Bildiri PDF

Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil2001 Sanhurfa
GUNEYDOGU
Ersin AKKA YA t
ANADOLU BOLGESi'NDE <;iFT<;iNiN MERCiMEK
MEKANiZASYONUNA
BAKISI
HASAT
M. Tunc OZCAN2
OZET
Bu calisma, Giineydogu Anadolu Bolgesi' nde mercimek ureticilerinin hasat
mekanizasyonu ile ilgili mevcut durumunu ortaya koymak amaciyla yapilrrustir. Bu amacla 2000
yilmda Adiyaman, Batman, Diyarbakir, Mardin ve Sanhurfa illerinde toplam 121 mercimek
ureticisi ile anket cahsmasi gerceklestirilmis ve elde edilen veriler SPSS istatistik programmda
degerlendirilmistir.
Yapilan degerlendirmeler sonucunda mercimek iireticilerinin isletme biiyiikltikleri ve
isletmelerdeki makine varhgi ortaya konurken, degerlendirmelerin isrgmda Giineydogu Anadolu
Bolgesi' nde dort farkh hasat-harman yontemi uygulandigi belirlenmistir, Bunlann elle yolma +
toplama + tasima + harman makinesi ile harmanlama (1. yontem); cift bicakh cayir bicme
makinesi ile bicme + top lama + tasima + harman makinesi ile harman lama (2. yontem); bicmenamh yapma makinesi ile bicme + top lama + tasima + harman makinesi ile harmanlama (3.
yontem); 3 m'lik tablah bicerdover ile hasat ve harman (4. yontem) olduklan ortaya konmustur,
Hasat ve harman yontemlerindeki tane kayiplan iller bazmda tarnsilrmsnr.
Present situation on lentil harvest mechanization of grovers in Soutbea
Region
'ronAnatolian
ABSTRACT
This study was carried out to obtain the present situation of grovers on lentil harvest
mechanization in Southeastern Anatolian Region. For this aim, as total 121 grovers were selected
as interviewers in Adiyaman, Batman, Diyarbakir, Mardin ve Sanhurfa provinces at 2000. The
datas obtained were evaluated in SPSS statystical program.
In the results of the answers, farm lentil areas and situation of the machines in the farms
were expressed. According to questionnairs results, four different methods of harvest-threshing
were adopted on lentil harvesting in the Region. These methods are hand pulling + collection +
transportion + threshing by thresher (I. Method); cutting by double knife collection + transportion
+ threshing by thresher (II. Method);
cutting and collection by self-propolled mower +
transportion + threshing by thresher (III. Method) and completely harvest-threshing by combine.
The seed losses in these methods were discussed in provinces base.
GiRiS
Mercimek, Giineydogu Anadolu Bolgesi'nde kishk kirrrnzt mercimek olarak ekilmekte
olup bolge tanmmda onemli bir yere sahiptir. Bolgede toplam 469.00 ha. ekilis alanma sahip olan
mercimegin, Sekil 1'de goriildiigii gibi, %32'si Sanhurfa'da, %24'ii Diyarbakir'da, %19'u
Mardin'de, % 4'ii Adiyamari'da ve % 2' si Batman'da yetistirilrnektedir (Anonymous, 1998).
I: Guneydogu Anadolu Tanmsal Arasnrma Enstitiisii. 21100 Diyarbakir
2: c.o, Ziraat Fakiiltesi Tanm Makineleri Boliimu, 01100 Adana
3: Zirai Miicadele Arasnrma Enstitiisii Miidiirlugii.Z! 100 Diyarbakir
216
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil2001 Sanhurfa
Ekili~ (Hal
160000
140000
120000-'/
100000
80000
<
/
60000
40000
20000
o
...
.i<
(II
€(II
.~
o
Sekil I. Guneydogu Anadolu Bolgesi'nde Mercimek Ekilis Alanlan
Bolgede rnercimegin hasadmda, elle yolma, nrpanla bicme, cayir bicme makineleri ile
bicme ve bicerdoverle hasat ve harman olmak iizere dort bicme yontemi uygulanmaktadrr (Ozcan,
1982). Cok eski yillardan beri elle yolunarak veya tirpan kullamlarak yapilan mercimek hasadi,
1970'li yillardan itibaren
mekanizasyon uygulamalannm baslamasiyla birlikte; kendi yiiriir
motorlu bicme makineleri; 1980'li yillarda ise traktore asrh bicme makineleri ve bicerdover ile
yapilmaya baslanrmstir (EI Saleh, 2000). Isletme biiyiikliiklerine gore degiskenlik gosteren hasat,
top lama ve harman lama uygulamalan sirasmda tane ve saman kayiplan olusmaktadir.
