Sanayide Enerji Yönetimine Yeni bir Yaklasım

Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi
TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ
SANAYİDE ENERJİ YÖNETİMİNE YENİ BİR YAKLAŞIM
Okan ÖZ ve Hasan SAYGIN
İstanbul Teknik Üniversitesi
Enerji Enstitüsü
ÖZET
Dünyada değişik ihtiyaç noktaları için enerji kullanımının geçmişine bakıldığında,
olumsuz çevre etkilerinin bertaraf edilmesi ve enerji arz güvenliğinin sağlanması
gibi konular her dönemde önemini korumuştur.
Günümüzde enerji ile ilgili hem arz tarafı hem de talep tarafı için önemini koruyan
konu tüm platformlarda etkin enerji yönetimidir. Bu anlamda enerji çeşitliliği, enerji
yönetiminin dayanak noktalarından biridir. Bir diğer önemli nokta ise başta sanayi
olmak üzere, tüm alanlarda enerjinin rasyonel kullanımı ile verimliliğinin artırılması
ve tasarruf imkanlarının değerlendirilmesidir.
Bununla birlikte, enerji tasarruf faaliyetleri için yeni yöntemlerin geliştirilmesi, hem
teknik hem de yönetimsel konularda karşılaşılan sorunların çözümü için yeterli
olmamaktadır. Dolayısıyla, yönetim tarafındaki tüm enerji sorunları için spesifik bir
enerji yönetim matrisi oluşturularak standartlar tayin edilmelidir.
Bu çalışmada, tasarruf imkanları ile enerji yönetim matrisindeki bileşenler birlikte
değerlendirilerek, sanayide enerji yönetim programı dahilinde yürütülmesi
gereken faaliyetler için, döngüsel bir prosedür oluşturulmuş, program
bileşenlerinin belirlenmesi ve ilişkilerinin saptanması için algoritmik bir yaklaşım
geliştirilmiştir. Algoritmanın rotası, herhangi bir enerji yönetim programının
uygulanıp uygulanmadığını araştıran soru ile belirlenir. Sorunun yanıtı, sanayi
kuruluşunda enerji yönetim programının sürdürülebilirliği için en uygun
faaliyetlerin belirlenmesine etkin bir yol sağlar.
117
GİRİŞ
Fosil yakıtların olumsuz çevre etkileri ve yakın bir tarihte tükeneceği tahminleri,
dünyadaki enerji pazarlarının alternatif enerji kaynaklarına yönelmesinin ve
küresel ısınma, iklim değişikliği gibi sorunların üzerine gidilmesinin önemli
etkenleri olarak görülmektedir. Ancak, konvansiyonel enerji kaynakları, mevcut
teknoloji ve kullanım verimliliği göz önünde bulundurulduğunda vazgeçilmezliğini
korumaktadır. Sanayi devrimi sonrası yaşanan dünya savaşları ve teknolojik
gelişmelere paralel olarak artan ihtiyaçlar bu vazgeçilmezliğin hem nedeni hem de
sonucudur. Olumsuz çevre etkilerinin bertaraf edilmesi ve enerji arz güvenirliğinin
sağlanması her dönemde önemini korumuştur fakat, yeryüzündeki doğal
kaynakların yanı sıra enerji kaynakları da hemen hemen tüm ekonomik
platformlarda ülkelerin zenginliğinin veya diğer ülkelere bağımlılığının bir ölçüsü
durumuna gelmiştir. Bu sebeple ülkeler, dış politikalarını bu doğrultuda
şekillendirmiş ve bu büyük pazar içerisinde rekabet edebilir düzeye gelebilmek
için değişik yollar izlemişlerdir. Talep yönünde bu gelişmeler yaşanırken, arz
tarafında standart eksiklikleri ve politikalar nedeni ile pazarı tümüyle etkileyen
enerji krizleri yaşanmıştır.
Günümüzde, enerji pazarının, daha ucuz ve verimli olması yanında çevreye
olumsuz etkisi asgari ölçüde olan enerji kaynaklarına yönelmesinin en önemli
nedeni bu kaos ortamıdır. Başlı başına çevre konuları ya da ucuz enerji temini,
arz ve talep dengeleri değerlendirildiğinde durumu açıklamakta yetersiz
kalmaktadır. Küresel ısınma ve iklim değişiklikleri konularında gerekli bilincin
oluşturulması, alternatif enerji kaynaklarının kullanımı için bir basamak teşkil
etmektedir, ancak yüksek yatırım, kullanım verimi ve teknoloji yetersizliği halen
ciddi bir sorun olarak gösterilebilir.
