİGK’nda bir temsilci ile yer alırlar 45. Yasal düzenlemelerin çalışan sayısı ile
sınırlandırılması ile 2001 SSK verilerine46 göre işyerlerinin %98’i ve çalışanların %57’si bu
49
hizmetlerden yararlanamamaktadır. İş sağlığı örgütlenmesinde yer alan kişiler işyerlerinin
ADHO için çalışacak kişilerdir. Yasal zorunluluğu olmayan 46 küçük ölçekli işyerinin 2’sinin
(%4.25) İSİGK kurduğu ve İH istihdam ettiği saptanmıştır.Yasal düzenleme ile zorunluluk
olmayan, 50’den az işçi çalıştıran işyerlerinde iş sağlığı örgütlenmelerinin gönüllü olarak
oluşturulması için işverenlerce çaba harcanmamaktadır.
İş Güvenliği Sorumlusu (İGS) çalışmasının ADHO’ya olumlu etkisi olduğu görülmüştür
(p=0.0032). İşyerlerinde iş güvenliğinden sorumlu bir kişinin çalışıyor olması, firmanın iş
güvenliği kültürünün geliştiğini göstermekle beraber, olması gereken bu görevi yapan kişinin
bunu ek bir görev olarak yapmaması ve asıl işi olarak yapmasının sağlanmasıdır. Tam
zamanlı olarak bu işe odaklanan kişi verimli olabilir. Çalışmadaki işyerlerinden ikisinde
İGS’ler iş güvenliği sorumluluğu dışında başka bir iş yapmayan kişiler olduğu saptanmıştır,
bu iki kişi de iş güvenliği eğitimi almamış, teknik kökenli olmayan kişilerdir. Kısmi zamanlı
çalışanların ise genelde emekli iş müfettişleri olduğu gözlenmiştir. Avrupa ülkeleri ve
ABD’de ise işyerlerindeki iş güvenliği uygulamaları, firma içinden organize edildiği gibi
sigorta şirketleri, özel danışmanlık firmaları ve devlete ait kuruluşlarınca firma dışından da
yapılmaktadır4, 47. Bu kurumlarca işyerlerinde iş güvenliği açısından önemli girişimler yapılır
ve işyerlerinin acil durumlara hazırlanması da görevlerine dahildir.
Çalışmada yer alan işyerlerinde yetkili sendika bulunmamaktadır. Petrol İş Sendikasının ‘50.
Yılında Petrol İş’ kitabının İSİG uygulamaları ile ilgili bölümünde; ADH adına bir girişimin
olmadığı görülmüştür48. Teknolojik ODD ve endüstriyel kaza açısından son derece önemli bir
işkolundaki, en iyi örgütlenmiş sendika bile bu konuda yeterli girişimi yapamamaktadır.
Konunun öneminin tüm taraflarca daha iyi anlaşılması ve sahiplenmesi gereklidir.
Devlet İstatistik Enstitüsü Hane Halkı İşgücü Anketi verilerine göre 1988 yılında %19.5 olan
sendikalılaşma oranı 1999 yılında %9,7’ye düşmüştür 49. Dünya genelinde sendikalılık
oranları düşmekle beraber50, sendikal örgütlülüğün zayıflamasında, Türkiye’ye özgü
koşulların da önemli etkileri vardır. Başta çalışma yaşamına ilişkin yasalar olmak üzere,
özelleştirme politikaları ve küreselleşme bunların başında gelmektedir. Küreselleşme
sonucunda işletmeler varlıklarını sürdürebilmek için giderek daha küçülecekler ve
taşeronlaşma artacaktır, bunun sonucunda ise çalışanlar giderek daha sağlıksız ve güvensiz
ortamlarda çalışacaklardır51. Bu nedenle İSİGK, İYH ve İGS çalıştırılması için gereken
50
sayının daha aşağıya çekilmesi ya da daha az sayıda işçi çalıştıran işyerleri için ortak sağlık
birimlerinin52 kurulmasının yasal düzenlemeler yolu ile zorunlu olması gerekmektedir.
ÇALIŞMA KOŞULLARI VE ADHO
Vardiyalı çalışan işçilerin işyerlerinde ve gündelik yaşamlarında kaza eğilimi daha fazladır 53.
Ayrıca vardiya çalışması olan işyerinin çalışma saatlerinin daha uzun olması nedeniyle olası
acil duruma maruz kalma süresi artmaktadır. Olası riskleri önleyebilmek için vardiya
çalışması çok iyi planlanmalıdır. Vardiya düzeni doğru ayarlanmalı, ilkyardım, kurtarma vb.
ekiplerde görevi olan çalışanlar vardiyalara göre dağıtılmalıdır. Günün her saati için
çalışanlarının sayılarına kolaylıkla ulaşılması sağlanmalıdır. Böylece işyerinin boşaltılması
gerektiğinde içeride bulunan kişi, varsa kayıp kişi sayısı ve acil yardıma gereksinim duyan
kişi sayısı kolaylıkla saptanabilecektir.
Kurulduğundan beri yangın görülen işyerlerinde
vardiya çalışması olması istatistiksel olarak anlamlıdır.
İAOSB’nde işe geliş ve gidiş saatlerinde trafikte yoğunluk gözlenmektedir. Tehlikeli
maddelerin nakil saatlerinde görülebilecek bir kaza olduğunda bölgenin boşaltılması
olanaksız bir duruma gelebilir. Bu nedenle tehlikeli maddelerin bölgeye trafiğin yoğun olduğu
saatlerde girişini kısıtlayıcı ve trafik yoğunluğunu azaltıcı önlemler geliştirilmelidir.
İŞ SAĞLIĞI GÖSTERGELERİ VE ADHO
Çalışmada iş kazası ve yangın görülen işyerlerinin ADHO yeterli bulunmamıştır ve örnekte
yer alan işyerlerinden %74.7’sinde kıl payı kazalar yeterince araştırılmamakta, anlık
çözümlerle geçiştirilmektedir. Kıl payı kazalar ya da görünen bir yaralanma ile
sonuçlanmayan sızıntı, yangın, saçılmalar; iş kazalarının ya da daha büyük kazaların önemli
bir işareti olup işyeri yetkililerince araştırılmalıdır. Bu tür kazalar ve yaralanma ile
sonuçlanmayan sızıntı, saçılma ve yangınlar için kayıtlar işyerinde ve ulusal ölçekte çok
düzenli olarak tutulduğunda önleyici programlar geliştirilmesi için rehber olacaktır 54-56.
Endüstriyel kazalar yalnız yasal düzenlemelerle önlenemez, geçmişte yaşanan kazalardan
alınan dersler ve bunların sektörel paylaşımı büyük önem taşımaktadır57. Kıl payı kaza,
saçılma, sızıntı ve yangınlarla ilgili haberler ÇSGB ve sendikalar tarafından yayınlanan
dergilerde de yer alabilir.
Acil durum hazırlığı yetersiz olan işyerlerinde 1.93 kat daha fazla iş kazası görülmektedir.
Örnekte yer alan işyerlerinde Türkiye genelinden46 3.5 kat daha az iş kazası görüldüğü
51
saptanmıştır. Bunun nedeni maden ve lastik gibi iş kaza hızı yüksek olan işkollarının
İAOSB’nde yer almaması, orta ve büyük ölçekli işyerleri sayısının bu bölgede Türkiye
ortalamasından 17.2 kat fazla olması, bir organize sanayi bölgesinde yer almasının ve İTİGB
tarafından çok sıkı denetlenmesinin katkılarının olabileceği düşünülmektedir. Örnekteki
küçük ölçekli işyerlerinde büyük ölçekli işyerlerinden 3.87 kat daha fazla iş kazası görüldüğü
anlaşılmaktadır. Bu oran ILO verilerinin yaklaşık 2 katıdır 58. Araştırmada yer alan işkollarının
standardize iş kazası oranları, Türkiye değerleri ile karşılaştırıldığında; metal işkolunun 2.04,
petrokimya işkolunun 1.15 kat az ve tekstil işkolunun 1.46, diğer olarak gruplanan işkolunun
1.05 kat daha fazla iş kazası görüldüğü saptanmıştır.