Bu cahsmayla, Giineydogu Anadolu Bolgesi'nde
mercimek iireticilerinin isletme
biiyiikliikleri ve isletmelerdeki makine varhgmm ortaya konulmasi ile makineli hasadm genel
durumunun belirlenmesi amaclanrmsnr.
MATERYAL VE YONTEM
Calismalar, Giineydogu Anadolu Bolgesi'nde mercimek ekim alam ve iiretimi acismdan
onemli yere sahip Adiyarnan, Batman, Diyarbaktr, Mardin ve Sanhurfa iIIerine bagh toplam 74
koyde gerceklestirilmistir, Bu koylerde tesadiifi omekleme yontemine gore secilen 121 mercimek
iireticisine top lam 60 soru sorulmustur, Alman cevaplar iizerinde SPSS programi ile bilgisayarda
gerekli analizler yaprlrms, elde edilen veriler iller bazmda tarnsrlrmstu.
BULGULAR VE TARTI$MA
Standart anket formlanna islenmis cevaplar iirr bolum halinde incelenmistir. Birinci
boliimde mercimek iireticilerinin isletme biiyiikliikleri belirlenmis, ikinci bolumde isletmelerdeki
tanmsal mekanizasyon uygulamalan ortaya konmaya cahsrlrmstir. Orriincii bolilmde ise hasat
mekanizasyonu ve verim kayiplan acismdan degerlendirmelere gidilmistir.
1. Mercimek ~ift~ilerinin lsletme biiyiikliikleri
Birinci boliimiin degerlendirilmesi sonucu; i~letme biiyiikliiklerine gore mercimek
rriftr;ileri 3 grup altmda toplanmaktadlr. i~letme alam 3 ha' m altmda olanlar "Kiir;iik i~letme",
217
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil2001 Sanhurfa
isletme biiyiikliigii 3-30 ha' m altmda olanlar "Orta Biiyiikliikte Isletrne" ve 30 ha'm iistiinde
olanlar "Biiyiik lsletme" olarak gruplandmlrmstir (Cizelge I).
Cizelge I. Guneydogu Anadolu Bolgesi'nde lsletme Biiyiikliiklerine Gore Ciftci Sayilan
n
3<
Adiyaman
Batman
Diyarbakir
Mardin
Sanhurfa
<;ift~i sayisr
3-30 ha
8
7
20
10
9
ha
0
0
0
0
2
>30 ha
2
1
19
19
17
Cizelge 1'de goriildiigii gibi; gene I olarak ciftcilerin cogu (58) "Biiyiik Isletme'tye sahip
olup, on Ian "Orta Biiyiikliikte lsletme" ye sahip ciftciler (54) izlemektedir. Kilciik isletmeye
sahip ciftcileri sayrsi ise 90k azdir (2).
Bu isletmelerin mercimek ekimine ayirdiklan alanlann ortalama oranlan ise, Adiyaman,
Batman, Diyarbakir, Mardin ve Sanhurfa illerinde, sirasiyla % 14, % 29., % 28, % 32, % 31' dir.
Bu oramn bolge genelinde degeri %31' dir.
2.Mercimek ~ift~i1erinin isletmelerdeki tarrmsal mekanizasyon
uygulamalan
lkinci bolumun degerlendirilmesi sonucu; isletmelerin tohum yatagmm hazrrhgr, ekim ve
hasat uygulamalannda kullandiklan aletler.ortaya konmustur.
