TEKSTİLDE ÇEVRE

Temiz Üretim
Uygulamaları
Yaşam Döngüsü
Değerlendirmesi
(LCA)
TEKSTİLDE
ÇEVRE
Enerji
Verimliliği
Ekolabel
Sürdürülebilir
Üretim
Çevresel
Etkiler
ULUDAĞ TEKSTİL İHRAÇATÇILARI BİRLİĞİ
TEKSTİLDE
ÇEVRE
“TEKSTİL TERBİYE SEKTÖRÜNDE
TEMİZ ÜRETİM İÇİN ÖRNEK
MODELLERİN OLUŞTURULMASI”
PROJESİ
TEKNOLOJİK DEĞERLENDİRME
RAPORU
ULUDAĞ TEKSTİL İHRAÇATÇILARI BİRLİĞİ
ULUDAĞ TEKSTİL İHRAÇATÇILARI BİRLİĞİ
OCAK 2014
ISBN
978-605-85527-3-9
BUTEKOM
Bursa Teks l & Konfeksiyon
Ar-Ge Merkezi
Proje Yürütücüsü, Editör
Şengül TEKE, Teks l Yüksek Mühendisi
Proje Danışmanları
Prof. Dr. Şule ALTUN
Bursa Teknik Üniversitesi, Rektör Yardımcısı
Prof. Dr. Mehmet KANIK
Uludağ Üniversitesi Teks l Mühendisliği, Bölümü Öğre m Üyesi
Proje Ekibi
Ali RÜZGAR, Teks l Mühendisi
Miray GÜNAY, Çevre Mühendisi
A ke KÖKEN, Teks l Yüksek Mühendisi
Seda GÜNEY, Çevre Yüksek Mühendisi
Elif Gamze TAŞKIN, Çevre Yüksek Mühendisi
Nejla DEĞİRMENCİ, Kimyager
Kitabı Hazırlayanlar
Elif Gamze TAŞKIN, Çevre Yüksek Mühendisi
Seda GÜNEY, Çevre Yüksek Mühendisi
Yayın Sahibi İle şim Adresi
Uludağ İhracatçı Birlikleri
Bursa Teks l ve Konfeksiyon, Teknoloji, Eği m, Araş rma,
Danışmanlık ve Enerji Verimliliği Hizmetleri Limited Şirke
Organize San. Bölg., Kahverengi Cad., No:11, 16140
Nilüfer/BURSA
www.butekom.org
Tel: 0.224 219 10 00 – 1450
Faks: 0.224 219 10 31
Editöryal Üre m ve Yapım
www.akmat.com.tr
Bu eserin telif hakkı Bursa Teks l ve Konfeksiyon AR-GE
Merkezi'ne ai r. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
hükümlerine göre Bursa Teks l ve Konfeksiyon AR-GE Merkezi'
nden izin alınmadan bu eserin herhangi bir bölümü veya tamamı
ik bas edilemez, fotokopi veya diğer herhangi bir suretle
çoğal lamaz, basılamaz ve dağı lamaz.
Baskı Yeri
Akmat Akınoğlu Matbaacılık A. Ş.
Organize Sanayi Bölgesi
Ali Osman Sönmez Bulvarı
2. Sokak No:1 PK. 16159 Nilüfer / BURSA
Tel
: 0224 243 29 29 pbx
Faks
: 0224 242 51 00
www.akmat.com.tr
İçindekiler
brahim B RKAY
3
Ahmet AKDA
5
engül TEKE
6
KISALTMALAR
8
TANIMLAMALAR
9
GR
12
1. DÜ YA
TEKST L SEKTÖRÜ DEK GELECEK EDEFLER
14
2. TEKST L SEKTÖRÜ Ü ÇEVRESEL PROBLEMLER
14
2.1. Katı Atıklar
15
2.2. Sıvı Atıklar
15
2. . Gaz Atıkları
15
2.4.Gürültü Kirliliği
16
2.5. Koku Problemi
16
. TEKST LDE E ERJ ve S TÜKET M
17
4. ÜLKEM DE TEKST L SEKTÖRÜ E YG LA A ÇEVRESEL
DÜ E LEMELER
21
5. TEKST L SEKTÖRÜ E YG LA A ÇEVRESEL ÇAL MALAR
23
5.1.Temiz Üretim
23
5.2. Ekolojik Etiketler
25
5. . YDD (Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi - Life Cycle Assesment)
28
. “TEKST L TERB YE SEKTÖRÜ DE TEM ÜRET M Ç ÖR EK
MODELLER OL T R LMAS ” PROJES SO Ç RAPOR
32
.1. Pro e Kapsamında Ger ekleştirilen Temel Faaliyetler
TEKSTİLDE ÇEVRE
34
11
6.2. Elde Edilen Genel Sonuçlar
34
6.3. MODEL UYGULAMALARI
38
6.3.1. MODEL 1
38
6.3.2. MODEL 2
42
6.3.3. MODEL 3
45
6.3.4. MODEL 4
49
6.3.5. MODEL 5
53
6.3.6. MODEL 6
57
7. KAYNAKLAR
60
2
TEKSTİLDE ÇEVRE
2
İbrahim BURKA
UTİB önetim Kurulu Başkanı
BUT K M önetim Kurulu Başkanı
Değerli Dostlar,
Bilindiği üzere, B TEKOM un hedefi Bursa da Tekstil, azır Giyim ve Konfeksiyon
firmalarının yenilik i ve teknik tekstillere yönelik ürünlerin üretilmesinin
sağlanması ve katma değeri yüksek ürünlerin geliştirilmesi, üretim verimliliğinin
arttırılması, paydaşlar arasında gerekli eğitim, işbirliği, koordinasyon ve iletişimin
zamanında ger ekleşmesini sağlamaktır. Ayrıca sektörde B TEKOM un görevi
gündem konularda yaptığı AR-GE faaliyetleri er evesinde Bursa ve evresindeki
tüm tekstil ve hazır giyim işletmelerini aydınlatmaktır. Bu er evede, B TEKOM
hedeflerini ger ekleştirmek i in 201 yılı itibariyle Tekstil AR-GE ve yenilik ilik
alışmalarına ciddi anlamda hız kazandırmıştır.
B TEKOM 201 yılında T B ile birlikte ger ekleştirdiği, sektörel etkisi olduk a
yüksek olan “Tekstil Terbiye Sektöründe Temiz Üretim in Örnek Modellerin
Oluşturulması” adlı KOSGEB pro esini tamamlamış bulunmaktadır. KOSGEB
pro esinin ıkış noktasının en önemli sebepleri ülkemizde AB ye giriş öncesi uyum
ve tekstil sektörünü önemli öl üde etkileyen uygulamalardan biri olan Çevre ve
ehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan ve uygulama zorunluluğu olan, 14 Aralık
2011 tarihli “Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği” dir.
Tebliğde ele alınan temel konular, terbiye işletmelerindeki üretimin evreye
olabilecek olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, hammadde ve enerji
TEKSTİLDE ÇEVRE
33
verimliliğinin arttırılması ve “Temiz Üretim” teknolo ilerinin kullanılmasıdır. Bu
tebliğ ile işletmelerde MET (Mevcut En yi Teknikler) in belirlenmesi ve 2014 yılı
sonuna kadar uygulanması esastır.
Bu kapsamda ülke ıkarları a ısından hedeflenen noktaya ulaşmaya katkı sağlamak
amacıyla “Tekstil Terbiye Sektöründe Temiz Üretim in Örnek Modellerin
Oluşturulması” adlı KOSGEB pro esini yürüten T B ve B TEKOM sektördeki
farkındalığı oluşturmuştur. Yapılan pro e kapsamında gerek doğrudan faydalanan
Model Firmalar gerekse diğer firmalara ciddi kazan lar sağlamıştır. Buna en güzel
somut örneklerden birisi “Tekstilde Çevre” konulu kitap ıktır. Bu kitap ık pro e
sonu larının firmalar tarafından faydalanmasına “Tekstil Terbiye Sektöründe
Temiz Üretim in Örnek Modellerin Oluşturulması” pro esi sektörün geleceğine
yön verecek önemli bir pro e olarak B TEKOM sektöre sunulmuştur.
Pro eler üreten, sektörü yönlendiren ulusal ve uluslararası alanda başarılı sektörel
bir Ar-Ge Merkezi modeli olan B TEKOM, konusunda liderlik görevi üstlenmiş bir
merkezdir. Bu başarıların artarak devamı i in de sizlerin değerli fikirlerinize ve
katılımlarınıza her zaman ihtiyacımız var.
Sizlere faydalı olacağına inandığım bu alışmaya katkı koyan herkese teşekkür
eder, işlerinizde başarı ve kolaylıklar dilerim.
4
TEKSTİLDE ÇEVRE
4
Ahmet AKDA
KOSGEB Bursa Hizmet Merkezi Müdürü
ludağ Tekstil hracat ılar Birliği ( T B) tarafından KOSGEB Bursa izmet Merkez
Müdürlüğü müze 2012 yılında “Tekstil Terbiye Sektöründe Temiz Üretim in
Örnek Modellerin Oluşturulması” başlıklı pro e i in destek başvurusu yapılmış ve
yaklaşık 19 ay süren bu alışmanın büt esi kurumumuz tarafından da
desteklenmiştir.
Pro enin ana ıkış noktası Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü
Tebliği nin Terbiye şletmeleri tarafından doğru ve zamanında uygulanmasına
yardımcı olmak ve tebliğin ülke ıkarları a ısından hedeflerine ulaşmasına katkı
sağlamak olup bu ama doğrultusunda, pro e sürecinde ge en süre boyunca;
tekstil sektöründe bilgilendirme eğitimleri düzenlenmiş ve se ilen pilot firmalarda
uygulama alışmaları yapılmış, tekstil sektörü i in örnek uygulama modelleri
oluşturulmuştur. Tekstil sektörünün ülkemizde başkenti olan Bursa mızda
sektörün önemli bir ihtiyacına hizmet ettiğine inanıyoruz.
KOB lerimizin eksiklerini giderme ve onlara yeni ufuklar a mak, bölgesel ve
sektörel ihtiya ların karşılanması amacıyla, Meslek Kuruluşları tarafından
hazırlanacak bu gibi pro elere KOSGEB in destekleri artarak devam etmektedir.
Yaklaşık 2 yıl gibi uzun bir süreyi kapsayan bu pro eyi ger ekleştiren T B i tebrik
eder alışmanın sonu larının tüm sektöre katkı sağlamasını temenni ederiz.
TEKSTİLDE ÇEVRE
55
engül T K
roje ürütücüsü
Bursa Tekstil ve Konfeksiyon Ar- e Merkezi Müdürü
Değerli Sektör Temsilcileri,
Bildiğiniz üzere Tekstil ve azır Giyim sektörleri, gelişmekte olan ülkelerin
ekonomik kalkınma sürecinde önemli rol oynayan bir sanayi dalıdır ve sanayileşme
sürecinin ilk başladığı sektörlerden birisidir. Son yıllarda gelişen teknolo iyle
birlikte pek ok sektörde olduğu gibi tekstil sektöründe meydana gelen gelişmeler
de evresel problemlerin artışında büyük rol oynamaktadır.
200 yılında siz değerli sektör temsilcilerimizin ortak kararları doğrultusunda
kurulan B TEKOM, 2010 yılında sektöre yönelik “Verimlilik ve Çevre”
alışmalarına başlamıştır. T B ve BEBKA (Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma A ansı)
destekli yapılan ilk alışmada firmalarda Yaşam Döngüsü Değerlendirmeleri (LCA)
yapılmış ve ECOLABEL konusunda firmalara yol haritası ıkarılmıştır. Bu pro enin
ıktıları üzerine KOSGEB destekli pro e başlamıştır.
“Tekstil Terbiye ektöründe Örnek Modellerin luşturulması pro esi öncü bir
alışma olmayı hedeflemiştir. Yapılan alışmalar, Tekstil ve Konfeksiyon
sektöründe “Temiz Üretim” konusunda farkındalık oluşturma, bilin lendirme
sağlama, model uygulamalar yapma ve bu örnek uygulamaları sektöre aktarma
olarak ger ekleşmiştir.
Pro e süresince hedeflenen faaliyetlerin tümü
ger ekleştirilmiş, özellikle model firma uygulamalarında beklenen değerlerin de
6
TEKSTİLDE ÇEVRE
6
üzerinde kazanımlar sağlanmıştır. Bu pro e gösterilmesi hedeflenen iki temel olgu
ok a ık bir şekilde elde edilen sayısal verilerle sağlanmıştır.