İzmir İtfaiye Teşkilatı verilerine göre İAOSB’nde 2002 yılında 8 adet yangın görülmüştür. Bu
yangınlardan 2 kişinin yaralandığı ve yaklaşık bir trilyon liralık maddi hasarın oluştuğu işyeri
örnek içinde yer alması nedeni ile detaylı olarak araştırılmıştır. Bu işyerinin, petrokimya
işkoluna ait olması, yasal olarak gerekli olmasına karşın iş sağlığı örgütlenmesinin olmaması,
tehlikeli maddelerin ve yanıcı atıkların denetimsiz olarak dağılması, taşeron çalışanları olması
nedeniyle risk altında olduğu kolaylıkla görülmektedir.
İzmir İtfaiye Teşkilatı’nın verileri incelendiğinde İAOSB’nde görülen yangınların tümünün
oldukça basit olan önlemlerin alınmaması sonucunda çıktığı saptanmıştır. Yangın tüm
işkollarında; yeterli önlemler alınmadığında sokaklarda bile başlayabilmektedir. En büyük
kayıp ise tehlikeli maddelerin yoğun miktarda depolandığı ve hammadde olarak kullanıldığı
petrokimya işkolunda görülmüştür. Bu bulgu ABD’de 5 yıl süre ile 77 toksik ve 63 yanıcı
maddenin bulunduğu 15.219 tesiste görülen kaza sonucu salınımların incelendiği araştırmanın
sonuçlarından biri olan, toksik maddelerle görülen kazaların daha çok çalışanlara ve yanıcı
maddelerle olan kazaların daha çok tesise zarar verdiği sonucu ile örtüşmektedir 59.
İŞYERİ GENEL BİLGİLERİ, RİSKLERİ VE ADHO
İşkollarına göre karşılaşılabilecek riskler farklı olduğu için, ADHO için işyerinin bulunduğu
işkolunun büyük önemi vardır, bununla birlikte işyerleri tüm riskler için hazırlıklı olmalıdır.
Görece az riskli olduğu düşünülen işyerleri bile komşu işletmelerdeki risklerden ve teknolojik
ODD’lerden etkilenebilir. Petrokimya işkolunda tehlikeli maddeler üretimde ya da depolarda
sıvı ya da gaz şeklinde büyük miktarlarda bulunur. Bu nedenle yangın, patlama ve sızıntı
sonucu yayılım ve Na-tech açısından bu sektör oldukça büyük risk taşımaktadır 60. Petrokimya
işkolu bu nedenle çok yakından izlenmesi gereken riskli bir işkoludur. ABD ve Avrupa da bu
52
sektörün acil durum hazırlığına yönelik özel düzenlemeler ve öneriler bulunmaktadır 61-63.
Metal işkolunda tehlikeli maddeler üretimde ara maddeler olarak kullanılmakta ve küçük
miktarlarda depolanmaktadırlar. Bu tür işyerleri genellikle küçük ölçekli işyerleri olup
güvenlik önlemleri açısından yeterli kısıtlamaların olmadığı işyerleri olmaları nedeni ile bu
işkolunda yeterli önlemler alınmazsa yine büyük kazalar olabilmektedir. SSK 2001 yılı
verilerine göre işkolları içinde metal işkolu iş kazası hızı en yüksek 3. işkoludur. Tekstil
işkolunda tehlikeli madde bulundurma oranı görece düşük olmasına karşın; çalışan sayısının
fazla olması, çalışanların yaşlarının küçük ve deneyimsiz olmaları, çalışma saatlerinin
değişkenliği ve çalışanların hızlı sirkülasyonu, üretilen maddenin kolay tutuşabilen bir madde
olması nedeni ile tekstil işkolunda çalışanlar risk altındadır. Diğer olarak gruplanan işkolunda
gıda, deri, ağaç ve çimento, toprak ve cam işkollarına ait işyerleri incelenmiştir. Gıda
işkolunda bitkisel yağ üretiminde ekstraksiyon için n-hegzan kullanılması ve mevsimlik işçi
çalıştırılması nedeni ile risk taşır. Deri ve ağaç işkollarında ürünler yanıcıdır. Görüldüğü gibi
yapılan gruplandırmada tüm işkolları değişen derecelerde risk taşımaktadır.
Ülkenin ekonomik durumunda gözlenen değişimler sonucunda çalışma yaşamında değişimler
olmaktadır. Bunun sonucunda işletme büyüklükleri değişmektedir. Bu değişikler hem
işyerlerinin hem de İAOSB’nin acil durum hazırlığını etkilemektedir. İşyeri büyüklüğüne
göre alınması gereken önlemler farklıdır. Örneğin %51.6’sını (1352 işçi) oluşturan küçük
ölçekli işyerlerinden hiçbirinde ADHO’nun yeterli olmadığı görülmüştür. İşyerlerinin sayısal
büyüklüğü ile ADHO ilişkisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu (p=0.0009) saptanmıştır.
Küçük ölçekli işyerleri dışarıda bırakıldığında ise işyerlerinin sayısal büyüklüğü ile ADHO
ilişkisinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmüştür. Bu sonuç, tüm çalışanların için
gerekli olan acil durumlarla etkin başa çıkabilme hakkının küçük ölçekli işyerlerinde
çalışanlara tanınmadığını göstermektedir.
Küreselleşmenin etkileri iş sağlığı ve güvenliği konusunda yeterince gelişmemiş ülkelerde
giderek artmaktadır. Gelişmiş ülkelerde yasaklanmış bazı teknolojiler, gelişmekte olan
ülkelere çok uluslu şirketlerce taşınıp, üretim yapılmaktadır 8-10. Tümü yabancı sermayeye ait
olan 5 işyerinden %60’ının petrokimya ve %40’ının metal işkolundan olduğu ve hiçbirinin
büyük ölçekli olmadığı görülmüştür. Yurtdışı ortağın ADHO’yu olumlu yönde etkilediği
saptanmıştır (p=0.0062).
53
ADHO’nun sağlanmasında işyerindeki risklerin bilinmesinin ve riskli hareketlerden
kaçınılmasının önemi vardır. Örnekte yer alan işyerlerinin %51.6’sında taşeron çalıştığı
saptanmıştır. Taşeron çalışanları daha az eğitimlidir, kısa ya da uzun dönemli çalıştıklarında
işletmeye ait riskleri bilmedikleri için kolaylıkla tehlikelere neden olabilirler. Geçici süre için
o işyerinde olduklarını bilmeleri de olası riskleri önemsememelerini sağlamaktadır 64.
Kurulduğundan beri yangın görülen işyerlerinin tümünde taşeron çalışmaktadır. İşyerinde
taşeron çalışması ile yangın görülmesi ilişkisi istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0.0329).
İnceleme nedeni ile denetlenen %80’ininde taşeron çalışmaktadır ve taşeron çalışan
işyerlerinde 1.5 kat daha fazla kaza olmaktadır. İşverene kısa dönemde karlı gibi görülen
taşeron çalıştırmak uzun dönemde zarar vermektedir ve işletmenin acil duruma ve teknolojik
ODD eğilimini arttırmaktadır.
İşyerinin İAOSB’nde üretime başlama yılı ile ADHO ilişkisi istatistiksel olarak anlamlı
bulunmamıştır. Bu bulgu önceden kurulmuş işletmelerin kurumsallaşarak ya da yeni kurulan
işletmelerinde kurulma aşamasında sektörel deneyimlerden yararlanarak ADH adına bir
yatırım yapmadığını göstermektedir.
