PDF dökümanı indir - tasarım + kuram dergisi

Özet:
Prof. Mete Ünal makalesinde, “k›rk dört
y›l birlikte çal›flt›¤›m hocam ve a¤abeyim” diye tan›mlad›¤› Muammer Onat’›
üç ana bafll›kta de¤erlendiriyor: “insan”
olarak, “e¤itimci-ö¤retici, yol gösterici”
olarak ve “mimar” olarak.
Ünal, 1960’da ‹talya yapt›¤› seyahatin
Muammer Onat’›n mimar kimli¤inin
yan›s›ra e¤itimci kimli¤inin de geliflmesi
bak›m›ndan çok etkili oldu¤unu vurguluyor. Ayr›ca Onat’›n, 1968 ö¤renci
hareketlerinin ard›ndan Akademi’de
yap›lan e¤itim reformu kapsam›nda
mimarl›k bölümünde yap›lan
de¤iflikliklerdeki de¤erli katk›lar›na
dikkat çekiyor.
Ünal makalesinin üçüncü bölümünde
Muammer Onat’›; konuttan toplu konuta,
büro binalar›ndan endüstri yap›lar›na, iç
mekan düzenlemelerinden çevre
düzenlemelerine, kentsel tasar›mdan ve
restorasyona kadar mimarl›¤›n farkl›
pratiklerinde verdi¤i çok önemli yap›tlar
ba¤lam›nda ele al›yor. Bunlar aras›nda
Frej Apartman› ve Ford Vakf› ödülünü
alm›fl olan De¤irmendere Güzel Sanatlar
Park›’na genifl yer veriyor.
Summary:
In this article, Prof. Mete Ünal evaluates
Prof. Muammer Onat, whom he call as
“my teacher/tutor and my older brother
since forty years” in three main titles:
Muammer Onat as “a human”, as “an
educator-tutor-guide” and as “an
architect”.
Prof. Mete Ünal calls attention to the
Italy trip on which Muammer Onat set
out in 1960, which was very influential
on his architectural identity as well as
on his educational identity. He also
points out that Muammer Onat gave
great contribution to the Education
Reform in the Architecture department of
Academy of Fine Arts which was made
after the student protests in 1968.
In the third part of the article he
evaluates Muammer Onat as an
architect who realized many important
works in different fields of architecture,
for example social-housing, one-family
houses, industrial buildings, interior
designs, urban design and restoration
projects. Among others, he explains the
restoration project of Frej Building in
fiiflhane-‹stanbul and the De¤irmendere
Fine Arts Park which was awarded with
the Ford Foundation Prize in detail.
Anahtar Kelimeler:
Muammer Onat, Mimarl›k, Konut
Mimarisi, Restorasyon, Endüstri
Binalar›, Kentsel Tasar›m
Keywords:
Muammer Onat, Architecture,
Housing, Restoration, Industrial
buildings, Urban design
“Muammer Hoca/A¤abey’i
Anlatmak”
Prof. Mete ÜNAL,
MSGSÜ Mimarl›k Fakültesi
M›marl›k Bölümü
Prof. Muammer ONAT, 1965 y›l›ndan bu
yana, tam k›rk dört y›l birlikte çal›flt›¤›m
bir hocam ve a¤abeyimdi. 28 Ekim 2009
tarihindeki vefat›n›n ard›ndan kendisini
anlatmak benim için çok güç. Bu güçlü¤ü
bile bile, bir mimar-hoca olarak Prof.
Muammer Onat’›n çok yönlü kimli¤ini
genç kuflaklara aktarmak istiyorum.
Muammer Hoca/A¤abey’i üç ana bafll›kta
de¤erlendirmek mümkün.
Birincisi; “insan” olarak Muammer
Hoca/A¤abey,
Muammer Onat, do¤ru, dürüst, yalandan
riyâdan uzak, olgun bir insand›. Alçak
gönüllü, her türlü insanla kolay diyalog
kurabilen, flatafats›z, “afras› tafras›
olmayan” nadir insanlardan biriydi.
K›saca, sayg›l›, görgülü bir insand›.
Donan›ml›, ama gösteriflsiz, son derece
düzenli, ama görünüflüyle her fleye bofl
verir gibi gözüken, son derece titiz,
araflt›r›c›, zekî, çal›flkan ve ilkelerinden
asla ödün vermeyen bir insand›. Bilgili,
ama bilgisini ön plana ç›kartmayan bir
insand›. Muammer A¤abey bana göre bir
buzda¤› gibidir; bilindi¤i gibi, buzda¤›n›n
su alt›ndaki k›sm› görünenden çok
fazlad›r.