Günümüzde fosil yakıtların yakın bir tarihte tükeneceği tahminleri, enerji
darboğazı öngörülerinin yerini alsa da hem arz tarafı hem de talep tarafı için
önemini koruyan bir diğer konu ise tüm alanlarda etkin enerji yönetimidir. Bu
anlamda enerji çeşitliliği, enerji yönetiminin dayanak noktalarından biridir. Bir
diğer önemli nokta ise başta sanayi olmak üzere, tüm alanlarda enerji
verimliliğinin artırılması ve tasarruf imkanlarının değerlendirilmesidir.
Enerjinin bahsedilen dinamikler içerisinde ve teknik konular perspektifinde
rasyonel kullanımı için geliştirilen yaklaşımlar içerisinde sanayide enerji tasarrufu
önemli bir yere sahiptir. Sonuçta en ucuz enerji tasarruf edilen enerjidir. Ancak,
enerji tasarrufu, sanayide kalite ve çevre konularında benimsenen standartların
organizasyonuna benzer yönetim yaklaşımlarının içerisinde değerlendirilmesi
gereken bir konudur. Dolayısıyla, sanayide etkin enerji yönetimi, tasarruf
noktasında ele alınan teknik konularda olduğu kadar işletmeye özgü diğer
konularda da yürütülmesi gereken birtakım faaliyetleri içerir.
İlgili kurum ya da kuruluşların oluşturduğu standartlar çerçevesinde, enerji üretimi
ve tüketimi konularında, klasik mühendislik yaklaşımlarını gerektiren teknik
118
çalışmalar ile birlikte işletmeye yönelik yönetim şablonlarının hazırlanması ve
değişik endüstri kuruluşlarında detaylandırılarak değerlendirilmesi için, mevcut
bileşenleri ile sürekli kendini yenileyen algoritmalar geliştirildiğinde, enerjinin etkin
yönetimi, dolayısıyla hangi formda olursa olsun enerji kaynaklarının rasyonel
kullanımı gerçekleştirilmiş olur.
Enerji Yönetimi
Enerji yönetimi tanımı değişik disiplinlerde, sektörlere, uygulandığı yer ve
koşullara göre farklılık gösterir. Genel bir tanımlama yapmak gerekirse enerji
yönetimi; karı maksimize etmek için enerji maliyetlerinin azaltılması ve çevreye
olan olumsuz etkileri en aza indirmek ya da tümüyle kaldırmak için yapılan planlı,
organizasyona dayalı ve disiplinli çalışmaların tümüdür.
Enerji tasarrufu ise aynı birim üretim zamanı içerisinde, bir ürün yada hizmet için
enerji kullanımının minimize edilmesi amacıyla yürütülen teknik çalışmaların
tümüdür. Yapılan faaliyetler sayısal verilere dayandırılmalıdır.
Yukarıda belirtildiği gibi enerji yönetimi ile enerji tasarrufu farklı çalışmalardır.
Enerji tasarrufu, etkin izleme ve denetleme ile verimliliğin sürekli artırılması,
çevreye olan olumsuz etkilerin azaltılması ve sosyal faktörlerin değerlendirilmesi
amacına hizmet eder. Ancak, enerji yönetimi daha kapsamlı bir çalışma olmakla
birlikte bu anlamda süreklilik arz eden bir ekip işidir.
Enerji yönetiminin birincil amacı karı artırmak ve maliyetleri düşürmektir. Genel
olarak enerji yönetimi ile ilgili konular ise aşağıdaki gibi sıralanabilir. [1]
Enerji verimliliğinin artırılması ve enerji kullanımının azaltılması, dolayısıyla
maliyetlerin düşürülmesi,
Akıllı enerji kullanımı için verimli izleme, raporlama ve yönetim stratejilerinin
elden geçirilmesi ve geliştirilmesi,
Araştırma ve geliştirme çalışmaları ile enerji yatırımlarının geri dönüşü için daha
iyi ve yeni yollar bulmak,
Elektrik enerjisi başta olmak üzere arz güvenilirliğinin sağlanması ve diğer enerji
kaynaklarındaki herhangi bir kesintinin önüne geçilmesi veya azaltılması.
3
3
3
3
Yukarıda bahsedilen konular enerji yönetimi konusunda bir ülkenin amaçları
doğrultusunda hedeflerini oluşturması ve uygulamaya koyması için temel teşkil
ettiği gibi aynı zamanda enerjinin tüketildiği tüm kurum ve kuruluşların özellikle
sanayinin benimsemesi gereken konulardır.
Enerji yönetimi, sadece enerjiyi arz eden kurum ya da kuruluşlarca değil tüm
enerji kullanıcıları için değerlendirilmelidir. Yani enerji kaynaklarını bulan, işleten
ve enerji kullanıcıları için dağıtımı ve iletimini yapan kişi ya da kurumların yanı sıra
sanayi sektörleri, ulaştırma sektörü, yerleşim yerlerindeki bireysel kullanıcılar vb.
gibi tüm enerji kullanıcıları belirli bir bedel ödedikleri enerji için bu tip çalışmaları
gerçekleştirebilirler.