Tekstil sektöründe ger ekleştirilen üretim faaliyetlerinde yapılabilecek bir ok
maliyet gerektirmeyen alışma ile ener i, su ve kimyasal verimliliği
sağlanabilmektedir. Bunun i in ilk etapta sadece prosesleri uygun bir yöntem ile
analiz etmek, prosesin girdi ve ıktılarını iyi tanımlamak ve hedeflenen ürünler
doğrultusunda sadece prosesleri revize etmek gerekmektedir.
Tüm dünyada güncel olan “Sürdürülebilir Üretim” kavramı aslında, firmalar i in
bir tehdit değil aksine bir fırsattır. Pro e kapsamında yapılan evre temelli
alışmalar ile elde edilen ener i, kimyasal ve su verimliliğine dair değerler
doğrudan üretim maliyetlerini etkilemektedir.
Ger ekleştirilen pro e sayesinde “Tekstilde Çevre” konulu bir kitap ık sektöre
kazandırılmıştır. Bu kitap ık pro e sonu larının firmalar tarafından faydalanmasına
olanak sağlayacaktır ve bu konuda tüm bilgilere ulaşmalarını sağlayacak bir
referans olacaktır. Öte yandan bu konuda yetişmeleri desteklenen uzmanlar da
ülkemiz i in kazan tır.
BUTEKOM dinamik alt yapısı ile siz sektör paydaşlarına katkıda bulunacak pro eler
üretmeye ve öncülük etmeye devam edecektir. Ortak başarılarımızın devamı i in
siz sektör temsilcilerimizin desteklerinin her zaman yanımızda olacağından asla
şüphemiz yoktur. Sektöre özel bir kaynak olacak, bu değerli alışmayı hazırlayan
ekibimize ve hazırlanmasına katkı koyan herkese teşekkür eder ve alışmanın
sizlere faydalı olmasını dileriz.
TEKSTİLDE ÇEVRE
77
KISALTMALAR
VOC
ucu Organik Bileşik
YDD
Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi
CO
Karbonmonoksit
SO2
Kükürtdioksit
NOX
Azot oksitler (Nitrojen oksitler)
TÜ K
Türkiye statistik Kurumu
BO
Biyolo ik Oksi en htiyacı
AOX
Adsorblanabilen Organik Halojenler
KO
Kimyasal Oksi en htiyacı
MET
Mevcut En yi Teknikler (Best Available Techni ues – BAT)
UNEP
Birleşmiş Milletler Çevre Programı ( nited ations Environment
Programme)
KOSGEB
Kü ük ve Orta Öl ekli şletmeleri Geliştirme ve Destekleme
daresi Başkanlığı
TB
ludağ Tekstil hracat ıları Birliği
BUTEKOM
Bursa Tekstil ve Konfeksiyon Ar-Ge Merkezi
CFC
Kloroflorokarbon
AB
Avrupa Birliği
8
TEKSTİLDE ÇEVRE
8
TANIMLAMALAR
aşam Döngüsü Değerlendirmesi: Bir ürün, proses veya hizmetin üretilmesi ya da
sunulması sırasında kullanılan ener i, hammadde, kimyasal, su vs. girdilerin
tümüne bağlı olarak meydana gelen atıkların ve emisyonların hesaplanmasını,
buna bağlı olarak iyileştirmelerin yapılması ve doğal kaynak tüketiminin azaltılması
konusunda fırsat yaratan bilimsel bir analiz metodudur.
Envanter Analizi: Kütle ve ener i dengesinin kurulması esasına dayanır. Yaşam
döngüsü sistem sınırları i erisindeki tüm aşamalara ait materyal tüketim ve oluşan
atıkların eşitlerinin ve miktarlarının belirlenmesini ifade eder.
Fonksiyonel Birim: YDD alışması sırasında yapılacak hesaplamaların hangi birim
değer üzerinden yapılacağını netleştirmek ve alışma sonu larını bu birim ile
ilişkilendirmek üzere alışmanın ama ve kapsamının belirlenmesi aşamasında
tanımlanan birimdir. (1 kg kumaş, 1 adet gömlek, 1 ton pamuk vs. gibi)
Normalizasyon: Oluşan evresel etkileri kendi aralarında mukayese edebilme
olanağı sağlamak ve bir sonraki aşama olan ağırlık öl me sistemine altyapı
oluşturmaktır.
Kümülatif nerji: Bir ürünün üretilmesi i in kullanılan giderlerin (doğalgaz,
ambala malzemesi, kimyasallar vs.) üretimi i in gerekli ener iyi de dahil ederek,
evresel etkileri öl ülen ürünün üretimi i in gereken toplam ener inin öl ümünü
ifade eder. Ama ürünün bütünüyle ener i ihtiyacını öl mektir.
Akarsu Ekotoksisitesi: Akarsularda
olayıdır.
eşitli nedenlerle ekosistemin bozulması
Asidifikasyon: Başta fosil yakıtları yakmak suretiyle salınan karbondioksitin
denizlerde özünmesiyle meydana gelen sürece denmektedir.
Deniz Ekotoksisitesi: Denizlerde yaşayan canlılar üzerinde ani veya gecikmeli
olarak zararlı etkiler gösteren veya ölümcül risk taşıyan maddelerin deniz
ekosistemini bozması olayına denir.
TEKSTİLDE ÇEVRE
99
Fotokimyasal Oksidasyon: Atmosferdeki tepkimeler sonucu hidrokarbonların,
nitrooksitlerin ve benzeri kimyasal yapıların güneş ışığının etkisiyle durgun havada
sis ve farklı zararlı bileşikler oluşturmasıdır.
Karasal Ekotoksisite: Karada yaşayan canlıların yaşamsal faaliyetlerini etkileyen
veya ölümlerine neden olabilecek öl ekteki faaliyetlerden kaynaklanan olaylara
denir.
Karbon Ayakizi: Bir ürün veya hizmetin yaşam döngüsü boyunca neden olduğu
sera gazı salınımını karbondioksit (CO2) eşdeğeri olarak ifade eden yaklaşımdır.
Küresel sınma tkisi: nsanların eşitli aktiviteleri (sanayinin artışı, ormansızlaşma
vb.) ile atmosfere salınan ve sera etkisi yaratan gazların (karbondioksit, metan ve
su buharı), yeryüzündeki ve atmosferin alt tabakalarındaki ortalama sıcaklıklarda
artışa neden olması olayıdır.
zon Tabakasının İncelmesi: Ozon, atmosferde en yoğun olarak, troposfer ve
stratosfer tabakaları olmak üzere iki ayrı tabakada ve ayrı şekilde bulunmaktadır.
Ozon tabakası dünyamız üzerinde koruyucu ve düzenleyici iki ayrı işleve sahip bir
katmandır. Stratosfer tabakası i erisindeki kloroflorokarbon (CFC) gazları yüksek
ener ili güneş ışınları ile karşılaştıklarında ozon moleküllerini par alaması
nedeniyle ozonun yoğunluğu azalır ve güneş radyasyonunun zararlı etkilerinin
yeryüzüne kadar ulaşmasına neden olur. Bu olay ozon tabakasının incelmesi
olarak adlandırılmaktadır.
Ötrofikasyon: Göl gibi herhangi bir büyük su ekosisteminde, eşitli nedenlerle
besin maddelerinin büyük oranda oğalması sonucu alg ve sucul bitkilerin
varlığının aşırı şekilde artmasıdır.
Temiz Üretim: Bütünsel önleyici bir evre strate isinin ürün, hizmet ve üretim
süre lerine sürekli olarak uygulanması ile insanlar ve evre üzerindeki risklerin
azaltılmasıdır.
Mevcut n İyi Teknikler: Kirliliğin ve bütün olarak evre üzerindeki etkilerin
önlenmesi, bunun mümkün olmadığı yerlerde de en aza indirilmesi amacıyla
tasarlanmış emisyon deşar sınır değerlerine prensipte temel sağlamak üzere
belirli tekniklerin uygulanabilirliğini gösteren, faaliyetlerin ve işletim yöntemlerinin
geliştirilmesi sırasındaki en etkin ve ileri aşamadır.
10
TEKSTİLDE ÇEVRE
10
Uçucu rganik Bileşikler: Alifatik veya aromatik yapıda, kaynama sıcaklığı
250°C'ye kadar olan ve atmosferik fotokimyasal reaksiyon ile hava kirliliğine neden
olan hidrokarbonlardır.
Sera Etkisi: Dünya; üzerine düşen güneş ışınlarından ok, dünyadan yansıyan
güneş ışınlarıyla ısınır. Bu yansıyan ışınlar başta karbondioksit, metan ve su buharı
olmak üzere atmosferde bulunan gazlar tarafından tutulur, böylece dünya ısınır.
şınların bu gazlar tarafından tutulmasına da sera etkisi denir.
TEKSTİLDE ÇEVRE
11
11
GİRİ
Tekstil ve hazır giyim sektörleri, gelişmekte olan ülkelerin ekonomik kalkınma
sürecinde önemli rol oynayan bir sanayi dalıdır ve sanayileşme sürecinin ilk
başladığı sektörlerden birisidir. Tekstil ve hazır giyim sektörü ülkemiz
ekonomisinin de lider sektörlerinden birisi olup, ihracat gelirlerinin 22, sına
tekabül etmektedir. Sektörde yaklaşık 2 milyon kişi alışmakta olup, Türkiye nin en
büyük istihdam grubunu temsil etmektedir [1]. Tekstil sektörünün ülkemiz
sanayisindeki payı (endüstriyel üretimin 1 , ü ve sanayi istihdamının ü te biri)
dikkate alındığında, yapılacak alışmaların doğrudan ülkenin sürdürülebilir
kalkınmasına katkıda bulunacağı ok nettir.
Son yıllarda gelişen teknolo iyle birlikte pek ok sektörde olduğu gibi tekstil
sektöründe meydana gelen gelişmeler de evresel problemlerin artışında büyük
rol oynamaktadır.
Tekstil endüstrisinde
başlıca evresel etki,
kimyasal yükleri yüksek
miktarlarda olan suyun
alıcı ortamlara deşar
edilmesiyle
kendini
göstermektedir. Diğer
önemli unsurlar, ener i
tüketimi, hava kirliliği,
katı atık ve koku
oluşumudur. Tekstil ve
hazır giyim sektörüyle ilişkili evresel meseleler; doğal liflerin yetiştirilmesinde
kullanılan ila lar ve sentetik liflerin üretimindeki emisyonlarla başlamaktadır. Bu
andan itibaren, lifleri işleyerek nihai tekstil ürününe ulaşmak i in binlerce farklı
kimyasal kullanılarak bir dizi işlem uygulanır. Tekstil ve hazır giyim sektörüyle
ilişkili evre sorunları tipik olarak arıtılmamış sıvı atıkların boşaltılmasından
kaynaklanan su kirliliğiyle bağlantılı olanlardır. Yıkama işlemlerinden kaynaklanan
sıvı atıklar, lifler ve gres gibi azımsanmayacak düzeyde organik ve askıda kirlilik
yükü barındırmaktadır. Sıvı atıklar genellikle sıcak, alkali ve keskin kokuludur ve
boyama işlemlerinde kullanılan kimyasallar ile boyanmıştır. Boşaltılan
12
TEKSTİLDE ÇEVRE
12
kimyasalların bir kısmı zehirlidir ve sulardaki özünmüş oksi en miktarını
azaltabilir, su yaşamını tehdit edebilir ve akıntı yönündeki genel su kalitesini
düşürebilir. Tekstil ve hazır giyim sektörü i erisinde eşit derecede önemli ve ilgili
diğer sorunlar arasında alışma alanı güvenliğinin yanı sıra emisyonlar, özellikle
ucu Organik Bileşikler (VOC) ve aşırı gürültü veya koku bulunmaktadır [2].
Bu doğrultuda sürdürülebilir kalkınmanın devam ettirilmesi i in gerekli politika ve
tedbirler, ülkemizde uzun süredir hassasiyetle uygulanmaktadır. Son yıllarda iklim
değişikliğinin daha da hissedilir boyutlara ulaşması ile ener i, ekonomi ve evre
konuları birlikte değerlendirilmeye başlanmıştır. Bu istikamette Türkiye nin başlıca
politika ve önlemleri ener i, sanayi, ulaştırma, tarım, atık, ormancılık, tekstil gibi
sektörel alanlarda odaklanmaktadır .