‹kincisi; “e¤itimci-ö¤retici, yol gösterici”
olarak Muammer Hoca/A¤abey;
Muammer Hoca/A¤abey daima, Arif
Hikmet Hoca’n›n asistan› olmaktan gurur
duyard›. Egli’nin asistan› Halit Femir
Hoca’dan da mimar olarak hep övgüyle
söz ederdi. O’nun “mimar-hoca”
kimli¤inde, bu iki mimar-hocan›n çok
büyük etkisi oldu¤unu söyleyebilirim. Arif
Hikmet Hoca’n›n ak›lc›, fonksiyoncu tavr›
ile Halit Femir Hoca’n›n yal›n mimari
çizgisi…
17 Aral›k 1992’de yazd›¤› özgeçmiflinde,
“1960 y›l›nda burslu olarak bir y›l ‹talya’da kald›m. O zaman oldukça aktüel olan
‹talyan toplu konut sistemini (INA Casa)
inceledim. ‹talya’ya yay›lm›fl uygulamalar›n pek ço¤unu yerinde gördüm. Bu
vesile ile ‹talya’y› gezdim. Bu benim için
ikinci bir mimarl›k e¤itimi olmufltur
diyebilirim.” demektedir. Kuflkusuz, ‹talya
seyahati onun mimarl›k kimli¤i kadar
Özel say› 2, Ekim 2011
3
Mete Ünal
ö¤retici kimli¤inin geliflmesi,
olgunlaflmas› bak›m›ndan da çok etkili
olmufltur. ‹talya’da birlikte oldu¤u
Tamer Baflo¤lu, “INA Casa incelemeleri
için yapt›¤› harcamalarla, o zaman
yeni bir araba al›nabilirdi” diyerek
onun mesle¤i u¤runa yapt›¤› özveriyi
anlat›r. Bu, ayn› zamanda onun
“mimarl›k sevdal›s›” kimli¤ini ortaya
koymas› bak›m›ndan da önemlidir.
Yukar›da belirtti¤im nitelikleri ve
özellikleri tafl›yan Muammer
Hoca/A¤abey ö¤rencileri ile çok yak›n
iliflkiler kurmufl, bütün bildiklerini
onlarla paylaflm›fl, onlara sab›rla
yaklaflm›fl, onlar›n gizli de¤erlerini
ortaya ç›kartmak için ola¤anüstü çaba
göstermifltir.
Gerek lisans ö¤rencilerine, gerekse
yüksek lisans ö¤rencilerine yapt›rd›¤›
projelerde, tasar›mlar›n dar çerçevede
kalmamas›na, genifl perspektifte ele
al›nmas›na, ufuklar›n›n geniflletilmesine
özen göstermifltir. ‹lerici nitelikte
yaklafl›mlar› f›rsat buldukça uygulamaya
çal›flm›fl, s›n›rlara s›k›fl›p kalmak yerine,
s›n›rlar› zorlayan, büyük düflünmeyi ön
plana ç›karan, öncü çal›flmalar
yapt›rm›flt›r. Düflüncenin, daima ön
planda tutulmas› gerekti¤i ilkesini
ö¤rencilerine ö¤ütlemifltir. B›kmadan,
usanmadan, büyük bir özveri ile yapt›rd›¤›
projelerde, ö¤rencilerin özgüvenlerinin
sa¤lanmas›nda büyük çaba göstermifltir.
Günün de¤iflen koflullar› içinde, toplumsal
sorunlar›n mekânsal çözümünde öneriler
gelifltirmifltir. Tarihsel kimli¤i
reddetmeden, gerekli referanslar al›narak
yeni çözümlerin araflt›r›lmas› ve mimariyi
dar kal›plara sokmadan, ça¤dafl mimari
ile bütünlefltirmesi yönünde önemli
katk›larda bulunmufltur.
4 Özel say› 2, Ekim 2011
Özellikle, ö¤rencilerine yapt›rd›¤›
projelerde, mimar olarak karfl›laflt›¤› imar
plan›, yönetmelik gibi gerek flehircilik,
gerekse mimarl›k, hatta statik konular›n
zorlamalar›na, s›n›rlamalar›na, tepkisel
bir karfl› ç›k›fl gösterdi¤i söylenebilir. Bir
anlamda, bu yaklafl›m, yapamad›klar›n›n
rövanfl›n› almas› gibi görülebilir. Ayn›
zamanda, ileride kural koyucu olarak
görev yapacaklar için yol gösterme,
gelece¤e dönük ortam haz›rlama olarak da
de¤erlendirilebilir.
1968 Ö¤renci Hareketleri sonunda,
Akademi’de yap›lan e¤itim reformu
kapsam›nda, Mimarl›k Bölümü’nde
yap›lan de¤iflikliklere de¤erli katk›larda
bulunmufltur. Bunlar›n aras›nda özellikle
diploma proje konular›n›n ö¤renciler
taraf›ndan seçilmesi, “ön jüri” kavram›n›n
konulmas›, 5. projenin yar› ba¤›ms›z,
diploma projesinin tamamen ba¤›ms›z
olarak ö¤renci taraf›ndan yap›lmas› gibi
yenilikçi davran›fllar say›labilir.
Bina Bilgisi Bilim Dal›’n›n, bugünkü
kadrosunu oluflturan ö¤retim
elemanlar›n›n ço¤u lisans, yüksek lisans
ya da doktora çal›flmalar›n› Muammer
Hoca ile yapm›fllard›r. Engin bilgi ve
tecrübe birikimi ile onlar›n yetiflmelerinde
büyük eme¤i geçmifltir. Bu anlamda,
birimimiz elemanlar›n›n ona çok büyük
flükran borcu vard›r.