119
Enerji Yönetiminin Gerekliliği ve Üst Yönetimin Katkı ve Desteği
Enerji yönetimi çalışmaları bir tesis için kullanılan enerjinin aynı üretim kalitesi ve
miktarı için azaltılması ve çevreye karşı duyarlı olması gerekliliğini savunur.
Dolayısıyla ilk amaç enerji kullanımının maliyetleri artırıcı etkisinin mümkün
olduğu kadar azaltılmasıdır. Sonuçta, maliyetler karı büyük ölçüde etkileyecektir.
Buradan yola çıkarak özellikle enerji kullanımının yoğun olduğu sanayide bu
çalışmalar ile sağlanacak %1’lik enerji tasarrufu %1’lik bir kar artışı sağlayabilir.
Diğer önemli bir amaç ise çevre koruma standartlarına uyumdur. Sanayi için bu tip
standartlar değişik kurumlar tarafından belirlenmiştir. Bu standartların altında
çalışmak için gerekli tedbirleri almak konusunda yaptırımlar uygulanmaktadır.
Dolayısıyla çevre yönetimi de enerji yönetimi konusuna dahil edilmelidir. Birlikte
ele alınarak yapılan çalışmalarda enerji kullanımının azaltılmasıyla ayrıca egzoz
emisyonları başta olmak üzere, katı, sıvı ve gaz kirleticilerin en aza indirilmesi
mümkün olacaktır. Böylece çevreyi tehdit eden unsurlar yok edilerek global çevre
sorunlarının da önüne geçilebilecektir. Ayrıca enerji yönetiminin adapte edildiği
sektörler ekonomik olarak gelişme gösterecek ve ülke ekonomilerine katma değer
sağlayacaktır.
Temel olarak enerji yönetimi bir mühendislik çalışmasıdır. Fakat enerji
yöneticisinin koordine bir ekiple çalışması ile çalışma başarıya ulaşabilir. Bu
ekipte, üst düzey yöneticilerden enerji kullanıcılara kadar herkesin görev ve
sorumlulukları vardır. Bu sorumluluklar hissettirildiği sürece enerji yönetimi
amacına ulaşır.
Enerji yönetimi kavramının içinde en önemli başlık enerji tasarrufudur. Fakat
enerji tasarrufu, enerjiyi kullanmamak anlamına gelmez. Enerji tasarrufu enerji arz
hizmetlerinin azaltılması ya da kısıtlanması şeklinde de düşünülmemelidir. Enerji
tasarrufu, enerjinin gereksiz kullanım sahalarını belirlemek ve bu israfı minimum
düzeye indirmek veya tamamen ortadan kaldırmak için alınan önlemleri içerir.
Örneğin bu şekilde üretici aynı miktardaki mal veya hizmetler için daha az enerji
tüketebilir veya aynı miktar enerji ile daha fazla mal ya da hizmet üretebilir. [2]
Enerji yönetimi konusunda üreticilerin sanayinin bilinçlendirilmesi için bir çok
kurum ve kuruluşa görev düşmektedir. Ülkemizde enerji tasarrufu konusunda
Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı ilgili yönetmeliklerle ve iletişimsel ve akademik
yayınlamalarla bir çok önemli çalışma ve teşvik gerçekleştirmiştir. EİEİ genel
müdürlüğü enerji tasarruf eğitimleri ile bilinçlendirme ve yönetmeliklerle yaptırım
mekanizmaları geliştirmektedir. Ancak, enerji yönetimi konusunda sadece devlet
kurumlarının değil, aynı zamanda üniversitelerin, danışman firmalarının da
sorumluluk sahibi olması gerekmektedir. Özellikle sanayi ile işbirliği içerisinde
olan üniversitelere akademik çalışmalar yapmak ve üreticilere önerilerde
bulunmak, yeni teknolojilerin takibi ve uygulaması, mevcut teknolojilerin geliştirilip
tanıtılması gibi konularda önemli görevler düşmektedir. Enerji tasarrufu
özendirilmeli, başarılı çalışmalar düzenlenecek paneller, konferanslar ile değişik
sektörlerdeki üreticilere hissettirilmelidir.
120
Enerji yönetiminin gerekliliğine karar verecek ilk yetki sahibi kişi ya da kişiler üst
düzey yöneticilerdir. Bu sebeple enerji yönetiminin uygulanabilir ve sürdürülebilir
olması için üst yönetimin katkı ve desteğine ihtiyaç duyulur.
Bir kuruluşta enerji yönetiminin üst yönetim düzeyinde başlaması gerekmektedir.