Ülkemizde, tekstil sektörüne yönelik yapılan bu alışmalardan biri de Çevre ve
ehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan, 14 Aralık 2011 tarihli “Tekstil
Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği” dir (Sayı: 2 142). Tebliğde
ele alınan temel konular, terbiye işletmelerindeki üretimin evreye olabilecek
olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, hammadde ve ener i verimliliğinin
arttırılması ve “Temiz Üretim” teknolo ilerinin kullanılmasıdır. Bu tebliğ ile
işletmelerde MET (Mevcut En yi Teknikler) in belirlenmesi ve 2014 yılı sonuna
kadar uygulanması esastır 4 .
TEKSTİLDE ÇEVRE
13
13
1. DÜ
A
T K Tİ
KTÖRÜ D Kİ GELECEK H D
Rİ
Sürekli gelişmekte olan tekstil endüstrisi ihtiya lar doğrultusunda gelişmektedir.
Dünyada tekstildeki üretim artışı beklentisinin yanı sıra evreye duyarlı üretim
teknolo isi de dikkatleri üzerine ekmektedir. Bu kapsamda yapılması gereken en
önemli adım tekstilde temiz üretim ya da diğer adıyla Eko-verimlilik alışmalarını
geliştirmek ve öncelikli kılmaktır. Avrupa ülkeleri bu konuyu yasal bir yaptırım
yerine kalite standardı olarak uygulamaktadır. Bu kapsamda tekstil ve hazır giyim
sektörünün geleceği i in Avrupa Teknolo i Platformunun “Avrupa da Tekstil
Araştırmaları ve Yeniliğin Geleceğini Planlamak”
başlıklı uluslararası
sempozyumda tekstilin geleceği hakkında bir takım öngörülere varılmıştır.




AB ülkelerinin tekstil sektörünü geleceğe yönelik olarak araştırma ve
yenilik alt yapısını gü lendirmek ve işbirliklerini artırmak suretiyle
yeniden yapılandırma
alışmaları devam etmektedir. Bu yeni
yapılanmada yaşam kalitesini arttırmayı ve evresel sorunları özmeyi
hedeflemektedir.
Bu programda nanoteknolo i, gelişmiş materyaller, mikro ve nano
elektronikler, biyoteknoloji gibi gelişmiş üretim yöntemlerine aynı
zamanda üretilen ürünlerin tekrar kullanılabilirliği üzerinde durulmuştur.
Doğal kaynakların hızla tükenmekte olduğu ve bundan dolayı
sürdürülebilir hammadde kullanımının ön plana ıkması gerekmektedir.
20 0 yılında yeryüzünde daha iyi bir yaşam i in tekstil materyalinin
önemli bir rol oynayacağı düşünülmektedir. Gelecekteki tekstil sanayi
a ısından hammaddeler, üretim işlemleri ve iş modelleri anlamında
sürdürülebilirlik ve geri dönüşüm öne ıkmaktadır [5].
2. T K Tİ
KTÖRÜ Ü
R
R B M Rİ
Tekstil sektöründe oluşabilecek evresel problemlerin önemli öl üde kaynağı,
tesiste kullanılan su, özücüler, boyalar ve tüketilen ener idir. Bu gruplamaya göre
tekstil sektöründe üretim esnasında oluşan atıkları katı atıklar, sıvı atıklar ve gaz
atıklar olmak üzere ü ana başlık altında inceleyebiliriz.
14
TEKSTİLDE ÇEVRE
14
2.1. Katı Atıklar
Üretimde farklı işlemlere katkı sağlayan veya üretim artığı olarak ortaya ıkan katı
atıklar oğunlukla geri dönüşümlüdür. Bunlar pamuklar, sentetik ve diğer elyaf ve
kumaşlardır. Geri dönüşümlü olmayanlar ise; hurda ıskarta par a zımpara ve
şardon elyaf, deneme amacı ile boyanmış bez par aları, kağıt ve diğer laboratuvar
malzemeleridir.
2.2. ıvı Atıklar
Başlıca sıvı atıklar, üretimde kullanılan boyama maddeleri sonucunda atık sulara
verilen boya maddeleridir. Özellikle terbiye işletmelerinde yapağı ve ipliklerin
yıkanması, ağartma, boyama ve son ürünlerin yıkanması gibi işlemlerin başından
sonuna kadar yüksek hacimlerde su kullanılmaktadır. Ayrıca, tekstil fabrikalarında
daha düşük maliyetli olan nehir, göl ve kuyu sularının da ek kaynak olarak
kullanımı yaygındır. Bu nedenden dolayı oluşabilecek öncelikli evresel problemler
deniz ve akarsu yaşamlarının tehdit edilmesi, doğal kaynakların tüketilmesi,
ötrofikasyon, asidifikasyon, insan sağlığına etkileri şeklinde sınıflandırılabilir.
2.3. az Atıkları
Tekstil sektöründe yakıt
olarak oğunlukla LPG ve
fuel-oil
kullanılmaktadır.
Tekstil sanayi baca gazı
emisyonunda CO, SO2, NOX,
aldehitler
ve
tozlar
bulunmaktadır. Filtre sistemi
baca gazında bulunan SO2
gazının gaz fazından alınarak
sıvı
fazına
ge irilmesi
prensibine dayanır. Burada
yüksek islilik ortaya ıkar bunu önlemek i in bu gazlar kurum tutucudan ge irilip
atmosfere verilir. Tekstil sanayinde baca gazlarına karşı mutlaka filtre sistemi
bulunmalıdır. Ülkemizde tekstil endüstrisinde entegre olmayan tesislerin oğunda
baca sisteminde fiziksel ve kimyasal arıtma yapabilecek özellikte filtre sistemi
bulunmamaktadır [7].
TEKSTİLDE ÇEVRE
15
15
2.4. ürültü Kirliliği
Tekstil fabrikalarında gürültü etkisi genellikle tüm işlemlerin kapalı binalar
i erisinde ger ekleştirilmesi nedeniyle evreye herhangi bir etkisi olmamakla
birlikte, üretim esnasında alışan makine ve ekipmandan kaynaklanan i mek n
gürültüsü oluşmakta ancak bu durum ok sıkıntı yaratan bir husus olmamakta,
tesislerde modern teknolo iler kullanılmadığında istenmeyen etkilere neden
olabilmektedir [8]. şletmelerde alışan kişilerde özellikle örme ve dokumanın
yapıldığı yerlerde gürültü kirliliğine bağlı olarak işitme kayıpları yaşanmaktadır. Bu
kayıp kimi zaman 0 ler civarına ulaşmaktadır.
2.5. Koku Problemi
Önemli evresel problemlerden biri de kokudur. Koku problemin ana nedenlerini
ü e ayırmak mümkündür.
1. Düzensiz veya vahşi öp depolama alanlarından kaynaklanan koku problemleri
2. Arıtılmamış atık suların yarattığı koku problemleri,
. ava kirliliğine bağlı koku problemleri
Koku probleminin üretimde başlıca kaynakları; tekstil ürünlerinin kasar, boyama
ve baskı işlemlerinden oluşan ve atık su arıtma tesisinden kaynaklı olarak ortaya
ıkabilmektedir. Klor ve kükürt gibi kimyasalların kullanımı kokunun artmasına
neden olmaktadır [8].
Çevreyi tehdit eden bu konuların oluşturabileceği çevresel etkiler;
 Deniz Ekotoksisitesi,
 Akarsu Ekotoksisitesi,
 Doğal Kaynaların Tüketilmesi,
 Ötrofikasyon,
 Küresel sınma,
 Karasal Ekotoksisite,
 Asidifikasyon,

nsan Sağlığına Etkileri,
 Fotokimyasal Oksidasyon,
 Ozon Tabakasının ncelmesi şeklinde değerlendirilebilir.
16
TEKSTİLDE ÇEVRE
16
3. T K Tİ D
R İ ve U TÜK TİMİ
Türkiye de birincil ener inin
40 ını, elektriğin
47 sini sanayi sektörü
kullanmaktadır. Tekstil ve hazır giyim sektöründe ener i harcamalarına
baktığımızda ise, tüm sanayi i erisindeki ener i kullanım oranının %19 olduğu
görülmektedir. Ayrıca yapılan alışmalar göstermektedir ki, tekstil ve hazır giyim
sektörü ortalama %20-25 oranında tasarruf potansiyeline sahip bir sektördür.
Kolay bir yaklaşımla tekstil işletmelerinde ener i tüketen sistemlere yönelik ener i
verimliliği uygulamaları sonucunda sağlanacak minimum 10 luk tasarruf ile yıllık
250 milyon dolar civarında kazan elde edilebileceği hesaplanabilmektedir [9].
Türkiye’de
birincil
enerji
ihtiyacının 20 den fazlasını ve
apılan çalışmalar
toplam elektrik tüketiminin
göstermektedir ki, tekstil
45 ini
sanayi
sektörü
ve hazır giyim sektörü
kullanmaktadır.
ortalama %20-25
Ener i yoğunluğunun yüksek
oranında tasarruf
olduğu
Türkiye de
sanayi
potansiyeline sahip bir
sektöründe de ener i yoğun
sektördür.
faaliyetler
sürdürülmektedir.
Türkiye elektrik istatistikleri net
tüketiminde ilk ü sıra i erisinde
tekstil yer almaktadır. Üretim maliyetleri i erisinde ener i maliyeti değerleri
incelendiğinde tekstil sektöründe elektrikte 57 seviyelerinde ener i tasarrufu
potansiyeli mevcuttur [10].
ekil 1. Sanayi sektörü ener i tüketiminin alt sektörlere dağılımı [11]
TEKSTİLDE ÇEVRE
17
17
ekil 1 de 2010 yılı endüstriyel ener i tüketim oranlarının dökümü sunulmaktadır.
Tablo 1 de ise hem elektrik ener isi hem de yakıt i in endüstriyel sektör türünde
öngörülen ener i tasarrufu potansiyelini görülmektedir.
Tablo 1. Endüstriyel sektör türüne göre öngörülen ener i tasarrufu
potansiyelleri[12]
Demir Çelik
imento
Tekstil
Kimyasal
ıda
Elektrik
%21
%25
%57
%18
%18
akıt
%19
%29
%30
%64
%35
Tekstil boyama ve terbiye işlemlerinde enerji yoğun olarak kullanılmaktadır. plik,
dokuma ve hazır giyim gibi proseslerde de ener i kullanımı azımsanmayacak
derecededir. Elektrik ener isinin ve kömür, doğalgaz ve fuel-oil gibi ısı ener i
kaynaklarının maliyetinin pahalı olması nedeniyle bu ener i kaynaklarının verimli
kullanılması gerekmektedir [13].
Tekstil sektöründe de ener inin verimli kullanımı ama lı bir ok potansiyel
verimlilik alışması bulunmaktadır. Bunlar arasında atık ısının ve atık suyun
ener isinin geri kazanılması, ka aklar ve yetersiz bakım yüzünden kaynaklanan
ener i kayıplarının önlenmesi, makinelerde ve iletim sistemlerindeki yalıtım
sorunlarının özülmesi, kazan yalıtımı ve yakma karışımının en verimli şekilde
yapılması sayılabilir 14].
Tekstil sektöründeki genel girdiler Tablo 2 de gösterilmektedir. Bu genel girdilerin
i inde ener inin oranı yaklaşık 14 oranındadır. Bu oran üretim maliyetleri dikkate
alındığında ok önemli bir yer teşkil etmektedir [13].
Tablo 2. Tekstil Terbiyesi Maliyet Dağılımı [13]
Girdiler
%
Ücretler
30
Boya ve Kimyasal Maddeler
22
Ener i ( sı ve Elektrik)
14
Su Atık
4
Diğer
30
18
TEKSTİLDE ÇEVRE
18
Tekstil endüstrisinde ipliklerin yıkanması, ağartma, boyama ve son ürünlerin
yıkanması gibi işlemlerin başından sonuna kadar yüksek hacimlerde su
kullanılmaktadır. Tekstil sanayi metal sanayinden sonra, yıllık toplam 1 1. 15.000
3
m atık su oluşturmakta, bu suların yaklaşık 57 si arıtılmadan deşar edilmektedir
[15]. Tekstil yaş işlemlerinde oluşan atık sular prosese bağlı olarak, örneğin haşıl
sökme ve kaynatma işlemlerinde yüksek BO (Biyolo ik Oksi en htiyacı),
ağartmada AO (Adsorblanabilen Organik alo enler), boyama işlemlerinde BO ,
KO (Kimyasal Oksi en htiyacı) ve metal i ermektedir. Boya, baskı ve apre
işlemlerinde ayrıca u ucu organik bileşik (VOC) değerleri de yüksek ıkmaktadır
[16]. Ayrıca, tekstil fabrikalarında daha düşük maliyetli olan nehir, göl ve kuyu
sularının da ek kaynak olarak kullanımı yaygındır. Başlangı ta kullanılan büyük
miktarlardaki suyun az bir kısmı üründe yer almakta ve sonu ta üründe
kullanılmayan kısım ıktı olarak büyük hacimde oluşmaktadır. Bu nedenden dolayı,
doğal su kaynaklarının tüketimi her ge en gün artmaktadır. Aynı zamanda atık su
oluşumunu tetikleyerek temiz su kaynaklarının kirlenmesine ve evrenin
tahribatına neden olmaktadır. Tekstilde suyun verimli kullanımı ve atık suların
arıtılması su tüketiminin evreye verdiği etkiyi azaltacaktır [6].