ADHO’NUN TEMEL BİLEŞENLERİ
ADHO ölçeğinde yer alan kriterler değerlendirildiğinde, tümünün iş sağlığı ve güvenliği ile
ilgili olduğu görülmüştür. ADHO’nın temel bileşenlerine bakıldığında bunlar tehlikeli
maddelerin yönetimi, acil çıkış kapıları ve yollarının durumu ve işyerinin acil durum planıdır.
Tehlikeli maddelerin kazalarının çoğu kontrolün az ve yetersiz uygulama olasılığının yüksek
olduğu;
nakil,
depolama,
üretme,
işleme
ve
atıkların
yönetimi
basamaklarında
görülmektedir12,19, 66, 67. Araştırmada yer alan işyerlerinin 56’sında (%60.4) tehlikeli maddeler
bulunmaktadır. İAOSB Müdürlüğü işyerlerinde bulunan tehlikeli madde miktarlarını ve
gerekli önlemleri yakından izlemelidir. Bunun yanı sıra bölgesel düzeyde düzenli olarak
tehlikeli madde kazalarını ve sıradan görülebilen küçük kazalar ve sızıntıların kayıtlarının
tutulmasını sağlamalıdır.
İşyerinin hızla boşaltılmasında çok önemli yeri olan acil durum çıkış yolları ve kapıları
yapılan işin niteliğine göre yeterli sayıda ve çalışan sayısına göre büyüklüklerde olmalıdır.
Duman ve yangın gibi her türlü olumsuz koşulda kolaylıkla görülebilmelidir. Acil çıkış
yollarının sürekli boş olmaları ve acil çıkış kapılarının çalışma saatlerinde kilitli olmaması ve
dışarıya açılmaları, açıldıkları yerin içerden çıkacak kişiler için yeterli olması sağlanmalıdır
54
Acil durum çıkış kapılarının ve acil durum çıkış yollarının işyerlerinin 2/3’ünde uygun
koşullarda olmadığı saptanmıştır. Ayrıca acil çıkış yollarının kalıcı olması, çıkış olmayan kör
noktaların belirtilmesi ve işyerine ait açık alanlarda da acil çıkış yollarının belirli olması
önerilmektedir.
İşyerinde görülen acillere ve ODD dış yardım gelene kadar çalışanlar, kendi yaşamlarını
tehlikeye atmadan müdahale etmelidir. Oldukça kritik olan, ilk dakikalarda yapılan etkin
girişimlerle çalışanların, işyerinin, toplumun ve çevrenin daha az zarar görmesi sağlanır.
Bunun gerçekleştirilebilmesi için; işyerinin yazılı bir acil durum planı68 olmalıdır. Bu planda
acil durum yöneticisi ve görevleri, işyerinin içine ve dışına acil olayın haber verilmesinde
kullanılacak uyarı sistemleri, aranacak kurumlar ve kişilerin telefon numaraları, ilkyardım,
yangın ve boşaltma ekiplerinde görev alan kişiler, acil durumlarda kullanılacak kişisel
koruyucular, ve işyerinin tehlikeli bölümlerinde kapatma işlemlerinin nasıl yapılacağı ve
kimlerin yapacağı yer almalıdır. Acil planı oluşturulduktan ve görev alanların eğitimleri
tamamlandıktan sonra önce seminerlerle çalışanlara bilgi verilmeli, daha sonra tatbikatlarla
öğretilmelidir. ILO, EPA gibi uluslararası kuruluşların standartlarında çevre de yaşayanlara
bu bilgilerin verilmesi ve bazı tatbikatlara toplumun katılımının sağlanması önerilmektedir.
ADHO’nun en somut göstergesi olan yazılı acil durum planı işyerlerinin ancak %4.4’ünde
bulunmaktadır,
tüm
çalışanlar
bu
plana
dilediklerinde
ulaşabilmektedir
ve
plan
güncellendiğinde bilgileri olmaktadır. Sivil Savunma Kurumunun bazı işyerlerinden yıllık
olarak istediği planlar, planda görevi olanlar tarafından bile bilinmemektedir. En büyük
tehlikelerden biri de çok detaylı planları olduğunu düşünen işyeri ya da toplumların acil
durum ya da ODD olduğunda düşündüklerinden çok daha az hazırlıklı olmalarını
görmeleridir69.
Acil durum planında mutlaka karaları alacak bir acil planı yöneticisinin yer alması gereklidir.
Bu yöneticinin görevleri; bir acilin varlığını saptamak, boşaltmanın da içerildiği tüm acil
etkinliklerin yönetilmesi, ambulans ve itfaiyenin çağrılmasının sağlanması, gerektiğinde
işletmenin kapatma prosedürlerinin yönetilmesidir. Çalışmada yer alan işyerlerinin
%95.6’sında böyle bir kişinin belirlenmediği görülmüştür.
Çalışanların, işyerinin ve çevrenin güvenliği açısından dedektörler, uyarı sistemleri büyük
önem taşımaktadır. Erken uyarı da kullanılan dedektörler yardımı ile acil durum, teknolojik
55
ODD ve kronik etkilenimler önlenebilir70. Bhopal örneğinde işçiler ve çevrede yaşayan
toplum dedektör olmadığı ve salınım geç fark edildiği için hızla etkilenmiştir 23. Uyarı
sistemleri kurulurken çalışma ortamının gereksinimleri ve özürlü çalışanların durumu dikkate
alınmalıdır ve çalışanların tümünün farklı uyarı sistemlerini tanıması sağlanmalıdır. Bazı
ülkelerde ise itfaiye istasyonlarında hangi işyerinde yangın çıktığını bildiren uyarı sistemleri
vardır. Böylece itfaiye ekibi üretimde kullanılan maddeleri bilerek doğru adrese kısa zamanda
ulaşabilir. Çalışma da yer alan 8 (%8.8) işyerinde hiçbir uyarı sistemi bulunmamaktadır.
İşyerlerinde yangın söndürücülerin bulunması ile ilgili yasal düzenlemelere uyulduğu
görülmüştür. Bunun nedeni iş müfettişlerinin ve itfaiye çalışanlarının işyerinin açılmasındaki
ruhsatlandırma aşamasında ve daha sonra rutin denetimler sırasında bu konun üzerinde
durmalara olabilir. Yangın tüplerinin periyodik muayenelerinin düzenli yapılmasının nedeni
ise bu işi yapan firmaların iyi bilinmesi ve işyerlerini süre dolduğunda hatırlatma yapmasının
rol oynadığı düşünülmektedir.
İlkyardım, yangın ve boşaltma ekiplerinin uygulamalı olarak eğitilmesi, işyeri genelinde ve
varsa vardiyalara çok iyi dağıtılması gereklidir. Çalışmada ilkyardım ekibinin işyerlerinin
16’sında (%17.6) eğitimi ve işyeri genelinde dağılımı uygun bulunmuştur. İşyerlerinin
50’sinde (%54.9) yangın ekibi eğitimlidir, ancak 8 (%8.8) işyerinde yangın için uygun kişisel
koruyucular bulunmaktadır. İşyerinin boşaltmasından sorumlu olan boşaltma ekibi, tüm
çalışanların işyerinin dışında güvenli ve önceden belirlenen toplanma alanına gitmesine
yardımcı olur. Toparlanma alanında bulunan kişiler boşaltma işi bitirilip sayımlar yapılmadan
bu alanı terk edemez.
Olası tehlikeli maddelere maruz kalabilecek tüm çalışanların etkin biçimde korunması
gereklidir, buna kişisel koruyucularda girmektedir. Yasal düzenlemelerde yer almasına karşın
acil durumların tümünü kapsayacak kişisel koruyucular 2 (%2.2) işyerinde saptanmıştır.