Muammer Hoca/A¤abey’in ö¤renci ve
ö¤retim elemanlar› ile birlikte Floransa’da,
Hamburg ve ‹stanbul’da karfl›l›kl› olarak
yapt›klar› atölye çal›flmalar› e¤itim
kurumumuz hakk›nda çok olumlu izlenimler b›rakm›fl ve övgüyle karfl›lanm›flt›r.
Oralarda yap›lm›fl çal›flmalar kurumumuzda sergilenerek okulumuz ö¤renci ve
ö¤retim elemanlar›n›n izlenimine
sunulmufl, burada da ayn› olumlu etkiyi
b›rakm›flt›r.
Muammer Hoca/A¤abeyi’i Anlatmak
Resim: 1-2-3
Nejdet Ataman
Apartman›,
Bak›rköy
Yenimahalle.
Ö¤rencilerin e¤itime bafllad›klar› ilk
yar›y›lda, Bina Bilgisi Aç›l›fl Dersi için
haz›rlad›¤› metin alt› bafll›k içerir:
“1. Düflünmeyi ö¤reneceksiniz.
2. Düflündüklerinizi k⤛da dökmeyi
ö¤reneceksiniz.
3. Tart›flmay› ö¤reneceksiniz.
4. Elefltirmeyi ö¤reneceksiniz.
5. Üretmeyi ö¤reneceksiniz.
6. Beraber çal›flmay› ö¤reneceksiniz.”
(Onat, 1994,38)
Resim: 1
Resim: 2
Bu metin onun mimarl›k e¤itimi ve
mesle¤i hakk›ndaki düflüncelerini
belirtmesi bak›m›ndan çok önemli bir
belgedir. “Bugün hayat›n›zda yepyeni bir
dönem bafll›yor.” cümlesi ile bafllatt›¤› ve
genç kadroya emanet etti¤i ilk ders
gelene¤ini bozmadan sürdürüyoruz ve
sürdürmeye de devam edece¤iz.
Mimari proje hocas› olarak görevini, ayn›
heyecan ve özveriyle, bir köfleye çekilmeden uzun y›llar devam ettirdi. Emekli
olduktan sonra, bu çabas›na flafl›ran bir
kifliye söyledi¤i “Devletin bana verdi¤i
borcu daha ödemedim.” sözü çok anlaml›
ve ö¤reticilik kimli¤ini ortaya koyan bir
nitelik tafl›maktad›r.
Üçüncüsü; “Mimar” olarak Muammer
Hoca/A¤abey,
Muammer Hoca/A¤abey, mimar olarak
konuttan, toplu konuta, büro binalar›ndan
endüstri yap›lar›na kadar çok say›da eser
Resim: 3
Özel say› 2, Ekim 2011
5
Mete Ünal
Resim: 4
vermifltir. ‹ç mekan düzenleme, çevre
düzenleme, kentsel tasar›m ve restorasyon
gibi mimarl›¤›n de¤iflik alanlar›nda çok
önemli çal›flmalar yapm›flt›r.
Kendi ifadesi ile “Bence iyi mimar veya
Resim: 5mimar vard›r. Restorasyon yapan,
kötü
hastane yapan, hapishane yapan mimar
yoktur. Böyle bir ayr›m mesle¤i “teknik
meslek” haline getirir. Ben bina da
yapt›m, inflaat da yapt›m, belki tuhaf›n›za
gidecek ama müteahhitlik de yapt›m.
Ama kendi binalar›mda.” demektedir.
(Onat, 1996, 21)
Akademi’ye asistan olarak girmeden önce,
1963-1964 y›llar› aras›nda mimar olarak
çal›flt›¤›m Bak›rköy Yenimahalle’deki
Emayetafl Fabrikas›’n›n bulundu¤u arsaya
yak›n, cadde üzerinde bulunan bitiflik
düzende infla edilmifl bir apartman binas›
dikkatimi çekerdi. Akademi’ye girdikten
çok sonralar›, “Bafllang›c›ndan Günümüze
Mimarl›k Hocalar›” (Yap› Dergisi, 1983, 39)
adl› yaz›dan, bu binan›n tasar›m›n›n
Muammer Hoca/A¤abey’e ait olan Nejdet
Ataman Apartman› oldu¤unu ö¤rendim
(Resim 1-2-3).
1969-1970 y›llar›nda infla edilen
Etiler’deki Modern Mesken Yap›
6 Özel say› 2, Ekim 2011
Resim: 5
Kooperatifi de ç›kmalar› ile geleneksel
mimarimizin çok güzel bir yorumudur
(Resim 4-5). Bu bina, yukar›da sözünü
etti¤im Nejdet Ataman Apartman›’n›n
bir bak›ma ayr›k düzende bir kooperatif
konutunda yeniden yorumlanmas› olarak
de¤erlendirilebilir. (Ünal, 1973, 214 - Ünal,
1983, 34-40) Ayr›ca, her iki binada salonlar
sofa niteli¤inde çözülmüfl, böylece
dolafl›m alan› yaflam alan›na kat›lm›flt›r.