Çevre duyarlılığının her ge en gün arttığı şu dönemde dünyadaki gelişmişlik
seviyesinin takibi, insan ve evre sağlığını korumak maksadıyla bir ok kanun ve
yaptırımlar öngörmektedir. Bu yaptırımlar gereği suyu ve ener iyi daha akıllıca ve
verimli kullanmak işletmeleri rakiplerine kıyasla bir adım önde kılmaktadır.
Endüstriyel düzeyde su ve ener i verimliliğinin işletmelere faydaları şu şekilde
özetlenebilir:






Su ve atık su masraflarından tasarruf,
Enerji masraflarından tasarruf,
Kimyasal masraflarından tasarruf,
Yasal Mevzuata uyumun kolaylaşması,
Daha düşük evresel etki,
Firma ima ının iyileşmesi [16].
TEKSTİLDE ÇEVRE
19
19
Bahsi ge en tasarruflar doğrudan işletmeleri pozitif etkilediği gibi evreyi de
etkilemektedir. şletmeciye korkutucu gelen evre düzenlemeleri ve kanunlar iyi
bir işletme yönetimiyle ticarette rekabette pozitif ayrımcılık yaratabilir.
Sektörde yapılan anketleri karşılaştırdığımızda yeşil farkındalığın hızla arttığı
gözlemlenmektedir. Dolayısı ile yeşil pazar büyümekte ve gelişmektedir. Yeşil
pazar artan rekabet şartlarında firmalar i in ticari olarak önemli fırsatlar
sunmaktadır. Firmalar sürdürülebilir, ekolo ik etiketli ürünlerini pazara sunmakta,
ok uluslu büyük şirketler sürdürülebilir üretim raporlarını yayınlamakta, ekolo iksürdürülebilir üretim i in tedarik zincirleri oluşturmaktadır.
Türk Tekstil
sektörünün de bu pastadan pay almasını sağlamak, yasa yapıcı kurumların yeşil
düzenlemelerine uyum sağlamak ve hazırlıklı olmak i in Türk Tekstil sektöründe
sürdürülebilir üretim alt yapısının oluşturulması gerekmektedir.
20
TEKSTİLDE ÇEVRE
20
4. Ü K Mİ D T K Tİ
KTÖRÜ
UYGULANAN
R
DÜ
M
R
Ülkemizde, tekstil sektörüne yönelik yapılan alışmalardan biri Çevre ve ehircilik
Bakanlığı tarafından yayınlanan, 14 Aralık 2011 tarihli “ Tekstil Sektöründe Entegre
Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği” dir. (Sayı: 2 142).
Tebliğ de ifade edildiğine göre MET (Mevcut En yi Teknikler), kirliliğin ve bütün
olarak evre üzerindeki olumsuz etkilerin önlenmesi, bunun mümkün olmadığı
yerlerde de en aza indirilmesi amacıyla tasarlanmış emisyon deşar sınır
değerlerine prensipte temel sağlamak üzere belirli tekniklerin uygulanabilirliğini
gösteren, faaliyetlerin ve işletim yöntemlerinin geliştirilmesi sırasındaki en etkin
ve ileri aşamayı ifade eder [4]. Daha detaylı tanımlayacak olursak,
• Mevcut: “Ekonomik ve teknik a ıdan uygun koşullar altında, maliyet ve
avantajları göz önünde bulundurarak ilgili endüstriyel sektörde
uygulamaya izin verecek düzeyde geliştirilmiş”
• En iyi: “Çevrenin bir bütün olarak yüksek seviyede korunmasında diğer
tekniklere göre en etkin olan”.
• Teknikler: “ em kullanılan teknolo i hem de tesisin tasarım, inşa, bakım,
işletilme ve kapatılmasında kullanılan yöntem” dir[17].
Tebliğ kapsamındaki yapılması istenen bazı MET örnekleri şöyledir 4 ;
- Biyolo ik olarak kolay ayrışabilen yüzey aktif maddelerin kullanılması,
- Farklı işlemleri tek adımda birleştirme olanaklarının araştırılması,
- Su ve ener i israfını engellemek i in, üretim prosedürlerinin dokümante
edilmiş halde bulundurulması ve alışanlar tarafından kullanılması,
- Ekipmanların titreşimini azaltmaya yönelik önlemler alınması ve
duvarlarda ses izolasyonunun yapılması gibi.
TEKSTİLDE ÇEVRE
21
21
MET uygulamaları ile elde edilebilecek verimliliklerden birka tanesini
aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
- Baskı-boyama atıksu amurundan 90 oranında yıkama suyu olarak
kullanılabilecek su kazanmak mümkündür.
- Baskı blanket temizliğinden gelen suların aynı ama la tekrar kullanımı ile
70 oranında su tasarrufu sağlanabilmektedir.
- Buhar dağıtım sistemindeki bütün sıcak yüzeylerin izole edilmesiyle ısı
kayıpları 90 oranında azaltılabilmektedir.
- Baskı boya amurlarının ayrı toplanması ile tehlikeli atık üretiminin
0
mertebesinde azalmasının sağlanması mümkündür.
Söz konusu tebliğin özünde, tekstil terbiye işletmelerinde yapılan üretim
faaliyetlerinde bir yandan hammadde ve ener i kullanımının minimuma indirilmesi
ile diğer yandan da zararlı kimyasal madde kullanımının ortadan kaldırılması
yoluyla hem kaynak kullanımından tasarruf yapılması ve hem de evre kirliliğinin
kaynağında önlenmesi yatmaktadır.
22
TEKSTİLDE ÇEVRE
22
5. T K Tİ
KTÖRÜ
U
U A A
R
A
MA AR
Bu kapsamda tekstil ve hazır giyim sektöründe öne ıkan uygulamalar temiz
üretim, ekolo ik etiketler, ener i verimliliği ve yaşam döngüsü değerlendirmesi
analizleridir.
5.1.Temiz Üretim
Temiz Üretim kavramı Birleşmiş Milletler Çevre Programı ( EP) tarafından
“toplam etkinliği artırmak, insan ve evre üzerindeki riskleri azaltmak i in entegre
ve önleyici bir evre strate isinin proseslere, ürünlere ve hizmetlere sürekli olarak
uygulanması” şeklinde tanımlanmaktadır. Günümüzde temiz üretim ile aynı
kapsamda kullanılmakta olan “eko-verimlilik” de, ekonomik ve ekolo ik verimliliğin
bileşimi olarak a ıklanmaktadır.
Temiz üretim eko-verimlilik,
geleneksel kirlilik kontrolü
yöntemlerinin aksine atık
oluşumunu
kaynağında
önleyerek azaltarak
üretimden
kaynaklanan
evresel etkileri en aza
indirmeyi ama lar. Temiz
üretim eko-verimlilik
yaklaşımı,
evresel fayda
yanında ekonomik getirileri de
olan bir üretim strate isidir.
Temiz üretim eko-verimlilik;
ammadde ve ener iyi daha az kullanmayı,
Yeniden kullanım ve geri dönüşümü artırmayı,
Daha az atık oluşturmayı,
Tehlikeli atık miktarını azaltmayı ama layan evreye duyarlı bir atık yönetimi
yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, evresel etkileri en aza indirmenin yanında verimlilik
artışı sağlamayı da ama lamaktadır. Atığı oluştuktan sonra kontrol etmek yerine,
kaynağında önlemeyi azaltmayı ama lar [8].
TEKSTİLDE ÇEVRE
23
23
Temiz üretim metodolo isi ekil 2 de ifade edilmektedir. Temiz Üretim
kapsamında firmalarda 4 aşamalı alışma yapılmaktadır. Temiz Üretim ihtiyacının
ortaya ıkmasından sonra; planlama ve organizasyon, değerlendirme, fizibilite
analizi ve uygulama adımları ger ekleştirilir. Bu süre lerde zamana bağlı olarak,
malzeme ve ener i kullanımı azalır, atık ve emisyon oluşumu kontrol altına alınarak
minimum seviyelere düşürülür. Bu adımların detaylı i erikleri ekil
de
gösterilmektedir [17].
ekil . Temiz Üretim Metodolojisi 1 [17]
24
TEKSTİLDE ÇEVRE
24
ekil .Temiz Üretim Metodolojisi 2 [17]
5.2. Ekolojik Etiketler
Ekolojik tekstil veya eko tekstil demek elyaf halinden bitmiş halde ürün oluncaya
kadar ki tüm işlem basamaklarında evre gözetilerek üretilmiş, kullanım
aşamasında kullanıcıya zarar vermeyen ve kullanım aşaması tamamlandığında geri
dönüştürülebilir, tekrar kullanılabilir nitelikte olan yahut atık haline geldiğinde
evreye zarar vermeyen ürünlere dönüşebilir nitelikteki (biyobozunur) tekstil
ürünleri demektir [18].
Türkiye nin tekstil ihracatının en önemli kısmını oluşturan Avrupa Birliği
ülkelerinde evre, sağlık, kalite gibi konularda, yaşanan gelişmelerin bir sonucu
olarak pek ok düzenleme ve yasa ortaya konmuştur. Bunların bir kısmı zorunlu
uygulamalar olmakla birlikte, bir kısmı gönüllü uygulamalardır. Avrupa Birliği
ülkelerinde geliştirilmiş ulusal düzeyde ve bazen de birden fazla ülkede kabul
görmüş ekolo ik ürün etiketlerinin yanı sıra tüm AB ülkeleri i in ge erli olacak “AB
Çevre Etiketi” oluşturulmuştur. u an tekstili de i ine alan 20 yi aşkın ürün grubu
evre etiketi almaktadır 19].
TEKSTİLDE ÇEVRE
25
25
Eko-etiketleme, ürünlerin üretim ve kullanım aşamalarında diğer ürünlere kıyasla
evreye daha az zarar verdiğini gösterdiğinde ürünlere eklenen etiketlerdir. Ekoetiketlemenin amacı, doğayı korumak, evreci yenilikleri ve öncülüğü teşvik etmek
ve tüketicinin evre konusundaki bilincini arttırmaktır. Bu etiketler tekstil
mamullerinin zararlı maddeleri i ermediklerinin garantisini vermektedir. Burada
ama tüketicinin temiz ürün alması ve dünyada ekolo ik dengenin kurulmasıdır.
Avrupa Birliği ülkelerinde geliştirilmiş ulusal düzeyde, bazen de birka ülkede
birden kabul görmüş pek ok ekolo ik ürün etiketi vardır. Bu etiketlerin başlıcaları
Almanya da Blue Angel etiketi, SG Etiketi, Öko-te etiketi, sve te Falcon etiketi ve
Krav etiketi, ollanda da Milieukeur Etiketi ve EKO kalite Sembolü, Fransa da F
etiketi ve sve , orve , Finlandiya ve zlanda da ge erli S A etiketidir. Bu etiket
karmaşasını engellemek amacıyla AB Eko Etiketi ve kriterleri geliştirilmiştir. AB Eko
Etiketi nin yanı sıra, Carbon Trust ve Öko Te etiketleri global anlamda en ok
yaygınlaşan etiket olmuştur. Etiketlerin yanı sıra üreticiler EPD(Environmental
Product Declarations) vasıtası ile ürünlerinin Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi
sonu larını tüketiciyle paylaşmaktadır.
ekil . Ekolojik Etiket Örnekleri
En ok kullanılan ekolo ik etiketlerden E Ecolabel (AB Eko Etiketi) uygulaması,
tüketicilerin daha yeşil ürün ve hizmetleri ayırt edebilmelerine yardımcı olmak
amacıyla başlatılmış gönüllülük esasına dayanan bir uygulamadır. Ecolabel,
ürünler ile ilgili evresel yasaları ve sürdürülebilir tüketim alışkanlıklarını teşvik
eden tek ara olmuştur [20]. AB Eko-Etiketi, gıda, i ecek, ila ve tıbbi ürünler
dışındaki alanlarda herhangi bir hizmet ya da ürün i in verilebilmektedir. Bugün
AB Eko-Etiketi ok geniş bir ürün ve hizmet yelpazesini kapsamakta olup yeni
26
TEKSTİLDE ÇEVRE
26
gruplar sürekli olarak ilave edilmektedir. Carbon Trust etiketi ise tüketiciye aldığı
ürünün küresel ısınma etkisini (karbon ayak izini) gösteren bir ekolo ik etikettir.