Acil durum planı ile ilgili eğitimler; boşaltma planı71, uyarı sistemleri, çalışanların uyarılması,
olası acillerin tipleri gibi konuları içermelidir. Çalışmada yer alan işyerlerinin %5.5’inin (5
işyeri) acil durum planı eğitimlerinin yeterli olduğu görülmüştür.
Acil Durum Hazırlığının yeterli olup olamadığının anlaşılması için tatbikatlarla sınanması
gerekmektedir. Tatbikatlarla eksikler görülür, plandaki kişiler rollerini benimser, çalışanların
56
acil durumlara yönelik farkındalıkları artar, itfaiye, 112, çevre hastaneler gibi kurumlarla
işbirliği güçlenir. Tatbikatın yararlı olması bekleniyorsa, öncelikle acil planının hangi
işlevinin sınanacağı belirlenmelidir, amaca uygun planlanmalıdır ve sonuçlar tartışılmalıdır.
Çalışmada yer alan işyerlerinden 13’ünün (%14.3) tatbikatları uygun olarak yapıldığı
saptanmıştır.
İşyerlerinde çalışmanın denetim gibi algılanmasının iki sonucu vardır, bunlardan birisi veri
toplanmasına izin verilmemesidir. İAOSB Müdürlüğü’nden alınan izin belgesi gösterilerek bu
sorun aşılmaya çalışılmıştır. Buna karşın görüşme yapılmasını kabul etmeyen işyerleri için
yedekte yer alan işyerlerine gidilmiştir. Denetim gibi algılanmanın diğer sonucu olan
yanıtlama da taraf tutma ile hatırlama faktörünün kısıtlılığa neden olmaması için sorular
yanıtlanırken gözlemler ve kayıtlardan yararlanılmıştır. Yaşanan ekonomik krizin yansımaları
nedeni ile işyerlerinin kapanması ya da işçi sayısına göre büyüklüğü değişmiştir. Bu nedenle
yeni sayıların elde edilmesinde zaman kaybı yaşanmıştır. Sonunda İAOSB Müdürlüğü’nce
yapılan anketinin verilerinin kullanılmasına karar verilmiştir.
Yukarıda özetlenen bulguları toparlayacak olursak, ADHO’nun tüm bileşenleri iş sağlığı ve
güvenliği ile yakından ilişkilidir. Bu sistemin her hangi bir bölümündeki boşluk büyük
tehlikelere neden olabileceğinden, sistem bütünsel olarak algılanıp gereken önlemlerin tümü,
ertelenmeden gerçekleştirilmelidir. Ulusal yasal düzenlemeler güncellenmemiş olsa bile temel
olarak yeterlidir, buna karşın yasal düzenlemelerin uygulanmasında yurtdışı ortağın varlığının
zorlayıcı olduğu saptanmıştır. İşyerinde İGS çalışmasının ADHO’nun sağlanmasında katkısı
görülmüştür, bu görevde çalışan kişilerin yalnız bu işten sorumlu olması durumunda etkin
çalışmaları gerçekleşebilir. Büyük ve orta ölçekli işyerlerinde ADHO anlamlı olarak yeterli
bulunmuştur. Bunun nedeni işyerinde İSİGK kurulması, İYH ve İGS çalıştırılması için yasal
düzenlemelere göre belirlenen işyerinde çalışan en az işçi sayısının 50 olmasıdır. Böylece
SSK’lı
işyerlerinin
%98’i
ve
çalışanların
%57’si
iş
sağlığı
hizmetlerinden
yararlanmamaktadır. Çalışanların tümünün iş sağlığı ve güvenliğinden yararlanabilmesi için
50’nin altında çalışanı olan işyerleri için ‘ortak sağlık birimi’ kurulması zorunluluğu
düzenlemelerle sağlanmalıdır. Yaşanan yangın, iş kazaları, ve yaralanma ile sonuçlanmamış
kazalardan ders alınmadığı saptanmıştır. Bu konuda bir ölçeğin geliştirilmesi ile işyerlerinin
ADHO hızla değerlendirilip, eksiklerin giderilebilmesi hızla sağlanabilecektir. Kontrol listesi
şeklinde hazırlanan ölçeğin uygulama kolaylığı vardır.
57
8. SONUÇLAR
1.
ADHO’nun tüm bileşenleri iş sağlığı ve güvenliği ile yakından ilişkilidir.
2.
İTİGB kurumunun yakın denetiminde olan ve gelişmiş altyapı olanakları
sağlanmış İAOSB gibi bir bölgede yer alan işyerlerinde ADHO düzeyi
beklenenin altında bulunmuştur.
3.
Büyük ve orta ölçekli işyerlerinde ADHO anlamlı olarak daha iyi bulunmuştur.
İş Sağlığı Örgütlenmeleri yasal zorunluluk olmadığında gönüllülük ile
sağlanmamaktadır. Küçük ölçekli işyerleri için İSİGK, İH ve İGS’nu içeren
ortak sağlık birimi oluşturma zorunluluğu olmalıdır.
4.
Yurt dışı ortağı olan işyerlerinde ADHO anlamlı olarak daha iyi bulunmuştur.
5.
İş Güvenliği Sorumlusu çalışan işyerlerinde ADHO anlamlı olarak daha iyi
bulunmuştur.
6.
Sendikanın örnekte yer alan işyerlerinin hiçbirinde olmaması nedeni ile,
sendikanın ADHO’ya etkisi saptanamamıştır.
7.
İşkollarının tümünün kendine özgü riskleri bulunmamaktadır. Bu riskler
saptanıp ADHO için öncelikler belirlenmelidir. Petrokimya işkolu büyük
miktarlarda tehlikeli madde bulundurması, metal işkolu tehlikeli maddeleri az
miktarda bulundurmasına karşın güvenlik önlemlerinin çok düşük olması,
tekstil işkolu çalışan sayısının çok yüksek, genç ve deneyimsiz olması nedeniyle
acil durumlar açısından büyük risk altındadır.
8.
Doğal başlangıçlı teknolojik ODD için büyük risk taşıyan tehlikeli madde
bulunduran işyerleri için iş sağlığı önlemleri güncellenmelidir.
9.
ADHO için hazırlanan bir ölçek hızlı ve eksiksiz değerlendirmeyi sağlayabilir.
10. ADHO konusunda eğitim yolu ile bilinçlendirme tüm taraflar için çok
gereklidir. ADHO ölçeği bu konuda eğitilmiş herkes tarafından kolaylıkla
kullanılabilir ve konu ile ilgili farkındalık yaratılmasına katkıda bulunur.
58
9. ÖNERİLER
Öneriler İAOSB Müdürlüğü’ne ve işkollarına olmak üzere 2 bölümden oluşmaktadır.
9.1. İAOSB MÜDÜRLÜĞÜNE ÖNERİLER
1. Bölge için iş sağlığı ve güvenliği birimi kurulması gereklidir. Bu birim bölgede yer
alan riskli işyerlerini belirleyip, gerekli önlemlerin alınmasını sağlayabilir. Ayrıca iş
kazaları, yaralanma ile sonuçlanmayan sızıntı, kıl payı kaza gibi durumlar için kayıt
sistemi geliştirip, izlem yapabilir. Bu verileri bölgedeki işyerlerine sunabilir. Bölgesel
düzeyde acil planı hazırlayıp, gerekli eğitimleri verdikten sonra, bölgesel düzeyde
tatbikatlar gerçekleştirebilir. Böylelikle bölgesel düzeyde farkındalık sağlanabilir.