Geleneksel Türk Evi’nin ça¤dafl
yorumlamal› örne¤inden ilki üzülerek
söylemeliyim ki y›k›lm›fl, yerini alt› katl›
bir apartmana b›rakm›flt›r. ‹kincisinin de
balkonlar› kapat›lm›fl, do¤ramalar›
ahflapken, üç dairesi d›fl›nda, plastik
do¤ramaya -baz›lar›n›n oranlar› da
bozularak- dönüfltürülüp, tan›nmaz hale
getirilmifltir. Cadde üzerindeki konutlar
iflyerlerine dönmüfl; tabelalarla ve
iklimlendirme ayg›tlar›yla görsel kirlilik
yarat›lm›flt›r.
Bildi¤im ve önemle üzerinde durmak
istedi¤im bir baflka konut binas›, Befliktafl
Ç›ra¤an Caddesi üzerinde, MSGSÜ
Fen-Edebiyat Fakültesi’nin karfl›s›ndaki,
zemin kat›nda ma¤aza olan, flimdi büro
Resim: 4-5
Modern Mesken Yap›
Kooperatifi, Etiler.
Muammer Hoca/A¤abeyi’i Anlatmak
Resim: 6-7
Resim: 6-7
Sanl›kol Apartman›,
Ç›ra¤an Caddesi Befliktafl.
Resim: 8
Beko Ticaret A.fi.
Genel Müdürlü¤ü,
Nuri Ziya Sokak, Beyo¤lu.
olarak kullan›lan apartmand›r. Özellikle,
cephe anlay›fl› di¤erlerinden çok farkl›d›r.
Cephede, iç planlaman›n ihtiyaç duydu¤u
boflluklar, doluluklarla denge kurularak
yere kadar inen ahflap do¤ramal› üçgen
ç›kmalar biçiminde çözülmüfltür. Bu
sayede Hoca/A¤abey, imar yönetmeli¤inin
ç›kma için izin verdi¤i 20 cm içinde
kalma flart›n› ustaca ele alarak, mimarca
en do¤ru biçimde yorumlam›flt›r. (Resim 6-7)
‹stiklal Caddesi, Nuri Ziya Sokak’ta, son
dönemde yapt›¤› büro binas› da önemli
yap›lar›ndan biridir. Özellikle, iç planlamas› son derece sade, esneklik gösteren
nitelikte, cephesi ise arsan›n e¤imine ba¤l›
olarak biçimlenmifl, düfley sa¤›rl›klar›n
egemen oldu¤u bir bina idi.
4 Nisan 2009 cumartesi günü foto¤raf
çekmeye gitti¤imde, binan›n cephesinin
tümüyle de¤iflti¤ini, tabir caizse, günün
anlam ve öneminde yeniden de¤erlendirildi¤ini gördüm; tabiî çok flafl›rd›m.
Muammer Hoca/A¤abey bu holdinge çok
say›da bina tasarlam›fl, uygulam›flt›. Bu
de¤ifliklik için bir telefon açm›fllar m›d›r;
öyle tahmin ediyorum ki, açmam›fllard›r.
(Resim 8)
Resim: 8
Muammer Hoca/A¤abey, tasar›m›n› ve
uygulamalar›n› yapm›fl oldu¤u çok say›da
fabrika binas› ile sanayileflmemizde,
mimar olarak büyük katk›larda
bulunmufltur. Bunlardan biri de
Beylikdüzü’nde yer alan televizyon
fabrikas›d›r (BEKO Elektronik Aletler Fabrikas›,
1978). Fabrikan›n yap›sal sisteminin
mimari plastik olarak d›flar›ya yans›t›lmas›
Özel say› 2, Ekim 2011
7
Mete Ünal
çok baflar›l›d›r. Hoca/A¤abeyin, yolla bina
aras›nda tampon bölge yaratmak
düflüncesiyle oluflturdu¤u yeflil alan›n
zaman içinde yap›larla doldurulmas› sonucu, ne yaz›k ki bu yap› çevreden alg›lanamaz hale gelmifltir.
Arnavutköy Sekbanlar Soka¤›’ndaki Âbid
Kayahan Evi (1982), Kadri Pafla Yal›s›
(1984), Reflat Pafla Kona¤› (1988), Zarif
Mustafa Pafla Yal›s› (1991) restorasyon
çal›flmalar›ndan baz›lar›d›r.
Restorasyon projeleri içinde önemli bir
yer tutan Frej Apartman› (1991), Hocan›n
mimar kimli¤ini somut olarak ortaya
koyan çok önemli bir eserdir. Bütün
mimarlar ve restorasyonla u¤raflanlar, Frej
Apartman›’n›n öyküsünü mutlaka okumal›d›r. Ersen Gürsel ve Afife Batur’un
1996 y›l›nda Muammer Hoca/A¤abey’le
yapt›¤›, mimarl›k tarihimiz için çok büyük
önem tafl›yan kapsaml› söylefliden
Hoca/A¤abey’in hem restorasyon anlay›fl›
hem de mimarl›¤› ve kiflili¤i ile ilgili
ilginç de¤erlendirmeleri aktarmakta yarar
görüyorum. (Onat, 1996, 21)
“‹yi mimar olmayan
restorasyona soyunmas›n.”