Ekonomi Bakanlığı nın
“Çevre Maliyetlerini
Destekleme Programı”
isteyen firmaların test ve belgelendirme
kapsamında
ücretlerini
oranında
“ECOLABEL,
OEKOTEX,
TEXTILE
desteklemektedir.
E C A GE”
gibi
çevresel
uygunluk
sertifikalarının akredite kuruluşlardan alınması işlemleri ile ilgili harcamaların
(laboratuvar testleri ve belgelendirme işlemleri) 50 si karşılanmaktadır. (97 5
Sayılı Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi akkında Tebliğ in ygulama sul Ve
Esasları Genelgesi) Destekten yararlanabilmek i in hracat ı Birliği Genel
Sekreterliği tarafından, belge alındıktan sonra ay i inde hracat ı Birliklerine
başvurulması gerekmektedir [21].
konomi Bakanlığı ekolojik etiket almak
Tablo 3. AB Eko-Etiket ve Öko-Teks
ÖKO TEKS
AB K TİK Tİ
Almanya kökenlidir. Öko-Teks Avrupa Birliği tarafından tüketiciye
Etiketi, tekstil ve hazır giyim sunulmuş, Avrupa Birliğinin resmi
ürünleri ile ilgili en fazla kabul garantisi altında olan bir etikettir.
gören etiketlerden biridir.
Ama larından bir tanesi sayısı gittik e
artan ekolo ik etiket karmaşasını
ortadan kaldırmaktır.
Ürünü insan ekolo isi a ısından Ürünün teknik performansını da
değerlendirir.
dikkate alarak ürünü hammaddenin
eldesinden son kullanım aşamasına
kadar inceler. Sadece insan ekolojisi
değil, evreye bir bütün olarak bakar.
Avrupa Birliği ülkelerinde devlet
ihalelerine
girmeyi
kolaylaştırmaktadır.
TEKSTİLDE ÇEVRE
27
27
5.3. DD aşam Döngüsü Değerlendirmesi - LCA Life Cycle Assesment)
Yaşam döngüsü değerlendirmesi, tüm dünyada kullanılan, ISO 14040 serisinde
ayrıntılı bi imde tanımlanmış ve standardize edilmiş bilimsel bir analiz metodudur.
Bir ürünün hammaddesinin elde edilişi, üretimi, nakliyesi, kullanılması, bertarafı
aşamalarında (tüm yaşam döngüsü boyunca - beşikten beşiğe) evreye olacak
etkilerini hesaplamakta, üretimin sorunlu noktalarını saptamakta sorunların
kaynağına inmekte kullanılan bir ara niteliği taşımaktadır [22]. Konu özelinde
hazırlanmış bir bilgisayar yazılımı kullanılarak pek ok evresel etki rakamsal
verilerle ortaya konabilmektedir.
YDD 90 lı yılların başından bu yana
karmaşık karar verme süre lerinde
gittik e daha sık başvurulan ve sürekli
geliştirilen bir yöntemdir [18]. ekil 5 te
görüldüğü üzere LCA, ürün ve proses
geliştirme, eko verimlilik, eko etiket,
karbon ayakizi veya
evresel ürün
deklarasyonları gibi bir ok alışmada
şüphesiz önemli bir ara tır.
ekil . LCA yönteminin sonu ları 21
28
TEKSTİLDE ÇEVRE
28
YDA alışmaları yaşam döngüsünün hangi aşamasında yapıldığına bağlı olarak
“beşikten mezara”, “beşikten kapıya”, “beşikten beşiğe” ve “kapıdan kapıya”
olmak üzere gruplandırılabilir. “Beşikten mezara” bir ürün ya da sürecin tüm
yaşam döngülerini kapsayan analiz alışmaları i in kullanılan bir tanımlama olup
hammadde eldesinden (“beşik”) ortaya ıkan atıkların tasfiyesine (“mezar”) kadar
ge ilecek tüm süre leri i ine alır. “Beşikten kapıya” bir ürün ya da süreci, ham
madde eldesinden (“beşik”) itibaren fabrikaya iletildiği aşamaya (“kapı”) kadar
olan süre leri yani yaşam döngüsünü kısmen kapsar. “Beşikten mezara”
yaklaşımının en son yaşam döngüsü olan atık tasfiyesi aşamasında atıkların geri
kazanımı söz konusu ise bu “beşikten beşiğe” yaklaşımı olarak anılmaktadır.
“Kapıdan kapıya” bir ürün ya da sürecin tek bir aşamasına ait yaşam döngüsünün
ele alındığı bir yaklaşımdır [24]. Bu er evede yapılan yaşam döngüsü
değerlendirmesinin aşamaları ekil da görüldüğü gibidir.
Sistem sınırları
belirlenir.
KULLANIM
ALANLARI:
Amaç ve
Kapsam
Etki
Analizi
*Tesisteki iş
akışının
ıkartılması
* Her proseste
işlenen malzeme
miktarı ve
tüketim
kalemleri ve
miktarlarının
belirlenmesi
YORUMLAMA
Envanter
Analizi
-Ürün geliştirme,
- novasyon,
-Strateji
planlama,
-Bazı kamu
politikalarının
düzenlenmesi,
-Diğer
ekil . LCA Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi Aşamaları
TEKSTİLDE ÇEVRE
29
29
Sürdürülebilirlik çerçevesinde yapılan bu alışmalar, firmaların kaynak, ener i
verimliliği ve evre performanslarını artırır. Firmaların evresel etkilerini azaltma
abaları maliyete dayalı risklerinin azalmasına neden olur.
Başarılı bir Çevresel yönetimin finansal başarı getirdiği görülmektedir. Bunun yanı
sıra LCA yaklaşımı ile firmalar çevreye dost bir üretim yaparken iç ve dış pazarlarda
rekabet şanslarını da artırırlar. Çevre dostu ürün taleplerine karşı yapılacak
alışmalarda LCA ka ınılmaz bir yöntemdir.
Projede Gerçekleştirilen DD Uygulama Adımları
1. Ön Toplantı
Ön toplantılarda firmaların ilgili birim alışanları bulunmuştur. Toplantıda
öncelikle tebliğ üzerinde durulmuş ardından Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi
yönteminin ne olduğu, ne ama la yapıldığı konusunda ilgili personel
bilgilendirilmiştir.
2. Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi Çalışma Aralığının Belirlenmesi
Yaşam döngüsü değerlendirmesi i in gerekli olan alışma sınırlarının belirlenmesi
aşamasında alışmanın kapıdan-kapıya yaşam döngüsü değerlendirmesi şeklinde
yapılmasına karar verilmiştir. Çalışma sınırları firmanın ham depo girişinden
mamul ıkışına kadardır.
3. Analizlerin Ürün mü Yoksa Proses Bazlı mı Yapılacağı
Bu pro ede yaşam döngüsü değerlendirmesi ürün bazlı olarak yapılmıştır. Dolaylı
olarak ürünün ge tiği her bir proses adımında yaşam döngüsü değerlendirmesi
yapılmıştır.
4. Fonksiyonel Birimin Belirlenmesi
Yaşam döngüsü değerlendirmesi alışması i in gerekli olan fonksiyonel birim
belirlenmiştir. Tüm hesaplamalar bu fonksiyonel birime göre indirgenerek
yapılmış, sonu lar yine fonksiyonel birim cinsinden a ıklanmıştır.
5. Fonksiyonel Birimin Ge tiği Üretim Akış emasının Ayrıntılı ekilde
Çıkartılması
Se ilen ürünün ge tiği tüm işlem adımlarını i eren proses akış şeması
oluşturulmuştur. Burada ama ; alışmada verilerin kontrollü takibi sağlanarak
gözden ka abilme ihtimalini ortadan kaldırmaktır.
30
TEKSTİLDE ÇEVRE
30
6. Envanter Analizlerinin Yapılması
Ürün proses akım şemasının ıkartılmasının ardından yapılan uygulamada ürünün
ge tiği her bir proseste kullanılan hammadde, kimyasallar, enerji, su gibi girdiler
ve oluşan tüm atıklar, emisyonlar, ürün ve yan ürünler bir tabloda birleştirmiştir.
7. Verilerin Bilgisayar Yazılımına Girilmesi
Envanter analizlerinin toplaması aşaması tamamlandıktan sonra, tüm veriler bir
bilgisayar yazılımına girilmiştir.
8. Program Sonu larının Yorumlanması
Verilerin tümü programa girildikten sonra, fonksiyonel birimin ya da üretim
proseslerinin bütün evresel etkileri program tarafından hesaplanmıştır. angi
aşamalardan en fazla etkinin geldiği ya da üretim sırasında yapılan eşitli tekrar
kullanım, kazanım gibi faaliyetlerin olumlu etkilerinin derecesini görmek mümkün
hale gelmiştir. Programın hesapladığı evresel etkilere, ürünün ge tiği hangi
işlemlerin ya da kullanılan hangi maddelerin sebebiyet verdiği danışman
tarafından yorumlanmıştır.
9. Firmaya Ait Dosyaların Teslim Edilmesi
Yapılan tüm alışmalar kapsamında elde edilen veriler, sonu lar ve ilgili yorumlar
bir dosya halinde firmaya sunulmuştur.
TEKSTİLDE ÇEVRE
31
31
6. T K Tİ T RBİ
U TURU MA
KTÖRÜ D T Mİ ÜR TİM İ İ ÖR
R
İ
U RA RU
rojenin Adı: “Tekstil Terbiye Sektöründe Temiz Üretim
Oluşturulması”
roje süresi: 19 ay
Bütçesi: 86.100 TL
KM D
Rİ
in Örnek Modellerin
Gü lü bir ekonomi her şeyden önce, sağlıklı bir evre ile mümkün olabilir.
Türkiye de ekonomik kalkınmanın evre ve sosyal ilerleme ile ilişkilendirilmesini,
yani sürdürülebilir kalkınmayı temin etmek i in bir takım gü lüklerin üstesinden
gelinmelidir. Ener i, sanayi, tarım, ulaştırma ve turizm ile ilgili artan evresel
baskılar ile yüz yüzedir. Bu baskılar hava kalitesi, su hizmetleri, su kaynakları, atık
yönetimi, toprak erozyonu ve tabiatın korunmasının yanı sıra deniz sorunları gibi
bir dizi evresel sorun şeklinde görülmektedir. Özellikle ülkemizde de AB ye giriş
öncesi AB evresel müktesebatı ile uyum abalarının bir par ası olarak evre
reformunun kurumsal yapı ve yasamaya ilişkin bir dizi evresel reform öğesi
uygulamaya konmuştur.
Bu uygulamalardan biri de Çevre ve ehircilik Bakanlığı tarafından yayınlanan,
2012 yılının sonuna kadar uygulama zorunluluğu olan, 14 Aralık 2011 tarihli
“Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Tebliği dir (Sayı: 2 142)”.
Tebliğde ele alınan temel konular, terbiye işletmelerindeki üretimin evreye
olabilecek olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, hammadde ve enerji
verimliliğinin arttırılması ve “Temiz Üretim” teknolo ilerinin kullanılmasıdır. Bu
tebliğ ile işletmelerde MET (Mevcut En yi Teknikler) in belirlenmesi ve 2014 yılı
sonuna kadar uygulanması esastır.
Bu tebliğin amacı:
• Tekstil sektörü faaliyetlerinin evreye olabilecek olumsuz etkilerinin en
aza indirilmesine,
• Çevreyle uyumlu yönetimin sağlanması i in üretim sırasında suya, havaya
ve toprağa verilecek her türlü emisyon, deşar ve atıkların kontrolü ile
hammadde ve enerjinin etkin kullanımına,
32
32
TEKSTİLDE ÇEVRE
•
Temiz üretim teknolo ilerinin kullanımına ilişkin usul ve esasları
düzenlemektir.
