Full Text

Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 91-98
Meher BAYRAMOĞLU1
ÇAĞDAŞ MİMARİ VE RESİM SANATINDA SİMETRİ, NAKIŞ VE
SÜSLEME MOTİFLERİNİN ETKİLERİ
Özet
Simetri, nakış ve süsleme sanatı dünya üzerinde pek çok coğrafide yaygın bir
sanat anlayışıdır. XVI- yüzyıl sonlarında, mimari alanlardaki yozlaşmalar, mimari
anıtlarda kullanılan simetri, nakış ve süsleme sanatına duyulan ilgiyi
azaltmıştır.XX-yüzyılın çağdaş sanatçıları doğadan aldıkları biçimlerle yüzeyleri
oluştururken aynı zamanda simetri ve matematik kurallarını da göz önünde
bulundurmayı ihmal etmemişlerdir. Konuyla ilgili en belirgin örnekleri, Avrupa’ da
ünlü Fransız mimar Le Corbusier’ in mimari yapıtlarında, resim sanatında İslami
nakış, süsleme ve simetri prensiplerini uygulayan M.C. Escher’ in eserlerinde
görmek mümkündür. Elde edilen sonuçlar, tasarımcı ressamlar tarafından uygun
değişiklerle nakış ve süslemelere dönüştürülerek, tekstil, duvar resmi, cam sanatı,
vb. uygulamalı sanat alanlarında yaygın olarak kullanılmıştır. Bu uygulamalar
çağdaş konstrüktivizmin (yapısalcılığın) bir dalı olarak yorumlanmaktadır.
Anahtar kelimeler: Süsleme, simetri, nakış, mimari, resim.
THE EFFECT OF SYMMETRY, EMBROIDERY AND
DECORATIVE MOTIFS IN MODERN ARCHITECTURE AND ART.
Abstract
Symmetry, embroidery and decorative arts is an art many geographically
widespread understanding of the world. The end of the XVI century, corruption in
the field of architecture, symmetry used in architectural monuments, decreased
interest that needed to embroidery and decorative arts. XX-century contemporary
Yrd. Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Resim Bölümü.,
bayramoglu.m@ hotmail.com
1
Meher Bayramoğlu
artists the same time creating symmetry and mathematical rules form the surface
they take from nature did not neglect to consider also. The most obvious examples
are relevant, in Europe the famous French architect Le Corbusier 's architectural
work in, applying the principles of composition studies in Islamic embroidery and
decorations MC Escher 's possible to see the works. The results are converted to
the appropriate amendment by embroidery and decorative painter, designer, textile,
wallpaper, glass art, and so on. It is used widely in the field of applied arts. These
practices of contemporary constructivism (structuralism) is interpreted as a branch
Keywords: decoration, embroidery, architecture, painting.
GİRİŞ
Dünya sanat tarihinde öyle bir kültür örneği yoktur ki başka kültürlerle karşılıklı etkileşim
içerisinde olmasın ve bu etkilerin izlerini barındırmasın.2
Geçmişten günümüze olan süreçte sanatın en önemli amacı insanın yaşam kalitesini
artırmak olmuştur. Önceleri sadece doğanın taklit edilmesinden yola çıkılmışsa da zaman
içerisinde süsleme ve nakış motifleri ilave edilerek sanat eserlerinin bulunduğu mekan ve
eşyaya estetik değer kazandırılması sağlanmıştır.3
İslam sanatında geometrik süslemeler, geometrik çokgenlerin yüzey üzerinde aralıksız
tekrarlanmasından ve aynı birimlerin mümkün olan en az sayıda ortak elemente sahip olmasının
sonucu ortaya çıkmıştır. Mermer ve taş üzerinde yapılmış değişik motiflerde dekoratif işlemleri
süsleme ve nakış sanatı olarak bilinir.
Mermer oyma sanatı ve antik dönem mozaik motiflerden ilham alan İslam süsleme
sanatının, geometriye ve simetriye ağırlık verdiği görülmektedir. Mimari yapıtlarda diğer
süsleme ve nakış sanatlarından farklılığı bu işlemlerin üç boyutlu olma özelliğidir.
Dekoratif motifler İslam mimarisinde nakış ve süsleme olarak yaygın bir şekilde
kullanılmıştır. Simetri, nakış ve süsleme sanatı tasarım anlayışının temellerinden biri
sayılabilir.
Sembolik bir ifade şekli olan nakış ve süsleme motifleri, yaratıcılık imkanlarının geniş
olması nedeniyle dini ve sosyal konularda çeşitli yenilikler getirmiştir. Nakış ve süsleme
sanatının ilkel yaratıcılığın bir şekli olduğu herkes tarafından kabul edilmiş bir düşüncedir. XIX.