“Bana ne ifl gelirse yap›yorum, ifl gelsin
diye bak›yorum. O kadar severek
yap›yorum ki bir gün ifl gelmese üstüne
para vererek yapar›m.”
…
“Ben yapt›¤›m bütün binalar› böyle
çizdim, çal›flt›m. Dosyalar dolusu resimler
çizmiflim; ama bunu hiç kimseye göstermiyorum. Çünkü ‘enayi’ diyecekler bana,
o korkuyla göstermiyorum.
Kesinlikle hiç ortaya ç›km›yorum. Ve
böyle dalgac› bir görünüm alt›nda
yafl›yorum. Bunu siz bilin. Kesinlikle
gerçek tabiat›m bu de¤ildir.
Aksine titiz, ciddi. Böyle tuhaf bir tabiat›m
var. Bu gibi kimselere ‘enayi’ dedikleri
8 Özel say› 2, Ekim 2011
Resim: 9
için, kimseye gerçekten bu yüzümü göstermiyorum; kimse bunlar› görmemifltir. Siz
gördünüz. Böyle bitirelim isterseniz; biraz
da ac› ama…”
…
“40 y›la yaklaflan süre içinde baflta
sözünü etti¤iniz binalardan birço¤unu
yapt›m. Bu yapt›klar›m› en olmas› gereken
flekilde, çok u¤raflarak, hiçbir gösteriflten
ve stilden vesaireden destek almadan,
hiçbir modele uymadan ve Türkiye
koflullar›nda yapabilecek flekilde çizdim.”
“Çivisine kadar hepsinin sorumlulu¤unu
alabilirim ve hesab›n› veririm.”
Muammer Hoca/A¤abey’in son dönem
çal›flmalar› içinde mesleki bilgi, birikim ve
deneyimini ortaya koyan De¤irmendere,
Tuzla ve Sultanahmet çal›flmalar›n›n
ayr›ca önemli olduklar›n› düflünüyorum.
Koruma amaçl› çal›flmalar› içinde
De¤irmendere Güzel Sanatlar Park› ile
Ford Vakf› ödülünü alan çal›flmas›n›n özel
bir yeri vard›r. Metin Sözen’in baflkan,
Ataman Demir’in baflkan yard›mc›s›, ‹lgi
Yüce Aflkun ve Mustafa Cezar’›n üyesi
oldu¤u, Bursa Kültür ve Tabiat Varl›klar›
Kurulu taraf›ndan, De¤irmendere’nin Eski
Yal› Mahallesi kentsel sit alan› olarak
tescil edilmifltir. (Resim 9)
Resim: 9
Eskiyal› Mahallesi Koruma
Amaçl› ‹mar Plan›’nda
De¤irmendere Belediyesi
Güzel Sanatlar Park›.
Resim: 10
Muammer Onat çal›flmalar
s›ras›nda Ahflap
Heykel Sempozyumu’na
davetli yabanc›
heykelt›rafllarla projeyi
konuflurken.
Muammer Hoca/A¤abeyi’i Anlatmak
Baflkan›na arka ç›kabilece¤inin, onu
destekleyebilece¤inin, bu vesile ile
herkese örnek olmas›n›n temenni
edilmesine ve Belediye Baflkan› ile
De¤irmendere Belediye Meclis
üyelerinin kutlanmas›na,
Resim: 10
De¤irmendere daha sonra ‹stanbul II
No’lu Kültür ve Tabiat Varl›klar› Koruma
Kurulu’na ba¤lanm›flt›r. O dönemde
baflkanl›¤›n› de¤erli arkadafl›m Besim
Çeçener’in yapt›¤› ‹stanbul II No’lu
Kültür ve Tabiat Varl›klar› Koruma
Kurulu, Bursa Kurulu’nun alm›fl oldu¤u
karar› uygun bulmufl, hatta s›n›rlar›n›
yetersiz bularak geniflletmifl ve “Koruma
Amaçl› ‹mar Plan›”n›n yap›lmas›na karar
vermifltir.
De¤irmendere’de düzenlenen Uluslararas›
Ahflap Heykel Sempozyumlar› dolay›s›yla,
yak›ndan tan›d›¤› heykelt›rafl Tamer
Baflo¤lu ile temas kuran belediye baflkan›,
Koruma Amaçl› ‹mar Plan›’n› Muammer
Hoca/A¤abey’e yapt›rm›flt›r. Kentsel
tasar›m, restorasyon, rekonstrüksiyon ve
yeni yap›lar› içeren mükemmel bir proje
ortaya ç›km›flt›r.
‹stanbul II No’lu Kültür ve Tabiat
Varl›klar›n› Koruma Kurulu’nun
1.11.1994/3587 say›l› 7 sayfal›k karar›n›n
2. ve 3. sayfalar›ndan al›nt› yapmay›,
konuya aç›kl›k getirmesi bak›m›ndan
uygun bulmaktay›m.