Eğer kuruluşun en üst düzeydeki yetkilileri konuya gereken önemi vermezlerse,
alt kademede yapılan çalışmaların hiçbir önemi kalmaz. Ancak üst yönetimin
destek ve katkısı sadece enerji yönetiminin bir ekip tarafından yürütüldüğü
şirketlerde verimli olabilmektedir. İletişimdeki bozukluk ve gerekli bilgi ve
donanımın eksikliğinden dolayı üst yönetim enerji konusunda karar verirken
üretimi ve tüketimi yanlış yönlendireceği göz önünde bulundurulmalıdır. Yönetim
açısından doğru davranış şeffaf çalışma ile tüm sorumluların resmi yollarla iletişim
içinde olması ve istenmeyen sorunların çözümü için birlikte hareket etmesidir.
Aksi takdirde çözülmesi çok güç ya da nasıl çözülmesi gerektiğine karar
verilemesi zor bir kaos yaşanacaktır.
Sonuç olarak sistemli bir çalışmanın gerçekleştirilemediği sanayi sektörlerinde üst
yönetimin destek ve katkısı bu sistemi kurmak için en azından dışarıdan
yardımına başvurulacak danışmanlar ile görüşmek şeklinde olabilir. Eğer tüm bu
çalışmalar gerektiği gibi yapılıyor fakat çözüm için gerekli materyaller ile
finansmanın temini ve kısa, orta ve uzun vadede alınacak önlemler için engel
teşkil eden sorunların çözümü mümkün değilse, sorumlular gerektiğinde üst
yönetimden ayrıntılı analizler ile konu ele alındıktan sonra gerekli desteği ve
katkıyı almalıdırlar.
Enerji Yönetiminin Faydaları
Tesislerde enerji değişik şekillerde kullanılmaktadır. Küçük miktardaki enerji
maliyetlerinin yekünü büyük rakamlar oluşturmaktadır. Genelde yöneticiler ve
mühendisler bu maliyetlerin üzerinde durmazlar; fakat bir tesiste üretim devam
ettiği sürece sürekli bir maliyet oluşacaktır. Bu maliyetin ürün maliyeti içerisindeki
payı bize tesisin enerji yönünden temiz resmini ortaya koyar. Sonuçta enerjinin
verimli kullanılması ile maliyetler arasında çok büyük bir ilişki bulunmaktadır.
Örneğin küçük yatırımlarla ya da yatırımsız gözle görülebilecek sorunlara
bulunacak basit önlemlerle çok önemli tasarruflar sağlanabilir. Aydınlatmada daha
verimli armatürlerin kullanılması küçük bir yatırım olarak görülebilir. Fakat konu
enerji olunca ve enerjinin de zamanın bir fonksiyonu olduğunu göz önünde
bulundurursak bu küçük yatırımın gelecekte ne kadar büyük bir tasarruf imkanı
sağladığını açıkça görebiliriz. Ancak enerji tasarrufunu sadece para tasarrufu
olarak ele almamak daha doğru olacaktır. Enerji tasarrufu bir enerji yönetim
programının alt başlığı olarak değerlendirildiğinde çevre yönü de ön plana
çıkmaktadır. Çünkü çevre etkisi göz önünde bulundurulduğunda dolaylı yönden
kullanılan yakıtların ve diğer enerji kaynaklarının ucuzlaması söz konusudur. Aynı
zamanda çevreye zarar verici olan sera etkisi yapan gazları azaltıcı tedbirler de
enerji yönetim sisteminin bir konusudur. Aynı konunun tersi de geçerlidir; yani
eğer tesiste çevre yönetimi dikkate alınıp uygulanmışsa, enerji tüketiminde çok
121
önemli bir adım atılmış demektir. Dolayısıyla enerji yönetiminin faydaları kısaca
aşağıdaki gibidir;
•
•
•
•
Maliyetlerin Azaltılması,
Çevre Etkilerinin Azaltılması,
Şirket Profilinin Geliştirilmesi,
Yasalara Uyum.
Enerji Yönetiminin Bileşenleri
Enerji yönetiminin tanımından da görüleceği üzere bu amaçla yapılan çalışmalar
koordine bir ekip tarafında bir organizasyon dahilinde yapılır. Enerji yönetimi
çalışmalarının kısa, orta ve uzun vadede uygulanması gereken bileşenleri
mevcuttur. Enerji yönetiminin uygulanma güçlüklerinin en önemli sebebi bir
standarda oturtulamamasından kaynaklanmaktadır. Enerji yönetimin, enerji
tasarrufundan daha geniş kapsamlı olduğu göz önünde bulundurularak sistemli
bir şekilde çalışılması için her bileşeni ayrı ayrı değerlendirmek ve zaman ayırmak
gerekmektedir. Bu bileşenleri üç başlıkta toplamak doğru olacaktır.[3]