Bu tebliğ kapsamında “Tekstil
Terbiye
Sektöründe
Temiz
e
e e
e, e
e
Üretim in Örnek Modellerin
planla
a a a e
Oluşturulması” başlıklı pro e,
y a a
a
e
Tekstil Sektöründe Entegre
e a
aa
ya
a
Kirlilik Önleme ve Kontrolü
e e a
Tebliği nin Terbiye şletmeleri
tarafından doğru ve zamanında
uygulanmasına yardımcı olmuş ve tebliğin ülke ıkarları a ısından hedeflerine
ulaşmasına katkı sağlamıştır. Bu ama la, ilgili sektörde bilgilendirme eğitimleri
düzenlenmiş ve se ilen pilot firmalarda uygulama alışmaları yapılmış, tüm sektör
i in örnek uygulama modelleri oluşturulmuştur.
Pro enin temelinde, temiz üretim planlarının hazırlanması ve uygulanması
konusunda öncü ve model alışmaların yapılması hedefi vardır. Yapılan alışmalar,
tamamen sektörde “Temiz Üretim” konusunun uygulamalarına ge işin
sağlanmasına ve ilgili teknik mevzuatın firmalar tarafından uygulanmasının
kolaylaştırılmasına yöneliktir. Tekstil terbiye işletmelerini hedef alan bu pro e,
diğer sanayi kollarına da öncülük etmiştir.
Tüm faaliyetler, T B adına pro e kapsamında istihdam edilmiş olan yeni bir
personel tarafından takip edilmiş ve B TEKOM (Bursa Tekstil ve Konfeksiyon ARGE Merkezi) tarafından ilgili teknik alışmalar yapılmıştır. Ayrıca pro e ile ilgili
eğitim, seminer ve teknik uygulama konularında 2 akademisyenden teknik
danışmanlık hizmeti alınmıştır.
33
TEKSTİLDE ÇEVRE
33
6.1. Proje Kapsamında erçekleştirilen Temel aaliyetler





Bilin lendirme seminerleri düzenlenmiş olup iki günde ger ekleştirilen
seminerlere 50 kişi katılmıştır.
Model uygulamaların yapılacağı firmalar, firmalarla yapılan toplantılar
sonucu alışmaların yapılacağı firma belirlenmiştir.
Model uygulamalar i in firmaların belirlenmesinin ardından farklı tekstil
terbiye işletmesinde gelişmiş bir altyapıya sahip olan Yaşam Döngüsü
Değerlendirme programı (SimaPro) yardımıyla proses analizleri
yapılmıştır.
Elde edilen evresel etki sonu larına göre her bir örnek firma i in ilgili
tebliğ uyarınca, evresel etkileri en aza indirmek amacıyla her bir firmaya
en uygun olan Mevcut En iyi Teknikler (MET) belirlenerek temiz üretim
önerileri hazırlanmıştır.
Pro e sonucunda yapılan seminerler ile oluşturulan model
uygulamalardan sektör paydaşlarının da faydalanması sağlanmıştır.
6.2. Elde Edilen Genel Sonuçlar


Yapılan pro e ile Türkiye Tekstil Sektörü nde Temiz Üretim i in atılan
önemli bir adım olmuştur.
Se ilen
model firmada pro enin uygulanması iki kısımda
ger ekleştirilmiştir. Pro enin ilk kısmında firma yetkilileri tarafından
belirlenen bir ürün i in Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi analizleri
yapılmıştır. Yaşam döngüsü değerlendirmesi analizleri ile ürüne ait
evresel etkiler ve sıcak noktalar tespit edilmiştir. Pro enin ikinci kısmında
Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi analizleri sonucunda yapılan tespitlerle
temiz üretim alışması i in proseste uygulanabilecek mevcut en iyi
tekniklerin tespiti i in Tekstil Terbiye Sektörü nde Entegre Kirlilik Önleme
ve Kontrol Tebliği ile Avrupa Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi olan PPC
Directives kaynaklarından yararlanılmıştır.
34
34
TEKSTİLDE ÇEVRE
Yapılan temiz üretim
alışmalarında
model
firmalarda detaylı olarak
Elektrik
tüketiminde
%29’a,
prosesler incelenmiş ve
Kümülatif
enerji
tüketiminde
ürün
kalitesini
%30’a, su tüketiminde %50’ye ve
etkilemeyecek şekilde
buhar tüketiminde %40’a varan
her bir model firma i in
tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca
temiz üretim önerileri
kimyasal tüketimi azalmış ve
kimyasal
sunulmuştur.
çevresel etkiler %20 oranında
Temiz üretim önerileri
düşüş olmuştur.
enerji ve su tasarrufu
sağlanması ile mevcut
tüketimlerin doğal gaz, elektrik, su, kimyasal miktarlarını azaltılması,
zaman tasarrufu sağlanması ve evresel etkilerin azaltılması yönünde
verilmiştir. Temiz üretim i in yatırım gerektiren ve gerektirmeyen
öneriler sunulmuştur.
Öncelik yatırım maliyeti gerektirmeyen
iyileştirmelere verilmiştir.
 Temiz üretim önerilerinde öncelikle mamulün ge tiği mevcut proses akışı
incelenmiş ve bazı model firmalarda optimize proses akışı önerilmiştir.
Önerilen optimize proses akışı ile bazı proses adımları ıkarılmış, bazı
adımlar birleştirilmiştir. Böylece ciddi oranda zaman tasarrufu
sağlanmıştır.
 Optimizasyon i in yapılan diğer bir uygulama terbiye ve boyama
proseslerinde kullanılan sıcaklık-süre diyagramlarının ve re etelerinin
optimizasyonu olmuştur. Bazı firmalarda büyük değişiklikler yapılırken
bazılarında kü ük birka noktaya değinilmiştir. Model firmaların
bazılarında önerilen optimize sıcaklık–süre diyagramı ve re etenin
uygulanması ile; zaman, elektrik, su, kimyasal ve buhar tüketimlerinde
önemli derecede tasarruf sağlanmış, evresel etkiler de ciddi oranlarda
azalma olmuştur. Elektrik tüketiminde
29 a, Kümülatif ener i
tüketiminde
0 a, su tüketiminde 50 ye ve buhar tüketiminde 40 a
varan tasarruflar sağlanmıştır. Ayrıca kimyasal tüketimi azalmış ve
evresel etkiler 20 oranında düşüş olmuştur.

35
TEKSTİLDE ÇEVRE
35
36
36
TEKSTİLDE ÇEVRE
37
TEKSTİLDE ÇEVRE
37
6.3. MODEL UYGULAMALARI
6.3.1. MODEL 1
1 kg Keten-PES Perdelik Kumaş, HT Boyama
(250gr mtül
D
KTRİK TÜK TİMİ
56%
52%
ötraliz
asyon
6%
ötraliz
asyon
3%
Boyam
a
Diğer
18%
4%
Kasar
12%
A TÜK TİMİ
Kurutma
Kurutma
ıcak
ıkama
8%
A
Boyam
a
24%
Kasar
10%
ıcak
ıkama
7%
U TÜK TİMİ
Boyama
32%
Kasar
22%
ıcak
ıkama
23%
ötralizasyon
23%
1 kg perdelik kumaş boyama işleminde:
3
 1,39 kwh elektrik enerjisi, 0,64 m doğalgaz, 55 litre su
kullanılmaktadır.
 En fazla elektrik KURUTMA bölümlerinde harcanmaktadır.
38
38
TEKSTİLDE ÇEVRE
1 kg erdelik Kumaş Boyama İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi
nerji Ayak İzi
KTRİK TÜK TİMİ
23,84MJ
İRMADA TÜK Tİ
48,8MJ
D
A
T
A TÜK TİMİ
24,96MJ
T DARİK İ İRİ D
TÜK TİM
34,5MJ
AM KÜMÜ ATİ
R İ TÜK TİMİ
83,3MJ
1 kg erdelik Kumaş Boyama İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
 n fazla çevresel etki elektrik ve doğalgaz tüketiminden kaynaklanmaktadır.
 Ürünün en büyük etkisi denizlere olmaktadır. Bu etkinin %70 i elektrik
kullanımından gelmektedir.
 Deniz ekotoksisitesine ikinci büyük etki %9 ile perdelik kumaşta kullanılan
kurşunun üretiminden gelmektedir.
39
TEKSTİLDE ÇEVRE
39
Öneriler ve Temiz Üretim Uygulamaları
Mevcut Durum İçin Temiz Üretim
Öneriler
1. Boyama işlemine ait boyama
sıcaklık- süre diyagramının optimize
edilmesi
2. İki farklı makinede gerçekleştirilen
terbiye ön terbiye ve boyama
işlemlerinin tek bir makinede ve ara
işlemler olmadan yapılması
3. Kalite kontrol işlemi sırasında keten
havlarından oluşan problemin ortadan
kaldırılması için terbiye işlemlerinde
kullanılan reçetenin optimizasyonu
4. Boyama makinelerinin dış
yüzeylerinin yalıtılması
Temiz Üretim Uygulamaları onucu
ptimize sıcaklık-süre diyagramı 340
dakikalık terbiye-boyama işlemi
sunulan 1. Alternatif ile 285 dk.’ya 2.
Alternatif ile 302 dk. ya düşmüştür.
Optimize akış şemasının uygulanması
ve boyama ve terbiye işlemlerinin bir
levend boyama makinesinde
yapılması ile % 15 oranında kümülatif
enerji tasarrufu sağlanmıştır.
Kasar prosesinde kullanılan
kimyasalların bu soruna neden olduğu
ön görülmüştür. Reçeteye stabilizör
eklenerek bu sorunun ortadan
kaldırılması ön görülmüştür.
Bu işlemin uygulanması sonucu buhar
ve enerji tüketiminin azalması
beklenmektedir.
40
40
TEKSTİLDE ÇEVRE
Mevcut Durumun ve Temiz Üretimin Çevresel Etkileri
FOTOK MYASAL OKS DASYO
KARASAL EKOTOKS S TE
DE
EKOTOKS S TES
AKARS EKOTOKS S TES
SA SA L
O O TABAKAS
A ETK LER
CELMES
KÜRESEL S MA ETK S
ÖTROF KASYO
AS D F KASYO
DO AL KAY AKLAR
TÜKE MES
0
10
20
OPT M E PROSES
30
40
50
60
70
80
90 100
MEVCUT PROSES
ptimize proses akış şemasının uygulanması ile
-
Kümülatif enerjide %15 tasarruf,
Çevresel etkilerde de %2’den %23’e kadar bir iyileştirme
sağlanmıştır.
1 kg erdelik Kumaş Boyama İşlemi
İçin Karbon Ayak İzi Değeri
Temiz Üretim Öncesi
1 kg Perdelik Kumaş Boyama İşlemi
İçin Karbon Ayak İzi Değeri
Temiz Üretim onrası
41
TEKSTİLDE ÇEVRE
41
6.3.2. MODEL 2
1 kg Perdelik Kumaş, Antibakteriyel Apre
%100 Polyester, 1 gr mtül
1 kg perdelik kumaş apre işleminde:
3
 1,2 kwh elektrik enerjisi, 0,3 m doğalgaz, 107 litre su
kullanılmaktadır.
 Doğalgaz tüketimi kurutma ve fiksaj RAM proseslerinden
kaynaklanmaktadır.
1 kg erdelik Kumaş Apre İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi
nerji Ayak İzi
KTRİK TÜK TİMİ
4,43MJ
İRMADA TÜK Tİ
16,13MJ
D
A
T
A TÜK TİMİ
11,7MJ
T DARİK İ İRİ D
TÜK TİM
15,57MJ
AM KÜMÜ ATİ
R İ TÜK TİMİ
31,7MJ
42
42
TEKSTİLDE ÇEVRE
1 kg erdelik Kumaş Apre İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler
2500
2000
1500
1000
500
0
 n fazla çevresel etki elektrik tüketiminden kaynaklanmaktadır.
 Ürünün en büyük etkisi denizlere olmaktadır. Büyüklük sırasına göre
nedenleri elektrik tüketimi, doğalgaz ve kurşun kullanımıdır.