“…geçmifl dönemlerin yanl›fl uygulamalar›ndan ders alabilen De¤irmendere
Belediye Meclis Üyelerinin muhalif
olanlar›n›n dahi, toplum yarar›na
giriflimlerde bulunan bir Belediye
Koruma amaçl› imar plan› çal›flmalar›na
özverilerini de katan Prof. Muammer
Onat ve çal›flma arkadafllar›n›n, konuyu
ele al›fllar›n›n, araflt›rmalar›n›n, verileri
de¤erlendirmelerinin ve bu
de¤erlendirmeleri planlama aflamas›nda
gerçekçi ve uygulanabilir plan koflullar›
haline getirmelerinin, Kurulumuzun bir
koruma amaçl› imar plan› yap›lmas›nda
hedefledi¤i bilimsel standartlara uygun
ve bundan böyle baflka kentsel S‹T
Alanlar›nda, baflka müelliflerce yap›lacak
çal›flmalara örnek olabilecek nitelikte
oldu¤una, o nedenle Prof. Muammer
Onat ve çal›flma arkadafllar›na teflekkür
edilmesine,
Kurulumuza sunulan ‘De¤irmendere
Eski Yal› Mahallesi, Koruma Amaçl›
‹mar Plan›’n›n, teknik ve estetik
baflar›s›n›n ötesinde, ifllevsel aç›dan da
özünde yo¤un kültür varl›¤› korumas›n›
tafl›yan teklifi, bütünü ile bir kültür olay›
niteli¤ine sahip k›ld›¤›na, gerek korunacak
yap›lar›n, gerek öneri yeni yap›lar›n ve
gerekse Kentsel S‹T Alan›ndaki boflluklar›n yo¤un kültürel etkinliklere
aç›lmas›n›n, tafl›nmaz kültür varl›klar›n›n
belgesel niteli¤inin gelecek kuflaklara en
etkin ve yararl› biçimde aktar›lmas›
olaca¤›na, o nedenle, bu projenin
gerçeklefltirilmesine ilgili tüm kurum ve
kurulufllar›n yard›mc› olmalar›n›n,
koruma olay›nda her zaman gereksinme
duydu¤umuz özendirme aç›s›ndan, yarar
bulundu¤unun hat›rlat›lmas›na…”
Bu projenin uygulanmas› s›ras›nda,
Muammer Hoca/A¤abey yaz demeden,
Özel say› 2, Ekim 2011
9
Mete Ünal
Resim: 11
Resim: 13
Resim: 12
k›fl demeden, her hafta sonu otobüsle
De¤irmendere’ye giderek, uygulamay›,
birebir yerinde sürdürmüfltür. (Resim 10)
Çünkü Hoca/A¤abey’in bir baflka yönü de
uygulamada etkin olabilmek için bitmifl
proje vermemesi, ana hatlar›n› belirledi¤i
en ince ayr›nt›ya kadar düflünüp
çizdi¤i-çizdirdi¤i projeleri yerinde,
flartlara göre zaman zaman de¤ifltirerek,
ana hatlardan ödün vermeden
uygulamas›d›r. Özellikle Ahflap Heykel
Park›, önceden ana hatlar› belirlenmifl
projenin dıflına çıkmadan, ancak
heykellere göre yerinde yeniden ele
al›narak gerçeklefltirilmifltir.
(Resim 11, 12)
10 Özel say› 2, Ekim 2011
Belediye bu projenin uygulanmasında,
kendi tafl ocaklar›ndan yararlanarak
ç›kard›¤› tafllar› kullanm›fl, Fransa’da
uzun süre çal›flm›fl bir tafl ustas› d›fl›nda
kendi kadrolu teknik eleman ve
iflçilerinden yararlanm›flt›r. (Resim 13, 14)
Onaylanm›fl projenin en önemli
unsurlar›ndan biri olan Kültür ve Sanat
Merkezi -belki de, çevresindeki yap›lar›
perdeledi¤i için oy kayg›s› ile- uygulanmam›flt›r. Kurulca onaylanan projelerden
(Resim 15-16-17) gerçeklefltirilmifltir.
Proje eksik olarak hayata geçirilmesine
karfl›n, bas›nda ilgi uyand›rm›fl, hakk›nda
Resim: 14
Resim: 11-12-13-14
Güzel Sanatlar Park›.
De¤irmendere, Kocaeli.
Muammer Hoca/A¤abeyi’i Anlatmak
Resim: 15
Resim: 15
Sanatç›lar Sundurmas›
kesiti.
Resim: 16
Aç›k Hava Gösteri Alan›
ile çevresinin plan›.
çok say›da yaz› yay›nlanm›flt›r.