Cizelge 2. Mercimek Tanmmda
Toprak Isleme Aletleri
Toprak i11eme AletIeri
Pulluk + diskarro
Pulluk + kiiltivator
Diskarro + kultivator
Pulluk + diskarro + kultivator
Pulluk + tapan
Pulluk + diskarro + tapan
Pulluk+ kiiltivator + tapan
Diskarro + kultivator + tapan
Pulluk + diskarro + kiiltivator + tap an
Pulluk + diskarro + silindir
Pulluk + diskarro + kultivator + tapan +
Toplam <;ift£i % oram
4
8.3
7.4
8.3
3.3
8.3
15.7
13
17
0.8
0.8
Pulluk + diskarro + kiiltivator + tapan +
3.3
silindir
di -erleri
Ciftciler mercimek ekim oncesi tohum yatagmi hazirlarken, bolgedeki geleneksel sisteme
gore cesitli toprak isleme aletlerini kullanrnaktadirlar. Cizelge 2'de goriildiigii gibi ciftciler ekim
oncesi toprak isleme aletleri olarak pull uk, diskarro ve kultivatoni kullanmakta, ozellikle makineli
ekim ve makineli hasat yapan ciftciler mercimek ekiminden sonra tapan ve silindir cekmektedir,
Ciftcilerin cogu birden 90k alet kullanmaktadlr.
<;:e~itlialetlerle ekim oncesi toprak i~leme yaparak tohum yatagml hazlrlayan 9ift9iler,
elle serperek ya da makine kullanarak ekim i~lemini gergekle~tirmektedirler. Ekim makinesi
olarak santrifiij giibre dagltma makinesi ve tahll ekim makinesi kullanmaktadlrlar. Elle ekim yapan
9ift9i1erin oram %14 iken makineli ekim yapan 9ift9ilerin oram % 89'dur (~ekil 2). <;:ift9ilerin
%6.6' Sl santrifiij giibre dagltma makinesi ile ekim yaparken, % 79.3' ii tahii ekim makinesi ile
ekim yapmaktadlr. Elle serpme ekim sistemi en fazla Adlyaman ilinde yapIlmakta olup, uygulayan
9ift9ilerin oram % 5' dir. Makine ile ekim ise en [azla Diyarbaklr ilinde uygulanmakta olup,
218
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eyliil 200 I Sanhurfa
mibzerle ekim yapan ciftcilerin oram %33.3'diir. Ekimde makine kullamrm ise en az Batman
ilinde (% 7.4) gerceklesmektedir,
80
70
60
5040
30
20 /
10
o
Elle
GObredagltlm
Tahll ekim mak.
makinasi
Sekil 2. Mercimek ekim sistemlerinin durumu
Makineli hasat sistemini uygulayan ciftcilerin %64'ii bicerdover, %1.3' ii motorlu kiicuk
cayir bicme makinesi, %19' u traktore baglanan bicme makinesi kullanmaktadir. Bicerdover ve
traktore baglanan bicrne makinesini birlikte kullanan ciftcilerin oram ise %13.9' dur (Sekil 3).
Mercimek hasadmda bicerdoverin en fazla kullamldigt il Diyarbakir (%32.9), traktore baglanan
bicme makinesini kullanan il Mardin (%11.4), bicerdover ve traktore baglanan bicme makinesini
kullanan il ise Sanhurfa (%16.3)'dlr.
70
60
50
40:/
30
20
-O--L]
10
o
c
Trakt6re Bir;:erd6ver
Bir;:erd6ver Motorlu
kOr;:Ok baglanan ve Trakt6re
blcme
baglanan
blcme
bicrne
maklnasi makinasi
maklnast
Sekil 3. Mercimek hasat mekanizasyonunun durumu
3. Mercimek 'tift'tilerinin uyguladrklari hasat ve harman yontemterl
Mercimek ekilen alanm biiyilklugu ciftcinin kullandigi hasat sistemini etkilemektedir.
Kiiciik alanlarda elle yolarak hasat yapan ciftciler, biiyiik alanlarda makineli hasat yapmaktadir.
Ciftcilerin %15'i elle hasat yaparken, %83'ii makineli hasat sistemini uygulamaktadir. iller
bazmda ele almdigmda, cogunlukla orta ve biiyiik isletmelere sahip Diyarbakir ilinde en fazla
makineli hasat yapilmakta olup uygulayan ciftcilerin oram %33.1 'dir. Kticilk isletmelere sahip
Sanhurfa ilinde ise elle hasat sistemi diger illere oranla en fazla uygulanmakta olup, uygulayan
ciftcilcrin oram % 6' dir.
Ciftcilerin %88.4'ii hasat sirasmda tane kaybmm 90k fazla oldugunu soylemekte; tane
kayiplanna neden olarak % 36'sl bakla dokumiinii, % 4.2' si yiiksek bicimi, % 2.5'i bitkinin
219
Tanmsal Mekanizasyon 20. Ulusal Kongresi 13-15 Eylii12001 Sanhurfa
bitkiyi bicemedigini, % 39'u bakla dokiimii ile birlikte yiiksek bicimi, % II' i ise her iiy faktoru
neden olarak gostermislerdir.