43
TEKSTİLDE ÇEVRE
43
Öneriler ve Temiz Üretim Uygulamaları
Mevcut Durum İçin Temiz Üretim
Önerileri
1. RAM da doğal gaz tüketiminde
tasarruf sağlanması
2. Ön kurutmada doğal gaz
tüketiminde tasarruf sağlanması
3. ıkama işleminde kullanılan su
tüketiminde tasarruf sağlanması
Temiz Üretim Uygulamaları onucu
Tüketilen sıcak hava miktarının
azaltılması amacıyla bacadan atılan
sıcak havanın nem miktarının
ayarlanması
Atık ısının geri kazanımı
RAM geçiş hızının ürün tipine göre
planlanması
RAM kameralarının ısı rejimlerinin
ayarlanması
Ön kurutma prosesinin bazı
proseslerde devre dışı bırakılması
Apre işlemlerinin yaştan-yaşa
yapılması
Harcanan su tüketiminin azaltılması
amacıyla mevcut delikli borulu
püskürtme sisteminin enjeksiyon
sistemine dönüştürülmesi ile hem su
tüketimini azaltılması hem de
durulamaların daha etkin hale
getirilmesi mümkün görünmektedir.
Mevcut Durumun ve Temiz Üretimin evresel tkileri
1 kg erdelik Kumaş Antibakteriyel
Apre İşlemi İçin Karbon Ayak İzi
Değeri
Temiz Üretim Öncesi
44
44
TEKSTİLDE ÇEVRE
6.3.3. MODEL 3
1 kg iplik, HT Boyama
%100 keten iplik, 33/1 Ne
KTRİK TÜK TİMİ
Kurutm
a
30%
Yumuşa
tma
2%
Final
Aktarm
a
15%
Antiper
oksit
5%
Aktarm
a
Dairesi
14% Kasar
12%
D
Boyama Antiper
16%
oksit
A
A TÜK TİMİNötraliz
Boyama
24%
Kasar
27%
2%
lık Kaynar
Durula Sabunla Nötraliz Durula
ma
ma
asyon
ma
3%
2%
2%
2%
Durula
ma
7%
Yumuşa
tma
9%
asyon
10%
Kaynar
Sabunla
ma
15%
lık
Durula
ma
3%
U TÜK TİMİ
umuşatm
a
lık
13%
Durulama
13%
Kaynar
Sabunlam
ötralizas
a
yon
13%
13%
Kasar
14%
Antiperoks
it
14%
Boyama
14%
Durulama
14%
1 kg keten iplik boyama işleminde:
3
 1,6 kwh elektrik enerjisi, 0,62 m doğalgaz, 82 litre su
kullanılmaktadır.
 En fazla elektrik KURUTMA bölümlerinde harcanmaktadır.
45
TEKSTİLDE ÇEVRE
45
1 kg İplik Boyama İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi
nerji Ayak İzi
KTRİK TÜK TİMİ
5,7MJ
İRMADA TÜK Tİ
29,9MJ
D
A
T
A TÜK TİMİ
24,2MJ
T DARİK İ İRİ D
TÜK TİM
26,6MJ
AM KÜMÜ ATİ
R İ TÜK TİMİ
56,5MJ
1 kg Keten İplik Boyama İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler
4000
3000
2000
1000
0
 n fazla çevresel etki tedarik zincirinden ve doğalgaz tüketiminden
kaynaklanmaktadır.
 Ürünün en büyük etkisi denizlere ve akarsulara olmaktadır.
 En fazla etki BOYAHANE’den gelmektedir.
46
46
TEKSTİLDE ÇEVRE
Öneriler ve Temiz Üretim Uygulamaları
Mevcut Durum İçin Temiz Üretim
Öneriler
1. nerji tasarrufu amacıyla pompa
güçlerinin revize edildiği yeni bir
sıcaklık-süre
diyagramı
önerilmiştir.
2. Enerji ve zaman tasarrufu
sağlamak amacıyla açık renkler
için boyama işlemi için yeni bir
proses akışı önerilmiş olup yeni
proses akışında boyama adımı
sonrasındaki durulama işlemi
prosesten
çıkarılması
önerilmiştir.
Temiz Üretim Uygulamaları onucu
 Mevcut durumdaki 1 kg %100 keten
iplik için harcanan toplam enerji 56,5
MJ iken optimize edilen prosese ait
harcanan toplam enerji miktarının
39,8MJ olduğu görülmüştür. rosesin
optimizasyonu
ile
boyahanenin
toplam kümülatif enerji tüketiminde
%40 oranında azalma olmuştur.
 ptimize edilen boyama sıcaklık sürediyagramı ile toplam boyama süresi
317 dakikadan 307 dakikaya kadar
düşürülmüştür.
 Boyama işlem adımlarından biri olan
durulama işleminin açık renklerin
boyanmasında prosesten çıkarılması
ile su tüketiminde %12 tasarruf, buhar
tüketiminde %6 tasarruf sağlanmıştır.
 Mevcut ve optimize edilen proseslerin
küresel ısınma potansiyeli etkisi 3,36
kg CO2 eq den 2,39 kg CO2eq’e
düşerek %28 oranında bir azalma
olduğu görülmüştür.
47
TEKSTİLDE ÇEVRE
47
Mevcut Durumun ve Temiz Üretimin Çevresel Etkileri
FOTOK MYASAL OKS DASYO
KARASAL EKOTOKS S TE
DE
EKOTOKS S TES
AKARS EKOTOKS S TES
SA SA L
O O TABAKAS
A ETK LER
CELMES
KÜRESEL S MA ETK S
ÖTROF KASYO
AS D F KASYO
KAY AKLAR
TÜKE MES
0
10
20
OPT M E PROSES
30
40
50
60
70
80
90
100
MEVCUT PROSES
ptimize proses akış şemasının uygulanması ile
-
Kümülatif enerjide %29,5 tasarruf,
Çevresel etkilerde de %10’dan %23’e kadar bir iyileştirme
sağlanmıştır.
1 kg Keten İplik Boyama İşlemi İçin
Karbon Ayak İzi Değeri
Temiz Üretim Öncesi
1 kg Keten İplik Boyama İşlemi İçin
Karbon Ayak İzi Değeri
Temiz Üretim onrası
48
48
TEKSTİLDE ÇEVRE
6.3.4. MODEL 4
1 kg iysilik Kumaş, HT Boyama
%100 polyester 8 gr mtül
Diğer
2%
KTRİK TÜK TİMİ Taşarlı
Kurutm
a
43%
ötraliz
asyon
4%
D
A
ıkama
lar
7%
Redükti
f
ıkama
8%
A TÜK TİMİ
Boyam
a
61%
Boyam
a
36%
Kurutm
a
22%
Redükti
f
ıkama
17%
U TÜK TİMİ
Taşarlı
ıkamalar
69%
ötralizas
yon
10%
Diğer
1%
Redüktif
ıkama
10%
Boyama
10%
1 kg giysilik kumaş boyama işleminde:
3
 0,67 kwh elektrik enerjisi, 0,81 m doğalgaz, 131 litre su
kullanılmaktadır.
 En fazla elektrik KURUTMA bölümünde, doğalgaz BOYAMA
ünitesinde, su ise TA AR
KAMA ünitelerinde harcanmaktadır.
49
TEKSTİLDE ÇEVRE
49
1 kg Giysilik Kumaş Boyama İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi
nerji Ayak İzi
KTRİK TÜK TİMİ
2,94MJ
İRMADA TÜK Tİ
34,374MJ
D
T
A A TÜK TİMİ
31,434MJ
T DARİK İ İRİ D
TÜK TİM
20,226MJ
AM KÜMÜ ATİ
R İ TÜK TİMİ
54,6MJ
1 kg iysilik Kumaş Boyama İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
 n fazla çevresel etki doğalgaz tüketiminden kaynaklanmaktadır.
 Ürünün en büyük etkisi denizlere olmaktadır. Bu etkinin
kullanımından gelmektedir.
 evresel etkiler enerji kullanımı ile paralel olarak artmaktadır.
i elektrik
50
50
TEKSTİLDE ÇEVRE
Öneriler ve Temiz Üretim Uygulamaları
Mevcut Durum İçin Temiz Üretim
Öneriler
1. olyester boyama işlemleri için
proses akışında yer alan ve su
tüketimini oldukça fazla miktarda
arttıran taşarlı yıkama işlemlerinin
proses akışından çıkarılması ve
yapılan taşarlı yıkamaların doldurboşalt yıkama yapılması
önerilmiştir.
2. Enerji ve zaman tasarrufu
sağlamak amacıyla boyama ve
redüktif yıkama işlemleri için yeni
bir sıcaklık-süre diyagramlarının
oluşturulması önerilmiştir.
Temiz Üretim Uygulamaları onucu
Hem daha etkin yıkama hem de su
tüketiminin azalması gözlenmiştir.
Taşarlı yıkamaların prosesten çıkarılması
ve doldur boşalt yıkamalar ile proseste:
Toplam boyama süresi: %6,5
Kümülatif enerji tüketimi: 1
lektrik tüketimi: %3,6
u tüketimi: %49,77
Karbon ayak izi: , oranında
azalmıştır.
Boyama adımlarının sayısı den e
düşmüştür.
Önerilen optimize sıcaklık-süre diyagramı
ile boyama süresinin ve enerji
tüketiminin
azalması
beklenmektedir. Doğalgaz tüketiminin en
fazla olduğu boyama prosesinde
tasarruf sağlanması öngörülmektedir.
3. Boyama reçetesinde bulunan
dispergatör-egalizatör olarak
kullanılan kimyasalların sayısının ve
kullanım oranının azaltılması
önerilmiştir.
4. Redüktif yıkama reçetesinde
bulunan yıkama maddesinin tür ve
oran olarak tekrar gözden
geçirilmesi önerilmiştir.
51
TEKSTİLDE ÇEVRE
51
Mevcut Durum ve Temiz Üretimin Çevresel Etkileri
FOTOK MYASAL OKS DASYO
KARASAL EKOTOKS S TE
DE
EKOTOKS S TES
AKARS EKOTOKS S TES
SA SA L
O O TABAKAS
A ETK LER
CELMES
KÜRESEL S MA ETK S
ÖTROF KASYO
AS D F KASYO
KAY AKLAR
TÜKE MES
0
10
20
OPT M E PROSES
30
40
50
60
70
80
90
100
MEVCUT PROSES
ptimize proses akış şemasının uygulanması ile;
Elektrik tüketiminde %30 tasarruf,
Çevresel etkilerde de %10’dan %23’e kadar bir iyileştirme
sağlanmıştır.
1 kg iysilik Kumaş Boyama İşlemi
İçin Karbon Ayak İzi Değeri
Temiz Üretim Öncesi
1 kg iysilik Kumaş Boyama İşlemi İçin
Karbon Ayak İzi Değeri
Temiz Üretim onrası
52
52
TEKSTİLDE ÇEVRE
6.3.5. MODEL 5
1 kg Polyester İplik, HT Boyama
%100 polyester,
den Tekstüre
KTRİK TÜK TİMİ
Boyama
şlemi
40%
SSM
Aktarm
a Diğer
1%
9%
Redükti
f
Yıkama ötraliz
10% asyon
14%
Basın lı
Final
Kurutuc
Aktarm
u
a
13%
9%
Yumuşa
tma
4%
D
Basın lı
Kurutuc
u
1%
Yumuşa
tma
12%
A
ötraliz
asyon
10%
A TÜK TİMİ
Boyama
şlemi
53%
Redükti
f
Yıkama
24%
U TÜK TİMİ
Basın lı
Kurutucu
15%
Yumuşatm
a
20%
ötralizasy
on
20%
Boyama
şlemi
24%
Redüktif
Yıkama
21%
1 kg polyester tekstüre iplik boyama işleminde:
3
 0,92 kwh elektrik enerjisi, 0,47 m doğalgaz, 63 litre su
kullanılmaktadır.
 En fazla elektrik BOYAHANE bölümünde, doğalgaz B AMA İ Mİ
ünitesinde, su ise B AMA İ M ünitesinde harcanmaktadır.
53
TEKSTİLDE ÇEVRE
53
1 kg Polyester İplik Boyama İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi
nerji Ayak İzi
KTRİK TÜK TİMİ
3,3MJ
İRMADA TÜK Tİ
21,75MJ
D
A
T
A TÜK TİMİ
18,45MJ
T DARİK İ İRİ D
TÜK TİM
17,75MJ
AM KÜMÜ ATİ
R İ TÜK TİMİ
39,5MJ
1 kg Polyester İplik Boyama İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
 n fazla çevresel etki doğalgaz tüketiminden kaynaklanmaktadır.
 Ürünün en büyük etkisi denizlere ve akarsulara olmaktadır. Bu etkiler
büyüklük sırasına göre doğalgaz tüketiminden, tedarik zincirinden ve elektrik
tüketiminden gelmektedir.
 evresel etkiler enerji kullanımı ile paralel olarak artmaktadır.