Bunlardan Oktay Ekinci’nin Cumhuriyet
Gazetesi’ndeki “Uygarl›klar›n ‹zinde”
köflesinde “De¤irmendere’de Kent
Kültürü” bafll›kl›, konuyu genifl bir
perspektifte ele alan yaz›s›ndan bir
bölümü sunmakta yarar görmekteyim:
“Belediyenin önce S‹T alan› ilan edilmesini önerip ard›ndan koruma projesini de
bafllatt›¤› Eskiyal› Mahallesi’nde ise
ancak 10-12 kadar eski ev kalm›fl. Çevresi
yüksek apartmanlarla kuflat›lan bu küçük
S‹T’in denizle olan geleneksel iliflkisini ise
yine yak›n y›llarda dikilen apartmanlar
Resim: 16
Özel say› 2, Ekim 2011
11
Mete Ünal
Resim: 17
tümüyle kesmifl durumda. Mahallenin
ad›n› tafl›yan Eskiyal› Camisi de olmasa,
buran›n daha 1980’lere dek
De¤irmendere’nin yal›s› oldu¤unu
an›msamak pek olas› de¤il. Mimar Sinan
Üniversitesi’nin ‘akademi’ kimli¤iyle
bütünleflen ö¤retim üyelerinden Prof.
Muammer Onat’›n yürüttü¤ü koruma
projesinde, elde kalan bu son yal› evleri
bahçeleriyle birlikte yeni bir kentsel
yaflama haz›rlan›yor. Böylece
De¤irmendere’ye hem bir kültür alan›,
hem de yeflil alan niteli¤i tafl›yan bir
düzenleme kazand›r›l›yor. Yine projede
öngörülen sanat etkinliklerine hizmet
edecek tasar›mlar ise tarihsel çevre ile
kent kültürü aras›ndaki uyumlu
birlikteli¤in ça¤dafl bir örne¤ini
oluflturuyor.
De¤irmendere’de iki y›ld›r gerçeklefltirilen
ahflap heykel sempozyumu da asl›nda
Eskiyal› Mahallesi Koruma Projesi’ne
güç veren en önemli etkinlikler aras›nda.
Proje alan›nda heykel sergileri için
ayr›lan özel mekanlar, yine heykel,
seramik ve el sanatlar›na iliflkin atölyeler
ve tüm bu çal›flmalar›n y›l›n hemen her
ay›na yay›lmas›na yönelik yeni ifllevler
içeren restorasyon önerileri özel yer
tutuyor. Denebilir ki Eskiyal› Mahallesi,
bir anlamda De¤irmendere’ye eski
kimli¤ini yeniden an›msatan, ancak
gelece¤e de uygarca yönelmeyi
12 Özel say› 2, Ekim 2011
haz›rlayan çabalar›n kentsel etkileflim
merkezi olacak.”
1999 Kocaeli depreminde Güzel Sanatlar
Park›, onlarca ahflap heykeli ile birlikte
denize gömüldü, caminin minaresi y›k›ld›,
restorasyonu bafllam›fl ahflap binalar geçici
olarak belediye hizmet binalar› olarak
kullan›ld›. Sanatç›lar sundurmas›, geçici
heykel sergisi, heykel atölyesi ve kal›c›
heykeller platformu yerinde idi. Ancak
deprem, projenin uygulanmas›nda büyük
kesinti yaratt›.
Tuzla’da üç ayr› alana yay›lm›fl
“‹çmeler’in Do¤al Sit Alan› Çerçevesinde
Bütünlefltirilme Amaçl› Çevre Düzenleme
Projesi, Tedavi ve Konaklama, Aç›k ve
Kapal› Havuzlar ve Maden Suyu fiifleleme
Birimleri’nin Projelendirilmesi” benim
yak›ndan bildi¤im baflar›l› projelerinden
biridir. Çok genifl kapsamlıdır. Gerek
bütünlefltirme, gerekse çevre
düzenleme, peyzaj ve mimari kararlar›
bak›m›ndan son derece sade, olgun, titiz
nitelikte ele al›nm›flt›r. Uygulamaya
geçildi¤inde, iflverenin kurulca onaylanm›fl
proje d›fl›na ç›kmaya bafllamas›, Muammer
Hoca/A¤abey’in ilgisini kesmesine neden
olmufltur. Bence bu düzenlemenin O’nun
taraf›ndan gerçeklefltirilmemesi büyük
kay›pt›r.
Resim: 17
Ahflap Heykel Park›n›n
plan›
Muammer Hoca/A¤abeyi’i Anlatmak
Muammer Hoca/A¤abey’in belki de en
de¤erli çal›flmas› Sultanahmet Meydan›
Düzenleme Projesi’dir.
Sultanahmet Meydan› düzenleme iflini,
Büyükflehir Belediyesi’nden ihale ile alan
Hoca/A¤abey, her zamanki gibi -hakl›
olarak- proje s›n›rlar›n› geniflletmifltir;
bir yandan Sirkeci’ye, öte yandan Ah›r
Kap›ya kadar… Baflka türlü davran›fl›n
meydan düzenlemesini eksik b›rakaca¤›n›
düflünerek, zaman ve emek aç›s›ndan
kayb› göze almas›na ra¤men çal›flmalar›n›
sürdürmüfltür. Projenin gecikmesinden
kaynaklanan yapt›r›mlar ve bürokratik
uygulamalara karfl›n Hoca/A¤abey
projesinden ve çal›flmas›ndan ödün
vermemifltir. Bürosunu ziyaret etti¤im
zamanlarda gördü¤üm ve uygulanmas›
halinde kentimize çok fley kataca¤›na
inand›¤›m böyle bir projenin
gerçekleflmemesi ‹stanbul için
büyük bir kay›pt›r.