1. Enerji yönetimi için etütler (Ön Etütler ve Ayrıntılı Etütler),
2. Enerji yönetim olasılıklarının belirlenmesi ve enerji tasarruf çalışmalarının
uygulanması,
3. Sürekli izleme, denetleme ve raporlama çalışmaları.
Şekil-1 Enerji Yönetim Matris Örneği
122
Enerji Yönetim Matrisi
Enerji yönetiminin esası, enerjiyi verimli kullanarak işletmede enerji israfını,
azaltıcı pratiklerle önlemektir. Enerji yönetim matrisi ise bir bütün halinde tüm iş
stratejilerinin kapsanmış halidir. Enerji yönetim matrisini oluşturmanın iki temel
amacı vardır;
•
Mevcut durum analizinin yapılması ve işletmenin enerji yönetim
seviyesinin belirlenmesi,
•
Üst yönetim başta olmak üzere tüm çalışanların enerji yönetimi
konusunda motive edilmesi.
Enerji yönetim matrisinde şirket yapısını öğrenmek için altı ana başlık yer
almaktadır. Bu başlıklar şirket bazında ayrıntılandırılarak açılır ise şirketin mevcut
durumu hakkında net bilgiye ulaşılacaktır. Bu başlıklar aşağıdaki gibidir. [4]
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Enerji Politikası,
Organizasyon,
Motivasyon,
Bilgi Sistemleri,
Pazarlama,
Yatırım.
Şekil 1’deki enerji yönetim matrisi örneğinde tüm bu başlıklar için bir tekstil
fabrikasında ön etütler yapılmıştır ve matristen de görüldüğü gibi tesisin enerji
yönetim seviyesi oldukça düşüktür. Yinede enerji yönetim olasılıkları
araştırılmakta fakat mevcut organizasyon bozukluğu, bilgi sistemi eksikliği ve
yatırım olanaklarının gerçekleştirilememesi seviyenin artmasındaki en önemli
engel olarak görülmektedir.[3]
Matriste mevcut durum değerlendirilirken ayrıca seviyenin bu kadar düşük
olmasının ana sebepleri de anlaşılabilmektedir. Enerji etütlerinde fabrikadaki üst
düzey yöneticilerin ikna edilebilmesi için görsel sunumlar yapılırken bu şekilde
yöntemlerin geliştirilmesi oldukça yararlı olacaktır. Çünkü genel anlamda üst
düzey yöneticiler ayrıntılar üzerinde fazla durmazlar. Ana hatları ile enerji yönetim
sistemindeki düşük seviye ve önerilerin yer alması ile bu matrisler daha ikna edici
olacaktır.
Matristeki ana başlıklar ayrıntıları ile ele alındıktan sonra ana şablona uyup
uymadığı kontrol edilerek şirketin enerji yönetim seviyesi ortaya çıkarılabilir.
Matriste kriter genelde hiçbir ana başlığın atlanmadan uygulanmış ya da
uygulanabilir olmasıdır. Örneğin açıkça veya değil bir enerji politikası belirlememiş
ve organizasyon açısından hiçbir teşebbüse yer verilmemiş ise kesinlikle etkin bir
enerji yönetim prosedürü yoktur denebilir. Enerji yönetim matrisinin ana
şablonunda başlıkların ayrı ayrı irdelenmesi gerekmektedir.[3]
Etüdün yürütüldüğü işletmede enerji yönetim matrisine benzer nitelikte farklı
yönetim matrisleri mevcut olabilir. Örneğin çevre yönetim programı için
123
hazırlanmış bazı şablonların ana başlıkları enerji yönetim matrisine benzer bir
şekilde tanımlanabilir. Bu sayede yetkili kişiler ile görüşerek yönetime özgü tüm
konular pekiştirilebilir.
Enerji Yönetim Algoritması
Enerji yönetim sistemine getirilen yaklaşımlar, bir fabrikada üretim devam ettikçe
birbiri ile etkileşimli olan sistem parçalarının değerlendirme yöntemleri olarak
düşünülebilir. Bu bileşenlerin ayrıntıları ile bilindiği ve enerji yönetim matrisindeki
tüm detayların uygulandığı işletmelerde bile enerji yönetimi ile ilgili sorunlarla
karşılaşılabilir. Bunun için, sorunların kaynağı belirlenerek sistem hiyerarşisini
bozmayacak, karışıklığa neden olmayacak yöntemlerin geliştirilmesi gerekir.
Enerji yönetim sisteminin içeriği daha öncede belirtildiği gibi bir çok faktöre bağlı
olarak değişim gösterebilir. Fakat buna rağmen izlenecek yöntemlerin hiyerarşik
yapısı önemli ölçüde değişiklik göstermemektedir. Bu yapı, işletme tarafından
enerji yönetim sisteminin başlatılma kararı verildikten sonra bir algoritma
hazırlanarak yetki ve sorumluluk sahibi tüm çalışanlara benimsetilmelidir.