54
54
TEKSTİLDE ÇEVRE
Öneriler ve Temiz Üretim Uygulamaları
Mevcut Durum İçin Temiz Üretim
Öneriler
Temiz Üretim Uygulamaları onucu
1. nerji ve zaman tasarrufu sağlanması
amacıyla mevcut boyama sıcaklık-süre
diyagramı üzerinde süre, pompa
debileri gibi parametreler değiştirilerek
yeni bir boyama sıcaklık- süre diyagramı
tasarlanması önerilmiştir.
ptimize sıcaklık-süre diyagramı ile
boyama gerçekleştirildiğinde ulaşılmak
istenen renk kalitesinde herhangi bir
değişim olmadığı ve istenen kalitenin elde
edildiği görülmüştür.
- Boyama süresi 228 dakikadan 157
dakikaya kadar düşmüştür.
- ünlük şarj sayısı dan a çıkarak
üretim verimliliğinin yaklaşık olarak
artması beklenmektedir.
- arti başına harcanacak enerji
miktarında da %20 oranında tasarruf
sağlanmıştır. Toplam enerji , M den
, M e düşmüştür.
- Doğalgaz tüketiminden %34 oranında
tasarruf edildiği gözlenmiştir.
2. Boyama işleminde boyama kalitesini
etkilemeyecek şekilde su tasarrufu
sağlanması amacıyla boyama, redüktif
yıkama ve nötralizasyon işlemlerinin
yarım flotte oranında yapılması
önerilmiştir.
1 kg ürün için harcanan toplam su miktarı
52,31 L iken yarım banyo boyama işlemi ile
bu miktar 44,923 L ye düşmüştür. Atıksu
miktarı da buna bağlı olarak ,
den
32,9L’ye düşmüştür.
3. Redüktif yıkama adımında yer alan
oligomer
önleyicinin
reçeteden
çıkarılması önerilmiştir.
Boyanan bobinler üzerinde
olmadığı ve rengin kalitesi
herhangi bir olumsuz etki
görülmüştür. Mevcut çevresel
azalmıştır.
oligomer
üzerinde
olmadığı
etkiler de
55
TEKSTİLDE ÇEVRE
55
Mevcut Durumun ve Temiz Üretimin Çevresel Etkileri
O O TABAKAS
CELMES
FOTOK MYASAL OKS DASYO
SA SA L
A ETK LER
ÖTROF KASYO
AS D F KASYO
KARASAL EKOTOKS S TE
KÜRESEL S MA ETK S
DO AL KAY AKLAR
TÜKE MES
AKARS EKOTOKS S TES
DE
EKOTOKS S TES
0
10
20
OPT M E PROSES
30
40
50
60
70
80
90
100
MEVCUT PROSES
ptimize proses akış şemasının uygulanması ile
-
lektrik tüketiminde %12 tasarruf, doğalgaz tüketiminde %34
tasarruf,
evresel etkilerde de %21 oranında bir iyileştirme sağlanmıştır.
1 kg Polyester İplik Boyama İşlemi
İçin Karbon Ayak İzi Değeri
Temiz Üretim Öncesi
1 kg Polyester İplik Boyama İşlemi İçin
Karbon Ayak İzi Değeri
Temiz Üretim onrası
56
56
TEKSTİLDE ÇEVRE
6.3.6. MODEL 6
1 kg iysilik Kumaş, Rotasyon Baskı
2
%100 pamuk (90 gr/m )
KTRİK TÜK TİMİ
Halat
Yıkama
10%
Ram
Kurutma 2 Diğer
12%
1%
Fikse
6%
Baskı
şlemi
17%
D
Kostiklem
e
3%
ablon
Çekimi
10%
A ık En
Gaze
Yıkama 1
1%
6%
Ram
Combi
Kurutma 1
Batch
10%
Kasar
2%
Baskı Altı
Sarım
(RAM)
14%
A ık En
Yıkama 2
8%
A
Baskı
Altı
Sarım
(RAM)
19%
Baskı
işlemi
42%
Ram
Kurutm
a1
15%
Gaze
7%
U TÜK TİMİ
Ram
Kurutm
a2
17%
A ık En
Yıkama 1
20%
Halat
Yıkama
34%
Baskı
şlemi
18%
A TÜK TİMİ
A ık En
Yıkama 2
26%
Combi
Batch
Kasar
2%
1 kg giysilik kumaş baskı işleminde:
3
 1,4 kwh elektrik enerjisi, 0, 74 m doğalgaz, 193 litre su
kullanılmaktadır.
 En fazla elektrik BA K İ Mİ ünitesinde, doğalgaz BA K İ Mİ
ünitesinde, su ise HALAT YIKAMA ünitesinde harcanmaktadır.
57
TEKSTİLDE ÇEVRE
57
1 kg iysilik Kumaş Baskı İşlemi İçin Kümülatif nerji Tüketimi
nerji Ayak İzi
KTRİK TÜK TİMİ
4,91MJ
İRMADA TÜK Tİ
33,81MJ
D
A
T
A TÜK TİMİ
28,9MJ
T DARİK İ İRİ D
TÜK TİM
154,19MJ
AM KÜMÜ ATİ
R İ TÜK TİMİ
188MJ
1 kg iysilik Kumaş Baskı İşleminde rtaya ıkan evresel tkiler
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
 n fazla çevresel etki doğalgaz tüketiminden kaynaklanmaktadır.
 Ürünün en büyük etkisi denizlere ve akarsulara olmaktadır. Bu etkiler
ağırlıklı olarak A K
KAMA işlemlerinden kaynaklanmaktadır.
 A ÖR kullanımı ile enerji tüketiminde sağlanan tasarruf 20,3 MJ
seviyelerindedir.
58
58
TEKSTİLDE ÇEVRE
Öneriler ve Temiz Üretim Uygulamaları
Mevcut Durum İçin Temiz Üretim Önerileri
1. Kostikleme sonrası açık en yıkamada nötralizasyon yapılmasına gerek
yoktur.
2. Kasar sonrası açık en yıkamada asitsiz yıkama yapılarak kumaş pH
kontrolüne bağlı olarak:
3. pH > 8 ise 5. banyo yerine 4. banyoya asit ilave edilebilir.
4. pH<8 ise asitsiz yıkama yapılabilir.
3. Kasar sonrasında açık en yıkama banyosundaki asit kullanımının
kaldırılması durumunda baskı patındaki alkali miktarında da kısmi bir azaltma
sağlanabilir.
4. RAM kurutma çıkışlarında kumaşın aşırı kurutulmasının önlenmesi için
nem kontrolü yapılabilir.
5. Özelikle baskı sonrası aşırı kurutmanın önlenmesi için baskı kurutma
çıkışı nem kontrolü yapılmalıdır.
6. Kostikleme ve 1. açık en yıkama sonrasında yapılan ara kurutmanın
ortadan kaldırılabilmesi için, gaze işleminin başlangıçta kumaş kuru halde
iken yapılması gerekir.
7. Kostikleme sonrası açık en yıkamada yüksek enerji tüketildiği için daha
hafif bir yıkama yapılması üzerine eğilinmelidir.
8. Kasar banyosunda kullanılan yumuşak suyun kalitesi ile ilgili bir sorun
yoksa buradaki iyon tutucu kaldırılabilir.
9. Kasar işleminde kullanılan peroksit stabilizatörünün miktarı yüksek olup
çevresel etkiyi ve maliyeti azaltmak için gerekirse reçetede bir revizyona
gidilmelidir.
Mevcut Durum ve Temiz Üretimin Çevresel Etkileri
1 kg Giysilik Kumaş Baskı İşlemi İçin
Karbon Ayak İzi Değeri
Temiz Üretim Öncesi
59
TEKSTİLDE ÇEVRE
59
7. KAYNAKLAR
1. GÜLERYÜZ Ö., Küresel Gelişmeler şığında Türkiye de Tekstil Sektörü ve
Geleceği, 2011, Süleyman Demirel Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
2. Türkiye Tekstil ve azır Giyim Sektöründe Kurumsal Sosyal Sorumluluk Durum
Raporu, 2012.
3. Çevre ve ehircilik Bakanlığı. 2011, klim Değişikliği lusal Eylem Planı ( DEPTR)
2011–2023.
4. Çevre ve ehircilik Bakanlığı, Tekstil Sektöründe Entegre Kirlilik Tebliği, 14
Aralık 2011, Ankara.
5. Tekstil ve Konfeksiyonun Geleceği in Avrupa Teknolo i Platformunun
“Avrupa da Tekstil Araştırmaları ve Yeniliğin Geleceğini Planlamak” Başlıklı .
Yıllık Genel Konferansı, 20-21 Mart 201 , Brüksel.
6. Tekstil
Sanayinde
Anahtar
Çevresel
Konular,
http://www.bcm.org.tr/pdf/tekstil%20sanayiinde%20cevresel%20konular.pdf
7. TC. Çevre ve Orman Bakanlığı ÇED Ve Planlama Genel Müdürlüğü Çevre
Envanteri Dairesi Başkanlığı Türkiye Çevre Atlası
8. alkbank Kurumsal Sosyal Sorumluluk Pro esi, “Tekstil ve azırgiyim Sektör
Raporu”, 2010.
9. Kabakcı, K, Onaygil, S. ve Acuner, E. 2011, EVF, “ Tekstil Sanayi Sektöründe
Minimum Ener i Tasarruf Potansiyelinin Belirlenmesi.”
10. Güney Ege Kalkınma A ansı Eylül 2012.
11. ETKB, TÜ K, 2010, BS tahminleri, Taslak-Türkiye de Ener i Tasarrufu
Potansiyelini Kullanmak, Dünya Bankası Raporu.
12. http://www.midseff.com/tr/energy_efficiency_projects.html (MENR, Turkstat,
IBS estimates)
13. kiz Y. ve Öztürk .K. (200 ) Tekstil Sektöründe Ener i Tüketimi ve Tüketimin
Aylık Değişimi, . Ege Ener i Sempozyumu ve Sergisi, Denizli, s. 90- 397
14. Önöz, E. 200 , Tekstil Sanayinde Ener i Verimliliği Ve Enerji Verimli Motor
Sistemleri.
15. TÜ K 200
16. D RM , Ö., Milli Prodüktivite Merkezi Yayınlar o: 720, “Türkiye nin
Verimlilik Merkezi” Su Verimliliği, 2011, Ankara.
17. B LG , S., 2012. Temiz Üretim Eğitimi, Bilim, Sanayi Ve Teknolo i Bakanlığı
Verimlilik Genel Müdürlüğü
18. TK B, 2005.
60
60
TEKSTİLDE ÇEVRE
19. Özdoğan, E., Korkmaz, A., Seven, T., “Eko-Teks ve AB Çevre etiketi” Eco-Tex
and EU Eco-Label (Ege Ü. Tekstil Mühendisliği Bölümü, 2007).
20. Kara, H., 2011. Eko-Etiketler ve AB Eko-Etiketi, Sürdürülebilir Üretim ve
Tüketim Yayınları-III.
21. http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=mevzuat&bolum=7924EE8ED8D3-8566-452070DDCEC9618C
22. Kara, H., Tatar, 2013.Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (Life Cycle Assessment,
LCA) Perspektifinden Genel Bakış, Sürdürebilirlik Serisi, Sayı:7.
23. Guinee J.B., Heijungs R., Huppes G., Zamagni A., Masoni P., Buonamici R.,
Ekvall T. Ve Rydberg T., 2011. “Life Cycle Assessment: Past, Present, and
Future”, Environ. Sci. Technol. 45, 90–96.
24. Jiménez-González, C.; Kim, S.; Overcash, M. Methodology for developing gateto-gate Life cycle inventory information. The International Journal of Life Cycle
Assessment 2000, 5, 153-159.
25. SOUTH, J., GRASSER, J., SALERANO, R., THALMAN, P., The impact of cotton on
fresh water resources and ecosystems a preliminary synthesis. Background
Paper, WWF International, Gland, Switzerland, (1999).
61
TEKSTİLDE ÇEVRE
61
62
TEKSTİLDE ÇEVRE
AR-GE
Proje Pazarı
Sürdürülebilir
Gelecek
Yaşam
Döngüsü
Teknik
Tekstiller
Teknik
Eğitimler
BUTEKOM
AR-GE
Eko
Tasarım
Uluslararası
İşbirlikleri
MERKEZİ
Teknik
Raporlama
Enerji
Verimliliği
Proje
Hazırlama
İş
Güvenliği
Çalıştay
Organizasyonu
Dünya’da ağırlaşan
rekabet şartlarında
BUTEKOM yanınızda
www.butekom.org