2. Bölgede bulunan itfaiye ekibi tehlikeli maddelere müdahale konusunda hem eğitim
hem de kişisel koruyucu açısından desteklenmelidir. Ayrıca işyerlerinde görülebilecek
yangın ya da sızıntıları, itfaiyeye hemen haber veren otomatik alarm sistemleri
kurulması zaman kaybını önleyecektir.
3. Bölgeye geliş ve bölgeden dönüş saatlerinde trafikte yoğunluk görülmektedir. Bölgeye
gelen tehlikeli maddelerin İAOSB Müdürlüğüne bildirilmesi ve tehlikeli madde
girişlerinin trafiğin yoğun olmadığı saatlere alınması ayrıca tehlikeli madde nakillerini
yapan sürücüler için bazı kriterler geliştirilmesi gereklidir.
4. Gerekli yerlere güvenlik kameraları konmalıdır. Böylece olası aciller kısa zamanda
fark edilip, uygun girişim en kısa zamanda yapılabilir.
5. Bölgede ambulans ve kurtarma ekibi olması çok uygun girişimlerdir.
9.2. İŞKOLLARINA ÖNERİLER
İşkollarının tümünün kendine özgü riskleri olmakla birlikte, doğal nedenli ODD gibi bazı
riskler tüm işyerleri için ortaktır. Buna karşın kullanılan üretim yöntemleri ve ADHO
yeterliliğine göre etkilenim farklı olacaktır. Öncelikle yapılması gereken hangi risklerin
gerçekleşme olasılığının o işyeri için fazla olduğudur. Buna göre yapılması gerekenlerin
sıralaması saptanabilir. Örneğin;

Petrokimya işkolu; üretimde kullanılan ve depolanan tehlikeli maddeler nedeni ile
büyük risk taşımaktadır.

Tekstil işkolu; çalışan sayılarının fazla olması ve çalışma saatlerinin değişkenliği
önemli bir risk oluşturmaktadır.
59

Metal işkolu; sınırlı miktarda tehlikeli madde bulunmasına karşın, tehlikeli
maddelerin yönetimi çok yetersiz olması önemlidir.
60
11. EKLER
12. 10.1 Genel Bilgiler Anketi:
İŞYERİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER ANKETİ
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Sıra numarası:
İşyerinin sicil numarası:
İşyerinin adı:
İşyerinin adresi:
İşyerinin alanı (m2): Toplam __________m2 Kapalı_________m2.
61
10.2 Acil Durumlara Hazırlıklı Olma Ölçeği
SORU
0
5.
var
ve;
2. İşçi sağlığı ve iş
güvenliği kurulu ve 6. düzenli toplanıyor
ve;
kurulda alınan
7. tüm üyeler
kararlar
katılıyor ve;
8. gereksinimleri
karşılıyor, alınan
kararlar
gerçekleşiyor
4. yasal olarak
2. İşyeri hekimi ve
gerekli var ve;
görevleri
5. işyerine düzenli
geliyor ve;
6. işe giriş, periyodik
muayeneler
yapıyor ve
işyerine sağlıkla
ilgili veriler
sunuyor
3. İşyerinde ilkyardım 3. var ve;
4. yeterli (eğitimi ve
örgütlenmesi
işyerinde dağılımı
yeterli)
4. İlk yardımla ilgili
bilgiler
5.
6.
7.
8.
PUANLAMA
1
2
var;
3. yasal olarak
düzenli
gerekli değil ya
toplanmıyor ya da;
da;
tüm üyeler
4. yasal olarak
katılmıyor ya da;
gerekli ama yok
kararlar gerçek
gereksinimleri
karşılamıyor
4. yasal olarak
gerekli var ve;
5. işyeri ziyaretleri
düzensiz ya da;
6. işe giriş
muayenesini
yapıyor ve/ya da
periyodik
muayeneleri
yapıyor
1. var ve;
2. eğitimi yetersiz
ya da;
3. işyerinde dağılımı
yetersiz
3. işyerinin
3. işyerinin
görülebilecek
görülebilecek
yerlerine acil
yerlerine acil
durumlarda
durumlarda
aranması gereken
aranması gereken
telefon numaraları
telefon numaraları
ve;
asılı olması ya da;
4. ilk yardımda
4. ilk yardım da
yapılması
yapılması
olması ve işyeri
olması
genelinde iyi
dağılmış
3. yasal olarak
gerekli değil ya
da;
4. yasal olarak
gerekli ama yok
2. yok
1. yok
62
SORU
PUANLAMA
0
1
2
4. yok ya da;
1. var ve;
1. kötü planlanmış.
5. İşyerinde vardiya
5. çalışan sayısı her 2. çalışan sayısı her
çalışması
vardiya için belirli
vardiya için
ve;
belirsiz ya da;
6. her an
3. iyi
erişilebilecek
programlanmamış
ve/ya da
görülebilecek yere
asılmış
4. var ve;
4. var ve;
6. İşyerinde alt işveren 6. yok ya da;
7. var ise
5. uzmanlık
5. uzmanlık
sorumluluğu
gerektiren işlerde
gerektirmeyen
sözleşme ile
ve kısa süreli
işlerde ve sürekli
belirlenmiş ve
çalışıyor ya da;
çalışıyor ve;
8. işyerinin tehlikeli 6. sorumluluğu
6. sorumluluğu
sözleşme ile
belirlenmemiş
yerlerine girişi
belirlenmiş ya da;
sınırlandırılmış ve 4. işyerinin tehlikeli
9. işyerindeki
sayılarına her an
yerlerine girişi
ulaşılıyor ve;
sınırlandırılmış
10. uzmanlık
gerektiren işlerde
ve kısa süreli
çalışıyor
3. elektrik
2. elektrik
1. düzenli yapılmıyor
7. Elektrik
sistemlerinin ve
sistemlerinin
sistemlerinin
basınçlı kaplar,
bakımı düzenli
/basınçlı kaplar,
kaldırma
yapılıyor
kaldırma
gereçlerinin
basınçlı kaplar ve/ya
gereçlerinin bakımı
bakımı düzenli
da;
yapılıyor ve;
4. kaldırma
gereçlerinin
onarımlarında
bakımı düzenli
işyerinin kapalı
yapılıyor ve;
olması gereken
bölümleri için
onarımlarında
yazılı talimatlar
işyerinin kapalı
var
olması gereken
bölümleri için
yazılı talimatlar
yok.
63
SORU
0
3. iş kazaları, ya da
görünen bir
yaralanma ile
sonuçlanmayan
saçılmalar rapor
ediliyor, ve;
4. araştırılıp en
uygun çözümler
bulunuyor
9. İşyerindeki tehlikeli 4. tehlikeli madde
yok ve;
maddelerin işyerine
nakli ve sağlıkla
ilgili bilgileri
için kriterler var
ve;
bilgileri Türkçe
4. tehlikeli madde
10. İşyerindeki
yok ya da;
tehlikeli
5. var ve
maddelerin
depolandırılması
depolanması ve
sınırlandırılmış ve;
birbiri ile uyumu
6. birbiri ile uyumu
göz önüne alınmış
8. İş kazaları, ya da
görünen bir
yaralanma ile
sonuçlanmayan
saçılmalar
11. İşyerindeki
tehlikeli
maddelerin
güvenliği
12.Yangın
söndürücüler
5. tehlikeli madde
yok ya da;
tutuluyor ve;
7. bu depoya
yalnızca
sorumlular
girebiliyor ve;
8. sigara içimi,
kaynak yapımı
yasaklanmış
5. var ve;
6. yeterli ve;
7. uygun ve;
8. periyodik bakımı
yapılıyor
3.
4.
4.
5.
6.
4.
5.
6.