Hasat sonrasi tarla yiizeyine birakilan bicilmis materyal, bicimin ardmdan yoreye ozgti
ozel ahsap timuklarla toplanarak kiiciik yigmlar haline getirilmekte ve iiriin tarlada
kurutulmaktadir. Kurutulan materyal dirgenlerde toplanmakta, bu amacla at arabasi, traktorle
cekilen tanm arabalan veya kamyon kullamlmaktadrr, Bu arada yigm altlanna bir miktar tane
dokiilmekte veya tarladan ahnamayan saplarda da tane kalmaktadir. Mercimek ciftcilerinin % 70'i
toplamada bu islemler sirasmda tane kaybmm az oldugunu belirtmektedir. Toplama sirasmda tane
kaybmm fazla oldugunu dusunen ciftcilerin % 51' i kayiplann yigm yaparken sap kaybmdan
kaynaklandigrm soylemekte, % 10.7'si riizgann etkisiyle kayiplann meydana geldigini
bildirmektedir. Ciftcilerin % 13'ii top lama sirasmda tane kaybma her iki faktoriin birlikte yol
actigim diisiinmekte, % 14'ii nizgar ve sap kaybmm yam sira araba faktonmun de kayba neden
oldugunu soylemektedir.
Mercimegin harmanlanmasi sirasmda da tane kayiplan ortaya cikmaktadir. Ciftcilerin %
19'u kayiplann kink tane olarak ortaya cikngun belirtmekte, %8.3'ii tanelerin samanla birlikte
gittigini ifade etmektedir. Her iki faktoriin birlikte harmanda tane kayrplanna neden oldugunu
belirten ciftcilerin oraru % 59.5' dir.
SONU<;::LAR
-Isletme biiyiikliiklerine gore mercimek ciftcileri 3 grup altmda toplanmaktadir. lsletme
alam 3 ha' m altmda olanlar "Kilciik lsletme", isletme biiyiikliigii 3-30 ha' m altmda olanlar "Orta
Buyuklukte Isletme" ve 30 ha'in ustiinde olanlar "Biiyiik lsletme" olarak gruplandmlmaktadir.
Mercimek ekili alanlar, tanm isletmelerinin ortalama %31 'ine sahiptir.
-Ciftciler ekim oncesi toprak isleme aletleri olarak pulluk, diskli trrrmk ve kiiltivator
kullanmakta, ozellikle makineli ekim ve makineli hasat yap an yiftyiler mercimek ekiminden sonra
silindir yekmektedir. Elle ekim yapan yiftyilerin oram % 14 iken makineli ekim yapan <;ift<;ilerin
oram % 89'dur. <;::iftyilerin%6.6' Sl santrifiij giibre dagltma makinesi ile ekim yaparken, % 79.3' ii
tahJl ekim makinesi ile ekim yapmaktadlr. Makineli hasat sistemini uygulayan yift<;i1erin%64'ii
bi<;erdover, %1.3' ii motorlu kiiyiik yaylr biyme makinesi, %19' u traktore baglanan biyme
makinesi kullanmaktadlr
-<;::iftyilerin%88.4'ii hasat S1fasmda tane kaybmm yok fazla oldugunu, % 70'i toplamada
tane kaybmm az oldugunu belirtmektedir.
Kaynaklar
Anonymous, 1998. Tanmsal Yapl ve oretim. Devlet istatistik Enstitiisii, Ankara
Ozcan, M. T., 1982. Mercimek hasat ve harman sistemlerinde dane kaYlplan. Hasat
Oncesi, Hasat ve Hasat Sonrasl oriin KaYlplan . Tanm ve Orman Bakanhgl , Ankara Alman
Kiiltiir Merkezi, Alman uluslar arasl Kalkmma Vakfl, 13-17 Arahk, 1982. 263-275
EI Saleh, Y., 2000. Suriye ve Tiirkiye'de Mercimek ve Nohut Hasadmda Mekanizasyon
Olanaklanmn Belirlenmesi ozerine Bir Ara:;;tlrma. (<;::.0. Doktora Tezi), 193.
220