Geçen hafta cuma ve cumartesi (3-4 Nisan
2009) günleri, Hoca/A¤abey’in bildi¤im
binalar›n› yerinde görmek istedim…
Önce Yenimahalle’ye gittim, 1 saat
dolaflt›m durdum. Esefle belirtmem
gerekir ki Hoca/A¤abeyin yapısını
bulamad›m. Sürekli haf›zam› kurcalad›m.
Birkaç bina hariç 1964’den bu yana hiçbir
yap› kalmam›fl; ruhsuz bina kitlelerinin
oluflturdu¤u sokaklar, caddeler…
Tamamen yabanc› hissettim kendimi;
arad›¤›m bina yok… Birkaç onar›lm›fl
ahflap bina kalm›fl, di¤er ahflap binalar
y›k›lmaya yüz tutmufl. Üzerinde sat›l›k
ilanlar›, kap›lar› duvarlarla örülmüfl
binalar...
Peki, o günden bugüne yap›lanlar… Bir
yandan sözüm ona flehircilik uygulamalar›,
düz yüzeyli yüksek binalar, balkonlar›
kapat›lm›fl, pencereleri plastik do¤rama
olmufl, hele son dönemdekiler, iyice
görgüsüz, kemerli, boyal› binalar…
Üzülerek ifade etmek istiyorum ki,
mimar›n yo¤un çabalar› ile tasarlanan,
uygulanan binalar ve düzenlemeler,
yetkili-yetkisiz kifliler taraf›ndan,
mimarın kendisine sorma nezaketi bile
gösterilmeden çok çabukça de¤ifltiriliyor,
hatta y›k›l›yor.
Bütün bu olumsuzluklar, Hoca/A¤abey’in
daima söyledi¤i “Mal sahibi mektebi
açmak laz›m” sözünü do¤rular. ‹ster özel
kifli, isterse kamu ya da özel sektör
yöneticisi olsun, hiç fark etmiyor…
Acaba, Hoca/A¤abey bu sözleri ile,
bir üst yap› kurumu olarak mimarl›¤›n
baflar›s› ve süreklili¤inin e¤itim-kültür
gibi alt yap› kurumlar›n›n güçlü olmas›na
ba¤l› oldu¤unu mu anlatmak istiyor?
De¤erlerimize sahip ç›kal›m,
de¤erlerimizi yüceltelim, de¤erlerimizin
say›lar›n› art›ral›m. Bir baflka deyiflle
“de¤erlilerimize” sahip ç›kal›m,
“de¤erlilerimizi” yüceltelim,
“de¤erlilerimizin” say›lar›n› art›ral›m.
Günümüz geliflmifl toplumlar›n›n genel
yaklafl›m› budur. Bu yolda, biz de h›zla
a盤›m›z› kapatal›m. Kültürümüzün daha
genifl kitlelere tan›t›lmas›n› sa¤layal›m.
Dile kolay, ömrümün üçte ikisine
yak›n y›l›n› birlikte geçirdi¤im Muammer
Hoca/A¤abey’le aram›zda de¤il tart›flmak,
en ufak kötü ya da imâl› bir söz geçmemifltir. Benim onunla geçirdi¤im her gün,
her dakika Tanr›’n›n bana ba¤›fllad›¤› bir
lütûf, benim için de büyük bir onurdur.
Her hocamdan çok fley ö¤rendi¤im gibi
ondan da çok fley ö¤rendim, hâlâ da
ö¤reniyorum.
Sözlerimi, Emerson’un bir sözü ile
bitirmek istiyorum;
“Alk›fl› en sessiz karfl›layan, alk›fl› hak
etmifl demektir”.
Özel say› 2, Ekim 2011
13
Mete Ünal
KAYNAKÇA:
Anonim 1983. Bafllang›c›ndan Günümüze Mimarl›k
Hocalar›. Yap› Dergisi Say› 49.
Onat, M. 1994. MSÜ 1993-94 Ö¤retim Y›l› Bina Bilgisi
Dersi Aç›l›fl Konuflmas›. Ege Mimarl›k, Say› 14
Onat, M. 1996. Frej Apartman› Öyküsü. Ege Mimarl›k, Say›
19.
Ünal, M. 1973. ‹stanbul’da Apartman›n Tarihsel Geliflimi ve
Konut Sorunu ‹çindeki Rolü Üzerine Bir
Araflt›rma. Bas›lmam›fl Doçentlik Tezi, DGSA.
Ünal, M.1983. Tarihsel S›ralama ‹çinde ‹stanbul’da
Apartman Cepheleri. Yap› Dergisi Say› 50.
14 Özel say› 2, Ekim 2011