PUANLAMA
1
iş kazaları, ya da
görünen bir
yaralanma ile
sonuçlanmayan
saçıntılar rapor
edilmiyor ve/ ya
da;
anlık çözümler
üretiliyor
tehlikeli madde
var ve;
işyerine naklini
için kriterler var
ya da;
sağlıkla ilgili
bilgileri Türkçe
tehlikeli madde
var ve;
ya da depolanması
sınırlandırılmış;
ya da birbiri ile
uyumlu
5. tehlikeli madde
var ve;
tutuluyor ya da;
7. bu depoya
yalnızca
sorumlular
girebiliyor ya da;
8. sigara içimi,
kaynak yapımı
yasaklanmış
5. var ve;
6. yeterli ya da;
7. uygun ya da;
8. periyodik bakımı
yapılıyor
2
1. önemsenmiyor
3. tehlikeli madde
var ve;
için kriterleri yok
4. tehlikeli madde
var
ve;
5. depolanması
ve;
6. birbiri uyumu göz
önüne alınmamış
tutulmuyor ve;
5. bu depoya
gereksinimi olan
herkes girebiliyor
ve;
6. sigara içimi,
kaynak yapımı
5.
6.
7.
8.
yok ya da;
yetersiz ve;
uygun değil ve;
periyodik bakımı
yapılmıyor
64
SORU
PUANLAMA
0
1
4. var ve;
4. var ve;
13. Yangın ekibi
5. eğitimi uygun ve; 5. eğitimi uygun ya
6. yangın koruyucu
da;
kıyafetleri yeterli. 6. yangın koruyucu
kıyafetleri yeterli
3. birikim yok ya da; 4. birikim var ve;
14. Üretim alanında
5. temizliğin düzenli
parlayıcı ve yanıcı 4. temizlik düzenli
yapılıyor
yapılması kararı
atık maddelerin
var ve;
birikimi
6. yukarıdaki karara
uyulmuyor
4. belirli ve;
4. belirli ve/ya da;
5. yeterli ve;
5. yeterli ya da;
yolları
yollar boş
yollar boş
tutuluyor
tutuluyor
6. var ve;
6. var ve;
7. yeterli sayıda ve; 7. yeterli sayıda ya
kapıları
8. çalışma
da;
sürelerinde açık
8. çalışma
ve;
sürelerinde açık ya
da;
ve;
ya da;
geçiş için uygun
10.kapıların arkası
geçiş için uygun
5. tüm çalışanlar
4. tüm çalışanların
(yazılı)
kolaylıkla
ulaşımı
ulaşabiliyor ve;
sağlanmamış
6. acil durum
planındaki tüm
değişikliklerden
çalışanların hemen
haberi oluyor
3. görevler
3. görevler
18. Acil durum
belirlenmiş ve;
belirlenmiş ve;
planında yer alan
kişiler
görevleri
görevleri
aşağıdakilerin*
aşağıdakilerden*
hepsini içeriyor.
bazılarını içeriyor
2
yok ya da;
var ve
eğitimli değil ve;
yangın koruyucu
kıyafetleri yok
1. dikkat edilmiyor
5.
6.
7.
8.
4. belirsiz ve;
5. yetersiz ve;
yollarda
malzemeler var
6. yok ya da;
7. yetersiz sayıda ve;
8. çalışma
sürelerinde kilitli
ve;
9. kapılar dışarıdan
içeriye açılıyor ve;
geçiş için uygun
değil
3. yok ya da;
4. var ama yazılı
değil
3. yok ya da;
4. görevler belirsiz
65
SORU
ile ilgili eğitimler
20. Tatbikat (yılda en
az bir kez)
21. Acilin tipine göre
kişisel koruyucu
22. Uyarı sistemi
0
3. var ve yeterli ve;
4. aşağıdakilerden
hepsi kapsanıyor
(tahliye planı,
uyarı sistemleri,
personelin
haberdar
edilmesi, olası
acillerin tipleri)
4. planlanarak
yapılıyor ve;
5. sonuçları
tartışılıyor ve;
6. yazılı olarak
bulunuyor
4. var ve;
5. yeterli ve;
6. uygun seçilmiş
1. farklı aciller için
değişik tipte uyarı
sistemleri var
PUANLAMA
1
3. var ve;
4. yetersiz,
aşağıdakilerden
bazıları alınmış
(tahliye planı,
uyarı sistemleri,
personelin
haberdar edilmesi,
olası acillerin
tipleri)
1.planlanmadan
yapılıyor ve;
2. sonuçları
tartışılmıyor
3. var ve;
4. yetersiz
2
1. yok
1.yapılmıyor
1.yok
1.tek tip uyarı sistemi 1.uyarı sistemi yok
var
66
10.3 Bağımsız Değişkenlerin Ölçek Bileşenleri ile Değerlendirilmesi.
TABLO; Bağımsız Değişkenlerin Ölçek Bileşenleri ile Değerlendirilmesi.
Bağımsız Değişkenler
Metal
Petrokimya
Tekstil
Diğer
İşçi Büyüklüğü
Üretime Başlama Yılı
İş Güvenliği Sorumlusu
Son Denetimin Yılı
İş Kazası
Yangın
Yabancı Ortak
Yetkili Sendika
İSİGK
x2 değeri, p değeri
İŞYERİ HEKİMİ
İLKYARDIM ÖRG.
İLKYARDIM
BİLGİLERİ
1.65, 0.1989
0.54, 0.4629
0.4434
0.7040
0.01, 0.9057
0.0189
0.0436
0.05, 0.8195
0.1508
0.6004
0.5369
0.0308
0.5369
-
0.0697
0.5095
0.2912
0.4119
0.3651
0.3128
0.1409
0.27, 0.6011
0.7435
0.4418
0.3014
0.1114
0.6985
-
7.85, 0.0050
0.0015
0.5177
0.5046
11.91, 0.0005
0.3829
5.43, 0.0198
0.1087
0.6288
0.3778
0.6288
0.0332
0.0258
-
0.1487
0.5826
0.0561
0.6671
0.0003
0.4041
0.0015
0.6161
0.4490
0.0452
0.4490
0.1236
0.5958
-
VARDİYA
ÇALIŞMASI
8.98, 0.0027
21.20, 0.0000
0.2351
0.6249
16.79, 0.0000
0.3629
15.16, 0.0000
0.19, 0.6668
0.6506
6.60, 0.0101
0.0114
0.1254
0.1557
-
67
Metal
Petrokimya
Tekstil
Diğer
İş Kazası
Yangın
Yabancı Ortak
Yetkili Sendika
ALTİŞVEREN
ELEKTRİK SİS.