Yüzyıl ortalarında İslami Nakış ve Süsleme sanatından Avrupa Sanatı da etkilenmiş, böylece
unutulmaya yüz tutan bu sanat örnekleri hak ettiği ilgiyi görmeye başlamıştır.4
Çağdaş Mimaride Simetri Nakış ve Süsleme Motiflerinin Etkileri
Nakış ve süsleme sanatına olan ilgi Paul Gaugin, Paul Cezanne, M.C.Escher gibi büyük
sanatçıların eserlerinde ve XX. yüzyıl tasarım sanatının temellerini atan sanatçıların
çalışmalarında açıkça görülür.5
2Norbert
LYONTON. Modern Sanatın Öyküsü, 3 basım. Remzi Kitapevi, İstanbul 2004, s 53-75
X.C, AMİRASLANOV İ.P, NECEFOV HN, MURSALİYEV A.A.. Nakışların Tarihçesi. Baku.
Azerneşir; 1981.s-3
4Erol KILIÇ,, Çağdaş Resim Sanatının Oluşmasında Doğu ve İslam Sanatlarının Etkisi Atatürk universitesi Güzel
Sanatlar Enstitüsü Dergisi. Erzurum 2012, s-49
5Erol KILIÇ, a.g.e.,s-52
3MAMMEDOV
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 91-98
92
Çağdaş Mimari ve Resim Sanatında Simetri, Nakış ve Süsleme Motiflerinin
Etkileri
Kompozisyon ile ana fikir arasındaki ilişki, çağdaş mimari ve resim sanatında geleneksel
süsleme ve nakış sanatının kurallarına uygun çözülmektedir. Konstrüktivizm ve benzeri sanat
akımlarının sentez ve deneme yolu ile sonuca ulaşma çabaları, duygusal ve anlamlı eserlerin
temelinde olması gereken bir özelliktir. Ayrıca tasarımda sadelik de bir estetik değerdir. Diğer
bir anlayış da yaratıcılık yolunda doğanın kendi sessiz kurallarının öne çıkmasıdır. Orta çağa ait
nakış ve süsleme motifleri incelendiğinde, maddi düzenle örtüştüğü gözleminin ne kadar da
mantıklı olduğunu görebiliriz. Dolayısıyla doğanın yeni düzen ve form oluşturmadaki kuralları
nakış ve süsleme sanatıyla, çağdaş sanatın temel ilkeleriyle aynıdır.
Ünlü Fransız mimar Le Corbusier’ in “Geometri, düzen, simetri, nakış ve süsleme sanatı
tasarımın temelidir” sözleri anlatılanların özetidir.6
93
Resim -1. Le Corbusier. La ville Radieuse
Ünlü mimara göre yapılan tasarımlarda doğadan hiç bir şekilde faydalanılmamalı, yalnızca
temel kurallar doğaya göre düzenlenmelidir. Bu durum yapılan çalışmanın sanat eseri
olabilmesi, aynı zamanda da kalıcı bir eser olması için gereklidir.
6MAMMEDOV
X.C AMİRASLANOV İ.P NECEFOV H,N, MURSALİYEV A.A.,a.g.e., s-42
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 91-98
Meher Bayramoğlu
Resim- 2. Le Corbusier. Villa Savoy-Paris
Sanatçının şu sözleri son derece mantıklı ve dikkat çekicidir, “Yapılan yüzyıllık araştırmadan
sonra şunu diyebiliriz; çağdaş sanat felsefesi tesadüflerin sınırını zorlamaktadır, geometri,
simetri, nakış, süsleme sanatı ve matematik kurallar armonisi bizi mükemmelliğe doğru
götürür.”7
Bu düşünceyi her gün biraz daha güncellemekteyiz. Yukarıda anlatılanlar, sanatçının halkın
içinden gelen el sanatlarının ideolojisini ve felsefesini anlamamız için son derece önemlidir ve
araştırılmalıdır. Buradan yola çıkarak; sanat arayışlarımızda eski İslam ve el sanatlarımızın
örneklerinden uzak kalmamamız gerektiği söylenebilir.
Resim- 3. Le Corbusier. Zurich, Switzerland
Çağdaş Resim Sanatında İslami Simetri Nakış ve Süsleme Motiflerinin Etkileri
7MAMMEDOV
X.C AMİRASLANOV İ.P NECEFOV H,N, MURSALİYEV A.A.,a.g.e.,s-42
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 91-98
94
Çağdaş Mimari ve Resim Sanatında Simetri, Nakış ve Süsleme Motiflerinin
Etkileri
Çağdaş sanatçılardan Hollandalı ressam M.C.Escher‘in çalışmalarında İslami simetri, nakış
ve süsleme sanatının özel yeri olmaktadır.
Avrupa’da nakış ve süsleme prensiplerini kompozisyon çalışmalarında ilk uygulayan
M.C.Escher ‘dir. Sanatçı İspanya’da Osmanlı’ya ait mimari anıtları gördükten sonra
çalışmalarında harf ve metin gibi materyaller kullanmak yerine, Osmanlı motiflerini kullanmış
ve böylece kompozisyonlarına simetri nakış ve süslemeyi dahil etmiştir.