Şekil 2’de genel yapısı ile daha önceden bahsedilen enerji yönetimi ana
bileşenlerinin tüm safhalarının uygulandıktan sonra karşılaşılabilecek problemlerin
çözümü için yollar tanımlayan enerji yönetim algoritması görülmektedir. Bir
bilgisayar programının çalıştırılması ile herhangi bir noktada hatanın tespit edilip
doğru kaynağa yönlendirilmesine benzer bir şekilde bu algoritmada da enerji
yönetim bileşenlerinin sistemde yeterli cevabı verememesi durumunda önceki
adımlardan bazılarının izlenmesi gerektiği görülmektedir. [3]
Ancak bu algoritma ile hazırlanan enerji yönetim programı olumlu sonuçlar elde
edilse bile hiçbir zaman sona ermez, döngüsel bir yapıda devam ederek gelişimini
sürdürür. Bu sayede gelecek için yeni teknoloji ve anlayışlarla sürekli gelişen bir
enerji yönetimi gerçekleştirilir.
Algoritma ‘Enerji Yönetim Sistemi Mevcut mudur?’ sorusunun net bir yanıtı ile
başlamaktadır.
Algoritmadaki kısaltmaların açılımı aşağıdaki gibidir. ‘Enerji yönetim sistemi
mevcut mudur?’ sorusunun cevabı ‘Hayır’ yani yetersiz ise bu adımlar izlenir.
124
Şekil-2 Enerji Yönetim Algoritması [3
1. Ö.E.: Ön enerji etüdü.
Enerji ön etütleri, enerji yönetim sistemi için karar verildikten sonra konusunda
uzman kişiler tarafından yürütülen öncelikli çalışmalardır. Bu çalışmalar, genelde
mevcut yapının, enerji yönetim matrisindeki seviyenin belirlenmesi ve öncelikli
enerji yönetim olasılıklarının tanımlanması gibi konuları içerir. Ülkemizdeki
sektörler için herhangi bir enerji yönetimi programlarının uygulanmadığı
durumlarda ön etütlerin tamamlanması ile ayrıntılı etütlere geçmek gerekmektedir.
[3]
125
2. A.E.: Ayrıntılı enerji etüdü.
Ayrıntılı enerji etütlerinin yapılması kararı öncelikle göze çarpan sorunların ön
etütlerde tayin edilmesi ile gerçekleşir. Ayrıntılı etütler için mutlaka üretimden
kişilerin de katılacağı bir ekip kurulmalıdır. Enerji yönetim seviyesinin mümkün
olduğu kadar yükseltilebilmesi için işletmenin matris bileşenlerine yönelik tüm
hazırlıkları yapması gerekmektedir. [3]
3. E.Y.O.: Enerji yönetim olasılıkları.
Ayrıntılı etütlerin yapılmasının en önemli amacı tüm enerji yönetim olasılıklarının
detaylandırılarak raporlanmasıdır. Bu olasılıkların önemli olanları öncelikli olarak
belirlenmelidir ve işletme içindeki bölümlere göre sınıflandırılmalıdır.
1: E.Y.O.’nın rapor halinde üst yönetime sunulması gerekmektedir. Üst yönetim
de ilgili enerji yöneticileri ve diğer sorumlular ile toplantılar yaparak sınır değerler
için çalışanların fikrini almalı dolayısıyla konu ayrıntıları ile tartışılmalıdır. Bu
yönetim olasılıklarının yetersiz görüldüğü durumlarda ön etüt raporları tekrar
incelenmeli araştırmalar yapılarak yeni öneriler getirmek için gerekirse baştan ele
alınmalıdır. [3]
4. P.L.: Faaliyet planları.
Belirlenen ayrıntılı enerji yönetim olasılıklarının incelenmesiyle çözümlerin
uygulanmasına karar verildikten sonra yapılacak enerji yönetim faaliyetleri için
planların hazırlanması gerekmektedir. Bu planlar mutlaka önceliklilerin
belirleneceği bir zaman çizelgesinde değerlendirilmeli ve sınıflandırılmalıdır. [3]
5. FİZ.: Fizibilite çalışmaları.
Planlanan enerji yönetim faaliyetleri için fizibilite çalışmalarının yapılması
dolayısıyla hangi olasılıkların uygulanabilir olduğunun hangilerinin ise geri dönüş
süreleri ve ilk yatırımlar açısından ertelenebilir ya da iptal edilebilir olduğunun
tayin edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmalar yürütülürken daha önceden
belirlenen geri dönüş süreleri göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca işletmenin
öneriler doğrultusunda yapacağı değişik seviyelerdeki yatırımlar için kaynak
araştırmasına gitmesi gerekmektedir. [3]
1: Fizibilite çalışmaları sonunda planlanan enerji yönetim faaliyetlerinin daha
önceden bahsedilen sebepler ile uygulanabilirliği konusunda bir takım problemler
belirlenmiş ise;
6. A:
1: Geniş araştırmalar sonucunda belirlenmiş yöntemler doğrultusunda hazırlanan
planlar gözden geçirilmeli en azından öncelik listesi tekrar hazırlanmalıdır.