İŞ KAZALARI
TEHLİKELİ
MADDELERİN
DEPOLANMASI
TEHLİKELİ
MADDELERİN
GÜVENLİĞİ
7.74, 0.0053
2.38, 0.1232
0.1343
0.2797
8.05, 0.0045
0.5626
0.03, 0.8604
0.09, 0.7625
0.3730
25.25, 0.0000
0.3730
0.3553
0.0333
-
0.0022
0.0328
0.0323
0.4340
0.0000
0.9569
0.0001
0.4463
0.6551
0.2027
0.0949
0.0017
0.0054
-
0.0002
0.0001
0.3127
0.5927
0.0045
0.5626
0.0000
0.8569
0.3730
0.6517
0.1004
0.0001
0.0333
-
8.61, 0.0033
4.98, 0.0256
0.2052
0.6779
2.90, 0.0888
0.2935
0.0026
2.90, 0.0888
0.5779
1.0000
0.3629
0.0014
0.4464
-
5.79, 0.0161
0.98, 0.3226
0.0199
0.6357
8.18, 0.0042
0.3865
6.77, 0.0092
0.01, 0.9064
0.1789
2.50, 0.1141
0.3301
0.0753
0.5547
-
68
Metal
Petrokimya
Tekstil
Diğer
İş Kazası
Yangın
Yabancı Ortak
Yetkili Sendika
TEHLİKELİ
MADDELERİN
NAKLİ VE SAĞLIK
BİLGİLERİ
2.08, 0.1489
0.0905
0.6303
0.6142
1.05, 0.3048
0.6371
0.0009
1.05, 0.3048
0.1976
0.3669
0.7107
0.0316
0.2514
-
YANGIN EKİBİ
0.0025
0.0147
0.3922
0.5806
0.1130
0.1662
0.0545
0.3445
0.3756
0.6751
0.0042
0.7162
0.1773
-
YANICI MADDE
ACİL ÇIKIŞ YOLU
ACİL ÇIKIŞ KAPISI
2.09, 0.1478
2.07, 0.1498
0.72, 0.3975
0.4213
9.21, 0.0024
0.22, 0.6403
1.88, 0.1699
2.58, 0.1083
0.6004
0.45, 0.5011
0.3995
0.0261
14.62, 0.0001
-
18.38, 0.0000
0.0041
0.0052
0.3359
15.26, 0.0000
0.4077
4.98, 0.0257
0.09, 0.7594
0.0785
0.0094
0.0094
0.1049
0.0068
-
0.0007
0.0079
0.0554
0.3988
0.0001
0.5038
0.0007
0.7552
0.0595
0.2240
0.0062
0.0159
0.0118
-
69
ACİL PLANI
Metal
Petrokimya
Tekstil
Diğer
İş Kazası
Yangın
Yabancı Ortak
Yetkili Sendika
0.0557
0.0370
0.5199
0.6544
0.0507
0.5694
0.0861
0.0610
0.7945
0.3047
0.7945
0.0067
0.4305
-
ACİL KİŞİ
0.0558
0.0371
0.5199
0.6544
0.0508
0.5694
0.0862
0.3166
0.7945
0.7359
0.2054
0.0067
0.4305
-
ACİL EĞİTİMİ
KİŞİSEL
KORUYUCU
TATBİKAT
UYARI
SİSTEMLERİ
-
0.2417
0.0512
0.6959
0.8109
0.2310
0.3404
0.2991
0.2527
0.8925
0.5562
0.1074
0.2476
0.6595
-
4.58, 0.0323
0.3465
0.0360
0.6215
7.99, 0.0047
0.5456
8.55, 0.0034
0.07, 0.7973
0.4539
0.3060
0.1472
0.0001
0.0545
-
0.3711
0.2268
0.4800
0.6544
0.2836
0.5694
0.3868
0.3166
0.2054
0.3047
0.2054
0.4378
0.4305
-
70
71
11. KAYNAKÇA
1. Multilingual Dictionary of Disaster Medicine and International Relief. Kluwer
Academy Publication. S.W.A. Gunn. 1990.
2. World Disaster Report 2002. International Federation of Red Cross and Red Cressent
Societies. 2002.
3. Public Health Consequences of Disasters. Oxford Press. E. Noji. 1997. 8, 354-369.
4. Encyclopedia of Occupational Health and Safety-4th Edition. ILO. 1998.
5. Bertazzi PA, Zocchetti C, Petasori AC, Guercilena S, Sanarico M, Radice L. Ten Year
Mortality of the Population Involved in the Seveso Incident in 1976. American
Journal of Epidemiyology 1989;129;1187-1200.
6. Insight Chernobyl – “Chernobyl: Ten Years After”. International Federation of Red
Cross and Red Cressent Societies. www.ifrc.home.by/chernobyl/insight/tenyears.htm.
(15.04.2002 tarihinde alınmıştır).
7. Human Development Report 2001. UNDP. New York Oxford University Press 2001.
14.
8. Loewenson R. Globalisation and Occupational Health: A Perspective From Southern
Africa. Bulletin of the WHO, 2001, 79(9); 863-866.
9. Taqi A. Globalization of Economic Relations: Implications for Occupational Safety
and Health. ILO XIVth World Congress on Occupational Safety and Health Madrid,
1996. www.ilo.org/public/english/protection/safework/papers/globspch/ (26/05/2003
tarihinde alınmıştır).
10. Berenice I.F. Globalization of the Economy and Occupational Hygiene. International
Occupational Hygiene Assosciation. www.ioha.com/epubs/other/globalization.htm
(07.07.2003 tarihinde alınmıştır).
11. Ackerman-Liebrich U. Assesing the Health Consequences of Major Chemical
İncidents- Epidemiological Approaches. WHO Regional Publications, European
Series, No. 79. 1997; vii.
12. Olağandışı Durumlar için Hızlı Sağlık Değerlendirmesi Protokolleri, Cenevre, DSÖ,
1999.
13. Kales S. Injuries Caused by Hazardous Materials Accidents. Annuals of Emergency
Medicine. 30:5 Nov.1997, 598-602.
14. Andersson N. Technological Disasters Towards a Preventive Strategy: a Review.
Tropical Doctor, Supplement 1, 1991, 70-81.
72
15. Duffy J.C. Health and Medical Aspects of Disaster Preparedness, Plenum Press, New
York and London, 1990, 6-7.
16. Dembe A.E. The Social Consequences of Occupational Injuries and Illneses.
American Journal of Industrial Medicine. 2001 40;403-417.
17. Vademecum of Civil Protection in the European Union, European Commission, 1999,
Belgium.
18. Convention on the Transboundary Effects of Industrial Accidents. Official Journal of
the European Communities. http://www.unece.org/env/teia/text.htm
19. Chemical Incidents. Techical Hazard Sheet. WHO Department of Emergency and
Humanitarian
Action.
www.who.int/disasters/repo/8018.
(05.02.2003
tarihinde
alınmıştr)
20. How to Plan for Workplace Emergencies and Evacuations US Department of Labor.
OSHA 3088, 2001.
21. Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ILO Uygulama Kodu, 1993, No:174. 4.
22. Wettig J .The EU’s SEVESO II Directive and UNEP APELL Programme: Two
different approaches but two complementary instruments. UNEP, 2003, Genova
www.uneptie.org/pc/apell/events/senior-level%20meeting/pdffiles/
(07.07.2003
tarihinde alınmıştır.)
23. Deutch P.V. Sentinel Markers for Industrial Disasters, Israel Journal of Medical
Science 1992;28:526-533.
24. Stubbs J.D., Danielsson M., Ohlsson K. Reducing Occupational Accident and Injury
Rates Through Safety and Macroeconomic Education of Future Managers.
www.luth.se/depts/arb/tekn_psy/brandf/IEA.htm (14.05.2003 tarihinde alınmıştır).
25. Danielsson M., Stubbs J.Organisational Accidents, Safety Programs and Management
Participation Some Notes on the Literature.
www.luth.se/depts/arb/tekn_psy/brandf/sing.htm (22.06.2003 tarihinde alınmıştır).
26. Turner B.A., Pidgeon N.F. Man Made Disasters, 2 nd Ed. Butterwood Heinemann,
Oxford, 1997, 68-84.
27. EM-DAT: OFRA/CRED Natural Disaster Profile of Turkey.
www.cred.be/emdat/profiles/natural/turkey.htm. (15.04.2003 tarihinde alınmıştır).
28. Olası Endüstriyel Kazaların Önlenmesi Sempozyumu Bildiriler El Kitabı, TMMOB
Kimya Mühendisleri Odası Kocaeli İl Temsilciliği, 27-28 Eylül 1996, İzmit, Kocaeli.
29. Yazıcı Z. Türkiye Büyük Endüstriyel Kazalara ne kadar Hazır? Sendikal Yol, Sayı 2,
Nisan 2000,. 121-129.
73
30. Explaining APELL, UNEP Division of Technology, Industry and Economics.
http://www.uneptie.org/pc/apell/publications/related_pubs.html. (21.05.2003 tarihinde
alınmıştır).