95
Resim-4. M.C. Escher. Convex and Concave
Escher gözlemlerini şöyle anlatır; “İslam sanatçıları yüzeyi belli bir düzen içinde, eşit ve
aralıksız olarak bölerek mükemmel sonuca ulaşmada kabiliyetlidirler, fakat ne yazık ki bu
arayışların bir kısmını din yasaklamıştır. Bu nedenle ilim ve bilim çalışmalarında nakış ve
süsleme ön plana çıkmıştır, kanaatindeyim. Buna göre nakış ve süsleme kompozisyonun
temelidir ve Müslüman kültürüne ait bir değeridir.”8
8
MAMMEDOV X.C AMİRASLANOV İ.P NECEFOV H,N, MURSALİYEV A.A.,a.g.e.,s-42
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 91-98
Meher Bayramoğlu
Resim -5. Mark Esher. Mural Mosaic in the Alhambra, 1922
Avrupa’da İslami kültürün hüküm sürdüğü dönemlerde nakış ve süslemenin öne çıkması
Müslüman halkın hayat felsefesine bağlıdır. Escher’in geometrik nakış ve süsleme sanatı ile
tanışması, Orta Çağ sonlarında bulunan sık doldurulma örneklerinin yeniden ele alınıp
incelenmesi dönemine rastlar. Ünlü sanatçının araştırmaları sadece geometrik süsleme sanatı ve
nakış örneklerinin incelenmesi üzerine değildir. Tabi ki, yaratıcılık ilkelerine bağlı kalarak
ürettiği pek çok eseri vardır. Yaptığı araştırma ve çalışmaları pek çok ilmi dergi ve kitaplarda
yayınlanmış ve bu çalışmalar sanat dünyasında çeşitli tartışmalara neden olmuştur.
Resim- 6. Mark Esher. Cirde-Limit
Tartışmaların nedeni ise onun simetri kurallarını uygulamasının yanı sıra, tasarımlarının
mantık ve duyguya da hitap etmesi olmuştur. Sanatçının kompozisyonları hem zaman hem de
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 91-98
96
Çağdaş Mimari ve Resim Sanatında Simetri, Nakış ve Süsleme Motiflerinin
Etkileri
mekan derinliği açısından ilk bakışta pek de önemli gibi görülmese de, bilgi ve ilim açısından
ileriye dönük çok önemli çalışmalardır. M.C.Escher bize araştırmalarımız ve çalışmalarımızın
bu gün yeterli olabileceğini, ancak sanatçının yeni bir sanat eseri yaratırken, sadece eski bilgi
ve araştırmaların yeterli olamayacağını, genel kültür ve bilgi seviyesini çağdaş teknoloji ve
ilmi araştırmalara dayandırarak yeni oluşumlar meydana getirilmesi gerektiğini ispat etmeye
çalışmıştır.
Sonuç olarak İslam simetri nakış ve süsleme sanatı, ilim ve sanatın bir biriyle olan ilişkisi,
her zaman araştırılmalı ve inceleme konusu olmalıdır.
97
Resim -7. Mark Esher. The Strange Worlds
SONUÇ
Tarihin değişik dönemlerinde ve farklı coğrafyalarda yaşayan etnik toplulukların simetri,
nakış ve süsleme sanatı örneklerinin benzer özellikler taşıdığı söylenebilinir.
Elde edilen sonuçlar tasarımcı ressamlar tarafından uygun değişiklerle süslemelere
dönüştürülerek, tekstil, duvar resmi, cam sanatı, vb uygulamalı sanat alanlarında yaygın olarak
kullanılmaktadır.
Çağdaş tasarım ilkeleri ile süsleme sanatının prensipleri arasındaki benzerliği son yüzyılın
başlangıcında kübizm ve konstrüktivizm gibi sanat akımlarında da görmek
mümkündür.“Modern sanatın öncülerinden Paul Gaugin, Paul Cezanne, Mark Escher, ünlü
Fransız mimar Le Corbusier gibi büyük ustaların çalışmalarında da süsleme, kurgunun fonu ve
figüratif değerlerin bölünmesi gibi unsurlar en temel özellikler olmuştur.”9
9
Erol KILIÇ a.g.e.,s-52
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 91-98
Meher Bayramoğlu
KAYNAKLAR
KILIÇ Erol (2012) Çağdaş Resim Sanatının Oluşmasında Doğu ve İslam Sanatlarının Etkisi,
Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Dergisi.
LYONTON Norbert (2004)‘’Modern Sanatın Öyküsü, 3 basım, Remzi Kiabevi , İstanbul. ,
MAMMEDOV X.C., AMİRASLANOV İ.P., NECEFOV H.N, MURSALİYEV A.A.,
(1981),Nakışların Tarihcesi, Baku, Azerneşir
http://contemporarypractice.wordpress.com/2010/01/27/the-rise-of-le-corbusier
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Le_Corbusier_buildings
http://www.wikipaintings.org/en/m-c-escher/circle-limit-i#supersized-artistPaintings-204842
http://www.wikipaintings.org/en/m-c-escher/circle-limit-i#supersized-artistPaintings-204862
http://www.wikipaintings.org/en/m-c-escher/circle-limit-i#supersized-artistPaintings-204456
98
TİDSAD
Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies
Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, s. 91-98