Planlarda yapılan herhangi bir hatanın ileride düzeltilemez problemlere yol
açmaması için özellikle teknik konuların üzerine gidilmeli, maliyet analizlerinde
ortaya çıkan ve fizibil olmayan planlarda yapılacak yatırımlar için daha ucuz
yöntemler araştırılmalıdır. [3]
126
2: Fizibilite çalışmaları sonucunda oluşturulacak komisyon bazı faaliyetlerin
tamamen gereksiz ya da yanlış olduğu kanısına varırsa ayrıntılı etüt
raporlarındaki değerler tekrar incelenmeli ve daha verimli noktalar enerji yönetim
olasılıkları çerçevesinde değerlendirilerek yeni planların hazırlanması
gerekmektedir.
7. E.Y.F.: Enerji yönetim faaliyetleri.
Enerji yönetim olasılıkları değerlendirilerek hazırlanan hareket planlarının
tamamının ya da bir kısmının daha önceki aşamalardan geçtikten sonra fizibil
olduğuna karar verilir ise yine önceliklere uygun olarak değerlendirilip hayata
geçirilmesi gerekmektedir. Enerji yönetim faaliyetleri uygulanacağı her bir bölüm
için gerekli donanım ve teknik ekibin sağlanması ile gerçekleştirilebilir.
Faaliyetler için enerji yöneticisi yardımcıları ile birlikte ihale edeceği projeleri üst
yönetime sunmalı, gerekli onayı aldıktan sonra firmalar ile görüşerek sözleşmeleri
hazırlamalıdır. Enerji yönetim faaliyetlerinin her biri için bu aşamadan sonra
programın devam etmesi gerekmektedir. Uzun vadede getirisi olan projelerin
uygulanması ile elde edilecek sonuçlar ayrıca gelecekte değerlendirilebilir. [3]
8. S.İ.D.: Sürekli izleme ve denetleme.
Sürekli izleme ve denetleme faaliyetleri kendi başına bir enerji yönetim
olasılığıdır. Dolayısıyla öncelikli faaliyetler içerisinde yer alacaksa programın diğer
aşamaları izlenmeli ve uygulanmalıdır.
Uygulanan enerji yönetim faaliyetlerinin sonuçlarının görülebilmesi içinse daha
önceden bahsedilen enerji tüketimi izleme yöntemleri gerçekleştirilmeli ve sürekli
bir raporlama mekanizması ile oluşturulan enerji komitesinde tartışılmalıdır.
Sürekli izleme ve enerji yönetim sisteminin denetlenmesi ile muhtemel bazı
problemlerle karşılaşılacaktır. Yetersiz görülen çalışmalar desteklenmeli ve
verimsiz, yanlış tedbirler alındı ise iptal edilmeli dolayısıyla sistemden
çıkarılmalıdır. [3]
9. B:
1: Sürekli izleme ve denetleme çalışmalarında karşılaşılan problemler yapılan
faaliyetlere yönelik problemler ise fiziki yapının yorumlanması için geçmişte
hazırlanan enerji yönetim faaliyet planları gözden geçirilmelidir. Özellikle maliyet
analizlerinin beklenen sonuçları vermemesi planlarda ya da fizibilite
çalışmalarında hesap hatalarının olduğunun ya da beklenmedik ekonomik
gelişmelerin yaşandığının bir göstergesidir.
2: Karşılaşılan problemler daha önceden yapılan faaliyetlerden bağımsız ise bu
konularda yeni enerji yönetim olasılıklarının hazırlanması ve uygulanması için
program yeniden başlatılmak üzere ayrıntılı etüt raporlarında gözden kaçan ya da
ertelenen öncelikli olasılıklar gözden geçirilmeli ve diğer olasılıklar için bu etütler
sürekli tekrarlanmalıdır.
127
10. C:
1: Sürekli izleme ve denetimler daha önceden yapılan faaliyetlerin olumlu
sonuçlar vermesi ile kayıt altına alınıp işletme içinde ve dışında pazarlanmalıdır.