31. EU Focus on Civil Protection Coping with Catastrophes- Coordinating Civil
Protection in the European Union . European Communities, 2001, Belgium
32. EPA CEPPO, The Emergency Planning and Community Right-to-know Act.
yosemite.epa.gov/oswer/ceppoweb.nsf/550d4b46b29f68a6852568660081f938/epcraOver
view.htm#emergencyplanning (21.05.2003 tarihinde alınmıştır).
33. İşverenlerin Çalıştırdıkları İşçileri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına ve Bölge
Müdürlüğüne Bildirmeleri ile Sendika ve Konfederasyonlarca Düzenlenecek Üye
Kayıt Fişleri ve Defterlerinin Şekli ve İhtiva Edeceği Bilgileri Hakkında Yönetmelik.
T.C. Ç.S.G.B. Çalışma Genel Müdürlüğü, 1993, Ankara, yayın no:53, 31-45.
34. Kocahanoğlu O. S. İşçi Sağlğı İş Güvenliği ve Çalışma Mevzuatı, İşçi Sağlığı ve İş
Güvenliği Kurulları Hakkında Tüzük. İstanbul, 1993, 160-165.
35. Kocahanoğlu O. S. İşçi Sağlğı İş Güvenliği ve Çalışma Mevzuatı, İşçi Sağlığı ve İş
Güvenliği Tüzüğü. İstanbul, 1993, 59-68.
36. Kocahanoğlu O. S. İşçi Sağlğı İş Güvenliği ve Çalışma Mevzuatı, İşyeri Hekimlerinin
Çalışma Şartları ile Görev ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik. İstanbul, 1993,
626-634.
37. ILO Occupational Health Services Convention, C161, 1985.
38. ILO International Occupational Safety & Health Information Centre, General
Provisions, 14 Emergency Procedures and First Aid.
39. Occupational Safety and Health Administration.
40. İş Hukukunun Genel Esasları, Prof. Dr. Sarper Süzek, Savaş Yayınları, 1999. 200-202.
41. Tuncay A.C. İş ve Sosyal Sigorta Kanunları. İş Kanunu (1475 sayılı). 7. Baskı. Alfa
Yayınları, İstanbul, 1997, 53.
42. Kocahanoğlu O. S. İşçi Sağlğı İş Güvenliği ve Çalışma Mevzuatı. Parlayıcı, Patlayıcı,
Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler
Hakkında Tüzük. İstanbul, 1993.
43. EMAS. Guidance on Employee Participation within the Framework of EMAS.
www.miljostyrning.se/emas/doc/vagledn/Iguidance5.pdf
(21.05.2003
tarihinde
alınmıştır).
44. İş Kanunu (no:4857). www.calisma.gov.tr (14.06.2003 tarihinde alınmıştır).
74
45. Yazıcı Z. Büyük Endüstriyel Kazalar ve Sendikaların Rolü. Sendikal Yol, Sayı 3,
Haziran 2000, 81-87.
46. SSK 2001 Yılı İstatistikleri. www.calisma.gov.tr. (14.06.2003 tarihinde alınmıştır).
47. Career Guide to the Safety Profession, USA, American Society of Safety Engineers
Foundation
and
the
Board
of
Certified
Safety
Professionals.
www.asse.org/careerguide (21.06.2003 tarihinde alınmıştır).
48. 50. Yılında Petrol İş. Petrol İş Yayın 64. İstanbul, Müka, 2000, 391-396.
49. DİE, www.die.gov.tr. (14.06.2003 tarihinde alınmıştır).
50. Dünya da Ve Türkiye’de Sendikal Örgütlülük, birlesikmetal.org/kitap_02/k-02-68.htm. (14.06.2003 tarihinde alınmıştır).
51. Önal B. Küreselleşmenin İş Sağlığına Etkisi. Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 8
Ocak 2001, 8-12.
52. Piyal B. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Uygulamaları. Sendikal Yol, Sayı 13, Nisan 2002,
90-109.
53. LaDou J. Occupational and Enviromental Medicine. 2nd ed. Appleton & Lange, USA,
1997. 592-593.
54. Kleindorfer P., Feldman H., Lowe R. Accident Epidemiology and the US Chemical
Industry: Preliminary Results from RMP Info. Working Paper 00-01-15, Center for
Risk Management and Decision Processes. The Wharton School University of
Pennsylvania. March 6, 2000. www.mapcruzin.com/download/ae.pdf (29.06.03
55. Lessons Learnt From Industrial Accidents. ICCE, IMPEL Inspectors, European Union
of Implementation and Enforcement of Environmental Law, Lyon , 2000. p:6.
56. Wu P. Incident Reporting Systems in Process Industries in Sweden, Lulea, Lulea
Unversity
of
Technology,
2003
[Master’s
Thesis]
epubl.luth.se/1402-
1617/2003/068/LTU-EX-03068-SE.pdf. (29.06.03 tarihinde alınmıştır).
57. Chemical Accident Prevention: Site Security. www.epa.gov/ceppo/ (02.7.2003
58. Fundamental Principles of Occupational Health and Safety, ILO, Geneva, 2001, Alli
B.O., 10
59. Elliott M.R., Keindorfer P.R., Lowe R.A.The Role of Hazardousness and Regulatory
Practice in the Accidental Release of Chemicals at US Industrial Facilities, Working
Paper 01-37-PK, Center for Risk Management and Decision Processes. The Wharton
75
School University of Pennsylvania. August, 2002.
opim.wharton.upenn.edu/risk/downloads/01-37-PK.pdf (29.06.03 tarihinde alınmıştır).
60. Young S. Natural Technologic Events: The Frequency and Severity of Toxic
Releaseses During and After Disasters with Emphasis on Wind and Sesmic Events
61. Occupational Safety and Health (Control of Major Accidents Hazards) Regulations
1996. www.plc-group.com/CIMAH.pdf (12.07.2003 tarihinde alınmıştır).
62. Risk Management Plan (RMP) Audit Program. www.epa.gov/ceppo/ (12.07.2003
63. Chemical
Accident
Prevention,
Prevention
and
Response,
europa.eu.int/comm/environment/seveso/ (12.07.2003 tarihinde alınmıştır).
64. Demiral Y. Çalışanlar ve İşsizlerde Yaşam Kalitesine Etki Eden Etmenler ve Yaşam
Kalitesi Düzeylerinin Karşılaştırılması. [Doktora Tezi]. İzmir, Dokuz Eylül
Üniversitesi, 2001. 72
65. Şen S Taşeronluk [Tanımlar ve Gerçekler]. Sendikal Yol, Sayı 9, Haziran 2001, 87111.
66. Managing
Major
Hazardous
Materials
Incidents,
Aristothea
mahbsrv.jrc.it/Proceedings/Greece-Nov-1999/C5-Lazaridi-ETMA-z.pdf
A
Lazaridis,
(29.06.03
67. Recommendations on the Transport of Dangerous Goods. UN
68. Safety in the Use of Chemicals at Work ILO, Geneva, 1993
69. Application of the Seveso Directive in France, Jean-Philippe Pineau, Journal of
Hazardous Materials 65(1999) 49-57.
70. Occupational, Industrial and Environmental Toxicology, M. I. Greenberg, Mosby,
1996. 373-377.
71. Perry R., Kindell M. Earthquake Planning for Government Continuty. Environmental
Management Vol. 21, No:1, 89-96.
76

izmir atatürk organize sanayi bölgesinde

Transkript

Benzer belgeler

Ara yıl sınavı 2010

Njw vwlla nw nevojw

ıtf level 2 antrenör başvuru formu kursun kademesi ıtf level 2 kursun

Yılsonu sınavı