Ancak, enerji komitesi başarısız olan projeler için ve tekrar tekrar yapılan ayrıntılı
etütler doğrultusunda yürütülmüş yeni faaliyetler için toplantılar düzenleyerek
sorunların hangi aşamadan kaynaklandığını tespit etmelidir. Bu tespit sonucunda,
başarısız projeler daha önce yapılan denetlemeler sayesinde değişik kanallara
yönlendirilecektir. Fakat enerji teknolojilerinin sürekli iyileştirmeye açık olması
nedeni ile yeni enerji yönetim olasılıkları oluşabilir. Sistemde yapılan çalışmalarda
kullanılan ekipmanlardan yöntemlere kadar tüm çalışmalar, yeni teknolojiler
doğrultusunda küçük değişiklikler yapılarak ele alınmalıdır. Bu sebeple, enerji
yönetim olasılıkları yeniden gözden geçirilmelidir. Enerji yönetim olasılıklarının
incelenmesi sonucunda muhtemelen program önceki safhalara yönlenecektir.
Böylece daha önceden hazırlanmış ve fabrikada yapılan değişiklikler dolayısıyla
sürekli revize edilen ön etütler üzerinden ayrıntılı etütlere geçilebilir. [3]
Enerji yönetim kavramı ile ilk defa tanışan bir işletme için bile Enerji yönetim
sistemi mevcut mudur?’ sorusunun cevabı bazen ‘Evet’ olabilmektedir. Bu
durumda işletme üst yöneticilerinin, fabrikadaki genel enerji tüketim verimliliği ne
kadar yüksek olursa olsun, enerji yönetim programının sürdürülebilir hale
getirilmesi konusunda ikna edilmesi gerekmektedir.
Öncelikle bu tip işletmelerde ‘Evet’ cevabı yöneticileri ‘Sürekli izleme ve
denetleme çalışmaları hangi ölçüde yapılmaktadır ve elde edilen sonuçlar
nelerdir?’ sorusuna yönlendirecektir. Bu sorunun cevabı verildiğinde gelişmiş
enerji yönetim teknolojileri için olasılıkların belirlenmesi ve programın devam
etmesi ya da enerji etütleri ile yeni bir programın başlatılması gerekliliği söz
konusu olacaktır.
Sonuçlar
Tekstil sektöründe yürütülen çalışmalar ışığında, sanayide enerji yönetimi için
getirilen yaklaşım iki temel noktaya dayanmaktadır. Bunlar; enerji yönetiminin en
önemli amaçlarından biri olan enerji tasarruf imkanlarının değerlendirilerek
maliyetlerin azaltılması için teknik faaliyetlerin yürütülmesi ve enerji için
yönetimsel dinamiklerin amaçlar doğrultusunda geliştirilmesidir.
Enerji tasarruf imkanlarının değerlendirilmesinin yanında yönetimsel tetkik ve
uygulamalar için spesifik bir enerji yönetim matrisinin tayin edilmesi
gerekmektedir. Bu matriste özellikle üzerinde durulması gereken başlıklar enerji
politikası ve organizasyondur. Enerji yönetim matrisi ile teknik çalışmaların
yeterliliği ve yapısal sorunlar belirlenebilmektedir. İşletmenin enerji yönetim
seviyesinin ortaya konulması ile genel anlamda öncelikli yönetimsel sorunlar
tespit edilebilir.
128
Enerji yönetimi sürekli kendini yenileyen bir prosedür ile değerlendirildiğinde; kısa,
orta ve uzun vadede bir takım bileşenlere ihtiyaç göstermektedir. Ancak tüm
bileşenlerin ayrı ayrı değerlendirildiği işletmelerde bile enerji tüketimi konusunda
bazı sorunlarla karşılaşılabilir. Bu nedenle, enerji yönetim bileşenlerinin mümkün
olduğu kadar sadeleştirilip, uygulanabilir hale getirilmesi için belirli bir program
çerçevesinde değerlendirilmesi ve yeni teknolojilerle gelişmelere esnek cevap
verebilmesi için, döngüsel bir prosedür içerisinde ele alınması gerekmektedir.
Sonuçta, bu hiyerarşik yapı, sürdürülebilir bir verim artışına olanak sağlayacak ve
sürekli geliştirilen enerji yönetim programı amacına ulaşacaktır.
Kaynaklar
[1] CAPEHART L.B., TURNER W.C. and KENNEDY W.C., 2003. Guide to
Energy Management, Fourth Edition, The Fairmont Pres, INC., Lilburn &
Marcel Dekker, INC., New York and Bassel.
[2] EİEİ Ulusal Enerji Tasarruf Merkezi, 1997. Sanayide Enerji Yönetimi
Esasları, Cilt-1, Ankara.
[3] ÖZ O., 2006. Sanayide Enerji Yönetimine Yeni Bir Yaklaşım ve Tekstil
Sanayisinde Uygulamalar. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi,
Enerji Enstitüsü.
[4] ÖZDABAK A., 2004. Demir-Çelik ve Enerji, Erdemir Bilim/Teknoloji Serisi,
Rengin Basımevi, İstanbul.
129